GJATË PUNËS NË TERREN NË POGRADEC. ERALD LAMJA PËR USAID.
PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIM DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI Gratë, Paqja & Siguria (GPS): Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës në Bashkinë Pogradec
SHTATOR 2019
PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI GRATË, PAQJA & SIGURIA (GPS) Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës në Bashkinë Pogradec
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 1 PËRGATITUR PËR AGJENCINË E SHTETEVE TË BASHKUARA PËR ZHVILLIM NDËRKOMBËTAR (USAID), NUMRI KONTRAKTUES AID-182-C-12-00001, PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI (PLGP).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC U ZHVILLUA NGA CREATIVE BUSINESS SOLUTIONS (CBS) NË KUADËR TË PROJEKTIT TË USAID PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE (PLGP), GRATË, PAQJA & SIGURIA (GPS).
GRUPI I PUNËS CBS: LIANA SULEYMANOVA; ELJO MUCAJ; ALIS MUSTAFA; ERGENT PIRE; ENI ALMETA; PRANVERA GUXHO EKSPERTIZA NDËRKOMBËTARE PLGP: GRANIA MACKIE - EKSPERTE NË ANALIZËN E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS EKSPERTIZA LOKALE PLGP: ERALD LAMJA - EKSPERT I ZHVILLIMIT EKONOMIK
TË DREJTAT E AUTORIT @TETRA TECH. TË GJITHË TË DREJTAT E REZERVUARA NGA TETRA TECH.
TETRA TECH ARD KONTAKT: SARAH LEDDY MENAXHERE E PROJEKTIT/ KËSHILLTARE [email protected]
TETRA TECH ARD ADRESA ZYRTARE: TETRA TECH ARD 159 BANK STREET, SUITE 300 BURLINGTON, VT 05401 TEL: 802 495-0282, FAX 802 658-4247 WWW.TETRATECH.COM/INTDEV
SHTOJCË Ky raport është realizuar me mbështetjen e popullit amerikan nëpërmjet Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID). Përmbajtja e këtij raporti është përgjegjësi vetëm e Tetra Tech dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e USAID apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 2 PËRMBAJTJA
Lista e Tabelave ...... 4
Lista e Figurave ...... 4
Lista e Shkurtimeve ...... 5
Hyrje ...... 6
Methodologjia ...... 6 Metoda/Qasja ...... 6 Metodologjia: Zgjedhja e Sektorëve ...... 7 Metodologjia: Kufizimet e Punës Kërkimore ...... 8
Konteksti ...... 9
Konteksti Kombëtar për Barazinë Gjinorë ...... 9
Pogradec: Situata e Përgjithshme ...... 10
Analiza e Zinxhirit të Vlerës ...... 15
Vlerësimi i Përgjithshëm Bazuar në Kritere/ Analizën SWOT ...... 15
Skica e Zinxhirëve të Zgjedhur të Vlerës ...... 24
Aktorët e Zinxhirit të Vlerës ...... 27
Gjetjet e Punës Kërkimore & Mundësitë për Fuqizimin e Grave në ZV të Zgjedhur ...... 28
Plani i Veprimit ...... 34
Rekomandimet e Sugjeruara për Ndërhyrje në Bashkinë Pogradec ...... 34
Bibliografia ...... 38
Anekse ...... 38
Lista e Pyetësorëve ...... 38
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 3 LISTA E TABELAVE Tabela 1. Monumente kulturore dhe natyrore në Pogradec ...... 14 Tabela 2. Renditja dhe zgjedhja e Zinxhirëve të Vlerës duke përdorur kriterin e ndjeshmërisë gjinore: Bashkia Pogradec ...... 15 Tabela 3. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në Zinxhirin e Vlerës së Punimeve Artizanale ...... 16 Tabela 4. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ...... 17 Tabela 5. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në Zinxhirin e Vlerës të Prodhimit të Mjaltit ...... 19 Tabela 6. Mundësitë për fuqizimin e grave në Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Artizanale ...... 20 Tabela 7. Mundësitë për fuqizimin e grave në Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ...... 21 Tabela 8. Mundësitë për fuqizimin e grave në Zinxhirin e Vlerës të Prodhimit të Mjaltit ...... 21 Tabela 9. Analiza SWOT e Zinxhirit të Vlerës së Punimeve Artizanale ...... 22 Tabela 10. Analiza SWOT e Zinxhirit të Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ...... 22 Tabela 11. Analiza SWOT e Zinxhirit të Vlerës të Prodhimit të Mjaltit ...... 23 Tabela 12. Rekomandime për Zinxhirin e Vlerës së Punimeve Artizanale ...... 34 Tabela 13. Rekomandime për Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ...... 35 Tabela 14. Rekomandime për Zinxhirin e Vlerës të Prodhimit të Mjaltit ...... 36
LISTA E FIGURAVE Figura 1. Qasja Metodologjike ...... 7 Figura 2. Biznese në Pogradec ...... 12 Figura 3. Punësimi i të rinjve në Njësitë Administrative në Pogradec ...... 12 Figura 4. Zinxhirët e Identifikuar të Vlerës ...... 13 Figura 5. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Punimeve Artizanale...... 24 Figura 6. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ...... 25 Figura 7. Skica e Zinxhirit të Vlerës të Prodhimit të Mjaltit ...... 26 Figura 8. Hapat për Certifikimin HACCP ...... 28 Figura 9. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Punimeve Artizanale...... 28 Figura 10. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Punimeve Artizanale ...... 29 Figura 11. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ...... 30 Figura 12. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ...... 31 Figura 13. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës të Prodhimit të Mjaltit ...... 32 Figura 14. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës të Prodhimit të Mjaltit...... 33
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 4 LISTA E SHKURTIMEVE
