Het Dirck Gerritsz laboratorium, Rothera Research Station

The Dirck Gerritsz laboratory at Rothera Research Station Het Dirck Gerritsz laboratorium, Rothera Research Station

The Dirck Gerritsz laboratory at Rothera Research Station voorwoord

Waarom noemen we een Nederlands laboratorium in Antarctica naar een onbekende handelaar uit de zestiende eeuw? Het zou zo maar kunnen dat het deze Nederlander was die het barre continent Antarctica heeft ontdekt. Het kán, maar de werkelijke toedracht is verloren gegaan in de mist van vier eeuwen geschiedenis en in de oorlogsomstandigheden van die tijd.

Het maakt voor de naamgeving van het laboratorium niet veel uit want het ‘wijdlopig verhaal’ is al bijzonder genoeg. Het komt uit een periode in de Europese geschiedenis waarin Nederland voorop liep in de zoektocht naar de grenzen van de wereld, naar kennis over die wereld, en natuurlijk, indachtig de Nederlandse handelsgeest, naar profijt.

Opvallend is dat de expeditie een Engelsman als navigator in dienst had. Ook was de herinnering aan de Engels-Nederlandse verdediging tegen de Spaanse Armada in die tijd natuurlijk nog springlevend. Ruim vier eeuwen later werken Nederland en het Verenigd Koninkrijk samen aan de bouw van het Dirck Gerritsz laboratorium. Nederland sluit graag aan bij de expertise van de British Antarctic Survey op het gebied van het poolonderzoek. De samenwerking garandeert niet alleen een hoge mate van wetenschappelijke kwaliteit. Het betekent ook dat we de Nederlandse onderzoekers met een gerust hart naar deze voor de mens onveilige omgeving kunnen sturen, want de Britse collega’s hebben de zaken goed voor elkaar. Wetenschappelijke kwaliteit en veiligheid stonden dan ook voorop bij NWO, toen het Ministerie van OCW in 2010 een bedrag van € 6 miljoen ter beschikking stelde voor onderzoek in het Zuidpoolgebied. Daarmee kon NWO het laboratorium opbouwen en een subsidieronde organiseren voor de bijbehorende onderzoeksprojecten naar onder andere klimaatgassen, de voedselketen in zee en naar smeltwater van gletsjers.

Zou Dirck Gerritsz zich dit allemaal hebben kunnen voorstellen toen hij vier eeuwen geleden op 64 graden Zuiderbreedte hooch Berchachtich Landt zag?

Prof. Jos Engelen, Voorzitter NWO

2 | foreword

Why have we named a Dutch laboratory in Antarctica after an unknown trader from the sixteenth century? Was it indeed this Dutchman who discovered the barren continent of Antarctica? He might have been. However the true facts have been lost in the mists of four centuries of history and the prevailing wars of that period.

Yet none of this really matters for the naming of the laboratories because the ‘elaborate story’ is already special enough. It originates from a period in European history when the Dutch led the way in seeking the boundaries of the world, knowledge about it and, remembering the Dutch commercial spirit, profit.

Interestingly the expedition employed an Englishman as the navigator. Memories of the Anglo-Dutch defence against the Spanish Armada were vividly remembered at that time. More than four centuries later the Netherlands and the United Kingdom are working together on the construction of the Dirck Gerritsz Laboratory. The Netherlands is pleased to draw upon the expertise of the British Antarctic Survey in the area of polar research. The collaboration guarantees not only a high level of scientific quality. It also means that we can confidently send Dutch researchers to this treacherous environment because our British colleagues have all of the necessary measures and facilities in place. Scientific quality and safety were NWO’s main concerns when the Dutch Ministry of Education, Culture and Science made a budget of 6 million euros available in 2010 for research on Antarctica. NWO used this budget to construct the laboratory and to organise a funding round for the associated research projects into subjects such as climate gasses, the food chain in the sea, and glacial meltwater.

Could Dirck Gerritsz have imagined all of this when he saw high mountainous land at 64 degrees South some 400 years ago?

Prof. Jos Engelen, Chair governing board NWO

| 3 inhoudsopgave

1. inleiding pagina 8

2. het dirck gerritsz laboratorium pagina 10

3. dirck gerritsz en antarctica pagina 16

4. het onderzoek pagina 38

5. bibliografie pagina 44

4 | contents

1. introduction page 9

2. the dirck gerritsz laboratory page 11

3. dirck gerritsz and antarctica page 17

4. the research page 39

5. bibliography page 44

| 5 Het Dirck Gerritsz laboratorium, The Dirck Gerritsz laboratory, met zonnepanelen op het dak. with solar panels on the roof.

6 | | 7 1. inleiding

Het Nederlands Polair Programma (NPP) is een onderzoeksprogramma van waaruit Neder­l­ands wetenschappelijk onderzoek in en naar de poolgebieden wordt gefinancierd. De beoordeling van subsidieaanvragen, de uitvoering en de coördinatie van het NPP is door de financiers opgedragen aan de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onder- zoek NWO, en ondergebracht bij het NWO Gebied Aard- en Levenswetenschappen (ALW).

Nederland heeft om meerdere redenen een polair onderzoeksprogramma. De poolgebieden zijn zeer gevoelig voor klimaatverandering: ze vormen de polsslag van het klimaatsysteem. De klimaatveranderingen in de poolgebieden hebben grote fysieke, ecologische, sociale en economische gevolgen tot ver daarbuiten. Door de wereldwijde circulatiesystemen (atmosfeer, oceanen) worden veranderingen in de poolgebieden over de hele wereld voel­ baar, ook in noordwest Europa. Goed inzicht in deze veranderingen is voor Nederland belangrijk; zo is Nederland als laaggelegen land kwetsbaar voor zeespiegelstijging.

Nederland neemt deel aan het Antarctisch Verdrag en heeft zich daarmee tevens verplicht te investeren in onderzoek in Antarctica. Het Zuidpoolgebied is een unieke onderzoeksom- geving waar gevolgen van klimaatverandering zeer groot en duidelijk waarneembaar zijn. Maar Nederland heeft geen territoriale claim op Antarctica en wil zo min mogelijk schade toebrengen aan de Antarctische natuur die nog grotendeels ongerept is. Daarom besloot NWO, met ondersteuning van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), dat de al langer bestaande samenwerking met de British Antarctic Survey (BAS) uitgebreid zou moeten worden met de bouw van een Nederlandse onder- zoeksfaciliteit op een bestaande Britse basis, Rothera. Met BAS werd een plan ontwik- keld voor een laboratorium dat inhoudelijk goed aansluit op de al bestaande onderzoeks­ faciliteiten op Rothera.

Na een korte beschrijving van het Dirck Gerritsz laboratorium zelf (hoofdstuk 2) volgt in hoofdstuk 3 het hoofdonderwerp van deze publicatie: waarom heet het laboratorium naar een Nederlandse zeevaarder uit de zestiende eeuw? Zaken als de 80-jarige oorlog, Decima en de ontdekkingsreizen blijken een band te hebben met het moderne Nederlandse poolonderzoek in de 21e eeuw, dat in hoofdstuk 4 wordt toegelicht.

8 | 1. introduction

The Netherlands Polar Programme (NPP) is a research programme that funds Dutch scientific research into and at the polar regions. The assessment of the research proposals together with the realisation and coordination of the NPP has been assigned by the financiers to the Netherlands Organisation for Scientific Research NWO, and NWO’s Division for the Earth and Life Sciences has assumed responsibility for this.

The Netherlands has a polar research programme for several reasons. The polar regions are very sensitive to climate change: they form the heart of the world climate system. Climate change in the polar regions has major physical, ecological, social and economic consequences that extend far beyond the polar boundaries. Due to the worldwide atmospheric and oceanic circulation systems, changes in the polar regions are felt throughout the world. A good understanding of these changes is important for the Netherlands; for example, as a low- lying country the Netherlands is vulnerable to sea level rises.

The Netherlands is a signatory to the Antarctic Treaty and has therefore committed itself to invest in research in Antarctica. The South Pole area is a unique research environment where the consequences of climate change are very large and clearly observable. The Netherlands, however, does not have a territorial claim on Antarctica and wants to cause as little damage as possible to the Antarctic fauna and flora that are still largely untouched. NWO therefore decided, with support from the Dutch Ministry of Education, Culture and Science (OCW), that the most appropriate way of conducting research on Antarctica would be to expand the long-standing collaboration with the British Antarctic Survey (BAS) by constructing a Dutch research facility on an existing British base, Rothera. A plan was developed with BAS for a laboratory with research capabilities that fit in well with the existing research facilities on Rothera.

Chapter 2 gives a brief description of the Dirck Gerritsz Laboratory and then Chapter 3 tackles the main subject of this publication: why has the laboratory been named after a sixteenth century Dutch seaman? Issues such as the Eighty Years’ War, Decima and the voyages of discovery have a relationship with modern Dutch polar research in the twenty- first century. Chapter 4 elaborates on the research projects using the Dirck Gerritsz Laboratory.

| 9 2. het dirck gerritsz laboratorium

Hoe zien de laboratoria eruit Het Dirck Gerritsz laboratorium bestaat uit vier losse laboratoria, gemaakt van zee­ containers. De laboratoria staan in een zogeheten docking station, dat elektriciteit, internetverbinding, water, beschutting en opslagruimte levert. Ook beschermt het docking station de laboratoria tegen de weersomstandigheden. Met financiering vanuit het NPP heeft de BAS het docking station gebouwd en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ) de mobiele laboratoria. De laboratoria hebben een basisinrichting van twee werktafels, een zuurkast, een wasbak en opbergkasten. Dit wordt per lab aangevuld met specifieke behoeften van de individuele onderzoeksprojecten. Het Dirck Gerritsz laboratorium geeft een toegevoegde waarde aan de onderzoeksmogelijkheden van het Britse onderzoeksstation.

