Konya–Hadim Ve Taşkent Türk Devri Yapilari
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI KONYA–HADİM VE TAŞKENT TÜRK DEVRİ YAPILARI YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Remzi DURAN HAZIRLAYAN Hacer KARA KONYA, 2006 1 ÖNSÖZ Hadim Konya’nın 128 km., Taşkent ise 142 km. güneyinde yer almaktadır. Her iki ilçede antik çağlardan beri yerleşim yeridir. Bu merkezlerde Hitit, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemleri yaşanmıştır. Kurulduğu coğrafya sebebiyle çok fazla gelişme imkanı bulamayan Hâdim, 18. yüzyılda Ebu Sâid Muhammed Hâdimî ve ailesinin buraya yerleşmesiyle gelişir, ilim ve kültür merkezi olur. Hadim’e çok yakın olan Taşkent’te bu gelişimin etkisindedir. Sanat tarihi açısından incelemeye çalıştığımız Hadim ve Taşkent ilçe merkezleri ile bu merkezlere bağlı belde ve köylerde mimari açıdan çok zengin olmamakla birlikte incelenmeye değer eserler bulunmuştur. Bu eserlerin Türk-İslam sanatındaki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. İlk Türk yerleşmeleri Selçuklularla birlikte başlamış ancak mimarlık faaliyetleri 15-16. yüzyıllardan sonra artmıştır. Ele aldığımız yapıların çoğu ise 19. yüzyıl Osmanlı eseridir. “Konya–Hadim ve Taşkent Türk Devri Yapıları” adlı konuyu bana öneren, çalışmalarımı yönlendiren ve yardımlarını benden esirgemeyen değerli hocam ve danışmanım Prof. Dr. Remzi DURAN’A teşekkür ederim. Ayrıca zengin kütüphanesinden ve bilgilerinden yararlandığım, bazı yapıların eski fotoğraflarını kullanmama izin veren hocam Prof. Dr. Haşim KARPUZ’A, yine araştırmam sırasında bilgilerine başvurduğum Yrd. Doç. Dr. İzzet SAK ve Prof. Dr. Hasan BAHAR’a, kitabelerin okunmasında yardımlarını gördüğüm Dr. Zekeriya ŞİMŞİR ve Arş. Gör. Fatih ÖZKAFA’ya, çizimlerin kontrolünü yapıp düzeltme önerilerinde bulunan Yrd. Doç. Dr. M. Emin BAŞAR’a, metinleri okuyup düzeltme önerilerinde bulunan Arş. Gör. Gülay APA’ya teşekkürü bir borç bilirim. Saha çalışmasında beni yalnız bırakmayan anneme, kardeşim İnşaat Mühendisi Ahmet KARA’ya ve eniştem Ahmet ÖZOĞLU’na, maddi ve manevi emeği geçen tüm aileme şükranlarımı sunuyorum. Araştırmamız sırasında yardımlarını gördüğümüz ve ismini sayamadığımız Hadimli ve Taşkentli hemşehrilerimize de teşekkür borçluyum. KONYA, 2006 Hacer KARA 2 ABSTRACT KONYA – HADIM AND TAŞKENT TURKISH PERIOD ARCHITECTURE This research undergoes the historical development process of Hadim, and Taşkent, districts of Konya, and the monumental architecture whic is formed during this process. The religious and social constructions whic take place in these two district centers, in towns and country bounded to the center are examined; the architectural and artistic values of these constructions are tried to be demonstrated. Hadim and Taşkent that have hosted to a great many civilization whose history stretch to the ancient times, have gained their real recognition during the Turkish period. These centers whic began to gain a Turkish-Islamic Town feature in Selçuklu and Karamanoğulları periods, had a gerat advancement in Ottoman period, especially in the eighteenth century. In paralel whit this advancement, besides architecture consisting religious, civil and social features, a Moslem theological school and a library, which are important in cultural area, were constructed in Hadim. However, today these constructions cannot be prevented. Especially, most of the mosque have been torn down and rebuilt, some of the bridges have been ruined by the floods, fountains whic do not work have been all left to live their own destiny, the Moslem theological school has been demolished. Our study includes a limitted number of work whic have historical and art value. Our thesis named “Konya-Hadim and Taşkent Turkish Period Architecture” constitudes four main parts: In the first past, the Definition, Importance and the Extent of the Subject”, “Method”, Publications on the Subject”, “the History and the Geograhy of Hadim”, and “the History and Geography of Taşkent” are studied under the heading of “Introduction”. In the second section, constructions whic take place in district centers in Hadim and Taşkent, and in towns and country bounded to the centers are handled in to two minor titles as “Existing Buildings” Mentioned in Referances but Non-existing or Restored Buildings”. Among existing buildings ten mosques, a library, five bridges, six fountains are introduced. On the other hand, among the buildings mentioned in referances but whic do not exist or are being restored,two mosques, and a small 3 mosque, a tomb, two bridges, two fountains and a Moslem theological school are presented. Each of the buildings are examined under the titles of “Location”, “Architecrural”, “Inscription”, “Chronicle and Restoration”. The third past has the title of “Evaluation”. In this section, the general features of Hadim and Taşkent Turkish Period Constructions are determineted and compared