AZHBR - Agjencia për Zhvillim Bujqësor dhe Rural SHZHB - Shërbimi i Zhvillimit të Biznesit CBS Creative Business Solutions CEMR - Këshilli i Bashkive dhe Rajoneve Evropiane (në anglisht: Council of European Municipalities and Regions) FAO - Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë (në anglisht: Food and Agriculture Organisation) QSH - Qeveria Shqiptare GSVCA - Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës (në anglisht: Gender-Sensitive Value Chain Analysis) GIZ - Agjencia Gjermane e Zhvillimit Ndërkombëtar HACCP - Standardi i Analizës së Rreziqeve dhe Pikës Kritike të Kontrollit (në anglisht: Hazard Analysis and Critical Control Point) ILO - Organizata Ndërkombëtare e Punës (në anglisht: International Labour Organization) INSTAT - Instituti i Statistikave për Shqipërinë ISO - Organizata Ndërkombëtare për Standardizim MBZHR - Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural AKU - Autoriteti Kombëtar i Ushqimit OJQ - Organizatë Jo-qeveritare SKBGjPV - Strategjia Kombëtare për Barazinë Gjinore dhe Plani i Veprimit PLGP - Projekti për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (në anglisht: Planning and Local Governance Project) RTA - Reforma Territoriale dhe Administrative UNDP - Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (në anglisht: United Nations Development Plan) USAID - Agjencia e Shteteve të Bashkuata për Zhvillim Ndërkombëtar (në anglisht: United States Agency for International Development) ZV - Zinxhir Vlere GPS - Gratë, Paqja & Siguria
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 5 HYRJE Synimi i Projektit për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore(PLGP), Gratë, Paqja & Siguria (GPS) është ndërtimi i rezistencës dhe qëndrueshmërisë së komunitetit nëpërmjet aktiviteteve që kontribuojnë në parandalimin e përjashtimit shoqëror, ekstremizmit të dhunshëm, radikalizimit, margjinalizimit, rekrutimit dhe konfliktit, duke e vendosur fokusin parësor te gratë dhe vajzat, si agjente të fuqishme të paqes dhe stabilitetit, përmes një qasjeje dypalëshe, të zbatuar nga poshtë-lart, teksa në të njëjtën kohë forcon gjithashtu aftësinë e vendit pritës për t’i kryer këto aktivitete në nivel lokal, kombëtar dhe rajonal. Projekti vë në dukje rëndësinë e barazisë gjinore për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe shoqëror dhe rolet e grave në ndërtimin e aftësive dhe qëndrueshmërisë së komunitetit. Ky aktivitet (nën Komponentin 3 të projektit PGLP) gjen zbatim në: 1. Objektivat e projektit për parandalimin dhe kundërshtimin e ekstremizmit të dhunshëm, dhe mbështetjen e mundësive sociale, ekonomike dhe politike të grave dhe vajzave në 6 bashki1. 2. Objektivin e projektit për të zbatuar aktivitete që përfshirjnë ekonomikisht gratë nëpërmjet analizimit të zinxhirit të vlerave në zinxhirët e përzgjedhur, në mënyrë që të identifikohen mundësitë për përmirësimin dhe diversifikimin e nevojave të grupeve më të prekura në faza specifike brenda këtyre zinxhirëve, duke përmirësuar kështu hyrjen në treg të grave në ekonomi (shpesh informale). Ky studim lidhet drejtpërdrejt me këto objektiva duke mbështetur fuqizimin ekonomik të grave dhe duke promovuar barazinë gjinore, si dhe në të njëjtën kohë duke përmirësuar zinxhirët e përzgjedhur të vlerave (ZV) në Bashkinë Pogradec. Ky aktivitet mbështet zhvillimin e kapaciteteve të aktorëve lokalë të zinxhirit të vlerave dhe funksionet mbështetëse, si një mënyrë për të mbështetur më mirë zhvillimin e zinxhirit të vlerave duke marrë në konsdieratë aspektin e ndjeshmërisë gjinore.
METODOLOGJIA
METODA/QASJA Studimi u zhvillua nga Creative Business Solutions (CBS) me mbështetjen e Ekspertes së PLGP-së në Analizën e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës (GSVCA), Grania Mackie, në kuadër të projektit PLGP dhe objektivi parësor i tij ishte identifikimi i sektorëve kryesorë (turizmi dhe bujqësia) në bashkinë e Pogradecit, duke paraqitur mundësitë për rritje dhe zhvillim ekonomik, si dhe vlerësimi i përfshirjes së grave në proceset dhe mundësitë e tyre për fuqizim, dhe së dyti, fokusimi në zinxhirët e vlerës me potencialin më të madh për zhvillim, duke dhënë rekomandime për ndërmarrjen e masave specifike për të rritur rolin e grave dhe për të eliminuar nismat e njëanshme gjinore. Metodologjia e përdorur është ajo cilësore, duke kombinuar burimet dytësore dhe ato parësore. Burimet dytësore përfshijnë marrjen në konsideratë të raporteve dhe të dhënave të ndryshme, të cilat janë mbledhur kryesisht nga botimet dhe statistikat zyrtare të Institutit të Statistikave në Shqipëri, raportet e bashkive, raportet e Këshillave Rajonalë, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria e Turizmit dhe Mjedisit, si dhe të dhënat dhe informacionet e marra nga studimet e mëparshme dhe projektet e kryera në fushat përkatëse. Raportet e bashkisë, (kryesisht planet strategjike dhe operative, pra "Plani i Përgjithshëm Vendor - Bashkia Pogradec, 2016-2031”; “Zhvillimi Integruar i Bashkisë Pogradec”, dhe studimi i bashkisë për Vlerësimet dhe Prioritetet) ishin veçanërisht të vlefshëm për të kuptuar strukturën e përgjithshme ekonomike të zonës dhe vizionin bashkiak në garantimin e një zhvillimi të qëndrueshëm ekonomik. Gjatë vlerësimit pasues të zinxhirëve të vlerës në sektorin e bujqësisë, metodologjitë e marra në konsideratë ishin "Analiza e tregut dhe zinxhirit të vlerave të sektorëve të përzgjedhur në Shqipëri për diversifikimin e ekonomisë rurale dhe fuqizimin ekonomik të grave" (FAO 2018), "Kapitulli 4: Mjeti i
1 Bulqizë, Cërrik, Kamëz, Librazhd, Dibër, dhe Pogradec.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 6 Skicimit të Zinxhirëve të Vlerës ”dhe“ Moduli II: Zinxhirët e Qëndrueshëm të Vlerës ”(GIZ), të cilat shërbyen si referencë gjatë ndërtimit të hartës (skicës) së zinxhirit të vlerave.