Totstandkoming laboratoria Hoewel het concept in de wereld van het wetenschappelijk onderzoek niet nieuw is, moest er veel werk worden verricht voordat een standaard zeecontainer omgevormd kon worden tot een mini laboratorium. Met name de aanpassing aan de omstandigheden in Antarctica vroeg veel van de technici van het NIOZ. Ze werkten samen met een bedrijf (JM Services) dat gespecialiseerd is in koeltechnieken, en dat ook een speciale proefopstelling bouwde om de labs te testen. Naast zaken als goede isolatie, ventilatie (Antarctica is zeer droog) en plaatsing van een raam keken de ontwerpers vooral naar betrouwbaarheid en degelijkheid; reparatie van een lab in Antarctica zal immers zeer kostbaar zijn.

Het Dirck Gerritsz laboratorium op Rothera Research Station, Antarctica. Met behulp van een frame (te zien voor de rechter deur) kunnen de mini laboratoria via de vier grote deuren in het docking station worden geplaatst. Op de voorgrond zijn de eerste twee mini laboratoria net afgeleverd.

The Dirck Gerritsz Laboratory building at Rothera Re- search Station, Antarctica. The four large doors allow a laboratory container to be moved into the building, using the movable frame in front of the rightmost door. In the foreground the first two container laboratories are arriving.

10 | 2. the dirck gerritsz laboratory

What the labs look like The Dirck Gerritsz Laboratory is made up of four independent laboratory units each of which is housed in a sea container. The laboratories are located in a docking station, which provides electricity, an Internet connection, water, shelter and storage space. The docking station protects the laboratories from the often harsh weather conditions. With funding from the NPP, BAS constructed the docking station and the Royal Netherlands Institute for Sea Research (NIOZ) constructed the four mobile laboratories. The laboratories have a basic design of two workbenches, a fume cupboard, a sink and storage cupboards. Each lab is fitted with additional equipment in accordance with the specific requirements of the individual research projects. The Dirck Gerritsz Laboratory extends the research capacity of the British Rothera Research Station.

Development of the labs Although it is not a new concept within the world of scientific research, a lot of work had to be done before a standard sea container could be converted into a laboratory. Adapting the containers to the conditions in Antarctica proved particularly challenging for the technicians at NIOZ. They worked together with a specialised refrigeration company (JM Services) which built a special experimental facility to test the labs. Besides aspects such as good insulation, ventilation (Antarctica is very dry) and the placing of a window, the designers

| 11 2. het dirck gerritsz laboratorium

Nadat in mei 2011 de bijbehorende projectvoorstellen werden goedgekeurd, moesten de betreffende onderzoekers nog de verdere aanpassingen doorgeven voor hun specifieke projectvoorstel.

De vier laboratoria De laboratoria zijn ingericht in standaard zeecontainers van 6.06 m lang. De containers zijn 2.44 m breed en 2.89 m hoog. De ruimte in de laboratoria wordt optimaal benut zodat er maximale ruimte is voor de onderzoeker en diens onderzoekswerk. De laboratoria bieden de onderzoekers de mogelijkheid en ruimte om hun eigen onderzoeksapparatuur te gebruiken, inclusief internetverbinding. Blijde Boodschap en Hoop zijn uitgerust als ‘Dry lab’, elk met een andere invulling, Liefde is uitgerust als ‘Clean Lab’ en Geloof als ‘Wet Lab/ Cultivation Lab’. De onderzoekers kunnen meerdere labs gebruiken voor hun onderzoek.

Milieu en duurzaamheid Het uitgangspunt van het Antarctisch Verdrag is dat lidstaten zo min mogelijk schade toebrengen aan het Antarctische milieu. Nederland past deze gedachte in de eerste plaats toe door geen eigen basis op te richten maar juist aan te sluiten bij de al bestaande infrastructuur van de BAS. Verder is het Dirck Gerritsz lab op diverse manieren zo uitgerust dat er zo min mogelijk energie wordt verbruikt. Zo komt de capaciteit van de Britse energiegenerator niet in het geding. Elektriciteit moet immers ter plekke worden opgewekt met diesel. Duurzaamheid speelt een belangrijke rol bij de energievoorziening van het Dirck Gerritsz laboratorium. Er zijn zonnepanelen op het dak van het docking station geplaatst. De laboratoria beschikken over een warmtepomp: deze onttrekt warmte uit de buitenlucht en blaast koudere lucht weer naar buiten, een soort omgekeerde koelkast. Tevens is het denkbaar dat de mobiele laboratoria over een aantal jaar elders worden geplaatst, aangezien ze transporteerbaar zijn. Er hoeven dan geen nieuwe labs te worden gebouwd.

Onderzoek in het Dirck Gerritsz laboratorium De Nederlandse onderzoekers die de mini laboratoria gaan gebruiken, werden geselecteerd via een oproep voor voorstellen binnen het Nederlands Polair Programma. In april 2011 werden de toekenningen van de eerste subsidieronde bekend gemaakt. In deze subsidie­ ronde lag de nadruk op het thema ijs, klimaat en zeeniveau, en op polaire oceanen. Ook BAS deed een review van de voorstellen op passendheid binnen hun wetenschappelijk programma. In deze subsidieronde werden de volgende voorstellen geselecteerd: • Zoetwater stromingen en klimaatverandering op het Antarctisch Schiereiland. Dr. Carleen Tijm-Reijmer, Universiteit Utrecht

12 | 2. the dirck gerritsz laboratory paid particular attention to reliability and robustness; repairing a lab in Antarctica would be very expensive. Once the project proposals for the labs had been approved in May 2011, the researchers also had to submit details of the other adaptations needed for their specific project proposal.

The four laboratories The laboratories have been designed in standard sea containers that are 6.06 m long, 2.44 m wide and 2.89 m high. Optimum use is made of the space inside the laboratories to maximise the room available for the researchers and their research. The laboratories give the researchers the opportunity and space to use their own research equipment, including an internet connection. Annunciation and Hope have been equipped as ‘Dry labs’, each with their own specific requirements, Love has been equipped as a ‘Clean Lab’ and Faith as a ‘Wet Lab/Culturing Lab’. The researchers can use several labs for their research.

Building green The basic assumption of the Antarctic Treaty is that the member states will cause as little damage as possible to the Antarctic environment. The Netherlands has first of all applied this concept by not setting up its own base but instead making use of the existing infrastructure of the BAS. Furthermore, various features in the design of the Dirck Gerritsz Laboratory ensure that it consumes as little energy as possible. This minimises the demand it places on the British energy generator that generates electricity on site using diesel. Sustainability also plays an important role in the energy supply of the Dirck Gerritsz Laboratory. For example, solar panels have been placed on the docking station’s roof and the laboratories have a heat pump: this extracts heat from the air outside and blows colder air back outside again, a sort of reverse fridge. As the mobile laboratories can be transported, then should the need arise, they can be placed elsewhere in a few years time instead of new laboratories having to be constructed.

Research in the Dirck Gerritsz laboratory The lab modules will be used by Dutch scientists whose research projects were selected for funding in an open call for proposals within the Netherlands Polar Programme. A first call for research proposals was completed in April 2011. This funding round focussed on the themes ‘Ice climate and sea level’ and ‘Polar Oceans’. BAS helped to review the proposals for their scientific value in the proposed collaboration at Rothera Research Station. The projects funded in this call are: • Freshwater fluxes and climate change in the Antarctic Peninsula Dr Carleen Tijm- Reijmer of Utrecht University

| 13 2. het dirck gerritsz laboratorium

• De invloed van gletsjer smeltwater op mariene microbiële gemeenschappen in Ryder Bay, Antarctica. Prof.dr. Anita Buma, Universiteit Groningen • IJzer en andere opgeloste spoorelementen in het zeewater van Marguerite Baai, West- Antarctica. Prof.dr. Hein de Baar, NIOZ • Antarctische algen in een veranderende wereld en de gevolgen hiervan voor de voedselketen. Dr. Corina Brussaard, NIOZ • Seizoensdynamiek van klimaatgassen in het Antarctisch kustgebied. Dr. Jacqueline Stefels, Universiteit Groningen

In hoofdstuk vier staat een beschrijving van de vijf projecten.

14 | 2. the dirck gerritsz laboratory

• Structuring of marine pelagic microbial communities by glacial meltwater in Ryder Bay, Antarctica. Professor Anita Buma of the University of Groningen • Seasonality of iron and other trace metals in relation to the rapidly changing ice/water cycle and plankton dynamics of the West Antarctic Peninsula. Professor Hein de Baar of the Royal Netherlands Institute for Sea Research (NIOZ) • Antarctic phytoplankton in a changing world and its consequences for the lower pelagic food web. Dr Corina Brussaard of the Royal Netherlands Institute for Sea Research (NIOZ) • Temporal dynamics of the climate gas dimethyl sulphide (DMS) and related compounds in a changing Antarctic sea-ice environment. Dr. Jacqueline Stefels of the University of Groningen

A description of the 5 projects is given in Chapter 4.

| 15 3. dirck gerritsz en antarctica

Schepen op weg naar Azië In 1598 vertrokken vijf schepen vanuit Rotterdam. Ze moesten een westelijke route naar Azië vinden en ondertussen ook handel drijven, waarvoor ze een lading van onder andere wollen dekens meenamen. Pieter van der Hagen en Johan van der Veken organiseerden en financierden de expeditie; zij waren handelaren die oorspronkelijk uit Antwerpen kwamen. Er waren in totaal ongeveer 500 bemanningsleden die onder leiding stonden van admiraal Jacques Mahu en de vijf afzonderlijke scheepskapiteins, en met de Engelse stuurman William Adams.

