STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019-2023

Danilovgrad, avgust 2019. godine

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

OBRAĆANJE PREDSJEDNICE OPŠTINE

Poštovani, Opština Danilovgrad je u prethodnom periodu permanentno radila na izradi, ažuriranju i donošenju planskih dokumenata, kako razvojnih tako i prostorno- urbanističkih, sa kojima je pokrivena čitava teritorija opštine. S obzirom da u 2018. godini ističe Strateški plan razvoja za period 2012 – 2018. godine, to su blagovremeno preduzete mjere i aktivnosti za izradu i donošenje novog Strateškog plana za period 2019 – 2023. godina. Odluka je donesena 14.08.2018. godine saglasno Pravilniku o metodologiji za izradu strateškog plana razvoja jedinica lokalne samouprave („Sl. list Crne Gore“, br. 68 od 31.10.2016. godine). Radna grupa i Opštinska konsultativna grupa su blagovremeno pripremile tekst, dokumente i sprovode sve zakonske radnje koje omogućavaju da se ovaj dokument blagovremeno donese i obezbijedi potpuni kontinuitet u daljem radu i razvoju Opštine. Kada je riječ o sadržaju samog dokumenta želim istaći da se realizacijom istog obezbjeđuje dalji dinamičan razvoj opštine, a posebno u dijelu privlačenja novih investitora, razvoja postojećih subjekata, većeg zapošljavanja, povećanja standarda svih građana opštine, kao i institucionalno jačanje lokalne samouprave u skladu sa savremenim evropskim i svjetskim trendovima po čemu je ova opština već prepoznata. Ostvareni rezultati u prethodnom periodu koji se ogledaju: u preko 100% većim investicijama od planiranih; povećanju zaposlenosti za preko 1000 novih radnih mjesta; permanentno nižoj stopi nezaposlenosti od državnog prosjeka; obnovi i izgradnji brojnih infrastrukturnih objekata; unaprjeđenju komunalnih usluga i zaštite životne sredine; povećanju standarda i socijalne sigurnosti svih građana opštine. Istovremeno značajno su povećavani budžetski prihodi i kadrovsko osposobljavanje lokalne uprave, javnih preduzeća i javnih ustanova posebno sa mladim i stručnim kadrovima. Razvoj kulture i sporta su takođe na zavidnom nivou. Realizacija državnog projekta certifikacije opštine po mjeri privrede za Jugoistočnu Evropu je u toku. Posebno želim da naglasim da je ovaj dokument u cjelosti usklađen sa raspoloživim resursima opštine, lokalnom Strategijom održivog razvoja opštine, te razvojnim strategijama na nivou države Crne Gore po svim oblastima. Sve to skupa bila je dobra podloga za definisanje i predlaganje Strateškog plana razvoja za narednih četiri godine, a stručan i ambiciozan tim formiran na sinergiji znanja, mladosti i iskustva treba da bude garancija za njegovo ostvarivanje.

OPŠTINA DANILOVGRAD PREDSJEDNICA Zorica Kovačević

S t r a n a 2

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

S A D R Ž A J 1. UVOD ...... 5 Principi strateškog planiranja ...... 5 Metode starteškog planiranja ...... 5 2. PRIKAZ STRATEŠKOG PLANA RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD ...... 6 Sadržaj strateškog plana razvoja ...... 8 3. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA I SWOT ANALIZA ...... 8 Istorija ...... 8 Geografski položaj i prirodni resursi ...... 9 3.2.1. Reljef ...... 10 3.2.2. Klima ...... 10 3.2.3. Hidrografija (vode) ...... 11 3.2.4. Flora i fauna ...... 11 3.2.5. Zemljište ...... 12 3.2.6. Šume i šumska zemljišta ...... 12 Mineralni resursi ...... 13 Stanovništvo ...... 13 3.4.1. Demografski podaci ...... 13 3.4.2. Kretanje stanovniša ...... 14 3.4.2.1. Kretanje stanovništva domaćinstava i stanova po naseljima u periodu od 2003 -2011. godine ...... 15 3.4.3. Obrazovna struktura ...... 19 3.4.4. Tržište rada ...... 19 3.4.5. Obrazovne institucije ...... 20 3.4.5.1. Predškolska ustanova JPU “Irena Radović” ...... 21 3.4.5.2. Osnovna škola „Vuko Jovović“ ...... 21 3.4.5.3. Osnovna škola „Milosav Koljenšić“ - Slap ...... 23 3.4.5.4. Osnovna škola „Blažo Mraković“ - Donji Zagarač ...... 23 3.4.5.5. JU Gimnazija “Petar I Petrović Njegoš” ...... 23 3.4.6. Ukupan broj zaposlenih na nivou obrazovnih ustanova ...... 24 3.4.7. Podrška obrazovanju ...... 24 3.4.8. Ostale obrazovne institucije na nivou opštine Danilovgrad ...... 25 ZDRAVSTVO I SOCIJALNI RAD ...... 26 3.5.1. Podaci o broju korisnika osnovnih prava iz socijalne i dječije zaštite sa stanjem na dan 31.12.2018. godine ...... 27

S t r a n a 3 STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023 KULTURNA DJELATNOST ...... 28 SPORT I REKREACIJA...... 30 3.7.1. F.K. “ISKRA” ...... 30 3.7.2. K.K. DANILOVGRAD ...... 30 3.7.3. M.R.K. “DANILOVGRAD” ...... 31 3.7.4. Sportska infrastruktura ...... 31 PRIVREDA OPŠTINE DANILOVGRAD ...... 32 3.8.1. Industrijske Zone ...... 33 3.8.2. Poljoprivredna proizvodnja i potencijali ...... 34 3.8.3. Podrška opštine Danilovgrad ...... 36 3.8.4. Biljna proizvodnja ...... 37 TURIZAM I VJERSKI TURIZAM ...... 41 INFRASTRUKTURA...... 42 3.10.1. Saobraćajna infrastruktura ...... 42 3.10.2. Telekomunikaciona infrastruktura ...... 42 3.10.3. Elektroenergetska insfrastruktura ...... 43 3.10.4. Vodosnabdijevanje ...... 43 3.10.5. Upravljanje otpadnim vodama ...... 44 INSTITUCIONALNI KAPACITETI ...... 44 3.11.1. Administracija ...... 44 3.11.2. Privredna društva i javne ustanove Opštine Danilovgrad ...... 45 3.11.3. Državne institucije: ...... 45 3.11.4. Civilni sektor ...... 45 4. REALIZACIJA STRATEŠKOG PLANA RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2012-2018. GODINE I SWOT ANALIZA ...... 46 REALIZACIJA SPR 2012-2018 ...... 46 II SWOT ANALIZA ...... 49 5. RAZVOJNI CILJEVI OPŠTINE DANILOVGRAD ...... 54 OPŠTI CILJ ...... 54 SPECIFIČNI CILJEVI I PRIORITETI ...... 54 PROJEKTNE IDEJE ...... 55 FINANSIRANJE I MONITORING STRATEŠKOG PLANA ...... 81 6. GODIŠNJI AKCIONI PLAN ZA 2019. GODINU ...... 82 7. Rekapitulacija ...... 86 8. Indikativni Akcioni plan za 2020. godinu ...... 86

S t r a n a 4

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Principi strateškog planiranja

Kooperativnost i otvorenost za saradnju – Ovaj princip podrazumijeva prihvatanje sugestija i mišljenja drugih, spremnost za saradnju kao i potpuno jednak pristup svim zainteresovanim stranama. Saradnja, sa druge strane mora biti usmjerena na dostizanje krajnjeg cilja, koji je u interesu svih koji učestvuju u radu. Takođe, veoma je bitna saradnja između javnog i privatnog sektora. Transparentnost – Svi poslovi u svim segmentima vode se javno. Nabavke se javno oglašavaju (putem javnih glasila). Na taj način, javnost stiče uvid u rad institucija, reaguje ukoliko je potrebno, djeluje kao korektivni faktor, ali se na ovaj način povećava povjerenje građana u rad organa lokalnih subjekata u svim oblastima. Profesionalnost – Ovaj princip podrazumijeva poštovanje obaveza, rokova, tačnost pri izvršavanju preuzetih obaveza, a sve to vodi ka kvalitetno obavljenom poslu. Kreativnost – Ponašanje koje proističe iz ovog principa podrazumijeva držanje koncetracije na zadatak, pronalaženje novih načina njihovog rješavanja, plasiranje novih ideja i iniciranje noviteta u pristupu tokom i nakon procesa planiranja. Objektivnost – Ovaj princip se karakteriše realnim sagledavanjem svih potencijala i mogućnosti koje su na raspolaganju zajednici. Time zajednica uskladjuje svoje planove sa mogućnostima, pa ne dolazi do raskoraka između ove dvije kategorije. Objektivnim pristupom, opština Danilovgrad će zapravo posmatrati probleme sa realnih osnova i na isti način pristupati njihovom rješavanju. Svjesni svojih mogućnosti lakše ćemo dostići planirane ciljeve. Poštovanje zakonitosti i vladavine prava – Poslovi se obavljaju u skladu sa domaćim propisima i propisima EU. Pored toga, neophodno je poštovati i ujedno implementirati postojeća planska dokumenta i Strateški plan. Na ovaj način povećava se produktivnost rada, a zajednica time jača u svim sferama.

Metode starteškog planiranja

Prilikom izrade dijagnostike razvoja opštine Danilovgrad korišćena je kombinacija više metoda, od kojih su najznačajnije sljedeće: a) Analitička metoda – koliko su vrijeme i prostor dozvoljavali, numerički i drugi pokazatelji su analizirani da bi mnoštvo numeričkih podataka bilo razumljivije korisnicima ovog projekta; b) Statistička metoda – stope rasta ili opadanja, izračunavanje indeksa, strukture i dr.;

S t r a n a 5

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

c) Komparativna metoda – reprezentativni pokazatelji razvoja su upoređivani sa uporedivim pokazateljima u vremenu i prostoru; d) Istorijska metoda – prikupljanje podataka iz sekundarnih izvora. Kao osnovna informaciona osnova za potrebe ovog dokumenta korišćeni su: a) Nacionalne strategije; b) Statistički godišnjaci – Monstat; c) Lokalne strategije. Podaci prikupljeni empirijskim istraživanjima od relevantnih subjekata – nosilaca razvoja u privredi, društvenim djelatnostima, infrastrukturi, lokalnoj upravi, državnim organima, javnim preduzećima i ustanovama i dr.

Saglasno Zakonu o lokalnoj samoupravi, Zakonu o regionalnom razvoju i Statutu, opštine su dužne da donose planove i programe kao i da se bave poslovima koji obezbjeđuju što bolji ambijent za razvoj preduzetništva i promociju ekonomskih aktivnosti. Osnovni cilj strateškog planiranja je da se na najbolji mogući, racionalan i održiv način iskoriste raspoloživi resursi opštine. Zato se Strateški plan bazira na komparativnim i konkurentskim prednostima lokalne zajednice. Strateški plan ne treba samo da ima uticaj na pojedine sektore lokalne privrede, već na cijelu ekonomiju zajednice i susjednog okruženja, jer je osnovni cilj jačanje ekonomske konkurentnosti određenog područja. S obzirom da se radi o osnovnom planskom dokumentu za održiv socijalno ekonomski razvoj svake jedinice lokalne samouprave, osnovni smjerovi razvoja (ciljevi i prioriteti) moraju biti usklađeni sa ciljevima i prioritetima koje definiše Strategija održivog razvoja Crne Gore, kao osnovni planski dokument na nacionalnom nivou kojim se utvrđuju ciljevi i politike regionalnog razvoja. Zato ovaj dokument treba da obezbijedi konsenzus relevantnih nacionalnih, regionalnih i lokalnih partnera o razvojnim potrebama jedinica lokalnih samouprava, te da posluži kao osnova za predlaganje, usklađivanje i finansiranje definisanih aktivnosti. Dokument obezbjeđuje smjernice za izradu razvojnih projekata usaglašenih sa susjednim jedinicama lokalnih samouprava. Opština Danilovgrad je donijela Lokalnu strategiju održivog razvoja kao dugoročan razvojni dokument, naslanjajući se na Prostorno urbanistički plan (PUP) kao i posebna dokumenta za oblasti ulaganja u male i srednje programe u organskoj poljoprivredi i prehrambenoj industriji, oblasti turizma i lovstva sa rokovima vezanim poslije 2018. godine, te su isti sa posebnom pažnjom razmatrani prilikom koncipiranja ovog strateškog plana.

S t r a n a 6

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

U skladu sa metodologijom za izradu Strateškog plana jedinice lokalne samouprave iz oktobra 2016. godine formirana je Radna grupa za pripremu, reviziju i realizaciju Strateškog plana razvoja opštine Danilovgrad 2019-2023. godina, u sastavu:

1. Aleksandar Pavićević, potpredsjednik Opštine, koordinator 2. Dejan Vuković, sekretar Sekretarijata za komunalne stambene poslove i saobraćaj, član 3. Maja Pavličić, sekretarka Sekretarijata za finansije i ekonomski razvoj, član 4. Vasilije Otašević, sekretar Sekretarijata za planiranje i uređenje prostora i zaštitu životne sredine, član 5. Slavko Velimirović, sekretar Sekretarijata za imovinu i investicije, član 6. Nataša Milonjić Drašković, v.d. Menadžer opštine, član 7. Jelena Marojević, v.d. pomoćnice direktora Uprave lokanih javnih prihoda, član 8. Darko Mrvaljević, koordinator za projekte Službe predsjednika, član 9. Žana Perović, DOO „Vodovod i kanalizacija“ Danilovgrad, član 10. Anja Bošković, DOO „Komunalno“ Danilovgrad, član 11. Darko Božović, IT- sektor Služba predsjednika, član 12. Marijana Filipović, sekretar Radne grupe Proces izrade Strateškog plana razvoja opštine Danilovgrad podrazumijevao je participativan pristup, uz učešće predstavnika svih zainteresovanih strana. U tom smislu, i u skladu sa Pravilnikom za izradu ovog dokumenta, predsjednica opštine je donijela rješenje o formiranju konsultativne grupe koju čine predstavnici lokalne samouprave, opštinskih preduzeća i ustanova, predstavnici nacionalnih institucija na lokalnom nivou, predstavnici obrazovnih insitucija, NVO i privatnog sektora u sljedećem sastavu: 1. Aleksandar Pavićević 2. Ilija Grgurović 3. Maja Pavličić 4. Nataša Milonjić Drašković 5. Vasko Otašević 6. Jelena Marojević 7. Slavko Velimirović 8. Predrag Kalezić 9. Darko Mrvaljević 10. Miodrag Ćupić 11. Nataša Vuletić 12. Duška Ulama 13. Dejan Vojvodić 14. Nataša Latković 15. Milutin Đuranović 16. Olivera Pavićević 17. Dejan Vuković 18. Bojan Brajović 19. Ivan Dragojević 20. Vesna Jovović 21. Ratko Lakić

S t r a n a 7

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

22. Veselin Jovović 23. Natalija Bulatović 24. Zdravko Bogetić 25. Duško Ivanović 26. Srđan Đurović 27. Maja Luketić 28. Dejan Mandić 29. Ranko Saveljić 30. Nikola Rakočević 31. Velimir Đoković 32. Ranko Šaranović 33. Predstavnici Ministarstva ekonomije 34. Predstavnici Ministarstva održivog razvoja turizma 35. Predstavnici Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja 36. Predstavnici Ministarstva finansija 37. Zajednica Opštine CG

Treba takođe imati u vidu usvojene prostorno-planske dokumente (Prostorni plan opštine do 2020. godine, GUP- Danilovgrad, Prostorno-urbanistički plan opštine, Detaljne urbanističke planove “ Danilovgrad – centar “ , “Spuž” , “Glava Zete” - Ostrog i brojne pojedinačne studije lokacija) kojima je konkretno definisan način korišćenja raspoloživih resursa opštine.

Sadržaj strateškog plana razvoja

Saglasno gore navedenom sadržaj plana čine: 1. Prikaz strateškog plana razvoja JLS; 2. Analiza postojećeg stanja i SWOT analiza; 3. Razvojni ciljevi opštine; 4. Godišnji akcioni plan za ostvarivanje SPR; 5. Praćenje i kontrola sprovođenja (monitoring) SPR; 6. Prilozi.

Istorija

U drugoj polovini XIX vijeka stvorili su se povoljni uslovi za podizanje grada u Bjelopavlićima. Posle drugog Omer-pašinog pohoda na Crnu Goru, knjaz Nikola u želji boljeg trgovinsko - privrednog kontakta Stare Crne Gore sa Brdima dolazi na zamisao o podizanju pazara na desnoj obali Zete. Tim tragom ide i nalog Senata o predizanju pazara sa Prentine Glavice na Ćeranića Glavicu – 1863. godine. To je bio i početak nastanka naselja.

S t r a n a 8

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Nastojanja knjaza Nikole o izgradnji nove varoši u Bjelopavlićima počinju da se realizuju angažovanjem inženjera Dragiše Milutinovića (1843-1900), sina Sima Milutinovića-Sarajlije. U tom urbanističkom planu koji je Dragiša Milutinović završio 1869. godine pored ovih sadržaja, definisani su i uređenje korita Zete, pravci glavnih saobraćajnica i kapaciteti širenja i modernizacije trgovine. U tekstualnom dijelu plana jasno je naglašeno da nova varoš na Ćeranića Glavici ima kapacitet od 15 hiljada žitelja i da joj je namijenjeno mjesto glavnog privrednog centra Crne Gore. Najvažniji detalj u nastojanjima za povezivanje obala rijeke Zete i čvršćeg povezivanja Stare Crne Gore i Brda je izgradnja mosta koja je počela 1868. godine, a pušten je u rad 16. septembra 1870. godine. U spomen na svog oca mostu je knjaz dao ime vojvode Mirka, novonastaloj varoši po svom stricu i prethodniku knjazu Danilu – Danilovgrad. Tako je tih dalekih godina ubrzano Danilovgrad dobijao svoju infrastrukturu. U skladu sa tim povećavao se i broj žitelja godine 1897. (12. jula) svečano je otvoren i prvi vodovod za novo naselje dok je godine 1872. po nekim podacima bilo je 100 žitelja, do 1875. godine broj stanovnika se učetvorostručio, a sredinom 30-tih godina XX vijeka u Danilovgradu živi preko hiljadu žitelja.

Geografski položaj i prirodni resursi

Opština Danilovgrad pripada središnjem dijelu Crne Gore, i zahvata površinu od 501km2.

Danilovgrad se prostire na teritoriji nadmorske visine od 30 do 2 100 m.n.v. Samo gradsko jezgro se nalazi na oko 50 m.n.v. dok je Velji Garač najveće brdo sa preko 2000 m.n.v.

Danilovgrad bilježi stalni porast broja stanovnika, pa je tako 1991. godine u Danilovgradu živjelo 14 718 stanovnika, 2003. godine 16 523, dok po najnovijem popisu iz 2011. godine u Danilovgradu živi 18 472 stanovnika.

Kroz Danilovgrad prolazi magistralni put Podgorica – Danilovgrad – Nikšić. Razvijene su i lokalne putne mreže. Opština Danilovgrad se graniči južno sa glavnim gradom Podgoricom, jugozapadno i zapadno sa prijestonicom Crne Gore, Cetinjem, sjeverozapadno i sjeverno sa industrijskim centrom Nikšićem i sjeveroistočno sa zimskim turističkim centrom Kolašinom.

Kroz Danilovgrad protiče više rijeka, od kojih posebno mjesto zauzima rijeka Zeta. Rijeka Zeta obiluje ribom raznih vrsta i prelijepim izletištima.

Veliki dio teritorije Danilovgrada obuhvata Bjelopavlićka ravnica. Ova plodna nizija, zajedno sa rijekom Zetom, daje vrhunske uslove za razvoj poljoprivrede.

S t r a n a 9

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Slika 1. Geografski položaj bjelopavlićke ravnice

Reljef

Opština Danilovgrad spada u red opština srednje veličine. Ukupna površina prostora je 501 km2, a čine ga: ➢ Bjelopavlićka ravnica do 200 mnv, 140.5 km2 . Karakterističan je po okruženju rijeke Zete koja ga simetrično dijeli i njenih pritoka Sušice, Gračanice, Morave, Rimanić potoka, kao i Kulendrije i Matice i po brdima Kurilo, Kujava, Glavica, Maljat, Visočica, Spuška glavica i Komunica; ➢ Brdsko područje do 600-650 mnv, 81 km2 . Zahvata prostore Bandići, Zagarač, Zagreda, Pješivci, Vražegrmci, Pavkovići, Slatina, Glizica i obodom prema jugu do Pipera; ➢ Planinska područja na istoku i zapadu – 279.5 km2 . Karakteristične planine su Veliki i Mali Garač (najviši vrh Milunova Bobija 1436 mnv), Prekornica i Ponikvica (najviši vrh Kula 1927 mnv) i Maganik (vrh Žuta greda 2100 mnv). Po geološkim i geomorfološkim karakteristikama prostor je najvećim dijelom izgrađen od mezozojskih karbonata. Značajne površine pripadaju paleogenim i kvartarnim sedimentima. Teritorija pripada tektonski predisponiranom terenu. Na seizmičnost ovog terena utiču seizmogene zone crnogorskog primorja. Teren u uslovima srednjeg tla pripada zoni 7˚ i 8˚ MCS skale.