METODOLOGJIA: PËRZGJEDHJA E SEKTORËVE Burimet primare, pra puna kërkimore në terren, u përdorën për përzgjedhjen e sektorëve, dhe përfshijnë konsultimet në grup dhe diskutimet me përfaqësuesit e bashkisë, prodhuesit dhe ekspertët, dhe ky hap u nda në dy faza. Në fazën e parë, u zhvillua vlerësimi paraprak i zinxhirëve të vlerës, nëpërmjet diskutimeve dhe takimeve me përfaqësuesit e bashkisë, prodhuesit, pjesëmarrësit e organizatave mbështetëse dhe koordinatorët në terren të projektit, si një mënyrë për të identifikuar mundësitë e zinxhirëve të vlerës. Kjo fazë u mbyll me organizimin e një seance të Grupit të Punës, gjatë së cilës pjesëmarrësit patën rastin të paraqesin dhe diskutojnë detaje shtesë, mundësitë e kufizimet dhe të marrin një pamje dhe kuptim të qartë të zinxhirëve të vlerës, dhe ku u identifikuan si fusha kryesore të fokusit zinxhirët e vlerës së Punimeve Artizanale, Produkteve Tradicionale Ushqimore, dhe Prodhimit të Mjaltit. Pjesëmarrësit e Grupit të Punës kontribuan në mënyrë aktive në identifikimin e të gjitha pjesëve lëvizëse të sistemit të tregut të zinxhirit të vlerave dhe gjithashtu diskutuan për kufizimet/rolin e grupeve të interesit/rolin e grave në pjesë të ndryshme të procesit. Në fazën e dytë u realizuan vizita në terren, u krye vëzhgimi i aktiviteteve, u zhvilluan pyetësorë dhe intervista gjysmë të strukturuara me pyetësorë të përshtatur për aktorë të ndryshëm të zinxhirit të vlerës, konkretisht: me prodhuese të produkteve tradicionale ushqimore (dhe me punonjëse të punësuara në mënyrë informale) në fshatin Leshnicë, dhe me prodhues mjalti (dhe me pjesëtarë të tjerë të përfshirë në aktivitete) në njësinë administrative Buçimas.
Figura 1. Qasja Metodologjike
Në përgjithësi, në process u ndoqën këto hapa: 1. Objektivat dhe Grupi i Synuar: Përcaktimi i objektivave bazuar në qëllimet kombëtare dhe bashkiake (pra, përmirësimi i jetesës dhe promovimi i barazisë gjinore) dhe përcaktimi i grupit të synuar dhe kritereve të përzgjedhjes: a. Grupi i synuar: Gratë dhe burrat me të ardhura të ulëta në nivelin bashkiak; b. Kriteret: rëndësia e sektorit në krijimin e kushteve të jetesës për gratë dhe burrat.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 7 2. Studimi i Planeve Bashkiake: Studimi fillestar i planeve bashkiake dhe puna kërkimore bazuar në plane, strategji, studime të mëparshme, etj.; 3. Sektorët kryesorë: Identifikimi i sektorëve kryesorë përmes vlerësimit të raporteve, të dhënave dhe publikimeve të ndryshme; 4. Seanca e Grupit të Punës: Ngritja e aftësive të praktikuesve në analizën e ndjeshmërisë gjinore në zinxhirët e vlerave, për të siguruar një kuptim të përbashkët të arsyetimit dhe proceseve, në formën e një seance të Grupit të Punës; 5. Vlerësimi i ZV-ve: Vlerësimi i zinxhirëve kryesorë të vlerës që i përkasin sektorëve të përzgjedhur përmes shkëmbimit të mendimeve, diskutimeve, fokus-grupeve (focus-group); 6. Përzgjedhja e ZV-ve: Përzgjedhja e një ose dy zinxhirëve kryesorë të vlerës dhe vlerësimi i mundësive, kufizimeve dhe fushave të ndërhyrjeve, nëpërmjet punës kërkimore në terren; 7. Rekomandime: Përgatitja e rekomandimeve për përmirësimin e zinxhirit të vlerës për bashkinë dhe mundësitë e ndërhyrjes për projektin PLGP.
METODOLOGJIA: KUFIZIMET E PUNËS KËRKIMORE Fokusi i këtij studimi është analiza praktike e zinxhirëve kryesorë të vlerës në bashkinë Pogradec, në perspektivën e elementit gjinor. Një prej problemeve më të mëdha të shfaqura gjatë këtij studimi është mungesa e burimeve sekondare (analiza të tjera GSVCA). Shumica e studimeve aktuale në Shqipëri për sa i përket zinxhirit të vlerave, paraqesin më tepër një analizë më të drejtpërdrejtë të zhvillimit ekonomik vendor, sesa vlerësimin dhe përqendrimin në mënyrën e jetesës së grave. Ky studim do të përpiqet të plotësojë hendekun ekzistues në literaturë mbi këtë temë. Konceptualisht, implementimi i analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirët e vlerave mund të jetë shpeshherë problematik. Gjetjet e punës kërkimore janë shpesh të përgjithshme dhe në varësi të qëllimit (përmirësimi i jetesës së grave ose në të kundërt, fuqizimi i grave), mund të çojnë në dhënien e skenarëve ndërhyrës që synojnë më tepër zhvillimin ekonomik dhe jo përmirësimin e situatës së vetë grave. Qëllimi i këtij studimi është t’i sigurojë bashkisë Pogradec, si dhe projektit PLGP, rekomandime praktike që prekin popullsinë e bashkisë së zgjedhur si një e tërë (me një fokus të veçantë të rinjtë në bashki), që për pasojë do të çonin në përmirësimin e kushteve të grave në bashki (veçanërisht gratë e reja). Seanca e Grupit të Punës dhe intervistat e zhvilluara janë përfaqësuese të madhësisë së kampionit të studimit, i cili mund të konsiderohet si shumë i vogël (kohëzgjatja e studimit - rreth 1 muaj). Sidoqoftë, përdorimi i planeve strategjikë të bashkisë dhe kërkimi në terren mbështetën hipotezat se trendet e vëzhguara mund të konsiderohen si përfaqësuese të grupeve të njerëzve, rezultatet e të cilëve do të përgjithësohen ose transferohen më tej. Së fundmi, ekziston një mungesë e të dhënave të besueshme statistikore për rastin e Shqipërisë. Për shkak të shkallës së lartë të informalitetit në sektor dhe metodologjisë konfliktuale kur bëhet fjalë për vlerësimet statistikore të përdorura nga autoritetet vendore dhe INSTAT, rezultatet e punës kërkimore (për sektorët/zinxhirët kryesorë të vlerës) shpesh nuk përkonin me rezultatet e marra gjatë seancës së punës në grup dhe intervistave të zhvilluara me grupet e interesit. Për më tepër, shumica e të dhënave në dispozicion nuk janë të ndara sipas gjinisë.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 8 KONTEKSTI
