UCHWAŁA NR XVI/75/2016 RADY GMINY ŁYSZKOWICE

z dnia 27 stycznia 2016 r.

w sprawie przyjęcia Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Łyszkowice

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2015r. poz. 1515) Rada Gminy Łyszkowice uchwala, co następuje: § 1. Przyjmuje się Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Łyszkowice, stanowiący załącznik do uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Łyszkowice. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Przewodniczący Rady Gminy

Anna Kwestarz

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 1 Załącznik do Uchwały Nr XVI/75/2016 Rady Gminy Łyszkowice z dnia 27 stycznia 2016 r.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Łyszkowice

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 1 1. Spis treści 1. Spis treści 2. Wstęp 3. Streszczenie 4. Zgodność Planu Gospodarki Niskoemisyjnej z innymi obowiązującymi dokumentami 5. Ogólna strategia Cele strategiczne i szczegółowe Stan obecny Identyfikacja obszarów problemowych Aspekty organizacyjne i finansowe Struktura organizacyjna Zasoby ludzkie Zaangażowane strony Budżet Źródła finansowania inwestycji Środki finansowe na monitoring i ocenę 6. Wyniki bazowej inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla Zasięg geograficzny, zakres i sektory Metodyka inwentaryzacji Budynki będące własnością Gminy Budynki prywatne Przedsiębiorstwa 7. Działania/zadania i środki zaplanowane na cały okres objęty planem 8. Wskaźniki monitorowania SPIS MAP Mapa 2: Gminy powiatu łowickiego, położenie gminy Łyszkowice. Mapa 3: Mapa Gminy Łyszkowice Mapa 4: Położenie Gminy Łyszkowice względem miast i miejscowości Mapa 5: Usłonecznienie – średnie roczne sumy [godziny] Mapa 6: Strefy energetyczne wiatru w Polsce Mapa 7: Formy ochrony przyrody na obszarze Gminy Łyszkowice Mapa 8: Rozmieszczenie oraz ładunki emisji punktowej PM10 w województwie łódzkim w 2014 r. Mapa 9: Rozmieszczenie oraz ładunki emisji liniowej PM10 w województwie łódzkim w 2014 roku Mapa 10: Rozmieszczenie oraz ładunki emisji powierzchniowej PM10 w powiecie łowickim w 2014 roku Mapa 11: Obszar przekroczeń Ld12SldB(a)Pa01 w strefie łódzkiej w 2012 r. Mapa 12: Przewagi emisji w stężeniach B(a)P rok w obszarze przekroczeń Ld12SldB(a)Pa01 w strefie łódzkiej w 2012 r. SPIS WYKRESÓW

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 2 Wykres 2: W % ogółem ludność wg ekonomicznych grup wieku w Gminie Łyszkowice Wykres 3: Ruch naturalny ludności w Gminie Łyszkowice Wykres 4: Mieszkania zamieszkane wg okresu budowy budynku Wykres 5: Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON (stan w dniu 31 XII) Wykres 6: Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg Sekcji PKD 2007 (stan w dniu 31 XII) w 2013 roku Wykres 7: Udział poszczególnych OZE w produkcji energii elektrycznej w Polsce w 2013 roku Wykres 8: Udziały % poszczególnych typów emisji w stężeniach całkowitych B(a)P w obszarze Ld12SldB(a)Pa01, w tym Gminy Łyszkowice Wykres 9: Sposób ogrzewania budynków prywatnych (udział procentowy) Wykres 10: Udział substancji niebezpiecznych uwalnianych do powietrza atmosferycznego z budynków prywatnych Gminy Łyszkowice. SPIS TABEL Tabela 2: Drogi powiatowe przebiegające przez Gminę Łyszkowice Tabela 3: Zestawienie dróg gminnych na terenie Gminy Łyszkowice Tabela 4: Generalne pomiary ruchu na drogach w Gminie Łyszkowice i okolicach (w latach 2000 - 2010) Tabela 5: Polityka przestrzenna według problematyki ustaleń dla Gminy Łyszkowice Tabela 6: Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Łyszkowice Tabela 7: Wykaz miejscowości i ilości osób zameldowanych na terenie Gminy Łyszkowice na dzień 31.12.2012 r. Tabela 8: Ludność faktycznie zamieszkała w Gminie Łyszkowice (stan na 31 XII) Tabela 9: Ludność wg ekonomicznych grup wieku w Gminie Łyszkowice Tabela 10: Ruch naturalny ludności w Gminie Łyszkowice Tabela 11: Saldo migracji gminnych na pobyt stały Tabela 12: Bezrobotni zarejestrowani w Gminie Łyszkowice Tabela 13: Zasoby mieszkaniowe w Gminie Łyszkowice Tabela 14: Zasoby mieszkaniowe w Gminie Łyszkowice wg form własności w 2007 roku Tabela 15: Mieszkania zamieszkane wg okresu budowy budynku Tabela 16: Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON (stan w dniu 31 XII) Tabela 17: Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg Sekcji PKD 2007 (stan w dniu 31 XII) Tabela 18: Wodociągi w Gminie Łyszkowice Tabela 19: Kanalizacja w Gminie Łyszkowice Tabela 20: Rezerwaty przyrody w Gminie Łyszkowice Tabela 21: Użytki ekologiczne w Gminie Łyszkowice Tabela 22: Pomniki przyrody w Gminie Łyszkowice Tabela 23: Wielkości emisji zanieczyszczeń w powiecie łowickim w 2002 r. Tabela 24: Lokalizacja i charakterystyka obszaru przekroczeń w odniesieniu do obszaru przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 3 Tabela 25: Udziały % poszczególnych typów emisji w stężeniach całkowitych B(a)P w obszarze Ld12SldB(a)Pa01, w tym Gminy Łyszkowice Tabela 26: Istotne skutki zdrowotne związane z ekspozycją na pył zawieszony Tabela 27: Efekt ekologiczny wymiany pieca i zmiany paliwa Tabela 28: Efekty wybranych usprawnień termomodernizacyjnych Tabela 29: Efekt ekologiczny termomodernizacji Tabela 30: Jednostkowe wskaźniki emisji gazów do atmosfery pochodzące ze spalania różnego rodzaju paliw.

Tabela 31: Emisja bazowa w budynkach będących własnością Gminy Łyszkowice

Tabela 32: Całkowita emisja CO2 związana ze spalaniem z pojazdów będących w użytkowaniu Gminy

Tabela 33: Całkowita emisja CO2 związana z oświetleniem ulicznym Tabela 34: Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego węglem kamiennym, ekogroszkiem + bojlerem elektrycznym Tabela 35: Unos substancji niebezpiecznych do powietrza: kocioł na miał – 84% domów, czyli 1578sztuk Tabela 36: Unos substancji niebezpiecznej do powietrza: ekogroszek – 6% domów, czyli 113 sztuk Tabela 37: Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego olejem opałowym Tabela 38: Olej opałowy – 3% domów, czyli 56 sztuk Tabela 39: Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego drewnem Tabela 40: Drewno – 5% domów, czyli 94 sztuk. Tabela 41: Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego gazem LPG (1 budynek) Tabela 42: Gaz LPG – około 3% domów, czyli 38 sztuk Tabela 43: Tabela sumaryczna

Tabela 44: Całkowita emisja CO2 związaną z transportem 2. Wstęp Plan Gospodarki Niskoemisyjnej wykorzystuje rezultaty bazowej inwentaryzacji emisji przeprowadzonej na terenie gminy w celu określenia kluczowych obszarów działań oraz możliwości osiągnięcia przyjętego przez gminę celu w zakresie redukcji emisji CO2. Dodatkowo definiuje on konkretne środki służące osiągnięciu tego celu, wraz z ich ramami czasowymi i wskazuje osoby odpowiedzialne za ich wprowadzenie, co pozwala przełożyć długoterminową strategię na działania. Plany gospodarki niskoemisyjnej mają m.in. przyczynić się do osiągnięcia celów określonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020#, tj.: redukcji emisji gazów cieplarnianych; zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych; redukcji zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej, a także do poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia jakości poziomów dopuszczalnych stężeń w powietrzu i realizowane są programy (naprawcze) ochrony powietrza (POP) oraz plany działań krótkoterminowych (PDK)#. Z uwagi na brak możliwości zaplanowania przez gminy konkretnych działań i budżetów na okres 7 lat, samorządy mogą przedstawić w planach zakres działań operacyjnych obejmujący najbliższe 3 - 4 lata od zatwierdzenia planu. Przedstawione działania muszą być spójne z Wieloletnimi Prognozami Finansowymi WPF.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 4 Plan został opracowany w oparciu o solidną wiedzę na temat lokalnej sytuacji w dziedzinie energii i emisji gazów cieplarnianych. Dlatego też konieczna była ocena aktualnej sytuacji w tym zakresie. Obejmuje ona sporządzenie bazowej inwentaryzacji emisji CO2. Wyniki inwentaryzacji posłużyły do stworzenia diagnozy sytuacji na terenie Gminy. Plan gospodarki niskoemisyjnej zgodnie z uznaną praktyką międzynarodową został napisany, oczywiście o ile było to możliwe, językiem niespecjalistycznym. Jest to dokument, który powinien być zrozumiały nie tylko dla urzędników Gminy, ale przede wszystkim dla mieszkańców. Sprawna komunikacja z mieszkańcami i włączenie ich w proces wdrażania planu jest kluczowa dla skuteczności podejmowanych działań. Mieszkańcy muszą rozumieć, dlaczego dokument został stworzony i czynnie wziąć udział w jego realizacji. To właśnie niska emisja ze źródeł punktowych powoduje największe problemy ze środowiskiem naturalnym. Całe społeczeństwo odgrywa istotną rolę w podejmowaniu wraz z władzami lokalnymi wyzwania klimatycznego i energetycznego. Razem muszą oni stworzyć wspólną wizję na przyszłość, wskazać sposoby jej urzeczywistnienia oraz zaangażować niezbędne zasoby kadrowe i finansowe. Zaangażowanie interesariuszy stanowi początkowy punkt procesu zachęcania do zmiany zachowań, który jest niezbędnym dopełnieniem działań technicznych ujętych w tymże planie. Tworząc Plan Gospodarki Niskoemisyjnej korzystano z wiedzy i praktyki międzynarodowej. Plan został stworzony zgodnie z zaleceniami Załącznika nr 9 do Regulaminu Konkursu nr 2/PO IiŚ/ 9.3/2013. Wiele zapisów jednak rozszerzono, co było szczególnie ważne w świetle wykonanej analizy problemów. Zrozumienie problemów jest niezwykle ważne dla ich rozwiązania. Wiele działań wymaga współdziałania wielu aktorów życia społecznego Gminy. Działania są ze sobą powiązane i ściśle od siebie uzależnione. Nie wystarczą projekty infrastrukturalne. Powiązane one muszą być z działalnością promocyjną, informacyjną oraz szkoleniową. Tylko tak stworzony plan może być skuteczny i przynieść oczekiwane rezultaty. Dlatego też korzystano z Poradnika „Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)?” oraz szeregu publikacji o charakterze naukowym. W tworzeniu Planu wykorzystano również wiedzę i doświadczenie ekspertów z Polski i Europy. Ważnym elementem wdrażania Planu jest również współdziałanie w ramach sieci gmin, które stworzyły Plany Gospodarki Niskoemisyjnej. Wspólne spotkania, monitoring powinny wpłynąć na skuteczność realizacji wszystkich Planów. Efektywne rozwiązania zastosowane w danych jednostkach samorządu powinny być powielane w innych. Korzystanie z dobrych praktyk jest kluczem do osiągnięcia celów Planu. Plan musi być więc modyfikowany i dostosowywany do bieżącej sytuacji. Dlatego zmiany w technologii, innowacje powinny być adaptowane do użycia jeśli tylko okaże się to efektywne dla realizacji Planu. Przygotowywanie i wdrażanie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej stanowi wyzwanie i jest czasochłonnym procesem, który musi być systematycznie planowany i zarządzany. Wymaga on współpracy i koordynacji różnych wydziałów lokalnej administracji, takich jak wydział ochrony środowiska, zagospodarowania gruntów i planowania przestrzennego, gospodarki i spraw społecznych, budownictwa i infrastruktury, transportu, finansów, ds. przetargów itp. Ponadto, jednym z warunków decydujących o sukcesie całego procesu opracowania, wdrażania i monitorowania Planu jest, aby nie był on postrzegany przez różne wydziały lokalnej administracji jako dokument zewnętrzny, ale był zintegrowany z ich codzienną pracą: mobilnością i planowaniem przestrzeni Gminy, zarządzaniem własnością komunalną (budynkami, taborem, oświetleniem publicznym…), wewnętrzną i zewnętrzną komunikacją, zamówieniami publicznymi#. 3. Streszczenie CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Łyszkowice położona jest w granicach administracyjnych powiatu łowickiego, w województwie łódzkim. Gmina położona jest w południowej części powiatu, na południe od miasta Łowicz. Zajmuje powierzchnię 10730 ha, co stanowi 10,86% powiatu łowickiego. Na koniec grudnia 2013 roku Gminę Łyszkowice zamieszkiwało faktycznie 6767 osób, gęstość zaludnienia wynosiła zatem 63 osoby/km2. Liczba mieszkańców stopniowo maleje, na co wpływa ma ujemny przyrost naturalny oraz często ujemne roczne wartości salda migracji wewnętrznych. Pozytywnym aspektem struktury ludności jest przewaga liczby osób w wieku przedprodukcyjnym nad liczbą osób w wieku poprodukcyjnym.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 5 Gmina Łyszkowice obejmuje swym zasięgiem 20 wsi, które tworzą 21 sołectw. Różnią się one między sobą zarówno pod względem powierzchni, jak i liczbą ludności. Najliczniej zamieszkane są miejscowości: Łyszkowice, Stachlew, Polesie i Czatolin. Układ komunikacyjny Gminy Łyszkowice tworzy sieć dróg publicznych, z których najważniejsze znaczenie ma Autostrada A2 (tzw. Autostrada Wolności). Na obszarze Gminy znajduje się węzeł komunikacyjny „Łowicz” (dawniej „Łyszkowice”) u zbiegu z drogą wojewódzką nr 704. Na sieć drogową w Gminie przede wszystkim składają się drogi wojewódzkie, drogi powiatowe i gminne, które zapewniają połączenia z pozostałym regionem. Należą do nich: droga wojewódzka nr 704 o długości 14,5 km, drogi powiatowe (o łącznej długości 53,8 km) drogi gminne (lokalne i dojazdowe): Sieć dróg publicznych uzupełniają ogólnodostępne drogi wewnętrzne w poszczególnych miejscowościach (177,615 km). Drogi lokalne są dosyć wąskie, większość dróg nie posiada odpowiedniej szerokości poboczy, ciągów dostosowanych dla ruchu pieszych oraz rowów przydrożnych jako urządzeń służących do odwodnienia. Podstawową komunikację transportową ludności zapewnia przedsiębiorstwo PKS oraz komunikacja samochodowa indywidualna. Obszar Gminy przecina również linia kolejowa jednotorowa, zelektryfikowana Łódź - Łowicz z przystankiem na terenie wsi Grudze Nowe. Gmina Łyszkowice jest typową wiejską gminą rolniczą. Użytki rolne stanowią ok. 70% ogólnego obszaru Gminy i wynoszą 7460,48 ha. Największa liczba mieszkań zamieszkanych powstała w latach 1945 – 1970. Stanowią one około 40,43% łącznej liczby mieszkań zamieszkanych na terenie Gminy do 2013 roku. Po około 16% mieszkań powstało w dwóch kolejnych okresach, czyli w latach 1971 – 1978 oraz 1979 – 1988. W Gminie funkcjonują jeszcze budynki przedwojenne. Od roku 1989 powstało łącznie około 15% budynków. Obszar Gminy charakteryzuje wysoki stopień zwodociągowania oraz bardzo niski odsetek obszarów objętych siecią kanalizacyjną. Nie występuje tu scentralizowany system ciepłowniczy. Do źródeł ciepła zaliczają się tu lokalne kotłownie oraz paleniska domowe. Za paliwo służy głownie węgiel. Mieszkańcy nie mają jednak dostępu do gazu z sieci W 2013 roku powierzchnia gruntów leśnych w Gminie wynosiła 2110,02 ha, wskaźnik lesistości kształtował się na poziomie 19,6%. W strukturze własności dominują grunty leśne prywatne zajmując 73,8% ogółu, pozostała część to grunty leśne publiczne Skarbu Państwa, z których 27,5% pozostaje w zarządzie Lasów Państwowych.# Użytki leśne skoncentrowane są w kompleksach: „Las Doświadczalny SGGW” w Bobrowej o zróżnicowanym zbiorowisku sosny, buka i dębu, z dosyć ubogą roślinnością zielną, miejscami z naturalnymi płatami boru mieszanego sosnowo- dębowego; lasy porastające Wał Domaniewicki oraz kompleksy we wsi Seligów i Polesie, monokultury sosnowe pierwszego nasadzenia na gruntach porolnych. Na obszarze Gminy Łyszkowice wyróżniono: rezerwat przyrody „Kwaśna Buczyna”, rezerwat przyrody „Bukowiec”, pomniki przyrody oraz użytki ekologiczne. Nie występuje tu obszar Natura 2000. ZANIECZYSZCZENIA Głównym zagrożeniem dla jakości powietrza Gminy Łyszkowice jest emisja zanieczyszczeń z lokalnych źródeł ciepła szczególnie w okresie grzewczym – jesienno-zimowym oraz z lokalnego transportu samochodowego. Programem ochrony powietrza w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 objęty jest m.in. powiat łowicki, a w jego ramach m.in. gmina wiejska Łyszkowice. Powierzchnia obszaru przekroczeń poziomu docelowego wyniosła 50,5 km2, zamieszkiwało go 4,3 tys. osób, emisja łączna B(a)P z obszaru przekroczeń objętych programem w 2012 roku kształtowała się zaś na poziomie 22,9 kg.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 6 ASPEKTY ORGANIZACYJNE I FINANSOWE Wykonawcą instytucjonalnym Planu Gospodarki Niskoemisyjnej jest Gmina Łyszkowice, jednostka samorządu terytorialnego posiadająca samodzielną osobowość prawną na podstawie ustawy o samorządzie gminnym. Jako jednostka samorządu terytorialnego jest ona prawnie upoważniona i zobowiązana w ramach Ustawy o samorządzie gminnym do realizacji zadań mających na celu utrzymanie systemu ochrony środowiska. Realizacja Planu w sposób nie budzący wątpliwości mieści się więc w kompetencjach samorządu. Realizacja poszczególnych zadań Planu nie jest uzależniona od działań osób ani instytucji trzecich. Brak jest rozpoznawalnych zagrożeń dla realizacji projektów, wynikających z czynników formalno-prawnych oraz instytucjonalnych zarówno Gminy Łyszkowice jak i instytucji zewnętrznych. Sprawdzono, że wykonawca instytucjonalny jest w sytuacji stabilności ekonomicznej i posiada zdolność kredytową. Stwierdzono, że wykonawca instytucjonalny nie ma przeszkód w zaciągnięciu długu na poczet pokrycia wydatków projektów zamieszczonych w Planie. Realizacja Planu Gospodarki Niskoemisyjnej podlega bezpośrednio Wójtowi Gminy. Zadania wynikające z Planu są przypisane poszczególnym jednostkom podległym władzom Gminy, a także interesariuszom zewnętrznym. Ponieważ Plan jest przekrojowy i obejmuje wiele dziedzin funkcjonowania Gminy, konieczna jest jego skuteczna koordynacja oraz monitoring realizacji. Monitoring ma na celu systematyczne analizowanie stanu zaawansowania realizacji poszczególnych kierunków działań i ich zgodności ze sformułowanymi w Planie celami. Jego istotą jest wyciąganie wniosków z tego, co zostało, a co nie zostało zrobione, określenie przyczyn tego stanu rzeczy, a także modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładane cele. Monitoring prowadzony będzie w zakresie rzeczowym i finansowym. Czynności związane z monitoringiem będą wykonywane w ramach codziennych obowiązków pracowników Gminy. Wskazać należy, że czynności te pokrywały się będą z monitoringiem strategii rozwoju Gminy oraz poszczególnych projektów. Nie planuje się więc angażowania dodatkowych pracowników. Monitoring nie będzie się też wiązał z dodatkowymi nakładami finansowymi. Podmiotem zarządzającym infrastrukturą gminną objętą poszczególnymi projektami będzie Gmina Łyszkowice. Obsługa techniczna, konserwacja oraz bieżąca eksploatacja obiektów będzie zadaniem własnym Gminy. Struktura Urzędu Gminy jest wydolna organizacyjnie - obecnie na bieżąco wykonuje zadania o podobnej skali. Gmina zrealizowała lub realizuje projekty unijne. Nigdy nie nastąpiły problemy z realizacją zadania i rozliczeniem projektu. Ocenia się, że wykonawca instytucjonalny posiada odpowiednio stabilne i wydolne struktury wykonawcze dla utrzymywania rezultatów oraz osiągania oddziaływań Planu po jego zakończeniu. Środki na pokrycie kosztów eksploatacji, utrzymania i bieżących prac będą zabezpieczane corocznie w budżecie Gminy, na każdy kolejny rok użytkowania. Środki te będą pochodziły z budżetu Gminy, a więc ze stabilnego źródła finansowania. INWENTARYZACJA Zasięg geograficzny inwentaryzacji obejmuje cały obszar Gminy Łyszkowice. Bazowa inwentaryzacja emisji CO2 sporządzona została w oparciu o końcowe zużycie energii na terenie Gminy, zarówno w sektorze komunalnym, jak i pozakomunalnym. W zakres poniższej inwentaryzacji wzięto pod uwagę bezpośrednie emisje ze spalania paliw w budynkach, instalacjach. Zinwentaryzowano emisję pochodzącą z pojazdów będących w użytkowaniu Gminy, emisje związane ze zużyciem paliw silnikowych w pojazdach poruszających się po terenie Gminy (ruch lokalny oraz tranzytowy przez Gminę), a także emisję generowaną przez oświetlenie uliczne. Należy zauważyć, że Gmina nie ma wpływu na działania zmierzające do zmian emisji w sektorze transportowym - nie posiada własnego taboru, systemu komunikacyjnego itp. Wzięto natomiast pod uwagę pośrednie emisje towarzyszące produkcji energii elektrycznej, ciepła i chłodu w wykorzystywanych przez odbiorców końcowych instalacjach zlokalizowanych na terenie Gminy. Brak jest wiarygodnych danych odnośnie zużycia energii przez przedsiębiorstwa funkcjonujące na obszarze Gminy Łyszkowice. Jednak są to podmioty małe, nie generujące nadmiernego zanieczyszczenia środowiska. Ich udział w ogólnej emisji jest więc śladowy. Na obszarze Gminy nie stwierdzono innych emisji. W ramach inwentaryzacji przeprowadzono diagnozę wszystkich budynków będących własnością Gminy Łyszkowice. Poniżej przedstawiono emisję bazową z tychże budynków. emisja bazowa rok 2015 (w gramach)

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 7 CO2 SO2 NOx CO gramy 624952176 1564224 1450470 121896 tony 624,95 1,56 1,45 0,12

Całkowita emisja CO2 związana ze spalaniem z pojazdów będących w użytkowaniu Gminy (pojazdy służbowe). Lp. Rodzaj Rok 2015 1 Całkowita emisja CO2e z pojazdów 9,25 ton

Całkowita emisja CO2 związana z oświetleniem ulicznym. Lp. Rodzaj Rok 2015 1 Całkowita emisja CO2 z oświetlenia publicznego 145,40 ton Budynki prywatne są największym emiterem substancji niebezpiecznych do powietrza w Gminie Łyszkowice. Niestety przeprowadzenie wnikliwej diagnozy jest bardzo trudne. Wyniki inwentaryzacji są niepokojące ponieważ stwierdza się, że ponad 90% budynków posiada piece węglowe nowego lub starego typu. Na podstawie analizy w terenie oraz ilości budynków na terenie Gminy oszacowano szacunkową emisję płynącą z domów prywatnych. Wskazać należy, że większość budynków (98%) to domy jednorodzinne. Badając emisję, przeprowadzono badanie ankietowe. Każdy mieszkaniec mógł udzielić informacji o źródle ciepła, zapotrzebowaniu na energię. Określono również stopień docieplenia budynku. W wyniku badania otrzymano 113 ankiet. Jest to jednak zbyt mała liczba, aby posłużyła do analizy. Dlatego też w dniu 15 września 2015 roku przeprowadzono wizję lokalną. Dokonano obserwacji w poszczególnych miejscowościach Gminy. W ten sposób można było określić stopień izolacji poszczególnych domów oraz źródło energii cieplnej. Dlatego też przyjęte wartości i dane są na tyle dokładne aby przeprowadzić badanie emisji.

CO2 (kg/rok) CO (kg/rok) Pył (kg/rok) SO2 (kg/rok) NOx (kg/rok) suma 29 611 974 2 594 638 29 850 182 749 24 812

CO2 (ton/rok) CO (ton/rok) Pył (ton/rok) SO2 (ton/rok) NOx (ton/rok) suma 29 612 2 595 30 183 25

Całkowita emisja CO2 związaną z transportem (wszystkie emisje związane ze zużyciem paliw silnikowych w pojazdach poruszających się po terenie Gminy). Lp. Rodzaj Rok 2015 1 Całkowita emisja CO2e z transportu 44,56 ton Gmina Łyszkowice jest gminą wiejską o charakterze rolniczo-przemysłowo-turystycznym. Firmy funkcjonujące na obszarze Gminy nie są dużym emiterem substancji niebezpiecznych do powietrza. Można stwierdzić że emisja jest śladowa i nie będzie brana pod uwagę. Istnieje również problem z oszacowaniem tej emisji, ponieważ wskazane firmy nie muszą składać raportów o wielkości emitowanych zanieczyszczeń. OBSZARY PROBLEMOWE W wyniku przeprowadzonej analizy stanu obecnego Gminy Łyszkowice wskazano następujące główne obszary problemowe w zakresie gospodarki niskoemisyjnej: Lokalne źródła ciepła, Niska efektywność energetyczna budynków, Transport, Emisja ze źródeł przemysłowych. CELE W oparciu o dokonane analizy wyznaczono następujący cel główny Planu oraz cele strategiczne, służące realizacji celu głównego. CEL GŁÓWNY : realizacja pakietu klimatyczno-energetycznego do roku 2020

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 8 Cel strategiczny 1 : Zmniejszenie poziomu emisji niskiej pochodzącej z gospodarstw domowych w Gminie Łyszkowice Cel strategiczny 2 : Zwiększenie udziału energii odnawialnej w całkowitym bilansie energetycznym Gminy Cel strategiczny 3 : Zwiększenie efektywności energetycznej budynków z obszaru Gminy Cel strategiczny 4 : Edukacja ekologiczna mieszkańców Gminy Łyszkowice ze szczególnym uwzględnieniem promocji odnawialnych źródeł energii oraz podnoszenia świadomości na temat efektywności energetycznej budynków DZIAŁANIA Działania przewidziane w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej będą finansowane ze środków zewnętrznych i własnych Gminy. Środki na realizację powinny być zabezpieczone głównie w programach krajowych i europejskich, a we własnym zakresie – konieczne jest wpisanie działań długofalowych do wieloletnich planów inwestycyjnych oraz uwzględnienie wszystkich działań w budżecie Gminy i jednostek podległych na każdy rok. Przewiduje się pozyskanie zewnętrznego wsparcia finansowego (w formie bezzwrotnych dotacji i preferencyjnych pożyczek) dla prowadzonych działań. Poniżej przedstawiono budżet realizacji projektu wchodzącego w skład Planu Gospodarki Niskoemisyjnej z podziałem na źródła finansowania. Kwoty podano w tys. zł. Projekt rok 2015 rok 2016 Środk Środki Środk Środki ogółem inne ogółem inne i UE własne i UE własne Zwiększenie efektywności energetycznej budynków Zespołu 0 0 0 0 2000 1700 300 0 Szkół w Łyszkowicach cd. Projekt rok 2017 rok 2018 Środk Środki inn Środk Środki ogółem ogółem inne i UE własne e i UE własne Zwiększenie efektywności energetycznej budynków Zespołu 1000 850 150 0 0 0 0 0 Szkół w Łyszkowicach Lista projektów będzie poszerzana jeśli tylko będzie to możliwe, biorąc pod uwagę uwarunkowania budżetowe Gminy Łyszkowice. Wskazany projekt został uwzględniony również w Strategii Rozwoju Gminy Łyszkowice na lata 2015 – 2022. 4. Zgodność Planu Gospodarki Niskoemisyjnej z innymi obowiązującymi dokumentami Niniejszy Plan Gospodarki Niskoemisyjnej jest zgodny z dokumentami zatwierdzonymi na szczeblu krajowym i wojewódzkim. Cele szczegółowe określone w PGN pozostają również w zgodzie z celami i zadaniami dokumentów na poziomie lokalnym. Należą do nich: STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŁYSZKOWICE NA LATA 2015 - 2022 Cel strategiczny III: Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz kształtowanie ładu przestrzennego realizowany będzie m.in. poprzez: Poprawę jakości powietrza atmosferycznego; Poprawę efektywności energetycznej budynków publicznych i prywatnych; Wspieranie edukacji ekologicznej i promocję postaw proekologicznych wśród mieszkańców Gminy. Jak zapisano w Strategii: „Priorytetem Strategii w zakresie celu III jest szeroko pojęta ochrona środowiska przyrodniczego Gminy. Planuje się podejmowanie działań służących zmniejszeniu zanieczyszczenia powietrza, w szczególności zaś emisji niskiej, której źródłem są tradycyjne formy ogrzewania domów, a paliwem dominującym jest węgiel. Niestety spalaniu ulega również część odpadów generowanych na co dzień przez gospodarstwa domowe, co jest szczególnie szkodliwe dla zdrowia mieszkańców. Dlatego też Gmina planuje wdrażać rozwiązania wykorzystujące odnawialne źródła

