Arkusz ŻELAZNA GÓRA
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz śELAZNA GÓRA (33) Warszawa 2012 Autorzy: Zbigniew Będkowski*, Katarzyna Siwy-Będkowska*, GraŜyna Hrybowicz**, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska*** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska*** * – Częstochowskie Przedsiębiorstwo Geologiczne Spółka z o.o., ul. Wolności 77/79, 42-200 Częstochowa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** – Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN............................. Copyright by PIG-PIB and MŚ, Warszawa, 2012 Spis treści I. Wstę p – Z. Będkowski ............................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Siwy-Będkowska ...................... 4 III. Budowa geologiczna – K. Siwy-Będkowska ............................................................ 7 IV. ZłoŜa kopalin – Z. Będkowski ................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Z. Będkowski ............................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – Z. Będkowski .......................... 15 VII. Warunki wodne ..................................................................................................... 20 1. Wody powierzchniowe – K. Siwy-Będkowska, Z. Bę dkowski........................ 20 2. Wody podziemne – K. Siwy-Będkowska ........................................................ 21 VIII. Geochemia środowiska.......................................................................................... 24 1. Gleby – P. Kwecko ......................................................................................... 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – H. Tomassi-Morawiec............... 26 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ................................................................ 28 X. Warunki podłoŜa budowlanego – Z. Będkowski ................................................... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – K. Siwy-Będkowska .......................................... 35 XII. Zabytki kultury – K. Siwy-Bę dkowska .................................................................. 39 XIII. Podsumowanie – K. Siwy-Będkowska, G. Hrybowicz........................................... 40 XIV. Literatura ............................................................................................................... 42 I. Wstęp Arkusz śelazna Góra Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) został opracowany w Częstochowskim Przedsiębiorstwie Geologicznym (plansza A) oraz Państwo- wym Instytucie Geologicznym-Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsię- biorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (plansza B) w latach 2011–2012. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu śelazna Góra Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wyko- nanym w 2006 roku w Częstochowskim Przedsiębiorstwie Geologicznym (Będkowski, Koro- na, 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcją opracowania Mapy geośro- dowiskowej Polski w skali 1:50 000 (2005). Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch Plansz –: plansza A zawiera zaktualizowa- ną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstwę informacyjną „ZagroŜenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoŜa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa Polski adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samo- rządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postano- wień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje za- warte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strate- gii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe 3 stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz śelazna Góra MGśP powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archi- walnych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnień dokonanych w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Biurze Regionalnym w Elblągu; Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie; starostwie powiatowym w Braniewie oraz w urzędach gmin: Braniewo, Lelkowo i PienięŜno. Mapa opracowana została w wersji cyfrowej. W lipcu 2011 r. dokonano wizji lokalnej złóŜ i punktów występowania kopalin. Informacje dotyczące złóŜ kopalin zostały zamiesz- czone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło- Ŝach i wystąpieniach kopalin. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza śelazna Góra określają następujące współrzędne geograficzne: 20°00’00”–20°15’00” długości geograficznej wschodniej oraz 54°20’00”–54°30’00” szero- kości geograficznej północnej. W układzie administracyjnym omawiany obszar połoŜony jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Teren objęty arkuszem w całości naleŜy do powiatu braniewskiego, gmin: Lelkowo (część wschodnia), Braniewo (część zachodnia) i Pie- nięŜno (niewielki południowy fragment). Przez centralną część arkusza przebiega (równoleŜ- nikowo) granica Polski z Federacją Rosyjską (Obwodem Kaliningradzkim) – poza granicą państwa znajduje się około 50% powierzchni arkusza. Pod względem geograficznym obszar arkusza śelazna Góra połoŜony jest na styku dwóch prowincji – NiŜu Środkowoeuropejskiego (podprowincji PobrzeŜa Południowobałtyc- kie) i NiŜu Wschodniobałtycko-Białoruskiego (podprowincji PobrzeŜe Wschodniowobałtyc- kie). Jednostką niŜszego rzędu, w obrębie PobrzeŜy Wschodniobałtyckich, jest makroregion Nizina Staropruska, obejmujący w granicach arkusza mezoregion Wzniesienia Górowskie. Niewielka zachodnia część arkusza znajduje się w podprowincji PobrzeŜa Południowobałtyc- kie – w makroregionie PobrzeŜe Gdańskie, który reprezentowany jest tu przez mezoregion Równina Warmińska (Kondracki, 2001), (fig.1). Wzniesienia Górowskie zajmują większą część obszaru mapy. Jest to wysoczyzna mo- renowa, której powierzchnia urozmaicona jest pasmami moren czołowych, pochodzących z recesji fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. NajwyŜej wznosi się wał more- nowy Góry Zamkowej (ok. 216 m n.p.m.), znajdującej się na północ od Górowa Iławeckiego 4 (za wschodnią granicą omawianego arkusza). Od zachodu do wzniesień przylega Równina Warmińska, która rozciąga się nad rzeką Baudą i dolną Pasłęką. Powierzchnia równiny opada łagodnie w kierunku północno-zachodnim (od 60–70 do 20 m n.p.m.) gdzie przechodzi w WybrzeŜe Staropruskie. Fig. 1. PołoŜenie arkusza śelazna Góra na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji; 2 – granice mezoregionów; 3 – granica państwa. Prowincja NiŜ Środkowoeuropejski, podprowincja PobrzeŜa Południowobałtyckie Mezoregiony PobrzeŜa Gdańskiego: 313.56 – Równina Warmińska, 313.57 – WybrzeŜe Staropruskie Prowincja NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincja PobrzeŜe Wschodniobałtyckie Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka Rzeźba terenu w obrębie arkusza śelazna Góra jest średnio urozmaicona. Na obszarze tym dominują formy i osady pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Znaczną część obszaru arkusza zajmuje wysoczyzna morenowa. W części zachodniej jest to wysoczy- zna morenowa płaska o wysokościach 55–90 m n.p.m. Centralną i wschodnią część obszaru arkusza zajmuje wysoczyzna morenowa falista o wysokościach 90–135 m n.p.m. Część niŜ- sza wysoczyzny oddzielona jest od części wyŜszej długim stokiem o przebiegu południko- 5 wym. Generalnie teren obniŜa się z południowego wschodu na północny zachód, w kierunku wybrzeŜa Zalewu Wiślanego. Powierzchnia wysoczyzn rozcięta została przez głębokie (miej- scami do 25 m) doliny rzeki Banówki i Omazy. Ponadto powierzchnię terenu urozmaicają tu liczne zagłębienia bezodpływowe oraz pagóry i wzgórza morenowe (Rabek, 2002). W podziale klimatycznym