KONTEKSTI KOMBËTAR PËR BARAZINË GJINORE Shqipëria ka zhvilluar një kornizë të qëndrueshme ligjore dhe institucionale për të promovuar barazinë gjinore dhe mbrojtjen e të drejtave të grave, për shembull: • Kushtetuta e Shqipërisë e miratuar në 1998, parashikon dhe garanton barazinë midis burrave dhe grave dhe ofron politika për mundësi të barabarta dhe ndalimin e diskriminimit, ndër shkaqe të tjera, bazuar në gjini (Neni 18). • Ligji "Për Barazinë Gjinore" u miratua në vitin 2008. Ky ligj rregullon parimet themelore të barazisë gjinore, duke kërkuar pjesëmarrje të barabartë të grave dhe burrave në të gjitha fushat e jetës, status të barabartë midis grave dhe burrave, mundësi të barabarta dhe shanse për të gëzuar të drejtat dhe përmbushur detyrimet në shoqëri dhe për të marrë përfitime të barabarta nga arritjet dhe zhvillimet e tyre. Ligji përkufizon "diskriminimin me bazë gjinore" (neni 11). • Ligji "Për Mbrojtjen nga Diskriminimi" u miratua në vitin 2010. Sipas këtij ligji, askush nuk mund të diskriminojë në çfarëdo baze si gjinia, raca, ngjyra, përkatësia etnike, gjuha, identiteti gjinor, orientimi seksual, bindjet politike, fetare ose filozofike, statusi ekonomik, arsimor ose shoqëror, shtatzënia, përkatësia familjare, përgjegjësia e prindërve, mosha, familja ose gjendja martesore, gjendja civile, vendbanimi, gjendja shëndetësore, predispozicioni gjenetik, paaftësia, përkatësia në një grup të caktuar ose bazuar në ndonjë shkak tjetër. • Strategjia Kombëtare dhe Plani i Veprimit për Barazinë Gjinore (SKPVBGj) e miratuar në vitin 2016, ku përpjekjet orientohen drejt një shoqërie me mundësi të barabarta dhe pa dhunë, në të cilën: nevojat e grave dhe burrave merren në konsideratë dhe adresohen në mënyrë të barabartë; gratë respektohen, mbrohen, promovohen dhe mbështeten për të përparuar në mënyrë të barabartë me burrat. Veçanërisht e rëndësishme për këtë aktivitet është Qëllimi Strategjik 1 i SKPVBGj: Fuqizimi ekonomik i grave dhe burrave. Në një nivel lokal, promovimi i gjithëpërfshirjes dhe barazisë është një komponent i kornizave ligjore dhe politikave, të cilat nxjerrin në pah detyrimet e njësive të qeverisjes vendore në fushën e barazisë gjinore (UN Women, 2019). Për shembull, Ligji "Për Barazinë Gjinore" shtjellon nevojën për promovimin e barazisë gjinore në qeverisjen lokale dhe njësitë e veçanta që janë përgjegjëse për prezantimin, mbikëqyrjen dhe monitorimin e performancës dhe shërbimit, duke përfshirë barazinë gjinore. Janë bërë përpjekje nga disa bashki për të përmbushur rregulloren e Këshillit të Bashkive dhe Rajoneve Evropiane (CEMR) dhe standardet e BE-së, duke adoptuar strukturë të qartë, prioritete, përgjegjësi dhe buxhete që i përgjigjen nevojave të grave, burrave, të rinjve në mënyrë të barabartë (UN Women, 2018). Si rezultat i ligjeve, politikave dhe parimeve proaktive, Shqipëria ka bërë përmirësime në shumë aspekte të barazisë gjinore, për shembull, në rolin që luajnë gratë në zhvillimin e sektorit privat. Në krahasim me vitin 2016, përqindja e ndërmarrjeve në pronësi të grave ose që drejtohen nga ato është rritur në të gjithë rajonet e Shqipërisë në vitin 2017. Sidoqoftë, decentralizimi dhe zbatimi i suksesshëm i kornizave ligjore dhe zhvillimore është ende sfidues, dhe ritmi i ndryshimit për sa i përket fuqizimit ekonomik të grave përmes zhvillimit të sektorit privat është i ngadaltë, veçanërisht për gratë në zonat rurale. Normat, rolet, përgjegjësitë dhe paragjykimet gjinore në mundësinë që kanë gratë për të arritur burimet prodhuese (të tilla si toka, financat, rrjetet, teknologjia dhe pajisjet) dhe shërbimet e biznesit tregojnë se gratë dhe burrat ende nuk kanë një nivel të barabartë në sferat ekonomike dhe ato sociale. Disa ndikime të dukshme të paragjykimeve gjinore në Shqipëri në aspektin e fuqizimit ekonomik përmes zhvillimit të ndërmarrjes, janë për shembull: • Në Shqipëri, gratë zotërojnë ose menaxhojnë vetëm 28.5 përqind të të gjitha ndërmarrjeve, shumë prej të cilave janë ndërmarrje të vogla dhe të mesme, që për më tepër bëjnë pjesë në tregun informal (UN Women, n.d.).