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 9 energii, takie jak słońce czy wiatr. Niezbędna staje się również termomodernizacja poszczególnych budynków, która znacznie obniża generowane starty ciepła. Działaniami powinny zostać objęte również budynki użyteczności publicznej. Pozwoli to na zmniejszenie kosztów ich utrzymania, wdrożenie instalacji opartych o OZE pozwoli zaś na stopniowe uzyskiwanie niezależności energetycznej. Realizowany program ochrony powietrza ma doprowadzić do spadku substancji niebezpiecznych uwalnianych do powietrza oraz pośrednio prowadzić do spadku ilości zachorowań (w szczególności na choroby układu oddechowego i alergii). (…) Ochrona środowiska przyrodniczego jest obecnie jednym z najważniejszych priorytetów polityki wdrażanej przez Unię Europejską. Mieszkańcy Gminy powinni mieć świadomość, że oni sami w największym stopniu mają wpływ na to, w jakim otoczeniu żyją oraz w jakich warunkach będą żyć ich dzieci i wnuki. Konieczne jest wdrażanie zasady zrównoważonego rozwoju, a o ochronie środowiska powinny być uczone dzieci już w wieku przedszkolnym, tak aby od najmłodszych lat nabierały prawidłowych nawyków, np. sortowania odpadów, wyrzucania ich do kosza, oszczędności wody czy prądu. Edukacja ekologiczna powinna być również prowadzona wśród osób dorosłych, które często nie zdają sobie sprawy z tego, jak zgubny wpływ mają na środowisko ich nieprzemyślane działania. Konieczne jest prowadzenie kampanii informacyjnych oraz np. konkursów, które będą docierać do wszystkich mieszkańców Gminy. Przy okazji akcji dotyczących ochrony środowiska można również rozpowszechniać informacje o zachowaniu porządku i czystości np. w ogrodach przydomowych i obejściach, co z pewnością wpłynie na lepszy wizerunek Gminy, a i mieszkańcom będzie się żyć przyjemniej.” PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŁYSZKOWICE Program Ochrony Środowiska dla Gminy Łyszkowice uwzględnia horyzonty czasowe realizacji zadań i dzieli je na dwa etapy jako: cele krótkoterminowe do 2008 roku, cele długoterminowe do 2016 roku. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego określono: Zadania krótkoterminowe do roku 2008. „W ramach realizacji zadań krótkoterminowych, w zakresie ochrony powietrza na terenie gminy Łyszkowice należy: Podjąć działania związane z ruchem kołowym: poprawa stanu technicznego dróg, modernizacja układu komunikacyjnego w gminie. Wprowadzenie zakazu wypalania traw i rżysk. Zorganizowanie programów edukacyjnych dla szerokich kręgów społeczeństwa w zakresie ochrony powietrza. Zadania długoterminowe do roku 2016. W ramach realizacji zadań długoterminowych, w zakresie ochrony powietrza na terenie gminy Łyszkowice należy przyjąć następujący cel długoterminowy: „poprawa jakości powietrza” w tym następujące zadania: kontynuacja działań w zakresie modernizacji ruchu kołowego, realizacja programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony powietrza. STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINA ŁYSZKOWICE, powiat łowicki, województwo łódzkie (III edycja), Łyszkowice, styczeń 2013 Studium podaje m.in. następujące kierunki rozwoju systemów infrastruktury technicznej. Rozwój elektroenergetyki ze źródeł odnawialnych w tym: o dopuszczenie ustaleniami planu miejscowego, realizacji turbin wiatrowych na terenach w obrębie wyznaczonych stref ochronnych,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 10 o w obszarach ograniczonych strefami ochronnymi dopuszczalne jest lokalizowanie (lokalizacja uzależniona od wielkości emisji hałasu i wibracji poszczególnych urządzeń oraz interesów osób trzecich) urządzeń wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii (turbin wiatrowych) pod warunkiem nie przekraczania oddziaływaniem na środowisko na tereny położone poza granicami stref ochronnych, o w sytuacji, gdy granica strefy ochronnej przebiega wzdłuż granicy gminy sąsiedniej, zbliżenie urządzeń do tej granicy jest dopuszczalne o ile na terenie sąsiedniej gminy zostaną wprowadzone ograniczenia wynikające z potrzeby zachowania strefy ochronnej, o dopuszczenie ustaleniami planu miejscowego, realizacji urządzeń wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii, opartych na technologii fotowoltaicznej, nie wymagających stref ochronnych związanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu w obszarach stref o symbolach BP, R2 i R3, wyłącznie na gruntach ornych klasy IV do VI; Zaopatrzenie w gaz zapewnią docelowo: o sieć rozprowadzająca średniego ciśnienia prowadzona z istniejącej stacji redukcyjnej w Łowiczu lub projektowanej w Domaniewicach, o do czasu realizacji sieci zaopatrzenie w gaz będzie oparte na dystrybucji gazu PROPAN-BUTAN w butlach. Kierunki rozwoju systemów zaopatrzenia w ciepło obejmą: o modernizację istniejących kotłowni z wprowadzaniem urządzeń grzewczych o niskiej emisji spalin a docelowo opalanych gazem, o preferowanie w realizowanych obiektach przechodzenia na czynnik grzewczy – niewęglowy lub urządzenia niskoemisyjne. PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY ŁYSZKOWICE, POW. ŁOWICKI, WOJ. ŁÓDZKIE NA LATA 2011 – 2014 (Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY DO 2032). (ZAWIERA PLAN OCHRONY ZDROWIA MIESZKAŃCÓW GMINY PRZED SZKODLIWOŚCIĄ AZBESTU) Celem głównym Programu jest bezpieczne usunięcie wyrobów oraz odpadów zawierających azbest z obszaru Gminy Łyszkowice. Działania te maja na celu ochronę środowiska przyrodniczego, zdrowia mieszkańców Gminy oraz polepszenie warunków zamieszkania. Program służy zatem realizacji celów zbieżnych z celami określonymi w niniejszym Planie Gospodarki Niskoemisyjnej. 5. Ogólna strategia 5.1. Cele strategiczne i szczegółowe Poniżej przedstawiono cel główny oraz cele strategiczne Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Łyszkowice. Realizacja celów przyczyni się do polepszenia stanu i jakości infrastruktury energetycznej na obszarze Gminy, infrastruktura stanie się bardziej efektywna oraz przyjazna dla środowiska naturalnego. Działania doprowadzą do redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym: CO2, pyłków dwutlenku siarki oraz tlenków azotu. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń znajdzie odzwierciedlenie w polepszeniu jakości powietrza, co wpłynie również na poprawę warunków życia mieszkańców Gminy Łyszkowice. CEL GŁÓWNY realizacja pakietu klimatyczno-energetycznego do roku 2020 OPIS CELÓW STRATEGICZNYCH Cel strategiczny 1 Zmniejszenie poziomu emisji niskiej pochodzącej z gospodarstw domowych w Gminie Łyszkowice będzie realizowany poprzez: zwiększenie efektywności energetycznej budynków prywatnych i przedsiębiorstw w Gminie, monitoring emisji substancji niebezpiecznych do powietrza, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 11 udrożnienie ruchu na drogach gminnych i powiatowych. Jednym z podstawowych problemów Gminy Łyszkowice jest niska emisja, w szczególności ta pochodząca z budynków prywatnych. Ponieważ budynków tych jest w Gminie najwięcej, to właśnie w tej grupie upatruje się najwięcej możliwości w zakresie ograniczenia emisji substancji szkodliwych. Około 80% energii wykorzystywanej w gospodarstwach domowych wykorzystywane jest na ogrzewanie budynków oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Produkowana energia pochodzi z małych domowych kotłowni, które opalane są głównie węglem lub miałem węglowym, nierzadko również odpadami. Ze względów na oszczędności w wydatkach gospodarstw domowych, używany do opału węgiel jest przeważnie niskiej jakości, a mieszkańcy wspomagają proces ogrzewania obiektów spalaniem na co dzień wytwarzanych odpadów, m.in. kartonów po napojach, opakowaniach plastikowych, wszystkim tym, co ulega procesowi spalania i wytwarza ciepło. Ilość spalanych produktów ulega zwiększeniu wraz ze spadkiem temperatury, co jest zależne od warunków atmosferycznych; czasami wynika z chęci „łatwego” pozbycia się odpadów; jest również zależna od stopnia izolacji cieplnej budynku – czym mniejsza szczelność np. okien czy drzwi, tym większe zapotrzebowanie na ciepło. W związku z powyższym działania Samorządu będą skierowane ku zwiększeniu efektywności energetycznej wszystkich budynków na obszarze Gminy. Gospodarstwa domowe stanowią największą grupę emitującą zanieczyszczenia, jednak w Gminie funkcjonują również przedsiębiorstwa, a także budynki użyteczności publicznej, które w podobnym stopniu wpływają na zanieczyszczenie atmosfery. Należy dążyć do tego aby ewentualnie ponoszone straty ciepła były jak najmniejsze. Dzięki temu możliwe stanie się ograniczenie zużywanego paliwa, a zatem redukcja emisji zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania. Zwiększenie efektywności energetycznej budynków polegać będzie m.in. na ich dociepleniu, wykorzystaniu efektywnych źródeł energii, w tym źródeł odnawialnych, takich jak słońce czy wiatr. Zmniejszeniu emisji niskiej sprzyjać będzie również zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Samorząd będzie więc dążyć do ułatwiania mieszkańcom przeprowadzania takich inwestycji, np. montażu kolektorów słonecznych czy przydomowych elektrowni wiatrowych. Dobrym rozwiązaniem jest również instalacja pomp ciepła. Oszczędności w rachunkach za energię są w takim wypadku zauważalne przy każdym wzroście cen energii pochodzącej ze źródeł konwencjonalnych. Kolejnym źródłem zanieczyszczeń jest transport drogowy. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia pochodzą z procesu spalania paliwa, ale także ścierania się opon, hamulców, ale również ścierania nawierzchni dróg. Ubytki w jezdni, nierówności a także zatory na drogach potęgują ilość emitowanych substancji niebezpiecznych. Samorząd nie ma żadnego wpływu na poziom zagęszczenia pojazdów na drogach. Zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń może próbować osiągnąć jedynie poprzez modernizację dróg (w tym naprawa nawierzchni, tworzenie ciągów pieszych oraz tras rowerowych) oraz promowanie transportu zbiorowego, w tym np. car pooling’u, ale również ekonomicznego i ekologicznego sposobu prowadzenia pojazdów, czyli eco driving’u. W celu sprawdzenia efektywności realizowanych inwestycji prowadzony będzie monitoring emisji substancji niebezpiecznych do powietrza. Pozwoli on zweryfikować, jaki wpływ mają podejmowane działania na jakość powietrza atmosferycznego. Cel strategiczny 2 Zwiększenie udziału energii odnawialnej w całkowitym bilansie energetycznym Gminy będzie realizowany poprzez: wsparcie mieszkańców w montażu instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii w domach prywatnych, np. kolektory słoneczne, wykorzystanie instalacji opartych o odnawialne źródła energii w budynkach użyteczności publicznej (np. pompy ciepła, biomasa, fotowoltaika, kolektory słoneczne), zasilanie oświetlenia ulicznego energią odnawialną, stworzenie systemów typu SMART z wykorzystaniem energii odnawialnej.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 12 Jednym z celów zawartych w pakiecie klimatyczno-energetycznym jest zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Samorząd zamierza wdrażać działania z tym związane na kilku płaszczyznach. Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii w znacznym stopniu zmniejsza szkodliwe oddziaływanie energetyki na środowisko naturalne, głównie poprzez ograniczenie emisji szkodliwych substancji, zwłaszcza gazów cieplarnianych. Jak wspomniano w opisie celu pierwszego, to gospodarstwa domowe stanowią największą grupę „producentów” zanieczyszczeń. Niezmiernie istotnym elementem jest zatem udział mieszkańców w realizacji celu poprzez wykorzystywanie w gospodarstwach domowych instalacji produkujących ciepło lub energię elektryczną przy wykorzystaniu energii odnawialnej, np. energii słońca czy wiatru. Gmina będzie wspierać mieszkańców przy montażu np. kolektorów słonecznych na budynkach ich domów, dzięki czemu część wykorzystywanej przez nich energii będzie pochodzić z naturalnych powtarzalnych procesów zachodzących w przyrodzie. W ten sposób ograniczona zostanie emisja niska. Planuje się również wykorzystywanie tzw. zielonej energii w budynkach użyteczności publicznej, dzięki czemu zmniejszą się koszty ich utrzymania, przy jednoczesnym zmniejszeniu się emisji substancji szkodliwych do atmosfery. Przewiduje się przeprowadzenie termomodernizacji budynków, wraz z wymianą źródeł ciepła. W „rękach” władzy samorządowej pozostaje również sektor oświetlenia publicznego. Pożądane jest stworzenie systemu oświetlenia ulicznego opartego na technologii energooszczędnej. Zasilane ono może być w miarę możliwości ze źródeł odnawialnych (szczególnie energia słoneczna lub wiatrowa poprzez wykorzystanie kolektorów słonecznych oraz małych turbin wiatrowych). Wymiana nieefektywnych opraw jest nie tylko ekologiczna, ale również energooszczędna, co więcej zwiększa bezpieczeństwo na drogach, ze względu na tworzenie bardziej naturalnego oświetlenia. Dopełnieniem działań byłoby stworzenie inteligentnego systemu wykorzystującego energię pochodzącą również z odnawialnych źródeł energii, który będzie np. samoczynnie włączać i wyłączać oświetlenie, kierować pozyskaną energię na elementy, które najbardziej jej potrzebują. Cel strategiczny 3 Zwiększenie efektywności energetycznej budynków z obszaru Gminy będzie realizowany poprzez: termomodernizację budynków, wykorzystanie nowoczesnych systemów grzewczych, wykorzystanie innowacji, wykorzystanie instalacji opartych o odnawialne źródła energii, wykorzystywanie energooszczędnych urządzeń w życiu codziennym, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym obiektów. Niska efektywność energetyczna budynków jest jednym z powodów, dla których poziom niskiej emisji wzrasta i staje się niebezpieczny dla obszaru Gminy. Realizowane będą zatem działania mające na celu podniesienie tej efektywności, dzięki czemu energia wykorzystywana w procesach grzewczych będzie użytkowana bardziej efektywnie. Dla osiągnięcia celu niezbędne jest zmniejszenie strat ciepła ponoszonych w wyniku funkcjonowania nieszczelnej stolarki okiennej, drzwiowej czy nieodpowiednio uciepłownionych stropodachów. Należy wziąć pod uwagę konieczność wymiany źródła ciepła i instalacji. Efektywność energetyczna budynków może również wzrosnąć poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (np. poprzez pompy ciepła, kolektory słoneczne, piece na biomasę). Nowoczesne technologie pozwalają również na wykorzystywanie systemów grzewczych, czujników ciepła czy ruchu, dzięki czemu możliwe jest automatyczne sterowanie procesem ogrzewania obiektu, który kieruje energię w miejsca wymagające np. zwiększenia temperatury. Na efektywność energetyczną budynków mają jednak również wpływ codzienne zachowania ich użytkowników. Dlatego tak ważne staje się używanie urządzeń energooszczędnych, które przyczyniają się do obniżenia ilości zużywanej energii, a tym samym kwoty na rachunkach za zużytą energię. Niezbędne jest także stosowanie się do prostych zasad, dzięki którym można zmniejszyć zużycie energii, takich jak: wyłączanie oświetlenia w miejscach, w których nikt nie przebywa, nieogrzewanie pomieszczenia podczas jego wietrzenia,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 13 zamykanie szczelnie drzwi i okien czy niepozostawianie urządzeń w trybie czuwania. Cel strategiczny 4 Edukacja ekologiczna mieszkańców Gminy Łyszkowice ze szczególnym uwzględnieniem promocji odnawialnych źródeł energii oraz podnoszenia świadomości na temat efektywności energetycznej budynków będzie realizowany poprzez: kontynuowanie procesu edukacji ekologicznej, w tym prowadzenie akcji promujących efektywność energetyczną oraz odnawialne źródła energii wśród dzieci i młodzieży, podnoszenie świadomości mieszkańców oraz lokalnych przedsiębiorców w kwestii m.in. efektywności energetycznej, upowszechnienie stanu wdrażania planu gospodarki niskoemisyjnej pośród mieszkańców Gminy, stałe szkolenia pracowników Gminy oraz jednostek podległych na temat efektywności energetycznej, wdrażanie zielonych zamówień publicznych, promocja transportu zbiorowego, ekologicznych środków transportu oraz eko jazdy i car pooling’u. Bardzo istotnym aspektem realizowanych działań są akcje informacyjne i promujące: odnawialne źródła energii, efektywność energetyczną oraz racjonalne zużywanie energii. Wszyscy mieszkańcy powinni mieć świadomość, co one oznaczają i z czym się wiążą. Brak wiedzy bardzo często prowadzi do reakcji i zachowań niepożądanych, które nie zaszłyby gdyby sprawca posiadał wiedzę na temat ewentualnych zagrożeń. Dlatego też mieszkańcy muszą mieć świadomość, jaki mają wpływ na otaczające ich środowisko przyrodnicze, na powietrze którym oddychają oni i ich dzieci oraz jak mogą zwiększyć efektywność energetyczną w domach, przedsiębiorstwach i gospodarstwach rolnych. Część osób nie zwraca na to uwagi, kierując się względami finansowymi, są jednak takie działania, które można wdrażać, nie wykorzystując w tym celu środków finansowych. Akcje informacyjne i promocyjne muszą być skierowane zarówno do dorosłych jak i do dzieci i młodzieży. Sposób ukształtowana świadomości w najmłodszych latach, przyniesie efekty w przyszłości. Zajęcia w szkołach powinny być połączone z nauką o ochronie środowiska. W miarę możliwości powinny być wprowadzane eksperymenty i zajęcia techniczne, które w o wiele większym stopniu są lubiane a przez to zapamiętywane. Dzieci i młodzież powinny być edukowane na temat odnawialnych źródeł energii, powinny mieć świadomość wyczerpalności zasobów przyrody, odgrywających kluczową rolę w jakości codziennego życia. W ten sposób wdrożone zostaną działania zapobiegawcze, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że dzieci i młodzież nie będą powielać negatywnych zachowań dorosłych. Mieszkańcy Gminy muszą mieć również dostęp do efektów wdrażania niniejszego dokumentu. Niektóre osoby o wiele łatwiej jest przekonać do pewnych działań, gdy mają dowody na racjonalność ich wdrażania. Dodatkowo, poczucie osiągnięcia pewnego celu wspólnie i posiadania w tym swego udziału motywuje jeszcze bardziej. Prowadzona edukacja ekologiczna powinna również obejmować działania dotyczące proekologicznych zachowań w życiu codziennym. Należy promować komunikację zbiorową. Jeżeli istnieje potrzeba przemieszczenia się samochodem, warto zaproponować podwiezienie np. sąsiadowi, wykorzystując maksymalnie dostępne miejsca w samochodzie. Zmniejszają się koszty podróży, ale również emisja substancji szkodliwych do środowiska. Zmniejszeniu ulega również zatłoczenie na drogach. Jest to tzw. car pooling. Korzystne jest także wdrażanie zasad tzw. eko jazdy (eco driving), która sprawia, że jeździmy ekologicznie i oszczędnie. Do zasad tych należy np. zmiana biegów w odpowiednim momencie, hamowanie silnikiem, rozsądne operowanie pedałem gazu. Wszystkie te umiejętności przyczyniają się do mniejszego zużycia paliwa, a tym samym zmniejszenia emisji szkodliwych spalin. Głównym inicjatorem realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej jest władza samorządowa, a zatem również w Urzędzie Gminy powinny być realizowane akcje i szkolenia dla pracowników. Przedsięwzięciem niewymagającym nakładów finansowych jest wdrażanie zielnych zamówień publicznych (Green Public Procurement). Zamówienia te „oznaczają politykę, w ramach której podmioty publiczne włączają kryteria i/lub wymagania ekologiczne do procesu zakupów (procedur udzielania zamówień publicznych) i poszukują

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 14 rozwiązań ograniczających negatywny wpływ produktów/usług na środowisko oraz uwzględniających cały cykl życia produktów, a poprzez to wpływają na rozwój i upowszechnienie technologii środowiskowych.”# Wśród dobrych praktyk wymienionych w Podręczniku Komisji Europejskiej Zielone zamówienia publiczne – zbiór dobrych praktyk, wymienia się takie działania jak np.: zamawianie papieru z włókien wtórnych, tonerów z recyklingu, środków czyszczących przyjaznych dla środowiska; wymianę oświetlenia na energooszczędne diody LED w budynkach użytku publicznego; kupowanie sprzętu komputerowego o niskim zużyciu energii, zastosowanie plastiku z recyklingu w nowych produktach oraz eliminacja ołowiu, rtęci i środków zmniejszających palność zawierających związki chlorowców. Realizacji wyżej wymienionych celów powinny również służyć działania z zakresu planowania przestrzennego prowadzone w Gminie. Należy zwrócić szczególną uwagę na zapisy dotyczące transportu i sektora budowlanego. Postuluje się, aby w dokumentach polityki przestrzennej zawierano zapisy dotyczące m.in. zachowania standardów efektywności energetycznej i charakterystyki energetycznej budynków, promowanie wielofunkcyjności zabudowy, wykorzystanie OZE, a także promowanie transportu publicznego, ruchu rowerowego i ruchu pieszego. 5.2. Stan obecny Dla prawidłowego określenia celów niniejszego Planu oraz wyznaczenia zadań służących ich realizacji, niezbędne jest przeprowadzenie analizy stanu obecnego Gminy Łyszkowice. Poniżej przedstawiono fakty najistotniejsze dla opracowania strategii działania Gminy w zakresie ograniczania emisji substancji niebezpiecznych do powietrza atmosferycznego. POWIERZCHNIA I POŁOŻENIE, UKŁAD KOMUNIKACYJNY Gmina Łyszkowice położona jest w granicach administracyjnych powiatu łowickiego, w województwie łódzkim. Powiat zlokalizowany jest w północnej części województwa, na północny-wschód od miasta Łodzi. Mapa : Położenie powiatu łowickiego w województwie łódzkim.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 15 Gmina Łyszkowice położona jest w południowej części powiatu, na południe od miasta Łowicz. Zajmuje powierzchnię 10730 ha, co stanowi 10,86% powiatu łowickiego. Lokalizację Gminy obrazuje mapa poniżej. Mapa : Gminy powiatu łowickiego, położenie gminy Łyszkowice.

Gmina Łyszkowice obejmuje 20 miejscowości, w ramach których zorganizowanych jest 21 sołectw. Tabela : Sołectwa oraz miejscowości zlokalizowane w gminie Łyszkowice. Lp. Sołectwa Wsie 1. Bobiecko Bobiecko 2. Bobrowa Bobrowa

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 16 3. Czatolin Czatolin 4. Gzinka Gzinka 5. Kalenice Kalenice 6. Kolonia Łyszkowice I Łyszkowice-Kolonia 7. Kolonia Łyszkowice II Łyszkowice-Kolonia 8. Kuczków Kuczków 9. Łagów Łagów 10. Łyszkowice Łyszkowice 11. Nowe Grudze Nowe Grudze 12. Polesie Polesie 13. Seligów Seligów 14. Seroki Seroki 15. Stachlew Stachlew 16. Stare Grudze Stare Grudze 17. Trzcianka Trzcianka 18. Uchań Dolny Uchań Dolny 19. Uchań Górny Uchań Górny 20. Wrzeczko Wrzeczko 21. Zakulin Zakulin Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gmina Łyszkowice, III edycja, Załącznik Nr 1 do uchwały Nr XXVII/149/2013 Rady Gminy Łyszkowice z dnia 30 stycznia 2013 r. Poniżej przedstawiono mapę Gminy Łyszkowice. Mapa : Mapa Gminy Łyszkowice

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 17 Źródło: Mapy Google, https://www.google.pl/maps/place/Łyszkowice Gmina Łyszkowice sąsiaduje z następującymi gminami: od strony północnej z gminami: Nieborów i Łowicz (powiat łowicki); od strony zachodniej z gminami: Domaniewice (powiat łowicki) i Głowno (powiat zgierski); od strony południowej z gminą Lipce Reymontowskie (powiat skierniewicki); od strony południowo- zachodniej z gminą Dmosin (powiat brzeziński); od strony wschodniej z gminą Skierniewice (powiat skierniewicki); od strony południowo- wschodniej z gminą Maków (powiat skierniewicki). Odległość miejscowości Łyszkowice od wybranych ośrodków miejskich wynosi: Łowicz – 16 km, Skierniewice – 23 km, Brzeziny – 25 km, Rawa Mazowiecka – 44 km, Sochaczew – 45 km,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 18 Łódź – 46 km, Kutno – 60 km, Warszawa – 87 km. Poniżej przedstawiono położenie Gminy względem najbliższych jej miejscowości i miast. Mapa : Położenie Gminy Łyszkowice względem miast i miejscowości

Źródło: Mapy Google, https://www.google.pl/maps/place/Łyszkowice Układ komunikacyjny Gminy Łyszkowice tworzy sieć dróg publicznych, z których najważniejsze znaczenie ma Autostrada A2 (tzw. Autostrada Wolności), biegnąca w śladzie trasy europejskiej E30, położona równoleżnikowo, przecinająca centralny obszary kraju. W Gminie Łyszkowice przebiega od północnego-wschodu na południowy-zachód. Na obszarze Gminy znajduje się ponadto węzeł komunikacyjny „Łowicz” (dawniej „Łyszkowice”) u zbiegu z drogą wojewódzką nr 704. W okolicy Gminy Łyszkowice, na autostradzie A2 pomiędzy Łodzią a Warszawą funkcjonuje jeszcze jeden węzeł drogowy „Nieborów” z drogą krajową nr 70 Łowicz – Skierniewice. Na sieć drogową w Gminie przede wszystkim składają się drogi wojewódzkie, drogi powiatowe i gminne, które zapewniają połączenia z pozostałym regionem. Należą do nich: droga wojewódzka nr 704 o długości 14,5 km, przecinająca Gminę w kierunku północ – południe, prowadząca na północ do graniczącej z Gminą drogi krajowej nr 14 oraz na południe do Kołacina i Brzezin. Do drogi wojewódzkiej włączone są drogi powiatowe rozchodzące się promieniście w 6 kierunkach (Bełchów, Jacochów, Pszczonów, Chlebów, Zawady, Chruślin); drogi powiatowe (o łącznej długości 53,8 km): Tabela : Drogi powiatowe przebiegające przez Gminę Łyszkowice l.p. nazwa drogi numer drogi 1 Skierniewice – Pszczonów – Łyszkowice 1310E 2 Łyszkowice – Bełchów 2728E 3 Łyszkowice – Chruślin – Urzecze 2746E 4 Łowicz (ul. 1 Maja, ul. Klickiego) – Polesie – Stara Wieś 2752E 5 Głowno (ul. Targowa) – Wola Lubiankowska – Łyszkowice 5126E 6 Skierniewice – Wola Makowska – Łyszkowice 1304E

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 19 7 Kalenice – Bobrowa 2733E 8 Maurzyce – Pilaszków – Grudze – Zakulin 2749E 9 Grudze – Bobrowniki 2750E 10 Seligów – Zielkowice 2751E 11 Grodzisk – Zawady – Trzcianka - Chlebów – Maków 2935E Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Łyszkowice na lata 2015 – 2022 drogi gminne (lokalne i dojazdowe): Tabela : Zestawienie dróg gminnych na terenie Gminy Łyszkowice l.p. nazwa drogi numer drogi 1 (Reczyce) - granica gm. Domaniewice – Czatolin – Baranówka Nr 105106E 2 (Reczyce) - granica gm. Domaniewice – Wrzeczko – Kuczków Nr 105111E 3 Stachlew – gr. Gm. Maków – (Wola Makowska) Nr 105301E 4 Łyszkowice – Wrzeczko Nr 105302E 5 Czatolin – Łyszkowice Nr 105303E 6 Kalenice – Pszczonówka – gr. Gm. Maków – (Pszczonów) Nr 105304E 7 Łyszkowice – Pszczonówka Nr 105305E 8 Bobrowa – gr. gm. Lipce Reymontowskie – (Mszadla) Nr 105306E 9 Bobrowa – gr. gm. Lipce Reymontowskie – (Chlebów) Nr 105307E 10 Seligów – gr. gm. Maków – (Jacochów) Nr 105308E 11 (Łowicz) – gr. gm. Łowicz – Uchań Dolny – Kuczków Nr 105530E 12 (Jacochów) - gr. gm. Maków – Stachlew – gr. gm. Skierniewice (Sierakowice Lewe) Nr 115252E Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Łyszkowice na lata 2015 - 2022 Sieć dróg publicznych uzupełniają ogólnodostępne drogi wewnętrzne w poszczególnych miejscowościach (177,615 km). Gęstość sieci dróg jest znaczna, w wysokim procencie o nawierzchni bitumicznej. Ogółem długość dróg gminnych wynosi 33,3 km w tym: drogi o nawierzchni bitumicznej 16,1 km oraz drogi o nawierzchni gruntowej ulepszonej 16,2 km.# Drogi lokalne są dosyć wąskie, większość dróg nie posiada odpowiedniej szerokości poboczy, ciągów dostosowanych dla ruchu pieszych oraz rowów przydrożnych jako urządzeń służących do odwodnienia. Podstawową komunikację transportową ludności zapewnia przedsiębiorstwo PKS oraz komunikacja samochodowa indywidualna. Obszar Gminy przecina również linia kolejowa jednotorowa, zelektryfikowana Łódź - Łowicz z przystankiem na terenie wsi Grudze Nowe, przebiegając kolizyjnie (klasyczne przejazdy kolejowe niestrzeżone) z drogami: wojewódzką, powiatową i wewnętrznymi. W bezpośrednim sąsiedztwie Gminy funkcjonują stacje kolejowe z torami manewrowymi i rozładunkowymi oraz peronami obsługującymi ruch pasażerski: Łowicz Główny i Łowicz – Przedmieście oraz Domaniewice.# Poniżej przedstawiono wyniki Generalnych Pomiarów Ruchu przeprowadzone przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad na drodze krajowej nr 14 i drodze krajowej nr 70 w latach: 2000, 2005 i 2010 oraz na drodze wojewódzkiej nr 704 w roku 2010, na odcinkach przebiegających przez terytorium Gminy oraz położonych najbliżej jej granic. Podane dane liczbowe oznaczają średni dobowy ruch danej grupy pojazdów (SDR). Widoczny jest wzrost liczby pojazdów na drogach krajowych nr 14 i 70 (w szczególności motocykli oraz samochodów osobowych i ciężarowych z naczepą) oraz duża liczba pojazdów poruszających się drogą wojewódzką nr 704. Pomiary nie uwzględniają odcinka Autostrady A2 Łódź Północ – Skierniewice o długości 32 km. Ta część autostrady została w całości oddana do użytkowania w dniu 6 czerwca 2012 roku (jako odcinek Łódź Północ – Konotopa o długości 91 km).# Kolejne pomiary ruchu prowadzone będą w 2015 roku, a ich wyniki zostaną udostępnione w pierwszej połowie roku 2016.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 20 Tabela : Generalne pomiary ruchu na drogach w Gminie Łyszkowice i okolicach (w latach 2000 - 2010) numer punktu pomiarowego: 91206; droga krajowa 14; długość: 15,1 km nazwa odcinka: Jamno – Głowno (Jamno – Bratoszewice w 2000 r.) rok pojazdy rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych silnikowe samochody osobowe lekkie samochody samochody ciężarowe ciągniki motocykle autobusy rowery ogółem mikrobusy ciężarowe (dostawcze) bez przyczepy z przyczepą rolnicze 2000 8523 17 6733 750 477 409 128 9 216 2005 8845 9 5510 1204 979 1048 78 17 37 2010 16543 34 8990 1613 916 4915 63 12 31 numer punktu pomiarowego: 91207; droga krajowa 14; długość: 9,9 km nazwa odcinka: Łowicz – Jamno Rok pojazdy rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych silnikowe samochody osobowe lekkie samochody samochody ciężarowe ciągniki motocykle autobusy rowery ogółem mikrobusy ciężarowe (dostawcze) bez przyczepy z przyczepą rolnicze 2000 9637 10 6398 1407 1022 655 106 39 124 2005 9774 7 6710 1193 712 1032 108 12 38 2010 18317 38 9519 1755 1168 5730 92 15 58 numer punktu pomiarowego: 91203; droga krajowa 70; długość: 22,6 km nazwa odcinka: Łowicz – Skierniewice rok pojazdy rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych silnikowe samochody osobowe lekkie samochody samochody ciężarowe ciągniki motocykle autobusy rowery ogółem mikrobusy ciężarowe (dostawcze) bez przyczepy z przyczepą rolnicze 2000 4435 18 3237 430 302 386 53 9 152 2005 5145 10 4009 484 226 355 51 10 77 2010 6255 44 4716 477 315 618 74 11 78 numer punktu pomiarowego: 10061; droga wojewódzka 704; długość: 6,0 km nazwa odcinka: Jamno – Łyszkowice pojazdy rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych rok silnikowe lekkie samochody ciężarowe samochody ciężarowe ciągniki motocykle samochody osobowe mikrobusy autobusy ogółem (dostawcze) bez przyczepy z przyczepą rolnicze 2010 2309 23 1727 152 125 245 23 14 numer punktu pomiarowego: 10108; droga wojewódzka 704; długość: 23,5 km nazwa odcinka: Łyszkowice – Brzeziny pojazdy rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych rok silnikowe lekkie samochody ciężarowe samochody ciężarowe ciągniki motocykle samochody osobowe mikrobusy autobusy ogółem (dostawcze) bez przyczepy z przyczepą rolnicze 2010 1630 24 1194 132 104 148 15 13 Źródło: Generalne Pomiary Ruchu, Serwis Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, http://www.gddkia.gov.pl/pl/1231/generalny-pomiar-ruchu

