Śląsk Namysłów
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ATLAS HISTORYCZNY MIAST POLSKICH Redakcja naukowa ROMAN CZAJA TOM IV ŚLĄSK Redakcja naukowa MARTA MŁYNARSKA–KALETYNOWA ZESZYT 11 NAMYSŁÓW Redakcja naukowa RAFAŁ EYSYMONTT, MATEUSZ GOLIŃSKI Opracowali MAŁGORZATA CHOROWSKA, KRZYSZTOF DEMIDZIUK, RAFAŁ EYSYMONTT, MATEUSZ GOLIŃSKI, ELŻBIETA KOŚCIK, CZESŁAW LASOTA, ANDRZEJ LEGENDZIEWICZ Wybór i opracowanie kartografii historycznej: Rafał Eysymontt Praca naukowa finansowana w ramach programu Opracowanie redakcyjne: Krzysztof Uściński Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Opracowanie typograficzne: Marcin Siehankiewicz „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2014-2017 Tłumaczenie na język angielski: Jacek Słupski Projekt nr 11H 13 0215 82 Prace kartograficzne: Jarosław Połamarczuk, Marcin Siehankiewicz Prace techniczne: Lidia Nowacka Koordynacja prac wydawniczych: Jadwiga Dunaj Recenzenci: Bogusław Krasnowolski, Zdzisław Noga Publikacja przygotowana we współpracy z Archiwum Państwowym we Wrocławiu Wydawca: Instytut Archeologii i Etnologii PAN ISBN 978-83-63760-58-8 Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza © Autorzy, Redaktorzy i Wydawca 2015 50-118 Wrocław, ul. Więzienna 6 Wydrukowano w Drukarni Księży Werbistów, ul. Klasztorna 4, Górna Grupa, PL 86-134 Dragacz WROCŁAW 2015 THE HISTORICAL ATLAS OF POLISH TOWNS Academic editing ROMAN CZAJA VOLUME IV SILESIA Academic editing MARTA MŁYNARSKA–KALETYNOWA BOOK 11 NAMYSŁÓW Academic editing RAFAŁ EYSYMONTT, MATEUSZ GOLIŃSKI Prepared by MAŁGORZATA CHOROWSKA, KRZYSZTOF DEMIDZIUK, RAFAŁ EYSYMONTT, MATEUSZ GOLIŃSKI, ELŻBIETA KOŚCIK, CZESŁAW LASOTA, ANDRZEJ LEGENDZIEWICZ Compilation and elaboration of historical cartography: Rafał Eysymontt Scientific work founded by the Ministry of Science and Higher Education Editing: Krzysztof Uściński as a part of a “National Program of Development of Humanities” Typographic editing: Marcin Siehankiewicz project for the years 2014-2017 Translation into English: Jacek Słupski Project number 11H 13 0215 82 Cartographic works: Jarosław Połamarczuk, Marcin Siehankiewicz Technical works: Lidia Nowacka Coordination of publishing works: Jadwiga Dunaj Reviewers: Bogusław Krasnowolski, Zdzisław Noga Publication prepared in cooperation with the State Archive in Wrocław Publisher: Institute of Archeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, ISBN 978-83-63760-58-8 Department of Research on Culture of Late Antiquity and Early Middle Ages © Authors, Editors and Publisher 2015 50-118 Wrocław, ul. Więzienna 6 Printed in: Drukarni Księży Werbistów, ul. Klasztorna 4, Górna Grupa, PL 86-134 Dragacz WROCŁAW 2015 WPROWADZENIE Namysłów (Namslau) stanowi przykład miasta książęcego powstałe- Choć utrzymujące się do XVIII w. znaczenie Namysłowa jako twierdzy go ściśle w związku z XIII–wieczną kolonizacją wiejską słabo zagospo- państwowej było bardziej nominalne niż prawdziwe, w okresie nowożytnym darowanych przygranicznych obszarów Śląska. Kolonizacyjna geneza miasto nie utraciło funkcji lokalnego centrum administracyjnego i usługowe- osadnictwa nie przesądziła o ostatecznym charakterze etnicznym oko- go w stosunku do okręgu i potem powiatu. Ośrodek produkcji rzemieślniczej licy, na który oddziaływało sąsiedztwo polsko–niemieckie. Proporcje i wymiany funkcjonował bez względu na zmieniające się koniunktury, choć językowe w ciągu stuleci ulegały zmianom, zaplecze wiejskie do XX w. jego rola handlowa wyraźnie się kurczyła wraz z osłabieniem typowych zachowywało charakter mieszany, w mieście zaś przeważał żywioł nie- dla wcześniejszych stuleci więzi pomiędzy gospodarkami Śląska i Rze- miecki. Miasto „komunalne” posiadało swego poprzednika, Stary Namy- czypospolitej. Systematyczny, lecz powolny rozwój Namysłowa w XIX słów, osadę powiązaną z książęcym „dworem” o przypuszczalnie gospo- i w pierwszej połowie XX stulecia (intensywniejszy jedynie w połowie XIX darczym charakterze, potwierdzoną od lat 30. XIII w. Powielając jeden i w okresie międzywojennym XX w.) poniekąd wymuszony był przez migra- z praktykowanych wówczas wariantów zakładania miast, nowy ośrodek, cje z zaplecza wiejskiego. Doprowadziło to do przekształcenia go w silnie przejmujący funkcje starszego, został lokowany nie w tym samym miej- powiązane z zapleczem miasto przemysłowo–rolnicze; choć stopniowo scu, ale w pobliżu. Stało się to najprawdopodobniej w latach 60. XIII w. ustępujące wielkością innym wcześniej porównywalnym ośrodkom regionu, Nie mając w najbliższym sąsiedztwie konkurencji w postaci silniejszych to typowe dla tej części słabiej zaludnionego i względnie zapóźnionego miast, wyrósł Namysłów na dominujący ośrodek lokalny – dobrze prospe- gospodarczo „drewnianego” Śląska prawobrzeżnego. Bezprecedensowo rujące miasto okręgowe i punkt międzyregionalnej wymiany