De invloed van het Christelijk geloof was in die tijd groot. Scheepsexpedities waren hachelijke ondernemingen. Men voer op ‘Gods kompas’ ter voorkoming van onheil. De vijf schepen hadden dan ook de bijbelse namen Blijde Boodschap, Geloof, Hoop, Liefde, en het vijfde schip had de al dan niet bijbelse naam Trouw. De Blijde Boodschap is de Christelijke viering van de aankondiging door de engel Gabriël aan de maagd Maria, dat zij een kind zou krijgen en de moeder van Jezus de zoon van God zou worden (Lucas 1, 26). De datum van de Blijde Boodschap (de maartequinox, rond 21 maart) markeerde in veel landen ook het begin van een nieuw jaar, zoals in Engeland waar de dag Lady Day heet. De Blijde Boodschap stond centraal in de Christelijke kunst, met name in de Middeleeuwen en tijdens de Renaissance. Geloof, Hoop en Liefde zijn de steeds terugkerende thema’s in de preken en brieven van de apostel Paulus, en ‘doch de meeste van deze is de liefde’ (1 Corinthiërs 13:13). Symbolen van de Christelijke deugden zijn het kruis, anker en hart, die tegenwoordig nog altijd veel in sieraden terugkomen.

3.1 Dirck Gerritsz en de Blijde Boodschap Na de dood in 1598 van expeditieleider Jacques Mahu werd de leiding herverdeeld. Hierdoor verkreeg Dirck Gerritsz (Dirck Gerritszoon Pomp, 1544-1608) de leiding over de Blijde Boodschap. Sterke tegenwinden sloegen eind 1599 de vloot van vijf schepen uiteen in de Straat van Magellaan. De Blijde Boodschap kwam wel door de straat, maar werd daarna uit koers geslagen richting het zuiden. Volgens Jacob le Maire, een Nederlandse ontdekkingsreiziger die 20 jaar later Kaap Hoorn zou ontdekken, zag Dirck Gerritsz toen bergachtig land op 64 graden zuiderbreedte. Als dat klopt, dan moet dat zijn geweest wat tegenwoordig Brabant Eiland heet of misschien de Zuid Shetland eilanden. Daarmee zou voor het eerst een Europeaan Antarctica hebben gezien c.q. eilanden die tot Antarctica behoren. De Blijde Boodschap had zo weinig voorraad meer over dat het schip de haven van de Spaanse vijand Valparaíso moest binnenlopen. Het relaas van de ontdekking van Antarctica kan niet los worden gezien van de politieke,

16 | 3. dirck gerritsz and antarctica

Fleet for Asia In 1598, a fleet of five ships left Europe from the port of Rotterdam to find a westward route to Asia and en route to trade a cargo of woollen blankets and other goods. The expedition was organised and financed by Pieter van der Hagen and Johan van der Veken. They were merchants who had moved to Amsterdam or Rotterdam from the City of Antwerp. The crew numbered about 500 men under the leadership of admiral Jacques Mahu and the five captains of the ships. The navigator was the Englishman William Adams.

The Christian religion dominated society in this period. People’s lives were guided by ‘God’s compass’ to avoid disaster. The five ships therefore bore biblical names: Annunciation (the Blijde Boodschap), Faith (Geloof), Hope (Hoop), Love (Liefde) and, Biblical or not, Loyalty (Trouw). The Annunciation is the Christian celebration of the announcement by the angel Gabriel to the virgin Mary, who told her that she would conceive and become the mother of Jesus the Son of God (Luke 1:26). Approximating the Vernal equinox, the date of the Annunciation also marked the New Year in many places, including England, where it is called Lady Day. The Annunciation has been a key topic in Christian art, especially during the Middle Ages and Renaissance. Faith, Hope and Love are the three major and repeated themes in the preaching and letters of the apostle St. Paul, and ‘among them Love is the greatest’ (1 Corinthians, 13:8-13). Faith is symbolised by the cross, hope by the anchor and love by the heart. These symbols are still used in pendants of necklaces and other artworks.

3.1. Dirk Gerritsz and the Annunciation A reshuffle of commands occurred following the death of expedition leader Jacques Mahu in 1598. Dirck Gerritsz (Dirck Gerritszoon Pomp, 1544–1608) received command of the Annunciation (Blijde Boodschap). Strong and adverse winds dispersed the fleet when it risked the Straits of Magellan late in 1599. The Annunciation passed the Straits, but was blown off course southwards. According to the account of Jacob Le Maire, a Dutch explorer who would discover Cape Horn 20 years later, Dirck Gerritsz then observed mountainous land at a latitude of 64°South. If so, this was a sighting of either Brabant Island or perhaps the South Shetland Islands. It was therefore possibly the first time a European set eyes on Antarctica. The Annunciation was so short of supplies that the Dutch ship had to enter the port of Valparaíso in mid-November 1599 and was captured by the Spanish enemy.

The history of this voyage cannot be understood independently of the political, religious and economic history of Western Europe at that time. As a result of various royal marriages,

| 17 3. dirck gerritsz en antarctica

religieuze en economische geschiedenis van West Europa. De Lage Landen (nu Nederland en België) waren na allerlei koninklijke huwelijksverbintenissen onderdeel geworden van het Spaanse rijk. De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), ook Nederlandse Opstand of Neder- landse Onafhankelijkheidsoorlog genoemd, ging mede om het opkomende protestantisme van Maarten Luther en Johan Calvijn, dat de macht van de paus in Rome in twijfel trok. Dit betekende dat het volk en het bestuur van zowel de Lage Landen als Engeland het verdrag bestreden dat de paus had afgedwongen tussen de concurrerende landen Spanje en Portugal. Dit verdrag van Tordesillas gaf Spanje de macht in het gebied ten westen van een bepaalde meridiaan en Portugal ten oosten daarvan. Deze demarcatielijn is nu nog altijd zichtbaar in bijvoorbeeld de verdeling van de Spaanse en Portugese taal in Zuid Amerika. Het was in die tijd gebruikelijk dat Engelse of Nederlandse schepen kaperbrie- ven meekregen. Die verleenden toestemming zich niets aan te trekken van de pauselijke demarcatielijn en stond het zelfs toe Spaanse schepen en lading in handen te krijgen.

De verslagen van de ondervraging van Dirck Gerritsz en anderen zijn bewaard gebleven in Spaanse archieven (IJzerman, 1915; Verlinden, 2008). Juist deze verslagen dragen bij aan de onzekerheid erover hoe ver Dirck Gerritsz met de Blijde Boodschap naar het zuiden is af- gedreven. De Spaanse archiefstukken noemen kort ‘slechts 56 of 57 graden Zuiderbreedte’, maar later, in 1616 schrijft Jacob le Maire dat hij tot wel 64 graden was gekomen: ‘Door alle contrarie Winden is apparent dat Dirck Gerritsz, die ghebreck aan sijn Boeg-Spriet en Fockemast hadde, soo verre Suytwaerts is ghedreven, namelick op vier en tsestich graden besuyden de Straet, op die hoochte wesende, sach int Suyden leggen heel hooch Berchachtich Landt, vol Sneeuw, als het Landt van Noorweghen, heel wit bedeckt en strecktede hem al of het nae de Eylanden van Salomon wilde loopen.’

De voorstanders van deze 64 graden versie beargumenteren dat Dirck Gerritsz met opzet zijn ondervragers op het verkeerde been zette om strategische informatie niet prijs te geven. Het is een interessante discussie maar we zullen hoe dan ook nooit definitief antwoord krijgen op de vraag hoe zuidelijk de Blijde Boodschap is gekomen noch welk land, dat op de besneeuwde Noorse kust leek, hij werkelijk gezien heeft. Als het ‘slechts’ 59 graden is geweest dan was het iets zuidelijker dan Drake enige jaren daarvoor was gekomen, namelijk 57 graden. Dirck Gerritsz kan dan de Zuid Shetland eilanden hebben gezien, op ongeveer 61 à 63 graden Zuiderbreedte. Als hij tot 64 graden is gekomen, dan kan hij Brabant Eiland (64°15′S 62°20′W) gezien hebben, dat 300 jaar later onderzocht en in kaart werd gebracht als deel van de Dirck Gerritsz Archipel tijdens de beroemde Belgica expeditie van De Gerlache in 1897-1899. Die expeditie had meerdere beroemde onderzoekers aan boord alsook de jonge ontdekkingsreiziger Roald Amundsen, die op 14 december 1911 als eerste de Zuidpool bereikte.

18 | 3. dirck gerritsz and antarctica the Low Countries (now the Netherlands and Belgium) had become part of the Spanish empire. The Dutch War of Independence (also known as The Eighty Years’ War (1568- 1648) or the Dutch Revolt) of the United Provinces of the Low Countries overlapped with the drive towards Protestantism inspired by Martin Luther and John Calvin. This new faith challenged the overall supremacy of the pope in Rome. Therefore the international treaty of Tordesillas enforced by the pope to divide the worldwide regions of influence of the competing nations Portugal and Spain along a meridian boundary, was challenged by the people and governments of both the Low Countries and England. Nowadays the old papal division is still apparent in the Portuguese language of Brazil versus the rest of South America where Spanish is spoken. In this period it was common practice to give so-called privateering letters to ships of England and the United Provinces of the Netherlands. These letters gave permission to ignore the papal rulings or even to capture Spanish ships and cargo.