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 21 ANALIZA PRZESTRZENNA GMINY ŁYSZKOWICE# Zgodnie z definicją pojęcia ładu przestrzennego, ustaloną przepisami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o jego stanie decydują: harmonijne ukształtowanie przestrzeni Gminy traktowanej jako całość; uporządkowane relacje uwarunkowań i wymagań funkcjonalnych, społeczno-gospodarczych, środowiskowych, kulturowych oraz kompozycyjno-estetycznych. Przestrzeń Gminy kształtowana była przez stulecia i o jej formie głównie decydowały warunki środowiska i stosunki własnościowe. Struktura przestrzenna osadnictwa ukształtowała się na planie centralnie położonego ośrodka (Łyszkowice) z wychodzącymi promieniście drogami w kierunkach do: Łowicza, Brzezin, Bełchowa, Skierniewic i Chruślina. Warunki glebowe, decydowały o rozwoju rolnictwa i leśnictwa, kształt zlewni i przebieg cieków o sieci dróg i usytuowaniu siedlisk. Uwłaszczenie i parcelacja majątków decydowały o stopniowym zagęszczeniu pasm zabudowy lub wprowadzaniu zabudowy rozproszonej. Relacje pomiędzy rzeką - gruntem rolnym - zagrodą - lasem były podstawowymi relacjami kształtującymi krajobraz Gminy i stanowiły o ładzie przestrzennym. Relacje te na większości obszaru Gminy są zachowane. Charakterystycznymi cechami struktury przestrzennej są: a. znaczna koncentracja zabudowy w ośrodku gminnym jakim jest wieś Łyszkowice, b. ukształtowane pasma zabudowy zagrodowej we wszystkich miejscowościach z występowaniem pasma głównego i pasm kolonijnych, c. w niewielkim stopniu rozproszona zabudowa zagrodowa w Czatolinie i Kalenicach, Wrzeczku i Łyszkowicach, d. występowanie zabudowy wielorodzinnej wyłącznie w Łyszkowicach, e. występowanie (poza Łyszkowicami) zabudowy jednorodzinnej w pasmach zabudowy zagrodowej, f. wysoki stopień koncentracji obiektów usługowych w Łyszkowicach, g. niewielkie obszary leśne w większości skoncentrowane w rejonie wsi: Bobrowa (Lasy doświadczalne SGGW), Czatolin i Kalenice przy zachodniej granicy Gminy, Seligów - Polesie, Wrzeczko – Uchań Dolny, h. dominujące obszary otwarte terenów rolnych: wysokiej jakości w rejonie wsi: Czatolin, Łyszkowice, Kolonia Łyszkowice, Zakulin i Stachlew, niskiej jakości z fragmentami gruntów porolnych i zalesionych w pozostałych miejscowościach. Plan przestrzennego zagospodarowania województwa łódzkiego przyjął dla Gminy ustalenia w zakresie polityki przestrzennej wyspecyfikowane w poniższej tabeli. Tabela : Polityka przestrzenna według problematyki ustaleń dla Gminy Łyszkowice problematyka ustaleń przestrzennego ustalenia dla obszaru Gminy zagospodarowania województwa łódzkiego Łyszkowice – ośrodkiem gminnym, Podstawowe uwarunkowania rozwoju występowanie gleb III klasy bonitacyjnej, przestrzennego. występowanie kopalin pospolitych, autostrada A2 z węzłem w Łyszkowicach. wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, Kierunki polityki rozwoju przestrzennego złoża kopalin, 2030. strefa żywicielska – rozwój intensywnego rolnictwa Równoważenie systemu osadniczego ośrodek gminny w wielofunkcyjnym obszarze wiejskim. i poprawa spójności terytorialnej regionu. Kształtowanie tożsamości regionalnej krajowy korytarz migracyjny zwierząt obejmujący północny z wykorzystaniem walorów przyrodniczych fragment Gminy.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 22 regionu. Ochrona i poprawa stanu środowiska. ochrona złóż kopalin, Minimalizacja zagrożeń i obszarów korytarz ekologiczny obejmujący północny fragment Gminy, problemowych. projektowany zbiornik Łyszkowice. Kształtowanie tożsamości regionalnej podregion kulturowy „Łowicki”, z wykorzystaniem walorów kulturowych utrzymanie charakteru zagospodarowania regionu. i zachowanie istniejącego krajobrazu kulturowego. Kształtowanie tożsamości regionalnej południowy fragment Gminy w wielofunkcyjnej strefie z wykorzystaniem walorów turystycznych turystycznej (Rogowsko-Lipieckiej). regionu. Drogi: Zwiększenie dostępności województwa wojewódzka Nr 704, poprzez rozwój ponadlokalnych systemów powiatowe Nr 1310E, 2728E, 2752E, 2935E i 2746E infrastruktury. Układ drogowy. głównymi osiami komunikacyjnymi Gminy. węzeł „Łowicz” na autostradzie A2 w Łyszkowicach. Zwiększenie dostępności województwa poprzez rozwój ponadlokalnych systemów przebieg linii kolejowej Nr 15 z przystankiem infrastruktury. Układ kolejowy – integracja w Grudzach. systemów. utrzymanie linii elektroenergetycznych 110kV, 220kV i Zwiększenie dostępności województwa 400lV, poprzez rozwój ponadlokalnych systemów projektowany gazociąg wysokiego ciśnienia Polesie – infrastruktury. Energetyka i dostępność Łyszkowice (odgałęzienie od gazociągu Skierniewice – do mediów informacyjnych. Łowicz z planowaną rozdzielnią gazu), utrzymanie ropociągu Płock – Koluszki. Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gmina Łyszkowice, III edycja, styczeń 2013 r. Gmina Łyszkowice posiada „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Łyszkowice”, które jest podstawowym dokumentem kształtującym politykę przestrzenną całej Gminy. Na obszarze Gminy Łyszkowice podjęto ponadto 13 uchwał w sprawie planu miejscowego zagospodarowania przestrzennego, według poniższego wykazu: Tabela : Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Łyszkowice L p Uchwała Publikacja . Uchwała Nr X/48/95 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 21 sierpnia Dziennik Urzędowy 1995r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu zagospodarowania Województwa 1 przestrzennego gminy Łyszkowice - fragmenty wsi Czatolin, Kalenice i Skierniewickiego Nr 16 poz. Kolonia Łyszkowice. 132 Dziennik Urzędowy Uchwała Nr XIII/61/95 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 28 grudnia Województwa 2 1995r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu zagospodarowania Skierniewickiego Nr 5 przestrzennego gminy Łyszkowice - fragmenty wsi Czatolin i Łyszkowice. poz.42 z 1996r. Dziennik Urzędowy Uchwała Nr XV/77/96 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 29 marca Województwa 3 1996r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu zagospodarowania Skierniewickiego Nr 13 przestrzennego gminy Łyszkowice - fragment wsi Seligów. poz.108 Uchwała Nr XXIX/154/98 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 18 Dziennik Urzędowy czerwca 1998r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu Województwa 4 zagospodarowania przestrzennego gminy Łyszkowice - fragment wsi Skierniewickiego Nr 18 poz. Łyszkowice. 189 Dziennik Urzędowy Uchwała Nr IV/18/98 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 29 grudnia Województwa 5 1998r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu zagospodarowania Skierniewickiego Nr 25 poz. przestrzennego gminy Łyszkowice - fragmenty wsi Czatolin i Kalenice. 122 z 1999r. Uchwała Nr XI/66/2000 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 7 lutego Dziennik Urzędowy 6 2000r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu zagospodarowania Województwa Łódzkiego Nr przestrzennego gminy Łyszkowice, fragment wsi Czatolin. 37, poz.19 Uchwała Nr XV/84/2000 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 30 czerwca Dziennik Urzędowy 7 2000r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu zagospodarowania Województwa Łódzkiego Nr

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 23 przestrzennego gminy Łyszkowice - fragment wsi Kalenice. 109, poz.591 Uchwała Nr XV/88/2000 Rady Gminy w Łyszkowicach z dnia 30 czerwca Dziennik Urzędowy 8 2000r. w sprawie zmiany miejscowego ogólnego planu zagospodarowania Województwa Łódzkiego Nr przestrzennego gminy Łyszkowice - fragment wsi Kalenice. 109, poz.592 Uchwała Nr XXVIII/151/2002 Rady Gminy Łyszkowice z dnia 28 marca Dziennik Urzędowy 2002r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania 9 Województwa Łódzkiego Nr przestrzennego gminy Łyszkowice - fragmenty wsi Kalenice i 120 poz. 1906 Łyszkowice. Uchwała Nr VII/40/2003 Rady Gminy Łyszkowice z dnia 5 czerwca Dziennik Urzędowy 1 2003r. w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania Województwa Łódzkiego 0 przestrzennego gminy Łyszkowice – fragmenty wsi Polesie i Stachlew. z 2003r. Nr 203 poz. 1937 Uchwała Nr XLIV/227/2010 Rady Gminy Łyszkowice z dnia 28 maja Dziennik Urzędowy 1 2010r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Łódzkiego 1 gminy Łyszkowice, obszar położony w Łyszkowicach, w rejonie ul. z dnia 8 lipca 2010r Nr 199 Brzezińskiej, Chruślińskiej, Głowackiego i Targowej poz. 1616 Uchwała Nr XLVI/237/2010 Rady Gminy Łyszkowice z dnia 25 sierpnia Dziennik Urzędowy 1 2010r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Łódzkiego 2 gminy Łyszkowice, obszary wsi: Kuczków, Łagów, Zakulin, Bobiecko, z dnia 26 października 2010r Seligów, Stachlew oraz fragmenty obszarów wsi Polesie i Łyszkowice. Nr 310 poz. 2601 Dziennik Urzędowy Uchwała Nr V/24/2011 Rady Gminy Łyszkowice z dnia 30 marca 2011r. 1 Województwa Łódzkiego w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy 3 z dnia 16 maja 2011r Nr 141 Łyszkowice, fragment obszaru wsi Wrzeczko. poz. 1304 Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gmina Łyszkowice, III edycja, styczeń 2013 r. LICZBA I STRUKTURA LUDNOŚCI Na koniec grudnia 2013 roku Gminę Łyszkowice zamieszkiwało faktycznie 6767 osób, gęstość zaludnienia wynosiła zatem 63 osoby/km2. Liczba mieszkańców stopniowo maleje, na co wpływa ma ujemny przyrost naturalny oraz często ujemne roczne wartości salda migracji wewnętrznych. Pozytywnym aspektem struktury ludności jest przewaga liczby osób w wieku przedprodukcyjnym nad liczbą osób w wieku poprodukcyjnym. Gmina Łyszkowice obejmuje swym zasięgiem 20 wsi, które tworzą 21 sołectw. Różnią się one między sobą zarówno pod względem powierzchni, jak i liczbą ludności. Najliczniej zamieszkane są miejscowości: Łyszkowice, Stachlew, Polesie i Czatolin. Tabela : Wykaz miejscowości i ilości osób zameldowanych na terenie Gminy Łyszkowice na dzień 31.12.2012 r. L.p. Nazwa sołectwa Liczba mieszkańców 1 Bobiecko 187 2 Bobrowa 236 3 Czatolin 602 4 Nowe Grudze 163 5 Stare Grudze 293 6 Gzinka 184 7 Kalenice 469 8 Kolonia Łyszkowice I 130 9 Kolonia Łyszkowice II 70 10 Kuczków 83 11 Łagów 117 12 Łyszkowice 1396 13 Polesie 678 14 Stachlew 839 15 Seligów 246 16 Seroki 127 17 Wrzeczko 468 18 Uchań Dolny 74

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 24 19 Uchań Górny 117 20 Trzcianka 144 21 Zakulin 161 Źródło: Opracowanie Urzędu Gminy na podstawie danych z ewidencji ludności Liczba mieszkańców Gminy począwszy od 2003 roku maleje, w 2013 roku było ich 6767, z czego 51,35% stanowiły kobiety. Liczba kobiet co roku przewyższała liczbę mężczyzn. Zmniejszanie się liczby ludności zamieszkującej Gminę nie jest pozytywnym prognostykiem dla rozwoju Gminy w latach kolejnych. Tabela : Ludność faktycznie zamieszkała w Gminie Łyszkowice (stan na 31 XII) ogółem kobiety mężczyźni 2003 7 035 3 554 3 481 2004 6 985 3 532 3 453 2005 6 934 3 529 3 405 2006 6 924 3 535 3 389 2007 6 892 3 514 3 378 2008 6 855 3 496 3 359 2009 6 834 3 496 3 338 2010 6 807 3 494 3 313 2011 6 803 3 489 3 314 2012 6 791 3 486 3 305 2013 6 767 3 475 3 292 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Głównym czynnikiem kształtujących się procesów rozwojowych w Gminie są jej mieszkańcy. Gęstość zaludnienia wynosi 63 osoby/km2. W Gminie Łyszkowice od wielu lat występuje nieznaczny, ale regularny spadek liczby mieszkańców, który spowodowany jest najprawdopodobniej opuszczaniem ludności Gminy w poszukiwaniu lepszej pracy i lepszych warunków mieszkaniowych. Spadek liczby ludności spowodowany jest również odpływem z Gminy młodych ludzi pragnących się dalej kształcić. Zmiany w liczbie ludności w Gminie Łyszkowice prezentuje poniższy wykres. Wykres : Ludność faktycznie zamieszkała w Gminie Łyszkowice

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, BDL Pod względem ekonomicznych grup wieku, wyróżnia się następujący podział ludności: wiek przedprodukcyjny, tj. do 17 lat; wiek produkcyjny - ludność w wieku zdolności do pracy; mężczyźni w wieku 18 - 64 lata, kobiety w wieku 18 - 59 lat; wiek poprodukcyjny - tj. mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety - 60 lat i więcej.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 25 Przedstawiony powyżej podział ludności względem grup wiekowych obowiązuje dla danych znajdujących się w tabeli poniżej. Od 2013 roku powszechny wiek emerytalny w Polsce uległ wydłużeniu – docelowo do 67 lat (zarówno dla kobiet jak i dla mężczyzn). Zmianie ulegnie zatem struktura ludności względem ekonomicznych grup wieku (zwiększy się odsetek osób w wieku produkcyjnym). Tabela : Ludność wg ekonomicznych grup wieku w Gminie Łyszkowice 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 przedprodukcyjnym 1728 1657 1604 1569 1548 1511 1464 1407 1365 1351 1316 produkcyjnym 3989 4018 4050 4094 4110 4111 4158 4189 4211 4210 4214 poprodukcyjnym 1318 1310 1280 1261 1234 1233 1212 1211 1227 1230 1237 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Porównując dane krańcowe badanego okresu stwierdza się, co następuje: liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszyła się o 412 osób, liczba ludności w wieku produkcyjnym zwiększyła się o 225 osób, liczba ludności w wieku poprodukcyjnym zmniejszyła się o 81 osób. Przestawione dane statystyczne dają pozytywny obraz struktury mieszkańców Gminy, bowiem od 2003 roku notowana jest przewaga osób w wieku przedprodukcyjnym nad liczbą osób w wieku poprodukcyjnym. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że na przestrzeni 11 lat poddanych analizie, udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ogóle mieszkańców zmniejszyła się o 5,2 punktu procentowego, udział osób w wieku produkcyjnym zwiększył się 5,6 punktu procentowego, zaś udział osób w wieku poprodukcyjnym zmniejszył się o 0,4 punktu procentowego. Wykres : W % ogółem ludność wg ekonomicznych grup wieku w Gminie Łyszkowice wiek 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 przedprodukcyjny 24,6 23,7 23,1 22,7 22,5 22,0 21,4 20,7 20,1 19,9 19,4 produkcyjny 56,7 57,5 58,4 59,1 59,6 60,0 60,8 61,5 61,9 62,0 62,3 poprodukcyjny 18,7 18,8 18,5 18,2 17,9 18,0 17,7 17,8 18,0 18,1 18,3 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych Poniżej przedstawiono proces kształtowania się ruchu naturalnego ludności w Gminie Łyszkowice w latach 2003 – 2013. Co roku odnotowywany jest ujemny przyrost naturalny, co oznacza, że liczba zgonów ogółem przewyższa liczbę urodzeń żywych w danym roku. Tabela : Ruch naturalny ludności w Gminie Łyszkowice urodzenia żywe zgony ogółem przyrost naturalny 2003 71 95 -24 2004 73 97 -24 2005 56 103 -47 2006 82 94 -12 2007 70 97 -27 2008 78 86 -8 2009 69 97 -28 2010 80 81 -1 2011 63 80 -17 2012 78 88 -10 2013 76 83 -7 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Odnotowywane wahania wartości przyrostu naturalnego w poszczególnych latach nie są wysokie. Ujemny przyrost naturalny ma wpływ na zmniejszającą się liczbę ludności faktycznie zamieszkującej Gminę. Wykres : Ruch naturalny ludności w Gminie Łyszkowice

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 26 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, BDL Ujemny przyrost naturalny ma znaczny negatywny wpływ na zmniejszającą się liczbę ludności zamieszkującą Gminę Łyszkowice. Aby zmienić tę sytuację, konieczne jest poczynienie odpowiednich kroków ku uczynienia Gminy bardziej atrakcyjną do pracy i życia przede wszystkim dla ludzi młodych i wykształconych, którzy będą tworzyć bogaty kapitał społeczny Gminy, ale wpłyną również na rozwój Gminy dzięki wdrażaniu np. nowoczesnych technologii. Na kształtowanie się liczby ludności ma również wpływ ruch migracyjny. Zgodnie z definicją GUS: ”Migracje wewnętrzne to przemieszczenia ludności w granicach państwa, czyli zmiana gminy zamieszkania lub w przypadku gminy miejsko-wiejskiej przeniesienie się z terenów miejskich do wiejskich tej gminy lub odwrotnie.”, natomiast „saldo migracji to różnica między napływem i odpływem migracyjnym.” Istnieje kilka czynników determinujących ruch migracyjny społeczeństwa, zaliczają się do nich:# czynniki demograficzne, takie jak wiek, płeć i stan cywilny; czynniki pozademograficzne: ekonomiczne, polityczne, etniczne, społeczne i kulturowe. W Gminie Łyszkowice od wielu lat występuje regularny spadek liczby mieszkańców, który spowodowany jest najprawdopodobniej opuszczaniem ludności Gminy w poszukiwaniu lepszej pracy i lepszych warunków mieszkaniowych. Spadek liczby ludności spowodowany jest również odpływem z Gminy młodych ludzi pragnących się dalej kształcić. Znaczne zmiany zachodzą w ramach salda migracji gminnych wewnętrznych. Ujemne wartości salda oznaczają odpływ ludności, głównie z wyżej wskazanych powodów. Wartości dodatnie wskazują z kolei na osiedlanie się na tym obszarze osób spoza Gminy. Najczęściej są to mieszkańcy miast, którzy wyprowadzają się na obszary wiejskie w poszukiwaniu odpoczynku od miejskiego zgiełku. Tabela : Saldo migracji gminnych na pobyt stały 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wewnętrzne -7 -11 13 5 -21 -36 1 -20 12 -12 2 zagraniczne 0 0 0 -2 -1 0 2 1 1 0 -4 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Należy jednak pamiętać, iż zarówno w przypadku salda migracji wewnętrznych jak i zagranicznych zaprezentowane dane są danymi statystycznymi i nie uwzględniają one ruchów migracyjnych nierejestrowanych osób, które nie zgłosiły faktu zmiany miejsca zamieszkania do Urzędu. Wskazać należy również w tym miejscu na znaczenie ruchów migracyjnych w kontekście zatłoczenia na drogach. Migracje sprawiają, że ludność częściej przemieszcza się w kierunku, z którego przybyła np. w celu odwiedzin rodziny czy pracy. Ruch na drogach zatem wzrasta, a co z tym związane, wzrasta również poziom emitowanych zanieczyszczeń.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 27 W opisie ludności zamieszkującej dane terytorium konieczny jest również opis sytuacji na rynku pracy. W 2013 roku 322 osoby z obszaru Gminy Łyszkowice zarejestrowane były jako osoby bezrobotne w Powiatowym Urzędzie Pracy w Łowiczu. W analizowanym okresie wg podziału na płeć zarejestrowanych było więcej mężczyzn. Tabela : Bezrobotni zarejestrowani w Gminie Łyszkowice ogółem mężczyźni kobiety 2003 481 294 187 2004 422 241 181 2005 383 223 160 2006 346 189 157 2007 283 161 122 2008 246 150 96 2009 266 157 109 2010 267 158 109 2011 257 143 114 2012 336 198 138 2013 322 187 135 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Liczba osób bezrobotnych malała do 2008 roku i od tamtej pory przybiera tendencję wzrostową. Udział zarejestrowanych osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Gminie w 2013 roku wyniósł 7,6% i jest to najwyższa wartość wskaźnika spośród wszystkich gmin wiejskich powiatu łowickiego. Zgodnie ze sprawozdaniem wg. gmin sporządzonym przez Powiatowy Urząd Pracy Łowicz, na koniec okresu sprawozdawczego za okres 01.12.2013 – 31.12.2013, spośród 322 zarejestrowanych osób kobiety stanowiły 41,93%. Osoby zarejestrowane po raz pierwszy stanowiły około 20% ogółu, prawo do zasiłku posiadało zaledwie 11,8% bezrobotnych. Około 8,4% osób zarejestrowanych stanowili zarejestrowani w ciągu 12 miesięcy od ukończenia szkoły. Niepokoi struktura wiekowa osób zarejestrowanych. Największy udział stanowią osoby od 18 do 24 roku życia. Liczba osób zarejestrowanych z poszczególnych grup wiekowych maleje wraz ze wzrostem ich wieku. Problemem w Gminie jest z pewnością bezrobocie długotrwałe. Odnotowano 41 osób zarejestrowanych dłużej niż 2 lata oraz 59 osób zarejestrowanych od 12 do 24 miesięcy. Dane wskazują również, iż problemem jest niskie wykształcenie mieszkańców, im niższy poziom wykształcenia, tym więcej zarejestrowanych osób bezrobotnych. Nie wszystkie osoby, które nie posiadają stałego zatrudnienia rejestrują się jako osoby bezrobotne. Szczególnie jest to widoczne na obszarach wiejskich, gdzie wykonują one prace sezonowe w rolnictwie czy budownictwie. Fakt - osiągania bądź nie - stałego dochodu determinuje poziom i jakość życia danej osoby oraz jej rodziny. Istotne znaczenie mają tutaj takie czynniki, jak sposoby ogrzewania gospodarstw domowych czy przygotowywania posiłków. W celu uzyskania oszczędności z eksploatowanego źródła ciepła, często spalane są odpady generowane na co dzień, co ma bardzo niekorzystny wpływ na stan powietrza atmosferycznego, a tym samym na zdrowie mieszkańców. Najczęściej jednak o wyborze paliwa np. miał czy wysokiej jakości węgiel, czy też instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii, decyduje poziom osiąganych dochodów i sytuacja materialna jednostki, rodziny lub całego gospodarstwa. W tym przypadku nie bez znaczenia pozostaje fakt nieposiadania zatrudnienia i stałego źródła dochodów. ZASOBY MIESZKANIOWE Liczba mieszkań w Gminie stopniowo wzrasta, w 2013 roku było ich 2087. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania wynosiła 93,1 m2, zaś na 1 osobę przypadało średnio 28,7 m2. Z roku na rok zwiększa się także wyposażenie mieszkań w urządzenia techniczno-sanitarne, w 2013 roku: 88,12% mieszkań posiadało dostęp do sieci wodociągowej; 78,73% mieszkań było wyposażonych w ustęp spłukiwany; 74,37% posiadało łazienkę.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 28 Tabela : Zasoby mieszkaniowe w Gminie Łyszkowice 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Mieszkania 1976 1979 1989 1995 2002 2021 2023 2056 2070 2076 2087 Przeciętna powierzchnia użytkowa [m2] 1 mieszkania 88,4 88,4 88,7 88,9 89,0 89,5 89,5 92,3 92,8 92,9 93,1 na 1 osobę 24,8 25,1 25,5 25,6 25,9 26,4 26,5 27,9 28,2 28,4 28,7 Mieszkania wyposażone w urządzenia techniczno-sanitarne wodociąg 1670 1673 1683 1689 1696 1715 1717 1808 1822 1828 1839 ustęp 1305 1308 1318 1324 1331 1350 1352 1612 1626 1632 1643 spłukiwany łazienka 1316 1319 1329 1335 1342 1361 1363 1521 1535 1541 1552 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Fot. Budownictwo wielorodzinne w Łyszkowicach Pogorszenie jakości życia i zdrowia mieszkańców Gminy może nastąpić w obszarach oddziaływania uciążliwości komunikacyjnych – głównie Autostrady A2, drogi wojewódzkiej nr 704 oraz linii kolejowej. W pasie terenu o szerokości 50m licząc od krawędzi drogi oraz o szerokości 40m od torów kolejowych, ludzie są szczególnie narażeni na toksyczne spaliny samochodowe, hałas i wibracje, stanowiące zagrożenie dla ich zdrowia. Na pozostałym obszarze Gminy nie występują czynniki obniżające jakość środowiska zamieszkania. W terenach zabudowanych nie występują elementy obniżające jakości życia i stanu zdrowia mieszkańców. Podział zasobów mieszkaniowych wg form własności przedstawiono za pomocą danych statystycznych z 2007 roku – są to najbardziej aktualne udostępnione przez GUS dane. Zdecydowana większość mieszkań należała do osób fizycznych (1874), własnością Gminy było 121 mieszkań, 4 należały do zakładów pracy, zaś 3 do pozostałych podmiotów. Najwyższa powierzchnia użytkowa 1 mieszkania została odnotowana w zasobach zakładów pracy, następnie osób fizycznych, Gminy i na końcu - w zasobach pozostałych podmiotów. Aktualnie zależności te nie zmieniły się prawdopodobnie w sposób znaczny. Tabela : Zasoby mieszkaniowe w Gminie Łyszkowice wg form własności w 2007 roku zasoby gminy zakładów pracy osób fizycznych pozostałych podmiotów mieszkania 121 4 1874 3 izby 256 17 7695 5 powierzchnia użytkowa 4921 461 172704 102

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 29 mieszkań [m2] średnia powierzchnia użytkowa 1 mieszkania [m2]# 40,67 115,25 92,16 34 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Tabela oraz wykres poniżej przedstawiają charakterystykę mieszkań zamieszkanych wg okresu budowy budynków oraz ich powierzchni użytkowej. Tabela : Mieszkania zamieszkane wg okresu budowy budynku przeciętna powierzchnia mieszkania powierzchnia użytkowa ogółem użytkowa 1 mieszkania przed 1918 78 3733,0 47,85 1918 - 1944 176 10017,0 56,91 1945 - 1970 790 60304,0 76,33 1971 - 1978 311 30257,0 97,28 1979 - 1988 303 36015,0 118,86 1989 - 2002 łącznie z będącymi w budowie 185 24032,0 129,90 2003 - 2013 111 19769 178,09 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: GUS, Bank Danych Lokalnych, Narodowy Spis Powszechny 2002, mieszkania zamieszkane Największa liczba mieszkań zamieszkanych powstała w latach 1945 – 1970. Stanowią one około 40,43% łącznej liczby mieszkań zamieszkanych na terenie Gminy do 2013 roku. Po około 16% mieszkań powstało w dwóch kolejnych okresach, czyli w latach 1971 – 1978 oraz 1979 – 1988. W Gminie funkcjonują jeszcze budynki przedwojenne. Od roku 1989 powstało łącznie około 15% budynków. Czym „młodszy” budynek, tym większa przeciętna powierzchnia mieszkania. Poprawiają się tym samym warunki zamieszkania, mieszkania są lepiej wyposażone, bardziej nowoczesne. Zasoby powstałe w ostatnich 20 latach charakteryzują się lepszymi i bardziej efektywnymi źródłami ciepła. Również stolarka okienna i drzwiowa jest lepszej jakości, co chroni przed ponoszeniem nadmiernych strat ciepła. Udział mieszkań wg okresu budowy budynków obrazuje poniższy wykres. Wykres : Mieszkania zamieszkane wg okresu budowy budynku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, BDL GOSPODARKA I ROLNICTWO

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 30 Liczba podmiotów gospodarczych na obszarze Gminy wpisanych do rejestru REGON nie ulega znacznym wahaniom. Obserwuje się jej niewielki wzrost, w 2013 roku w stosunku do roku 2003 ich liczba zwiększyła się o 47 jednostek. Tabela : Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON (stan w dniu 31 XII) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ogółem 299 286 284 282 289 294 294 311 324 331 346 sektor publiczny 11 13 13 13 14 13 13 13 13 13 13 sektor prywatny 288 273 271 269 275 281 281 298 311 318 333 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Wykres : Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON (stan w dniu 31 XII)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, BDL W podziale podmiotów względem sektorów własnościowych w Gminie dominują oczywiście podmioty należące do sektora prywatnego – stanowią 96,24% ogółu. W sektorze prywatnym największy udział (około 88,3%) mają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, tworzą one około 85% podmiotów gospodarki narodowej ogółem. W 2013 roku w Gminie zarejestrowanych było 11 stowarzyszeń i organizacji społecznych, 5 spółek handlowych oraz 2 spółdzielnie. W 2013 roku najwięcej podmiotów zarejestrowanych było w sekcjach: G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle – 111 podmiotów, 32,08% ogółu; F – budownictwo – 68 podmiotów, 19,65% ogółu; C – przetwórstwo przemysłowe – 33 podmioty, 9,54% ogółu; A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – 21 podmiotów, 6,07% ogółu. Tabela : Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg Sekcji PKD 2007 (stan w dniu 31 XII) 2009 2010 2011 2012 2013 Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 23 22 22 18 21 Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie 1 1 1 1 1 Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe 27 29 26 29 33 Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, 0 0 0 0 0 parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 0 0 działalność związana z rekultywacją 1 1 1 Sekcja F - Budownictwo 58 67 70 65 68 Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 96 104 106 108 111

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 31 Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa 14 14 15 16 15 Sekcja I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 10 9 12 14 14 Sekcja J - Informacja i komunikacja 2 2 4 3 3 Sekcja K - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 7 7 8 10 9 Sekcja L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 4 4 4 5 5 Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 8 7 7 6 6 Sekcja N - Działalność w zakresie usług administrowania 0 i działalność wspierająca 1 3 6 6 Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 9 9 10 11 11 Sekcja P - Edukacja 10 11 11 13 14 Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 7 7 8 9 10 Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 1 2 2 4 4 Sekcja S i T - Pozostała działalność usługowa oraz Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 17 15 14 12 14 Sekcja U - Organizacje i zespoły eksterytorialne 0 0 0 0 0 OGÓŁEM 294 311 324 331 346 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Strukturę podmiotów w ujęciu ilościowym w 2013 roku obrazuje wykres poniżej. Wykres : Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg Sekcji PKD 2007 (stan w dniu 31 XII) w 2013 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, BDL Miejscowość Łyszkowice jest najważniejszym w Gminie centrum handlu i usług. Mieszkańcy okolicznych miejscowości mogą tu skorzystać z wielu punktów handlowych. Znajdują się tu rodzinne, małe punkty handlowe, ale również międzynarodowe sieci. W ostatnich latach powstały także małe punkty gastronomiczne. Co ciekawe, korzystają z nich nie tylko mieszkańcy Gminy, ale również przyjezdni. Miejscowość Łyszkowice stała się ważnym punktem na mapie regionu. Krzyżują się tu drogi lokalne z regionalnymi i międzynarodowymi. Dlatego też jest to miejsce gdzie następuje szybki rozwój handlu, usług.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 32 Fot. Punkty handlowe w miejscowości Łyszkowice Do głównych instytucji, zakładów pracy i punktów usługowych prowadzących działalność gospodarczą na terenie Gminy Łyszkowice należą: Urząd Gminy w Łyszkowicach, Bank Spółdzielczy w Skierniewicach O/ Łyszkowice, Bank PEKAO SA w Skierniewicach O/ Łyszkowice, Urząd Pocztowy, ZSP w Łyszkowicach (ze Szkołą Podstawową i Gimnazjum), Szkoła Podstawowa w Stachlewie, Szkoła Podstawowa w Kalenicach, Szkoła Podstawowa w Seligowie, GOK w Łyszkowicach, Przedszkole w Łyszkowicach, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej BETER-MED w Łyszkowicach, Posterunek Policji w Łyszkowicach, OSP w Łyszkowicach, Oczyszczalnia ścieków, GKS w Łyszkowicach, Hurtownia farmaceutyczna TAKEDA Pharma Sp. z o.o. w Łyszkowicach, Stacja paliw HALTER w Łyszkowicach, STYROMAX w Łyszkowicach, Betomet Przedsiębiorstwo PHU Anna Klimaszewska – Kolonia Łyszkowice, PRAL-TRANS Piotr Bojski w Łyszkowicach, Ubojnia zwierząt rzeźnych Ryszard Szymajda w Łyszkowicach, Piekarnia Piotr Panak w Łyszkowicach, Betoniarstwo Sławomir Piotrowski w Czatolinie.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 33 Gmina Łyszkowice jest typową wiejską gminą rolniczą. Użytki rolne stanowią ok. 70% ogólnego obszaru Gminy i wynoszą 7460,48 ha. Struktura użytków rolnych w Gminie w 2012 roku przedstawiała się następująco: grunty orne – 6138,28 ha, sady – 128,54 ha, łąki – 794,12 ha, pastwiska – 399,54 ha. Ziemia uprawna należy do III, IV, V i VI klasy bonitacyjnej gleb. Według Powszechnego Spisu Rolnego 2010 – wg siedziby gospodarstwa, w Gminie było 880 gospodarstw rolnych, w tym 851 prowadziło działalność rolniczą. Wśród gospodarstw rolnych przeważają te małe, tradycyjne o powierzchni od 1 do 5 ha. Najczęstszym modelem gospodarstwa jest gospodarstwo o produkcji wielokierunkowej zarówno produkcji roślinnej i produkcji zwierzęcej. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, ziemniaków kukurydzy roślin pastewnych, natomiast w zwierzęcej – produkcja mleka, trzoda chlewna i hodowla bydła. Pomimo przewagi produkcji wielokierunkowej następuje specjalizacja gospodarki rolnej, co sprzyja obniżce kosztów i poprawie jakości. Można je zaobserwować szczególnie w produkcji warzyw pod osłonami, produkcji warzyw w uprawie polowej, uprawy sadownicze.