with the equivalences in Anatolia. The evaluation is done under the titles of “ Plan and Location Descernment”,”Materials and the Technique”, “Architectural Elements”, “Construction Elements”, “Decoration”, and “Inscriptins”. In “Conclusion”, the fourth section, the importance of Hadim and Taşkent constructions are emphasized from the aspects of Turkish Art History and the and the History of Architecture and a conclusion is made. It is found out that the monumantal architecture in the region are the works built in the Ottoman provincal style, generally in the 19 th century. With the help of this research, the architectural works that represent the history, cultural and social structure of Hadim and Taşkent are tried to be studied scientifically. 4 ÖZET Bu araştırma, Konya’nın Hadim ve Taşkent ilçelerinin tarihi gelişim süreçleri ile birlikte bu süreçte oluşturulmuş anıtsal mimarisini konu almaktadır. Bu iki ilçe merkezi ile merkeze bağlı belde ve köylerde yer alan dini ve sosyal yapılar incelenmiş, bu yapıların mimari ve sanat değerleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Tarihi geçmişi ilk çağlara kadar inen, pek çok uygarlığa ev sahipliği yapan Hadim ve Taşkent, asıl kimliğini Türk döneminde kazanmıştır. Selçuklu ve Karamanoğulları döneminde Türk-İslam kenti özelliği kazanmaya başlayan bu merkezler, Osmanlı devrinde, özelliklede 18. yüzyılda büyük bir gelişim göstermiştir. Bu gelişime paralel olarak dini, sivil ve sosyal içerikli yapıların yanı sıra Hadim’de kültürel alanda da önemli olan medrese ve kütüphane inşa edilmiştir. Ancak günümüzde bu yapılar korunamamaktadır. Özellikle camilerin çoğu yıkılıp yeniden inşa edilmiş, köprülerin bir kısmı sel felaketlerinde harap olmuş, çeşmelerden suyu akmayanlar kaderine terkedilmiş, medrese tamamen yok edilmiştir. Çalışmamız az sayıdaki tarihi ve sanat değeri olan eseri kapsamaktadır. “Konya-Hadim ve Taşkent Türk Devri Yapıları” adlı tezimiz dört ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, “Giriş” başlığı altında; “Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları”, “Yöntem”, “Konuyla İlgili Yayınlar”, “Hadim’in Tarihi ve Coğrafyası” ve “Taşkent’in Tarihi ve Coğrafyası” üzerinde durulmuştur. İkinci bölümdeki “Katalog” başlığında Hadim ve Taşkent ilçe merkezleri ile bu merkezlere bağlı belde ve köylerde yer alan eserler “Mevcut Yapılar” ve “Kaynaklarda Adı Geçen Ancak Mevcut Olmayan ve Yenilenen Yapılar” olmak üzere iki alt başlık altında ele alınmıştır. Mevcut yapılar içerisinde 10 cami, bir kütüphane, beş köprü, altı çeşme, kaynaklarda adı geçen ancak mevcut olmayan veya yenilenen eserlerde de iki cami ve mescit, bir türbe, iki köprü, iki çeşme ve bir medrese tanıtılmıştır. Her yapı, “Yeri”, “Mimari Özellikleri”, “Kitabe”, “Tarihlendirme ve Geçirdiği Onarımlar” başlıkları altında değerlendirilmiştir. Üçüncü bölüm “Değerlendirme” başlığını taşır. Burada Hadim ve Taşkent Türk Devri Yapılarının genel özellikleri belirlenip, Anadolu’daki benzerleriyle karşılaştırılmıştır. Değerlendirme, “Plan ve Mekân Anlayışı”, “Malzeme ve Teknik”, 5 “Mimari Elemanlar”, “Yapı Elemanları”, “Süsleme” ve “Kitabeler” başlıkları altında yapılmıştır. Dördüncü bölüm olan “Sonuç” kısmında; Hadim ve Taşkent yapılarının Türk Sanatı tarihi ve mimarlık tarihi bakımından taşıdıkları önem vurgulanarak belirli bir senteze ulaşılmıştır. Bölgedeki anıtsal mimarinin, daha çok 19. yüzyılda Osmanlı taşra üslubunda inşa edilmiş eserler olduğu belirlenmiştir. Bu çalışma ile Hadim ve Taşkent’in tarihini, kültürel ve sosyal yapısını ortaya koyan mimari eserler, bilimsel açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır. 6 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ........................................................................................................................... 1 1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları .................................................................... 1 1.2. Yöntem .................................................................................................................. 2 1.3. Konuyla İlgili Yayınlar.......................................................................................... 3 1.4. Hâdim’in Tarihi ve Coğrafyası.............................................................................. 5 1.5. Taşkent’in Tarihi ve Coğrafyası ............................................................................ 7 2. KATALOG................................................................................................................ 10 2.1. Mevcut Yapılar .................................................................................................... 10 2.1.1. Camiler.......................................................................................................... 10 2.1.1.1. Taşkent, Büyük (Uzun Şıh) Camii........................................................ 10 2.1.1.2.