Interrogations of Dirck Gerritsz and some of the other leaders have been preserved in national libraries of Spain (IJzerman, 1915; Verlinden, 2008). These reports form the main source of uncertainty concerning just how far southwards Dirck Gerritsz and his ship Annunciation had drifted. The written Spanish records mention as far south as ‘merely’ 56oS or 57oS, but later on, in 1616, Jacob Le Maire wrote that it was as far as 64oS: ‘Due to all the headwinds it is apparent that Dirck Gerritsz, having lost his BowSprit and Forward JibMast, was driven so far southwards, namely at four and sixty degrees southern of the Strait, being at that latitude, saw in the south lying very high mountainous Land, full of snow, as the land of Norway, very white covered and extending as he saw as if it was all the way towards the Islands of Salomon’ (probably named after Salomon Le Maire, one of the financiers of the expedition).

Those in favour of the latter 64oS argue that Dirck Gerritsz was intentionally misleading his Spanish interrogators so as to conceal information of major strategic importance. The Spanish considered Dirck Gerritsz a shrewd and fearful opponent. Now we will never know for certain how far south the ship Annunciation had really drifted, and what land or island reportedly resembling the Norwegian coast with snow cover the crew had presumably seen.

If it was ‘merely’ 59oS then it was slightly further than Drake had drifted some years before (to 57oS), and Dirck Gerritsz may have seen some of the South Shetland Islands, actually situated at about 61-63 oS. If it was 64oS then that would correspond to having seen Brabant Island (64°15′S 62°20′W), fully discovered and properly charted 300 years later as one of the Dirck Gerritsz Archipelago during the famous Belgica expedition of De Gerlache in 1897-1899. That expedition had several famous scientists onboard and a young explorer, Roald Amundsen. Several years later on 14 December 1911 he became the first man to reach the South Pole.

| 19 3. dirck gerritsz en antarctica

Dirck Gerritsz kwam met een klein groepje pas na vijf jaar vrij, in 1604, tijdens een ruil met Spaanse gevangenen als gevolg van de door prins Maurits van Oranje gewonnen Slag bij Nieuwpoort in 1600. Door het wantrouwen tussen de Spanjaarden en de Nederlanders hadden de onderhandelingen en de vrijlating zo lang geduurd. Dirck Gerritsz ging naar huis en werd weer koopman in Enkhuizen. In 1606 tekende hij weer voor een nieuwe expeditie waarbij hij in 1608 stierf op zee.

Slechts tien jaar voordat de vijf schepen Rotterdam verlieten, was de Spaanse Armada in 1588 naar Engeland gevaren, met als doelen de omverwerping van het bewind van Elizabeth I die zich bemoeide met de Spaanse Nederlanden, en om een einde te maken aan de Engelse kaapvaart in de Atlantische en Stille Oceaan. Sir Francis Drake was onderbevelhebber van de Engelse vloot tegenover de Armada. Drake was een Engelse kapitein, kaper, navigator, slavenhandelaar en politicus tijdens het tijdperk van Elizabeth. In 1577 stuurde zij Drake naar de Stille Oceaan. In 1580 keerde hij met het schip de Gouden Hinde terug, rijk beladen met gekaapte Spaanse schatten, goud en zilver. Elizabeth ridderde hem in 1581. De precieze gegevens van zijn kaarten, de havens en baaien die hij bijhield tijdens zijn reis om de wereld van 1577-1580 zijn grotendeels zoek geraakt; opzettelijk, om strategische geheimen niet in Spaanse handen te laten vallen. Daarom zijn ook sommige van de avonturen van Drake historisch niet vastgesteld. Desondanks is het goed denkbaar dat zijn succes en de enorme rijkdommen een inspiratiebron zijn geweest voor de expeditie van Mahu die in 1598 uit Rotterdam vertrok.

De trotse burgers en rijke handelaren van Amsterdam namen de ontdekking van Dirck Gerritsz over toen ze (van 1648 tot 1665) het schitterende nieuwe stadhuis bouwden, dat nu het Paleis op de Dam is. In de witmarmeren vloer van de Burgerzaal zijn in messing twee halfronden van de aarde afgebeeld. In één daarvan is een klein deel van de toen bekende kustlijn van Antarctica afgebeeld. Tijdens een Paleissymposium in 1993 toonde koningin Beatrix dit vol trots aan de buitenlandse gastsprekers, professor David Drewry (British Antarctic Survey) en professor Gotthilf Hempel (Alfred Wegener Instituut, Duitsland).

Op veel oude kaarten van Antarctica werd tot ongeveer 1900 het gebied van de Zuid Shetland eilanden en de Palmer Archipel aangegeven met Dirck Gerritsz Archipel. (Verlinden, 2008)

20 | 3. dirck gerritsz and antarctica

Dirck Gerritsz was freed as part of a small group of prisoners in the final stage of a prisoners’ exchange just five years later in 1604. The exchange was with prisoners of Spanish origin who had been captured in 1600 in the land Battle of Nieuwpoort (a Belgian coastal town) led by the Dutch army commander Prince Maurits of Orange of the Netherlands. Due to the general mistrust between the Spanish and the Dutch, the negotiations and final release took several years. Dirck Gerritsz headed for home where he once again established himself as a merchant in the town of Enkhuizen. In 1606 he signed on again for another expedition and reportedly died at sea in 1608.

Just 10 years before the five ships of this story left Rotterdam, in 1588, the Spanish Armada sailed to England. The Armada’s intention was to overthrow Elizabeth I of England to stop English involvement in the Spanish Netherlands and to stop English privateering in the Atlantic and the Pacific Oceans. Sir Francis Drake was second-in-command of the English fleet against the Spanish Armada in 1588. Francis Drake was an English sea captain, privateer, navigator, slaver, and politician of the Elizabethan era. In 1577 Queen Elizabeth I sent Drake to the Pacific and in 1580 the vessel Golden Hind returned at Plymouth with a rich cargo of privateered Spanish treasures of gold and silver. Elizabeth I awarded Drake a knighthood in 1581. The exact records, charts and natural ports and bays of this 1577- 1580 circumnavigation of the globe were largely deliberately lost to keep strategic secrets from the prying eyes of rival Spain. Therefore, some of the stories of Drake’s adventures are also shrouded in historical uncertainty. However, the great success and enormous riches of Drake’s adventures might well have inspired the expedition of Mahu leaving from Rotterdam in 1598.

The proud citizens and world traders of the city of Amsterdam included Dirck Gerritsz’s discovery in the newly built (1648-1665) magnificent town hall (nowadays the Royal Palace or Dam Palace). Two brass hemispheres are inlaid in the white marble floor of the large Citizen’s Hall (Burgerzaal). In one hemisphere, the then known small part of Antarctica’s coastline is present. During a special Antarctic science event in 1993 Her Majesty Queen Beatrix proudly took the initiative to show this to the foreign keynote speakers professor David Drewry (British Antarctic Survey) and professor Gotthilf Hempel (Alfred Wegener Institute, Germany).

Also many old charts of Antarctica from before 1900 refer to the region nowadays called South Shetland Islands and the Palmer Archipelago as Dirck Gherritsz Archipelago (see Verlinden, 2008).

| 21 3. dirck gerritsz en antarctica

Het Westelijk Halfrond in de marmeren vloer van het The Western hemisphere in the marble floor of the new Paleis op de Dam. Rood omcirkeld is het kleine deel van Town Hall (1648) of the city of Amsterdam, now the de kustlijn van Antarctica. Opmerkelijk is dat de positi- Royal Palace Amsterdam in Dam Square. It comprises onering op ongeveer 59 graden meer overeenkomt met (encircled in red) the small piece of coastline of Dirck de archiefgegevens van de Spaanse ondervraging dan Gerritsz Land, Antarctica. met de 64 graden zoals door Isaac Le Maire genoemd in Right, at an enhanced scale a blue line sketches the 1616. presumed route of Annunciation. Remarkably the positi- In de detailfoto is met blauw de veronderstelde route oning at about 59oS is more consistent with the Spanish van de Blijde Boodschap getekend. records of interrogation than with the 64oS positioning © Oskar Luyer, Stichting Koninklijk Paleis te in the 1616 account by Isaac Le Maire. Photographs by Amsterdam Oskar Luyer and kindly provided by Royal Palace Foun- dation Amsterdam.

Foto rechterpagina: Photo right page: Voorbeeld van een oude kaart van Antarctica met daarop Example of an old chart of Antarctica showing the Dirck de Dirck Gerritsz Archipel. Deze kaart van Adrien Gerritsz Archipelago. This chart was produced by Adrien de Gerlache komt van de beroemde Belgica expeditie de Gerlache following the famous Belgica expedition (1887-1889) en bevat geografische namen genoemd naar (1887-1889). The geographical names given at the time Belgische steden en provincies. were names of cities and provinces in Belgium. ‘Carte du Detroit de Gerlache’, gebruikt als illustratie bij Chart entitled ‘Carte du Détroit de Gerlache’, used het artikel ‘Quinze mois dans l’Antarctique’ van Adrien as an illustration with the article ‘Quinze Mois dans de Gerlache, gepubliceerd in Le Tour du Monde, 29, 20 l’Antarctique’ by Adrien de Gerlache, published in juli 1901, pagina 339. Le Tour du Monde, 29, July 20 1901, page 339.