Fot. Drobny handel na lokalnym targowisku INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Wodociągi System zaopatrzenia w wodę zasilany jest z trzech stacji i 6 studni głębinowych. Pobór wody następuje z zasobów kategorii B, studnie mają głębokość od 29m do 48m. Łączna wydajność dla wszystkich studni wynosi 241m3 /h. Zasilanie następuje z trzech stacji: Kolonia Łyszkowice z 3 studniami (Qmax/Max – 1646m3), Trzcianka z jedną studnią (Qmax/Max – 192m3), Stachlew z dwoma studniami o wydajności 24 m3 /h i 15 m3 /h. Sieci wodociągowe obejmują wszystkie ukształtowane pasma zabudowy. Pojedyncze siedliska zabudowy rozproszonej zasilane są z własnych studni lub poprzez dowóz z hydrantów. Zakład produkcyjny „Altana” posiada własne ujęcia wody (dwie studnie) o łącznej wydajności 85m3 /h. Sieć wodociągowa w Gminie mierzy 93,9 km długości, do budynków prowadzi 1751 połączeń. Począwszy od 2003 roku rozwój sieci nastąpił w oparciu o zwiększenie liczby połączeń, wzrost długości wyniósł 4,7 km. Ilość wody dostarczanej gospodarstwom domowym ulega znacznym wahaniom, w 2013 roku było to 292,5 dam3 (w roku 2003 – 308,9 dam3). Liczba ludności korzystającej z sieci wodociągowej również podlega

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 34 zmianom, w 2013 roku były to 5904 osoby, a zatem 87,2% ludności. W porównaniu do 2003 roku odsetek ludności korzystającej z tej instalacji wzrósł o 2,4 punktu procentowego. Sieć wodociągowa nie jest doprowadzona do niewielkiej liczby siedlisk w zabudowie rozproszonej. Tabela : Wodociągi w Gminie Łyszkowice 200 200 200 200 200 200 200 201 201 201 201 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 długość czynnej sieci 89,2 90,5 90,5 90,8 90,9 91,4 91,4 91,4 91,4 92,8 93,9 rozdzielczej [km] połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i 1418 1627 1627 1641 1668 1708 1717 1717 1717 1718 1751 zbiorowego zamieszkania [szt.] woda dostarczona 308, 257, 220, 294, 273, 245, 208, 232, 292, 343, 292, gospodarstwom domowym 9 9 0 3 9 8 3 3 2 2 5 [dam3] ludność korzystająca z sieci 5966 6036 5992 5990 5975 5961 5947 5924 5921 5911 5904 wodociągowej [osoba] zużycie wody w gospodarstwach domowych 43,8 36,7 31,6 42,5 39,7 35,8 30,4 34,0 43,0 50,6 43,1 ogółem na 1 mieszkańca [m3] Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL Kanalizacja Gminny system odprowadzania i oczyszczania ścieków oparty jest o: oczyszczalnię ścieków mechaniczno-biologiczną, o przepustowości 1736m3 na dobę, sieć kanalizacji sanitarnej w Łyszkowicach o długości 6,5 km, obejmującą obsługą ponad 145 budynków. Utylizacja ścieków z pozostałej zabudowy odbywa się poprzez dowóz na zlewnię oczyszczalni lub utylizację w obrębie areału gospodarstwa rolnego. Oczyszczalnia posiada znaczne rezerwy przepustowości (aktualnie oczyszczane jest około 65 tys. m3 na rok). Z czterech wybudowanych reaktorów pracują obecnie tylko dwa, co jest związane z niedostatecznym obciążeniem tej instalacji. W latach poddanych analizie długość sieci kanalizacyjnej wzrosła ponad dwukrotnie, jednak w 2013 roku wynosiła tylko 14,4 km. Funkcjonowało 209 połączeń prowadzących do budynków. Ilość odprowadzanych ścieków wzrasta, ich ilość osiągnęła 101 dam3. W 2013 roku z sieci kanalizacyjnej korzystało 1191 osób, czyli zaledwie 17,6% ludności. Tabela : Kanalizacja w Gminie Łyszkowice 200 200 200 200 200 200 200 201 201 201 201 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 długość czynnej sieci 6,0 6,4 6,4 6,4 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 14,4 14,4 kanalizacyjnej [km] połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych 124 136 136 141 148 155 157 159 164 165 209 i zbiorowego zamieszkania [szt.] 101, ścieki odprowadzone [dam3] 63,2 63,9 53,8 62,0 64,0 72,3 70,8 71 77 63 0 ludność korzystająca z sieci 858 889 883 897 914 930 933 935 954 955 1191 kanalizacyjnej [osoba] Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 35 Według danych GUS, w 2013 roku na obszarze Gminy funkcjonowało 1011 zbiorników bezodpływowych (szamb#), nie było niestety żadnej przydomowej oczyszczalni ścieków. Elektroenergetyka Obszar Gminy zasilany jest w energię za pośrednictwem stacji transformatorowych, które pokrywają obszary zabudowy dosyć jednolicie, z nieco większym zagęszczeniem urządzeń w miejscowości Łyszkowice. Urządzenia i sieci posiadają rezerwę i możliwości dostarczenia energii odbiorcom, a zaopatrzenie w energię elektryczną nie stanowi problemu „progowego” dla rozwoju Gminy. Linie energetyczne ograniczają możliwość zabudowy terenu oraz możliwość nasadzeń drzew i zalesień. Ciepłownictwo Zaopatrzenie w energię cieplną: źródłem energii do ogrzewania pomieszczeń są paleniska piecowe, a w budynkach mieszkalnych w dobrym stanie technicznym - lokalne instalacje centralnego ogrzewania; głównym czynnikiem grzewczym jest węgiel i produkty węglopochodne; sporadycznie występują instalacje centralnego ogrzewania oparte na oleju opałowym; źródłem energii dla celów kulinarnych i podgrzewania wody są paleniska kuchenne, kuchnie na propan-butan oraz kuchnie elektryczne, uzupełniająco termy elektryczne i gazowe; w obiektach użyteczności publicznej, modernizacje urządzeń grzewczych polegają na wprowadzaniu jako czynnika - oleju opałowego (szkoły); nie występują na obszarze Gminy znaczące przemysłowe źródła ciepła; niski stopień koncentracji zabudowy wskazuje na brak podstaw do promocji i realizacji zdalaczynnych źródeł ciepła. „Podstawowym systemem pokrywania potrzeb cieplnych Gminy z uwagi na rozproszoną zabudowę i niską gęstość cieplną będzie ogrzewanie oparte na indywidualnych źródłach ciepła. Mieszkańcy będą korzystać z następujących nośników ciepła: piece akumulacyjne elektryczne; olej opałowy; propan butan; paliwa stałe; odnawialne i niekonwencjonalne źródła energii. Nie ulega wątpliwości, że głównym paliwem wykorzystywanym przez mieszkańców jest węgiel, w znikomym stopniu biomasa oparta na drewnie. Natomiast pozostałe nośniki ciepła, które są przyjazne dla środowiska tj. propan-butan, olej opałowy i energia elektryczna są znacznie droższe i dlatego rzadko stosowane. W indywidualnym ogrzewnictwie funkcjonują jeszcze urządzenia grzewcze o przestarzałej konstrukcji jak kotły komorowe tradycyjne, bez regulacji i kontroli ilości podawanego paliwa do paleniska oraz bez regulacji i kontroli powietrza wprowadzanego do procesu spalania, o sprawności średniorocznej wynoszącej ok. 50%. W tych starych nieefektywnych urządzeniach grzewczych spala się niskiej jakości węgiel.”# Zaopatrzenie w paliwa gazowe Nie występują sieci i urządzenia gazu przewodowego z którego jest pobierany gaz dla celów grzewczych do zabudowy na terenie Gminy. Poprzez teren wsi Polesie i Stachlew przebiega trasa gazociągu wysokiego ciśnienia DN200 ze Skierniewic do Łowicza. Najbliżej położona stacja redukcyjna gazu jest w Łowiczu w odległości 6km, umożliwia zasilanie obszaru Gminy gazociągami średniego ciśnienia w izochronie 15km. Rozpowszechniona jest forma zaopatrzenia w gaz (propan-butan) w 11kg butlach. Dystrybucję wspomaga gęsta sieć punktów wymiany butli - minimum jeden punkt na miejscowość. Odnawialne źródła energii

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 36 Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii art. 2, określa odnawialne źródło energii jako „odnawialne, niekopalne źródła energii obejmujące energię wiatru, energię promieniowania słonecznego, energię aerotermalną, energię geotermalną, energię hydrotermalną, hydroenergię, energię fal, prądów i pływów morskich, energię otrzymywaną z biomasy, biogazu, biogazu rolniczego oraz z biopłynów.” Energia odnawialna jest to zatem energia uzyskiwana z naturalnych, powtarzających się procesów przyrodniczych. Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią alternatywę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Ich zasoby uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. Pozyskiwanie energii z tych źródeł jest, w porównaniu do źródeł tradycyjnych (kopalnych), bardziej przyjazne środowisku naturalnemu. Wykorzystywanie OZE w znacznym stopniu zmniejsza szkodliwe oddziaływanie energetyki na środowisko naturalne, głównie poprzez ograniczenie emisji szkodliwych substancji, zwłaszcza gazów cieplarnianych. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii prowadzony jest w trzech obszarach: energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, ciepła i chłodu z odnawialnych źródeł energii, biokomponentów wykorzystywanych w paliwach ciekłych i biopaliwach ciekłych.# Według danych GUS w Polsce zużycie energii brutto w 2013 roku wyniosło 11,3%, co stanowi wzrost o 4,1% w stosunku do danych z 2005 roku. Z danych przedstawionych w raporcie wynika, że struktura pozyskiwania energii w Polsce i uśrednione wartości do państw członkowskich UE-28 znacznie się różni. W produkcji energii elektrycznej w Polsce biopaliwa stałe mają udział aż w 46,43% i stanowią udział przy produkcji ciepła aż w 97,64%. W produkcji energii elektrycznej kolejne miejsce zajmuje energia wiatru – 35,2%, energia wody – 14,3% oraz biogaz – 4%. W sumie, w całkowitej strukturze produkcji energii z OZE w Polsce dominowały w ubiegłym roku biopaliwa stałe (80%), biopaliwa ciekłe (8,2%), energia wiatrowa (6,1%) i energia wodna (2,5%).# Wykres : Udział poszczególnych OZE w produkcji energii elektrycznej w Polsce w 2013 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu Głównego Urzędu Statystycznego o produkcji energii z OZE za 2013 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gmina Łyszkowice, III edycja wśród zasad i kierunków rozwoju systemów w zakresie sieci i urządzeń elektroenergetycznych przewiduje m.in. rozwój elektroenergetyki ze źródeł odnawialnych w tym:

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 37 dopuszczenie ustaleniami planu miejscowego, realizacji turbin wiatrowych na terenach w obrębie wyznaczonych stref ochronnych, w obszarach ograniczonych strefami ochronnymi dopuszczalne jest lokalizowanie (lokalizacja uzależniona od wielkości emisji hałasu i wibracji poszczególnych urządzeń oraz interesów osób trzecich) urządzeń wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii (turbin wiatrowych) pod warunkiem nie przekraczania oddziaływaniem na środowisko na tereny położone poza granicami stref ochronnych, w sytuacji, gdy granica strefy ochronnej przebiega wzdłuż granicy gminy sąsiedniej, zbliżenie urządzeń do tej granicy jest dopuszczalne o ile na terenie sąsiedniej gminy zostaną wprowadzone ograniczenia wynikające z potrzeby zachowania strefy ochronnej, dopuszczenie ustaleniami planu miejscowego, realizacji urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł energii, opartych na technologii fotowoltaicznej, nie wymagających stref ochronnych związanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu w obszarach stref o symbolach BP, R2 i R3, wyłącznie na gruntach ornych klasy IV do VI. Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Gminie Łyszkowice energia słoneczna Energia ta może być wykorzystywana za pomocą kolektorów słonecznych oraz ogniw fotowoltaicznych. Kolektor słoneczny przekształca energię słoneczną w energię cieplną, która może być wykorzystywana do produkcji ciepłej wody użytkowej, ogrzewania mieszkań lub obydwu procesów łącznie. Jest to rozwiązanie szczególnie rekomendowane dla budynków zlokalizowanych w Gminie Łyszkowice, zarówno w budynkach użyteczności publicznej jak i budynkach prywatnych. Ogniwo fotowoltaiczne przekształca energię słoneczną w energię elektryczną. W przypadku pojedynczych gospodarstw domowych jest to źródło używane stosunkowo rzadko, jego zastosowanie determinuje opłacalność ekonomiczna przedsięwzięcia. Obszar Polski charakteryzuje się występowaniem raczej dobrych warunków do wykorzystania energii promieniowania słonecznego. Najlepsze warunki wykorzystania odnotowuje się we wschodniej części Polski (biorąc pod uwagę cały rok). W okresie zimowym najkorzystniejsze warunki obserwuje się zaś w południowej i wschodniej części Polski. Gmina Łyszkowice położona jest w strefie, gdzie średnie roczne sumy usłonecznienia wynoszą około 1650 godzin. Mapa : Usłonecznienie – średnie roczne sumy [godziny]

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 38 Źródło: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej [za:] Usłonecznienie - średnie roczne sumy (godziny) źródło: Atlas klimatu Polski pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Warszawa 2005, www.imgw.pl W Gminie trwa postępowanie w sprawie budowy elektrowni fotowoltaicznej „Nowe Grudze II” wraz z infrastrukturą towarzyszącą – elektroenergetyczną, drogowo-budowlaną i ogrodzeniem, inwestycja ma być realizowana na działkach nr. ew.: 1/3, 5/2 w obrębie Nowe Grudze oraz działce 760 – obręb Jamno. energia wiatrowa Branża związana z wykorzystaniem energii wiatrowej rozwija się bardzo prężnie, dając możliwości najbardziej optymalnego wykorzystania warunków wietrzności na danej lokalizacji. Energia ta nie powoduje zanieczyszczenia środowiska i nie generuje żadnych odpadów, jest to czysta, ekologiczna i odnawialna energia. Obszar Polski został podzielony wg. prof. Haliny Lorenc z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na pięć stref energetycznych: Strefa I – wybitnie korzystna Strefa II – bardzo korzystna Strefa III - korzystna Strefa IV - mało korzystna Strefa V - niekorzystna Podział Polski na strefy obrazuje mapa poniżej. Mapa : Strefy energetyczne wiatru w Polsce

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 39 Źródło: www.baza-oze.pl Gmina Łyszkowice należy do II strefy energetycznej, a zatem obszaru charakteryzującego się bardzo korzystnymi warunkami wietrzności. Postulaty dotyczące budowy elektrowni wiatrowych w zakresie polityki przestrzennej opisano wcześniej. W tym momencie toczy się postępowanie w sprawie lokalizacji elektrowni wiatrowych w miejscowości Zakulin. energia geotermalna Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii art. 2 definiuje energię geotermalną jako energię o charakterze nieantropogenicznym skumulowaną w postaci ciepła pod powierzchnią ziemi. „Wody termalne, zwane również geotermalnymi, są to wody podziemne mineralne lub zwykłe, których temperatura mierzona na wypływie ze źródeł naturalnych lub odwiertów wynosi co najmniej 20o C. (…) (Dowgiałło i inni, 1969; Pazdro, Kozerski, 1990). Ciepło, które niosą wody termalne, pochodzi z wnętrza Ziemi. (…) Aby wydobycie było opłacalne musi być spełnione kilka warunków: wody termalne muszą mieć możliwie wysoką temperaturę, niską mineralizację (duża powoduje korozję i zanieczyszczanie instalacji) i powinny zalegać na niewielkiej głębokości. Bardzo ważna jest odnawialność zasobów. (…) W Polsce najkorzystniejsze warunki eksploatacji wód termalnych do celów grzewczych istnieją w obrębie niecki podhalańskiej. (…) (Chowaniec, 2003). Dobre warunki występowania wód termalnych istnieją w zachodniej części Karpat (Ustroń, Jaworze), (…) (Chowaniec, 2003). Stosunkowo korzystne warunki panują w rejonie Poręby Wielkiej (…) Godny uwagi jest również rejon Wiśniowej koło Strzyżowa. Wody termalne nawiercono również w zapadlisku przedkarpackim. (…) W Sudetach powszechnie spotykamy wody termalne o mineralizacji poniżej 1g/dm3. (…) Na Niżu Polskim wody termalne są typu chlorkowo- sodowego, o mineralizacji od poniżej 1 do ponad 100 g/dm3, z zawartością jodu, bromu i kwasu metaborowego. (…) Obecnie wody termalne na terytorium Polski wykorzystywane są w czterech zakładach geotermalnych: na Podhalu, w Pyrzycach, Mszczonowie i w Uniejowie. Zakład geotermalny w Pyrzycach (zbudowany w latach 1992 – 96 ) wykorzystuje wody o temperaturze ok. 64o C. Działają w nim dwa otwory eksploatacyjne i dwa otwory chłonne. Energia cieplna zasila czternastotysięczne miasto. Zakład geotermalny w Mszczonowie (2000 r.) zastąpił trzy osiedlowe kotłownie zlokalizowane w centrum miasta. (…) W Uniejowie zakład geotermalny korzysta z wody

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 40 o temperaturze ok. 67o C. Instalacja stanowi przykład wykorzystania wód termalnych w połączeniu z ciepłownią olejową. (…) W 2002 roku została uruchomiona nowa instalacja geotermalna – zakład ciepłowniczy w Słomnikach. Instalacja ta wykorzystuje wody słodkie o temperaturze poniżej 20o C (17o C) jako źródło ciepła dla obiektów szkoły i budynków indywidualnych. Woda ta, po schłodzeniu, staje się wodą pitną i trafia do wodociągu miejskiego (Bujakowski, 2003). Wody termalne w Polsce z powodzeniem wykorzystuje się nie tylko w ciepłownictwie, ale również w balneologii, rekreacji i w agroturystyce. Siedem polskich uzdrowisk – Ciechocinek, Cieplice Śląskie, Duszniki Zdrój, Lądek Zdrój, Iwonicz Zdrój, Ustroń i Konstancin – korzysta z wód termalnych wydobywanych z naturalnych źródeł oraz odwiertów. W niektórych z nich, wody termalne będą mogły służyć w przyszłości nie tylko do celów leczniczych, lecz również do grzewczych i przemysłowych. W Zakopanem, do 2001 r., wody termalne wykorzystywane były do celów rekreacyjnych i terapeutycznych. Obecnie, na stokach Antałówki, budowany jest duży aquapark. W najbliższej przyszłości w Bukowinie Tatrzańskiej planuje się wybudowanie kompleksu rekreacyjno- rehabilitacyjnego, wykorzystującego nawiercone tutaj wody termalne.”# Na obszarze Gminy możliwe jest wykorzystanie energii geotermalnej przy użyciu pomp ciepła. biomasa Biomasa to zgodnie ze wspomnianą wyżej Ustawą stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej i leśnej oraz przemysłu przetwarzającego ich produkty, oraz ziarna zbóż niespełniające wymagań jakościowych dla zbóż w zakupie interwencyjnym określonych w art. 7 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1272/2009 z dnia 11 grudnia 2009 r. ustanawiającego wspólne szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do zakupu i sprzedaży produktów rolnych w ramach interwencji publicznej (Dz. Urz. UE L 349 z 29.12.2009, str. 1, z późn. zm.) i ziarna zbóż, które nie podlegają zakupowi interwencyjnemu, a także ulegająca biodegradacji część odpadów przemysłowych i komunalnych, pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, w tym odpadów z instalacji do przetwarzania odpadów oraz odpadów z uzdatniania wody i oczyszczania ścieków, w szczególności osadów ściekowych, zgodnie z przepisami o odpadach w zakresie kwalifikowania części energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów. Jak podaje Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej, biomasa wykorzystywana jest przede wszystkim do produkcji ciepła oraz biopaliw. W Polsce następuje dynamiczny wzrost wykorzystania biomasy do produkcji energii elektrycznej. Zasoby biomasy do celów energetycznych w Polsce, są jednymi z najwyższych spośród wszystkich pozostałych źródeł odnawialnych. We wszystkich sektorach energetycznych wykorzystanie biomasy jest najwyższe w porównaniu do pozostałych źródeł odnawialnych. Biomasa może być wykorzystywana do celów energetycznych w procesach: bezpośredniego spalania biomasy stałej (paliwa pierwotnego) o odpady stałe suche (pelety, brykiety, trociny, wióry, drobnica z sadów, karpiny) o drewno opałowe i odpadowe z lasów, w tym gałęzie z przecinek i cięć sanitarnych lasów o uprawy energetyczne (wierzba energetyczna, ślazowiec, róża bezkolcowa, słoma, siano, inne) zgazowania biomasy i dalsze spalanie paliw gazowych w celu wytwarzania energii elektrycznej i/lub cieplnej (biogaz, syngaz - paliwo wtórne) o uprawy energetyczne (kukurydza (kiszonka), trawa (zielonka/kiszonka), koniczyna (zielonka/kiszonka), sorgo (kiszonka), burak cukrowy (kiszonka), inne) o odpady produkcji rolnej (liście, odpady z produkcji roślin i warzyw, obornik i pomiot, gnojowica) o odpady przetwórstwa rolno- spożywczego (wywar, serwatka, odpady poubojowe, odpady restauracyjne, pulpa i melasa, inne) o odpady biodegradowalne i części odpadów ulegające biodegradacji (osady ściekowe, odpady składowane na wysypiskach śmieci, odpady komunalne) o zrębki drzewne przetwarzania na paliwa ciekłe i dalej wykorzystana do produkcji energii elektrycznej i/lub cieplnej (biopłyny - paliwo wtórne) (oleje roślinne)

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 41 zgazowania biomasy i zagospodarowanie paliwa gazowego w celach transportowych (biogaz-CNG) - rodzaje biomasy jak wyżej przetwarzanie na biopaliwa i wykorzystanie w transporcie (buraki cukrowe, trzcina cukrowa, kukurydza, pszenica, słoma bądź drewno, rzepak, soja, olej palmowy, odpady pochodzenia organicznego). Biogaz Biogaz to gaz uzyskany z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Biogaz składa się głównie z metanu i dwutlenku węgla. Otrzymywany jest z odpadów roślinnych, odchodów zwierzęcych i ścieków, może być używany jako gaz opałowy. Do zalet wynikających ze stosowania instalacji biogazowych należą: produkowanie „zielonej energii”, ograniczanie emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie metanu, obniżanie kosztów składowania odpadów, zapobieganie zanieczyszczeniu gleb oraz wód gruntowych, zbiorników powierzchniowych i rzek, uzyskiwanie wydajnego i łatwo przyswajalnego przez rośliny nawozu naturalnego, eliminacja odoru. Gospodarka odpadami Z dniem 1 lipca 2013 roku zaczęły obowiązywać nowe zasady gospodarki odpadami komunalnymi. Zgodnie z nimi, wywozem odpadów oraz ich zagospodarowaniem zajmuje się Gmina. Odpady wywożone są przez firmę wyłonioną w drodze przetargu. Za odbiór odpadów właściciele nieruchomości uiszczają do Urzędu Gminy opłatę ustaloną przez Radę Gminy. Uchwalono dwie stawki opłat. Kwota niższa obowiązuje przy prowadzeniu selektywnej zbiórki odpadów, zaś kwota wyższa przy braku prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów. Odpady odbierane są od mieszkańców zgodnie z ogłoszonym harmonogramem. Na terenie Gminy w miejscowości Czatolin funkcjonuje gminne składowisko odpadów. Powierzchnia tego składowiska wynosi 6000 m². Składowisko objęte było przeglądem ekologicznym, a w dalszych latach planowana była jego modernizacja. W 2014 roku zostało ogłoszone zamówienie na roboty budowlane na realizację zamówienia pod nazwą „Zamknięcie i rekultywacja składowiska odpadów w Czatolinie gm. Łyszkowice”. Gmina realizuje również „Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest z Terenu Gminy Łyszkowice na lata 2011 – 2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2032 roku”. Program zawiera również plan ochrony zdrowia mieszkańców Gminy przed szkodliwością azbestu. EDUKACJA EKOLOGICZNA Jak zapisano w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Łyszkowice : „”Edukacja ekologiczna zależy od wielu podmiotów, którym trudno, zwłaszcza w systemie demokratycznym, narzucić kierunki działania, łatwo nakazać pewne formy działania szkołom, trudniej mass-mediom, a prawie niemożliwe organizacjom pozarządowym. Priorytety zależą od pewnych posunięć ogólnokrajowych, od ogólnej wizji rozwoju kraju, i w szczególności od kierunków rozwoju województwa”#. W zakresie edukacji ekologicznej najważniejszym celem, który należy osiągnąć jest wykształcenie świadomości ekologicznej i przekonanie ludzi o konieczności myślenia i działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosiężny, pewnie wykraczający poza horyzont 2015 roku, do którego można się zbliżać poprzez stopniowe podnoszenie świadomości ekologicznej. Cel ten będzie możliwy do osiągnięcia przez intensyfikację aktualnych działań, eliminowanie działań mało efektywnych i poszerzenie sposobów edukowania o nowe formy, przede wszystkim sprawdzone gdzie indziej, w kraju i na świecie. Czynnikami, które decydują o sukcesie realizowanej akcji edukacji ekologicznej są rzetelna informacja oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem. Z tego powodu zadania w zakresie edukacji ekologicznej znalazły się w niniejszym dokumencie, w każdej działce gospodarki środowiskowej. Odnoszą się one do każdego aspektu ochrony środowiska i swym działaniem obejmują dzieci, młodzież oraz dorosłych.” UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 42 Położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni Pod względem hipsometrycznym i geomorfologicznym rzeźba terenu Gminy Łyszkowice jest słabo urozmaicona. Najwyższy punkt terenu wynosi 193,6m n.p.m i leży na południowym skraju Gminy, natomiast najniższy jest na północnych jej krańcach i wynosi 97,0 m n.p.m. Przeważająca część terenu Gminy leży w granicach jednostki geomorfologicznej wyróżnionej jako Równina Łowicko-Błońska. Jej rzeźba terenu jest słabo urozmaicona. Tworzą ją piaszczyste pokrywy aluwialne i stożki napływowe, stanowiące sedyment Wzniesień Łódzkich, jak też płaty równinnej, gliniastej moreny dennej. Ta ostatnia forma zachowała się w obszarach bezpośrednio przylegających do falistej wysoczyzny morenowej Wzniesień Łódzkich do wysokości (w przybliżeniu istniejących) północnych granic administracyjnych wsi Łyszkowice i Zakulin. Dalej na północ od tego obszaru rozpościera się teren równin aluwialnych. Spadki wysokości w obrębie całej Równiny Łowicko-Błońskiej nie przekraczają 0,5%. Wyraźne jest stałe nachylenie terenu na północ. W południowych i południowo-zachodnich obszarach Gminy układ warstw wysokościowych wskazuje na przebieg w tym miejscu formy krawędziowej obszaru wysoczyzny zwanej Wysoczyzną Łódzką, fragment Wzniesień Łódzkich. Jest to falista morena denna, ukształtowana przez lądolód stadiału Pilicy, zlodowacenia Warty w okresie neoplejstocenu. W morfologii tego obszaru wyróżnia się liczne, wypukłe formy glacjoflluwialne, uformowane głównie na osi południowy wschód na północny zachód. Mają cechy kemów, ozów, moreny martwego lodu. Szczególne miejsca zajmują wzniesienia Wału Domaniewickiego, który ciągnie się od Uchania Górnego do Krępy (Gm. Domaniewice). Wzgórza te uznawane są za najdalej wysunięty na północny-wschód fragment Wzniesień Łódzkich. Na obszarze Gminy Łyszkowice możemy również wyróżnić elementy denudacyjnej rzeźby peryglacjalnej w strefie krawędziowej wysoczyzny. Są to wcięcia erozyjne w formie niecek i wąwozów. Klimat Teren Gminy Łyszkowice, jak cały obszar województwa łódzkiego, zaliczany jest do klimatu nizin środkowopolskich. Region ten charakteryzuje, w stosunku do innych regionów Polski, duża częstotliwość występowania dni z pogodą bardzo ciepłą, pochmurną bez opadów a mała częstotliwość dni z pogodą umiarkowanie ciepłą, dni z opadem i dużym zachmurzeniem. Klimat ten kształtują ścierające się masy powietrza kontynentalnego i oceanicznego. Średnia roczna temperatura powietrza to 7 - 7,50 C. Suma rocznych opadów to 500 - 550 mm. Okres wegetacyjny wynosi od 200 do 210 dni. Warunki klimatyczne panujące na obszarze Gminy określa się jako względnie korzystne w zakresie potrzeb gospodarczych. Walory klimatyczne: warunki solarne wyróżniające się wysokim usłonecznieniem (z roczną sumą całkowitego promieniowania słonecznego - 86,3 kcal/cm2, ze wskaźnikiem usłonecznienia względnego średnio w roku - 37%); stosunkowo duża ilość dni pogodnych (miesięcznie 6,6); stosunkowo małe zachmurzenie; warunki termiczne charakteryzujące się wysokim wskaźnikiem termicznym (23C), stosunkowo długim okresem bezmroźnym w roku (231 dni); warunki wegetacyjne cechujące się długim okresem wegetacyjnym, 214 dni, przy długim lecie oraz krótkiej lub średniej zimie; warunki biometeorologiczne, przy wskaźniku biometeorologicznym wahającym się od 1,8 do 1,9. Wady klimatyczne: niedobór opadów atmosferycznych, wyrażający się średnioroczną sumą opadów atmosferycznych od 550 mm do 600 mm, niską - średnioroczną sumą dni z opadem 135,7, także wysoką częstotliwością występowania ciągów bezopadowych (okresów posusznych); wysoka wartość rocznej sumy parowania terenowego, co jest również przyczyną okresowych deficytów wody w glebie (rocznie od 500 do 520 mm). Wody powierzchniowe

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 43 Głównymi rzekami na obszarze Gminy są dopływy rzek: Bzury - Bobrówka z Baranówką, Zwierzyniec z Ruczajem oraz Uchanka i Zielkówka. Na terenie Gminy występują sztuczne zbiorniki wód stojących (stawy rybackie) o niewielkich powierzchniach, Łącznie powierzchnia wód stojących na obszarze Gminy Łyszkowice wynosi 128 ha. Rzeka Bobrówka. Jest prawobrzeżnym dopływem Bzury. Rzeka płynie z kierunku południowego na północno-zachodni), Jej obszar źródliskowy leży w Bobrowej w Gminie Łyszkowice. Cała długość cieku wynosi 38 km, a odcinek rzeki przepływający przez teren Gminy Łyszkowice jest odcinkiem górnym ze źródłami na obszarze wsi Bobrowa. Dolinę rzeki na odcinku jej przebiegu przez obszar Gminy, charakteryzuje spadek - rzędu 0,9 promila. Koryto rzeki na odcinku od Łyszkowic do granicy z wsią Reczyce jest w całości uregulowane. W części północnej (Bobrowa, Kalenice) o sporej krętości z licznymi zakrzaczeniami, zadrzewieniami oraz stawami przepływowymi. Rzeka zasila w swoim górnym i środkowym biegu stawy rybackie (część położona na terenie Gminy Łyszkowice). Wody w klasie czystości - non. z powodu wysokiego stężenia azotu azotanowego, pozostałe grupy parametrów: wskaźnik substancji organicznych (BZT5, ChZTMn, ChZTCr, ilość tlenu rozpuszczonego) - klasa II, wskaźnik substancji mineralnych (zawartość chlorków i siarczanów, wskaźnik przewodnictwa elektrolitycznego) - klasa I; miano coli - klasa II; zawiesiny ogólne - klasa II. Stan czystości wód pozostałych rzek i cieków, przedstawiają się wskaźnik substancji organicznych (BZT5, ChZTMn, ChZTCr, ilość tlenu rozpuszczonego) - klasa I; wskaźnik substancji mineralnych (zawartość chlorków i siarczanów, wskaźnik przewodnictwa elektrolitycznego) - klasa I; miano coli - klasa III; zawiesiny ogólne -klasa I. Rzeka Zwierzyniec. Przepływa po wschodnim fragmencie Gminy na obszarach wsi Stachlew i Polesie. Stan czystości rzeki Zwierzyniec wg obserwacji (stan 2003) z uwagi na przekroczenia zanieczyszczeń biogennych opartych o wskaźniki: azotu azotynowego oraz fosforu ogólnego. Pozostałe grupy parametrów charakteryzujących stan czystości wody przedstawiają się następująco: wskaźnik substancji organicznych (BZT5, ChZTMn, ChZTCr, ilość tlenu rozpuszczonego) - klasa I; wskaźnik substancji mineralnych (zawartość chlorków i siarczanów, wskaźnik przewodnictwa elektrolitycznego) - klasa I; miano coli - klasa III; zawiesiny ogólne -klasa I. Rzeka Uchanka. Przepływa w centralnej części Gminy z kierunku południowego na północny. Stan czystości wód klasa IV z uwagi na zanieczyszczenia organiczne i mikrobiologiczne. Wody podziemne Niemal cały obszar Gminy położony jest według. podziału hydroregionalnego Polski (PIG Warszawa 1991) w regionie hydrogeologicznym - kujawsko-mazowieckim, stanowiącym część południowo-wschodnią makroregionu zachodniego Niżu Polskiego. Region kujawsko-mazowiecki obejmuje w swych granicach Wał Kujawski Antyklinorium Środkowopolskiego, jako główny element strukturalny budowy geologicznej. W obrębie regionu występują trzy piętra wodonośne : piętro wodonośne jury, piętro wodonośne trzeciorzędu, piętro wodonośne czwartorzędu. Oddzielone są piętrami izolacyjnymi: górnojurajskim i górnomioceńsko - plioceńskim. Piętro wodonośne jury ma, obok piętra czwartorzędowego, największe znaczenie użytkowe. Występuje na przeważającej części regionu. Piętro to tworzą spękane i kawerniste utwory węglanowe - najczęściej wapienie oksfordu. Wydajność poziomu zależy od stopnia zaangażowania tektonicznego i związanej z tym szczelinowatości utworów i waha się pomiędzy 200 a 20 m3 /h. Poziomy wodonośne w piętrze jurajskim występują w części Wału Kujawskiego przeważnie w strefie głębokości 50 - 100 m ppt. Strefa występowania poziomów użytkowych uzależniona jest od głębokości występowania drożnych szczelin oraz od głębokości pojawienia się wód zmineralizowanych. W skali regionalnej jest to miąższość znaczna (300 - 700m), lecz lokalnie może być płytsza. Piętro wodonośne trzeciorzędu występuje niemal w całym regionie kujawsko-mazowieckim i jest reprezentowane przez utwory oligocenu i miocenu. Powoduje to występowanie najczęściej dwu poziomów wodonośnych, przy czym dominujący, szerzej rozprzestrzeniony jest poziom mioceński, zaś poziom oligoceński jest fragmentaryczny. Poziomy wodonośne piętra trzeciorzędowego występują najczęściej w strefie 50 - 100 m