Klima

Na klimatska kretanja u opštini Danilovgrad, pored geografske širine, utiču blizina mora i nadmorska visina. U najnižim djelovima (Bjelopavlićka ravnica) zastupljena je izmijenjeno submediteranska klima koju karakterišu duga, suva i topla ljeta i blage i vlažne zime. S povećanjem nadmorske visine klima postepeno prelazi u umjereno kontinentalnu, koja je karakteristična za brdska područja. U najvišim predjelima

S t r a n a 10

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

zastupljena je planinska klima koju karakteriše nešto više padavina netipičnih za ovaj klimat. Srednja godišnja temperatura za Danilovgrad je 15˚C, dok je na planinama Maganika 4˚C. Najtopliji je mjesec jul sa srednjom temperaturom 24.2˚C, a najhladniji januar sa srednjom temperaturom 4.3˚C. Godišnje se izluči oko 2000 mm padavina. Prosječna relativna vlažnost je 71%. Najzastupljeniji su jugoistočni i sjeverozapadni vjetrovi čija se brzina kreće od 20-30 km na čas. Povremeno se javljaju i ekstremne temperature za pojedina godišnja doba.

Hidrografija (vode)

Područje danilovgradske opštine spada u područja najbogatija vodom u Crnoj Gori. Glavni dio vodnog bogatstva čini rijeka Zeta i kraške podzemne vode sa lijeve i desne strane njenog dolinskog toka. Donja Zeta nastaje od voklijskih izvora Oboštice i Glave Zete, a teče Bjelopavlićkom ravnicom dužinom 51 km do ušća u Moraču. Prosječna širina toka iznosi 40-45 m, a najveća na Slapu 90 m. Površina sliva je 1216 km2. Prosječni proticaj u Danilovgradu je 75.5 m3/s. Najveći vodostaj je u novembru, kada plavi oko 165 ha obradivih površina. Dešavaju se i ektremni slučajevi koji imaju karakter vremenskih nepogoda (poplave) kada su plovne površine mnogo veće. Desne pritoke su Svinjača, Milojevića vrela i povremeni vodotoci Smrdana, Gračanice i Sušice. Lijeve pritoke su vode Belanovića vira, Dobropoljskih izvora, Viških vrela, Tamnika, Bogićevićkih vrela, Morave, Bobulje, Rimanića i Brestice. Kraški tereni drenirani su preko izvora – jama koji predstavljaju vodni potencijal podzemnih akumulacija koji se koristi za vodosnadbijevanje sa oko 200 l/s vode. Kaptirana su vodoizvorišta: Mareza, Oraška jama, Tunjevo, Žarića jama, Brajovića jama, Slatina, Viško vrelo i Vučji studenac. Primarna i sekundarna mreža sa ostalim hidrotehničkim objektima je duga preko 550 km. Kaptirana vodoizvorišta na ruralnom području su: Košćelova -Martinići, Smokovnik, Vrela, Dabovići, Brankov izvor, Drovik- Vrela, Grab-Bare Šumanovića, Banjica-Šobajići, Kopito i Studenac-Podvraće. Rijeka Zeta je i hidroenergetski potencijal. Na njoj su sagrađene hidroelektrane Glava Zete (instalisane snage 5.24 MW) i Slap Zete (instalisane snage 1.47 MW). Rehabilitovano je jezero na Ponikvici i sanirani i privedeni namjeni bunari na Studenom.

Flora i fauna

Prirodni uslovi, posebno klimatski i domašaji uticaja ljudskog faktora opredjeljuju kretanja u oblasti biljnog i životinjskog svijeta na svakom prostoru. Tako je i u danilovgradskoj opštini, gdje strukturu prostora globalno čini oko 34% sa uslovima za intezivan razvoj poljoprivrede i oko 32% zemljišta pod šumama.

S t r a n a 11

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Najbogatiji prostori drvnom masom su g.j. „Štitovo“ i g.j. “Prekornica-Ponikvica“. Oko 64% prostora je pod bukovim drvetom, 27% pod četinarima, a svega 9% pod ostalim vrstama drveća. Od četinara najviše su zastupljeni bor i jela, a od lišćara: bukva, hrast, jasen, grab, javor i lipa. Na najnižim terenima javljaju se bagrem, topola, vrba. Biodiverzitet opštine je relativno očuvan, a odlikuje ga velika biološka raznovrsnost. Od 3500 biljnih vrsta koliko ih ima u Crnoj Gori, na području Opštine ima preko 2000 biljnih vrsta, što znači da ovo područje ima izražen biljni diverzitet. Dominantne biljne zajednice su: - Travnate vegetacije van obradivih površina; - Močvarne i vodene vegetacije; - Rusko-karpinetum i Querko-karpinetum orijentalis, zastupljene u brdskim terenima; - Quercentum cerris mediterano – montanum, zastupljeni na oko 600 mnv; - Zajednica munike: Štitovo, Prekornica i Maganik; - Zajednica bukve i planinskog javora; - Zajednica jele i bukve. Evidentirane biljne vrste na području Opštine, na proučavanom području su 476 vrsta. Taj broj je sigurno veći, ali ni sve evidentirane nemaju isti farmasko-ekonomski značaj. Fauna na području opštine je takođe vrlo raznovrsna i to: fauna beskičmenjaka, riba, vodozemaca i gmizavaca, ptica i sisara. Svaka ima svoje specifične vrste, a prelovima i narušavanjem njihovog staništa pojedine su ugrožene. Domaće životinje su takođe raznovrsne, a ukupan broj grla se procjenjuje na preko 25.000 grla krupne i sitne stoke, preko 300.000 pernatih životinja i preko 3.500 košnica pčela. Zemljište

Zemljišta na području Opštine su ravničarska i brdsko-planinska. Ravničarska zemljišta u Bjelopavlićkoj ravnici predstavljena su sa sledećim tipovima: eutrični kambisol, lesinirano eutrično smeđe zemljište, pseudoglejno smeđe zemljište na jezerskim sedimentima, lesinirano eutrično smeđe zemljište na aluvijalnom i koluvijalnom nanosu, pseudoglej. Brdsko-planinska zemljišta su tipična za obodni dio ravnice i većim nadmorskim visinama od 600 mnv, male su debljine i dobrim fizičko-hemijskim osobinama. Tu spadaju sledeći tipovi: koluvijalna zemljišta, krečnjačko-dolomitska crnica, rendzina, smeđe kiselo zemljište na rožnacima, eutrično smeđe zemljište na eocenskom flišu, smeđe kiselo zemljište na eruptivima, crvenica. Ona su na pojedinačnim ograničenim terenima u odnosu na ravničarska koja su poređana jedno pored drugog. Šume i šumska zemljišta

Šume i šumska zemljišta zahvataju 16.394 ha ili 32,72 % teritorije Opštine. Ukupna drvna masa se procjenjuje na 1 811 473 m³, a oko 60% šumskog zemljišta pod visokim šumama: bukva, bor, munika, jela, cer i dr. Najbogatiji prostori su Ponikvica i Prekornica. Godišnji etat bruto sječive drvne mase je 21 380 m², od čega se godišnje

S t r a n a 12

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

iskoristi oko 60%. Ovo zemljište bogato je i nus proizvodima (šumsko voće, ljekovito bilje, gljive i sl.). Mineralni resursi

Opština Danilovgrad raspolaže značajnim mineralnim sirovinama od kojih su najznačajnije rezerve:

- Crveni boksiti (Štitovo, Crvena rupa, Crveno katunište, Đevič bor i Zamršten), procijenjeni na 5-10 miliona tona i neisplativi za eksploataciju; - Arhitektonsko – građevinski kamen (AG) je najznačajnija mineralna sirovina u Opštini, u ležistima Maljat, Klikovače, Visočica, Suk i Kriva ploča; - Tehničko građevinski kamen (TG) je ogroman resurs Opštine koji je samo na lokalitetu Visočica procijenjen na 7.000.000t; - Opekarska glina na lokalitetima Moromiš i Stanjevića rupa kod Spuža; - Cementni laporac nalazimo na lokalitetu Gradina sa dokazanim rezervama.

Potencijal AGK i TGK je izuzetno veliki na veći broj lokaliteta. Trenutno su u eksploataciji lokaliteti Maljat, Visočica i Klikovače. Najznačajniji subjekti su AD „Mermer“ i PP „Šišković“. AD „Mermer“ – Danilovgrad je najstarije i najveće preduzeće u Crnoj Gori koje se bavi eksploatacijom i obradom kamena. Ovom proizvodnjom se bavi još šest privrednih društava, koristeći nalazišta na privatnim lokalitetima.

Stanovništvo

Demografski podaci

U Crnoj Gori, u periodu od 01. do 15. aprila 2011. godine, sproveden je popis domaćinstava i stanova. Prema navedenim podacima Danilovgrad ima 18.472 stanovnika od toga je 9.704 (52,53%) muškaraca, odnosno 8.768 (47,47%) žena. Ukupan broj stanovnika povećan je za 1.949 stanovnika ili 12% u odnosu na popis iz 2003. godine, što je rezultat prirodnog priraštaja i doseljavanja. Ukupan broj domaćinstava je 5.497, a stanova 8208 ili za 49% više od broja domaćinstava. Urbano područje ima 6.852 stanovnika, 2.069 domaćinstava i 2.593 stana. Gustina naseljenosti je povećana sa 33 na 37, a broj članova domaćinstva sa 3,3 na 3,4 stanovnika.

S t r a n a 13

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Tabela 1. Polna struktura stanovništva na nivou Crne Gore i opštine Danilovgrad u 2011. godini 1

Stanovništvo Polna struktura % ukupno muško žensko muško % žensko% Crna Gora 620.029 306.236 313.793 49.39 50.61 Danilovgrad 18.472 9.704 8.768 52.53 47.47

Prosječna starost stanovništva je 38,1 godina. Prema posljednjem popisu opština ima 18.472 stanovnika. Na teritoriji opštine nalazi se 80 naselja. Prosječna gustina naseljenosti na teritoriji opštine iznosi 33 stanovnika/km². Broj domaćinstava na području opštine je 4.970.

Tabela 2. Polna struktura stanovništva na nivou Crne Gore i opštine Danilovgrad u 2013. godini 2

Stanovništvo Polna struktura % ukupno muško žensko muško % žensko% Crna Gora 612.267 301.218 311.049 49.2 50.8 Danilovgrad 16.470 8.212 8.258 49.9 50.1

Tabela 3. Procijenjeni broj stanovnika u periodu od 2015 – 2018. godine3

2015 2016 2017 2018 Crna Gora 622.159 622.303 622.373 622.227 Danilovgrad 18.398 18.336 18.307 18.260

Kretanje stanovniša

Demografska kretanja u danilovgradskoj opštini su vrlo specifična. Broj stanovnika se prema zvaničnim popisima kretao na sljedeći način: - od 1948. do 1961. godine je porastao sa 16.800 na 17.378; - u periodu od 1961. do 1991. imamo nagli pad čak na 14.718; - prema popisu iz 2003. godine imamo ponovni rast na 16.523 (učešće u Crnoj Gori 2.7%) sa daljom tendencijom povećanja što potvrđuje popis iz 2011. godine (18.472 stanovnika).

1 Izvor: Monstat, Popis 2011. 2 Izvor: Monstat, Popis 2003. 3 Izvor: Monstat

S t r a n a 14

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Danilovgrad – uže gradsko jezgro (sa 5.208 stanovnika) i Spuž (sa 1.529 stanovnika) imaju status urbanih naselja. Danilovgradsku opštinu karakterišu izražena migraciona kretanja, kako unutar opštine tako i u okruženju. Zadnjih godina izražena su doseljavanja u odnosu na raniji period kada su bila prisutnija odseljavanja domicilnog stanovništva kao posljedica industrijalizacije. Kako porast broja stanovništva iziskuje, pored postojećeg stanja, projekcije i izgradnje novih sadržaja za sve građane Danilovgrada, tako je neophodno donijeti odluku o lokaciji i izgradnji gradskog gorblja u Danilovgradu, unaprjeđenju zdravstvene zaštite ,izgradnji novih vrtića i škola, sportskih i turističkih sadržaja i sl.

Tabela 1. Aktivno stanovništvo

Godina Ukupno % 2003 6.889 41,69 2011 11.500 62,25

3.4.2.1. Kretanje stanovništva domaćinstava i stanova po naseljima u periodu od 2003 -2011. godine

Tabela 1. Stanovništvo, domaćinstva i stanovi po naseljima4

Stanovništvo Domaćinstva Stanovi

2003 2011 +/- 2003 2011 +/- 2011 DANILOVGRAD 16523 17678 + 4971 5497 + 8208

gradska – Urban 6737 6892 + 1907 2069 + 2593

ostala – Other 9786 10786 + 3064 3428 + 5615

Bare Šumanovića 124 43 - 44 22 - 42

Begovina 191 277 - 62 79 + 127

Bileća 91 58 - 25 20 - 29

Bobulja 173 230 + 50 51 + 82

Bogićevići 111 69 - 38 24 - 53

Boronjina 23 21 + 14 12 - 18

Braćani 15 14 + 8 z - 38

Brajovići 284 298 - 80 86 + 115

Brijestovo 46 8 - 20 6 - 20

4 Izvor: MONSTAT

S t r a n a 15

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Ćurčići 0 z - 3 z - z

Ćurilac 489 550 + 144 169 + 199

Dabojevići 34 17 - 17 9 - 25

Daljam 177 241 + 55 77 + 116

Danilovgrad (g) 5208 5170 - 1493 1561 + 1895

Đjeđezi 29 17 - 8 7 - 15

Do Pješivački 33 25 - 16 15 - 22

Dolovi 10 z - 16 15 - 22

Donje Selo 326 400 + 93 117 + 175

Donji Martinići 304 390 + 97 117 + 168

Donji Rsojevići 56 45 - 20 16 - 21

Drakovići 17 15 - 8 9 + 17

Đuričkovići 20 18 - 12 10 - 24

Frutak 116 97 - 45 41 - 89

Gorica 142 142 o 43 45 + 54

Gornji Martinići 30 28 - 14 13 - 22

Gornji Rsojevići 27 18 - 9 7 - 20

Gostilje Brajovičko 23 12 - 10 z - 35 Gostilje Martiničko 43 27 - 17 14 - 60

Gradina 181 186 + 57 56 - 75

Grbe 555 847 + 152 247 + 233

Gruda 173 168 - 41 47 + 75

Jabuke 27 26 - 9 10 + 24

Jastreb 291 304 + 76 89 + 111

Jelenak 119 113 - 35 32 - 61

Jovanovići 53 41 - 20 19 - 25

Klikovače 288 426 + 82 130 + 207

Kopito 202 211 + 60 65 + 92

Kosić 461 517 + 134 169 + 248

S t r a n a 16

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Kujava 100 94 - 38 41 + 79

Kupinovo 48 20 - 15 11 - 22

Lalevići 154 154 0 22 48 + 66

Lazarev Krst 48 37 - 48 17 - 50

Livade 131 161 + 39 52 + 78

Lubovo - 23 + 0 7 + 28

Malenza 132 119 - 42 40 - 95

Mandići 8 29 + 4 16 + 45

Mijokusovići 93 97 + 33 31 - 67

Mijogost 20 12 - 10 7 - 15

Mokanje 24 32 + 8 8 0 33

Mosori 5 39 + 2 14 + 32

Musterovići 35 7 - 11 z - 26

Novo Selo 421 613 + 129 194 + 272

Orja Luka 248 280 + 71 88 + 107

Pitoma Loze 415 543 + 111 160 + 291

Podglavica 240 237 - 67 77 + 99

Podvraće 26 26 0 10 7 - 21

Poljica 17 11 - 8 z - 14

Podkula 285 327 + 82 89 + 118

Potočilo 34 48 + 15 20 + 30

Povrhpoljina 51 44 - 21 18 - 31

Požar 129 95 - 43 38 + 69

Rošca 111 39 - 43 22 - 73

Ržišta 5 z - 4 z - 14

Sekulići 143 142 - 46 45 - 56

Sladojevo Kopito 549 659 + 158 199 + 301

Slap 40 50 + 19 20 + 36

Slatina 78 28 - 24 10 - 30

S t r a n a 17

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Šobajići 20 15 - 8 z - 10

Spuž (g) 1529 1722 + 414 508 + 698

Sretnja 30 22 - 14 9 - 23

Strahinjići 58 53 - 20 18 - 29

Šume 37 54 + 12 17 + 29

Tvorilo 33 27 - 19 14 - 36

Vrela 23 40 + 16 17 + 41

Vinići 110 21 - 17 9 - 17

Viš 151 124 - 33 35 + 64

Vučica 165 160 - 41 50 + 79

Zagorak 153 130 - 59 45 - 101

Zagreda 221 229 + 67 63 - 126

Župa 26 41 + 12 21 + 64

Tabela 2. Migracioni saldo u periodu od 2015 – 2018. godine5

2015 2016 2017 2018 Doseljeni u Danilovgrad 172 220 203 263 Odseljeni iz Danilovgrada 159 195 208 241 Migracioni saldo 13 25 -5 22

Do porasta broja stanovnika dolazi usljed pozitivnog prirodnog priraštaja i pozitivnih migracionih kretanja stanovništva unutar Crne Gore. Migracioni saldo je pozitivan, sa izuzetkom iz 2017. godine, kada je sa rezultatom -5 bio negativan.

Tabela 3. Stopa prirodnog priraštaja u periodu od 2015 – 2018. godine 6

2015 2016 2017 2018 Živorodjeni 180 154 183 154 Umrli 207 213 182 196 Prirodni priraštaj -27 -59 1 -42 Stopa prirodnog priraštaja -1,5 -3,2 0,1 -2,3

5 Izvor: MONSTAT 6 Izvor: MONSTAT

S t r a n a 18

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Obrazovna struktura

Upoređujući podatke Popisa iz 2003. godine i 2011. godine, u opštini Danilovgrad se značajno smanjio broj nepismenih lica, kao i neškolovanih lica. Pozitivan trend uočava se u pogledu lica sa visokim i višim stručnim obrazovanjem, kao i lica sa završenim postdiplomskim magistarskim i doktorskim studijama.

Tabela 1. Stanovništvo starosti 10 i više godina prema pismenosti7

Ukupno stanovništvo starosti Nepismeni Stopa 10 i više godina nepismenih Crna Gora 542.649 8.149 1,5% Danilovgrad 16.432 161 1,0%

Tabela 2. Stanovništvo starosti 15 i više godina prema najviše završenoj školi8

ŠKOLSKA SPREMA DANILOVGRAD UKUPNO 15.295 Bez škole 241 Nepotpuna osnovna škola 942 Završena osnovna škola 3.244 Srednja stručna sprema 9.096 Viša škola i prvi stepen fakulteta 624 Visoka škola, fakultet/akademija 910 Postdiplomske magistarske studije 35 Doktorat 9 Osnovne akademske studije NOV SISTEM OBRAZOVANJA 68 Osnovne primijenjene studije NOV SISTEM OBRAZOVANJA 25 Postdiplomske specijalističke studije NOV SISTEM OBRAZOVANJA 46 Postdiplomske magistarske studije NOV SISTEM OBRAZOVANJA 9

Tržište rada

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore godine 2019. broj nezaposlenih lica iznosi 811 od čega su 509 žene. Stopa nezaposlenosti u Crnoj Gori iznosi 15%, dok stopa nezaposlenosti na teritoriji opštine Danilovgrad iznosi 11,54%. U polnoj strukturi zaposlenih i dalje je prisutna razlika u korist zaposlenih muškaraca. Podaci o zaposlenosti po sektorima iz Popisa 2011. godine, govore da sektor državne uprave i odbrane, ali i sektor trgovine na veliko i trgovine na malo, jesu sektori koji najviše zaposljavaju u Danilovgradu, što je 37.85%.