handlowej. szybki rozwój miasta nastąpił dopiero w 2. połowie XX w., prowadząc do Rozwojowi sprzyjała zarówno kształtująca się od połowy XIV w. samo- podwojenia liczby ludności. Łączyło się to ze zmianą dotąd determinującej dzielność administracyjno–polityczna okręgu wraz z rządami stanowymi, sytuację Namysłowa (najpierw korzystnie, potem niekorzystnie) peryferyjnej jak i podkreślane przez kilka stuleci położenie strategiczne przy granicy lokalizacji na skutek przyłączenia wraz ze Śląskiem do państwa polskiego. ziem Korony Królestwa Czeskiego z Królestwem Polskim. Zewnętrznym znamieniem ówczesnej koniunktury pozostają dobrze zachowane elemen- Mateusz Goliński ty ceglanego „miasta gotyckiego”, relikty fortyfikacji, kościoły parafialny, czy franciszkański, ratusz, oraz – stanowiący odrębny człon zespołu wa- rownego – zamek, wreszcie murowane domy mieszczańskie przy Rynku. 3 INTRODUCTION Namysłów (Namslau) is an example of a princely town created strictly Although Namysłów remained a state fortress until the 18th century – in connection with the 13th century agricultural colonization in weakly de- admittedly, more nominally than actually – in the modern times the town veloped peripheral borderland regions of Silesia. The colonization–induced has not lost its importance as a local administrative or service centre for settlement did not determine the ultimate ethnic character of the area, which the region and later – the county (powiat). The craft production and ex- was affected by the Polish–German neighbourhood. Over the centuries, change centre operated irrespective of the changing economic situation, the language proportion changed; until the 20th century, the rural hinterland though its commercial role diminished markedly when the links between preserved its mixed character, while the town was predominantly German. the economies of Silesia and the Republic of Poland that were typical of The “municipal” town had its predecessor, Stary Namysłów (Old Namysłów) the previous centuries weakened. Namysłów’s systematic, but slow devel- – a settlement connected with a prince’s estate, probably of an economic opment throughout the 19th century and in the first half of the 20th century nature, confirmed from the 1230s. In line with one of the town foundation (more intensive only in the mid–19th century and in the interwar period in practices at the time, the new centre, which took over the functions of the the 20th century) was, in a way, a result of migrations from the adjacent rural old one, was founded not at the same site, but nearby. That happened most areas. This led to the town’s transformation into an industrial and agricultural likely in the 1260s. Not having in its immediate vicinity any competition in centre, strongly connected with its hinterland; though it gradually, in terms the form of stronger towns, Namysłów developed into a dominant local of size, gave way to the region’s other, previously comparable centres, centre – a thriving regional town and an interregional trading centre. The it was still typical of the less densely populated and relatively economically development was stimulated by the region’s administrative and political backward, “wooden” Silesia on the right bank of the Odra River. The town autonomy from the mid–14th century, by class rule, and its strategic location developed on an unprecedented scale as late as the second part of the at the border of the Bohemian Crown and the Polish Kingdom, which was 20th century, and it was then that its population doubled. This was connect- emphasized for several centuries. The then booming economy is reflected ed with the loss by Namysłów of its peripheral location, which previously in well preserved fragments of the brick “Gothic town”, fortification relics, the had influenced its situation (initially favourably and then unfavourably), as parish church, a Franciscan church, a town hall, a castle – which constituted a result of its incorporation – together with Silesia – into the Polish state. an autonomous component of the fortifications, and the burgher masonry buildings in Rynek (market) Square. Mateusz Goliński 4 Mateusz Goliński dopiero w 1264 r., a most w Namysłowie – w 1333 r3. Wzmianki te odnoszą się więc do czasów, kiedy rola Namysłowa jako tranzytowego ośrodka wy- POŁOŻENIE I ZMIANY miany mogła wzrosnąć w związku z przeprowadzoną już reformą miejską. PRZYNALEŻNOŚCI ADMINISTRACYJNEJ Równie otwarte pozostaje wnioskowanie o wieku miejscowości na pod- stawie nazwy miejscowej. Nie ulega wątpliwości, iż jest ona polska, dzier- żawcza, określająca przynależność do konkretnego osadźcy. Brzmienie najstarszych zapisów źródłowych, zbliżone do obecnej formy – Namysłów, Namysłów położony jest na Równinie Oleśnickiej, stanowiącej mezore- sugeruje, iż owym osadźcą był jakiś Namysł. Model dzierżawczy