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 44 ppt. Cechują się one wydajnością poniżej 30 m3 /h, miąższością warstwy wodonośnej od kilku do niespełna 20 m oraz średnią jakością wód o charakterystycznej podwyższonej barwie, będącej wynikiem obecności substancji organicznej w postaci pyłu węgla brunatnego, typowej dla utworów miocenu. Na północno-wschodnich krańcach Gminy wyznacza się granicę innego regionu hydrogeologicznego- południowomazowieckiego, który stanowi południowo-zachodnią część makroregionu wschodniego Niżu Polskiego. Region południowomazowiecki obejmuje w swych granicach Nieckę Mazowiecką jako główny element strukturalny budowy geologicznej. Południowomazowiecki region hydrogeologiczny charakteryzuje się występowaniem trzech pięter wodonośnych o zasięgu regionalnym: piętra wodonośnego kredy górnej - paleocenu, piętra wodonośnego oligoceńsko - mioceńskie, piętra wodonośnego czwartorzędu. Pierwsze z nich tworzy właściwie jeden zespół wodonośny o wodach mieszanych porowo-szczelinowych, bez wyraźnego podziału na poziomy wodonośne. W opisywanym rejonie piętro to nie ma znaczenia użytkowego. Z kolei piętro trzeciorzędowe ma dwa różniące się bardzo poziomy wodonośne: oligoceński i mioceński, które pozostają jednak w łączności hydraulicznej. Dominuje mioceński poziom wodonośny o dużym znaczeniu użytkowym. Występuje na zmiennej głębokości i ma zmienne parametry hydrogeologiczne. Ze względu na powszechne występowanie, piętro wodonośne czwartorzędu jest głównym piętrem użytkowym na obszarze Gminy (zarówno w granicach regionu kujawsko-mazowieckiego, jak i regionu południowomazowieckiego). W jego obrębie występują z reguły dwa lub trzy poziomy wodonośne: poziom nadmorenowy, tworzący wody gruntowe, a występujący na terenie Gminy w piaskach wodnolodowcowych zlodowacenia Warty oraz fluwialnych piaskach holoceńskich - w stropie serii glin morenowych. Charakteryzuje się bardzo zmienną miąższością oraz zasilaniem infiltracyjnym; w obrębie dolin rzecznych wody te mają ścisłe więzi hydrauliczne z wodami powierzchniowymi; poziom śródmorenowy, definiowany jako drugi poziom wodonośny czwartorzędu, charakteryzujący się ciągłą, miąższą warstwą wodonośną tworzoną przez interglacjalną serię piaszczysto-żwirową, zwierciadłem naporowym i wybitnymi walorami użytkowymi; jest to pierwszy poziom użytkowy czwartorzędu. Z tego poziomu czerpana jest woda w studniach komunalnych w Stachlewie (o głębokości 29 -36 m.); poziom podmorenowy, występujący w piaskach i żwirach zlodowaceń południowopolskich, nieciągły i bez znaczenia użytkowego. Występowanie pierwszego poziomu wodonośnego na obszarze Gminy jest zmienne i zróżnicowane. Daje się tu wyróżnić dwa główne obszary, dla których granicą jest fizjograficzna granica pomiędzy Wzniesieniami Łódzkimi a Równiną Łowicko – Błońską. Są to obszary: „południowo-zachodni”, gdzie I poziom wodonośny cechuje się płytką strefą wodonośną i najczęściej jest zredukowany do sączeń w stropie glin zwałowych warciańskich. Zalega przy tym dosyć płytko, lecz jednak zdecydowanie poniżej 1,0 m ppt. Kierunek spływu wód tego poziomu jest zdeterminowany ukształtowaniem stropu utworów słaboprzepuszczalnych – w kierunku północnym; ”północny” - zdecydowanie bardziej zróżnicowany, gdzie często I poziom wodonośny występuje w strefie 1,0m. ppt. i cechuje się miąższą strefą wodonośną. Północne rubieże obszaru Gminy stanowią południowo-wschodni fragment tzw. doliny kopalnej Chruślina, w obrębie której I czwartorzędowy poziom wodonośny osiąga szczególnie duże miąższości. Strefa wodonośna wykazuje tam walory wybitnego poziomu użytkowego. Granice zasięgu tego ważnego zbiornika wód podziemnych (doliny wieku eemskiego) przebiegają głównie w terenach Gminy Domaniewice, Łowicz, w mniejszym zakresie - gminy Bielawy i Zduny. W obrębie dolin rzecznych i zagłębień bezodpływowych I poziom wodonośny, w szczególności w obszarze „północnym”, znajduje się w kontakcie hydraulicznym z wodami powierzchniowymi. Źródła zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych Głównymi źródłami zanieczyszczeń zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych występujących na terenie Gminy Łyszkowice, powodującymi ich eutrofizację, są zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. W

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 45 chwili obecnej zjawiska skażenia wód gruntowych związkami azotu i fosforu wymywanymi z gleb uprawnych stały się jednym z najpoważniejszych problemów ochrony środowiska. Zanieczyszczenia obszarowe powstają bądź w wyniku wtórnej dyspersji substancji chemicznych ze źródeł punktowych (kwaśny opad, przenikanie do systemów wodnych), bądź jako efekt wymywania związków chemicznych ze stosunkowo dużych powierzchni (nawozy mineralne, gnojowica, pestycydy, itp.). Substancje chemiczne przenoszone są zarówno przez wody spływające po powierzchni, jak i przesączające się przez profil glebowy w postaci roztworów lub zawiesin, powodując zanieczyszczenia wód otwartych i gruntowych na dużych obszarach. Dzieje się tak dlatego, że przy stosowaniu wysokich dawek nawożenia mineralnego tylko część substancji biogennych wykorzystywana jest przez rośliny, natomiast pozostała ilość, wymywana poza zasięg systemów korzeniowych, jest nie tylko tracona, ale przemieszczając się do systemów wodonośnych lub wód otwartych powoduje ich zanieczyszczenia ze wszystkimi tego następstwami. Przemieszczanie się związków chemicznych w roztworze glebowym zależy nie tylko od struktury gleby, zawartości frakcji ilastej i materii organicznej, ale także od czynników chemicznych i mikrobiologicznych. Obecnie duże znaczenie przypisuje się zmianom odczynu gleby. W ostatnich dziesięcioleciach zakwaszenie gleb wzrasta głównie z powodu kwaśnych opadów. Eutrofizacja czyli przeżyźnienie wód powierzchniowych stanowi podstawowe zagrożenie dla ekosystemów wodnych. Eutrofizacja rzek objawia się intensywnym rozwojem glonów planktonowych, których miernikiem jest zawartość w wodzie chlorofilu a. Nadmierne ilości azotu i fosforu są wprowadzane do wód powierzchniowych ze źródeł punktowych i powierzchniowych. Do źródeł punktowych zaliczamy wyloty rurociągów lub kanałów odprowadzających ścieki (surowe lub oczyszczone). Dużym zagrożeniem dla stanu czystości wód podziemnych i powierzchniowych są zwłaszcza nieszczelne szamba oraz dzikie wyloty kanalizacji. Wyróżnia się również źródła punktowe rozproszone, do których na terenach wiejskich należą przede wszystkim zagrody i ich bezpośrednie otoczenie. Chodzi o niezabezpieczone płytami betonowymi stosy obornikowe i kiszonkowe, szklarnie i tunele foliowe, budynki inwentarskie bez szczelnej podłogi oraz nieszczelne zbiorniki gnojowicy, wody gnojowej, gnojówki i ścieków. Pochodzące z tych źródeł biogeny są w dużej ilości wprowadzane do wód gruntowych na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Źródłem powierzchniowych zanieczyszczeń jest podziemne i powierzchniowe wymywanie związków azotu i fosforu z użytków rolnych, jak też imisja związków azotu z atmosfery (NH3 i NOx). Z wymienionych źródeł związki azotu wraz z wodami opadowymi przesiąkają przez glebę i docierają do wód podziemnych. Związki fosforu wraz z cząsteczkami gleby przedostają się do wód powierzchniowych głównie w wyniku spływów powierzchniowych będących efektem intensywnych opadów deszczu, roztopów i spadków terenu. Ścieki deszczowe z dróg i placów zanieczyszczają wody powierzchniowe głównie substancjami ropopochodnymi spłukiwanymi z nawierzchni dróg. Gleby Najkorzystniejsze warunki glebowe ma centralna część Gminy, zaś przeważający odsetek użytków rolnych dobrej klasy III, mają wsie Zakulin i Łyszkowice. (dane Urzędu Gminy). Grunty dobrej jakości stanowią 19,5% powierzchni użytków rolnych, średniej jakości, czyli klasy IV, IVa, IVb -39%. Warunki glebowe na terenie Gminy są zatem zróżnicowane przestrzennie, w odróżnieniu od innych obszarów powiatu łowickiego. Źródłem tego zróżnicowania jest zmienność rodzaju podłoża mineralnego i charakteru stosunków wodnych. Gleby hydromorficzne o większej, zwartej powierzchni występują jedynie w rejonie odcinka ujściowego rzeki Ruczaj, w obrębie obniżenia wykorzystywanego przez tę rzekę oraz w sąsiednim obniżeniu, stanowiącym obszar źródliskowy cieku bez nazwy. Te gleby organiczne są tutaj reprezentowane głównie przez gleby murszowe i glejowe wytworzone na torfowiskach niskich. Gleby te stanowią użytki zielone bagienne i pobagienne. Na pozostałym obszarze Gminy Łyszkowice królują gleby mineralne. Biorąc pod uwagę klasyfikację rodzajową, gleby zalegające obszar rejonu, zostały prawie w całości wytworzone z glin zwałowych lekkich, piasków słabogliniastych i gliniastych leżących na glinach, a także piaskach luźnych i żwirach. Dominującymi typami genetycznymi gleb są gleby rdzawe oraz gleby brunatne wyługowane i gleby płowe. Na południowo- zachodnich krańcach Gminy oraz w jej części środkowej (w obszarze ograniczonym Wałem Domaniewickim,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 46 na północ od Kalenic-Pszczonówki, po Czatolin-Starą Wieś, dalej nieco na północ od Łyszkowic po południowe obszary Kuczkowa), występują gleby dobrej jakości zaliczane głównie do IV, a nawet III klasy bonitacji gleby. Pod względem przydatności rolniczej, większą część obszaru omawianego zaliczyć można do kompleksu żytniego bardzo dobrego (4). W paśmie obejmującym grunty północnego Czatolina, południowych obszarów wsi Wrzeczko i Łagów występują gleby typu czarne i szare ziemie, wykształcone na glinach zwałowych lekkich i piaskach leżących na glinach. Gleby te są okresowo podtapiane, ale pomimo to ich przydatność rolnicza jest dosyć wysoka – duża ich część zalicza się do kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego (8). W dolinie rzeki Uchanki natomiast występują również szare ziemie, ale wykształcone z piasków słabogliniastych i gliniastych, do tego okresowo silnie zawilgocone. Gleby rdzawe i bielicowe wytworzone z piasków słabogliniastych i gliniastych, występują niemal powszechnie w północnej części Gminy. Klasy bonitacyjne przedmiotowych gruntów ustalone zostały na V i VI, rzadko IVb i tworzą kompleksy rolniczej przydatności typu żytni słaby (6) i żytnio-łubinowy (7). W obrębie Wału Domaniewickiego na podłożu piaszczysto-żwirowym powstały również gleby rdzawe, zaliczane do kompleksu żytnio-łubinowego (7). Podobną przydatnością charakteryzują się też większe obszary gruntów wsi Bobrowa. Rodzaj szaty roślinnej związany jest z uprawą przyległych terenów rolnych w układach ekologicznych i w zespołach typowo rolniczych. Udział procentowy gleb poszczególnych klas bonitacyjnych w Gminie Łyszkowice przedstawia się następująco: III klasa gruntów – 17% IV klasa gruntów – 25,6% V klasa gruntów – 37,3% VI klasa gruntów – 18,2 % VIz klasa gruntów - 1,8 % Jeśli według IUNiG w Puławach ocena bonitacji gleb dla obszaru byłego województwa wynosi dla gruntów ornych – 45,6 punktów, a użytków zielonych - 37,1, to taka sama ocena dla Gminy Łyszkowice wynosi odpowiednio 40,1 i 35,3. Są to wskaźniki sytuujące Gminę na ostatniej pozycji wśród gmin powiatu łowickiego. Surowce mineralne Rozpoznane na terenie Gminy surowce mineralne to przede wszystkim naturalne kruszywa mineralne jakimi są wodnolodowcowe utwory okruchowe - piaski i żwiry wału kemowego - Wału Domaniewickiego. Na obszarze Gminy udokumentowano złoża kopalin w Czatolinie, Kalenicach, Uchaniu Górnym i Serokach. W ramach udokumentowanych złóż kopalin funkcjonują tereny i obszary górnicze: „Kalenice - Czatolin III”, „Czatolin II”, „Uchań”, „Kalenice V”, „Kalenice VI”. Z uwagi na dynamiczną eksploatację ww. złóż należy przyjąć że niektóre z nich zostały w całości wyeksploatowane i podlegają rekultywacji (np. Uchań Górny). Lasy Najcenniejszymi obszarami w strukturze przestrzennej krajobrazu Gminy, z punktu widzenia ochrony różnorodności biologicznej ekosystemów, jak również z uwagi na różnorodność funkcji i rozległość tych struktur, są obszary leśne. Na terenie Gminy występuje kilka większych kompleksów leśnych oraz niewielkie lasy chłopskie. Lasy występują w wielu punktach Gminy jednak największe kompleksy można spotkać w południowej i południowo-zachodniej jej części. Kompleksy leśne o mniejszej zwartości oraz rozległości występują również we wschodniej części Gminy, w paśmie pomiędzy zabudową wsi Stachlew, Polesie, a ciągiem zabudowy wsi Seligów i Bobiecko, a także w części środkowo-północnej – w paśmie między zabudową wsi Wrzeczko i Gzinka, a Uchaniem Dolnym. W granicach wsi Bobrowa i Kalenice znajduje się najcenniejszy pod względem przyrodniczym las, użytkowany przez Zakład Leśny Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Rogowie, zajmujący łączną powierzchnię 390 ha. Skład występującego tu drzewostanu charakteryzuje się przewagą sosny z obecnością

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 47 dosyć licznych gatunków drzew liściastych, w tym buka. Opisany kompleks leśny znajduje swoją kontynuację na terenie gminy Lipce Reymontowskie. W niedużej odległości, po wschodniej stronie rzeki Bobrówki znajduje się również spory kompleks leśny, zwany Lasem Kraszewka, pozostający w granicach gminy Maków. Pozostałe lasy porastające teren Gminy Łyszkowice nie prezentują już takiej różnorodności siedlisk i drzewostanów jak opisane powyżej kompleksy leśne. W przeważającej części są to lasy prywatne, zajmujące ubogie siedliska, w większości zmienione lub całkowicie ukształtowane przez gospodarkę leśną. W 2013 roku powierzchnia gruntów leśnych w Gminie wynosiła 2110,02 ha, wskaźnik lesistości kształtował się na poziomie 19,6%. W strukturze własności dominują grunty leśne prywatne zajmując 73,8% ogółu, pozostała część to grunty leśne publiczne Skarbu Państwa, z których 27,5% pozostaje w zarządzie Lasów Państwowych.# Użytki leśne skoncentrowane są w kompleksach: „Las Doświadczalny SGGW” w Bobrowej o zróżnicowanym zbiorowisku sosny, buka i dębu, z dosyć ubogą roślinnością zielną, miejscami z naturalnymi płatami boru mieszanego sosnowo- dębowego; lasy porastające Wał Domaniewicki oraz kompleksy we wsi Seligów i Polesie, monokultury sosnowe pierwszego nasadzenia na gruntach porolnych. W zadrzewieniu pasów drogowych dominują klony, topole, jesiony, lipy, wierzby. Drzewostan występuje sporadycznie. Topole w pasie drogowym drogi wojewódzkiej osiągają wiek rębności i wymagają wymiany. Obszary chronione Zgodnie z art. 6. Ustawy o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) do form ochrony przyrody zaliczane są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo- krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Na obszarze Gminy Łyszkowice wyróżniono: rezerwat przyrody „Kwaśna Buczyna”, rezerwat przyrody „Bukowiec”, pomniki przyrody oraz użytki ekologiczne.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 48 Mapa poniżej przedstawia formy ochrony przyrody występujące na obszarze Gminy Łyszkowice. Mapa : Formy ochrony przyrody na obszarze Gminy Łyszkowice

Źródło: Geoserwis Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, www.geoserwis.gdos.pl , dostęp: wrzesień 2015

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 49 Rezerwaty przyrody Wspomniana wyżej Ustawa definiuje rezerwat przyrody jako teren, który: „obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.” Na terenie Gminy Łyszkowice znajdują się dwa rezerwaty przyrody, których krótką charakterystykę zamieszczono poniżej. Tabela : Rezerwaty przyrody w Gminie Łyszkowice opis chronionego pow. Właściciel / zarządca / nazwa data utworzenia/ podstawa prawna obiektu [ha] użytkownik Zarządzenie NR 7/2010 Regionalnego Skarb Państwa / Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z Lasy Państwowe / dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie rezerwatu LZD SGGW w las mieszany przyrody „Kwaśna Buczyna” (Dz. Urz. Woj. Rogowie Kwaśna bukowo-dębowy Łódzkiego Nr 49, poz.377), Rozporządzenie 14,8 Buczyna o cechach Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów kwaśnej buczyny Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. Nr 166, poz. 1221 z 1998 r.) Zarządzenie NR 4/2010 Regionalnego Skarb Państwa / las mieszany Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z Lasy Państwowe / z udziałem buka dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie rezerwatu Nadleśnictwo występującego przyrody „Bukowiec” (Dz. Urz. Woj. Rogów LZD SGGW Bukowiec 6,54 przy granicy Łódzkiego Nr 49, poz.374), Zarządzenie naturalnego Ministra Leśnictwa z dnia 12 maja 1954 r. w zasięgu sprawie uznania za rezerwat przyrody (MP nr A-54, poz. 748 z 1954 r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rejestru Form Ochrony Przyrody prowadzonego przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi (stan na 04.08.2015) Obszar Natura 2000# Ustawa o ochronie przyrody definiuje obszar Natura 2000 jako obszar specjalnej ochrony ptaków, specjalny obszar ochrony siedlisk lub obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, utworzony w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Przez teren Gminy Łyszkowice nie przebiega obszar Natura 2000. Użytki ekologiczne Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.), art. 42. - użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Obszary te charakteryzują się niewielką powierzchnią i posiadają mniejsze walory przyrodnicze w porównaniu z rezerwatami przyrodniczymi. Na obszarze Gminy Łyszkowice znajdują się dwa użytki ekologiczne opisane w tabeli poniżej. Tabela : Użytki ekologiczne w Gminie Łyszkowice pow. obowiązująca podstawa prawna wraz z oznaczeniem miejsca opis lokalizacji [ha] ogłoszenia aktu prawnego 0,54 Rozporządzenie Nr 2 Wojewody Skierniewickiego z dnia 15 stycznia Leśnictwo Pszczonów , 1997 r. w sprawie uznania za użytki ekologiczne Dz. Urz. Woj. Nadleśnictwo Skierniewice, Skierniewickiego Nr 1, poz. 2 oddz.291 g, dz. nr 279 0,44 Rozporządzenie Nr 2 Wojewody Skierniewickiego z dnia 15 stycznia Leśnictwo Pszczonów , 1997 r. w sprawie uznania za użytki ekologiczne Dz. Urz. Woj. Nadleśnictwo Skierniewice,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 50 Skierniewickiego Nr 1, poz. 2 oddz.291 i, dz. nr 279 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rejestru Form Ochrony Przyrody prowadzonego przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi (stan na 04.08.2015) Pomniki przyrody Zgodnie z art. 40 ust.1. Ustawy o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) pomnikami przyrody „są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”. Na terenie Gminy Łyszkowice znajduje się 5 pomników przyrody. Żaden z pomników nie jest objęty ochroną w zakresie prawa międzynarodowego.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 51 Tabela : Pomniki przyrody w Gminie Łyszkowice nazwa pomnika data przyrody obowiązująca podstawa prawna wraz z obwód na miejscowość/ utworzenia forma (jak w akcie oznaczeniem miejsca ogłoszenia aktu wys. 1,3 m obręb opis lokalizacji sprawujący nadzór pomnika własności prawnym prawnego (cm) ewidencyjny przyrody o ustanowieniu) Lipa drobnolistna 1998-12-21 Rozporządzenie Nr 29 Wojewody 203 cm Lipa drobnolistna 1998-12-21 skierniewickiego z dnia 21 grudnia 1998 r. 235 cm w sprawie uznania za pomniki przyrody brak danych brak danych Lipa drobnolistna 1998-12-21 Dz. Urz. woj. Skierniewickiego Nr 23, 350 cm poz. 268 Rozporządzenie Nr 29 Wojewody 310 cm Lipa drobnolistna 1998-12-21 skierniewickiego z dnia 21 grudnia 1998 r. (było 299 cm) Wojewódzki w sprawie uznania za pomniki przyrody Leśnictwo Konserwator Dz. Urz. woj. Skierniewickiego Nr 23, Pszczonów Skarb Państwa/ Przyrody poz. 268 - ochrona zniesiona Uchwałą Nr oddz. 291 Lasy w Skierniewicach VIII/33/2015 Rady Gminy Łyszkowice z Bobrowa / Państwowe - dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie 440 cm 279/1 Lipa drobnolistna 1998-12-21 Nadleśnictwo zniesienia formy ochrony przyrody z (było 430 cm) Skierniewice drzew uznanych za pomniki przyrody w granicach administracyjnych Gminy Łyszkowice (Dz. Urz. Woj. Łódź. poz, 2331) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rejestru Form Ochrony Przyrody prowadzonego przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi (stan na 04.08.2015)

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 52 Świat zwierzęcy Walory obszaru Gminy z racji istniejącego zagospodarowania są niewielkie; na terenach rolnych brak jest fauny stale bytującej lub występuje ona sporadycznie; na obszarach zabudowanych występują zbiorowiska typowe dla towarzyszących siedliskom ludzkim, zwierzęta domowe oraz dziko żyjące szkodniki, z ssaków występują tu głównie gryzonie synantropijne i związane z polami uprawnymi: mysz domowa (Mus musulus), szczur wędrowny (Rattus norvegicus), nornik zwyczajny (Microtus arvalis), mysz polna (Apodemus agrarius), zając szarak (Lepus europaeus). Zagrożenia dla środowiska przyrodniczego Powodzie. Nie występują tereny bezpośredniego zagrożenia powodzią. W dolinach rzek (łąki) mogą wystąpić sporadycznie podtopienia wodami roztopowymi lub wodami z intensywnych opadów letnich. Poważne awarie. Największym potencjalnym zagrożeniem jest transport drogowy i kolejowy: przez teren Gminy przebiega droga wojewódzka Nr 704 relacji Łowicz - Brzeziny, którymi przewożone są ładunki niebezpieczne mogące stwarzać zagrożenie dla ludności i środowiska; szczególne niebezpieczeństwo występuje przy transporcie TSP (Toksycznych Środków Przemysłowych) – w razie awarii pojazdu, wypadku drogowego lub katastrofy może nastąpić uwolnienie się TSP do środowiska; do newralgicznych miejsc, gdzie mogą nastąpić takie zdarzenia należą przede wszystkim: przejazd przez Łyszkowice, miejsce to jest zbliżone do zabudowy mieszkaniowej; przez obszar Gminy przebiega linia kolejowa, którą przewożone są cysterny kolejowe zawierające oleje, o pojemnościach do 60 Mg; w razie wystąpienia katastrofy kolejowej i uwolnienia w jej wyniku TSP na dużym obszarze wystąpi skażenie środowiska, w zasięgu skażeń może znaleźć się zabudowa mieszkaniowa w rejonie wsi Grudze Nowe i Grudze Stare. Źródła stacjonarne to: stacja benzynowa w Łyszkowicach; rurociąg przesyłowy paliw płynnych, ułożony w terenach rolnych wsi Trzcianka, Uchań Górny, Kalenice, Łyszkowice, Wrzeczko, Gzinka i Nowe Grudze, zbliżony do najbliższego siedliska rolniczego na odległość ca 50m; gazociąg wysokiego ciśnienia, ułożony w terenach rolnych wsi Stachlew i Polesie zbliżony do najbliższego siedliska rolniczego na odległość ca 100m. Stacja benzynowa posiada zwykłe zabezpieczenia pożarowe ograniczające możliwość wybuchu zbiorników podziemnych w sytuacjach pożarowych urządzeń powierzchniowych. Rurociąg przesyłowy paliw posiada system elektronicznego monitoringu z siecią zasuw (rozstaw zasuw na sieci średnio co 5km) umożliwiających zdalaczynne i automatyczne zamknięcie odcinka rurociągu w sytuacjach awaryjnych. STAN CZYSTOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA TERENIE GMINY ŁYSZKOWICE Zanieczyszczenia Na terenie Powiatu Łowickiego podstawowymi źródłami emisji zanieczyszczeń są: kotłownie zakładowe, lokalne kotłownie grzewcze, paleniska domowe, procesy technologiczne, transport samochodowy. Do głównych źródeł emisji zorganizowanej związanej z energetycznym spalaniem paliw należą zakłady zlokalizowane w Łowiczu, takie jak np. OSM w Łowiczu.# Wielkości emisji zanieczyszczeń w powiecie łowickim - bez uwzględnienia palenisk domowych oraz transportu samochodowego wynosiła w 2002 r.:

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 53 Tabela : Wielkości emisji zanieczyszczeń w powiecie łowickim w 2002 r. L. Wielkość emisji zanieczyszczeń [ Mg/rok] Miejscowość p. Pył SO2 NO2 CO CO2 1. Miasto + gmina Łowicz 120,86 337,84 136,34 276,50 113853,43 2. gmina Bielawy 19,51 12,92 2,02 56,25 2781,87 3. gmina Chąśno 1,11 0,87 0,33 3,32 314,45 4. gmina Domaniewice 0,36 0,29 0,04 1,95 86,82 5. gmina Kiernozia 1,52 1,09 0,22 5,48 400,10 6. gmina Kocierzew 0,22 0,04 0,61 0,07 199,68 7. gmina Łyszkowice 44,77 62,13 11,75 175,88 9945,91 8. gmina Nieborów 4,83 3,70 0,77 18,63 943,96 9. gmina Zduny 4,33 3,94 2,87 16,47 855,55 Suma: 197,51 422,82 154,95 544,55 129381,77 Źródło: „Informacja o stanie środowiska w Powiecie Łowickim w 2002 r.”, WIOŚ W 2002r w porównaniu do roku poprzedniego wzrosła wielkość emisji dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i dwutlenku węgla, a zmalała pyłu i tlenku węgla. Głównym zagrożeniem dla jakości powietrza Gminy Łyszkowice jest emisja zanieczyszczeń z lokalnych źródeł ciepła szczególnie w okresie grzewczym – jesienno-zimowym oraz z lokalnego transportu samochodowego. „Emisje zanieczyszczeń do atmosfery można podzielić na naturalną i antropogeniczną. Emisja naturalna związana jest głównie z erupcją wulkanów, pożarami lasów i łąk, rozkładem materii organicznej, erozją gleb i skał. W emisji antropogenicznej wyróżniamy: 1) emisję punktową pochodzącą ze zorganizowanych źródeł w wyniku energetycznego spalania paliw i przemysłowych procesów technologicznych; 2) emisję liniową – komunikacyjną pochodzącą głownie z transportu samochodowego, kolejowego, wodnego i lotniczego; 3) emisję powierzchniową w skład, której wchodzą zanieczyszczenia komunalne z palenisk domowych, gromadzenia i utylizacji ścieków i odpadów; 4) emisję z rolnictwa pochodzącą z upraw i hodowli zwierząt; 5) emisję niezorganizowaną powstającą wskutek pojedynczych pożarów, prac budowlanych i remontowych, nakładania na powierzchnie warstw kryjących, przypadkowych wycieków, itp.”# W ramach monitoringu środowiska przyrodniczego województwa łódzkiego w 2014 r. przeprowadzono roczną ocenę jakości powietrza. W tym celu województwo łódzkie podzielono na dwie strefy: Strefę łódzką# oraz Strefę Aglomeracji Łódzkiej#. Wyniki parametrów dla stref oceny jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia przydzielono do dwóch klas: klasy A – poziom stężeń nieprzekraczający wartości poziomu dopuszczalnego, docelowego lub celu długoterminowego; klasy C – poziom stężeń powyżej wartości poziomu dopuszczalnego, docelowego lub celu długoterminowego. Gmina Łyszkowice znajduje się w strefie łódzkiej, która została przydzielona do następujących klas jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia:

dla SO2 – klasa A,

dla NO2 – klasa A, dla B(a)P – klasa A, dla CO – klasa A, dla ozonu – klasa A,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 54 dla PM 2,5 – klasa C (z uwzględnieniem poziomu dopuszczalnego), dla PM 10 – klasa C (z uwzględnieniem poziomów dopuszczalnych), dla B(a)P w pyle PM 10 - klasa C (z uwzględnieniem poziomu dopuszczalnego). Mapy poniżej obrazują rozmieszczenie oraz ładunki emisji punktowej, powierzchniowej i liniowej PM10 w województwie łódzkim oraz na obszarze powiatu łowickiego. Mapa : Rozmieszczenie oraz ładunki emisji punktowej PM10 w województwie łódzkim w 2014 r.

Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza w Województwie Łódzkim w 2014 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Łódź 2015 r. Mapa : Rozmieszczenie oraz ładunki emisji liniowej PM10 w województwie łódzkim w 2014 roku

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 55 Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza w Województwie Łódzkim w 2014 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Łódź 2015 r. Mapa : Rozmieszczenie oraz ładunki emisji powierzchniowej PM10 w powiecie łowickim w 2014 roku

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 56 Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza w Województwie Łódzkim w 2014 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Łódź 2015 r. Programem ochrony powietrza w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 objęty jest m.in. powiat łowicki, a w jego ramach: gmina wiejska Bielawy, gmina wiejska Chąśno, gmina wiejska Domaniewice, gmina wiejska Kiernozia, gmina wiejska Kocierzew Południowy, gmina wiejska Łowicz, gmina miejska Łowicz, gmina wiejska Łyszkowice, gmina wiejska Nieborów oraz gmina wiejska Zduny Poniżej przedstawiono charakterystykę obszaru Gminy Łyszkowice. Tabela : Lokalizacja i charakterystyka obszaru przekroczeń w odniesieniu do obszaru przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 Kod obszaru przekroczeń Ld12SldB(a)Pa01 Lokalizacja obszaru gmina wiejska Łyszkowice Powierzchnia obszaru przekroczeń poziomu docelowego [km2] 50,5 Liczba ludności obszaru przekroczeń 4,3 tys. Emisja łączna B(a)P z obszaru przekroczeń objętych programem 22,9 w 2012 roku [kg] Charakter obszaru rolniczy Źródło: Uchwała nr LIII/945/14 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 października 2014 roku sprawie zmiany uchwały Nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. Obszar do którego zakwalifikowano Gminę Łyszkowice zajmuje łączną powierzchnię 5655,5 km2, zamieszkiwany jest przez 915,8 tys. osób. Jest to obszar o charakterze miejskim i rolniczym. Emitowany ładunek B(a)P ze wszystkich typów źródeł wynosił 1996,1 kg; stężenia średnie roczne z pomiarów osiągały maksymalnie 10,8 ng/m3 (Radomsko); maksymalne stężenia średnie roczne z modelowania osiągały 5,5 ng/m3 w Piotrkowie Trybunalskim. Mapa : Obszar przekroczeń Ld12SldB(a)Pa01 w strefie łódzkiej w 2012 r.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 57 Źródło: Uchwała nr LIII/945/14 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 października 2014 roku sprawie zmiany uchwały Nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. W stężeniach przeważa emisja powierzchniowa na obszarach miejskich oraz emisja napływowa głównie na obszarach o charakterze rolniczym. Tabela : Udziały % poszczególnych typów emisji w stężeniach całkowitych B(a)P w obszarze Ld12SldB(a)Pa01, w tym Gminy Łyszkowice napływ 12,0% powierzchniowa 84,9% liniowa 1,0% przemysłowa 2,1% Źródło: Uchwała nr LIII/945/14 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 października 2014 roku sprawie zmiany uchwały Nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. Wykres : Udziały % poszczególnych typów emisji w stężeniach całkowitych B(a)P w obszarze Ld12SldB(a)Pa01, w tym Gminy Łyszkowice

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 58 Źródło: Opracowanie własne Mapa : Przewagi emisji w stężeniach B(a)P rok w obszarze przekroczeń Ld12SldB(a)Pa01 w strefie łódzkiej w 2012 r.