7 Izvor: Monstat, Popis 2011. 8 Izvor: Monstat, Popis 2011.

S t r a n a 19

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Tabela 1. Aktivno stanovništvo prema zaposlenosti9

Aktivno stanovništvo Zaposleni Nezaposleni Crna Gora 232.010 175.171 56.839 Danilovgrad 7.065 5.472 1.593 (811 u 2019.g)10

Tabela 2. Grafički prikaz obrazovnog profila lica koja traže posao11

OBRAZOVNI PROFIL LICA KOJA TRAŽE POSAO 300 273 250 226 196 200 150 87 100 50 31 1 6 3 0 I II III IV V VI-1 VII-1 VII-2

Opština Danilovgrad je sa odmjerenom i mudrom politikom dovela do povoljnog biznis ambijenta koji je multiplicirao generisanje velikog broja firmi i kompanija koji su svoje biznise otpočeli ili preselili upravo na teritoriju naše opštine što je imalo za efekat veću stopu zapošljenja naših sugrađana i benifita za samu opštinu.

Obrazovne institucije

Duboki su istorijski korijeni razvoja obrazovanja na ovom prostoru počev od prvih osnovnih škola u manastiru Ostrog i Orjoj Luci, pa do prve poljoprivredne škole na Ždrebaoniku, prve Učiteljske škole u Danilovgradu, pa sve do današnjih dana kada imamo: Predškolsku ustanovu JPU “Irena Radović” ; Devetogodišnje škole: - JU “Vuko Jovović” Danilovgrad; - JU “Njegoš” Spuž; - JU “Blažo Mraković” Zagarač; - JU “Miroslav Koljenšić” Slap; Srednje obrazovne ustanove: - Srednju školu JU Gimnazija “Petar I Petrović Njegoš”; - JU Policijska akademija;

9 Izvor: Monstat, Popis 2011. 10 Izvor: ZZZCG Danilovgrad 11 Izvor: ZZZCG Danilovgrad

S t r a n a 20

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

- Muzička škola. 3.4.5.1. Predškolska ustanova JPU “Irena Radović”

JPU Irena Radović uspješno sprovodi JPU,,Irena Radović“ svoj vaspitno obrazovni rad, i u svom sastavu ima : četiri vaspitne jedinice na teritoriji opštine Danilovgrad, i to :

• VJ,,Irena Radović“, • VJ,,Zora Šaranović“, Spuž • VJ,,Novo Selo”, • VJ,,Ždrebaonik”, nalazi se u istoimenom mjestu u prostorijama područnog odjeljenja • JU OŠ,,Vuko Jovović”.

JPU,,Irena Radović” je jedna od prvih ustanova koja je učestvovala u realizaciji projekta ,,Interaktivne službe za rano i predškolsko obrazovanje”od 2013.god. JPU „Irena Radović“ je dobitnik je nagrade 9.decembar u 2017. godini. Takođe ova ustanova je učestvovala na Međunarodnom sajmu u Novom Sadu , i dobitnik je 3 zlatne medalje i četiri zahvalnice za vaspitno-obrazovni rad. JPU „Irena Radović“Dg-treća nagrada za „Poštujmo prošlost uredimo okolinu spomenika“ od Saveza udruženja boraca NOR-a i antifašista Crne Gore. Ove školske godine u našoj ustanovi upisano je 570-oro djece, i u toku godine brojka se kontinuirano povećava.

Tabela1. Broj upisane djece u vrtiću “Irena Radović” ( 2015/2016 – 2018/2019.)

Školska Mlađa Srednja Starija Jaslice (jaslena Ukupan broj godina grupa grupa grupa grupa) djece 2015/2016 77 97 132 94 400 2016/2017 130 78 139 93 440 2017/2018 135 141 156 103 535 2018/2019 134 157 169 100 560

3.4.5.2. Osnovna škola „Vuko Jovović“

- Osnovana je 1878. godine; - Nova školska zgrada useljena je 1965. godine; - Škola ima svoja područna odjeljenja na: Lazinama, Novom Selu, Ždrebaoniku, Orjoj Luci i Zagredi; - Škola je nosilac nagrade “Oktoih” iz oblasti prosvjete i nauke , Ordena zasluga za narod sa srebrnim zracima, Nagrade “9 decembar”, Statue “Kurir Jovica”, Nagrade za najbolji školski list, Zlatni znak Crvenog krsta RCG. ; - Škola ima 18 učionica, 4 kabineta, salu za fizičko vaspitanje, 2 poligona, kao i školsku biblioteku sa 9.500 knjiga, škola radi u dvije smjene.

S t r a n a 21

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Škola je otvorena, interaktivna, umrežena, savremeno opremljena, okrenuta savremenim metodama rada. U njoj se primjenjuju nastavni planovi i programi upotpunjeni načelima održivog razvoja i zaštite životne sredine. U JUOŠ „Vuko Jovović“ je za školsku 2019/2020. godinu upisano 115 prvaka.

Tabela 1. Ukupan broj učenika u OŠ „Vuko Jovović“ za 2018/2019. školsku godinu

1 RAZRED I 96 2 RAZRED II 98 3 RAZRED III 110 4 RAZRED IV 103 5 RAZRED V 112 6 RAZRED VI 117 7 RAZRED VII 120 8 RAZRED VIII 120 9 RAZRED IX 99 UKUPNO 975

3.4.5.2.1. Područna odjeljenja JU OŠ „Vuko Jovović“ Tabela 1. Ukupan broj učenika u PO „Vlajko Brajović“ Kosovi Lug

1 RAZRED I-IV kombinacija 11 2 RAZRED II-III kombinacija 8 3 RAZRED V 6 UKUPNO 25

Tabela 2. Ukupan broj učenika u PO „Miladin Perović“ Donje Selo

1 RAZRED I-V kombinacija 5 2 RAZRED II-III kombinacija 6 3 RAZRED IV 5 UKUPNO 16

Tabela 3. Ukupan broj učenika u PO „Marko Lakić“ Ždrebaonik

1 RAZRED I 11 2 RAZRED II-III kombinacija 6 3 RAZRED IV 15 4 RAZRED V 7 UKUPNO 43

UKUPNO: MATIČNA ŠKOLA I PODRUČNA ODJELJENJA 1059

S t r a n a 22

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

3.4.5.3. Osnovna škola „Milosav Koljenšić“ - Slap

- Osnovana 1952. godine. - JU OŠ „Milosav Koljenšić“ Slap su za školsku 2019/2020. godinu upisala 3 prvaka.

Tabela 1. Ukupan broj učenika u JU OŠ „Milisav Koljenšić“ – Slap

1. RAZRED I 4 2. RAZRED II 6 3. RAZRED III 6 4. RAZRED IV 4 5. RAZRED V 6 6. RAZRED VI 8 7. RAZRED VII 9 8. RAZRED VIII 6 9. RAZRED IX 3 UKUPNO 52

3.4.5.4. Osnovna škola „Blažo Mraković“ - Donji Zagarač

- Osnovana je 1872. godine. - Škola ima biblioteku od 1300 knjiga.

Tabela 1. Ukupan broj učenika u JU OŠ „Blažo Mraković“

1. RAZRED I 0 2. RAZRED II 0 3. RAZRED III 0 4. RAZRED IV 1 5. RAZRED V 1 6. RAZRED VI 3 7. RAZRED VII 1 8. RAZRED VIII 2 9. RAZRED IX 2 UKUPNO 10

3.4.5.5. JU Gimnazija “Petar I Petrović Njegoš”

- Osnovana je 1970. godine, kao područno odjeljenje gimnazije „Slobodan Škerović“ u Podgorici. - Godine 1973., Obrazovni centar se osamostalio pod nazivom “Petar I Petrović Njegoš” – Danilovgrad.

S t r a n a 23

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

- Škola radi u novoj zgradi od 1984. godine. Zgrada raspolaže sa 16 kabineta sa svim pratećim objektima. - Opremljena je savremenom opremom, uključujući 4 specijalizova kabineta za informatiku, hemiju, biologiju i fiziku. - Nastava se izvodi u jednoj - prijepodnevnoj smjeni. - Škola raspolaže sa bibliotekom koja broji više od 9.000 knjiga. U junskom upisnom roku upisano je 100 učenika tako da će Gimnazija u školskoj 2019/2020. godini imati 474 učenika. Postoji mogućnost da u avgustovskom upisnom roku bude upisano još jedno odjeljenje. Tabela 1. Ukupan broj učenika u Gimnaziji „Petar I Petrović Njegoš“

1. RAZRED I 105 2. RAZRED II 107 3. RAZRED III 162 4. RAZRED IV 166 UKUPNO 540

Ukupan broj zaposlenih na nivou obrazovnih ustanova

U prilogu je pregled broja zaposlenih po obrazovnim ustanovama u opštini Dnailovgrad. Tabela 1. Broj zaposlenih po obrazovnim ustanovama

OBRAZOVNA USTANOVA BROJ ZAPOSLENIH JUOŠ „Vuko Jovović“ 80 JUOŠ „Milisav Koljenšić“- Slap 19 JUOŠ „Blažo Mraković“ 11 Gimnazija „Petar I Petrović Njegoš“ 37 Predškolska ustanova JU „Irena Radović“ 45 UKUPNO 192

Podrška obrazovanju

Opština Danilovgrad još od 2007. godine stipendira studente koji ispunjavaju kriterijume iz opštinske Odluke o stipendiranju studenata, 2007.godine stipendirano je je šest studenata sa prosjekom iznad devet. Broj stipendiranih studenata za školsku 2018/2019 godinu bio je 47 od čega je studenata osnovih studija 30, dok je studenata sa postdiplomskih studija 17.

S t r a n a 24

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Tabela 2. Ukupan broj stipendista Opštine Danilovgrad 2018/2019.

Studije Broj stipendista Osnovne studije 30 Postdiplomske studije 17 Ukupno stipendista 47

Ostale obrazovne institucije na nivou opštine Danilovgrad

Policijska akademija je obrazovno-bezbjednosna institucija u Crnoj Gori, osnovana Odlukom Vlade Crne Gore ("Službeni list CG", broj 25/06), na osnovu "Projekta reforme obrazovanja crnogorske policije". Cilj reforme je da crnogorska policija i drugi bezbjednosni subjekti svoj rad usklade sa evropskim standardima, da se poveća nivo zakonitosti, odgovornosti i poštovanja ljudskih prava i da se efikasnije odgovori na sve bezbjednosne izazove.

Akademija se bavi sljedećim djelatnostima:

1. Obrazovanje, osposobljavanje i stručno usavršavanje službenika Uprave policije; 2. Obrazovanje, osposobljavanje i stručno usavršavanje službenika Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija; 3. Obuka službenika i namještenika MUP-a i JU; 4. Edukacija službenika Uprave carina; 5. Obrazovanje, osposobljavanje i stručno usavršavanje lica koja se bave zaštitom lica i imovine; 6. Edukacija u oblasti pružanja prve pomoći u vanbolničkim uslovima; 7. Bibliotekarsko izdavačka i istraživačka djelatnost; 8. Razvoj međunarodne saradnje.

Dopunska obuka policije organizuje se za policajce koji nijesu završili Osnovno policijsko obrazovanje.

Na Akademiji se od 2005. godine sprovode dva programa dopunske obuke za policiju opšte nadležnosti i graničnu policiju dok od 2014. godine kurs za graničnu policiju, koji je usklađen sa standardima Frontex-a.

Niža muzička škola funkcioniše u sastavu muzičke škole “Vasa Pavić” iz Podgorice. Ima obezbijeđen prostor i neophodnu opremu, a nastavni kadar obezbjeđuje matična škola. Sve osnovne škole su obezbijeđene sa sportskom infrastrukturom ( hale i igrališta, a po potrebi koriste i gradsku dvoranu). Gimnazija ima sportske terene na otvorenom prostoru, a koristi i gradsku dvioranu. Takođe sve obrazovne ustanove su obezbijeđene sa učionicama za informatičku obuku, školskim bibliotekama.

S t r a n a 25

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Moženo identifikovati pristuan problem nedovoljnih kapaciteta za predškolsko obrazovanje i jaslice zbog stalnog rasta broja stanovnika, što se posebno odnosi na Spuž. Važno je istaći da je Opština Danilovgrad u saradnji sa Ministarstvom ekonomije i Ministarstvom prosvjete, a u toku realizacije SPR (2012-2018), uspjela da kroz projekat energetske efikasnosti u obrazovnim ustanovama renovira OŠ “Vuko Jovović”, Gimnaziju “Petar I Petrović Njegoš” i JPU “Irena Radović” čime su unaprijeđeni uslovi rada ovih obrazovnih ustanova.

ZDRAVSTVO I SOCIJALNI RAD

Javna ustanova Dom zdravlja „Dimitrije Dika Marenić” je danas u vrhu zdravstvenih ustanova u Crnoj Gori. Ova ustanova svojim uslugama pruža maksimalnu zdravstvenu zaštitu svim građanima opštine Danilovgrad, kako sa svojim timovima izabranih ljekara, tako i sa podrškom od strane specijalista i subspecijalista koji su, kao radnici Kliničkog centra Crne Gore uključeni u rad ovog Doma zdravlja. U okviru Doma zdravlja rade: Savjetovalište za reproduktivno zdravlje, Savjetovalište za mlade i Populaciono savjetovalište. U savjetovalištima je angažovana po jedna medicinska sestra i ljekar iz određene specijalističke oblasti, ginekologije, pedijatarije i specijalista opšte medicine. Osim savjetovališta u sklopu Doma zdravlja se nalazi i jedinica za fizikalnu medicinu koja radi po uputima i predlozima specijalista fizijatara iz Kliničkog centra Crne Gore ili konsultanata. Veliki dio troškova i sredstava koji su potrebni za organizaciju cijele ove službe participira Dom zdravlja iz sopstvenih prihoda. Dom zdravlja u Danilovgradu je izuzetno dobro kadrovski i prostorno opremljen za izdavanje ljekarskih uvjerenja i obavljanje sistematskih pregleda koji zahtijevaju vrlo odgovoran tim i adekvatnu opremu, jer jedan sistematski pregled zahtijeva laboratorijske analize, RTG pluća, spirometriju, audiometriju, EKG, očni pregled i cijeli tim specijalista koji daju validnu i sigurnu ocjenu radne sposobnosti.

Ambulante:

- Zdravstvena stanica Spuž; - Područne ambulante – Lazine, Zagarač, Bandići, Slap, Mosori; - Specijalističke i konsultativne ambulante.

U toku realizacije SPR (2012-2018) osnovana je JU Centar za dnevni boravak djece sa smetnjama u razvoju i odraslih lica sa invaliditetom, na koji način se sa maksimalnom pažnjom pristupilo ovoj najranjivijoj kategoriji stanovništva. Objekat je urađen prema svim standardima koji su neophodni za rad sa pomenutom kategorijom.

S t r a n a 26

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Takođe, Opština Danilovgrad je obezbijedila specijalizovano vozilo za rad ove ustanove i na taj način olakašala roditeljima dolazak i odlazak djece u Centar. U oblasti socijalne zaštite JU Centar za socijalni rad za opštinu Danilovgrad, 02. decembra 2015. godine otvorio je Dnevni boravak za stare u Danilovgradu, a 19. februara 2016. godine, Dnevni boravak za stare u Spužu. Zatim, Stanovanje uz podršku – u cilju adekvatnije zaštite djece bez roditeljskog staranja, dok je za djecu koja su bila smještena u JU Dječji dom „Mladost“ – Bijela, adaptiran stan u Spužu. Opština Danilovgrad je NVO „Rastimo zajedno“ svrstala u prioritete, pa u velikoj mjeri pomaže rad ove NVO, čiji su osnivači roditelji djece sa smetnjama u razvoju i svakodnevno se u prostorijama ove organizacije odvija veliki broj aktivnosti sa djecom.

Podaci o broju korisnika osnovnih prava iz socijalne i dječije zaštite sa stanjem na dan 31.12.2018. godine

❖ Prava iz socijalne zaštite Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti uređena su osnovna materijalna davanja iz socijalne zaštite (materijalno obezbjedjenje, lična invalidnina, dodatak za njegu i pomoć, zdravstvena zaštita, troškovi sahrane, jednokratna novčana pomoć, naknada roditelju ili staratelju korisnika prava na ličnu invalidninu). U nastavku dat je prikaz broja korisnika svakog prava pojedinačno: - pravo na materijalno obezbjeđenje koristilo je 148 porodica sa 430 članova; - pravo na ličnu invalidninu koristilo je 74 korisnika, od kojih je 8 korisnika pravo ostvarilo u 2018. godini; - pravo na zdravstvenu zaštitu koristilo je 39 korisnika prava na dodatak za njegu i pomoć, prava na materijalno obezbjeđenje, prava na ličnu invalidninu i djeca bez roditeljskog staranja; - tokom 2018. godine pravo na troškove sahrane u slučaju smrti korisnika prava na dodatak za njegu i pomoć, prava na materijalno obezbjeđenje, i prava na ličnu invalidninu ostvarilo je 13 korisnika; - pravo na jednokratnu novčanu pomoć ostvarilo je 184 korisnika; - pravo na naknadu roditelju staratelju lica koje je korisnik lične invalidnine koristilo je 65 korisnika, od čega je 5 korisnika pravo prvi put ostvarilo u 2018.godini.

❖ Prava iz dječje zaštite Pravo na dodatak za djecu tokom 2018.godine koristilo je 128 korisnika za 274 djece.Pravo na naknadu za novorođeno dijete ostvarilo je 132 korisnika za 132 novorođene djece , dok je naknadu po osnovu rođenja djeteta ostvarilo 91 korisnik- roditelj koji se nalaze na evidenciji Zavoda za zapošljavanje ili su student.

S t r a n a 27

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

❖ Odmor i rekreacija djece U januaru 2018. godine djeca korisnici materijalnog obezbjeđenja,djeca bez roditeljskog staranja koristili su odmor na Ivanovim Koritima i to 28-oro djece i jedan vaspitač, a u julu na ljetovanju u Bečićima boravilo je 38 djece-korisnika materijalnog obezbjeđenja , djece bez roditeljskog staranja i djece koja se nalaze u teškoj materijalnoj situaciji sa dva vaspitača. ❖ Pravo na usluge smještaja U 2018. godini pravo na smještaj u ustanovu koristilo je 18 korisnika, od čega je dvoje djece bez roditeljskog staranja smješteno u JU dječji dom Mladost, jedno dijete bez roditeljskog staranja koristilo je usluge JU Centar Ljubović. Uslugu smještaja u JU Dom starih Bijelo Polje koristilo je 4 korisnika.Uslugu smještaja u JU Zavod Komanski most koristilo je 3 korisnika .Uslugu smještaja u JU Dom starih Grabovac koristilo je 5 korisika. Uslugu smještaja u JU Dom starih Pljevlja koristilo je 3 korisnika. Jedan korisnik smješten je u ustanovu van Crne Gore i to u Negotinu. Pravo na standardni porodični smještaj hraniteljstva koristilo je 19-ro djece bez roditeljskog staranja.

KULTURNA DJELATNOST

Razvoj i unapređenje kulture se ostvaruje kroz djelatnosti: Centar za kulturu - javna ustanova osnovana 1965. godine, koja svoju djelatnost realizuje kroz organizovanje književnih večeri, promociju knjiga, pozorišnih predstava, filmskih projekcija, koncerata, tribina i likovnih izložbi. Prostorni kapacitet je 1027m², uz posjedovanje velikog otvorenog prostora. Održavaju se pozorišne predstave, a kulturnom djelatnošću bave se mnoge nevladine organizacije –KUD “Danilovgrad” , KUD “Oro”, “Matrix” , Guslarsko društvo Danilovgrad, guslarsko društvo “Njegoš” i kulturne sekcije u javnim ustanovama obrazovanja. Umjetnička kolonija – osnovana je 1972. godine i predstavlja prvu i jedinu instituciju ove vrste u Crnoj Gori. U organizaciji Umjetničke kolonije, već dugi niz godina, 8. decembra (uoči dana opštine 9.decembar), održava se tradicionalna izložba “Umjetnici zavičaju”. Početkom jula održava se “Savremena crnogorska skulptura”, na kojoj veliki broj autora izlaže svoje radove u kamenu, glini, terakoti i drvetu. Svake godine, u septembru, održava se Internacionalni vajarski simpozijum, koji okuplja poznate umjetnike iz čitavog svijeta. Dvorište kolonije je ukrašeno brojnim vajarskim skulpturama. Zavičajni muzej – osnovan 1960. godine, smješten je u nekadašnjoj kući knjaza Nikole. U ovoj zgradi je bila smještena i I učiteljska škola u Crnoj Gori, a od 1973. do 1979. godine Gimnazija „Petar I Petrović - Njegoš“. Od 1979. godine. u toj zgradi je smještena stalna postavka od 11.657 muzejskih eksponata, raspoređenih u različitim zbirkama, od kojih je najznačajnija arheološka zbirka sa 683 eksponata. Osim toga, postoji još 12 zbirki iz oblasti etnografije, kartografije, filatelije, starih knjiga, časopisa, odlikovanja ...