22 | | 23 3. dirck gerritsz en antarctica

3.2 De Geloof en kapitein Sebald de Weert De wind sloeg de vloot van vijf schepen uit elkaar toen ze door de Straat van Magellaan probeerden te zeilen en ieder schip probeerde het alleen te redden. De Geloof werd steeds teruggeslagen en op 7 september 1599 werden de Geloof en de Trouw definitief van de rest gescheiden. Na maanden van misère, honger en dood restte de Geloof geen andere keuze dan terugkeren naar Europa, ondanks de strikte orders om de reis te vervolgen. Op de terugvaart ontdekte men de Jason eilanden, de meest noordelijke eilanden van wat nu de Falklands heet. Eeuwenlang waren de eilanden bekend als de Sebaldinen, naar de kapitein van de Geloof, Sebald de Weert. In juli 1600 kwam de Geloof eindelijk thuis, met 36 van de oorspronkelijk 109 bemanningsleden.

Het werd Sebald de Weert vergeven dat hij de reis had moeten opgeven. Opmerkelijk is dat nog in hetzelfde jaar 1600 een boek van 60 pagina’s uitkwam met het ‘Wijdtloopigh verhael, van ‘tgene de vijf Schepen ... ‘ Het boek, uitgegeven door Zacharias Heijns in Amsterdam, was gebaseerd op het journaal van de scheepsarts Barent Jansz. Potgieter. Het boek werd veel sneller uitgegeven dan bijvoorbeeld de huidige wetenschappelijke expeditierapporten. De titelpagina van het boek is de gravure van de vijf schepen, dat gebruikt werd voor de losse afbeeldingen van de vier schepen op de vier mobiele laboratoria van het Dirck Gerritsz lab.

24 | 3. dirck gerritsz and antarctica

3.2. Sailing vessel Faith and captain Sebald de Weert When attempting to pass through the Straits of Magellan, the fleet of five vessels was hopelessly blown apart and each ship tried to get through alone. The ship Faith (Geloof) was blown backwards and forwards and on 7 September 1599 the Faith and one other ship, Loyalty (Trouw), were finally separated from the rest. Following another four months of misery and hunger and the loss of many lives, Faith had no choice but to return to Europe, despite the instruction before departure to continue the voyage. On the way back they discovered the northernmost Jason Islands of what nowadays is the Falklands Archipelago. For many centuries these northernmost islands were known as the Sebaldines after the captain of the Faith, Sebald de Weert. It is understood that Faith finally returned in July 1600 with 36 of the original 109 crew.

After interrogation, Sebald de Weert was absolved for having been forced to abandon the Pacific journey. Quite remarkably within the same year (1600) a book comprising some 60 pages was published that described the “Wijdtlopigh verhael, van ‘tgene de vijf Schepen ... “ (Extensive story of that what the five Ships ....). This was based on the shipboard journal of surgeon Barent Jansz. Potgieter aboard the Faith. The book was published by Zacharias Heijns in Amsterdam in a much shorter time than we currently take to complete our scientific cruise reports. The title page of this book is the engraving of the five ships. The individual ships depicted on each of the four mobile laboratories in the Dirck Gerritsz Laboratory are taken from this engraving.

Dit is een exacte kopie van de voorpagina van het boek ‘Wijdtloopigh verhael…’ uitgegeven in 1600.

This figure is an exact copy of the front page of a book entitled ‘Wijdtloopigh verhael ...” published in 1600.

| 25 Liefde en Hoop voor het eiland Santiago, Kaapverdië, in Love and Hope off the island Santiago, Cape Verde 1598. Uit: Dr. F.C. Wieder (1923), naar originele afbeel- islands, 1598. Taken from: D. F.C. Wieder (1923) after ding in Barents Jansz. (1600). original engravings in Barents Jansz. (1600).

26 | | 27 3. dirck gerritsz en antarctica

3.3. De Liefde, William Adams en het lot van de Hoop William Adams uit Gillingham, Kent, had gediend onder Drake en was kapitein van het schip Richarde Dyffylde dat meevocht in de Engels-Nederlandse vloot tegenover de Armada in 1588. In 1598 ging hij aan boord van de Hoop als hoofdnavigator van de vijf schepen. In het voorjaar van 1599 ontmoetten de Liefde en de Hoop elkaar bij een Chileens eiland. Kort daarop verloren tijdens gevechten met inheemse stammen 20 bemanningsleden het leven, onder hen de twee kapiteins en de broer van William Adams, Thomas. Door deze verliezen en door de angst voor de Spaanse vijand om hen heen besloten de overlevenden naar Japan te gaan. Eerder had Dirck Gerritsz jarenlang in China gewoond (vandaar zijn bijnaam Dirk China) en was hij ook twee keer in Japan geweest, waarvan de laatste keer in 1585. Hierdoor wisten Adams en de andere bemanningsleden van de Liefde en de Hoop in ieder geval iets over de nieuwe bestemming. Ze zeilden naar het westen, bezochten enkele eilanden (waarschijnlijk Hawaï) en acht bemanningsleden deserteerden. In februari 1600 verging de Hoop, die toen waarschijnlijk onder bevel stond van Jacob Huydecooper, in een tropische cycloon. Alle bemanningsleden kwamen om. De Liefde kwam, onder bevel van Jacob Janszoon Quackernaeck en stuurman William Adams, uiteindelijk op 16 april 1600 aan in Bungo (tegenwoordig Usuki), Japan. Slechts 24 of 25 van de oorspronkelijk 110 bemanningsleden leefden nog, en van hen konden er nog vijf rechtop staan. De uitgeputte bemanning werd gastvrij in een huis ondergebracht maar al snel stierven nog eens zes mannen. Deze expeditie leidde tot een handelspost van de VOC (Verenigde Oostindische Compagnie), eerst een paar jaar in Hirado, daarna enkele eeuwen in Decima, een klein kunstmatig eiland in de baai van Nagasaki. De handelspost bleef al die tijd het enige contact tussen Europa en Japan totdat in 1853 de Amerikaan Perry afdwong dat Japan zich openstelde voor het westen. Het schip de Liefde en William Adams zijn door de stichting van de handelspost, die 250 jaar zou bestaan, het meest beroemd geworden van de expeditie van vijf schepen. Zo figureert William Adams in het boek Shogun en in de gelijknamige televisieserie.

3.4 De Trouw Het vijfde schip, de Trouw, onder bevel van Balthasar de Cordes, slaagde erin de Stille Oceaan te bereiken en landde bij Chiloé, een Chileens eiland. Na verschillende avonturen stak het schip de oceaan over naar Tidore, op de Molukken. De meeste bemanningsleden verloren er het leven na gevechten met de Portugezen. Enkele overlevenden werden gevangen genomen en naar Goa (India) gebracht. Uiteindelijk zijn slechts twee of drie bemanningsleden weer in Nederland terug gekeerd.

28 | 3. dirck gerritsz and antarctica

3.3. Sailing vessel Love, William Adams and the fate of sailing vessel Hope William Adams of Gillingham, Kent had served under Francis Drake and was master of the vessel Richarde Dyffylde in the combined English/United Provinces fleet that fought the Spanish Armada in 1588. In 1598, he joined the Hope as the chief navigator of the fleet of five ships. In spring 1599, the vessels Love (Liefde) and Hope met at an island off Chile, and shortly afterwards lost 20 crew in fights with local tribes, including the two captains and the brother of William Adams, Thomas. As a result of these losses and their fear of the Spaniards the survivors decided to head for Japan. Previously Dirck Gerritsz had lived for many years in China (hence the nickname ‘Dirck China’) and had also visited Japan on two occasions (second time in 1585). This left William Adams and the remaining crew of the vessels Love and Hope with some knowledge about the new destiny. While heading westward several islands were visited (most likely the Hawaii islands) and eight crew members deserted. Later on, in February 1600, a typhoon destroyed the Hope that was probably under the command of Jacob Huydecooper at the time. All of the Hope’s crew were lost at sea. Eventually the Love, under the command of Jacob Janszoon Quackernaeck and navigator William Adams, arrived at 16 April 1600 in Bungo (nowadays Usuki), Japan. Only 24 or 25 men of the original 110 crew were still alive, and only five of were them still able to stand on their feet. The exhausted crew was offered hospitality in a house, but soon six of them still died. This expedition led to a trading post with the United East India Company (V.O.C. Verenigde Oostindische Compagnie), first some years in Hirado and after that for several centuries in Deshima (Dejima, a small artificial island in the Bay of Nagasaki). This trading post remained the sole contact point of Japan with Europe until the 1853 mission of the American commodore Perry and his black ships that forced the opening of Japan to the western world. The almost 250-year-long joint history of the Dutch trading post Deshima in Japan renders the vessel Love and its captain William Adams the most famous of all five ships and crew members. For example William Adams is portrayed in the novel Shogun and the corresponding television series.