Źródło: Uchwała nr LIII/945/14 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 października 2014 roku sprawie zmiany uchwały Nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. KIERUNKI I ZAKRES DZIAŁAŃ NAPRAWCZYCH MAJĄCYCH NA CELU OSIĄGNIECIE POZIOMU DOPUSZCZALNEGO PYŁU ZAWIESZONEGO PM10 I BENZO(A)PIRENU.#

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 59 Kierunek nr 1 – w zakresie ograniczania emisji powierzchniowej pochodzącej z sektora komunalno- bytowego budowa lub rozbudowa centralnych systemów ciepłowniczych lub/i gazowych LdEM01 lub/i energetycznych stosowanie paliwa o parametrach jakościowych jak najlepiej dostosowanych do danego LdEM03 rodzaju/typu kotła stosowanie źródeł ciepła bezemisyjnych lub/i niskoemisyjnych posiadających certyfikaty LdEM04 energetyczno-emisyjne (znak „bezpieczeństwa ekologicznego”) stosowanie źródeł ciepła niskoemisyjnych lub bezemisyjnych źródeł energii odnawialnej LdEM05 odpowiadających normom polskim i europejskim przegląd kotłowni węglowych w zakresie stanu technicznego, efektywności energetycznej oraz LdEM06 wielkości w odniesieniu do potrzeb użytkowych, w celu określenia zakresu prac dot. wymiany kotłów (wraz z instalacją wewnętrzną), ich modernizacji, remontu lub konserwacji prowadzenie na bieżąco konserwacji i remontów kotłów oraz kominów odprowadzających do LdEM07 powietrza spaliny LdEM08 termomodernizacja budynków instalowanie i stosowanie urządzeń do pomiarów zużycia energii cieplnej i zaworów LdEM09 termostatycznych grzejnikowych instalowanie i stosowanie technik odpylania, w miarę możliwości technicznych LdEM10 i finansowych kontrola gospodarstw domowych w zakresie właściwego gospodarowania odpadami, LdEM11 w celu zaniechania praktyk spalania w domowych kotłach i paleniskach odpadów lub paliw niekwalifikowanych kontrola przestrzegania tzw. „Regulaminu pracowniczego ogrodu działkowego” w zakresie LdEM12 wyposażenia domków działkowych w źródła grzewcze, ewidencja tych źródeł oraz kontrola warunków ich eksploatacji organizacja terenów rekreacyjnych z wyznaczonymi miejscami do organizowania ognisk LdEM13 i grillowania LdEM14 skuteczne egzekwowanie zakazu wypalania łąk, ścierniska i pól LdEM15 wprowadzenie zakazu grillowania na balkonach i tarasach LdEM99 Inne niewymienione działania Kierunek nr 3 – w zakresie ograniczania emisji liniowej (komunikacyjnej) LdEL09 budowa systemu tras rowerowych, jako alternatywnego środka transportu sukcesywna, planowa wymiana pojazdów wykorzystywanych w systemie transportu publicznego i LdEL10 służbach miejskich na niskoemisyjne LdEL11 czyszczenie ulic na mokro, szczególnie w czasie dni bezopadowych LdEL12 wprowadzenie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej nawierzchni LdEL13 planowe utwardzanie dróg gruntowych modernizacja dróg i parkingów – wymiana nawierzchni na nową wykonaną z materiałów LdEL14 i w technologii gwarantującej ograniczenie emisji pyłu podczas eksploatacji LdEL15 stosowanie przy budowie dróg metod ograniczających emisję niezorganizowaną pyłu LdEL16 budowa stacji zasilania w CNG lub energię elektryczną miejskich środków transportu Kierunek nr 5 - w zakresie gospodarowania zużytymi oponami LdGOP01 likwidacja „dzikich” składowisk zużytych opon LdGOP02 zapewnienie możliwości odpowiedniego gromadzenia zużytych opon LdGOP03 wyznaczenie specjalnych dni zbiórki zużytych opon Kierunek nr 6 - w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi wprowadzanie odpowiednich lokalnych regulacji prawnych, uniemożliwiających spalanie LdGOK01 odpadów (śmieci) na terenach prywatnych posesji LdGOK02 usprawnianie infrastruktury recyklingu, w celu ułatwienia zbiórki odpadów LdGOK03 zachęcanie do stosowania kompostowników organizowanie stałych miejsc selektywnej zbiórki odpadów pochodzenia roślinnego oraz LdGOK04 rozpowszechnianie informacji o miejscach ich magazynowania rozwój sieci łatwo dostępnych miejsc zbiórki makulatury oraz powszechnie dostępna informacja o LdGOK05 lokalizacji tych miejsc zbiórki organizowanie i egzekwowanie selektywnej zbiórki odpadów, w szczególności palnych, takich jak LdGOK06 np. makulatura

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 60 LdGOK07 zbiórka makulatury Kierunek nr 7 - w zakresie edukacji ekologicznej i reklamy kształtowanie właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie metod oszczędzania LdEDU1 energii cieplnej, elektrycznej i paliw oraz uświadamianie o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości, rozpowszechnianie metod zapobiegania pożarom prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa LdEDU2 o szkodliwości spalania odpadów połączonych z informacją na temat kar administracyjnych za spalanie paliw nie-kwalifikowanych i odpadów uświadamianie społeczeństwa o korzyściach płynących z użytkowania scentralizowanej sieci LdEDU3 cieplnej, termomodernizacji i innych działań związanych z ograniczeniem emisji niskiej promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych kotłów o wysokim wskaźniku efektywności LdPRO1 energetycznej oraz źródeł energii odnawialnej LdPRO2 propagowanie budownictwa pasywnego i energooszczędnego Kierunek nr 8 - w zakresie planowania przestrzennego (LdZAG) Uwzględnianie w dokumentach planistycznych wynikających z ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, służących jako podstawa formalna podejmowania inwestycji, w szczególności takich jak: plany miejscowe zagospodarowania przestrzennego i studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz decyzje o warunkach zabudowy, zapisów dotyczących: a) sposobu zaopatrzenia w ciepło, nadając priorytet, w przypadku gdy istnieją ku temu techniczne i ekonomiczne warunki przyłączenia do sieci i dostarczenia energii, ogrzewaniu z miejskiej sieci ciepłowniczej, a w następnej kolejności ogrzewaniu gazowemu, olejowemu i ze źródeł energii odnawialnej (odpowiadających normom polskim i europejskim) oraz ogrzewaniu paliwami stałymi, ale pod następującymi warunkami: gdy brak jest możliwości podłączenia budynków do miejskiej sieci ciepłowniczej, spalanie paliw stałych prowadzone będzie w kotłach nowej generacji posiadających certyfikaty energetyczno-paliwowe (znak: bezpieczeństwa ekologicznego), b) lokowania nowych instalacji wytwarzających energię cieplną i zakładów przemysłowych wytwarzających ciepło odpadowe w miejscach umożliwiających maksymalne wykorzystanie energii cieplnej w celu zaopatrzenia w ciepło innych obiektów przemysłowych, mieszkalnych i użyteczności publicznej, c) wprowadzania zieleni izolacyjnej i urządzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni. Kierunek nr 9 - w zakresie identyfikacji źródeł emisji pyłu zawieszonego PM10 oraz rozwoju narzędzi do zintegrowanego zarządzania jakością powietrza (LDlE01) - kontynuacja inwentaryzacji źródeł emisji punktowej i powierzchniowej – utworzenie baz danych pozwalających na inwentaryzację źródeł emisji 5.3. Identyfikacja obszarów problemowych Analiza stanu obecnego Gminy Łyszkowice pozwala na wskazanie obszarów problemowych w zakresie zanieczyszczenia powietrza na jej obszarze. Problemem podstawowym jest tzw. EMISJA NISKA, czyli zanieczyszczenia powietrza pochodzące ze źródeł o niewielkiej wysokości nad poziomem gruntu, takich jak paleniska domowe, drogi i skrzyżowania, składowiska odpadów, czyli z emisji komunalnej. Zanieczyszczeniem wskaźnikowym niskiej emisji jest benzo(a)piren, który należy do grupy węglowodorów aromatycznych. Głównym problemem w zwalczaniu niskiej emisji jest brak inwentaryzacji źródeł i wielkości zagrożeń oraz danych o masie stosowanych paliw. Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych notuje się znaczący wzrost emisji w porównaniu do pory wiosenno-letniej. Źródłem zanieczyszczenia powietrza są wszystkie substancje gazowe (stałe lub ciekłe), które znajdują się w powietrzu i występują w ilościach większych niż ich średnia zawartość. Według Światowej Organizacji Zdrowia za powietrze zanieczyszczone uważa się takie, którego skład chemiczny może ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, roślin i zwierząt, a także na inne elementy środowiska (wodę, glebę). Zanieczyszczenia powietrza dzieli się na pyłowe i gazowe.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 61 Informacje podawane przez Najwyższą Izbę Kontroli, ale również Światową Organizację Zdrowia wskazują, że Polska jest obszarem, na którym od wielu lat odnotowuje się najwyższe zanieczyszczenie powietrza w Unii Europejskiej, Na wielu obszarach, szczególnie w dużych miastach odnotowywane są wielokrotne przekroczenia dopuszczalnych norm stężeń pyłów zawieszonych PM10 oraz PM2,5, a także benzo(a)pirenu. Jak podają szacunki Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ponad 3,5 mln osób na świecie umiera rocznie z powodu zanieczyszczenia powietrza, w Polsce z tego powodu życie traci ok. 45 tys. osób rocznie. W latach 2009 - 2012 główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 (82% - 92,8%) była tzw. niska emisja, pochodząca z domowych pieców i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie odbywa się w nieefektywny sposób. Pozostałe przyczyny to zanieczyszczenia komunikacyjne (5,4% - 7%) i przemysłowe (1,8% - 9%).# Oprócz wpływu na stan i jakość ludzkiego życia nie można niestety pominąć kwestii kosztów ponoszonych w wyniku zanieczyszczenia powietrza. Szacunki WHO wskazują, że koszty te w Europie oscylują wokół 1,6 biliona dolarów każdego roku. Jest to koszt chorób i przedwczesnych zgonów około 600 tys. osób rocznie, które związane są z jakością powietrza. Dla porównania wskazuje się, że jest to kwota równa 10 proc. PKB całej Unii Europejskiej w 2013 roku. W Polsce wg danych WHO z 2010 roku, koszt zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza jest jednym z najwyższych w Europie, wyniósł niespełna 102 tys. dolarów, czyli prawie 13 proc. PKB. Oczywiście kwestie związane z wydatkowaniem środków na leczenie nie są tak ważne jak ludzkie zdrowie, jednak warto myśleć o zmniejszeniu zanieczyszczenia powietrza również w kontekście ponoszenia oszczędności w dziedzinie leczenia, które można byłoby przeznaczyć na inne cele. Skutkiem ekspozycji człowieka na pył zawieszony jest powstawanie chorób oraz pogłębianie się tych już występujących. W opracowaniach podaje się dane dotyczące pyłów PM10 oraz PM 2,5. Pył PM10 zawiera cząstki o średnicy nie większej niż 10 mikrometrów, PM2,5 zawiera zaś cząstki o średnicy nie większej niż 2,5 mikrometra. Ze względu na niewielkie rozmiary pyłów z łatwością wnikają one do organizmu ludzkiego. Pył PM10 przedostaje się do górnych dróg oddechowych i płuc, a pył PM2,5 może również przenikać do krwi. Wysokie stężenie pyłu zawieszonego powoduje i pogłębia choroby płuc i układu krążenia, benzo(a)piren jest zaś związkiem silnie rakotwórczym. Efektem są zatem choroby serca, zaburzenia układu oddechowego, alergie, powstawanie nowotworów. Ekspozycja na pył zawieszony ma zatem znamienne skutki na życie osób na nią narażonych, wpływa na jakość oraz skrócenie życia ludzi, mieszkających na obszarach z przekroczeniami dopuszczalnych parametrów jakości powietrza. W tabeli poniżej przedstawiono istotne skutki zdrowotne związane z ekspozycją na pył zawieszony. Tabela : Istotne skutki zdrowotne związane z ekspozycją na pył zawieszony Efekty związane z ekspozycją krótkoterminową: zapalenie płuc, objawy oddechowe, niekorzystne efekty w układzie krążenia, zwiększenie spożycia leków, zwiększenie liczby hospitalizacji, zwiększenie umieralności; Efekty związane z ekspozycją długoterminową: przyrost objawów zmniejszenia czynności oddechowej, zmniejszenie czynności oddechowych płuc u dzieci, zwiększenie liczby chronicznych objawów chorób górnych dróg oddechowych, zmniejszenie czynności oddechowych płuc u dorosłych, zmniejszenie oczekiwanej długości życia, wynikające przede wszystkim z umieralności, na choroby układu krążenia i prawdopodobnie na raka płuc; Źródło: „Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r.”, WIOŚ, Łódź 2014 Przedstawione efekty – nawet te związane z ekspozycją krótkoterminową – są bardzo niekorzystne dla organizmów ludzkich, w dłuższym okresie wręcz niebezpieczne dla zdrowia i życia ludzi, a zatem priorytetem musi stać się zmniejszenie emisji zanieczyszczeń ze wszystkich źródeł na obszarze Gminy. Znamienny jest także wpływ niskiej emisji na środowisko przyrodnicze. Może on zaburzyć proces fotosyntezy, woda pitna może ulegać większemu zakwaszeniu, skażeniu mogą ulec gleby i woda. Zagrożone

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 62 mogą być także uprawy rolnicze w Gminie. Choć nie można wskazać dokładnych strat w rolnictwie spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza to zauważyć należy, że problem występuje. Zanieczyszczenia powietrza prowadzą również do zmian klimatycznych, które stopniowo destabilizują życie całego ekosystemu. PODSTAWOWE OBSZARY PROBLEMOWE W GMINIE ŁYSZKOWICE Lokalne źródła ciepła Podstawowym źródłem zanieczyszczeń powietrza na obszarze Gminy Łyszkowice jest emisja niska, w tym w szczególności zanieczyszczenia pochodzące z domowych pieców (pyły PM2.5, PM10 i rakotwórczy benzo(a)piren). Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych notuje się wzrost emisji energetycznej w porównaniu do okresów ciepłych. Przyczyną powstawania zanieczyszczeń jest spalanie węgla, miału węglowego, ale również odpadów. „W Polsce produkuje się dużą ilość odpadów komunalnych, które są przez niektórych mieszkańców wykorzystywane jako główny materiał opałowy. Do sezonu grzewczego przygotowują się gromadząc sukcesywnie wszelkiego rodzaju zużyte opakowania. O tym, że jest to zjawisko rozpowszechnione, świadczą wielkie chmury czarnego dymu nad całą Polską (…). W niektórych miejscach dochodzi do tego, że zwykłe wyjście na spacer czy otwarcie okien staje się wręcz niemożliwe z powodu ilości dymu i pyłu w powietrzu(…). Szkodliwość palenia polega tym, że wydajność energetyczna śmieci nieposegregowanych jest niewielka, a konsekwencje mogą być bardzo poważne. Domowe kominy, pozbawione są filtrów, dlatego produkują więcej zanieczyszczeń niż zakłady czy spalarnie śmieci, alarmują ekolodzy. Odpady w warunkach domowych palone są w niskich temperaturach. A to powoduje wydzielanie się zanieczyszczeń, w dymie z kominów możemy znaleźć całą tablicę Mendelejewa. Tlenek i dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, metale ciężkie, kadm, chlorowodór i cyjanowodór, to tylko część szkodliwych substancji, jakie powstają przy spalaniu w przydomowych instalacjach grzewczych. Przy spalaniu jednego kilograma odpadów polichlorku winylu - popularnego PCV, z którego wykonane są wykładziny, butelki, otoczki kabli, folie, powstaje aż 280 litrów chlorowodoru, który w połączeniu z parą wodną tworzy kwas solny. Spalając jeden kilogram pianki poliuretanowej (buty, odzież, meble) do powietrza emitowane jest aż 50 litrów cyjanowodoru, który tworzy z wodą kwas pruski. Nie można spalać również sklejek czy płyt wiórowych, gdyż emitowany jest do środowiska formaldehyd. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia jest spalanie odpadów z tworzyw sztucznych np. typu PET, worków foliowych, odpadów z gumy czy lakierowanych materiałów. W wyniku spalania tego typu odpadów emitowane są rakotwórcze dioksyny, których toksyczny wpływ na zdrowie może objawić się dopiero po kilkudziesięciu latach np. w postaci chorób nowotworowych. Poza tym spalanie wilgotnych odpadów grozi zatkaniem przez mokrą sadzę przewodów kominowych. Skutkiem tego jest cofający się tlenek węgla i może wtedy dojść do zatrucia. Z ustawy o odpadach jasno wynika, że palenie śmieci jest możliwe tylko w spalarniach odpadów. Dla porównania: podczas spalania odpadów w paleniskach domowych jest emitowanych ponad 700 razy więcej dioksyn niż podczas spalania odpadów w profesjonalnej spalarni. Ministerstwo Środowiska zwraca ponadto uwagę na fakt, że odpady powstające w gospodarstwach domowych mają różny skład materiałowy, mogą więc wywierać odmienny wpływ na środowisko naturalne. (…) W rzeczywistości jest problem z egzekwowaniem tych kar przez służby miejskie i gminne, i dlatego odpady są dalej w ten sposób przekształcane.”# Słabą jakość paliwa „wspomaga” nieefektywność pieców i instalacji grzewczych, zły stan techniczny urządzeń oraz ich nieprawidłowa eksploatacja. Przestarzałe technologie powodują niską sprawność spalania oraz wysoką emisję zanieczyszczeń. Dodatkowo, wysoka energochłonność budynków oraz niski poziom efektywności energetycznej sprawiają, że zużywane są coraz większe ilości paliwa, a ze względów ekonomicznych, mieszkańcy sięgają po coraz tańsze i najmniej ekologiczne sposoby ogrzewania. Stężenie zanieczyszczeń zależne jest m.in. od warunków atmosferycznych, ale również od ukształtowania terenu oraz charakteru jego zabudowy. Zwiększone stężenia zanieczyszczeń występują w sezonie grzewczym (jesienno-zimowym) oraz w ośrodkach o większej koncentracji zabudowy. Na terenach o zabudowie rozproszonej, gdzie istnieją lepsze warunki przewietrzania, emisja niska nie stanowi aż tak znacznego zagrożenia. Ponad to, przy sprzyjających warunkach atmosferycznych średnia i wyższa zabudowa o zwartym charakterze sprzyja tworzeniu się smogu. Szczególną rolę odgrywa wiatr, który przy tego typu zabudowie ma ograniczone możliwości przewietrzania. Wysokie stężenia zanieczyszczeń obserwuje się na

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 63 osiedlach domów jednorodzinnych o gęstej zabudowie, które podczas użytkowania domowych pieców generują znaczne ładunki zanieczyszczeń, a skupienie wielu domów w jednym miejscu dodatkowo wzmaga efekt emisji szkodliwych substancji. W gospodarstwach domowych niezmiernie rzadko korzysta się z instalacji opartych o odnawialne źródła energii, takie jak np. wiatr i słońce, dzięki którym emisja zanieczyszczeń zmniejszyłaby się. Możliwością jest wykorzystanie np. kolektorów słonecznych, ogniw fotowoltaicznych czy pomp ciepła, które wykorzystują alternatywne źródła energii. Odpowiedzialna jest za to niska świadomość ekologiczna mieszkańców, ale również zła sytuacja ekonomiczna, która każe wybierać mniej kosztowne rozwiązania. Z drugiej jednak strony nie wszyscy mieszkańcy zdają sobie sprawę z tego, w jaki sposób na co dzień mogą oszczędzać energię oraz wpływać w mniej destruktywny sposób na środowisko przyrodnicze. W tabeli poniżej przedstawiono efekt ekologiczny w postaci redukcji emisji pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu możliwy do osiągnięcia po zastosowaniu wymiany pieca węglowego starego typu na piec nowszego typu na niskoemisyjne paliwo. Tabela : Efekt ekologiczny wymiany pieca i zmiany paliwa Efekt ekologiczny na 100 m2 ogrzewanej [kg PM10/rok] [kg PM2,5/rok] [kg B(a)P/rok] powierzchni mieszkalnej węgiel drewno węgiel drewno węgiel drewno Zastosowanie koksu 105,47 55,87 59,34 55,14 20,22 33,43 Wymiana na piec olejowy 112,98 63,38 66,79 61,35 20,22 33,43 Wymiana na piec gazowy – gaz ziemny 114,58 64,98 68,71 62,95 20,22 33,43 Wymiana na piec gazowy - LPG 114,56 64,96 68,68 62,92 20,22 33,43 Wymiana na piec retortowy - ekogroszek 110,86 61,26 67,61 59,42 17,9 31,11 Wymiana na piec retortowy - pelety 114,24 64,64 68,31 62,62 20,22 33,43 Wymiana na ogrzewanie elektryczne 114,60 65,00 68,73 62,97 20,22 33,43 Przyłączenie do ciepła sieciowego 114,60 65,00 68,73 62,97 20,22 33,43 Źródło: Projekt z dn. 31.07.2014 r. Uchwały Sejmiku Województwa Łódzkiego w sprawie zmiany uchwały Nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002.; Opracowanie własne na podstawie Wskazówek dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza, Warszawa, 2003 Niska efektywność energetyczna budynków Kolejnym obszarem problemowym jest niska efektywność energetyczna budynków na terytorium Gminy Łyszkowice. Dotyczy to zarówno budynków prywatnych jak i obiektów użyteczności publicznej. Niska efektywność energetyczna powoduje nadmierne straty ciepła, co oznacza zużywanie większych ilości paliwa np. na ogrzanie pomieszczenia. Niska efektywność energetyczna wynika ze stosowania nieefektywnych źródeł ciepła, np. przestarzałych pieców, ale również z niewystarczającej izolacji budynku, nieszczelnych okien, drzwi. Docieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń. Tabela przedstawia sposoby uzyskania oszczędności w efekcie wprowadzenia wybranych usprawnień termomodernizacyjnych. Tabela : Efekty wybranych usprawnień termomodernizacyjnych Obniżenie zużycia ciepła w stosunku Sposób uzyskania oszczędności do stanu poprzedniego Ocieplenie zewnętrznych przegród budowlanych (ścian, dachu, 1 15 - 25% stropodachu) – bez wymiany okien. Wymiana okien na okna szczelne, o niższej wartości 2 10 – 15% współczynnika przenikania ciepła Wprowadzenie usprawnienia w węźle cieplnym lub kotłowni, w 3 5 - 15% tym automatyka pogodowa i regulacyjna Kompleksowa modernizacja wewnętrznej instalacji c.o., w tym 4 10 – 25% hermetyzacja instalacji, izolowanie przewodów, regulacja

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 64 hydrauliczna i montaż zaworów termostatycznych we wszystkich pomieszczeniach 5 Wprowadzenie podzielników kosztów 5 – 10% Źródło: Robakiewicz M.: Termomodernizacja budynków i systemów grzewczych. Poradnik. Biblioteka Poszanowania Energii. Warszawa 2002. Koszty poniesione na zwiększenie efektywności energetycznej budynków zostaną zwrócone podczas ich codziennej eksploatacji, albowiem przedstawione działania przyczynią się do zmniejszenia lub całkowitego zniwelowania generowanych strat ciepła. Są to również rozwiązania korzystne dla ochrony środowiska naturalnego Gminy. Należy zwrócić szczególną uwagę na możliwość wykorzystania instalacji opartych o odnawialne źródła energii w procesie termomodernizacji, np. kolektory słoneczne, piece na biomasę, pompy ciepła. „Poniżej w tabeli zebrano szacunkowy efekt ekologiczny wynikający z termomodernizacji budynków w zależności od stosowanego paliwa, wyznaczony w oparciu o posiadane wskaźniki. Należy wziąć pod uwagę, iż efekt ten zależny jest również od sprawności źródła oraz wartości opałowej stosowanego w źródle paliwa i w niektórych przypadkach może być zawyżony.”# Tabela : Efekt ekologiczny termomodernizacji wymiana stolarki wymiana stolarki docieplenie docieplenie okiennej i (1) + (2) okiennej i (1) + (2) paliwo ścian (2) ścian (2) drzwiowej (1) drzwiowej (1) PM10 [kg/100 m2] PM2,5 [kg/100 m2] węgiel 11,460 17,190 32,088 5,728 8,591 16,037 koks 0,913 1,370 2,558 0,783 1,175 2,192 olej 0,162 0,243 0,454 0,162 0,243 0,454 gaz 0,002 0,003 0,005 0,002 0,003 0,005 drewno 6,500 9,750 18,200 6,297 9,445 17,631 LPG 0,004 0,007 0,012 0,004 0,007 0,012 ekogroszek 0,374 0,561 1,047 0,355 0,533 0,995 pelety 0,036 0,054 0,102 0,035 0,053 0,098 wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) docieplenie ścian (2) (1) + (2) paliwo B(a)P [g/100 m2] węgiel 2,02 3,03 5,66 koks - - - olej - - - gaz - - - drewno 3,34 5,01 9,36 LPG - - - ekogroszek 0,23 0,35 0,65 pelety - - - Źródło: Uchwała nr LIII/945/14 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 października 2014 r. w sprawie zmiany uchwały nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002 Kolejnym sposobem na poprawienie efektywności energetycznej jest wykorzystanie energooszczędnych opraw oświetleniowych, służących np. oświetleniu budynku od zewnątrz. Energooszczędne oświetlenie powinno być również używane w budynkach. Postuluje się także korzystanie z energooszczędnych urządzeń takich jak np. czajnik elektryczny, pralka, lodówka. Kupując je warto zatem zwrócić uwagę na klasę energetyczną urządzenia, gdzie klasa „A” oznacza niskoenergetyczne urządzenie, a zatem takie, które będzie pobierać najmniej energii (dostępne są urządzenia w klasie A+, gdzie większa ilość plusów oznacza mniejsze zapotrzebowanie na energię). Oszczędności w zużyciu energii powstają również w wyniku jej mądrego wykorzystywania, a zatem np. gaszenia światła w pomieszczeniach, w których nikt nie przebywa. Transport Kolejnym źródłem zanieczyszczeń jest transport. „Wraz ze zwiększonym wzrostem pojazdów na drogach problem z zanieczyszczeniami transportowymi bardzo dynamicznie narasta. W ciągu ostatnich kilku

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 65 lat, tj. w okresie 2005 - 2010 natężenie ruchu na sieci dróg krajowych zwiększyło się o 22%, w tym wzrost na drogach międzynarodowych wyniósł 21%, zaś na pozostałych drogach krajowych 23%. W województwie łódzkim wskaźnik wzrostu ruchu w latach 2005 - 2010 na drogach międzynarodowych wyniósł 1,20, a na pozostałych drogach krajowych 1,15. Na drodze międzynarodowej E75 wskaźnik wzrostu ruchu wyniósł 1,17. W 2010 roku wraz ze wzrostem znaczenia dróg w układzie funkcjonalnym wzrastał procentowy udział w ruchu samochodów ciężarowych z przyczepami i bez przyczep. Udział pyłu z komunikacji w bilansie emisji nie jest dominujący, ale staje się coraz bardziej znaczący. Należy zaznaczyć, że najwięcej pyłu zawieszonego PM10 z komunikacji pochodzi z unosu. Wzrost liczby samochodów, a co za tym idzie częstsze migracje ludności, zły stan nawierzchni oraz powstawanie nowych odcinków dróg wiążą się ze wzrostem emisji, w szczególności emisji z zabrudzenia jezdni. Stężenia pochodzące od tego typu emisji zależą od jakości nawierzchni jezdni, ilości pojazdów, ich wagi, sposobu utrzymania jezdni. Problem jest tym większy, że ilość używanych samochodów z roku na rok rośnie, a Polska jest ciągle w trakcie budowy nowoczesnej sieci drogowej, która umożliwiłaby płynne przemieszczanie się ciągle rosnącej liczby pojazdów. (…) Sytuację pogarszają jeszcze fatalnej jakości drogi lokalne (wąskie, zły stan techniczny, brak osobnych pasów ruchu dla komunikacji miejskiej), źle zorganizowany i nie dotowany transport publiczny, zła organizacja ruchu, brak dróg rowerowych. Udział pyłu z komunikacji w bilansie emisji nie jest dominujący, ale staje się coraz bardziej znaczący. Przy czym w emisji pyłu PM10 udział najdrobniejszych frakcji pyłu PM2,5 wynosi: ze spalania w pojazdach - 100%, ścierania opon - 70%, ścierania hamulców - 40%, ścierania nawierzchni - 50%, z unosu - 24%. Należy zaznaczyć, że najwięcej pyłu zawieszonego PM10 z komunikacji pochodzi z unosu.”# Przez Gminę Łyszkowice przebiegają istotne ciągi drogowe, którymi porusza się wiele pojazdów, przy czym ruch na drogach wciąż wzrasta. Przebiegająca przez Gminę autostrada odciążyła i zmniejszyła ruch na drodze krajowej nr 14, położonej w bliskim sąsiedztwie Gminy, zwiększając go jednak na obszarze samej Gminy Łyszkowice. Choć autostrada jest ciągiem drogowym bezkolizyjnym, na którym ruch pojazdów przebiega płynnie, to jednak generuje on zwiększony poziom zanieczyszczeń do atmosfery. Ruch na drogach wzrasta, a zatem wzrasta również zagrożenie pyłem całkowitym emitowanym przez pojazdy. Pyły te pochodzą z procesu spalania paliwa, ale również ze ścierania opon i hamulców, a także ścierania powierzchni dróg. Ryzyko związane z odczuciem szkodliwego wpływu zanieczyszczenia powietrza maleje wraz ze zwiększeniem odległości od kluczowych ciągów drogowych. Badania wskazują, że narażenia na zanieczyszczenia powietrza związane z ruchem samochodowym mogą prowadzić do pogorszenia funkcji płuc u dzieci mieszkających w pobliżu głównych autostrad/dróg szybkiego ruchu, przydrożny smog może powodować i zaostrzać astmę oraz reakcje alergiczne. Mikrocząstki spalin mogą powodować raka płuc a także choroby krążeniowo-oddechowe, które mogą prowadzić nawet do zgonu. Zanieczyszczenia komunikacyjne wpływają również na powstawanie smogu oraz zakwaszanie środowiska, sprzyjają stopniowej degradacji gleb i szaty roślinnej.# Ruch na drogach powiatowych i gminnych na obszarze Gminy ma charakter typowy dla ich rodzaju i pełnionych funkcji. Zanieczyszczenia powstałe w wyniku ruchu samochodowego pochodzą z procesu spalania paliw, ścierania się hamulców, opon ale również nawierzchni jezdni. Dodatkowy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg. Gmina Łyszkowice nie ma jednak wpływu na ruch pojazdów oraz wprowadzenie jakichkolwiek zmian w tym zakresie. Koniecznością staje się zatem promowanie transportu zbiorowego, dzięki któremu zatłoczenie na drogach oraz emisja zmniejszą się, z drugiej zaś strony zachodzi konieczność przekazywania kierowcom zasad tzw. eko jazdy (eco driving’u). Eko jazda jest ekologicznym i ekonomicznym sposobem prowadzenia samochodu, który pozawala zmniejszyć zużycie paliwa, skrócić czas przejazdu oraz zmniejszyć emisję substancji szkodliwych do powietrza. Podstawowe zasady eco driving’u to

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 66 np. nie wciskanie gazu podczas uruchamiania silnika i nie rozgrzewanie go na postoju, włączanie wyższego biegu najszybciej jak to możliwe, unikanie jazdy na biegu jałowym, obserwowanie drogi przed sobą i jak najszybsze i jak najłagodniejsze reagowanie na dostrzeżone przeszkody, unikanie zbędnych przyspieszeń i hamowań. Pojazdy generują największe ilości substancji szkodliwych podczas ruszania, gwałtownego przyspieszania, gwałtownego hamowania oraz stania w korku. Najmniejszy ładunek zanieczyszczeń uwalnia się, gdy pojazd jest prowadzony ze stałą prędkością, na odpowiednich obrotach. Problemem stają się zatem miejsca w których tworzą się zatory drogowe, ale również nieumiejętne prowadzenie pojazdu, brak przewidywania sytuacji na drodze oraz późna reakcja na zagrożenia. Kolejnym sposobem na ograniczenie emisji jest tzw. car pooling. Polega on na zwiększeniu liczby pasażerów w czasie przejazdu samochodem i maksymalne wykorzystanie dostępnego miejsca, poprzez wspólne podróżowanie w jednym kierunku np. do danego miasta czy pracy. System ten umożliwia zaoszczędzenie pieniędzy wydawanych na paliwo, a jednocześnie jest komfortowym sposobem na odbywanie podróży. Ze względu na coraz większą dostępność samochodów, wynikającą z poprawy stopy życiowej w Polsce, ale głównie z powodu niskich cen starszych roczników oraz samochodów sprowadzanych z zagranicy (zwykle niestety są to samochody, które generują duże ładunki zanieczyszczeń do powietrza), transport indywidualny będzie zyskiwać na znaczeniu. Ze względu na rozproszone położenie gospodarstw domowych, korzystanie z indywidualnych środków transportu jest nieuniknione. W ostatnich latach spadł wskaźnik osób podróżujących wspólnie jednym samochodem, co wiąże się nie tylko ze wzrostem kosztów podróży, ale i wyższą emisją zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych. Bardzo często koszt przejazdu nie jest już głównym wyznacznikiem wyboru środka transportu. Coraz większego znaczenia nabierają: wygoda, większa mobilność, samodzielność oraz oszczędność czasu. Tym bardziej należy zatem podejmować działania skłaniające do wybory transportu zbiorowego lub chociaż korzystania w jak najbardziej efektywny sposób z przejazdów samochodem, zapełniając wszystkie miejsca, które pozostają w nim do dyspozycji. Przejazdy takie wiążą się nie tylko z ochroną środowiska przyrodniczego, ale również oszczędnościami. Ważne jest również utrzymanie dróg w dobrym stanie technicznym, tak aby nie wymuszały na kierowcach gwałtownych zmian prędkości prowadzonego pojazdu. Istotnym elementem jest także utrzymywanie dróg w czystości, tak aby zmniejszyć unos pyłu z dróg. Emisja ze źródeł przemysłowych Na terenie Gminy Łyszkowice nie występują zakłady czy przemysł o wyjątkowo szkodliwym wpływie na powietrze atmosferyczne. 5.4. Aspekty organizacyjne i finansowe 5.4.1. Struktura organizacyjna Realizacja Planu Gospodarki Niskoemisyjnej podlega bezpośrednio Wójtowi Gminy. Zadania wynikające z Planu są przypisane poszczególnym jednostkom podległym władzom Gminy, a także interesariuszom zewnętrznym. Ponieważ Plan jest przekrojowy i obejmuje wiele dziedzin funkcjonowania Gminy, konieczna jest jego skuteczna koordynacja oraz monitoring realizacji.

