Futbol Ekonomisi: Avrupa Ve Türkiye Üzerine Karşılaştırmalı Bir Inceleme
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ANABİLİM DALI İKTİSAT POLİTİKASI BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ FUTBOL EKONOMİSİ: AVRUPA VE TÜRKİYE ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME Uygar Delal ÇAKMAK 2501120296 TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. Cem SAATÇİOĞLU İSTANBUL – 2019 ÖZ FUTBOL EKONOMİSİ: AVRUPA VE TÜRKİYE ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME UYGAR DELAL ÇAKMAK Futbol, günümüzde, milyonlarca dolarlık yayın gelirleri, sponsorluk ve reklam anlaşmaları, maç günü gelirleri, futbolcu sözleşmeleri ve etkileşimde bulunduğu yan sektörler ile endüstriyel bir iş koluna dönüşmüş durumdadır. Futbolun boş zaman etkinliğinden ticari bir faaliyete dönüşmesinde profesyonellik, ücret serbestisi, sponsorluk ve reklam anlaşmaları etkili olmuştur. Ancak, futbolun yapısını 1980’li yıllardan sonra yayın alanında yaşanan atılımlar kökten değiştirmiştir. Medya şirketlerinin futbolun reytinginden kar sağlamak için liglerin yayın haklarını satın alması, her sektörden şirketin de futbolun popülaritesinden yararlanmak için kulüplere sponsor olmaları futbol ekonomisinin gelirlerini artırmıştır. Sponsorluk ve yayın gelirleri ile ticarileşen futbolda, aynı dönemde giderler de yüksek oranda artmıştır. Giderlerdeki artışta 1995 yılında getirilen ve futbolcuların hareket özgürlüğünü artıran Bosman Kararları’nın payı büyüktür. Günümüzde, futbol kulüplerinin giderlerinin önemli bölümü ücret giderlerinden oluşmakta, ayrıca, kulüpler oyuncu transferlerine milyonlarca dolar harcamaktadır. Yeni futbol ekonomisi ile gelir-gider dengesini kontrol etmekte zorlanan kulüplerin önemli bölümü finansal sıkıntıya girmişlerdir. UEFA, 2009 yılında kulüpleri içinde bulundukları finansal olumsuzluklardan kurtarmak için Finansal Fair Play adını verdiği kurallar setini getirmiştir. Bu bilgiler ışığında, Avrupa’nın beş büyük ligi olarak adlandırılan Premier Lig, La Liga, Bundesliga, Serie A ve Ligue 1 ile Süper Lig sportif, mali ve iktisadi açıdan karşılaştırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Futbol Ekonomisi, Endüstriyel Futbol, Yayın Gelirleri, Sponsorluk Gelirleri, Beş Büyük Lig, Süper Lig, FFP. iii ABSTRACT FOOTBALL ECONOMY: A COMPARATIVE STUDY ON EUROPE AND TURKEY UYGAR DELAL ÇAKMAK Football, today, has turned into an industrial line of business with millions of dollars of broadcast revenues, sponsorship and advertising agreements, match day revenues, football contracts, and side sectors it interacts with. Professionalism, wage-free, sponsorship and advertising agreements has changed football fundamentally and change it leisure activity to commercial activity. However, after 1980s the breakthroughs in the field of broadcast have changed football radically. The fact that media companies purchasing the broadcast rights of the leagues for profit, increase the company entrance to the sector by sponsorship in order to benefit from its popularity has boosted income of football economy. With the sponsorship and broadcasting revenues, the commercialization of football has also increased the expenses of the sector. Bosman Decisions, which were introduced in 1995 and increased the freedom of movement of the players, have a big share on increased expenses. Nowadays, a significant portion of the expenses of football clubs is made up of wages and the clubs spend millions of dollars on player transfers. The number of clubs, which have difficulty in controlling the income-expenditure balance with the new football economy and have faced financial difficulties, has increased to significant levels. In 2009, UEFA introduced a set of rules, called the Financial Fair Play, in order to save the clubs from their financial negativity. In the light of this information, the Premier League, La Liga, Bundesliga, Serie A and Ligue 1 and Super League, which are called the five major leagues of Europe, have been compared in terms of sporting, financial and economic. Keywords: Football Economy, Football Industry, Financial Fair Play, The Five Major Leagues of Europe, Super League. iv ÖNSÖZ Futbol, boş zaman etkinliğinden endüstriyel bir iş koluna dönüşmüş durumdadır. Endüstriyel futbol dönemi ile birlikte liglerin ve kulüplerin sportif, mali ve iktisadi yapıları değişmiştir. Günümüzde, Avrupa futbol ekonomisinin büyüklüğü 25 milyar Euro’nun üzerine çıkmıştır. Avrupa futbol pastasının %60’ı sportif ve mali olarak en güçlü beş lig olan Premier Lig, La Liga, Bundesliga, Serie A ve Ligue 1’de toplanmıştır. Süper Lig ise Avrupa futbolunun altıncı büyük ligi konumundadır. Bu çalışmada, Avrupa’nın beş büyük ligi ile Türkiye Süper Lig’inin ekonomik yapısı, sportif ve finansal performansı karşılaştırmalı bir perspektifle incelenmiştir. Bu çalışmayı hazırlarken yardımlarını esirgemeyen, akademik