S t r a n a 28

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Rekonstrukcija Muzeja je završena avgusta mjeseca 2019. Godine. Na Muzeju je promijenjen krovni pokrivač, obloženo je dvorište mermernim pločama, postavljena je nova fasada. Cjelokupna stolarija je promijenjena a promijenjen je i jedan dio kancelarijskog namještaja. Vrijednost radova koji su izvedeni na rekonstrukciji Muzeja iznose 82 000e. Biblioteka „Mihailo-Miho Vuković“ - osnovana je 1889. god. kao čitaonica, a od 1963. god. obavlja i bibliotetsku djelatanost. Otpočeta je rekonstrukcija i Biblioteke koja će biti stavljena u funkciju do kraja tekuće godine. Biblioteka se preselila iz zgrade Muzeja u prostorije Centra za kulturu. Umjetnička galerija Božidara Pavićevića – Zodijaka nalazi se u centru grada, u ulici Baja Sekulića i sadrži samo dio stvaralaštva ovog autora. Status nepokretnog kulturnog dobra, ima 36 objekata, od čega 26 spomen- obilježja memorijalnog karaktera. To su: - Manastir Ostrog, - Crkva sv. Đorđa; - Manastir Ždrebaonik - Grad Spuž sa bedemima - Gradina Martinića - Turski tzv. Adžijin most - Lokalitet Crkvina - Lokalitet Koljat - Lokalitet Sige-Zidanice; Sige /ostaci arhitektonske plastike - Spomenik (Bešin Uba) - Spomenik (Grlić) - Spomenik (Lazine) - Spomenik (Martinići) - Spomen-ploča; na Zadružnom domu (Donji Zagarač ) - Spomen-ploča; na Zadružnom domu (Spuž) - Spomen-ploča na zgradi Osnovne škole (Spuž) - Nadgrobni spomenik Jova Pajova ( gradsko groblje) - Zajednički spomenik izgorelim Bjelopavlićima (Martinići) - Spomen ploča (Ždrebaonik) - Spomen ploča (Gostilje) - Spomen ploča (Orja Luka) - Spomen ploča (Slap) - Spomen ploča gdje je 18. jula 1941. likvidiran talijanski garnizon - Spomen ploča (Zadružni dom Jelenak)-Spomenik (Gradski trg) - Spomenik (Dolovi) - Spomenik (Donji manastir Ostrog) - Spomenik (Šarena ploča) - Spomenik (Viš) - Spomen ploča u znak likvidacije četničkog rukovodstva (Ostrog) - Spomen-ploča na stijeni kod Donjeg manastira Ostrog

S t r a n a 29

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

- Spomen-ploča (Gornji manastir Ostrog) - Spomen-ploča (na mjestu pogibije Boška Jankovića- Ostrog ) - Spomen ploča na manastirskoj zgradi (Donji Ostrog) - Spomen ploča (Gostilje).

Kulturno – istorijski spomenici

- Adžijin most - Spuška tvrđava - Martinićka gradina - Spomenik na Lazinama - Most Jelene anžujske Speleološki lokaliteti – Na području opštine postoji preko 27 pećina, od koji su najpoznatijn pećine koje su zasad najviše istražene: Studendula i Bojanova pećina na Garču, Vilina pećina na Liscu, Pišina pećina u Brijestovu, Babljača u Martinićima, Baćarica i Tisovača u Vinićima, Dimiguza kod Međeđe, Kljunača, Javorača i Hajdučka pećina na prostoru Pavkovića i Vražegrmaca, Patalina u Pješivcima.

SPORT I REKREACIJA

Na području opštine zastupljeni su sljedeći sportovi: fudbal, rukomet, košarka, odbojka, karate, džudo, šah, atletika, planinarstvo i ribolov… Sportski klubovi su:

F.K. “ISKRA”

Fudbalski klub „Iskra” se takmiči u 1. CFL, a pored seniorske ima kadetsku i omladinsku ekipu. Ovaj fudbalski klub koristi stadion “Braće Velašević” u užem jezgru grada, koji zadovoljava kapacitete i uslove koje zahtijeva Fudbalski savez Crne Gore za odigravanje utakmica.

K.K. DANILOVGRAD

KK “Danilovgrad” bez ijednog poraza ulazi u Prvu crnogorsku A ligu gdje je postizao i danas postiže zapažene rezultate. Klub se takmiči sa ekipama: pionira, kadeta, juniora i seniora. Škola košarke okuplja oko 120-ro djece uzrasta od 10-16 godina. Za sprovođenje treninga i održavanje košarkaških utakmica Klub ima na raspolaganju gradsku sportsku dvoranu svakim radnim danom u poslijepodnevnim časovima.

S t r a n a 30

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

M.R.K. “DANILOVGRAD”

M.R.K. “Danilovgrad” je osnovan 2005. Godine, danas se takmiči u Prvoj crnogorskoj ligi. Za održavanje treninga i odigravanje utakmica Klub ima na raspolaganju gradsku dvoranu. Treninzi se obavljaju četiri puta nedeljno. Sportski klubovi F.K. “Iskra”, K.K. “Danilovgrad” i M.R.K. “Danilovgrad” su osnovani od strane Skupštine opštine Danilovgrad.

Sportska infrastruktura:

Sportski objekti u Danilovgradu: 1. Stadion „Braće Velašević” – Danilovgrad 2. Gradska dvorana 3. Stadion u Spužu 4. Sportski centar – Policijska akademija 5. Atletska staza u krugu Kasarne “Milovan Šaranović” 6. Školska sala O.Š. „Vuko Jovović” – Danilovgrad 7. Školska sala O.Š. „Njegoš”- Spuž 8. Teren malog fudbala – O.Š. „Vuko Jovović” 9. Teren malog fudbala – Gimnazija „Petar I Petrović Njegoš“ 10. Košarkaški teren – O.Š. „Vuko Jovović” 11. Košarkaški teren – Gimnazija “Petar I Petrović Njegoš” 12. Košarkaški teren – O.Š. „Blažo Mraković” – Zagarač 13. Školski poligon na Slapu 14. Košarkaški i fudbalski tereni– Prentina Glavica – Martinići 15. Teren za mali fudbal – Spuž 16. Teren malog fudbala – Spuž 17. Teren malog fudbala – Bandići/Livade 18. Košarkaški teren – Bandići 19. Odbojkaški teren – Bandići/Livade 20. Sportski centar “Kalezić” 21. Teniski tereni – Glava Zete 22. Sportsko-rekreativna zona – Danilovgrad II 23. Teretana “Fortis“ 24. Sport klub “Challenge”

S t r a n a 31

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Opština Danilovgrad u kontinuitetu posvećuje izuzetnu pažnju spotru i uslovima za sport. Donešena je Strategija razvoja sporta 2019-2023 koja jasno definiše pretpostavke i mjere za unapređenje kako samih uslova, tako i razvoja sporta. 2019. godina je godina jubileja kada FK “Iskra” obilježava 100 godina postojanja, tako da Opština Danilovgrad u saradnji sa FSCG znatno je unaprijedila uslove za rad ovog kluba kroz rekonstrukciju glavnog terena sa tribinama, ugradnjom reflektorske rasvjete na glavnom terenu i izgradnjom pomoćnog terena.

PRIVREDA OPŠTINE DANILOVGRAD

Privredna struktura Opštine Danilovgrad je vrlo razuđena i raznovrsna. Područje je bogato prirodnim resursima: zemljom, vodom, šumom, kamenom. Opština Danilovgrad nudi brojne prilike za razvoj preduzetništva, stvarajući pozitivni ambijent za privredni život. Privreda opštine Danilovgrad temelji se uglavnom na poljoprivredi, vjerskom turizmu i uslužnim djelatnostima. Obzirom na prirodu Danilovgrada i geografski položaj koji zauzima, kao vodeća grana izdvaja se poljoprivreda. U sljedećim tabelama dat je pregled registrovanih pravnih subjekata prema organizaciji i vrstama djelatnosti. Privrednu strukturu opštine, karakteriše sljedeće stanje:

Tabela 1. Registrovani broj privrednih preduzeća

REGISTROVANI AKTIVNI SUBJEKTI BROJ Broj registrovanih preduzeća (AD/DOO) 490 Broj registrovanih preduzetnika 145 Broj javnih preduzeća i ustanova 29 Broj ortačkih društava, NVO i udruženja 64

Tabela 2. Privredna struktura

STRUKTURA PRIVREDNIH DRUŠTAVA I PREDUZETNIKA Broj Proizvodnja 64 Trgovina 228 Ugostiteljstvo 39 Usluge 183 Ukupan broj zaposlenih u privredi i vanprivredi 4.300 Stopa nezaposlenosti Ispod državnog prosjeka

S t r a n a 32

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Najzastupljenije oblasti su poljoprivreda, prehrambena industrija, prerada kamena, proizvodnja stočne hrane, šumarstvo, prerada drveta, trgovina, ugostiteljstvo, zanatstvo, usluge, lov i ribolov, a posljednjih godina se sve više dobija na značaju razvoj turizma. Karakteristične su proizvodnje mliječnih proizvoda, hljeba i peciva, kafe i konditorskih proizvoda, začina, sirćeta, papirne ambalaže, ambalaže od plastičnih masa, polietilenska ambalaža, rezana građa, proizvodi od drveta… Pojedine vrste proizvodnje prevazilaze potrebe lokalnog i crnogorskog tržišta, a dio proizvoda se izvozi. Karakteristična je i proizvodnja povrća u zaštićenom prostoru najveća u Crnoj Gori, na površini od preko 80 000 m2.

Tabela 1. Grafički prikaz strukture privrednih društava

Proizvodnja Usluge 12% Proizvodnja 36% Trgovina Trgovina Ugostiteljstvo Ugostiteljstvo 44% 8% Usluge

Industrijske Zone

Prostorno urbanističkim planom opštine Danilovgrad, koji je usvojen 2014. godine, definisane su poslovne zone i to na sljedeći način:

I Agro-industrijska zona – zemljišni pojas u blizini Spuža, na kojem su već izgrađeni ili se grade veći agroproizvodni i agroprerađivački pogoni (farme, mlinovi, pogoni za proizvodnju stočne hrane, klanice i sl.). Ovoj zoni pripada i uži pojas oko željezničke stanice Spuž, za izgradnju skladišta i, eventualno, industrijskih pogona II Druga poslovna zona, uz magistralni put M-18 obuhvata prostor u dužini od 12 km. Posebne smjernice za izradu planske i tehničko-investicione dokumentacije za privredne (skladišno-servisne) zone su:

S t r a n a 33

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

• objedinjavanje djelatnosti prema tehnološkom procesu, kompatibilnosti sadržaja i proizvodnje, uslovima za zaštitu životne sredine, potrebama i određenim nivoom infrastrukturne opremljenosti;

• orijentaciono se predviđa širina pojasa za ovu zonu, do 100 m od katastarske ivice puta, čime bi se ograničila prenamjena poljoprivrednog u građevinsko zemljište;

• radi očuvanja koridora (radi proširenja magistralnog puta) predviđeno je da se poslovni objekti grade na 25 m, a industrijski i proizvodni objekti i pogoni na 60 m od ivice puta; u slobodnom pojasu između pomenutih objekata i puta treba graditi servisnu saobraćajnicu, kao i pripadajuće parking prostore, slobodne i zelene površine;

• studije lokacije ne bi trebalo raditi za pojedinačne objekte već za veće cjeline i zone.

III Treća zemljišna zona obuhvata prostor na potezu lokalnog puta Danilovgrad – Spuž – KPD-om u dužini 10,6 km. Predviđena širina pojasa ove poslovne zone je 100 m od katastarske ivice puta. IV Četvrta zemljišna zona je uže područje oko željezničke stanice u Danilovgradu i pojas sa desne strane starog magistralnog puta Podgorica-Nikšić, gledano prema Nikšiću, od Danilovgrada (benzinska pumpa) do granice sa opštinom Nikšić (Glava Zete). V Turizam, sport i rekreacija – na području opštine Danilovgrad zastupljeni su vjerski (Manastir Ostrog, Manastir Ždrebaonik), planinski i izletnički turizam (Studeno, Ponikvica, Vukotica, Garač), sport i rekreacija (Glava Zete). Sve poslovne zone koje su definisane Prostorno urbanističkim planom su uglavnom opremljene sa svom potrebnom infrastrukturom.

Poljoprivredna proizvodnja i potencijali

❖ Resursi

Poljoprivreda predstavlja jednu od strateških grana razvoja opštine Danilovgrad. Privredna struktura opštine Danilovgrad je vrlo razuđena i raznovrsna. Područje je bogato prirodnim resursima: zemljom, vodom, šumom, kamenom i značajnim potencijalima kada su turizam i poljoprivreda u pitanju. Bjelopavlićka ravnica je odavno poznat poljoprivredni kraj, s obzirom na blagu klimu i mogućnost navodnjavanja iz rijeka Zete i Sušice. Područje je takođe bogato prirodnom nalazištem AG kamena.

S t r a n a 34

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Na osnovu objavljenih konačnih rezultata Monstata, odnosno Zavoda za statistiku, o popisu poljoprivrede 2010. godine, struktura porodičnih poljoprivrednih gazdinstava je sledeća: ukupno raspoloživo zemljište iznosi 11.462,9 ha, ukupno poljoprivredno korišćeno zemljište iznosi 388,1 ha, korišćene okućnice i/ili bašte 120,8 ha, korišćene oranice 163,9 ha, vinogradi 45,5 ha, voćnjaci 57,9 ha, rasadnici 5,2 ha i na kraju višegodišnje livade i pašnjaci 9.054,3 ha. Od ukupne teritorije opštine Danilovgrad 33% čini šumsko, od čega je 60% pokriveno visokim šumama koje se pretežno nalaze u sjevernom dijelu opštine (Prekornica, Štitovo). Ukupna zaliha drvne mase je 1.811,473 m3 , dok je godišnji etat, odnosno bruto sječiva drvna masa 21.380 m3 . Sa aspekta šumarstva kao privredne grane od posebnog su interesa kompleksi visokih ekonomskih šuma na području Prekornice, koji se najvećim dijelom nalaze u državnom vlasništvu.

❖ Privredne djelatnosti

Pojedina preduzeća su svoju proizvodnju zasnovala na raspoloživim resursima, a najznačajnije djelatnosti kojima se preduzeća bave su prehrambena industrija, poljoprivreda, prerada kamena, proizvodnja stočne hrane, šumarstvo, prerada drveta, trgovina, ugostiteljstvo, zanatstvo i druge usluge. S obzirom na povoljne klimatske karatkeristike Bjelopavlićke ravnice, koja čini veći dio poljoprivrednog zemljišta opštine Danilovgrad, sa dosta dobrim pedološkim karakteristikama i kroz koju čitavom dužinom protiče rijeka Zeta, ona predstavlja dobar poljoprivredni resurs. Obodna brdska područja i dosta atraktivna katuništa u planinskim područjima značajna su dopuna poljoprivrednim resursima opštine. Relativno zadovoljavajuće poljoprivredne površine, struktura i sortni sastav gajenih biljnih vrsta u voćarstvu i povrtarstvu, veličina fonda i rasni sastav stoke i živine, duga tradicija bavljenja poljoprivredom, uz prihvatanje savremenih metoda rada i stalno obučavanje i usavršavanje poljoprivrednih proizvodjača i stručnog kadra u odabranoj proizvodnji su isto tako značajne pretpostavke za dalji razvoj poljoprivredne proizvodnje. Prepoznati smo i po plasteničkoj proizvodnji koja se odvija na preko 64 ha, a tu je i kontinuirani razvoj vinogradarstva i voćarstva.

Proizvodnja hrane: - Proizvodnja i prerada mlijeka; - Ratarstvo ; - Proizvodnja u zatvorenom prostoru (postojeći kapaciteti – 80.000 m²);

S t r a n a 35

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

- Stočarstvo (korišćenje postojećih kapaciteta farme svinja ili izgradnja novih); - Ovčarstvo i kozarstvo ; - Živinarstvo (najveća farma u Crnoj Gori kapaciteta 200.000 koka nosilja); - Pčelarstvo (Kuća meda – nacionalni centar za razvoj pčelarstva); - Voćarstvo i vinogradarstvo; - Proizvodnja začinskog i ljekovitog bilja.

Podrška opštine Danilovgrad

Opština Danilovgrad subvencioniše proizvođače mlijeka u vidu plaćanja subvencija za otkup i iznosu od 0,03 €/l. Poljoprivrednicima nudi i besplatne usluge žetve strnih žita kombajnom koji je u vlasništvu Opštine i angažovanjem dodatnih. Stočarima koji u ljetnjim mjesecma izdižu sa stokom na katunima, Opština je u nizu u prijethodnom periodu obezbijedila veliki broj solarnih panela na kolibama, odnosno agregate, kako bi imali osnovne životne uslove tokom boravka. Obezbijeđene su konsultantske usluge za poljoprivrednike koji konkurišu u IPARD programima.

Tabela 1. Porodična poljoprivredna gazdinstva 31.05.2010. godine12

CRNA GORA DANILOVGRAD NAJVIŠE POVRŠINE OD 0,10 - 0,50 ha

ukupno bez zemlje ukupno bez zemlje Crna Gora Danilovgrad

Ukupan br. polj. 48.847 588 3.000 21 15.418 1.356 gazdinstava ❖ Broj gazdinstava u odnosu na 2003. kada je iznosio (1561) veći je za 92%.

Tabela 2: Poljoprivredna gazdinstva prema sjedištu i korišćenju polj. zemljišta

CRNA GORA DANILOVGRAD Gazdinstva Površina u ha Gazdinstva Površina u ha Ukupno 48.844 294.400,70 2.993 11.462,90 Ukupno korišćeno polj. 48.243 212.724,40 2.978 9.447,60 zemljište Okućnice i bašte 37.010 2.412,80 2.048 120,80 Korišćene oranice 10.153 3.656,40 610 163,90 Vinogradi 1.998 340,40 489 45,50 Voćnjaci 5.321 1.393,60 438 57,90 Rasadnici 122 561,80 1 5,20 Livade i pašnjaci 43.125 204.359,40 108 9.054,30

12 Izvor: Monstat

S t r a n a 36

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Poljoprivreda je bila i ostala strateška grana razvoja opštine Danilovgrad. U posljednjoj deceniji desile su se veoma krupne strukturne promjene. Naime, dogodila se promjena vlasničke strukture zemljišnih posjeda.

Mjere stimulacije od strane države su dale vrlo pozitivne rezultate i u obimu i u kvalitetu poljoprivredne proizvodnje. Ono što je potrebno naglasiti je da su na bazi sirovinske osnove sa ovog područja formirani kapaciteti za njihovu preradu, ovo se posebno odnosi na mljekare, sirare, sa tedencijom njihovog povećanja.

Biljna proizvodnja

❖ Voćarstvo

Voćnjaci su uglavnom mješoviti s velikim brojem sorti po svakoj voćnoj vrsti. Od uzgojenih vrsta voća najzastupljenija je jabuka i na nekim lokalitetima kruška. Ostale vrste voća koje se uzgajaju su: šljiva, breskva, trešnja, kajsija, smokva, šipak, kivi, orah, jagodasto voće, lješnik i dr. Osim u ravnici zasade pod voćem bi trebalo podizati na obodnim predjelima na prelasku iz ravnice u brdoviti dio. Danilovgradska opština ima povoljne uslove za uzgoj nara (pitomog i divljeg), smokve i lješnika. Ukupno pod voćem se nalazi oko 104 ha. Najzastupljenije sorte su vranac i kratošija, javlja se tzv. američko grožđe i tradicionalna sorta rozaklija a što se tiče vinogradarstva najbolje uslove imaju tereni po obodu same ravnice. U poslednje vrijeme na našem području su podignute dvije veće vinarije. Na vinogradima gdje se koriste potrebne mjere agrotehnike, uz navodnjavanje „kap po kap“, ostvaruje se dobar prinos sa odgovarajućim kvalitetom. Treba napomenuti da je poslednjih godina nabavljeno više od 200.000 loznih kalemova, uglavnom “vranca” po subvencionisanim cijenama, preko Ministarstva za poljoprivredu i ruralni razvoj.

❖ Ratarstvo

Klimatski uslovi i relativno velike površine plodnog zemljišta učinili su da se dolina Zete u prošlom vremenu smatra žitnicom Crne Gore. U poslednjih par godina evidentirano je povećanje površina pod strnim žitaricama. Rod se uglavnom koristi za ishranu vlastite stoke, a veoma male količine se plasiraju na tržište. Problem usitnjenih

S t r a n a 37

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

parcela, zastarjela mehanizacija, nedovoljna primjene agrotehničkih mjera, dovode do dobijanja niskih prosječnih prinosa žitarica. Veće površine domaćeg bijelog kukuruza nalaze se na području Kujave, Dobrog Polja i Viša u blizini rijeke Zete gdje je i omogućeno navodnjavanje u sušnom periodu.