Rolą koordynatora Planu jest dopilnowanie, aby cele i kierunki działań wyznaczone w Dokumencie były skutecznie realizowane (również poprzez zapewnienie odpowiednich zapisów w prawie lokalnym, dokumentach strategicznych i planistycznych oraz wewnętrznych instrukcjach). Wszystkie cele oraz działania w ramach Planu powinny być zgodne ze Strategią Rozwoju Gminy Łyszkowice na lata 2015 - 2022 oraz innymi dokumentami strategicznymi. Ponadto, koordynator powinien również mieć w swoim zakresie inne działania związane z zarządzaniem energią, bezpośrednio nie wynikające z Planu (np.: nadzór nad zaopatrzeniem Gminy w energię i ciepło, zakupy energii itp.). Koordynacja polityki energetycznej Gminy powinna być powierzona osobie zajmującej się ochroną środowiska naturalnego. Do zakresu zadań koordynatora należy przykładowo przewidzieć: nadzór nad realizacją polityki energetycznej na obszarze Gminy;

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 67 monitorowanie danych dla oceny realizacji Założeń do Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Łyszkowice; przygotowywanie rocznych analiz o stanie energetycznym Gminy; przygotowanie raportów o wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii; współpraca z przedsiębiorstwami energetycznymi w celu zapewnienia spójności pomiędzy planami rozwojowymi przedsiębiorstw energetycznych a Założeniami i Planem zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; opiniowanie rozwiązań do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; uzgadnianie rozwiązań wnioskowanych przez odbiorców lub określonych w trybie ustalania warunków zabudowy lub pozwoleń na budowę, w zakresie gospodarki energetycznej dla nowych inwestycji lub zmiany sposobu użytkowania obiektów; opiniowanie - uzgadnianie dla odbiorców energii wyboru nośnika do celów grzewczych dla nowych inwestycji i dla obiektów modernizowanych; opiniowanie audytów energetycznych i części energetycznych wniosków o dofinansowanie dla inwestycji gminnych; wykonywanie i zlecanie audytów energetycznych dla obiektów gminnych; przygotowywanie planów termomodernizacyjnych i ewentualnego uciepłownienia dla obiektów Gminy; kontrola w miejskich obiektach publicznych eksploatacji i wykonywanego przez jednostki organizacyjne Gminy nadzoru nad eksploatacją urządzeń i instalacji energetycznych; uzgadnianie zakresu prac remontowych oraz modernizacyjnych na urządzeniach, instalacjach i sieciach energetycznych w obiektach Gminy; udział w odbiorach robót modernizacyjnych i inwestycyjnych na urządzeniach, instalacjach i sieciach energetycznych; prowadzenie bazy danych o gospodarce energetycznej w obiektach gminnych; monitoring zużycia energii i poboru mocy w obiektach Gminy; prowadzenie działalności informacyjnej w dziedzinie użytkowania energii i eksploatacji urządzeń energetycznych, skierowanej do użytkowników obiektów komunalnych oraz mieszkańców Gminy; prowadzenie informacji na temat wdrażania Planu; współpraca z krajowymi i zagranicznymi organizacjami propagującymi racjonalne użytkowanie i zarządzanie energią. Zaleca się również powołanie jednostki opiniująco-doradczej składającej się z przedstawicieli jednostek gminnych oraz tzw. interesariuszy zewnętrznych, która powinna działać w formie okresowych spotkań w formie „Komisji Energetycznej”. Głównym celem spotkań interesariuszy powinno być opiniowanie i doradzanie władzom Gminy w realizacji polityki energetyczno-klimatycznej. 5.4.2. Zasoby ludzkie Podmiotem zarządzającym infrastrukturą gminną objętą poszczególnymi projektami będzie Gmina Łyszkowice. Obsługa techniczna, konserwacja oraz bieżąca eksploatacja obiektów będzie zadaniem własnym Gminy. Struktura Urzędu Gminy jest wydolna organizacyjnie - obecnie na bieżąco wykonuje zadania o podobnej skali. Gmina zrealizowała lub realizuje projekty unijne. Nigdy nie nastąpiły problemy z realizacją zadania i rozliczeniem projektu. Ocenia się, że wykonawca instytucjonalny posiada odpowiednio stabilne i wydolne struktury wykonawcze dla utrzymywania rezultatów oraz osiągania oddziaływań Planu po jego zakończeniu. MOTYWACJA PRZYSZŁEGO ZARZĄDCY DO OSIĄGNIĘCIA DŁUGOFALOWYCH CELÓW PROJEKTU (UZYSKANIA ZAPLANOWANYCH ODDZIAŁYWAŃ).

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 68 Obowiązek zarządu nad infrastrukturą gminną spoczywa na Gminie ustawowo. Zadania mają więc charakter publiczny. Rada Gminy będzie odpowiedzialna za zachowanie celów poszczególnych inwestycji zgodnie z celami opisanymi w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej. TRWAŁOŚĆ FINANSOWA Środki na pokrycie kosztów eksploatacji, utrzymania i bieżących prac będą zabezpieczane corocznie w budżecie Gminy, na każdy kolejny rok użytkowania. Środki te będą pochodziły z budżetu Gminy, a więc ze stabilnego źródła finansowania. Gmina Łyszkowice przeprowadziła już klika projektów z wykorzystaniem środków Unii Europejskiej i nie miała problemów z wdrożeniem i rozliczaniem tych projektów. Pracownicy Urzędu Gminy posiadają wysokie kwalifikację zawodowe. Za projekty odpowiedzialni będą pracownicy doświadczeni w realizacji innych projektów unijnych. Gmina posiada również osoby odpowiedzialne za infrastrukturę oświatową, proces inwestycyjny, prawnika, osoby zajmujące się finansami. Skład osobowy gwarantuje zatem wykonalność projektu. Ocenia się, że wykonawca instytucjonalny posiada odpowiednio stabilne i wydolne struktury wykonawcze dla utrzymywania rezultatów oraz osiągania oddziaływań Planu. OSTATNIO PRZEPROWADZONE PRZEZ BENEFICJENTA PROJEKTY TO M.IN.: Wartość Dofinansowanie z Tytuł projektu Źródło dofinansowania projektu UE „MOSTY DO WIEDZY- POKL, poddziałanie: 9.1.2 Wyrównanie szans Wyrównywanie szans edukacyjnych edukacyjnych uczniów 769 006,10 zł uczniów z grup o utrudnionym dostępie 769 006,10 zł Szkoły Podstawowej do edukacji oraz zmniejszanie różnic w w Łyszkowicach” jakości usług edukacyjnych „NA SZLAKU WIEDZY- POKL, poddziałanie: 9.1.2 Wyrównanie szans Wyrównywanie szans edukacyjnych edukacyjnych uczniów 697 450,00 zł uczniów z grup o utrudnionym dostępie 697 450,00 zł Szkoły Podstawowej do edukacji oraz zmniejszanie różnic w w Stachlewie” jakości usług edukacyjnych „Wsparcie systemu ratowniczo- gaśniczego w powiecie łowickim poprzez zakup EFRR, RPO WŁ, działanie: II.5. 911 373,04 zł 681 275,00 zł samochodów ratowniczo- Zagrożenia środowiska gaśniczych dla OSP Łyszkowice oraz OSP Stachlew” „Indywidualizacja POKL, poddziałanie: 9.1.2 nauczania uczniów klas Wyrównywanie szans edukacyjnych I-III w szkołach 90 000,00 zł uczniów z grup o utrudnionym dostępie 90 000,00 zł podstawowych Gminy do edukacji oraz zmniejszanie różnic w Łyszkowice” jakości usług edukacyjnych „DRUGA MŁODOŚĆ - POKL, działanie: 7.3. Inicjatywy lokalne 46 600,00 zł 46 600,00 zł Aktywna jesień życia” na rzecz aktywnej integracji Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi Tytuł projektu Dziedzina Wartość projektu Dofinansowanie Zakup samochodu pożarniczego Pozostałe zadania 200 000,00 dotacja: 80 000,00 lekkiego dla OSP we Wrzeczku ochrony środowiska Wykonanie nowego nadwozia Pozostałe zadania pożarniczego GBAM 85 000,00 dotacja: 42 500,00 ochrony środowiska na podwoziu Pozostałe zadania Karosaż pojazdu Star 266 130 540,00 dotacja: 48 000,00 ochrony środowiska Program usuwania Badania naukowe wyrobów/odpadów zawierających i ekspertyzy/ Monitoring 19 520,00 dotacja: 15 616,00 azbest z terenu Gminy Łyszkowice środowiska Źródło: serwis Mapa Dotacji UE, www.mapadotacji.gov.pl ; Mapa inwestycji województwa łódzkiego mapa.wfosigw.lodz.pl

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 69 Plan będzie wdrażany przez osoby posiadające doświadczenie w realizacji Planów, Strategii i Projektów (również finansowanych ze źródeł zewnętrznych). W REALIZACJI PROJEKTU UDZIAŁ WEŹMIE: Zespół projektowy - beneficjent planuje samodzielnie zarządzać wdrażaniem Planu ze względu na posiadane kwalifikacje i doświadczenie. Za realizację poszczególnych prac projektowych odpowiedzialne będą następujące komórki, sekcje i osoby w ramach struktury Beneficjenta: Przygotowanie dokumentacji projektowej Za całość prac związanych z pracami koncepcyjnymi, za przygotowanie założeń projektowych odpowiadał będzie Sekretarz Gminy Łyszkowice. W trakcie tych prac zaangażowana będzie także komórka – Sekcja Zamówień Publicznych. Rzeczowa realizacja projektu Za rzeczową realizację Planu odpowiadać będzie koordynator. Zadaniem osób zajmujących się wdrażaniem, będzie kierowanie pracą zespołu projektowego, podejmowanie decyzji, przezwyciężanie trudności komunikacyjnych. Realizacja finansowa i rozliczenie projektu Realizacja finansowa i rozliczenie poszczególnych projektów Planu prowadzone będą przez pracownika Urzędu, który na co dzień zajmuje się rozliczaniem projektów finansowanych ze źródeł zewnętrznych. Do kompetencji tej osoby należeć będzie prowadzenie rozliczeń finansowych i sprawozdawczości finansowej. Zamówienia publiczne Za całość spraw związanych z zamówieniami publicznymi odpowiadać będzie pracownik Urzędu, który na co dzień zajmuje się Prawem Zamówień Publicznych. Do głównych zadań pracownika należeć będzie koordynacja spraw związanych z udzielaniem zamówień publicznych przez Gminę, określanie trybu zamówienia, przygotowanie lub weryfikacja projektu specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Promocja Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Działania dotyczące promocji niniejszego Planu będą podejmowane zgodnie z wymogami zawartymi w dokumentach krajowych i wspólnotowych. Wprowadzone rozwiązania będą udostępniane podmiotom trzecim. Plan posiada spójną koncepcję udostępniania jego wyników jednostkom samorządu terytorialnego lub innym zainteresowanym podmiotom. Przyjęte technologie oraz rozwiązania techniczne mogą być zastosowane w innych projektach. Informacje dotyczące projektu będą dostępne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów. Przewiduje się, iż ze względu na jeszcze nowatorski charakter poszczególnych projektów Planu, zainteresowanie nim oraz jego rezultatami będzie znaczne. W związku z powyższym Gmina zamierza traktować niniejszy Plan jako projekt sztandarowy, źródło dobrych praktyk, które należy przenieść na inne Plany i Strategie. 5.4.3. Zaangażowane strony Wykonawcą instytucjonalnym Planu Gospodarki Niskoemisyjnej jest Gmina Łyszkowice, jednostka samorządu terytorialnego posiadająca samodzielną osobowość prawną na podstawie ustawy o samorządzie gminnym. Jako jednostka samorządu terytorialnego jest ona prawnie upoważniona i zobowiązana w ramach Ustawy o samorządzie gminnym do realizacji zadań mających na celu utrzymanie systemu ochrony środowiska. Zadania samorządu gminy to zgodnie z art. 7 ust. 1 w/w ustawy: „Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: 1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 70 3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 4) lokalnego transportu zbiorowego, 5) ochrony zdrowia, 6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, 7) gminnego budownictwa mieszkaniowego, 8) edukacji publicznej, 9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, 11) targowisk i hal targowych, 12) zieleni gminnej i zadrzewień, 13) cmentarzy gminnych, 14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, 15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, 16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, 17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej, 18) promocji gminy, 19) współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.), 20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Realizacja Planu w sposób nie budzący wątpliwości mieści się więc w kompetencjach samorządu. Realizacja poszczególnych zadań Planu nie jest uzależniona od działań osób ani instytucji trzecich. Brak jest rozpoznawalnych zagrożeń dla realizacji projektów, wynikających z czynników formalno- prawnych oraz instytucjonalnych zarówno Gminy Łyszkowice jak i instytucji zewnętrznych. Sprawdzono, że wykonawca instytucjonalny jest w sytuacji stabilności ekonomicznej i posiada zdolność kredytową. Stwierdzono, że wykonawca instytucjonalny nie ma przeszkód w zaciągnięciu długu na poczet pokrycia wydatków projektów zamieszczonych w Planie. 5.4.4. Budżet Poniżej przedstawiono budżet realizacji projektów wchodzących w skład Planu Gospodarki Niskoemisyjnej z podziałem na źródła finansowania. Kwoty podano w tys. zł. Projekt rok 2015 rok 2016 Środk Środki Środk Środki ogółem inne ogółem inne i UE własne i UE własne Zwiększenie efektywności energetycznej budynków Zespołu 0 0 0 0 2000 1700 300 0 Szkół w Łyszkowicach cd. Projekt rok 2017 rok 2018 Środk Środki inn Środk Środki ogółem ogółem inne i UE własne e i UE własne

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 71 Zwiększenie efektywności energetycznej budynków Zespołu 1000 850 150 0 0 0 0 0 Szkół w Łyszkowicach cd. Projekt rok 2019 rok 2020 Środk Środki inn Środk Środki ogółem ogółem inne i UE własne e i UE własne Zwiększenie efektywności energetycznej budynków Zespołu 0 0 0 0 0 0 0 0 Szkół w Łyszkowicach cd. Projekt rok 2021 rok 2022 Środk Środki inn Środk Środki ogółem ogółem inne i UE własne e i UE własne Zwiększenie efektywności energetycznej budynków Zespołu 0 0 0 0 0 0 0 0 Szkół w Łyszkowicach 5.4.5. Źródła finansowania inwestycji Działania przewidziane w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej będą finansowane ze środków zewnętrznych i własnych Gminy. Środki na realizację powinny być zabezpieczone głównie w programach krajowych i europejskich, a we własnym zakresie – konieczne jest wpisanie działań długofalowych do wieloletnich planów inwestycyjnych oraz uwzględnienie wszystkich działań w budżecie Gminy i jednostek podległych na każdy rok. Przewiduje się pozyskanie zewnętrznego wsparcia finansowego (w formie bezzwrotnych dotacji i preferencyjnych pożyczek) dla prowadzonych działań. Podstawą do wyznaczenia kosztów działań i sposobów finansowania był Wieloletni Plan Inwestycyjny. Ponieważ nie można zaplanować w budżecie Gminy szczegółowo wszystkich wydatków z wyprzedzeniem do roku 2020, stąd też kwoty przewidziane na realizację poszczególnych zadań należy traktować jako szacunkowe zapotrzebowanie na finansowanie, a nie planowane kwoty do wydatkowania. W ramach corocznego planowania budżetu Gminy i jednostek gminnych na kolejny rok, wszystkie jednostki wskazane w Planie jako odpowiedzialne za realizację działań powinny zabezpieczyć w budżecie środki na realizację odpowiedniej części przewidzianych zadań. Pozostałe działania, dla których finansowanie nie zostanie zabezpieczone w budżecie, powinny być brane pod uwagę w ramach pozyskiwania środków z dostępnych funduszy zewnętrznych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014 – 2020 Wersja 6.0 Oś priorytetowa IV – Gospodarka niskoemisyjna Priorytet inwestycyjny 4.a. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Cel szczegółowy: Zwiększona produkcja energii ze źródeł odnawialnych. „Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo-energetycznym województwa łódzkiego przyczyni się do poprawy efektywności wykorzystania i oszczędzania zasobów surowców energetycznych oraz poprawy stanu środowiska poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń do atmosfery, gleby i wód oraz redukcję ilości wytwarzanych odpadów. Interwencje zaplanowane w ramach PI 4.a. przyczynią się ponadto do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego województwa łódzkiego, a w szczególności do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Ponadto wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych cechuje się niewielką lub zerową emisją gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne, a jednocześnie bezpośrednio wpłynie na osiągnięcie celu szczegółowego Umowy Partnerstwa ”zmniejszenie emisyjności gospodarki”.” Typy przedsięwzięć przewidziane w ramach PI 4.a: - budowa, przebudowa lub modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i dystrybucji energii (sieci niskiego napięcia poniżej 110 kV), pochodzącej ze źródeł odnawialnych (ze szczególnym nastawieniem na produkcję energii elektrycznej), w oparciu o moc instalowanej jednostki: energia wodna (wyłącznie na już istniejących budowlach piętrzących, wyposażonych w hydroelektrownie, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnej drożności budowli dla przemieszczeń fauny wodnej), energia wiatru, energia słoneczna, energia geotermalna, energia biogazu, energia biomasy. Wielkość mocy wynikać będzie z zapisów Linii demarkacyjnej.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 72 Priorytet inwestycyjny 4.c. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Cel szczegółowy: Poprawiona efektywność energetyczna w sektorze publicznym i w sektorze budownictwa mieszkaniowego. „Projekty przewidziane w ramach PI 4.c. przyczynią się do budowy bardziej konkurencyjnej gospodarki niskoemisyjnej województwa łódzkiego, która w wydajny, zrównoważony sposób wykorzystuje zasoby i zmniejsza emisję zanieczyszczeń. Największy potencjał w zakresie oszczędności energii identyfikowany jest w budynkach, w związku z tym wsparcie skoncentrowane będzie na ich głębokiej modernizacji energetycznej. Ponadto bardzo ważna jest świadomość społeczeństwa w zakresie możliwości podejmowania różnych działań mogących przyczynić się do eliminacji lub znacznego ograniczenia źródeł powstawania zwiększonego zapotrzebowania na energię. Do działań w tym zakresie zaliczyć należy wdrażanie rozwiązań technologicznych ograniczających zużycie energii poprzez wykonywanie głębokiej modernizacji energetycznej budynków, zwłaszcza użyteczności publicznej i wielorodzinnych budynków mieszkalnych, celem zwiększenia ich efektywności energetycznej.” Typy przedsięwzięć przewidziane w ramach PI 4.c.: - głęboka modernizacja energetyczna budynków użyteczności publicznej lub wielorodzinnych budynków mieszkalnych wraz z wymianą wyposażenia tych obiektów na energooszczędne (ocieplenie obiektu, wymiana okien, drzwi zewnętrznych oraz oświetlenia na energooszczędne, przebudowa systemów grzewczych wraz z wymianą i podłączeniem do źródła ciepła), modernizacja systemów wentylacji i klimatyzacji, instalacja OZE w modernizowanych energetycznie budynkach. W ramach przedsięwzięcia możliwa będzie wymiana źródła ciepła z opartego na paliwach konwencjonalnych na źródła ciepła wytwarzające energię ze źródeł odnawialnych bądź na przyłącza sieciowe oraz najbardziej wydajne urządzenia grzewcze wykorzystujące paliwa konwencjonalne. Zastosowanie pieców węglowych nie będzie przedmiotem dofinansowania. W ramach PI 4.c. wsparciem będą mogły być objęte projekty zgodne z planami gospodarki niskoemisyjnej. Priorytet inwestycyjny 4.e. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu. Cel szczegółowy: Lepsza jakość powietrza. Inwestycje planowane w ramach PI. 4.e powinny przyczynić się do obniżenia zużycia energii oraz redukcji zanieczyszczeń powietrza, związanych szczególnie z niską emisją. Ich realizacja będzie wynikać z planów gospodarki niskoemisyjnej, które mają na celu wskazanie sposobów wypełnienia obowiązków wynikających ze zobowiązań, określonych w ratyfikowanym przez Polskę Protokole z Kioto oraz w pakiecie klimatyczno- energetycznym, przyjętym przez Komisję Europejską w grudniu 2008 roku. Ich realizacja służy spełnieniu obowiązków, określonych w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, w szczególności dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych, redukcji zużycia energii, a także wzrostu udziału zużycia energii z odnawialnych źródeł. W wyniku realizacji projektów powinna nastąpić poprawa efektywności dystrybucji ciepła do odbiorców, co w znacznym stopniu spowoduje ograniczenie emisji dwutlenku węgla oraz zwiększy efektywność energetyczną. Ponadto realizacja priorytetu wpłynie na racjonalizację rozproszonych systemów gospodarowania energią i ciepłem użytkowym oraz oszczędnością w zużyciu energii pierwotnej. Realizowane przedsięwzięcia wpłyną na ograniczenie emisyjności gospodarki, a tym samym na poprawę jakości powietrza, co przyczyni się do osiągnięcia celu szczegółowego Umowy Partnerstwa ”zmniejszenie emisyjności gospodarki”. Typy przedsięwzięć przewidziane w ramach PI 4.e.: - inwestycje w zakresie budownictwa o znacznie podwyższonych parametrach energetycznych, polegające na projektach pilotażowych, demonstracyjnych dotyczących budynków użyteczności publicznej, - inwestycje w ramach modernizacji źródeł ciepła (kompleksowa wymiana lub renowacja), rozbudowy systemów zaopatrzenia w ciepło oraz doprowadzenia źródeł ciepła do budownictwa jednorodzinnego i wielorodzinnego oraz budynków użyteczności publicznej. Zastosowanie pieców węglowych nie będzie przedmiotem dofinansowania, - inwestycje w zakresie oświetlenia publicznego z wykorzystaniem urządzeń energooszczędnych i ekologicznych jako element szerszego projektu infrastrukturalnego. W ramach PI 4.e. wsparciem będą mogły być objęte projekty zgodne z planami gospodarki niskoemisyjnej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 - 2020 (POIiŚ 2014 - 2020) to krajowy program wspierający gospodarkę niskoemisyjną, ochronę środowiska, przeciwdziałanie i adaptację do zmian klimatu,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 73 transport i bezpieczeństwo energetyczne. Środki unijne z programu przeznaczone zostaną również w ograniczonym stopniu na inwestycje w obszary ochrony zdrowia i dziedzictwa kulturowego. I Oś priorytetowa - Zmniejszenie emisyjności gospodarki Priorytet inwestycyjny 4.III. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Cele szczegółowe: Zwiększona efektywność energetyczna w budownictwie wielorodzinnym mieszkaniowym oraz w budynkach użyteczności publicznej. Realizacja priorytetu inwestycyjnego przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej na poziomie zużycia zwiększając przy tym udział odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym poprzez racjonalne zużycie zasobów surowców energetycznych. Zwiększenie poprawy efektywności energetycznej, która łączy w sobie cele gospodarcze i społeczne, przyczyni się dodatkowo do zmniejszenia emisyjności gospodarki przewiduje się wsparcie głębokiej kompleksowej modernizacji energetycznej budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych mieszkaniowych wraz z wymianą wyposażenia tych obiektów na energooszczędne, w zakresie związanym m.in. z: - ociepleniem obiektu, wymianą okien, drzwi zewnętrznych oraz oświetlenia na energooszczędne; - przebudową systemów grzewczych (wraz z wymianą i przyłączeniem źródła ciepła), systemów wentylacji i klimatyzacji, zastosowaniem automatyki pogodowej i systemów zarządzania budynkiem; - budową lub modernizacją wewnętrznych instalacji odbiorczych oraz likwidacją dotychczasowych źródeł ciepła; - instalacją mikrogeneracji lub mikrotrigeneracji na potrzeby własne, - instalacją OZE w modernizowanych energetycznie budynkach (o ile wynika to z audytu energetycznego); - instalacją systemów chłodzących, w tym również z OZE. Priorytet inwestycyjny 4.V. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu Cele szczegółowe : Zwiększona sprawność przesyłu energii termicznej w ramach inwestycji wynikających z planów gospodarki niskoemisyjnej przewiduje się, że wsparcie będzie ukierunkowane m.in. na projekty takie, jak: - przebudowa istniejących systemów ciepłowniczych i sieci chłodu, celem zmniejszenia straty na przesyle, - likwidacja węzłów grupowych wraz z budową przyłączy do istniejących budynków i instalacją węzłów dwufunkcyjnych (ciepła woda użytkowa), - budowa nowych odcinków sieci cieplnej wraz z przyłączami i węzłami ciepłowniczymi w celu likwidacji istniejących lokalnych źródeł ciepła opalanych paliwem stałym. - likwidacja indywidualnych i zbiorowych źródeł niskiej emisji pod warunkiem podłączenia budynków do sieci ciepłowniczej. Priorytet inwestycyjny 4.VI. Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe Cele szczegółowe : Zwiększony udział energii wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji Biorąc to pod uwagę, przewiduje się wsparcie w szczególności następujących obszarów: - budowa, przebudowa instalacji wysokosprawnej kogeneracji oraz przebudowa istniejących instalacji na wysokosprawną kogenerację wykorzystujących technologie w jak największym możliwym stopniu neutralne pod względem emisji CO2 i innych zanieczyszczeń powietrza oraz uzasadnione pod względem ekonomicznym; - w przypadku instalacji wysokosprawnej kogeneracji poniżej 20 MWt wsparcie otrzyma budowa, uzasadnionych pod względem ekonomicznym, nowych instalacji wysokosprawnej kogeneracji o jak najmniejszej z możliwych emisji CO2 oraz innych zanieczyszczeń powietrza. W przypadku nowych instalacji powinno zostać osiągnięte co najmniej 10% uzysku efektywności energetycznej w porównaniu do rozdzielonej produkcji energii cieplnej i elektrycznej przy zastosowaniu najlepszych dostępnych technologii. Ponadto wszelka przebudowa istniejących instalacji na wysokosprawną kogenerację musi skutkować redukcją CO2 o co najmniej 30% w porównaniu do istniejących instalacji. Dopuszczona jest pomoc inwestycyjna dla wysokosprawnych instalacji spalających paliwa kopalne pod warunkiem, że te instalacje nie zastępują urządzeń o niskiej emisji, a inne alternatywne rozwiązania byłyby mniej efektywne i bardziej emisyjne; - budowa przyłączeń do sieci ciepłowniczych do wykorzystania ciepła użytkowego wyprodukowanego w jednostkach wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w układach wysokosprawnej kogeneracji wraz z budową przyłączy wyprowadzających energię do krajowego systemu przesyłowego; - wykorzystania energii ciepła odpadowego w ramach projektów rozbudowy/budowy sieci ciepłowniczych; budowa sieci cieplnych lub sieci chłodu umożliwiająca wykorzystanie energii cieplnej wytworzonej w

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 74 warunkach wysokosprawnej kogeneracji, energii odpadowej, instalacji z wykorzystaniem OZE, a także powodującej zwiększenie wykorzystania energii wyprodukowanej w takich instalacjach. II Oś priorytetowa - Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu Priorytet inwestycyjny 6.IV Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu Cele szczegółowe : Zahamowanie spadku powierzchni terenów zieleni w miastach Przewiduje się wsparcie następujących obszarów: - rekultywacja na cele środowiskowe zanieczyszczonych/zdegradowanych terenów; - rozwój miejskich terenów zieleni. Programy Priorytetowe Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 2015 – 2020 Prosument – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii dla samorządów Celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2 w wyniku zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł, poprzez zakup i montaż małych instalacji lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii, do produkcji energii elektrycznej lub ciepła i energii elektrycznej dla osób fizycznych oraz wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych. Rodzaje przedsięwzięć : 1. Wsparciem finansowym objęte jest przedsięwzięcie polegające na zakupie i montażu małych instalacji lub mikroinstalacji OZE do produkcji energii elektrycznej lub do produkcji ciepła i energii elektrycznej, na potrzeby istniejących lub będących w budowie budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych. 2. Finansowane będą następujące instalacje do produkcji energii elektrycznej lub do produkcji ciepła i energii elektrycznej: źródła ciepła opalane biomasą o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt; pompy ciepła - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt; kolektory słoneczne - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt; systemy fotowoltaiczne - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40kWp; małe elektrownie wiatrowe - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40kWe; mikrokogeneracja - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kWe, przeznaczone dla budynków mieszkalnych. Dopuszcza się zakup i montaż instalacji równolegle wykorzystującej więcej niż jedno odnawialne źródło energii elektrycznej lub więcej niż jedno odnawialne źródło ciepła w połączeniu ze źródłem (źródłami) energii elektrycznej. System Zielonych Inwestycji – GIS Program priorytetowy : Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej Dzięki uzyskaniu dofinansowania z tego programu, możliwe jest zmniejszenie zużycia energii w budynkach będących w użytkowaniu: samorządów, zakładów opieki zdrowotnej, uczelni wyższych, organizacji pozarządowych, ochotniczych straży pożarnych, kościelnych osób prawnych. Wojewódzki Fundusz Ochrony środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi# Jednostki samorządu terytorialnego i pozostałe podmioty Nazwa programu:"Racjonalizacja zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej oraz zasobach komunalnych należących do jednostek samorządu terytorialnego w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery". Cel zadania: zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez realizację inwestycji polegających na kompleksowej modernizacji budynków służącej racjonalizacji zużycia energii oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Beneficjenci: jednostki samorządu terytorialnego oraz samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego. Nazwa programu:"Program priorytetowy dla wspólnot mieszkaniowych na realizację zadań w zakresie termomodernizacji wielorodzinnych budynków mieszkalnych" Cel zadania: zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez realizację inwestycji polegających na termomodernizacji wielorodzinnych budynków mieszkalnych, prowadzącej do racjonalizacji zużycia energii oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Osoby fizyczne Nazwa programu: „Program dla przedsięwzięć w zakresie termomodernizacji budynków mieszkalnych, modernizacji źródeł ciepła oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii” Cel zadania: Wspomaganie ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez dofinansowanie zadań

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 75 polegających na wykonaniu termomodernizacji budynków mieszkalnych, modernizacji źródeł ciepła oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie województwa łódzkiego Bank Gospodarstwa Krajowego# Program : Fundusz Termomodernizacji i Remontów Cel : pomoc finansowa dla Inwestorów realizujących przedsięwzięcia termomodernizacyjne, remontowe oraz remonty budynków mieszkalnych jednorodzinnych z udziałem kredytów zaciąganych w bankach komercyjnych. „Pomoc ta zwana „premią termomodernizacyjną", „premią remontową" lub „premią kompensacyjną" stanowi źródło spłaty części zaciągniętego kredytu na realizację przedsięwzięcia lub remontu. O premię termomodernizacyjną mogą się ubiegać właściciele lub zarządcy: budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania, budynków użyteczności publicznej stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego i wykorzystywanych przez nie do wykonywania zadań publicznych, lokalnej sieci ciepłowniczej, lokalnego źródła ciepła. Z premii mogą korzystać wszyscy Inwestorzy, bez względu na status prawny, a więc np.: osoby prawne (np. spółdzielnie mieszkaniowe i spółki prawa handlowego), jednostki samorządu terytorialnego, wspólnoty mieszkaniowe, osoby fizyczne, w tym właściciele domów jednorodzinnych. Premia termomodernizacyjna przysługuje w przypadku realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych, których celem jest: zmniejszenie zużycia energii na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej w budynkach mieszkalnych, zbiorowego zamieszkania oraz budynkach stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, które służą do wykonywania przez nie zadań publicznych, zmniejszenie kosztów pozyskania ciepła dostarczanego do w/w budynków - w wyniku wykonania przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła, całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji - z obowiązkiem uzyskania określonych w ustawie oszczędności w zużyciu energii. Warunkiem kwalifikacji przedsięwzięcia jest przedstawienie audytu energetycznego i jego pozytywna weryfikacja przez BGK.” 5.4.6. Środki finansowe na monitoring i ocenę Monitoring jest to proces, który ma na celu systematyczne analizowanie stanu zaawansowania realizacji poszczególnych kierunków działań i ich zgodności ze sformułowanymi w Planie celami. Jego istotą jest wyciąganie wniosków z tego, co zostało, a co nie zostało zrobione, określenie przyczyn tego stanu rzeczy, a także modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładane cele. Innymi słowy, istotą procesu monitoringu i kontroli jest stwierdzenie, czy wynik naszego działania (efekt końcowy) jest zgodny z zamierzeniami (cele i kierunki działania) oraz czy wszystkie czynności i środki zastosowanie w działaniu były potrzebne do osiągnięcia zamierzonego stanu. Monitoring prowadzony będzie w zakresie rzeczowym i finansowym. MONITORING RZECZOWY obejmować będzie skwantyfikowane dane obrazujące postęp w realizacji zapisanych w Planie zadań oraz umożliwiać będzie oceny ich wykonania w odniesieniu do celów rozwoju. Będzie się on posługiwał dwoma rodzajami wskaźników, a mianowicie: wskaźnikami produktu (dostarczają informacji o dobrach lub usługach wytworzonych w wyniku realizacji zadań) - opisują one rzeczy materialne lub usługi powstałe bezpośrednio w wyniku realizacji zadań, np. długość zmodernizowanych dróg, liczba docieplonych obiektów, liczba zamontowanych instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii); wskaźnikami rezultatu (dostarczają informacji o zmianach jakie nastąpiły w wyniku realizacji zadań) - opisują bezpośrednie i natychmiastowe efekty (korzyści) wynikające z realizacji zadań, np. liczba gospodarstw domowych podłączonych do sieci ciepłowniczej, liczba osób korzystających z obiektów poddanych termomodernizacji.