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 9 • Gratë janë shumë të përfaqësuara në ekonominë informale të Shqipërisë dhe si fuqi punëtore e papaguar e familjes në biznese dhe ferma. Mbi 50 përqind e grave shqiptare punojnë në sektorin e bujqësisë - 87 përqind e të cilave në punë familjare të papaguara. Shumë gra të zonave rurale nuk janë të përfshira në skemat e shërbimeve bazë sociale dhe të sipërmarrjes (FAO, 2018). • Në Shqipëri, më shumë se 80 përqind e titujve të tokës janë nën emrin e "kryefamiljarit" ose ish kryefamiljarit (vjehërrit, babait ose gjyshit). Gratë në zonat rurale kanë mundësi të kufizuara informacioni për tokën, mundësi të kufizuara në marrjen e shërbimeve mbështetëse, si dhe perceptojnë nivele të larta pabarazie në vendimmarrjet familjare dhe të drejtat e tokës në krahasim me anëtarët meshkuj të familjes (Zhllima, Edvin et al., 2016). Si zonë rurale, Pogradeci pasqyron gjendjen e përgjithshme të grave në zonat në Shqipëri. Gratë luajnë një rol të rëndësishëm në bujqësi dhe zhvillimin rural në Shqipëri, duke përbërë një pjesë të konsiderueshme të fuqisë punëtore bujqësore, megjithëse në shumicën e rasteve informale. Sektori bujqësor në Shqipëri punëson më shumë se 54 përqind të totalit të grave aktive ekonomikisht, 87 përqind e të cilave punojnë si punëtore informale ose familjare (FAO, 2016b). Menaxheret femra të fermave përfaqësojnë vetëm 6.47 përqind të numrit të përgjithshëm të menaxherëve të fermave. Megjithëse numri i punëtorëve femra dhe atyre meshkuj në ferma është në nivele të krahasueshme në zonat rurale (224,639 meshkuj dhe 267,098 femra), ekziston një dallim i madh midis këtij numri në drejtim të punëve që nuk kanë lidhje me fermën (UNDP, 2016). Në fermat familjare, ekziston një ndarje e ngurtë e punëve bazuar në gjini. Rolet e gjinisë mashkullore janë të lidhura me punë që përfshijnë kontrollin mbi pasuritë bujqësore, lëvizshmërinë dhe vendimmarrjen, ndërsa rolet e gjinisë femërore janë të lidhura me punët manuale në bujqësi dhe blegtori, duke përfshirë aktivitetet që kryhen para dhe pas korrjes, përpunimin e ushqimeve dhe punët shtëpiake. Kjo shpërndarje e punës ka rezultuar në kufizimin e mundësive dhe të kontrollit të grave mbi pasuritë bujqësore dhe proceset vendimmarrëse. Për më tepër, mundësia e tyre e për të përfituar nga shërbimet mbështetëse është shumë e kufizuar, duke qenë se vetëm 10 përqind e përfituesve të këtyre shërbimeve janë gra (FAO, 2016b). Ofrimi i mundësive për zhvillimin e biznesit në bujqësi dhe nxitja e zhvillimit të përgjithshëm të sektorit do të krijonte mundësi më të mira për gratë në zonat rurale dhe më shumë mundësi për fuqizimin e tyre ekonomik.
POGRADEC: SITUATA E PËRGJITHSHME Bashkia Pogradec ndodhet në pjesën juglindore të Shqipërisë, është pjesë e rajonit të Korçës dhe është e përbërë nga 8 njësi administrative, përkatësisht: Buçimas, Çërravë, Dardhas, Proptisht, Pogradec, Trebinjë, Udenisht dhe Velçan. Popullsia e përgjithshme e kësaj bashkie bazuar në Regjistrimin e vitit 2011 është 61,530 banorë, ndërsa sipas Regjistrit Civil popullsia është 91,678 banorë. Sipërfaqja e përgjithshme është 595 km2. Në këtë bashki janë gjithsej 30,513 familje2. Sipas Profilit Ekonomik të PLGP në Pogradec dhe draftit të Planit të Përgjithshëm Territoritorial Kombëtar, Pogradeci konsiderohet pjesë e një zone të mundshme ekonomike (Korçë-Pogradec) me mundësi për lidhje dhe shkëmbim me zonën ekonomike Tiranë-Durrës. Sipas planit territorial, Pogradeci konsiderohet si një qendër e specializuar për turizmin natyror (liqenin) dhe bujqësinë.
2 Raporti i Vlerësimit të 6 bashkive nga CBS.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 10 Sektorët kryesorë të zhvillimit ekonomik në njësitë administrative të bashkisë janë turizmi (sidomos në qytetin Pogradec) dhe bujqësia. Banorët e zonave të thella malore përballen me sfida në lidhje me mundësitë e punësimit; burrat shpesh përfitojnë nga punësimi sezonal në Maqedoninë e Veriut (kryesisht në ndërtim) dhe peshkimi në liqen gjatë gjithë vitit3. Që nga viti 1990, turizmi është bërë shtylla kryesore e zhvillimit ekonomik në qytet dhe zonat përreth. Sipas të dhënave bashkiake, numri i turistëve, veçanërisht atyre vendas, është trefishuar në një periudhë 5-vjeçare (2007-2012). Pogradeci ka një numër të konsiderueshëm baresh, restorantesh dhe hotelesh të vendosura buzë liqenit, të cilët punësojnë një përqindje të mirë të popullsisë. Pogradeci numëron 30 hotele me një total prej 716 dhoma, të cilat në total arrijnë shifrën prej 1,432 shtretër. Faktorët që kanë mbështetur zhvillimin e turizmit janë përmirësimi i infrastrukturës rrugore, peizazhi dhe kushteve klimatike, cilësia e mirë e shërbimit, produktet lokale, kuzhina tradicionale dhe harmonia që qyteti i Pogradect dhe njerëzit përfaqësojnë për vizitorët. Ndërsa ky sektor po zhvillohet, bashkia ka plane dhe synime të qarta për të promovuar ekonominë e vendit që i shërben këtij sektori, në mënyrë që turizmi të zhvillohet në një mënyrë të organizuar dhe jo në mënyrë spontane. Nga totali i të punësuarve, 44.8 përqind janë në sektorin publik dhe 55.2 përqind në sektorin privat. Në bashkinë e Pogradecit janë gjithsej 1,864 biznese, nga të cilat 1,386 (72 përqind) janë biznese të vogla (biznese shërbimesh dhe bar kafe), 135 (17 përqind) biznese të mesme dhe 343 (11 përqind) biznese të mëdha (tregtia, bankat, hotelet, TV kabllor, etj.) dhe 63 përqind e totalit të tyre veprojnë në qytet. 223 biznese menaxhohen (jo në pronësi) nga gratë (12 përqind). Bizneset që punësojnë dhe/ose administrohen nga gratë lidhen kryesisht me industrinë e veshjeve, nga të cilat punëdhënësit më të mëdhenj janë: AFM Distribution (80 gra), Spanjeli (55 gra) dhe Ama Dress (54 gra). Paskal 2009, kompani përpunuese e ullirit, punëson 43 gra. Sektori tjetër që përfshin gratë në kapacitete të ndryshme është sektori i mikpritjes (bujtina, hotele, restorante).