❖ Povrtarstvo

Najviše se gaje paradajz, paprika, krastavac, krompir, kupusnjače (kupus i raštan), salata i luk. Površine pod krompirom u poslednjih nekoliko godina kreću se od 150 ha i više. Značajan dio površina pod krompirom se nalazi na brdsko – planinskom području Gostilja i Studenog, gdje se uz značajno manje mjera zaštite dobija zdrav i kvalitetan proizvod. Trenutni uzgoj povrća na otvorenom nije zastupljen u dovoljnoj mjeri, iako je moguća ta proizvodnja u ravnici uz rijeku Zetu. Ovdje je značajnija proizvodnja u zaštićenom prostoru- plastenicima, koja se odvija na oko 80 000m2 sa tendencijom stalnog porasta.

2.1.1.1.1. Stočarska prozvodnja

Stočarstvo kao grana poljoprivrede zauzima značajno mjesto u opštini Danilovgrad. Posebno povoljna situacija je u svinjogojstvu i živinarstvu gdje po proizvodnji zauzima prvo mjesto u Crnoj Gori i to prvenstveno zahvaljući privatizovanim firmama RJ “Svinjogojska farma” i RJ “Koka product” – farma Martinići.

Tabela 1. Pregled životinjskog fonda – 2019. godina

Opština Danilovgrad Broj životinja Broj gazdinstava Goveda 2.984 801 Ovce 8.879 179 Koze 3.136 91

Opština Danilovgrad Kapacitet farmi Broj farmi Živina 172.700 19

S t r a n a 38

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

U saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede i ruralnog razvoja vrši se i licenciranje bikova i pastuva na području opštine gdje ne postoji vještačko osjemenjavanje. Proizvodnja mlijeka u opštini Danilovgrad je značajni činilac egzistencije poljoprivrednog stanovništva, jer se farmeri prvenstveno orjentišu na proizvodnju mlijeka zbog sigurnog i organizovanog otkupa i dosta solidnog ekonomskog efekta, a manje na proizvodnju mesa. Opština Danilovgrad vrši subvenciju u otkupu mlijeka od 0,03 €/l.

❖ Ribarstvo

Ribarstvo je, izuzimajući sportski ribolov, još uvijek dosta zapostavljeno. Do sada je formirano 3 ribnjaka, koja na godišnjem niovou proizvedu oko 80 tona ribe. Da bi se valjano iskoristile postojeće mogućnosti za razvoj ribarstva, neophodno je preduzeti niz mjera i akcija.

❖ Lovstvo

Odlukom Vlade Crne Gore veliki dio teritorije opštine Danilovgrad je definisan za obavljanje lova i ribolova. Višestruki značaj je bavljenje ovom djelatnošću: • Zaštita i uzgoj divljači i riba; • Zaštita životne sredine; • Ekonomska valorizacija svega toga, pa čak i kroz lovni turizam. Lov i ribolov u punom značenju predstavlja djelatnost koja je tradicionalno prisutna na ovom području. U cilju valorizacije ovog evidentnog prirodnog resursa, opština se nakon urađenih elaborata u junu 2005. godine odlučila i formirala Javno preduzeće za uzgoj, zaštitu i lov divljači i riba Danilovgrad. Urađen je i usvojen Program razvoja lovstva i ribolovstva do 2020. godine a pristupiće se izradi lovno-privredne osnove.

❖ Pčelarstvo

Iako je naprednije od pčelarstva većine drugih područja Crne Gore, ni približno nije razvijeno koliko to objektivno omogućavaju prirodni uslovi. Pčelari su organizovani u Udruženje pčelara koje broji oko 80 pčelara, sa oko 3.000 košnica pčela, a prosječan prinos po košnici je oko 10 kg meda.

S t r a n a 39

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Kao zajednički projekat Vlade Crne Gore, Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore i Saveza pčelarskih organizacija Crne Gore uz učešće Opštine Danilovgrad 13. jula 2016. godine osnovana je KUĆA MEDA koja predstavlja centar za razvoj pčelarstva. Objekat se nalazi u mjestu Grbe u Danilovgradu. Savez pčelarskih organizacija Crne Gore je nakon otvaranja objekta osnovao firmu “Crnogorska matica” pod čijim imenom se organizuje proizvodnja u Kući meda. Zahvaljujući definisanim privrednim zoanama i utvrđenim benefitima za ukidanje biznis barijera na ovom području zasnovani su kapaciteti iz niza drugih oblasti:

• prerada drveta i proizvodnja namještaja; • prerade ljekovitog bilja; • metalo- prerade; • proizvodnje plastičnih kesa, posebno samorazgradivih; • proizvodnej građevinskog materijala; • proizvodnje elektro- materijala; • prehrambene industrije; • prerade tekstila; • skladišta i distributivni centri u raznim oblastima; • razne uslužne djelatnosti; • građevninarstva i drugi.

Iako opština Danilovgrad raspolaže sa velikim poljoprivrednim površinama one se slabo koriste i samim tim se ostvaruje nizak stepen poljoprivredne proizvodnje, što ima za posljedicu opšti nedostatak poljoprivrednih proizvoda, relativno veliki uvoz i visoke cijene, s tim u vezi lokalna samouprava poveća će stimulativne mjere kako bi se zaustavio odliv stanovništva sa seoskog područja. Potrebno je povećati poljoprivrednu proizvodnju i preradu. Proizvodnja treba da se bazira na jačanju izvozne orjentacije i povećanju konkurencije. Opština i resorno ministarstvo učestvuju u izgradnji i modernizaciji infrastrukture na seoskom području, izgradnjom puteva, sprovođenjem elektrifikacije, izgradnjom novih i rekonstrukcijom postojećih vodoizvorišta.

Tabela 1. Budžet opštine Danilovgrad

BUDŽET ZA POLJOPRIVREDU OPŠTINE DANILOVGRAD

Godina Realizovano 2016. 95.595,79 € 2017. 103.060,31 € 2018. 123.127,77 €

S t r a n a 40

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

TURIZAM I VJERSKI TURIZAM

Zahvaljujuci izuzetnim prirodnim ljepotama opština Danilovgrad ima ogroman potencijal za razvoj turizma. Turistička organizacija opštine Danilovgrad osnovana je radi unapredjenja, promocije i plasiranja turističkih proizvoda. Danilovgrad ima nedostatak hotelskog smještaja. Na teritoriji opštine postoje dva hotela koja su u funkciji Hotel “Perjanik” i Hotel “Sokoline”. U Danilovgradu se iz dana u dan registruje sve veći broj pružaoca usluga privatnog smještaja koji se nudi posjetiocima grada. Bogato i slojevito kulturno - istorijsko nasljeđe Danilovgrada može se pratiti od najstarijih praistorijiskih epoha do danas, gdje su se kontinuirano smjenjivali uticaju raznih kultura. Kada je u pitanju vjerski turizam, posebno skrećemo pažnju na dva važna kulturno-istorijska i vjerska spomenika - Manastir Ostrog i Manastir Ždrebaonik. Manastir Ostrog je smješten u planinskom masivu Ostroških greda, na području opštine Danilovgrad. Lokalitet na kome se manastir nalazi, u istorijsko - geografskom smislu, pripada brdskom plemenu Bjelopavlići. Manastir Ostrog spada među najposjećenije manastire na Balkanu. Posjećuju ga u grupama i pojedinačno iz svih krajeva svijeta pripadnici raznih vjera. Najveće posjete svetilištu, sa svih strana, su na dan Svetog Vasilija Ostroškog 12. maja, na Trojičin dan, Petrov dan, dan Velike Gospojine. Mošti Sv. Vasilija Ostroškog – pravoslavni vjernici, muslimani i katolici smatraju čudotvornim. Osnovan je početkom druge polovine XVII vijeka, od mitropolita zahumsko-hercegovačkog Vasilija Jovanovića, kasnije nazvanog Sv. Vasilije Ostroški. Duhovni kompleks čine Gornji i Donji manastir. Gornji manastir je smješten u prirodnom pećinskom udubljenju, koga čine dvije pećinske crkvice: Donja, posvećena Vavedenju presvete Bogorodice iz 1774. godine i Gornja crkva, posvećena Časnom krstu iz 1665. godine. Donji manastir sa crkvom Svete Trojice iz 1824. godine, čini cjelinu sa konakom i bogoslovijom, i potiče iz 1742. godine. U ovom manastirskom sklopu hercegovački mitropolit Vasilije Jovanović je, poslije smrti, proglašen za Svetitelja. On je osnovao crkvu isposnicu, posvećenu Sv. Krstu 1665.godine. Na platou iznad Donjeg manastira podignuta je crkva Svetog mučenika Stanka, čija je izgradnja započeta 1.juna 2003., a dovršena je krajem 2004. godine.

Manastir Ždrebaonik je udaljen dva kilometra od Danilovgrada i zadužbina je Nemanjinog sina Vukana. Zahvaljujući svom centralnom i lijepom položaju, Ždrebaonik je vjekovima saborno i zborno mjesto svih Bjelopavlića. Crkva ovog Manastira ujedno je i parohijska crkva. Zaštitnik crkve je Sv. Arhanđel Mihailo, a u crkvi se nalaze mošti Sv. Arsenija- Sremskog, prvog nasljednika Sv. Save. Na teritoriji opštine ima 48 crkava koje su građene i obnavljane u raznim periodima. U tim crkvama postoje fragmenti životopisa u kojima se uočava vrhunsko umijeće slikara.

S t r a n a 41

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

INFRASTRUKTURA

Saobraćajna infrastruktura

Bolja saobraćajna infrastruktura preduslov je jačanja sveobuhvatnog privrednog, kulturnog i socijalnog razvoja. Sekretrijat za komunalne, stambene poslove i saobraćaj se bavi održavanjem i izgradnjom puteva na području opštine Danilovgrad, takođe se bavi izgradnjom, rekonstrukcijom i modernizacijom lokalnih (oko 100 km) i nekategorisanih (oko 350 km) puteva i organizacijom saobraćaja na području opštine. U okviru “Komunalno” d.o.o funkcioniše Autobuska stanica. Primarna putna mreža kojom je opslužena teritorija opštine Danilovgrad daje mogućnost za dobru saobraćajnu povezanost sa opštinskim centrima koji je okružuju. Područje opštine Danilovgrad presijecaju sljedeći djelovi primarne putne mreže Crne Gore: Magistralni put M-18 (Podgorica-Danilovgrad-Nikšić), Regionalni put R-23 (Danilovgrad-Čevo), regionalni put (Cerovo, Bogetići, Glava Zete, Danilovgrad, Spuć, Podgorica). Ove godine otpočeće rekonstrukcija Magistralnog puta M-18 na području od Danilovgrada do ulaza u Podgoricu u dužini od 15.1 km, čime će se izgraditi moderna saobraćajnica bulevarskog karaktera, što će u mnogome uticati na kvalitet saobraćajne infrastrukture. Regionalni put R-23, u dužini od oko 12 km, povezuje naselja u južnom dijelu opštine i očekuje se njegova rekonstrukcija. Na teritoriji opštine Danilovgrad prema raspoloživim podacima identifikovano je oko 100 km lokalnih puteva, dok dužina nekategorisanih puteva iznosi oko 260 km, s tim što postoji znatan broj šumskih i ostalih puteva. Na području opštine prolazi jednokolosiječna željeznička pruga Podgorica - Nikšić u dužini od 31.3 km. To je najstarija postojeća željeznička pruga u Crnoj Gori, izgradjena 1948. godine, koja je u međuvremenu rekonstruisana u čitavoj dužini. Unutrasnja povezanost i stanje puteva su na dobrom nivou. Makadamski putevi se nasipaju i saniraju redovno, s tim sto bi u budućnosti veću pažnju trebalo usmjeriti na asfaltiranje, iako to podrazumijeva izdvajanje značajnih sredstava ali samim tim i dugoročnije i kvalitetnije rješenje.

Telekomunikaciona infrastruktura

Telekomunikaciona infrastruktura obuhvata zemljište, zgrade i druge građevinske objekte u kojima je smještena telekomunikaciona oprema, kablovsku kanalizaciju, antenske stubove i prateću infrastrukturu neophodnu za njeno korišćenje, a kojom je obezbijeđena pokrivenost opštine Danilovgrad. Telekomunikacionu mrežu opštine Danilovgrad čine: - TK centar IPS Danilovgrad – optički kabal, povezan sa centrima u Podgorici i optičkim pravcem Podgorica-Danilovgrad-Nikšić; - Šest mjesnih TK cenatara; - Ruralna veza koja se obezbeđuje preko repetitora Kurilo; - Podzemni kablovi čiju osnovu čini kabal pored starog puta Danilovgrad-Spuž.

S t r a n a 42

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Elektroenergetska insfrastruktura

Distributivna mreža na teritoriji opštine Danilovgrad obuhvata sledeće elemente elektroenergetskog sistema Crne Gore. Raspoloživa snaga hidroelektrana: - mala hidroelektrana Slap Zete snage 1,2MW - mala hidroelektrana Glava Zete snage 4,8MW - dužina distributivne mreže - nadzemni vodovi 35 kv dužine 31 km - nadzemni vodovi 10 kv dužine 176 km - kablovski vodovi 10 kv dužine 30 km - nadzemni vodovi o,4 kv dužine 750 km - kablovski vodovi 0,4 kv dužine 1,2 km - broj distributivnih stanica - trafostanice 35/10 kv 3 - trafostanice 35/04 kv 2 - trafostanice 10/04 kv tipa TS 24 - trafostanice 10/04 kv tipa BTS 22 - trafostanice 10/04 kv tipa MBTS 35 - trafostanice 10/04 kv tipa STS 171 - snaga transformatora - transformatori 110/35 kv 20 MVA - transformatori 35/10 kv 30,6 MVA - transformatori 35/0,4 kv 0,35 MVA - transformatori 10/0,4kv 69 MVA Hidroelektrane Slap Zete i Glava Zete su protočne hidroelektrane derivacionog tipa, pri čemu je prosječne godišnje proizvodnja prve oko 3,5 GWh, a hidroelektrane Glava Zete oko 9 GWh. Planirana je izgradnja Hidroelektrane Rošca, snage 5 MW, koja bi koristila vode HE Perućica. One bi bile zahvaćene jednom manjom branom na rijeci Zeti.

Vodosnabdijevanje

Vodovodni sistem opštine Danilovgrad napaja se sa sedam izvorišta čiji je kapacitet vodozahvata u hidrološkom minimumu ljetnjeg perioda sledeći: Slatina 20 l/s, Mareza 55 l/s, Oraška jama 160 l/s, Milojevićka vrela-Tunjevo 30 l/s, Jama Žarića 45 l/s, Jama Brajovića 45 l/s i Viško vrelo 15 l/s. Ukupna dužina tranzitnih i distributivnih cjevovoda vodovodnog sistema iznosi oko 550 km. Zapremina svih rezervoara u vodovodnom sistemu iznosi 1.650 ml. U vodovodnom sistemu postoji pet predpumpnih stanica, preko kojih se obezbjeđuje voda za naselja na visokim kotama: Orju Luku, Pažiće, Zagredu i dio Martinića.

S t r a n a 43

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Iz vodovoda se pitkom vodom snabdijeva oko 11.800 stanovnika, što predstavlja oko 80 % od ukupnog broja stanovnika opštine Danilovgrad. Preduzimaju se opsežne mjere za uređenje zaštitnih zona i shodno mogućnostima se vrši rekonstrukcija vodovoda, koji su sagrađeni od azbest cementnih cijevi u cilju zaštite građana. Prioritet rada preduzeća „Vodovod “ Opštine Danilovgrad u prethodnom periodu bio je prije svega održavanje i unapređenje vodosnabdijevanja stanovništva, privrede i ustanova, što je ujedno i težišna djelatnost ovog društva.

Upravljanje otpadnim vodama

Otpadne vode sa gradskog područja opštine Danilovgrad su do sada odvođene kanalizacionom mrežom i septičkim jamama. Međutim ekološki sanitarni zahtjevi za zaštitu rijeke Zete i podzemnih voda, kao i nedovoljna funkcionalnost istih, su razlog da se za gradsko područje izgradi savremeni sistem kanalizacije i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, te je u tom cilju urađen „Infrastrukturni projekat Danilovgrad: rehabilitacija i proširenje vodovodne mreže, rehabilitacija kanalizacione mreže i izgradnja postrojenja za prečišćavanjae otpadnih voda“.

INSTITUCIONALNI KAPACITETI

Administracija

Organi Opštine Danilovgrad su Skupština Opštine i Predsjednik Opštine. Skupština Opštine je predstavnički organ građana opštine i broji 33 odbornika. Predsjednik Opštine je izvršni organ Opštine. Lokalna uprava opštine Danilovgrad, organizovana je po službama, odnosno organima: - Služba Predsjednika Opštine; - Služba Glavnog administratora; - Sekretarijat za lokalnu samoupravu i društvene djelatnosti; - Sekretarijat za finansije i ekonomski razvoj; - Sekretarijat za planiranje i uređenje prostora i zaštitu životne sredine; - Sekretarijat za imovinu i investicije; - Sekretarijat za komunalne, stambene poslove i saobraćaj; - Uprava lokalnih javnih prihoda Posebne službe su: - Služba komunalne policije; - Služba zaštite i spašavanja; - Služba za unutrašnju reviziju.

S t r a n a 44

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Privredna društva i javne ustanove Opštine Danilovgrad:

- D.O.O. "Komunalno" Danilovgrad; - D.O.O. "Za uzgoj, zaštitu i lov divljači i riba" Danilovgrad; - D.O.O. Lokalni javni emiter "Radio Danilovgrad"; - D.O.O. "Vodovod i kanalizacija" Danilovgrad; - Turistička organizacija opštine Danilovgrad; - JU Umjetnička kolonija Danilovgra;d - JU Centar za kulturu Danilovgrad; - JU Centar za dnevni boravak djece sa smetnjama u razvoju i odraslih lica sa invaliditetom.

Državne institucije:

Poseban značaj i specifičan uticaj na razvoj opštine imaju sledeće državne institucije: - Vojni centar Crne Gore – Kasarna “Milovan Šaranović”; - Policijska akademija; - Forenzički centar; - Uprava za uzvršavanje krivičnih sankcija; - Dom za azilante i izbjeglice; - Regionalna škola za državnu upravu. Civilni sektor

Na području opštine Danilovgrad registrovana je 64 nevladine organizacije, veći broj strukovnih udruženja i drugih oblika civilnog organizovanja društva. Rodna ravnopravnost je na zadovoljavajućem nivou, s tim što istu treba dalje unapređivati. Rad sa djecom i omladinom je takođe organizovan a poseban značaj pridaje se osoba sa smetnjama u razvoju.

S t r a n a 45

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

REALIZACIJA SPR 2012-2018

Strateški plan razvoja Opštine Danilovgrad (2012 – 2018) je planiran u iznosu od 48.093.610 €. Za isti je rađen monitoring početkom svake godine za prethodnu godinu i na kraju sublimiran iznos od 96.930.481,50 €. Godišnji izvještaji o stvarivanju SPR su razmatrani i usvajani na sjednicama Skupštine opštine Danilovgrad. Ovi pokazatelji daju nam za pravo da na bazi ostvarenja temeljimo naše buduće projekcije.

Politika razvoja Danilovgrada i mudro tržišno orijentisanje lokalne samouprave dovelo je do toga da kvantitativno planiranje premaši skoro 50 miliona €, bez obzira što je SPR (2012-2018) u doba koji je rađen bio i realno projektovan.

U sljedećoj tabeli je dat prikaz ostvarenja SPR (2012-2018) po godinama i po prioritetima. Ono što ohrabruje, a na bazi čega temeljimo projekcije i ovog strateškog dokumenta koji predstavlja kontinuitet prethodnog, jesu pametan i održiv rast. Pametan rast učestvuje sa 49.735.742,62 € odnosno 51,31%, dok održiv rast učestvuje sa 35.157.105,26 € odnosno 36,27% u ukupnom ostvarenju Strateškog plana razvoja 2012- 2018 godina. Najveću pažnju i dalje ćemo posvećivati razvoju ekonomije i privlačenju direktnih stranih investicija, razvoju infrastrukture, razvoju kulture i turizma.

Sve realizovane mjere i projekti su saglasni planiranim mjerama u dokumentu iz 2012. godine. Evidentna su i određena odstupanja u dinamici i visini ulaganja u pojedine prioritete, ali to svakako ne dovodi u pitanje kvalitet planiranja, niti ostvarene efekte na implementaciju Strateškog plana razvoja 2012-2018. godina, već nam ukazuje na smjernice kako treba da izgleda ovaj dokument, gdje su nedostaci, a gdje prednosti.