MONITORING FINANSOWY obejmować będzie natomiast ocenę racjonalności i sprawności wydatkowania środków finansowych (własnych i zewnętrznych) na realizację ustaleń zawartych w Planie.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 76 Monitoring i kontrola realizacji ustaleń Planu Gospodarki Niskoemisyjnej będą obejmowały w szczególności: zbieranie i interpretowanie (oceny) danych opisujących postęp i efekty realizowanych kierunków działań (projektów realizacyjnych); bieżący nadzór, kontrolę i ocenę realizacji poszczególnych kierunków działań; wczesne diagnozowanie trudności mogących mieć niekorzystny wpływ na realizowane kierunki działań, zwłaszcza na ich terminowość i ostateczne koszty realizacji; korygowanie i modyfikowanie planowanych kierunków działań, jeśli nie ma szans i możliwości ich wykonania; weryfikację zgodności założonych planów finansowych z faktyczną ich realizacją; weryfikację zgodności uzyskiwanych efektów z założonymi celami; ocenę efektywności wykorzystania środków finansowych pozostających w dyspozycji. Wszystkie wyżej wskazane czynności będą wykonywane w ramach codziennych obowiązków pracowników Gminy. Wskazać należy, że czynności te pokrywały się będą z monitoringiem strategii rozwoju Gminy oraz poszczególnych projektów. Nie planuje się więc angażowania dodatkowych pracowników. Monitoring nie będzie się też wiązał z dodatkowymi nakładami finansowymi. 6. Wyniki bazowej inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla Inwentaryzację sporządzono na podstawie wytycznych Poradnika „Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)?”. W wielu przypadkach posłużono się danymi dużo dokładniejszymi niż przewiduje Poradnik. Posłużono się również publikacją pt. „Gospodarka Niskoemisyjna zaczyna się w gminie – podręcznik dla polskich samorządów” autorstwa Pana Dr inż. Arkadiusza Węglarza, Ewy Winkowskiej i Wojciecha Wójcika. 6.1. Zasięg geograficzny, zakres i sektory Zasięg geograficzny inwentaryzacji obejmuje cały obszar Gminy Łyszkowice. Bazowa inwentaryzacja emisji CO2 sporządzona została w oparciu o końcowe zużycie energii na terenie Gminy, zarówno w sektorze komunalnym, jak i pozakomunalnym. W zakres poniższej inwentaryzacji wzięto pod uwagę bezpośrednie emisje ze spalania paliw w budynkach, instalacjach. Zinwentaryzowano emisję pochodzącą z pojazdów będących w użytkowaniu Gminy, emisje związane ze zużyciem paliw silnikowych w pojazdach poruszających się po terenie Gminy (ruch lokalny oraz tranzytowy przez Gminę), a także emisję generowaną przez oświetlenie uliczne. Należy zauważyć, że Gmina nie ma wpływu na działania zmierzające do zmian emisji w sektorze transportowym - nie posiada własnego taboru, systemu komunikacyjnego itp. Wzięto natomiast pod uwagę pośrednie emisje towarzyszące produkcji energii elektrycznej, ciepła i chłodu w wykorzystywanych przez odbiorców końcowych instalacjach zlokalizowanych na terenie Gminy. Brak jest wiarygodnych danych odnośnie zużycia energii przez przedsiębiorstwa funkcjonujące na obszarze Gminy Łyszkowice. Jednak są to podmioty małe, nie generujące nadmiernego zanieczyszczenia środowiska. Ich udział w ogólnej emisji jest więc śladowy. Na obszarze Gminy nie stwierdzono innych emisji. 6.2. Metodyka inwentaryzacji Prawidłowo prowadzona gospodarka energetyczna na różnych szczeblach administracyjnych np. gminy, nie może bazować na wykorzystaniu jednego źródła energii, konieczne jest zróżnicowanie dostępnych form energii i metod ich przetwarzania. Powoduje to wzrost konkurencyjności poszczególnych nośników energii na rynku paliwowo-energetycznym, a w konsekwencji wzrost ich jakości jako paliw i zwiększenie jakości usług energetycznych, tzn. ich wytwarzania, przesyłania i dystrybucji. Dywersyfikacja źródeł energii poprzez wykorzystanie energii odnawialnej umożliwia wejście na rynek energetyczny małej energetyki rozproszonej. Zgodnie z wymogami Prawa energetycznego na szczeblu gminnym, powinny być zbilansowane potrzeby energetyczne Gminy i istniejące możliwości zaopatrzenia w ciepło i elektryczność. Gmina Łyszkowice jest gminą wiejską, nie posiada scentralizowanych systemów ogrzewania. Budynki są zaopatrywane w ciepło indywidualnie. W Gminie nie ma i nie przewiduje się realizacji centralnego systemu ciepłowniczego.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 77 Na terenie Gminy ciepło do ogrzewania obiektów, przygotowania posiłków, c.w.u. i do celów przemysłowych pozyskiwane jest z następujących nośników energetycznych: węgla i pochodnych, gazu ziemnego GZ – 35, oleju opałowego, energii elektrycznej. Na terenie Gminy największa liczba osób mieszka w budownictwie indywidualnym. Dominująca jest zabudowa jednorodzinna z udziałem zabudowy zagrodowej. Wiek budynków nie przekracza 20–40 lat, a jedynie w zabudowie zagrodowej występują starsze budynki. Przeprowadzona ankietyzacja wskazała na stosowanie węgla i jego pochodnych do ogrzewania mieszkań. Celem rozdziału jest zbilansowanie potrzeb energetycznych Gminy oraz wskazanie możliwości racjonalizacji zużycia paliw kopalnych w aspekcie zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Przeprowadzone badania dotyczyły: zużycia poszczególnych paliw, obliczenia powierzchni ogrzewanej i zużycia energii na podstawie pomiarów w szkołach oraz w wybranych budynkach mieszkalnych, wyliczenia wskaźnika zużycia energii w GJ/m2, GJ/m³, obliczenia emisji pochodzącej ze spalania paliw. Dane do obliczeń uzyskano z właściwych instytucji i badań własnych. Bilans energii w Gminie Łyszkowice wykonano przyjmując podane niżej założenia. Do ogrzania 1m2 powierzchni mieszkalnej (badania własne) potrzebne jest 0,7 GJ energii. Odpowiadająca tym potrzebom energetycznym moc cieplna wynosi 0,1 kW, czyli 1 kW zainstalowanej mocy odpowiada produkcji energii cieplnej 7 GJ. Przyjmując, że 1 t węgla posiada wartość opałową 21 GJ, można nią ogrzać 30 m2 powierzchni. Zatem w obliczeniach można przyjąć, że do ogrzania 1 mieszkania (przeciętna powierzchnia 60 m2) w Gminie Łyszkowice jest zużywane 2,5 t węgla. Emisję ze spalania paliw obliczono na podstawie jednostkowych wskaźników emisji gazów do atmosfery pochodzących ze spalania różnego rodzaju paliw, podanych w tabeli poniżej. Tabela : Jednostkowe wskaźniki emisji gazów do atmosfery pochodzące ze spalania różnego rodzaju paliw. emisja w g/GJ paliwo wartość opałowa MJ/jedn. nat CO2 SO2 NOx CO Węgiel kam. 21 MJ/kg 90 240 750 150 120 Koks 22 MJ/kg 11 080 750 150 120 Drewno 15 MJ/kg 0 0 200 150 Słoma 14 MJ/kg 0 0 200 150 Olej opałowy 43 MJ/kg 77 360 195 180 15 Gaz ziemny 34 MJ/Nm3 55 840 15 100 19 6.3. Budynki będące własnością Gminy W ramach inwentaryzacji przeprowadzono diagnozę wszystkich budynków będących własnością Gminy Łyszkowice. Załącznikiem do Planu Gospodarki Niskoemisyjnej jest baza w formacie edytowalnym. Baza powinna być aktualizowana co rok, aby stwierdzić realne oszczędności w emisji substancji niebezpiecznych do powietrza.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 78 Tabela : Emisja bazowa w budynkach będących własnością Gminy Łyszkowice energia udział OZE powierzchnia emisja bazowa rok 2015 (w gramach) l. zużywana w bilansie położenie budynku przeznaczenie zabudowy źródło energii p rocznie energetycznym (m2) CO2 SO2 NOx CO GJ/rok (%) olejowa, 1 Bobrowa, nr. działki 691 Strażnica OSP 160 96,00 0 7426560 18720 17280 1440 doraźny olejowa, 2 Czatolin 207A, nr. działki 577 Strażnica OSP 218 130,80 0 10118688 25506 23544 1962 doraźny olejowa, 3 Gzinka 21B, nr. działki 270/1 Strażnica OSP 311 186,60 0 14435376 36387 33588 2799 doraźny ogrzewanie 4 Kalenice, nr. działki 514/1 strażnica OSP 168 100,80 0 7797888 19656 18144 1512 elektryczne Kalenice 119, Szkoła węglowa, 5 1287 772,20 0 59737392 150579 138996 11583 nr. działki 511/5, 512 Podstawowa sezonowy węglowa, 6 Łagów 62A, nr. działki 915/2 Strażnica OSP 120 0,00 0 0 0 0 0 doraźny węglowa Łyszkowice, ul. Głowackiego budynek 7 443 (każdy 265,80 0 20562288 51831 47844 3987 19, nr. działki 73/3 mieszkalny lokal) Łyszkowice, ul. Gminna 12, nr. wspólne 8 Strażnica OSP 334 200,40 0 15502944 39078 36072 3006 działki 137/1 z UG Gminny Łyszkowice, ul. Gminna 14, nr. olejowa, 9 Ośrodek 739 443,40 0 34301424 86463 79812 6651 działki 164/9 sezonowy Kultury 1 Łyszkowice, ul. Gminna 5A, nr. olejowa, Przedszkole 947 568,20 0 43955952 110799 102276 8523 0 działki 175/1 całoroczny budynek 1 Łyszkowice, ul. Cmentarna, nr. ogrzewanie oczyszczalni 241 144,60 0 11186256 28197 26028 2169 1 działki 283/5 elektryczne ścieków 1 Łyszkowice, ul. Cmentarna, nr. budynek ogrzewanie 86 0,00 0 0 0 0 0 2 działki 263 na stadionie elektryczne Łyszkowice, ul. Księstwa 1 Zespół Szkół węglowa, Łowickiego 11, 2763 1657,80 0 128247408 323271 298404 24867 3 Publicznych sezonowy nr. działki 309/1 1 Łyszkowice, ul. Gminna 11, nr. węglowa, Urząd Gminy 235 141,00 0 10907760 27495 25380 2115 4 działki, 137/2 sezonowy węglowa 1 Łyszkowice, ul. Brzezińska 4, budynek 380 (każdy 228,00 0 17638080 44460 41040 3420 5 nr. działki 185 mieszkalny lokal)

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 79 węglowa 1 Łyszkowice, ul. Brzezińska 5, budynek 286 (każdy 171,60 0 13274976 33462 30888 2574 6 nr. działki 96/23 mieszkalny lokal) węglowa 1 Łyszkowice, ul. Głowackiego budynek 230 (każdy 138,00 0 10675680 7452 2622 1242 7 16, nr. działki 73/3 mieszkalny lokal) węglowa 1 Łyszkowice, ul. Głowackiego budynek 422 (każdy 253,20 0 19587552 49374 45576 3798 8 23, nr. działki 73/3 mieszkalny lokal) węglowa 1 Łyszkowice, ul. Gminna 2, budynek 183 (każdy 109,8 0 8494128 21411 19764 1647 9 nr. działki 175/1 mieszkalny lokal) węglowa 2 Łyszkowice, ul. Księstwa budynek 266 (każdy 159,6 0 12346656 31122 28728 2394 0 Łowickiego 16, nr. działki 387 mieszkalny lokal) węglowa 2 Łyszkowice, ul. Szkolna 9, budynek 204 (każdy 122,4 0 9468864 23868 22032 1836 1 nr. działki 399/16 mieszkalny lokal) 2 olejowa, Polesie 66A, nr. działki 645 Strażnica OSP 267 160,2 0 9669672 27234 28836 2403 2 doraźny 2 olejowa, Seligów, nr. działki 1105/1 Strażnica OSP 515 309 0 18651240 52530 55620 4635 3 doraźny 2 Szkoła olejowa, Seligów 41, nr. działki 1618/3 673 403,8 0 31237968 78741 72684 6057 4 Podstawowa sezonowy 2 węglowa, Stachlew, nr. działki 187 Strażnica OSP 320 192 0 14853120 37440 34560 2880 5 doraźny 2 Szkoła olejowa, Stachlew 57, nr. działki 188/5 1014 608,4 0 47065824 118638 109512 9126 6 Podstawowa sezonowy 2 Stare Grudze, Świetlica olejowa, 261 156,6 0 12114576 30537 28188 2349 7 nr. działki 893/5 wiejska doraźny 2 Świetlica węglowa, Trzcianka, nr. działki 127 437 262,2 0 20283792 51129 47196 3933 8 wiejska doraźny 2 olejowa, Wrzeczko, nr. działki 884 Strażnica OSP 332 199,2 0 15410112 38844 35856 2988 9 doraźny 624952176 1564224 1450470 121896 TON 624,95 1,56 1,45 0,12 Źródło: Opracowanie własne.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 80 Stwierdzono, że większość budynków należących do gminy Łyszkowice znajduje się dobrym stanie, lecz posiada przestarzałe źródła ciepła. Nie wykorzystywane są żadne odnawialne źródła energii. Aby ograniczyć emisje z budynków publicznych należy w szczególności skupić się na wymianie źródła ciepła w dużych obiektach szkolnych, ponieważ to one są odpowiedzialne za emisje znacznej ilości substancji niebezpiecznych do powietrza. POJAZDY W tej podgrupie uwzględniono wyłącznie pojazdy będące w użytkowaniu Gminy (pojazdy służbowe). Z tego względu w inwentaryzacji wydzielono następujące kategorie pojazdów: osobowe, dostawcze, specjalne – głównie sprzęt budowlany (ładowarki, koparki, ciągniki rolnicze itp.).

W poniższej tabeli przedstawiono całkowitą emisję CO2 związaną ze spalaniem z wyżej wymienionych pojazdów.

Tabela : Całkowita emisja CO2 związana ze spalaniem z pojazdów będących w użytkowaniu Gminy Lp. Rodzaj Rok 2015 1 Całkowita emisja CO2e z pojazdów 9,25 ton OŚWIETLENIE ULICZNE W tej podgrupie uwzględniono całkowitą ilość energii zużytą na potrzeby przestrzeni publicznej, iluminacji budynków.

W poniższej tabeli przedstawiono całkowitą emisję CO2 związaną z oświetleniem publicznym.

Tabela : Całkowita emisja CO2 związana z oświetleniem ulicznym Lp. Rodzaj Rok 2015 1 Całkowita emisja CO2 z oświetlenia publicznego 145,40 ton 6.4. Budynki prywatne Budynki prywatne są największym emiterem substancji niebezpiecznych do powietrza w Gminie Łyszkowice. Niestety przeprowadzenie wnikliwej diagnozy jest bardzo trudne. Wyniki inwentaryzacji są niepokojące ponieważ stwierdza się, że ponad 90% budynków posiada piece węglowe nowego lub starego typu. Na podstawie analizy w terenie oraz ilości budynków na terenie Gminy oszacowano szacunkową emisję płynącą z domów prywatnych. Wskazać należy, że większość budynków (98%) to domy jednorodzinne. Badając emisję, przeprowadzono badanie ankietowe. Każdy mieszkaniec mógł udzielić informacji o źródle ciepła, zapotrzebowaniu na energię. Określono również stopień docieplenia budynku. W wyniku badania otrzymano 113 ankiet. Jest to jednak zbyt mała liczba, aby posłużyła do analizy. Dlatego też w dniu 15 września 2015 roku przeprowadzono wizję lokalną. Dokonano obserwacji w poszczególnych miejscowościach Gminy. W ten sposób można było określić stopień izolacji poszczególnych domów oraz źródło energii cieplnej. Dlatego też przyjęte wartości i dane są na tyle dokładne aby przeprowadzić badanie emisji. Analizując przybliżoną emisję zanieczyszczeń w Gminie Łyszkowice (szczątkowe dane pozwalają na określenie jedynie emisji przybliżonej, lecz wskazać należy, że odchylenie od realnych wartości nie będzie większe niż 15%), przyjęto średnie wartości wielkości dla domów jednorodzinnych. Uśredniając przyjęto następujące wartości: powierzchnia ogrzewana domu – 84 m2 (dane GUS), standard energetyczny budynku – budynek średnio izolowany (zapotrzebowanie około 140 kWh/MW/rok), ilość osób korzystających z ciepłej wody – 4, zapotrzebowanie na wodę na osobę – 60l/osobę (potrzeby standardowe przyjmowane dla terenów wiejskich), temperatura ciepłej wody użytkowej – 45 stopni C,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 81 liczba dni korzystania z wody – 325, cyrkulacja – brak. W przypadku kotłów stojących na paliwa stałe (tych w Gminie najwięcej), sprawność w trybie podgrzewania ciepłej wody użytkowej, ulega znacznemu zmniejszeniu poza sezonem grzewczym. Zwiększają się wówczas znacznie straty rozruchowe i postojowe kotła. Sprawność kotła kondensacyjnego wskutek podwyższenia temperatury roboczej w trybie podgrzewania ciepłej wody użytkowej również ulega nieznacznemu obniżeniu. Wykres : Sposób ogrzewania budynków prywatnych (udział procentowy)

Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego węglem kamiennym, ekogroszkiem + bojlerem elektrycznym. Tabela : Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego węglem kamiennym, ekogroszkiem + bojlerem elektrycznym

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Kocioł na miał 17257 710.57 17.83 97.45 14.21 Kocioł na „ekogroszek” 14202 584.80 14.67 80.20 11.70 Kocioł na „ekogroszek” + bojler elektryczny 13369 550.47 13.81 75.49 11.01 Wizja lokalna określiła przybliżoną ilość domów prywatnych opalanych miałem węglowym oraz ekogroszkiem. Na tej podstawie oszacowano unos substancji niebezpiecznych do powietrza. Kocioł na miał – 84% domów, czyli 1578 sztuk. Tabela : Unos substancji niebezpiecznych do powietrza: kocioł na miał – 84% domów, czyli 1578sztuk

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Kocioł na miał 27231546 2490084 28135,74 153776,1 22423,38 Ekogroszek – 6% domów, czyli 113 sztuk. Tabela : Unos substancji niebezpiecznej do powietrza: ekogroszek – 6% domów, czyli 113 sztuk

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) ekogroszek 1604826 66082,4 1657,71 9062,6 1322,1 Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego olejem opałowym. Tabela : Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego olejem opałowym

CO2 CO Pył SO2 NOx

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 82 (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Kocioł niskotemperaturowy 8852 5.29 0.19 17.90 6.32 Kocioł kondensacyjny 7311 4.37 0.16 14.78 5.22 Kocioł kondensacyjny + kolektory słoneczne 6842 4.09 0.15 13.84 4.88 Olej opałowy – 3% domów, czyli 56 sztuk. Tabela : Olej opałowy – 3% domów, czyli 56 sztuk

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Olej opałowy (przyjęto piec kondensacyjny) 495 712 296,24 10,64 1002,4 353,92 Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego drewnem. Tabela : Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego drewnem

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Kocioł na zgazowanie drewna 664 404,75 0,48 201,11 6,58 Kocioł na pelety 1976 58,46 0,42 5,98 5,79 Drewno– 5% domów, czyli 94 sztuk. Tabela : Drewno – 5% domów, czyli 94 sztuk.

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Drewno 62 416 38046,5 45,12 18904,34 618,52 Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego gazem LPG (1 budynek). Tabela : Obliczenia dla pojedynczego domu ogrzewanego gazem LPG (1 budynek)

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Kocioł kondensacyjny 5723 3,38 0,01 0,09 2,48 Gaz LPG – około 2% domów, czyli 38 sztuk. Tabela : Gaz LPG – około 3% domów, czyli 38 sztuk

CO2 CO Pył SO2 NOx (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) (kg/rok) Gaz LPG 217 474 128,44 0,38 3,42 94,24 Spalanie paliw powoduje emisję zanieczyszczeń. Wysokie znaczenie odgrywa w tym zakresie nie tylko rodzaj paliwa, ale także konstrukcja kotła grzewczego i palnika oraz ustawienie jego parametrów pracy. Do podstawowych produktów spalania należą: dwutlenek węgla CO2, para wodna H2 O i tlenki azotu NOx. W zależności od rodzaju paliwa i przebiegu spalania, emitowane mogą być poza tym: związki siarki SOx, tlenek węgla CO i pył.

Dwutlenek węgla CO2 nie jest traktowany jako zanieczyszczenie, ale jako gaz powodujący efekt cieplarniany. Stanowi on bowiem końcową postać związku węgla powstałą przy prawidłowym całkowitym spalaniu paliwa. Węgiel jako pierwiastek jest składnikiem każdego paliwa, stanowiąc nośnik energii w nim zawartej. Niekorzystne spalanie paliwa powoduje, że produktami mogą być: tlenek węgla CO lub niespalony węgiel C. Szczególnie tlenek węgla CO (czad) stanowi zagrożenia dla człowieka, w przypadku zwiększonego stężenia w zamkniętych pomieszczeniach. Tlenki azotu stanowią nieunikniony produkt spalania, z racji ich zawartości w powietrzu na poziomie 78%. Związki siarki emitowane są przy spalaniu paliw stałych (węgiel), a także przy spalaniu oleju opałowego. Emisje zanieczyszczeń można obniżać stosując nowoczesne wysokosprawne źródła cieplne, dodatkowo wspomagając je Odnawialnymi Źródłami Energii, jak w szczególności instalacjami solarnymi. Tabela : Tabela sumaryczna

CO2 (kg/rok) CO (kg/rok) Pył (kg/rok) SO2 (kg/rok) NOx (kg/rok) suma 29 611 974 2 594 638 29 850 182 749 24 812

CO2 (ton/rok) CO (ton/rok) Pył (ton/rok) SO2 (ton/rok) NOx (ton/rok)

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 83 suma 29 612 2 595 30 183 25 Wykres : Udział substancji niebezpiecznych uwalnianych do powietrza atmosferycznego z budynków prywatnych Gminy Łyszkowice.

Jak już wspomniano, badanie oparto na wartościach uśrednionych i w dużej mierze obserwacjach. Choć obliczone wartości mogą zawierać 15% odchylenia, to dane jasno ukazują problem Gminy. Jest nim emisja z domów prywatnych. Szczególnie chodzi o domy opalane węglem i ekogroszkiem. Tutaj emisja wszystkich badanych związków jest największa. Dlatego też - w okresie wdrażania Planu - Gmina musi skupić się na zmniejszeniu emisji z domostw opalanych węglem i jego pochodnymi. Problem występuje głównie w domach wybudowanych przed rokiem 1990. Niezbędne staje się wprowadzenie szczególnych form wsparcia dla zmiany źródeł ogrzewania. Innym problemem staje się fakt, że budynki starego typu nie są poprawnie docieplone. TRANSPORT Podgrupa ta zawiera wszystkie emisje związane ze zużyciem paliw silnikowych w pojazdach poruszających się po terenie Gminy. Uwzględniono ruch lokalny oraz tranzytowy przez Gminę. Zgodnie z ogólnokrajowym trendem wzrasta ilość samochodów oraz intensywność ich użytkowania, co przekłada się na wzrost emisji z transportu. Jednocześnie średnia wieku pojazdów w Polsce ulega zmianie (jest coraz większy udział samochodów nieprzekraczających 10 lat), zatem zmniejsza się średnie zużycie paliw. Źródłami emisji w tej grupie są procesy spalania benzyn, oleju napędowego oraz LPG, przy czym udział benzyn zmniejsza się na korzyć oleju napędowego i LPG.

W poniższej tabeli przedstawiono całkowitą emisję CO2 związaną z transportem.

Tabela : Całkowita emisja CO2 związaną z transportem Lp. Rodzaj Rok 2015 1 Całkowita emisja CO2e z transportu 44,56 ton 6.5. Przedsiębiorstwa Gmina Łyszkowice jest gminą wiejską o charakterze rolniczo-przemysłowo-turystycznym. Do głównych instytucji, zakładów pracy i punktów usługowych prowadzących działalność gospodarczą na jej terenie należą: Bank Spółdzielczy w Skierniewicach O/ Łyszkowice, Bank PEKAO SA w Skierniewicach O/ Łyszkowice, Urząd Pocztowy, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej BETER-MED w Łyszkowicach, OSP w Łyszkowicach,

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 84 GKS w Łyszkowicach, Hurtownia farmaceutyczna TAKEDA Pharma Sp. z o.o. w Łyszkowicach, Stacja paliw HALTER w Łyszkowicach, STYROMAX w Łyszkowicach, Betomet Przedsiębiorstwo PHU Anna Klimaszewska – Kolonia Łyszkowice, PRAL-TRANS Piotr Bojski w Łyszkowicach, Ubojnia zwierząt rzeźnych Ryszard Szymajda w Łyszkowicach, Piekarnia Piotr Panak w Łyszkowicach, Betoniarstwo Sławomir Piotrowski w Czatolinie. Firmy te nie są dużym emiterem substancji niebezpiecznych do powietrza. Można stwierdzić że emisja jest śladowa i nie będzie brana pod uwagę. Istnieje również problem z oszacowaniem tej emisji, ponieważ wskazane firmy nie muszą składać raportów o wielkości emitowanych zanieczyszczeń. 7. Działania/zadania i środki zaplanowane na cały okres objęty planem W poniższej tabeli zaprezentowano projekt wytypowany do realizacji w latach 2015 – 2020. Projekt ten został zawarty również w Strategii Rozwoju Gminy Łyszkowice na lata 2015 – 2022. Nazwa projektu Zwiększenie efektywności energetycznej budynków Zespołu Szkół w Łyszkowicach Opis projektu Niezwykle ważnym elementem rozwoju Gminy jest zapewnienie efektywności energetycznej we wszystkich obiektach użyteczności publicznej. W związku z tym planowana jest wymiana źródeł ciepła w poszczególnych obiektach. Najważniejszym elementem projektu jest budynek Gimnazjum w Łyszkowicach. Przewiduje się prace termomodernizacyjne wraz z wymianą stolarki okiennej i drzwiowej. Zlikwidowany zostanie kocioł węglowy. Wykorzystane zostaną odnawialne źródła energii. Szacowane koszty Szacowany koszt projektu to około 3 mln PLN. Planuje się pozyskanie dotacji z EFRR w wysokości 85% kosztów projektu. Wkład EFRR – 2 550 000,00 PLN Wkład własny Gminy Łyszkowice – 450 000,00 PLN

W miarę możliwości planowany jest udział innych środków krajowych w realizacji przedsięwzięcia. Szacowana data realizacji Planuje się realizację projektu w latach 2016 – 2017. Wpływ na realizację Planu Projekt ma na celu racjonalizację gospodarki zasobami na terenie Gminy. Efektywność energetyczna ma doprowadzić do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej i pozwolić na stopniową dywersyfikację źródeł energii. Wskaźniki osiągnięcia celów - spadek ilości substancji niebezpiecznych uwalnianych do powietrza, - poprawa bezpieczeństwa, - poprawa zdrowotności mieszkańców; Projekty uzupełniające Działania promujące efektywność energetyczną oraz odnawialne źródła energii – planuje się realizację działań promocyjnych, które finansowane będą z EFS, środków krajowych. Będą one miały na celu promowanie postaw ekologicznych wśród mieszkańców. Szczególny nacisk położony zostanie na promowanie efektywności energetycznej w budynkach prywatnych i przedsiębiorstwach. Lista projektów będzie poszerzana jeśli tylko będzie to możliwe, biorąc pod uwagę uwarunkowania budżetowe Gminy Łyszkowice. 8. Wskaźniki monitorowania Monitoring stanowi bardzo ważną część procesu wdrażania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Regularny monitoring, któremu towarzyszy odpowiednia adaptacja Planu, pozwala ten proces stale usprawniać. Raport z # wdrażania Planu powinien obejmować wyniki aktualnej inwentaryzacji emisji CO2 .

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 85 Monitorowanie jest procesem, który ma na celu analizowanie stanu zawansowania Planu i jego zgodności z postawionymi celami. Istotą monitorowania jest wyciąganie wniosków z tego, co zostało i nie zostało zrobione. Jest nią także modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładany cel w przyszłości. Istotnym elementem monitorowania jest wypracowanie technik zbierania informacji oraz opracowanie odpowiednich wskaźników, które będą odzwierciedlały efektywność prowadzonych działań. Monitorowania wdrażania Planu oraz jej poszczególnych elementów dokonywać będzie Komitet Monitorujący. Aby zachować ciągłość procesu przygotowania Planu i jego realizacji, w skład Komitetu Monitorującego wchodzić będą członkowie grupy roboczej, zaangażowanej w sporządzanie Planu. Skład Komitetu Monitorującego przedstawiać się będzie zatem następująco: Wójt Gminy, Koordynator Zespołu. Zebrania Komitetu Monitorującego odbywać się będą raz w roku. Istnieje możliwość częstszych spotkań. Komitet Monitorujący analizować będzie ilościowe i jakościowe informacje na temat wdrażanych projektów i całego Planu w aspekcie finansowym i rzeczowym. Celem takiej analizy jest zapewnienie zgodności realizacji projektów i Planu z wcześniej zatwierdzonymi założeniami i celami. Jeśli w raportach monitoringowych ujawnione zostaną problemy związane z wdrażaniem Planu Gospodarki Niskoemisyjnej, Komitet Monitorujący powinien podjąć działania mające na celu wyeliminowanie pojawiających się trudności wdrożeniowych. Na koniec każdego podokresu planowania Koordynator sporządzi raport końcowy, obrazujący faktycznie zrealizowane zadania w kontekście założeń. Wszelkie rozbieżności pomiędzy ustaleniami Planu, a jego rzeczywistym wykonaniem będą w w/w raporcie szczegółowo wyjaśnione. Raport końcowy będzie dostępny do wglądu w Urzędzie Gminy. Zgodnie z potrzebami i typem Gminy zaprojektowano następujące wskaźniki monitoringu: Transport W Planie zrezygnowano z umieszczenia wskaźników dotyczącej polityki transportowej. Gmina nie ma jakiejkolwiek możliwości wpływania na tę politykę ani wiarygodnego pomiaru wskaźników. Gmina nie posiada zintegrowanej sieci połączeń komunikacyjnych, taboru. Na terenie Gminy nie występuje problem korków czy niedrożności ruchu. Gmina może jedynie oddziaływać na władze krajowe i regionalne w celu możliwie jak najszybszej reorganizacji ruchu drogowego. Działania promocyjne będą również ukierunkowanie na wdrażanie pojazdów elektrycznych lub oszczędnych. Budynki Wskazano następujące wskaźniki monitoringu budynków: 1. Procentowy spadek CO2 uwalnianego do powietrza w budynkach publicznych i prywatnych na terenie Gminy. Wskaźnik będzie monitorowany na podstawie dokumentacji projektowej i powykonawczej danego projektu. Wykonawca dokumentacji projektowej będzie musiał ocenić, jak zmieni się emisja CO2 i innych substancji do powietrza atmosferycznego po oddaniu projektu. Każdy projekt będzie musiał obejmować analizę opcji ze wskazanymi wskaźnikami emisji i opłacalności ekonomicznej. Dla każdego budynku publicznego sporządzono bazową inwentaryzację emisji CO2. Monitoring będzie więc mógł się odbywać w oparciu o analizę bazową. Pamiętać jednak należy, że analiza została sporządzona w oparciu o oficjalne wskaźniki i mogą się one różnić biorąc pod uwagę temperatury w danym roku. Rozbieżności będą więc niewielkie. W miarę dostępnych danych prowadzony będzie również monitoring w domach prywatnych. Za monitoring wskaźnika odpowiedzialny będzie koordynator. 2. Całkowita powierzchnia zainstalowanych kolektorów słonecznych w budynkach publicznych i prywatnych. W tym momencie udział energii odnawialnej w całkowitym bilansie energetycznym Gminy jest bliski zeru. Dlatego jako poziom bazowy przyjmuje się zero. Gmina będzie czynnie pomagać w instalacji kolektorów słonecznych w budynkach prywatnych, dlatego będzie w stanie monitorować ich ilość. We własnych budynkach monitoring odbywać się będzie na podstawie protokołów odbioru robót. Za monitoring odpowiedzialny będzie koordynator. 3. Udział odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym budynków publicznych. Gmina wdrażać będzie projekty zmierzające do zastąpienia istniejących źródeł energii źródłami odnawialnymi (fotowoltaika, pompy ciepła, kogeneracja). Zainstalowane mierniki muszą analizować, jak duży udział w poszczególnym obiekcie zajmuje energia tworzona ze źródeł odnawialnych. Za monitoring odpowiedzialny będzie koordynator.

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 86 Lokalna produkcja energii Wskazano następujące wskaźniki monitoringu budynków: 1. Ilość energii elektrycznej wytwarzanej przez lokalne instalacje. Lata 2014 – 2020 to lata, w których rozwijać się będzie lokalna energetyka. Monitorowane będą dane dotyczące energii powstającej w lokalnych instalacjach (farmach wiatrowych, fotowoltaicznych i innych). Dane pozyskiwane będą na podstawie warunków wydawanych przez Gminę i innych ogólnodostępnych danych. Za monitoring wskaźnika odpowiedzialny będzie koordynator. Zaangażowanie sektora prywatnego Zrezygnowano ze wskaźnika w dziale zaangażowanie sektora prywatnego. Na terenie Gminy znajdują się małe firmy monterskie (czasami jednoosobowe). Dynamika powstawania i zamykania tych firm zależy od bieżącego popytu. Dlatego też monitoring tego wskaźnika nie obrazuje realnych trendów gospodarczych na terenie Gminy. Poniżej przestawiono szacowane wskaźniki osiągnięcia poszczególnych wskaźników do roku 2021. Wskaźniki zaprezentowano rosnąco. Wskaźnik 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Dział budynki Procentowy spadek CO uwalnianego do powietrza w 2 0 4 6 11 15 20 budynkach publicznych i prywatnych na terenie Gminy [%] Całkowita powierzchnia zainstalowanych kolektorów słonecznych w budynkach publicznych 0 100 200 300 400 500 i prywatnych [m2] Udział odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym budynków publicznych 1 4 5 8 10 11 [%] Lokalna produkcja energii Ilość energii elektrycznej wytwarzanej przez lokalne instalacje 0 0,003 0,1 0,5 3 5 [MW]

Id: D6258BBB-6058-420E-8697-7E13DB06D02D. Uchwalony Strona 87