3.4. Sailing vessel Loyalty The fifth vesselLoyalty (Trouw), under Balthasar de Cordes’ command, eventually managed to reach the Pacific and landed at Chiloe, an island off Chile. During several adventures the Pacific Ocean was crossed to Tidore (Moluccas) where most crew were killed in conflicts with the Portuguese rulers. The few remaining survivors were imprisoned and led to Goa in India. Eventually only two or three crew members returned to the Netherlands.

| 29 3. dirck gerritsz en antarctica

3.5 Slotopmerkingen Welbeschouwd was de expeditie van vijf schepen en 500 bemanningsleden een mislukking. Maar 51 bemanningsleden keerden terug. Zo’n 405 kwamen om door ziekte, door de vijand of gingen met hun schip ten onder. Anderen eindigden als gevangenen in vreemde landen. Op 2 december 1602 lieten onder andere Isaac le Maire, zijn broer Salomon, en Balthasar Coymans bij de notaris een acte opmaken waarin werd vastgelegd dat vier schepen na drie jaar niet waren teruggekeerd. Hierdoor kon de verzekering de schade betalen. In 1615 verliet een expeditie van twee schepen, de Hoorn en de Eendracht, de haven van Hoorn. Tijdens onderhoud in Puerto Deseado, Patagonië, verbrandde de Hoorn. De Eendracht echter, onder bevel van Willem Cornelisz Schouten en Jacob Le Maire (de zoon van Isaac Le Maire) ontdekte de Straat Le Maire, stelde vast dat er een zeestraat bestaat tussen Zuid Amerika en Antarctica (die tegenwoordig de Straat Drake heet), en rondde op 29 januari 1616 de meest zuidelijk gelegen kaap die zij Kaap Hoorn noemden. Vandaar voeren ze naar Batavia in Indonesië. In 1806 stelde de Engelse luitenant James Burney voor om het land ten zuiden van Zuid Amerika, op 64 graden zuiderbreedte, Gerritsz Land te noemen. In 1819, dus 220 jaar na Gerritsz, herontdekte kapitein William Smith Gerritsz Land c.q. de Zuid Shetland eilanden. Rond 1895 stond nog in veel atlassen de Zuid Shetland eilanden en de eilanden nabij de noordpunt van het Antarctisch Schiereiland genoemd als de Dirk Gerritsz Archipel. In 1898 ontdekte Adrien de Gerlache een groep eilanden die hij met enige trots (‘ik heb

30 | 3. dirck gerritsz and antarctica

3.5 Closing remarks Overall the expedition of five ships and 500 crew members was a failure. Only 51 men returned from the expedition. Approximately 405 men died due to diseases, at the hand of the enemy or disappeared with their ship. Others were imprisoned in foreign countries. On 2 December 1602 Isaac le Maire, his brother Salomon, Balthasar Coymans and other companions had an official act document produced by the notary because four ships had not returned after three years. This obliged the insurance company to pay compensation for the losses.

In 1615, an expedition of two ships Eendracht (Unity) and Hoorn left the city of Hoorn. During maintenance in Puerto Deseado (Patagonia) the Hoorn was lost in a fire. The Eendracht under command of Willem Cornelisz Schouten and Jacob Le Maire (son of Isaac Le Maire) discovered Strait Le Maire. It was the first to discover and confirm the sea strait between South America and Antarctica nowadays known as Drake Passage and on 29 January 1616 the vessel rounded the southernmost cape. Schouten and Le Maire named this after the town of Hoorn (Cape Horn). From there the Eendracht eventually reached Batavia (nowadays Jakarta), Indonesia.

In 1806, Lieutenant James Burney (United Kingdom) proposed to name the land south of Latin America at 64oS ‘Gerritsz Land’. In 1819, after 220 years, Gerritsz Land / South Shetland Islands was re-discovered by captain William Smith. Around 1895 for many years and in many atlases the South Shetland Islands or the lands at the tip of the Antarctic Peninsula were named ‘Dirck Gherritsz Archipel’. In 1898, Adrien de Gerlache discovered a group of islands and named them Dirck Gerritsz Archipel and stated with some pride ‘I have named these islands after our fellow

Links: Op deze kaart ligt het zuiden aan de boven- Left: On this map the south is shown on the top of kant. ‘Karte der Südpolarländer’ uitgegeven door the map. ‘Karte der Südpolarländer’ published by F.A. Brockhaus in Leipzig in 1895 F.A. Brockhaus, Leipzig, 1895

Rechts: ‘Karte der Südpolarregion’, uit Andree’s Right: ‘Karte der Südpolarregion’, Andree’s Allgemeiner Handatlas, gepubliceerd door Velhagen Allgemeiner Handatlas, published by Velhagen & & Klasing in Leipzig in 1895. Klasing, Leipzig, 1895.

| 31 3. dirck gerritsz en antarctica

deze eilanden naar onze landgenoot genoemd die de eerste was die ze zag’) de Dirck Gerritsz Archipel doopte. Naar men zegt overtuigde enkele jaren later Frederick Cook, een Amerikaanse deelnemer van de Belgica expeditie, de Gerlache ervan dat de Amerikaanse zeehondenjager Nathaniel Palmer als eerste de eilanden zag; dit ook in het licht van de hieronder vermelde nieuwe feiten die Wichmann vond. Enigszins tegen zijn zin sprak de Gerlache sindsdien over de Palmer Archipel. In 1924 deed de Gerlache tijdens een congres in Brussel van de Internationale Geografische Unie nog een poging de naam te wijzigen naar Albert van België Eilanden maar de Amerikaanse afgevaardigden blokkeerden dit. In 1898 trok de historicus Wichmann de ontdekking van Gerritsz in twijfel op basis van drie Nederlandse archiefdocumenten. Daarin las Wichmann dat Laurens Claesz, een van de bemanningsleden van de Blijde Boodschap, zich in 1603 aan boord bevond van een groep van drie Spaanse schepen. Die groep, onder leiding van Gabriel de Castilla, kwam in maart 1603 zo ver zuidelijk als 64 graden. In deze getuigenis uit circa 1608 noemde hij ook dat er daar veel sneeuw was (Verlinden, 2008). Wichmann meende dat sindsdien de zaken met elkaar verward waren geraakt en dat de tocht tot 64 graden ten onrechte was toegeschreven aan Dirck Gerritsz in 1599. (Zie Verlinden, 2008) Kort na Wichmann’s onderzoek verdween de naam Dirck Gerritsz Archipel van de topografische kaarten. Toch is er ook die claim uit 1616 waarbij Isaac Le Maire zich erover uitspreekt dat Dirck Gerritsz met de Blijde Boodschap tot 64 graden kwam. In 2008 oordeelde dr. Jozef Verlinden dat Gerritsz waarschijnlijk de ontdekker is geweest, hetgeen nog eens werd bevestigd door historicus Wim Ligtendag van de Rijksuniversiteit Groningen. Tenslotte, de ongeveer 59 graden Zuid positie in de marmeren vloer van het Paleis op de Dam is nooit eerder vermeld in de literatuur. Dit extra puzzelstukje lijkt nu het sluitstuk te zijn van het debat: Dirck Gerritsz moet in 1599 wel degelijk om en nabij 59o Zuid als eerste Antarctica (de Zuid Shetland eilanden) hebben gezien, gevolgd door Laurensz Claesz en Gabriel de Castillo die verder zuidwaarts hadden gezeild tot 64o Zuid in maart 1603. Hulde aan de Koningin die dit het eerste liet zien in 1993!

Hoe het ook zij: Dirck Gerritsz, die eerst in China, India en Japan was geweest en daarna de tocht met de Blijde Boodschap maakte, was zonder meer een opmerkelijk avonturier en ontdekkingsreiziger.

3.6 Namen van de laboratoria Het laboratorium, zowel het geheel als de afzonderlijke mini laboratoria, is genoemd naar Dirck Gerritsz vanwege al zijn inspanningen in de wateren rondom en in de Straat van Magellaan. De vier laboratoria hebben ieder de naam van één van de expeditieschepen: Geloof, Hoop, Liefde en Blijde Boodschap. Op ieder lab is een illustratie aangebracht van

32 | 3. dirck gerritsz and antarctica countryman who was the first to see them’. Presumably some years later De Gerlache was urged by Frederick Cook, American participant of the Belgica expedition, that the American seal hunter Nathaniel Palmer was the first to have seen these islands. This statement was partly based on Wichmann’s findings given below and with some reluctance de Gerlache renamed these the Palmer Archipelago. In 1924, an attempt of de Gerlache at a meeting of the International Geographical Union in Brussels to once again rename the islands ‘Albert of Belgium Islands’ failed due to strong objections by the American delegates.

In 1899 the historian Wichmann questioned Gerritsz’ discovery on the basis of three documents found in Dutch archives. Wichmann found that Laurens Claesz, one of the original crew members of the Annunciation under command of Dirck Gerritsz, was onboard one of three Spanish vessels in 1663 under command of Gabriel de Castilla. In 1603, these vessels ventured as far south as 64oS. In this testimony given by Claesz in the Netherlands in about 1608 he also mentions that there was much snow (Verlinden, 2008). Wichmann concluded that this had become confused since then and attributed incorrectly to Dirck Gerritsz in the year 1599. (see Verlinden, 2008). Shortly after the report by Wichmann in 1899, the name Dirck Gerritsz Archipel quickly disappeared from charts and atlases. On the other hand there is the statement in 1616 by Isaac Le Maire in support of the 1599 drift of Dirck Gerritsz aboard Annunciation as far as 64oS. In 2008, the Dutch study by Dr Jozef Verlinden concludes Dirck Gerritsz as a probable discoverer of ‘Gerritsz Land’. This was also confirmed by historian Wim Ligtendag of the University of Groningen.

Finally the 59oS position in the marble floor of the Royal Palace in Amsterdam has never previously been mentioned in the literature. This extra piece of the puzzle would now finally resolve the issue by confirming that Dirck Gerritsz was at about o59 S in 1599 and was therefore the first to see Antarctica (Islands, i.e. the South Shetlands), followed by Laurensz Claesz and Gabriel de Castilla who sailed further south to 64oS in March 1603. All honour to her Majesty Queen Beatrix for having pointed this out in 1993!

No matter what really happened in 1599, Dirck Gerritsz - who had already been in China, India and Japan, and who then led the amazing adventure aboard Annunciation was definitely one of the most remarkable and daring explorers of his time.

3.6 Names of laboratories The laboratory (both the whole building and the individual mobile laboratories) is named after Dirck Gerritsz for his efforts and experiences in the Straits of Magellan area. The four individual mobile laboratories have each been named after one of the fleet’s vessels Faith, Hope, Love and Annunciation. Each mobile lab is illustrated with the vessel from the

| 33 3. dirck gerritsz en antarctica

het betreffende schip, zoals die te zien is op de voorpagina van het boek ‘Wijdtloopigh verhael….’ uit 1600. Het Nederlands werd toen anders geschreven dan nu. Zo is ‘Tgelooue’ tegenwoordig ‘(het) geloof’. Mocht er ooit een vijfde lab worden gebouwd, dan is de naam van het schip Trouw nog beschikbaar.