3 Studimi i PLGP: Vlerësimi i Bashkisë Pogradec, Qershor 2019. I papublikuar.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 11 Figura 2. Biznese në Pogradec Sipas Censusit të vitit 2011, shkalla e papunësisë është 35 përqind, 6 pikë më e lartë se mesatarja kombëtare që është në 29 përqind. Një studim i fundit bashkiak në lidhje me situatën e punësimit tregon se kjo vazhdon të mbetet një problem, veçanërisht në njësitë administrative. Sipas këtij studimi, shkalla e papunësisë në Buçimas dhe në Udenisht është më e lartë se 50 përqind, veçanërisht për të rinjtë (shih Figurën 2 më poshtë). Në qytet, 7 nga 10 të rinj raportuan se ishin të papunë dhe 9 nga 10 në njësinë administrative në Udenisht.
90% 79% 79% 65% 47% 50% 35% 35%
Trebinjë Çërravë Dardhas Proptisht Pogradec Velçan Buçimas Udenisht
Figura 3. Punësimi i të rinjve në Njësitë Administrative në Pogradec
Burimi: Studim i Bashkisë 2018 – Papunësia e të Rinjve4 Punësimi në bujqësi është burimi kryesor i të ardhurave në disa njësi administrative. Në njësitë administrative Proptisht, Trebinje, Cerrave dhe Dardhas, përqindja e të punësuarve në bujqësi varion nga 58 përqind në 68 përqind të numrit të përgjithshëm të të punësuarve. Studimi nuk përmbante të dhëna të ndara gjinore; sidoqoftë, mbi bazën e statistikave kombëtare mund të supozohet se më shumë se gjysma e të punësuarve në sektorin e bujqësisë janë femra. Pothuajse 92 përqind e sipërfaqes së tokës (8,137 ha) së bashkisë është tokë bujqësore, nga e cila 8 përqind përbëhet nga pemë frutore dhe vreshta. Kjo përcakton disi strukturën e prodhimit bujqësor. Vitet e fundit, prodhimi i kulturave të ndryshme është përgjithësisht i stabilizuar, por ka një rritje të madhe të sasisë së patateve dhe perimeve. Prodhimi i rrushit është rritur veçanërisht në njësitë administrative Çërravë dhe Buçimas, të cilat kanë peshën kryesore të prodhimit. Vera tradicionale Buti dhe rakia e famshme Perla dhe Moskat, janë produkte tradicionale të zonës së Pogradecit. Gjithashtu, zona është e njohur për prodhimin blegtoral, përfshirë lopët, dhitë, delet, derrat dhe bletët5. Për sa i përket sektorit industrial, sipas draftit të Strategjisë së Zhvillimit Territorial, thuhet se nuk është shumë i zhvilluar. Ekzistojnë 9 miniera që përpunojnë kromin, hekur-nikelin dhe kuarcin. Ka 3 hidrocentrale, 2 prej tyre ndodhen në Velçan dhe 1 në Proptisht. Kryesisht këto industri punësojnë fuqi punëtore mashkullore, megjithatë të dhënat statistikore të punësimit në dispozicion në nivel kombëtar tregojnë se pjesa e grave në sektorin e minierave dhe energjisë është përkatësisht 12 përqind dhe 19 përqind.6
4 Studimi i PLGP: Raporti i Vlerësimit të Bashkisë Pogradec, Qershor 2019. I papublikuar. 5 Sipas legjislaturës shqiptare dhe metodologjisë së përdorur në hartimin e planit, bletaria si një zinxhir vlerash i përket nën- sektorit të blegtorisë. 6 Burimi: Instituti i Statistikave në Shqipëri (INSTAT).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 12 Sektori i artizanatit, i cili ofron mundësi punësimi veçanërisht për gratë në zonat rurale, ka ndërmarrë hapat e parë drejt zhvillimit dhe bashkia duhet të bëjë më shumë në këtë drejtim. Aktualisht, GIZ përmes Nucleus Albania, po mbështet 20 gra sipërmarrëse në qytet dhe fshat (Leshnicë) që merren me punime artizanale dhe prodhimin agroushqimor. Nucleus Albania mbështet fuqizimin e grave vendase përmes aktiviteteve për zhvillimin e kapaciteteve, kapital monetar për fara dhe përpjekjeve për marketing dhe promovim. Strategjitë e punësimit në nivelin lokal janë pothuajse joekzistente dhe një nga sfidat e identifikuara nga komuniteti është nevoja për plane strategjike që do të tërhiqnin investitorë dhe do të mundësonin krijimin e vendeve të reja të punës. Bashkia duhet të gjejë mënyra të reja për të menaxhuar më mirë liqenin dhe produktet e tij (peshqit zakonisht shiten në rrugë pa kushte sanitare). Fabrikat e përpunimit të peshkut dhe përpunimit të ushqimit në Progradec do të ofronin një mundësi për punësimin e banorëve në zonë. Të gjithë sektorët kryesorë në bashki u rishikuan fillimisht duke përdorur kriteret e analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirët e vlerave (GSVCA): • A ka një kërkesë në rritje për produktin? • A janë të përfshira gratë në hapat e zinxhirit? • A realizohen pjesa më e madhe e hapave të zinxhirit në bashki? • A ka iniciativa ekzistuese ose të kryera së fundmi mbi të cilat mund të zhvillohen zinxhirët e vlerës? • A ka mundësi për të zhvilluar zinxhirët e vlerës? • A ekziston ndonjë lidhje midis aktiviteteve në të cilat janë përfshirë gratë dhe perspektivave për rritje/diversifikim në zinxhirin e vlerës? Sektorët kryesorë që rezultuan me potencial më të lartë për përmirësimin e kushteve të jetesës së grave, promovimin e barazisë gjinore dhe zhvillimin e zinxhirit të vlerave, u identifikuan si më poshtë: • Turizmi: Trashëgimia kulturore dhe monumentet natyrore; • Produkte tradicionale; • Punimet artizanale; • Bujqësia: Prodhimi i mjaltit në mënyrë specifike.