S t r a n a 46

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Ostvarenje po Ukupno po godinama modaliteti Oblik rasta/ Prioritet ma i 201 201 201 201 201 2017 201 prioritetima 2 3 4 5 6 8 Ulaganja % % Ulaganja % % Ulaganja % % Ulaganja % % Ulaganja % % Ulaganja % % Ulaganja % % Ulaganja %

I Pametan rast 6.762.157,75 30,50 13,6 2.495.448,1 19,82 5,0 2.786.942,3 25,58 5,6 9.236.818,7 71,07 18,5 8.753.862,20 66,77 17,6 12.829.918,4 81,28 25,8 6.870.594,9 73,21 13,8 49.735.742, 51,31 0 9 2 8 0 1 7 0 4 0 5 1 62

Strateški prioritet 1. Razvoj 4.660.141,00 21,02 10,3 2.125.978,0 16,88 4,7 2.350.115,2 21,57 5,2 8.520.736,4 65,56 18,8 8.465.857,49 64,57 18,7 12.465.735,5 78,97 27,6 6.558.617,1 69,88 14,5 45.147.180, 46,58 ekonomije i 2 0 1 7 1 7 7 5 4 1 0 3 87 privlačenje direktnih stranih investicija

Strateški prioritet 3. Urbanističko 74.952,80 0,34 17,6 116.447,20 0,92 27,3 103.033,00 0,95 24,2 121.750,00 0,94 28,6 2.000,00 0,02 0,4 2.000,00 0,01 0,4 5.248,00 0,06 1,2 425.431,00 0,44 planiranje i uređenje prostora 2 7 2 2 7 7 3

Strateški prioritet 5. Kulturni razvoj 2.027.063,95 9,14 48,6 253.022,99 2,01 6,0 333.794,11 3,06 8,0 594.332,24 4,57 14,2 286.004,71 2,18 6,8 362.182,90 2,29 8,7 306.729,85 3,27 7,3 4.163.130,7 4,29 9 8 2 8 7 0 7 5

II Održivi rast 15.053.646,71 67,91 42,8 4.438.122,1 35,25 12,6 5.524.234,5 50,71 15,7 2.819.197,7 21,69 8,02 2.428.665,24 18,52 6,9 2.591.622,38 16,42 7,3 2.301.616,5 24,52 6,5 35.157.105, 36,27 2 4 2 1 1 6 1 7 2 5 26

Strateški prioritet 2. Razvoj 14.774.146,71 66,65 44,0 4.113.122,1 32,67 12,2 5.249.234,5 48,19 15,6 2.550.959,7 19,63 7,60 2.255.236,24 17,20 6,7 2.400.162,38 15,21 7,1 2.228.840,1 23,75 6,6 33.571.701, 34,63 infrastrukture 1 4 5 1 4 6 2 5 2 4 86

Strateški prioritet 6. Ekološki 279.500,00 1,26 17,6 325.000,00 2,58 20,5 275.000,00 2,52 17,3 268.238,00 2,06 16,9 173.429,00 1,32 10,9 191.460,00 1,21 12,0 72.776,40 0,78 4,5 1.585.403,4 1,64 razvoj 3 0 5 2 4 8 9 0

III Inkluzivan rast 352.182,94 1,59 2,9 5.657.535,5 44,93 47,0 2.582.611,8 23,71 21,4 940.160,09 7,23 7,81 1.928.690,02 14,71 16,0 363.408,13 2,30 3,0 213.045,06 2,27 1,7 12.037.633, 12,42 3 0 0 8 5 2 2 7 62

Strateški prioritet 4. Socijalni 154.182,94 0,70 3,0 951.961,69 7,56 19,0 938.120,59 8,61 18,8 443.768,46 3,41 8,90 1.923.690,02 14,67 38,5 363.408,13 2,30 7,2 213.045,06 2,27 4,2 4.988.176,8 5,15 razvoj 9 8 1 6 9 7 9

Strateški prioritet 7. Podrška 198.000,00 0,89 2,8 4.705.573,8 37,37 67,1 1.644.042,2 15,09 23,4 463.215,63 3,56 6,61 0,00 0,00 0,0 0,00 0,00 0,0 0,00 0,00 0,0 7.010.831,7 7,23 razvoju državnih institucija 2 1 2 9 5 0 0 0 3

Strateški prioritet 8. 0,00 0,00 0,0 0,00 0,00 0,0 449,00 0,00 1,1 33.176,00 0,26 85,8 5.000,00 0,04 12,9 0,00 0,00 0,0 0,00 0,00 0,0 38.625,00 0,04 Međuopštinska 0 0 6 9 4 0 0 saradnja

UKUPNO 22.167.987,40 100,0 22,8 12.591.105, 100,0 12,9 10.893.788, 100,0 11,2 12.996.176, 100,0 13,4 13.111.217,4 100,0 13,5 15.784.948,9 100,0 16,2 9.385.256,5 100,0 9,6 96.930.481, 100,0 0 7 83 0 9 77 0 4 56 0 1 6 0 3 5 0 8 3 0 8 50 0

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Tabela 1. Struktura ulaganja opštine Danilovgrad u periodu od 2012 – 2018. godine

Struktura ulaganja po strateškim prioritetima (2012-2018)

SP 1 - razvoj ekonomije i privlačenje direktnih investicija SP 2 - razvoj infrastrukture

SP 3 - urbanističko planiranje i uređenje prostora SP 4 - socijalni razvoj

SP 5 - kulturni razvoj

SP 6 - ekološki razvoj

S t r a n a 48

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

II SWOT ANALIZA

Na osnovu prethodne analize postojećeg stanja, urađen je prikaz prednosti, slabosti, šansi i opasnosti, odnosno rizika koji su vezani za dalji razvoj opštine Danilovgrad. Princip djelovanja treba da je zasnovan na jačanju prednosti i iskorišćavanju šansi koje postoje, kao i na eliminisanju slabosti i preventivnog djelovanja u odnosu na identifikovane rizike.

SNAGE SLABOSTI Ljudski resursi Porast broja stanovnika Izražena unutrašnja migraciona Porast aktivnog stanovništva kretanja Zadovoljavajuća starosna struktura Pražnjenje ruralnog područja i aktivnog stanovništva koncetracija življenja u ravničarskom Zadovoljavajuća obrazovna struktura dijelu opštine obrazovnog stanovništva Nepovoljna starosna struktura Povoljni uslovi za življenje stanovništva na ruralnom području Sve povoljnije mogućnosti zapošljavanja Nizak prirodni priraštaj stanovništva Nedovoljna socijalna inkluzija Nepovoljna starosna struktura poljoprivrednog stanovništva Nedovoljne stimulacije za zadržavanje visoko-obrazovanih kadrova Loša upisna politika sa stanovišta potreba tržišta rada-uzrok nezaposlenosti Prirodni resursi Povoljan geostrateški položaj Nedovoljna iskorišćenost prirodnih Raspoloživi prirodni resursi resursa (obnovljivi i neobnovljivi) Nedovoljna ispitanost pojedinih resursa -poljoprivredno zemljište Neracionalno korišćenje pojedinih -šume i šumsko zemljište prirodnih resursa -vode (tekuće i podzemne) Nizak stepen svijesti o životnoj sredini -minerali(AGK, TGK, Zastarele tehnologije kod pojedinih glina, laporac, vrsta proizvodnje ograničena količina boksita idr) Nedostatak dugoročnih strategija u -povoljni klimatski uslovi pojedinim oblastima -raznovrstan biodiverzitet Nizak stepen finalizacije -obnovljivi izvori energije (voda, sunce, vjetar) Obrazovanje i Povoljni uslovi za predškolsko, osnovno i Nedovoljno ulaganje u obrazovanje lica zdravstvo srednje obrazovanje sa posebnim potrebama Izgrađenost institucija za specifične vrste Nedovoljno stipendiranje učenika i obrazovanja (Policijska akademija, vojni studenata, posebno od strane centar, RESPA-e, JU Centar za Dnevni privrednih subjekata boravak djece sa smetnjama u razvoju i Nepovoljna kvalifikaciona struktura odraslih lica sa invaliditetom i dr.) nezaposlenih Blizina obrazovnih centara za srednje i Izraženi problemi kod održavanja visoko obrazovanje u neposrednom objekata okruženju Visoki troškovi zagrijavanja objekata

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Kvalitetna preventivna zaštita stanovništva Nedovoljni kapaciteti za predškolsko Pilot projekti za rano otkrivanje oboljenja obrazovanje i jaslice (dojke, debelog crijeva, prostate i jetre…) Zadovoljavajuća struktura medicinskog kadra i organizovanost specijalističkih službi Dobra saradnja sa medicinskim ustanovama u okruženju Kulturna dobra Bogato kulturno istorijsko nasleđe Nedovoljna valorizacija kulturnih -Vjerski objekti (Manastir Ostrog i dobara Ždrebaonik, Spuški bedemi sa Tabljom i Nedovoljna istraženost arheoloških i drugi objekti iz raznih perioda) speleoloških nalazišta -Arheološka nalazišta (Gradina, Sige i dr) Nedovoljna ulaganja u održavanje, -Speleološka nalazišta revitalizaciju i proučavanje -Istorijski spomenici iz raznih perioda -Umjetnička kolonija, Muzej -Stari objekti raznih vrsta arhitekture i namjene Ekonomske Razvijena privredna infrastruktura Nizak stepen ulaganja u istraživanje i aktivnosti Razvijeno preduzetništvo razvoj Dobri uslovi za razvoj malog i srednjeg Smanjena likvidnost preduzeća biznisa Značajan stepen neiskorišćenosti Veliki broj MSP poljoprivrednog zemljišta Privredne zone (definisane PUP-om) Nedovoljna standardizacija proizvoda i Potencijal za razvoj, kulturnog, vjerskog, još uvijek niska konkurentnost planinskog, izletničkog, seoskog i sportskog Nedovoljno jaka turistička inicijativa turizma Nedovoljna izgrađenost smještajnih Dobri uslovi za bavljenje novim vrstama kapaciteta i drugih turističkih sadržaja poljoprivredne proizvodnje (proizvodnje u Nedovoljna izgrađenost pratećih zatvorenom prostoru i proizvodnje sadržaja u privrednim zonama organske hrane) Nedostatak sistemskih mjera za Dobri uslovi za razvoj tradicionalnih vrsta podsticanje informacionih sistema i poljoprivrede na ruralnom području i tehnologija katunima Nedostatak biznis centra Dobri uslovi za razvoj prerađivačkih Nedovoljna zainteresovanost mlađe kapaciteta viših faza prerade u oblasti populacije za bavljenje biznisom na prehrambene industrije, prerade AGK, ruralnom području razvoj uslužnih djelatnosti i sl. Blizina velikih potrošačkih centara Povoljan ambijent za ulaganja Definisani benefiti za stimulisanje biznisa Tehnička Dobra saobraćajna povezanost sa Kvalitet transportnih usluga infrastruktura susjednim opštinama u regionu i šire Zastarjelost elektro energetske mreže Relativno dobra elektro energetska Nedovoljna iskorišćenost rijeke Zete za infrastruktura proizvodnju električne energije Dobra infrastruktura za snabdijevanje Nedovoljna izgrađenost saobraćajne, vodom u gradskom i širem području vodovodne infrastrukture u ruralnom i Razvijena telekomunikaciona planinskom području infrastruktura Neizgrađenost sistema za prečišćavanje Riješena deponija smeća sa Podgoricom otpadnih voda Nedovoljna uređenost zaštitnih zona vodoizvorišta

50

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Neizgrađenost reciklažnog dvorišta Nedovoljnost mreže interneta Životna sredina Očuvana prirodna okolina Nezavršenost reciklažnog dvorišta Raznovrsnost biodiverziteta Još uvijek nedovoljno izgrađena svijest građana o odlaganju otpada Prisutnost divljih deponija

Administrativni Lokalna Strategija održivog razvoja opštine, kapaciteti kao dugoročan dokument Prostorno-urbanistički plan opštine Nedostatak strateškog plana razvoja za GUP – Danilovgrad sa detaljnom razradom naredni period Detaljni urbanistički plan „Danilovgrad Nedostatak Akcionog plana za centar“, “Spuž” i “Glava Zete-Ostrog” realizaciju Strategije održivog razvoja Napredak u izradi projektne Nedostatak pouzdane baze statističkih dokumentacije podataka Relativno dobri administrativni kapaciteti Nepostojanje geografskog Zadovoljavajući politički dijalog informacionog sistema

ŠANSE PRIJETNJE Ljudski resursi Povećanje ponude radne snage različitih Odlazak mlade i visokokvalitetne radne profesionalnih profila snage u druge sredine Angažovanje kreativnih i stručnih kadrova Nedostatak svijesti o potrebi Obuke EU programa cjeloživotnog obrazovanja i sticanja Obuke nezaposlenih lica vještina Mogućnost obezbjeđenja nedostajućih Nepovoljna kvalifikaciona struktura profila zaposlenih iz neposrednog nezaposlenih okruženja Porast bolesti zavisnosti Spoj mladosti i iskustva Pad životnog standarda Rastuće migracije stanovništva (posebno mladih) selo-grad Prirodni resursi Adekvatna valorizacija prirodnih resursa Elementarne nepogode (poplave, suše, (više faze prerade) požari, grad) Unapredjenje valorizacije energetskog Pritisci na poljoprivredno zemljište potencijala Rijeke Zete Svi oblici zagađivanja životne sredine, Obnovljivi izvori energije posebno industrijsko zagađivanje (sunce,vjetar) Narušavanje prirodne ravnoteže i Primjena znanja i novih tehnologija životne sredine Formiranje zona posebne namjene Povećano zagađivanje rijeke Zete Povećana opasnost od poplava, erozije i odrona obalnog i priobalnog dijela rijeke Zete Obrazovanje i Ulaganje u cjeloživotno obrazovanje Nezainteresovanost za ulaganje u zdravstvo Stipendiranje učenika i studenata cjeloživotno obrazovanje Stimulisanje specijalizacija u zdravstvu Nezainteresovanost građana za redovne Obrazovanje lica sa posebnim potrebama zdravstvene kontrole Opasnost od povećanja bolesti zavisti Kulturna dobra Zaštita i unapredjenje kulturno - Nedostatak sredstava istorijskih dobara Nedostatak kvalitetnih kadrova Dodatna istraživanja pojedinih kulturnih dobara Adekvatna valorizacija posebno kroz obogaćivanje turističke ponude

51

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Ekonomske Ulaganja u istraživanja i razvoj Nedostatak finansijskih aktivnosti Primjena novih znanja i tehnologija sredstava Dalje unapredjenje privredne Izbor valjanih i samoodrživih programa infrastrukture Globalna i EU konkurencija Valorizacija potencijala za razvoj Pad investicionih aktivnosti poljoprivrede Pad vrijednosti nekretnina Realizacija državnih i regionalnih projekata Korupcija Mogućnost razvoja otkupa i prerade Siva ekonomija poljoprivrednih proizvoda, bilja i ljeko-bilja Visoki zahtjevi kod brendiranja Mogućnost privlačenja investitora zbog proizvoda afirmativnih propisa Nekontrolisane gradnje Promocija proizvodnje organskih Pretvaranje poljoprivrednog u proizvoda građevinsko zemljište Obogaćivanje i promocija turističke ponude Ugrožavanje životne sredine posebno (vjerski,seoski,planinski,izletnički, sportski, biciklizam, auto turizam...) Cjelovito korišćenje potencijala rijeke Zete (energija,ribarstvo,turizam, navodnjavanje) Promovisanje planinskih kompleksa (Studeno,Ponikvica,Vukotica) Stvaranje uslova za življenje i bavljenje biznisom na ruralnom području Unapredjenje katuna Sinjavina i Lukovica IT biznis inkubator Tehnička Izgradnja autoputa Bar-Boljari Sve veća frekvencija saobraćaja infrastruktura Jadransko-jonski koridor Nedovoljnost prateće saobraćajne Modernizacija željeznice infrastrukture Izgradnja bulevara Podgorica-Danilovgrad Otežano pronalaženje investitora za Završetak dionice regionalnog puta ulaganje u infrastrukturu Danilovgrad-Glava Zete-Bogetići Nedostatak finansijskih sredstava za Nastavak rekonstrukcije puta prema finansiranje infrastrukturnih projekata Gostilju Visok stepen zavisnosti od eksternih Rekonstrukcija Martinićkog puta izvora finansiranja Rekonstrukcija puta Danilovgrad-Čevo- Povećanje zagađenosti od izduvnih Markovina gasova Završetak rekonstrukcije puta KPD-om - Vranjske njive Valorizacija puta manastir Ostrog manastir Ždrebaonik Modernizacija lokalnih i nekategorisanih puteva Rekonstrukcije postojeće, izgradnja nove i modernizacija vodovodne infrastrukture posebno na ruralnom području. Rekonstrukcije HE – Slap i Glava Zete, izgradnja nove HE – Rošca i modernizacija ostale elektro –infrastrukture Digitalizacija sredstava za masovnu komunikaciju Životna sredina Izgradnja sistema za kanalisanje fekalnih Visoki ekološki zahtjevi investitora i voda sa prečistačima potencijalnih tržišta Izgradnja sistema za uklanjanje Ugroženost zdravlja stanovništva

52

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

atmosferskih voda Opasnost od požara i drugih prirodnih Završetak projekta upravljanja otpadom sa pojava (poplave, grad, snijeg, suše, izgradnjom reciklažnog dvorišta zemljotres...) Povećanje svijesti gradjana o zaštiti okoline Nedovoljno razvijena svijest građana Regionalni centar za zaštitu od poplava Nedovoljna edukacija Administrativni Donošenje SPR opštine za period 2019- Nesprovodjenje donešenih strateških kapaciteti 2023 godina planova Donošenje propisa za sprovođenje PUP-a Složene procedure za pristup državnim opštine i EU fondovima Donošenje Akcionog plana za realizaciju Povećana zaduženost Lokalne uprave Lokalne strategije održivog razvoja. Donošenje drugih prostornih planova, izrada pojedinačnih strategija i projekata Državni i EU fondovi Prekogranična saradnja Privatno javno partnerstvo

Na osnovu analiziranih potencijala opštine Danilovgrad i urađene SWOT analize za naredni period od četiri godine mogu se izvući sledeći zaključci: - Na raspolaganju su značajni prirodni resursi koji nijesu iskorišćeni; - Postoji značajan potencijal za razvoj određenih privrednih grana: poljoprivreda, prehrambena industrija, rudarstvo, prerada AGK, drvoprerada, šumarstvo, turizam, usluge, lov i ribolov i dr. - Raspoloživi ljudski resursi su sve jači; - Fleksibilnost korišćenja materijalnih i ljudskih resursa; - Cijela zajednica iskazuje spremnost za promjene i prilagođava im se; - Lokalna uprava je pokazala odlučnost da upravlja promjenama; - Na osnovu započetih razvojnih projekata može se prognozirati porast kvaliteta života u narednom periodu; - Planirani projekti potiču od subjekata koji će ih implementirati, što upućuje na izvjesnost ostvarivanja definisanih ciljeva.

53

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

OPŠTI CILJ

DANILOVGRAD – grad vizije, razvijene lokalne zajednice, kontinuiranog ekonomskog rasta i razvoja, visokih kulturnih i moralnih vrijednosti, grad po mjeri svakog građanina.