deneyim ve bilgisini benimle paylaşan danışmanım Sayın Prof. Dr. Cem SAATÇİOĞLU’na teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmam boyunca bana destek olan Kadir Engin SOLMAZ ve Mert Yılmaz ERTUĞRUL başta olmak üzere bütün mesai arkadaşlarıma minnettarım. Ayrıca, yüksek lisans sürecimde bana her türlü kolaylığı sağlayan kıymetli yöneticilerim Seren ÇETİN, Esen GEZGİN ve Ü. Suna ERDOĞAN’a şükranlarımı sunuyorum. Son olarak, Mülkiye’den arkadaşım H. Çağdaş KARAKAŞ’a verdiği öneriler için teşekkür ediyorum. Bu çalışmayı, bugünlere gelmemde büyük emeği olan sevgili annem Öznur ÇAKMAK, babam Kılıç Aslan ÇAKMAK ve kardeşim Yılmaz Delal ÇAKMAK ile hayatımın en kritik anlarında desteğini hissettiğim, fahri psikoloğum sevgili eşim Öznur YÜKSEL ÇAKMAK’a ithaf ediyorum. UYGAR DELAL ÇAKMAK İSTANBUL, 2019 v İÇİNDEKİLER ÖZ ............................................................................................................ iii ABSTRACT ............................................................................................ iv ÖNSÖZ ..................................................................................................... v TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................ x GRAFİKLER LİSTESİ ........................................................................ xii KISALTMALAR LİSTESİ ................................................................. xiii GİRİŞ........................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM FUTBOL ve FUTBOL EKONOMİSİ: GENEL ÇERÇEVE 1.1. FUTBOLUN GENEL ÇERÇEVESİ ............................................................. 4 1.1.1. Futbol Kavramı ...................................................................................... 4 1.1.2. Futbolun Tarihsel Gelişimi .................................................................... 4 1.1.2.1. Çeşitli Medeniyetlerde Futbol ........................................................ 5 1.1.2.2. Kıta Avrupasında Futbolun Gelişimi .............................................. 6 1.1.2.3. Modern Futbolun Gelişimi ............................................................. 9 1.1.2.4. Dünyanın İlk Futbol Kulübü ve Futbol Federasyonu ................... 11 1.1.2.5. Futbolun Küreselleşmesi............................................................... 12 1.1.2.6. Uluslararası Futbol Federasyonlarının Kuruluşu .......................... 14 1.2. FUTBOL EKONOMİSİNİN GENEL ÇERÇEVESİ .................................. 22 1.2.1. Futbol Ekonomisi ................................................................................. 23 1.2.2. Futbolun Endüstrileşme Süreci ............................................................ 26 1.2.2.1. Profesyonellik ............................................................................... 27 1.2.2.2. Maksimum Ücret Uygulaması ...................................................... 27 1.2.2.3. 1974 Sonrası FIFA ve Futbolun Ticarileşmesi ............................. 28 1.2.2.4. Futbol Televizyon İlişkisi ............................................................. 29 1.2.2.5. Futbol Kulüplerinin Şirketleşmesi ................................................ 31 1.2.2.6. Bosman Kararları .......................................................................... 33 vi 1.2.2.7. UEFA Finansal Fair Play (FFP) Kriterleri .................................... 34 1.2.3. Futbol Ekonomisinde Gelir ve Gider Kalemleri .................................. 40 1.2.3.1. Futbol Ekonomisinde Gelir Kalemleri .......................................... 40 1.2.3.2. Futbol Ekonomisinde Gider Kalemleri ......................................... 50 İKİNCİ BÖLÜM AVRUPA’DA FUTBOL EKONOMİSİ 2.1. AVRUPA’NIN BEŞ BÜYÜK LİGİNİN TARİHİ VE YAPISI .................. 53 2.1.1. İngiltere Premier Lig ............................................................................ 53 2.1.2. İspanya La Liga .................................................................................... 56 2.1.3. Fransa Ligue 1 ...................................................................................... 58 2.1.4. Almanya Bundesliga ............................................................................ 60 2.1.5. İtalya Serie A Ligi ................................................................................ 61 2.1.6. Beş Büyük Lig’de Kulüplerin Kurumsal Yapısı .................................. 63 2.1.6.1. Kulüplerin Şirketleşmesi............................................................... 63 2.1.6.2. Kulüplerin Borsaya Kote Olması .................................................. 66 2.1.6.3. Kulüplerin Ortaklık Yapısı ........................................................... 68 2.2. AVRUPA’NIN BEŞ BÜYÜK LİGİNİN EKONOMİSİ ............................. 71 2.2.1. Beş Büyük Ligin Finansal Yapısı .......................................................