Figura 4. Zinxhirët e Identifikuar të Vlerës Nga intervista me nënkryetaren e bashkisë së Pogradecit, u bë e qartë se zhvillimi i turizmit në zonë është ndër prioritetet primare strategjike (si dhe krijimi i një produkti të vetëm të turizmit për Pogradecin që do të lidhë zinxhirë të ndryshëm të ndërlidhur vlerash), më konkretisht të orientuar drejt promovimit të peizazheve natyrore, historike dhe arkeologjike (turizmi i qëndrueshëm si një mundësi e zbatueshme për të promovuar mirëqenien ekonomike të zonës dhe për të rritur nivelin e punësimit). Për sektorin bujqësor, ajo sugjeroi që promovimi i produkteve tipike vendase (produktet ushqimore dhe punimet artizanale) dhe ofrimi i trajnimeve për prodhuesit në zonat rurale, veçanërisht kur bëhet fjalë për sektorin blegtoral dhe përmirësimin e cilësisë së procesit të punës dhe prodhimit (efikasitetit) duke prezantuar bashkëpërdorimin e hapësirave, do të jenë ndër aktivitetet që bashkia do të përqendrohet në të ardhmen.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 13 Turizmi: Turizmi është një sektor shumë i rëndësishëm në bashkinë e Pogradecit, veçanërisht vitet e fundit ka parë një rritje të fluksit të turistëve. Nga njëra anë, infrastruktura rrugore, peizazhi i përmirësuar i liqenit, kushtet klimatike të Pogradecit, shërbimi cilësor, produktet bujqësore vendase, traditat e kuzhinës janë burime të rëndësishme për turizmin e Pogradecit. Gjatë qeverisë komuniste, Pogradeci ishte një nga zonat më të vizituara. Turizmi po lulëzonte dhe zona ishte shumë e zhvilluar. Gjatë dy dekadave të fundit situata ka ndryshuar. Bashkia fqinje e Korçës pati një rritje të konsiderueshme në investime dhe në trafikun e vizitorëve, ndërsa bashkia e Pogradecit pësoi një rënie të turistëve për shkak të infrastrukturës së vjetërsuar dhe mungesës së një strategjie të unifikuar të turizmit. Në korrik 2019, pjesa shqiptare e liqenit të Ohrit u regjistrua në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s dhe investime të ndryshme kanë filluar. Projekti i Sistemit të Kanalizimeve Ujësjellëse dhe Grumbullimit të Ujërave të Zeza i mbështetur nga Korniza Investuese për Ballkanin Perëndimor (WBIF) dhe KfW ka përfunduar dhe ka mundësuar furnizimin me ujë të pastër për fshatrat në zonën e Pogradecit. Fondacioni Shqiptaro-Amerikan për Zhvillimi (AADF) ka hartuar një projekt që përfshin plane arkitektonike dhe zhvillimore për zonën e Drilon-Tushemisht për ta kthyer në një destinacion eko-turistik. Ky projekt ka për qëllim inkurajimin e investimeve të mëtejshme që promovojnë burimet natyrore të mbrojtura që kanë qenë të pashfrytëzuara, ose të pashfrytëzuara7. Ekzistojnë monumente të ndryshme kulturore, si: Kisha Paleokristiane, Kalaja e Pogradecit, Varret Ilire të Selcës së Poshtme, muze dhe xhami të ndryshme. Gjithashtu edhe monumente natyrore, disa prej të cilave paraqiten në Tabelën 1 më poshtë:
TABELA 1. MONUMENTE KULTURORE DHE NATYRORE NË POGRADEC
GJEO-MONUMENTE BIO-MONUMENTE HIDRO-MONUMENTE
Guri i Kamjes, Manaferrat e Shën Marena, Burimi i Drilonit, Pirgu i gurëve në Trebinjë, Pylli i Selvisë i kishës së Shën Mari, Tushemisht, Fragmenti i ndarjes tektonike të grabenit Pema e vjetër e Tushemishtit, Liqenet e Lukovës. të Ohrit, Rrapi i Rodokalit, Shpella e Memlishtit, Rrapi i Selcës. Shpella e Rodokalit, Shpella e Baribardhat, Shpella e Shën Marenës, Kanioni i Llëngës, Gurët “nuse dhe dhëndër” në Senisht, Mokra, Shpella e Najazmës, Tushemisht.
TAVOLINA PËR THARJEN E FRUTAVE DHE MANAFERRAVE GJATË PUNËS NË TERREN NË POGRADEC. ERALD LAMJA PËR USAID.