SPECIFIČNI CILJEVI I PRIORITETI

Specifični cilj 1: Unaprjeđenje konkurentnosti privrede

Prioritet 1. : Privlačenje investitora, razvoj MSP i preduzetništva

Prioritet 2. : Brendiranje proizvoda, formiranje klastera, razvoj privatno – javnog partnerstva

Prioritet 3. : Razvoj ruralnih područja Specifični cilj 2. : Unaprjeđenje infrastrukture

Prioritet 1. : Unaprjeđenje putne infrastrukture

Prioritet 2. : Unaprjeđenje vodovodne infrastrukture

Prioritet 3. : Unaprjeđenje elektro i telekomunikacione infrastrukture Specifični cilj 3. : Unaprjeđenje sadržaja i kvaliteta usluga u oblasti društvenih djelatnosti

54

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Prioritet 1. : Promocija i zaštita kulturno – istorijskog nasljeđa

Prioritet 2. : Unapređenje turističke ponude grada

Prioritet 3. : Unapređenje razvoja sporta i zdravih stilova života

Prioritet 4. : Unaprjeđenje socijalne zaštite

Specifični cilj 4. : Unaprjeđenje kvaliteta životne sredine Prioritet 1. : Unaprjeđenje zaštite životne sredine kroz izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i izgradnju kanalizacione mreže Prioritet 2. : Uspostavljanje održivog sistema za upravljanje otpadom

Prioritet 3. : Izrada lokalnih planova zaštite životne sredine

Prioritet 4. : Unaprjeđenje sistema energetske efikasnosti

PROJEKTNE IDEJE

R.br. ŠIFRA PROJEKTNE IDEJE 1. C1 P1 I1 Certifikacija opštine po mjeri privrede 2. C1 P1 I2 Podrška ženskom preduzetništvu 3. C1 P1 I3 Unaprjeđenje investicionog potencijala kroz smanjenje biznis barijera 4. C1 P2 I1 Brendiranje poljoprivrednih proizvoda sa teritorije opštine Danilovgrad 5. C1 P2 I2 Promocija razvoja klastera i privatno – javnog partnerstva 6. C1 P3 I1 Unaprjeđenje uslova za razvoj poljoprivrede 7. C1 P3 I2 Promocija organske proizvodnje 8. C1 P3 I3 Program podrške proizvođačima u mliječnoj industriji i biljnoj proizvodnji 9. C2 P1 I1 Rekonstrukcija i sanacija putne infrastrukture 10. C2 P2 I1 Ugradnja „pametnih“ vodomjera 11. C2 P2 I2 Rekonstrukcija i izgradnja vodovoda 12. C2 P2 I4 Uspostavljanje zona sanitarno-tehničke zaštite vodoizvorišta 13. C2 P3 I1 Rekonstrukcija niskonaponske i visokonaponske mreže 14. C2 P3 I2 Poboljšanje kvaliteta telekomunikacione mreže 15. C3 P1 I1 Rekonstrukcija objekata kulture 16. C3 P1 I3 Uređenje užeg gradskog jezgra 17. C3 P2 I1 Razvoj vjerskog turizma 18. C3 P2 I2 Valorizacija kulturne baštine u cilju turističke ponude 19. C3 P2 I3 Organizovanje turističkih manifestacija 20. C3 P3 I1 Rekonstrukcija i izgradnja sportskih objekata 21. C3 P4 I1 Rješavanje stambenih pitanja ranjive kategorije stanovništva 22. C4 P1 I1 Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i kanalizacione mreže 23. C4 P2 I1 Unapređenje sistema upravljanja otpadom 24. C4 P3 I1 Izrada plana biodiverziteta i unaprjeđenje održivog upravljanja rijekom Zetom 25. C4 P4 I1 Modernizacija sistema javne rasvjete

55

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 1 Certifikacija opštine po mjeri privrede Prioritet Privlačenje investitora, razvoj MSP i preduzetništva Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Strategija razvoja MSP Strategija razvoja direktnih stranih investicija

Opis projekta Sticanje Certifikata BFC SEE, odnosno certifikacije opštine po mjeri privrede u Jugoistočnoj Evropi, koji podrazumijeva ispunjenost značajnog broja kriterijuma kako bi se opština pozicionirala kao destinacija investitorima sa jasnim uslovima, ponudom, brzom i efikasnom administracijom. Projekat ima za cilj i jačanje administrativnih kapaciteta kroz formiranje Kancelarije za lokalni ekonomski razvoj kao servis razvoju biznisa. Aktivnosti - prikupljanje i unos podataka u platformu za certifikaciju kojima se dokazuje ispunjenost kriterijuma i potkriterijuma - saradnja sa poslovnim savjetom - definisanje greenfield i brownfield lokacija koje se nude investitorima - ankete upućene privredi - involviranost privrednog sektora u donošenju lokalnih propisa - efikasnost lokalne administracije - verifikacija i evalucija Rezultati Atraktivnost lokalne zajednice za investicije Indikatori Povećanje broja investitora Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Privredna komora Crne Gore Ciljne grupe/korisnici Privrednici Budžet 30.000 € Izvori finansiranja Budžet države Crne Gore, Budžet Opštine Danilovgrad Period implementacije 12-48 mjeseci Monitoring i evaluacija Radna grupa

56

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 2 Podrška ženskom preduzetništvu Prioritet Privlačenje investitora, razvoj MSP i preduzetništva Relevantnost Strategija razvoja ženskog preduzetništva u CG 2015- 2020 Zakon o rodnoj ravnopravnosti

Opis projekta Dodjela bespovratne podrške ženama preduzetnicama ili ženama koje žele da započnu spostveni biznis (start-up) kako bi se povećala stopa zaposlenosti žena. Pružanje konsultantskih usluga za već postojeće žensko preduzetništvo u cilju unaprjeđenja istog.

Aktivnosti - raspisivanje javnog konkursa - savjetodavne usluge na pripremi biznis planova - ocjena biznis planova - odabir podržanih biznis planova - zaključivanje ugovora sa odabranim preduzetnicama - dodjela bespovratne podrške - monitoring - evaluacija

Rezultati Povećanje broja žena koji je pokrenuo sopstveni biznis Indikatori Povećanje broja zaposlenih žena Nosioci projekta Opština Danilovgrad Ciljne grupe/korisnici Žene sa teritorije opštine Danilovgrad Budžet 250.000 € Izvori finansiranja Opština Danilovgrad, komercijalne banke, IRF, IPARD Period implementacije Kontinuirano Monitoring i evaluacija Radna grupa

57

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 3 Unaprjeđenje investicionog potencijala kroz smanjenje biznis barijera Prioritet Privlačenje investitora, razvoj MSP i preduzetništva Relevantnost Zakon o regionalnom razvoju CG Strategija regionalnog razvoja CG Strategija privlačenja direktnih stranih investicija

Opis projekta Smanjenje biznis barijera kao osnovnih kočnica za razvoj privrede kroz eliminaciju administrativnih barijera, smanjenja parafiskaliteta, efikasno i efektivno pružanje usluga investitorima. Definisanje jasnih uslova za investitore uz elektronsku prezentaciju ponude grada. Izgradnja poslovno stambenih objekata.

Aktivnosti - pismo namjera - elektronska prezentacija grada na više stranih jezika - povoljne cijene nekretnina - olakšice za otpočinjanje biznisa u određenim sferama poslovanja - pružanje usluga mentoringa - biznis vodiči za sve zainteresovane investitore - baza podataka svih privrednih subjekata

Rezultati Povećanje broja aktivnih privrednih subjekata Indikatori Smanjenje stope nezaposlenosti Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Vlada CG, Privredna komora Ciljne grupe/korisnici Investitori Budžet 25.000.000 € Izvori finansiranja Opština Danilovgrad, Vlada CG, IRF, EU, domaće i ino banke Period implementacije Kontinuirano Monitoring i evaluacija Radna grupa, Sekretarijat za finansije i ekonomski razvoj, Menadžer opštine

58

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 4 Brendiranje poljoprivrednih proizvoda sa teritorije opštine Danilovgrad Prioritet Brendiranje proizvoda, formiranje klastera, razvoj privatno-javnog partnerstva Relevantnost Zakon o regionalnom razvoju CG Strategija regionalnog razvoja CG Strategija razvoja poljoprivrede i ruralnih područja

Opis projekta Zaštita i brendiranje proizvoda sa oznakama porijekla, geografskim oznakama, standardizacijom, uticaće na bolje tržišno pozicioniranje i povećanje sigurnosti potrošača, naročito poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda sa teritorije opštine.

Aktivnosti - identifikacija proizvoda za brendiranje - formiranje otkupnih centara viškova poljoprivrednih proizvoda - pružanje logističke podrške zainteresovanim poljoprivrednicima - formiranje udruženja poljoprivrednih proizvođača

Rezultati Povećanje konkurentnosti Indikatori Brendiranje proizvoda Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Vlada CG Ciljne grupe/korisnici Poljoprivredni proizvođači Budžet 500.000 € Izvori finansiranja Opština Danilovgrad, Vlada CG, IRF, EU, domaće i ino banke Period implementacije Kontinuirano Monitoring i evaluacija Radna grupa, Sekretarijat za finansije i ekonomski razvoj, Menadžer opštine

59

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 5 Promocija razvoja klastera i privatno – javnog partnerstva Prioritet Brendiranje proizvoda, formiranje klastera, razvoj privatno-javnog partnerstva Relevantnost Zakon o regionalnom razvoju CG Strategija regionalnog razvoja CG

Opis projekta Forimiranje klastera u proizvodnji i preradi značajno će uticati na kvalitet i kvantitet proizvoda sa izvozno orijentisanom tržišnom privredom. Razvoj privatno-javnog partnerstva treba da postane svakodnevni vid realizacije najznačajnijih projekata i doveo bi do brže i efikasnije realizacije velikih investicija.

Aktivnosti - pružanje logističke podrške zainteresovanim privrednicima - promocija i prezentacija prednosti formiranja klastera - promocija i prezentacija prednosti formiranja privatno- javnog partnerstva - predstavljanje međunarodnom tržištu kroz sajamske aktivnosti

Rezultati Povećanje konkurentnosti i realizacija projekata od zajedničkog interesa Indikatori Formirani klasteri ili privatno-javna partnerstva Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Ministarstvo ekonomije Ciljne grupe/korisnici Lokalna uprava, Privrednici, Poljoprivredni proizvođači Budžet 500.000 € Izvori finansiranja Budžet države Crne Gore, IRF, EU, domaće i ino banke Period implementacije Kontinuirano Monitoring i evaluacija Radna grupa, Sekretarijat za finansije i ekonomski razvoj, Menadžer opštine

60

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 6 Unaprjeđenje uslova za razvoj poljoprivrede Prioritet Razvoj ruralnih područja Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Strategija razvoja poljoprivrede CG

Opis projekta Razvoj infrastrukture u ruralnom prodručju zančajno će uticati na povećanje broja poljoprivrednih proizvođača, raznovrsnosti ponude i smanjenju migracionih kretanja stanovništva. Podsticajne mjere za stočare koji izdižu na katunima u vidu obezbjeđivanja solarnih sistema i agregata za područja u kojima nema pokrivenosti elektro mrežom će i dalje biti subvencionisane.

Aktivnosti - razvoj putne, vodovodne i elektro infrastrukture - pružanje podrške zainteresovanim poljoprivrednicima - nabavka i ugradnja solarnih panela i agregata, pojila - pružanje stručne pomoći stočarima prilikom ostvarivanja premija - edukativne radionice

Rezultati Povećanje broja poljoprivrednih proizvođača Indikatori Kvantitet i kvalitet poljoprivrednih proizvoda Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Ciljne grupe/korisnici Poljoprivredni proizvođači Budžet 800.000 € Izvori finansiranja Budžet Opštine Danilovgrad, Agrobudžet, IRF, IPARD, komercijalne banke Period implementacije Kontinuirano Monitoring i evaluacija Sekretarijat za finansije i ekonomski razvoj

61

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 7 Promocija organske proizvodnje Prioritet Razvoj ruralnih područja Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Strategija razvoja poljoprivrede CG

Opis projekta Prirodni potencijali opštine Danilovgrad omogućavaju razvoj organske poljoprivredne proizvodnje. Sve veći broj poljoprivrednih proizvođača zbog velike konkurencije na tržištu svoju šansu vidi upravo u inovativnosti i usmjeravanja ka organskoj proizvodnji. Ponuda organskih proizvoda i ljekovitog bilja bilježi značajne trendove rasta.

Aktivnosti - pružanje podrške zainteresovanim poljoprivrednicima - promovisanje organske hrane - organizovanje i učešće na sajmovima organskih proizvoda

Rezultati Povećanje poljoprivrednih proizvođača organske hrane Indikatori Kvantitet i kvalitet organskih proizvoda Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Ciljne grupe/korisnici Poljoprivredni proizvođači Budžet 200.000 € Izvori finansiranja Budžet Opštine Danilovgrad, Agrobudžet, komercijalne banke, EU fondovi Period implementacije Kontinuirano Monitoring i evaluacija Sekretarijat za finansije i ekonomski razvoj

62

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 8 Program podrške proizvođačima u mliječnoj industriji i biljnoj proizvodnji Prioritet Razvoj ruralnih područja Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Strategija razvoja poljoprivrede CG

Opis projekta Stimulacija proizvođačima mlijeka kroz subvencioniranje otkupa u cilju stvaranja uslova sve većeg broja poljoprivredinih proizvođača koji se bave stočarstvom.

Posljednjih godina je zabilježen trend razvoja mljekarske proizvodnje.

Stimulacija proizvođačima strnih žita kroz pružanje usluga besplatne žetve za proizvođače sa teritorije opštine Danilovgrad. Posljednjih godina je zabilježen rasta zasada pod žitaricama, a sve prisutnije su raznovrsnije ratarske kulture (pšenica, ječam, raž, tritikale...)

Aktivnosti - subvencioniranje proizvodnje mlijeka u vidu premije od 0,03 €/l - promovisanje domaćih proizvoda od mlijeka - obezbjeđivanje usluga kombajna - utvrđivanje zasađenih površina - kontrola požnjevenih površina Rezultati Povećanje stočarske i ratarske proizvodnje Indikatori Kvantitet i kvalitet mliječnih proizvoda, povećanja obradivih površina, kvalitet i kvantitet žitarica Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Ciljne grupe/korisnici Poljoprivredni proizvođači Budžet 460.000 € Izvori finansiranja Budžet Opštine Danilovgrad, Budžet Crne Gore Period implementacije Kontinuirano Monitoring i evaluacija Sekretarijat za finansije i ekonomski razvoj

63

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 9 Rekonstrukcija i sanacija putne infrastrukture Prioritet Unapređenje putne infrastrukture Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Opis projekta Realizacijom projekta putne infrastrukture Danilovgrad će dodatno stvoriti uslove za dalje unaprjeđenje poslovnog okruženja, jednostavniji i ugodniji život građana, promociji turističke ponude. Značajan broj putnih pravaca na teritoriji opštine Danilovgrad će se rekonstruisati i sanirati u toku realizacije ovog strateškog dokumenta, a za određene putne pravce izrađeni su glavni projekti (magistarlni put Danilovgrad – Podgorica, put preko Martinića, put Danilovgrad – Čevo, most u Spužu, kružni tokovi u Danilovgradu i Spužu, sanacija gradskih ulica i trotoara, izrada glavnih projekata rekonstrukcije...)

Aktivnosti - izrade i revizije glavnih projekata - eksproprijacija nepokretnosti - raspisivanje otvorenog poziva - izgradnja i nadzor

Rezultati Povećanje konkurentnosti lokalne zajednice Indikatori Povećanje broja investitora, saobraćajna rasterećenost Nosioci projekta Vlada Crne Gore Ciljne grupe/korisnici Građani, turisti, putnici Budžet 35.770.000 € Izvori finansiranja Budžet Crne Gore, EBRD, Budžet Opštine Danilovgrad Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Sekretarijat za komunalne, stambene poslove i saobraćaj

64

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 10 Ugradnja „pametnih“ vodomjera Prioritet Unapređenje vodovodne infrastrukture Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG

Opis projekta Ugradnja vodomjera sa mogućnošću daljinskog očitavanja utrošaka vode.

Aktivnosti - izrada projekta - raspisivanje javnog poziva - implementacija i nadzor

Rezultati Smanjenje gubitaka u vodovodnom sistemu Indikatori Broj ugrađenih „pametnih“ vodomjera Nosioci projekta Opština Danilovgrad i DOO „Vodovod i kanalizacija“ Ciljne grupe/korisnici Potrošači Budžet 1.200.000 € Izvori finansiranja Budžet Opštine Danilovgrad, EU fondovi Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija DOO „Vodovod i kanalizacija“ Danilovgrad

65

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 11 Rekonstrukcija i izgradnja vodovoda Prioritet Unapređenje vodovodne infrastrukture Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG

Opis projekta Dobra infrastruktura je preduslov povećanja kvaliteta života građana. U toku perioda važenja ovog Strateškog plana veliku pažnju ćemo posvetiti izgradnji novih i rekonstrukciji postojećih vodovoda. Gradski vodovod je neophodno revitalizovati kroz zamjenu azbestno-cementnih cijevi, a rekonstukcija će podrazumijevati i sljedeće vodovode: Krivaja – Sušica, Daljam, Velje Brdo, vodoizvorište Slatina, Vražegrmci... Aktivnosti - izrade i revizije glavnih projekta - raspisivanje javnog poziva - implementacija i nadzor

Rezultati Bolja i sigurnija snabdjevenost vodom Indikatori Smanjen broj prekida u snabdijevanju i nastanka kvarova na mreži, gubitaka i povećanje prihoda Nosioci projekta Opština Danilovgrad Ciljne grupe/korisnici Građani Budžet 5.930.000 € Izvori finansiranja Budžet Opštine Danilovgrad, Budžet Crne Gore Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija DOO „Vodovod i kanalizacija“ Danilovgrad

66

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 12 Uspostavljanje zona sanitarno - tehničke zaštite vodoizvorišta Prioritet Unapređenje vodovodne infrastrukture Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG

Opis projekta Definisanje zona sanitarno - tehničke zaštite vodoizvorišta podrazumijeva dozvoljene aktivnosti u tim zonama i očuvanje pijaće voda, kao i njen način upotrebe.

Aktivnosti - izrada elaborata - izrada projekta - implementacija

Rezultati Bolja i sigurnija snabdjevenost vodom Indikatori Smanjenje gubitaka i veći stepen naplate prihoda Nosioci projekta Opština Danilovgrad i DOO „Vodovod i kanalizacija“ Ciljne grupe/korisnici Građani Budžet 80.000 € Izvori finansiranja Budžet Opštine Danilovgrad, DOO „Vodovod i kanalizacija“ Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija DOO „Vodovod i kanalizacija“ Danilovgrad

67

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 13 Rekonstrukcija niskonaponske i visokonaponske mreže Prioritet Unapređenje elektro i telekomunikacione infrastrukture Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG

Opis projekta Rekonstrukcija niskonaponske i visokonaponske mreže u opštini Danilovgrad podrazumijeva kontinuirano velika ulaganja zbog razuđenosti opštine. Rekonstrukcijom dalekovoda i izgradnjom novih trafostanica stvaraju se uslovi za stabilno napajanje električnom energijom Aktivnosti - izrada i implementacija projeka

Rezultati Bolja i sigurnija snabdjevenost električnom energijom Indikatori Povećanje broja korisnika, smanjenje prekida i stabilnost napona Nosioci projekta Opština Danilovgrad i CEDIS Ciljne grupe/korisnici Građani Budžet 1.150.000 € Izvori finansiranja EPCG Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija CEDIS

68

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 14 Poboljšanje kvaliteta telekomunikacione mreže Prioritet Unapređenje elektro i telekomunikacione infrastrukture Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG

Opis projekta Unapređenje telekomunikacione mreže podrazumijeva bolju pokrivenost opštine mobilnom i internet mrežom, kao i ugradnju optike.

Aktivnosti - izrada i implementacija projekata

Rezultati Bolja pokrivenost mobilnom i internet mrežom Indikatori Povećanje broja korisnika Nosioci projekta Mobilni operateri Ciljne grupe/korisnici Građani Budžet 100.000 € Izvori finansiranja Sopstveni kapital Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Sekretarijat za planiranje i uređenje prostora i zaštitu životne sredine

69

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 15 Rekonstrukcija objekata kulture Prioritet Promocija i zaštita kulturno – istorijskog nasljeđa Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Program razvoja kulture Crne Gore 2016-2020 Strategija razvoja kulture opštine Danilovgrad do 2020. godine

Opis projekta Rekonstrukcijom objekata kulture Opština Danilovrad na ovaj način čini maksimalnu zaštitu istorijskog nasljeđa i kulturnih dobara.

Aktivnosti - izrada i revizija glavnih projekata - implementacija projekata

Rezultati Rekonstruisani Zavičajni muzej i Umjetnička kolonija Indikatori Omasovljenje kulturne ponude grada Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Ministarstvo kulture Ciljne grupe/korisnici Građani, turisti Budžet 250.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgard, Budžet Crne Gore Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Sekretarijat za lokalnu samoupravu i društvene djelatnosti, JU Centar za kulturu i JU Umjetnička kolonija

70

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 16 Uređenje užeg gradskog jezgra Prioritet Promocija i zaštita kulturno – istorijskog nasljeđa Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Program razvoja kulture Crne Gore 2016-2020 Strategija razvoja kulture opštine Danilovgrad do 2020. godine

Opis projekta Uređenjem užeg gradskog jezgra podrazumijeva očuvanje arhitektonskog identiteta Danilovgrada i kulturne baštine.