De tekst op de laboratoria luidt als volgt:

1. Blijde Boodschap De Blijde Boodschap (annunciatie) verliet Europa in 1598 op zoek naar de westelijke doorvaart naar Azië. Onder bevel van Gerritsz dreef het schip volgens de berichten ver af naar het zuiden en zag waarschijnlijk als eerste Antarctica.

2. Geloof De Geloof verliet Europa in 1598 op zoek naar de westelijke doorvaart naar Azië en bereikte de Stille Oceaan in 1599. Maar het schip werd teruggeblazen en keerde terug naar Europa.

3. Hoop De Hoop verliet Europa in 1598 op zoek naar de westelijke doorvaart naar Azië en bereikte de Stille Oceaan in 1599. Eind februari 1600 verging het schip tijdens een cycloon.

4. Liefde De Liefde verliet Europa in 1598 op zoek naar de westelijke doorvaart naar Azië. Het schip bereikte de Stille Oceaan en kwam in april 1600 aan in Japan. Navigator William Adams speelde een belangrijke rol in de stichting van de Decima handelspost.

34 | 3. dirck gerritsz and antarctica engraving, which is a copy of the front page of the book entitled ‘Wijdtloopigh verhael ...” published in the year 1600. The original old-Dutch words were written differently than in the modern Dutch language (‘Tgelooue’ is now ‘(Het) Geloof’ or The faith. If a fifth mobile laboratory is constructed then this may be given the nameLoyalty (Trouw).

The text on the individual mobile labs is as follows:

1. Blijde Boodschap (Annunciation) Blijde Boodschap (Annunciation) left Europe in 1598 pursuing the westward route to Asia. Under commander Dirck Gerritsz the ship reportedly drifted far south, and presumably had the first sighting of Antarctica.

2. Geloof (Faith) Geloof (Faith) left Europe in 1598 pursuing the westward route to Asia and reached the Pacific Ocean in 1599. But the ship was blown back in Strait Magellan and returned to Europe.

3. Hoop (Hope) Hoop (Hope) left Europe in 1598 pursuing the westward route to Asia and reached the Pacific Ocean in 1599. In a typhoon in late February 1600 the ship was lost at sea.

4. Liefde (Love) Liefde (Love) left Europe in 1598 pursuing the westward route to Asia. Reaching the Pacific Ocean the ship set sail to Japan and arrived in April 1600. Navigator William Adams played a major role in setting up the Deshima trading post.

| 35 36 | British Antarctic Survey’s Rothera Research Station. © BAS

| 37 4. het onderzoek

Nederlandse onderzoekers gaan de volgende vijf onderzoeken uitvoeren in het Dirck Gerritsz laboratorium.

Zoet water stromingen en klimaatverandering op het Antarctisch Schiereiland. Dr. Carleen Tijm-Reijmer, Universiteit Utrecht In dit project gaan de onderzoekers de stroming van zoet water op het Antarctisch Schiereiland bepalen. Ze doen dit voor de periode 1989 tot heden, met behulp van metingen van (automatische) weerstations en een regionaal atmosferisch klimaatmodel. Het Antarctisch Schiereiland is het enige deel van Antarctica waar een aanzienlijke hoeveelheid smeltwater het hydrologische systeem van de gletsjers verlaat. Deze stroming van zoet water bedreigt de omringende ijsplaten en vormt een belangrijke schakel in het Antarctische ecosysteem.

De invloed van gletsjer smeltwater op mariene microbiële gemeenschappen in Ryder Bay, Antarctica. Prof.dr. Anita Buma, Rijksuniversiteit Groningen Sinds enkele decennia trekken gletsjers op het West Antarctische Schiereiland zich duidelijk aantoonbaar terug. De bijbehorende toename in smeltwater zal mariene gemeenschappen, waarvan microbiële organismen (fytoplankton, bacteriën) de basis vormen, sterk beïnvloeden. Hoe dit gebeurt is niet bekend. Tijdens twee veldcampagnes in Ryder Bay wordt de invloed van smeltwater op microbiële activiteit, diversiteit en samenstelling onderzocht.

IJzer en andere opgeloste spoorelementen in het zeewater van Marguerite Baai, West-Antarctica. Prof.dr. Hein de Baar, NIOZ Het West Antarctisch schiereiland is één van de snelst opwarmende plaatsen ter wereld. Gletsjers smelten sneller, grote ooit permanente ijsvelden op zee verdwijnen, en jaarlijks zee-ijs is kortere tijd aanwezig in de winter. Daardoor veranderen de gehaltes in zeewater en zee-ijs van ijzer en andere spoorelementen (mangaan, kobalt, nikkel, koper en zink). Deze spoormetalen zijn essentieel voor elk levend organisme, en daarmee voor hele ecosystemen. De onderzoekers willen voor het eerst de gehaltes van deze metalen meten in zeewater en zee-ijs in Marguerite baai, Antarctica.

38 | 4. the research

Dutch researchers will carry out the following five research projects at the Dirck Gerritsz Laboratory.

Freshwater fluxes and climate change in the Antarctic Peninsula. Dr. Carleen Tijm-Reijmer of Utrecht University In this project the researchers will determine the flow of freshwater on the Antarctic Peninsula. They will do this for the period since 1989 using measurements from manned and automatic weather stations and a regional atmospheric climate model. The Antarctic Peninsula is the only part of Antarctica where a considerable quantity of meltwater is leaving the hydrological system of the glaciers. This flow of freshwater threatens the surrounding ice plates but is also an important link in the Antarctic ecosystem.

Structuring of marine pelagic microbial communities by glacial meltwater in Ryder Bay, Antarctica. Professor Anita Buma of the University of Groningen For several decades, glaciers on the West Antarctic Peninsula have been visibly receding. The associated increase in meltwater will strongly influence marine communities. Microorganisms such as phytoplankton and bacteria form the basis of these communities. The precise effects of meltwater on these microorganisms are not known. During two field trips in Ryder Bay the influence of meltwater on microbial activity, diversity and composition will be investigated.

Seasonality of iron and other trace metals in relation to the rapidly changing ice/water cycle and plankton dynamics of the West Antarctic Peninsula. Professor Hein de Baar of the NIOZ The West Antarctic Peninsula is one of the most rapidly warming up locations on earth. Glaciers are melting faster, large once-permanent ice fields at sea are disappearing and the annual sea ice is present for less long each winter. As a result of this the levels of iron and other trace elements (manganese, cobalt, nickel, copper and zinc) in seawater and sea ice are changing. These trace elements are essential for every living organism and consequently for entire ecosystems. The researchers want to measure the concentrations of these metals for the first time in seawater and sea ice in Marguerite Bay, Antarctica.

| 39 4. het onderzoek

Antarctische algen in een veranderende wereld en de gevolgen hiervan voor de voedselketen. Dr. Corina Brussaard, NIOZ Algen vormen de basis van de meeste voedselketens in zee. Er zijn aanwijzingen dat productie en soortensamenstelling in Antarctische wateren veranderen als gevolg van klimaatveranderingen. Het is echter niet duidelijk hoe dit het functioneren van het voedselweb zal beïnvloeden en wat de gevolgen zullen zijn voor hogere organismen. In dit project wordt de algengroei onderzocht, alsook de sterftesnelheden door virusinfecties en begrazing, de lipiden-samenstelling van (geïnfecteerde) algensoorten en het effect op lipiden-compositie van copepoden (samenhangend met succesvolle overwintering). De verwachte resultaten van dit project kunnen waardevolle inzichten verschaffen hoe de ecologisch belangrijke Antarctische wateren reageren op klimaatveranderingen.

Seizoensdynamiek van klimaatgassen in het Antarctisch kustgebied. Dr. Jacqueline Stefels, Rijksuniversiteit Groningen In de atmosfeer boven Antarctica vinden heftige chemische reacties plaats tussen klimaat­ gassen, waarvan het resultaat in belangrijke mate het klimaat bepaalt. Veel klimaatgassen komen vrij tijdens algenbloei in het voorjaar. Sinds enkele decennia vindt snelle opwarming langs de westkust van de Antarctisch Schiereiland plaats. Dit zorgt voor grote veranderingen in zeeijsbedekking en de daarmee gepaard gaande algenbloei. Hoe dit weer de productie van klimaatgas zal beïnvloeden is onbekend. De onderzoekers gaan deze gassen met een nieuwe, door henzelf ontwikkelde techniek meten en zo tijdseries genereren ten behoeve van klimaatmodellen.

40 | 4. the research

Antarctic phytoplankton in a changing world and its consequences for the lower pelagic food web. Dr. Corina Brussaard of the NIOZ Algae form the basis of most marine food chains. The production and species composition in Antarctic waters appears to be altering as a consequence of climate change. However it is not clear how this will affect the functioning of the food web and what the consequences of this will be for higher organisms.This project will investigate algal growth, mortality rates due to viral infections and grazing, the lipid composition of infected and non-infected algal species, and the effect of the lipid composition of copepods (associated with successful overwintering). The results expected from this project can provide valuable insights into how the ecologically important Antarctic waters respond to changes in climate.

Temporal dynamics of the climate gas dimethyl sulphide (DMS) and related compounds in a changing Antarctic sea-ice environment. Dr. Jacqueline Stefels of the University of Groningen Vehement chemical reactions between climate gasses take place in the atmosphere above Antarctica. The outcomes of these reactions determine the climate to a large extent. Many climate gasses are released during algal blooms in the spring. The climate along the west coast of the Antarctic Peninsula has warmed up rapidly over the past few decades. This has led to major changes in sea ice coverage and the associated algal bloom. How this will subsequently influence the production of greenhouse gasses is not known. The researchers will use a new technique they have developed to measure these gasses so that a time series of measurements can be generated for climate gas models.

| 41 Deze replica van de Liefde ligt in een park in Nagasaki.

Replica of Love in the open air museum of Nagasaki.

42 | Het Koninklijk Huis toont zich betrokken bij het The Dutch Royal Family has shown its interest for the Nederlandse poolonderzoek. De Prins van Oranje en Dutch polar research. In 2009 the Prince of Orange Prinses Máxima brachten in 2009 op uitnodiging van and Princess Máxima made a visit to Antarctica at the NWO een bezoek aan Antarctica. © RVD invitation of NWO. © RVD

| 43 5. korte bibliografie | brief bibliography

Original titles in Dutch or German; an English translation is given in blue.

Barents Jansz. (1600) Wijdtloopigh verhael, van ‘tgene de vijf Schepen (die int jaer 1598. tot Rotterdam toegherust werden, om door de Straet Magellana haren handel te drijven) wedervaren is, tot den 7. September 1599.toe, op welcken dagh Capiteijn Sebald de Weert, met twee schepen, door onweder vande Vlote versteken werdt. Ende voort in wat groot gevaer ende elende hy by de vier maenden daer naer inde Strate gheleghen heeft, tot dat hy ten lesten heel reddeloos sonder schuyt oft boot, maer een ancker behouden hebbende, door hooghdringhende noot weder naer huys heeft moeten keeren. Barent Jansz., Publisher: Heijns, 66 pages. Collectie Maritiem Museum Rotterdam, WAE 3 A 7, inventaris nummer 29239. Barent Jansz. (1600) Extensive story of what the five ships (equipped in the year 1598 in Rotterdam for doing her trading in the Straits of Magellan) have experienced, until 7 September 1599, on which day Captain Sebald de Weert, with two ships, during bad weather was drifted away from the Fleet. Moreover in what great danger and misery he has four months been lying there in de Strait, until in the end deprived from the small tender boats, but still having an anchor, by most urgent need was forced to return home again. Barent Jansz., Publisher: Heijns, 66 pages. Collection Maritime Museum Rotterdam, WAE 3 A 7, inventory number 29239.

Dirck Gerritsz. Pomp alias Dirck Gerritsz. China. De eerste Nederlander die China en Japan bezocht, 1544-1604. Zijn reis naar en verblijf in Zuid-Amerika. Werken uitgegeven door de Linschoten-Vereeniging, ISSN 0168-7107, ‘s-Gravenhage, 1915. Dirck Gerritsz. Pomp alias Dirck Gerritsz. China. The first Dutchman who visited China and Japan, 1544-1604. His travel and stay in South-America. Works published by the Linschoten Society, ISSN 0168-7107, The Hague, 1915.

Dr. F.C. Wieder, De reis van Mahu en de Cordes door de Straat van Magelhaes naar Zuid- Amerika en Japan (1598-1600). Eerste deel. De uitreding en de scheepstocht, 1923 (Deel XXI van de werken uitgegeven door de Linschoten-Vereniging). Tweede deel. De straat van Magelhaes, 1924. Derde deel. Het eerste Hollandse schip in Japan, 1925. Martinus Nijhoff. Dr. F.C. Wieder. The journey of Mahu and de Cordes through the Strait of Magellan to South America and Japan (1598-1600). Part 1. The departure and journey, 1923 (Part XXI of the works published by the Linschoten Society). Part 2. The strait of Magellan, 1924. Part 3. The first Dutch ship in Japan, 1925. Martinus Nijhoff publishers.

44 | Prof. A. Wichmann (1899) Dirck Gerritsz. Ein Beitrag zur Entdeckungsgeschichte des 16ten und 17ten Jahrhunderts. Groningen, 1899. Prof. A. Wichmann (1899) Dirck Gerritsz. A Contribution to the Discovery history of the 16th and 17th Centuries. Groningen, 1899.

IJzerman, J.W. Dirck Gerritsz Pomp alias Dirck Gerritsz China: de eerste Nederlander die China en Japan bezocht (1544-1604). ‘s-Gravenhage, 1915. IJzerman, J.W. Dirck Gerritsz Pomp alias Dirck Gerritsz China: the first Dutchman that visited China en Japan (1544-1604). The Hague, 1915.

J.F.L. de Balbian Verster. De oud-Hollandsche ontdekkingsreizen. Tijdschrift voor Geschiedenis, 39e jaargang (1924), pp. 121-123. J.F.L. de Balbian Verster. The old-Dutch discovery journeys. Journal for History, 39th year (1924), pages 121-123.

Engelbrecht, W.A. en Herwerden, Dr. P.J. van (1945) De ontdekkingsreis van Jacob le Maire en Willem Cornelisz. Schouten in de jaren 1615-1617, Journalen, documenten en andere bescheiden. De Linschoten-Vereeniging XLIX. Den Haag: Martinus Nijhoff. Engelbrecht, W.A. en Herwerden, Dr. P.J. van (1945) The journey of discovery of Jacob le Maire and Willem Cornelisz. Schouten in the years 1615-1617, Journals, documents en other materials. The Linschoten-Society, volume XLIX. The Hague: Martinus Nijhoff publishers.

In het spoor van de Liefde: Japans-Nederlandse ontmoetingen sinds 1600. (1986) De Bataafsche Leeuw, Amsterdam, ISBN 9067071064 (gepubliceerd in 1986 in verband met een museum tentoonstelling met dezelfde titel). In Love’s Wake: Japanese-Dutch encounters since 1600. (1986) The Batavian Lion, Amsterdam, ISBN 9067071064. (Published in 1986 in the context of a museum exhibition with same title).

Jozef Verlinden (2008) Naar Antarctica. Belgen en Nederlanders op expeditie naar de Zuidpool. Lannoo (uitgeverij) www.lannoo.com. ISBN 9789020986136 Jozef Verlinden (2008) Towards Antarctica. Belgian and Dutch participation in expeditions to the South Pole. Lannoo (publisher) www.lannoo.com. ISBN 9789020986136

| 45

Over de auteur van hoofdstuk 3: Hein de Baar is onderzoeker van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee NIOZ. Ook is hij hoogleraar oceanografie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is een van de senior onderzoekers die het Dirck Gerritsz laboratorium gaat gebruiken, specifiek voor het onderzoek naar spoorelementen in het mini lab Liefde. Nadat NWO en BAS hadden besloten dat er een Dutch Science Facility op Rothera moest komen, was Hein de Baar betrokken bij het overleg met de BAS en degene die het idee lanceerde voor de bouw van een aantal mobiele onderzoekslaboratoria.

Met dank aan: Jozef Verlinden leverde de kaart aan van de Dirck Gerritsz Archipel en controleerde de historische feiten in de tekst. De tekst is nagelezen en waar nodig verbeterd door: Geoffrey Parker (Ohio State University; Columbus, Ohio, VS) Peter Sigmond, maritiem historicus en oud-directeur collecties van het Rijksmuseum Rob Kattenburg (www.robkattenburg.nl)

46 | About the author of chapter 3: Hein de Baar is a researcher at the NIOZ Royal Netherlands Institute for Sea Research. He is also professor of oceanography at the University of Groningen. Hein de Baar is one of the leading senior scientists who will be making use of the Dirck Gerritsz laboratory, specifically for the trace metals project at the mini lab Liefde (Love). Once NWO and BAS had agreed upon a Dutch Science Facility at Rothera Research Station, Hein de Baar was involved in the planning with BAS and came up with the idea for a number of mobile labs.

Acknowledgements Jozef Verlinden kindly provided the chart of Dirck Gerritsz Archipel and by careful proofreading verified the historical correctness of the text. Similar proof readings, comments and corrections by Geoffrey Parker (Ohio State University; Columbus, Ohio, USA), Peter Sigmond (maritime historian and former director collections Rijksmuseum Amsterdam), Rob Kattenburg (www.robkattenburg.nl) have lead to several improvements in the historical text.

| 47 Colofon Colophon

Auteur: Hein de Baar (NIOZ) Author: Hein de Baar (NIOZ) Redactie: Liesbeth Noor, Dick van der Kroef Editing: Liesbeth Noor, Dick van der Kroef (NWO) (NWO) Eindredactie: René Prop (NWO) Editorial coordinator: René Prop (NWO) Vormgeving: Eindeloos Design: Eindeloos Druk: Oranje van Loon, Den Haag Print: Oranje van Loon, The Hague Omslagfoto: © Shutterstock Cover: © Shutterstock ISBN 978-90-77875-74-2 ISBN 978-90-77875-74-2

Januari 2013 January 2013

De Nederlandse Organisatie voor The Netherlands Organisation for Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Scientific Research (NWO) funds financiert duizenden toponderzoekers thousands of top researchers at aan universiteiten en instituten en geeft universities and institutes and steers sturing aan de Nederlandse wetenschap the course of Dutch science by means of via subsidies en onderzoeksprogramma’s. subsidies and research programmes. NWO Gebied Aard- en Levens­weten­ NWO Division of Earth and Life Sciences, schappen, postbus 93510, P.O. Box 93510, 2509 AM The Hague, 2509 AM Den Haag, www.nwo.nl www.nwo.nl

48 | Het Dirck Gerritsz laboratorium, Rothera Research Station

The Dirck Gerritsz laboratory at Rothera Research Station