Aktivnosti - izrada i revizija glavnih projekata - implementacija projekata

Rezultati Uređenje i rekonstrukcija gradskih fasada, mobilijara, parkovskih površina, dječjih igrališta, popločavanje i uređenje ulice Baja Sekulića sa pristupnim ulicama, hortikulturno uređenje grada. Indikatori Unaprjeđenje kulturne i turističke ponude grada Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Ministarstvo kulture, Vlada CG Ciljne grupe/korisnici Građani Budžet 500.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgrad, Budžet Crne Gore Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Sekretarijat za planiranje i uređenje prostora i zaštitu životne sredine

71

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 17 Razvoj vjerskog turizma Prioritet Unaprjeđenje turističke ponude grada Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Program razvoja kulture Crne Gore 2016-2020 Strategija razvoja kulture opštine Danilovgrad do 2020. godine

Opis projekta Unapređenje turističke ponude Danilovgrada

Aktivnosti - intenziviranje saradnje sa turističkim poslenicima i agencijama - promocija turističke ponude na međunarodnim sajmovima

Rezultati Veća turistička ponuda Indikatori Povećanje broja turista i noćenja Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Turistička organizacija Danilovgrad Ciljne grupe/korisnici Turisti Budžet 150.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgard, Turistička organizacija Danilovgrad Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Turistička organizacija Danilovgrad

72

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 18 Valorizacija kulturne baštine u cilju turističke ponude Prioritet Unaprjeđenje turističke ponude grada Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Program razvoja kulture Crne Gore 2016-2020 Strategija razvoja kulture opštine Danilovgrad do 2020. godine

Opis projekta Unapređenje turističke ponude Danilovgrada kroz raznosvrsnot ponude koja podrazumijeva obilaske kulturno istorijskih spomenika, arhitektonskog nasljeđa te prezentovanje nematerijalnih kulturnih dobara turistima i drugim posjetiocima.

Aktivnosti - Mapiranje kulturno – istorijskih, vjerskih objekata i lokaliteta u funkciji razvoja turizma i turističkih posjeta.

Rezultati Veća turistička ponuda Indikatori Povećanje broja turista i noćenja Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Turistička organizacija Danilovgrad Ciljne grupe/korisnici Turisti Budžet 30.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgard Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Turistička organizacija Danilovgrad

73

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 19 Organizovanje turističkih manifestacija Prioritet Unaprjeđenje turističke ponude grada Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Program razvoja kulture Crne Gore 2016-2020 Strategija razvoja kulture opštine Danilovgrad do 2020. godine

Opis projekta Organizovanje manifestacija kulturno - zabavnog i sportskog karaktera koje se nude građanima, turistima i drugim posjetiocima.

Aktivnosti Tradicionalno organizovanje manifestacija: Prvomajski uranak na Ždrebaoniku, Bjelopavlićke sportske igre, Katunske sportske igre, Spuško ljeto, Rijekom Zetom, Savremena crnogorska skulptura, Internacionalni simopozijum skulpture, Dani humora, satire i karikature, Igre Stare Crne Gore...

Rezultati Veća turistička ponuda Indikatori Povećanje broja turista i noćenja Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Turistička organizacija Danilovgrad Ciljne grupe/korisnici Turisti Budžet 200.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgard Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Centar za kulturu, Umjetnička kolonija, Turistička organizacija Danilovgrad

74

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 20 Rekonstrukcija i izgradnja sportskih objekata Prioritet Unaprjeđenje razvoja sporta i zdravih stilova života Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Zakon o sportu Startegija razvoja sporta opštine Danilovgrad 2019-2023

Opis projekta Rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih sportskih sadržaja

Aktivnosti Aktivnosti u oblasti razvoja i unaprjeđenja sporta podrazumijevaju rekonstrukciju stadiona „Braće Velašević“, izgradnja pomoćnog terena sa sadržajima FK „Iskra“, izgradnja reflektorske rasvjete na gradskom stadionu, rekonstrukcija i adaptacija tribina, rekonstrukcija i adaptacija sportske dvorane, održavanje i dopuna svih sportskih objekata na teritoriji opštine Danilovgrad Implementacija strategije razvoja sporta opštine Danilovgrad Rezultati Omasovljavanje i razvoj sporta Indikatori Broj sportskih takmičenja, događaja i manifestacija, broj profesionalnih i rekreativnih sportista Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Fudbalski savez CG Ciljne grupe/korisnici Sportisti Budžet 2.700.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgard, donacije Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Opština Danilovgrad

75

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 21 Rješavanje stambenih pitanja ranjive kategorije stanovnika Prioritet Unaprjeđenje socijalne zaštite Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Zakon o socijalnom stanovanju

Opis projekta Izradnja stanova za socijalno ranjive kategorije, djecu bez roditeljskog staranja koja napuste Dom u Bijeloj, penzionere.

Aktivnosti - izrada i revizija glavnog projekta - raspisivanje javnog tendera - priprema i raspisivanje javnog poziva za dodjelu stanova - donošenje odluke o izboru - potpisivanje ugovora o dodjeli stanova Rezultati Povećanje kvaliteta života građana Indikatori Broj riješenih stambenih pitanja Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Ministarstvo rada i socijalnog staranja Ciljne grupe/korisnici Socijalno ranjive kategorije stanovništva Budžet 500.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgard, Budžet Crne Gore, donacije Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Opština Danilovgrad

76

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 22 Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i kanalizacione mreže Prioritet Unaprjeđenje zaštite životne sredine kroz izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i izgradnju kanalizacione mreže Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Zakon o vodama Startegija upravljanja vodama CG

Opis projekta Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda - glavnog kolektora, izgradnja kanalizacione mreže

Aktivnosti - priprema tehničke dokumentacije - pripremni radovi - izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, kolektora - izgradnja kanalizacione mreže - nadzor nad izvođenjem građevinskih radova - nadzor nad postavkom i funkcionisanjem opreme Rezultati Kvalitet prečišćenih voda i zaštita životne sredine Indikatori Izgrađeno postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda, izgrađena kanalizaciona mreža Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Vlada Crne Gore, Procon, VIK Ciljne grupe/korisnici Građani, privreda Budžet 6.000.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgrad, Budžet Crne Gore, EBRD Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Opština Danilovgrad i VIK

77

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 23 Unaprjeđenje sistema upravljanja otpadom Prioritet Uspostavljanje osrživog sistema za upravljanje otpadom Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Zakon o upravljanju otpadom Nacionalna strategija upravljanja otpadom Strategija održivog razvoja

Opis projekta Stvaranje uslova za primjenjivanje sistema selektivnog upravljanja otpadom kroz izgradnju reciklažnog dvorišta i valorizaciju istog na tržištu, nabavka nove komunalne opreme uz korišćenje postojeće, povećanje nivoa svijesti građana o selektivnom načinu sakupljanja otpada, edukativne radionice

Aktivnosti - izrada i usvajanje odluke o selektivnom otpadu - priprema tehničke dokumentacije - nabavka opreme - analiza tržišta za sirovine i energiju iz otpada - promovisanje i praćenje realizacije projekata

Rezultati Veći stepen očuvanja životne sredine Indikatori Izgrađeno reciklažno dvorište Količina recikliranog otpada Količina prodatog otpada na tržištu Nosioci projekta Opština Danilovgrad, DOO „Komunalno“ Ciljne grupe/korisnici Građani, privreda Budžet 150.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgrad, Budžet Crne Gore Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Opština Danilovgrad i DOO „Komunalno“

78

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 24 Izrada plana biodiverziteta i unaprjeđenje održivog upravljanja rijekom Zetom Prioritet Izrada lokalnih planova zaštite životne sredine Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Nacionalna strategija biodiverziteta Nacionalna strategija održivog razvoja Zakon o zaštiti prirode Opis projekta Projekat služi za definisanje zaštićenih područja, kontrolisanu ekspoataciju prirodnih resursa, opšti opis svih segmenata životne sredine, tj. analizu postojećeg stanja, opis mjera za sprječavanje negativnih uticaja na životnu sredinu, očuvanje i promovisanje biodiverziteta, kao i zaštitu rijeke Zete.

Aktivnosti - izrada plana biodiverziteta - osnivanje savjeta za zaštitu rijeke Zete - nabavka opreme - promovisanje i praćenje implementacije plana - monitoring stanja životne sredine

Rezultati Veći stepen očuvanja životne sredine Indikatori - izgrađen plan bioverziteta - proglašenje zaštićenog područja - određivanje upravljača zaštićenog područja Nosioci projekta Opština Danilovgrad, Glavni grad Podgorica, Agencija za zaštitu životne sredine Ciljne grupe/korisnici Građani, mještani u zaštićenom području, turisti Budžet 300.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgrad, Budžet Crne Gore, EU fondovi, donacije Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Opština Danilovgrad

79

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Projektna ideja 25 Modernizacija sistema javne rasvjete Prioritet Unaprjeđenje sistema energetske efikasnosti Relevantnost Strategija regionalnog razvoja CG Zakon o energetskoj efikasnosti Strategija energetske efikasnosti CG Strategija za razvoj energetike Lokalni energetski plan

Opis projekta Uvođenje novih tehnologija u proizvodnji električne energije daje mogućnosti unaprjeđenja sistema i smanjenja troškova sadašnje javne rasvjete na teritoriji opštine. Potrebno je u narednom periodu izvršiti rekonstrukciji javne rasvjete, ugradnjom nove usklađene sa principima energetske efikasnosti uz korišćenje LED tehnologije, solarne energije i sl. Primjer dobre prakse je dosadašnja ugradnja LED rasvjete u pojedinim djelovima grada. Aktivnosti - izrada i revizija glavnog projekta - raspisivanje javnog poziva - nabavka i ugradnja opreme - promovisanje i praćenje implementacije plana

Rezultati Energetski efikasna javna rasvjeta, upotreba obnovljivih izvora energije u javnoj rasvjeti Indikatori - smanjenje troškova električne energije, broj novih sijaličnih mjesta i broj novoosvijetljenih ulica Nosioci projekta Opština Danilovgrad Ciljne grupe/korisnici Građani, privreda Budžet 480.000 € Izvori finansiranja Budžet opštine Danilovgrad, Budžet Crne Gore, EU fondovi, donacije Period implementacije 2019-2023 Monitoring i evaluacija Opština Danilovgrad

80

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

FINANSIRANJE I MONITORING STRATEŠKOG PLANA

Umajući u obzir sva sredstva koja su dostupna opštinama, finansiranje iz budžeta Opštine će izvjesno participirati u većini modela finansiranja, takođe će akcenat biti stavljen na realizaciju projekata iz državnih fondova, fondova EU, kao i donatora. Svakako da će model finansiranja investicija, koji će se odnositi na projektekoj finansirati finansirane od strane države ili EU, kao i drugi donatori, sprovoditi Opština.

Lokalna uprava će nastaviti sa jačanjem administrativnih kapaciteta i iskoristiće sve mogućnosti koje postoje za pretpostavku apliciranja za fondove donatora, uključujuću EU i ispuniti sve potrebne preduslove za finansiranje kapitalnih projekata iz budžeta Crne Gore.

Veoma je bitno istaći da je za sve projekte koji su pomenuti u Strateškom planu 2019-2023, lokalna samouprava je pored planiranog budžeta identifikovala i potencijalne partnere koji će dati podršku kroz tehničku i finansijsku logistiku i time privesti kraju realizaciju planiranih projekata.

Realizacijom ovog dokumenta stvoriće se dodatna vrijednost gradu, a samim tim i pretpostavka za maksimalnu valorizaciju Danilovgrada u pravom smislu te riječi, nakon čega se stvaraju uslovi za punu ispunjenost opšteg cilja „ DANILOVGRAD – grad vizije, razvijene lokalne zajednice, kontinuiranog ekonomskog rasta i razvoja, visokih kulturnih i moralnih vrijednosti, grad po mjeri svakog građanina.“

Tabela 1. Rekapitulacija planiranih finansijskih sredstava

Ciljevi Iznos sredstava (€) % Unaprjeđenje konkurentnosti privrede 27.740.000 33.40 Unaprjeđenje infrastrukture 44.230.000 53,26 Unaprjeđenje sadržaja i kvaliteta usluga u 4.330.000 5,21 oblasti društvene djelatnosti Unaprjeđenje kvaliteta životne sredine 6.750.000 8,13 Ukupno 83.050.000 100

U toku realizacije ovog Strateškog plana radiće se kontinuirani monitoring u vidu godišnjih izvještaja o stepenu njegovog ostvarivanja, kao i godišnji Akcioni planovi za svaku godinu trajanja sa listom projekata koji će se donositi za svaku godinu posebno. Monitoring će biti zasnovan na prikupljanju relevantnih informacija za svaki projekat pojedinačno, dok će za prikupljanje podataka biti zaduženi nosioci aktivnosti za monitoring i evaluaciju, koji će podatke dostavljati Radnoj grupi. Radna grupa objedinjuje podatke i vrši ažuriranje, te dostavlja sve materijale Opštinskoj konultativnoj grupi i resornom ministarstvu.

81

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Vremenski Planirana Izvori finansiranja Naziv projekta - Nadležna okvir (faza investicija za aktivnosti Budžet CG Privatni kapital institucija realizacije) 2019. (€) JLS (€) Donacije (€) EU fondovi (€) (€) Kredit (€) Certifikacija 2019 - 2020 10.000 10.000 Privredna komora optine Podrška ženskom Opština 2019-2023 10.000 10.000 preduzetništvu Danilovgrad Prodajno servisni 2019 2.500.000 2.500.000 Dewaco - MAN centar Izgradnja i otvaranje objekta 2019 250.000 250.000 Idea Otvaranje Benziska pumpa 2019 1.200.000 1.200.000 Benziske pumpa Petrol Proširenje 2019-2020 1.100.000 1.100.000 Domaća trovina prodajnih mjesta Unaprjeđenje poslovanja 2019-2020 1.000.000 1.000.000 Šišković doo Izgradnja stovarišta 2019-2021 70.000 70.000 Taratrans doo Izgradnja servisno 2019 1.000.000 1.000.000 Osmanagić doo prodajnog centra Unaprjeđenje poslovanja 2019-2021 220.000 220.000 Mezon doo Izgradnja proizvodnog 2019 100.000 100.000 Bomvas doo pogona Izgradnja i održavanje 2019-2021 3.000 3.000 Ribnjak Jendek kaveza Izgradnja poslovnog centra 2019-2023 250.000 250.000 Voli doo “Voli” Subvencije Opština 2019 110.000 110.000 poljoprivredi Danilovgrad Izgradnja i rekonstrukcija TS 2019 120.000 120.000 Cedis doo

82

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Rekonstrukcija mHE Slap Zete – 2019 3.900.000 3.900.000 Zeta energy doo mHE Glava Zete Pošumljavanje 2019 30.000 30.000 Uprava za šume Projekat energerske 2019 – 2020 20.000 20.000 Dom zdravlja efikasnosti Sanacija školskog poligona 2019 30.000 30.000 OŠ Vuko Jovović Adaptacija Policijska postojećih 2019 100.000 100.000 objekata akademija Uređenje Gimnazija Petar I 2019 20.000 20.000 školskog dvorišta Petrović Njegoš Izgradnja Opština vatrogasnog doma 2019 400.000 400.000 400.000 Danilovgrad/ sa nabavkom opreme Služba zaštite Rekonstrukcija Crveni krst objekta Crvenog 2019 – 2020 70.000 55.000 15.000 Danilovgrad krsta Rekonstrukcija stadiona Braće Velašević sa Opština rasvjetom, 2019 – 2020 1.200.000 140.000 1.060.000 Danilovgrad/ izgradnja FSCG pomoćnog terena sa infrastrukturom Opština Rekonstrukcija Danilovgrad/ Zavičajnog 2019 125.000 125.000 Ministarstvo muzeja kulture Rekonstrukcija Opština Umjetničke 2019 – 2020 50.000 50.000 Danilovgrad kolonije Unapređenje Opština javne rasvjete 2019 40.000 40.000 Danilovgrad Uređenje Opština spomenika 2019 10.000 10.000 Danilovgrad Adaptacija Opština 2019 186.000 30.000 62.000 94.000 potkrovlja Danilovgrda,

83

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023 stambene zgrade Ministarstvo rada u Spužu i soc. staranja Opština Izrada studije 2019 9.600 4.800 4.800 Danilovgrad/ zaštite rijeke Zete Glavni grad Izrada plana Opština 2019 10.000 10.000 biodiverziteta Danilovgrad Izrada plana Opština privremenih 2019 6.700 6.700 lokacija Danilovgrad Obilježavanje horizontalne i Opština 2019 6.700 6.7000 vertikalne Danilovgrad signalizacije Vodovod u naselju Vodovod i 2019 20.000 20.000 Daljam I faza kanalizacija Vodovod naselje Vodovod i 2019 25.000 25.000 Luke kanalizacija Vodovod Krivaja – Vodovod i 2019 20.000 20.000 Sušica kanalizacija Vodovod u Vodovod i Potkraju 2019 15.000 15.000 Šaranovića kanalizacija Rekonstrukcija Vodovod i vodoizvorišta 2019 10.000 10.000 kanalizacija Slatina I faza Asfaltiranje puta Opština Luke – Gostilje 2019 75.000 75.000 Danilovgrad Opština Nasipanje puteva 2019 25.000 Danilovgrad Izrada projekata kružnih tokova u Opština 2019 30.000 30.000 Danilovgradu i Danilovgrad Spužu Opština Proboj puta 2019 6.500 6.500 Danilovgrad/ Đeđezi – Siljevica Vojska CG Opština Održavanje mosta Danilovgrad / 2019 50.000 50.000 u Spužu Uprava javnih radova

84

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Rekonstrukcija Opština mosta u Dobrom 2019 5.000 5.000 Danilovgrad Polju

Sanacija mosta Opština Ljutotuk 2019 5.000 5.000 Danilovgrad (Kruščica) Opština Presvlačenje i Danilovgrad/ 2019 200.000 200.000 sanacija puteva Uprava javnih radova Projekat sanacije Opština klizišta u 2019 15.000 15.000 Šobajićima Danilovgrad Sanacija ulice Pržine - Šunjine 2019 50.000 50.000 Nabavka specijalizovanog Opština vozila za djecu sa 2019 10.000 10.000 Danilovgrad smetnjama u razvoju Opština Organizovanje Danilovgrad/ tradicionalnih 2019 40.000 40.000 Centar za kulturu/ manifestacija Umjetnička kolonija/ TOD Revizija idejnog Opština projekta PPOV i 2019 22.000 22.000 Danilovgrad/ VIK kanalizacija Avansna situacija Opština za PPOV i 2019 1.020.000 1.020.000 kanalizaciju Danilovgrad/ VIK Izmirene obaveze za projekat Automatizacije kontrole i Opština 2019 88.000 88.000 upravljanja Danilovgrad/ VIK radom vodovodnog sistema- SCADA Ukupno 15.888.500

85

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Specifični ciljevi Iznos Unaprjeđenje konkurentnosti privrede 7.823.000 Unaprjeđenje infrastrukture 4.984.900 Unaprjeđenje sadržaja i kvaliteta usluga u oblasti društvenih djelatnosti 1.861.000 Unaprjeđenje kvaliteta životne sredine 1.219.600 Ukupno 15.888.500

Izvori finansiranja Planirana Nadležna Naziv projekta - aktivnosti investicija za 2020. Budžet CG Privatni kapital institucija JLS (€) Donacije (€) EU fondovi (€) Kredit (€) (€) (€) Opština Danilovgrad Izgradnja kanalizacione 1.500.000 750.000 750.000 i Vodovod i mreže Kanalizacija Vodovod i Zamjena AC cjevovoda 200.000 120.000 80.000 kanalizacija Opština Rekonstrukcija puta 2.500.000 2.500.000 Danilovgrad, Uprava Danilovgrad – Spuž II faza javnih radova Opština Sanacija mosta “Milana I. 300.000 300.000 Danilovgrad, Uprava Raspopovića” u Spužu javnih radova Opština Sanacija gradskih ulica u 150.000 100.000 50.000 Danilovgrad, Uprava Danilovgradu javnih radova Rekonstrukcija i sanacija Opština Danilovgrad poslovne zgrade JU 30.000 30.000 i JU “Umjetnička “Umjetnička kolonija” kolonija” Danilovgrad

86

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA OPŠTINE DANILOVGRAD 2019 - 2023

Asfaltiranje puta Luke - 180.000 180.000 Opština Danilovgrad Gostilje Podrška ženskom preduzetništvu 20.000 20.000 Opština Danilovgrad Izgradnja poslovnog centra 2.000.000 2.000.000 Voli d.o.o “Voli” Organizovanje tradicionalnih 40.000 40.000 Opština Danilovgrad manifestacija Izrada kružnog toka na ulazu u Spuž 350.000 350.000 Opština Danilovgrad Izrada kružnog toka ispred Osnovne škole “Vuko 300.000 50.000 200.000 Opština Danilovgrad Jovović” Unapređenje Sistema 100.000 100.000 Opština Danilovgrad energetske efikasnosti Izrada plana biodiverziteta Opština i unapređenja održivog 200.000 50.000 50.000 50.000 50.000 Danilovgrad, Glavni upravljanja rijekom Zetom grad Unapređenje Sistema Opština Danilovgrad upravljanja otpadom 100.000 50.000 50.000 i do.o.o Komunalno Rješavanje stambenih 50.000 50.000 Opština Danilovgrad pitanja ranjive kategorije Program podrške u biljnoj proizvodnji 100.000 100.000 Opština Danilovgrad Igradnja stanova za Sindikalna zadruga 5.500.000 5.500.000 potrebe Vojske Crne Gore Vojske Crne Gore Izradnja stanova za potrebe penzonera 350.000 Ukupno 13.970.000

87