7 https://www.aadf.org/project/eco-tourism-destination-albania-drilon-tushemisht/
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 14 ANALIZA E ZINXHIRIT TË VLERËS
VLERËSIMI I PËRGJITHSHËM BAZUAR NË KRITERE/ ANALIZËN SWOT Gjatë seancës së Grupit të Punës më 31 korrik 2019, pjesëmarrësit u ndanë në tre grupe duke u bazuar në zinxhirët e mundshëm të vlerave të identifikuar për bashkinë Pogradec. Për secilin grup të identifikuar, tre zinxhirë vlerash u renditën si me më shumë potencial në Pogradec (Punimet Artizanale, Produkteve Tradicionale Ushqimore dhe Prodhimi i Mjaltit), dhe më pas u zhvillua një vlerësim i detajuar në bazë të disa kritereve të paracaktuara. Secili grup vlerësoi zinxhirin e vlerës dhe më pas diskutimet dhe sugjerimet çuan në paraqitjen e mëtejshme të problemeve, kufizimeve, zgjidhjeve të mundshme, etj. U zgjodhën këto 3 zinxhirë vlerash pasi ato ndërlidhen me njëri-tjetrin dhe gratë e përfshira në njërin zinxhir vlere kanë mundësi bashkëpunimi në një zinxhir tjetër vlere (p.sh. gratë që bëjnë punime artizanale mund të krijojnë paketime për produkte tradicionale ushqimore ose mjaltin). Në këtë studim specifik, rekomandimet u bënë për të 3 zinxhirët e vlerave të ndërlidhur për shkak se strategjia kryesore për zhvillimin ekonomik lokal ka prioritet zhvillimin e një produkti të unifikuar turizmi. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në zinxhirët e zgjedhur të vlerave, mundësitë, si dhe analiza SWOT për ZV së Punimeve Artizanale, ZV-në e Produkteve Tradicionale Ushqimore dhe ZV- në e Prodhimit të Mjaltit, janë paraqitur më poshtë. Seanca e grupit të punës, intervistat dhe grupet e fokusit shërbyen si baza informacioni mbi këtë seksion, siç përshkruhet gjithashtu më lart në seksionin e Metodologjisë.
TABELA 2. RENDITJA DHE ZGJEDHJA E ZINXHIRËVE TË VLERËS DUKE PËRDORUR KRITERIN E NDJESHMËRISË GJINORE: BASHKIA POGRADEC
PRODUKTE KRITERET PUNIME ARTIZANALE TRADICIONALE PRODHIMI I MJALTIT USHQIMORE
A ekziston ndonjë Ka disa lidhje. Jo të gjitha gratë e Po, ekziston një lidhje duke Po, ekziston një lidhje e lidhje midis asaj që përfshira në këtë proces, mund të marrë parasysh që gratë janë fortë. Të dyja palët janë të bëjnë gratë dhe punojnë në kushtet e shtëpisë. të përfshira plotësisht në përfshira në fermë, gratë perspektivave për procese. përfshihen në aktivitete të rritje/diversifikim në centrifugimit, mbylljes dhe zinxhirin e vlerës? paketimit.
A kanë gratë (ose Gratë nuk zotërojnë tërë aftësitë e Gratë kanë aftësitë e Gratë nuk zotërojnë tërë mund të fitojnë) duhura për të gjitha proceset. Ato i nevojshme. Të gjitha aftësitë e duhura për të aftësitë e nevojshme kanë zotëruar disa aftësi nga brezat proceset janë ato gjitha proceset. Ato kanë për të shtuar vlerë e tjerë (nënat e tyre), por u tradicionale që ekzekutohen nevojë për trajnime. nëpërmjet nevojiten trajnime, në mënyrë që të pa përdorimin e makinerive përpunimit ose mund të shfrytëzojnë kombinimin e dhe pajisjeve. diversifikimit të teknikave tradicionale me ato produktit? moderne dhe të azhurnuara.
A ofron ky zinxhir Ekziston një mundësi e mirë për Po, nëse biznesi Po, veçanërisht nëse gratë vlere mundësi të promovim dhe shitje. Çdo grua zyrtarizohet, më shumë gra fitojnë aftësitë e duhura reja për gratë? punon individualisht nga shtëpiaj dhe do të punësohen dhe do të nga trajnimet. i shesin produktet në zona të vogla përfitojnë të ardhura dhe të vendosura afër liqenit (tani për sigurime të rregullta. Gjithashtu, ato mund të 10 vjet). Ato mund të përfitojnë nëse shoqatat bashkëpunojnë për unifikimin, si dhe lokale të bletarëve në diversifikimin e produkteve dhe rajone të ndryshme rritjen e cilësisë. Gjithashtu, ato nuk ndihmojnë në shkëmbimin janë të regjistruara dhe kanë nevojë e përvojave me njëra- për mbështetje financiare. tjetrën.
A mundet ky zinxhir Po, gratë janë të përfshira në secilin Po, nëse biznesi është Po. Rritja e të ardhurave vlere të përmirësojë proces dhe mund të kryejnë çdo zyrtarizuar, më shumë gra do të çonte në rritjen e aktivitet. do të punësohen dhe do të çmimit të një produkti.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 15 kushtet e jetesës përfitojnë nga të ardhurat e për gratë/familjet? rregullta dhe sigurimet.
A ekziston në Po, ekziston një organizatë Po, Nucleus i ka mbështetur Po, ekziston, por nuk zinxhirin e vlerës (Nucleus) që mbështet gratë për në të gjitha hallkat e zinxhirit funksionon në nivelin e një organizatë e pjesëmarrje në panaire, aplikime për të vlerës, duke përfshirë kërkuar të angazhimit. Kjo angazhuar për të stimuj fiskal në bashkëpunim me krijimin e lidhjeve të tregut, është një shoqatë e mbështetur/përfaqë autoritetet e tjera lokale (ato janë por ka nevoja të larta përzier e fermerëve suar aktorët e të përjashtuara nga taksat). Ka pasur financimi që kërkojnë më (përfshirë përpunimin e zinxhirit të vlerës edhe disa shoqata të tjera (Vllazëria shumë investime, për mjaltit dhe rrushit) dhe ka në mënyrë që ata të Egjiptiane dhe REA (Roma shembull për paketimin, shkëmbim përvojaash, zhvillohen më Education Albania)) dhe projekte etiketimin, disa investime trajnime të përbashkëta, tepër? (bashkëpunim me Kishën gjermane, infrastrukturore të etj. dhe projekte të financuara nga nevojshme për plotësimin e USAID) që mbështesin artizanët. kërkesave themelore të HACCP.
A ka mundësi për të Po, ka mundësi kryesisht në ofrimin Ndërhyrjet kryesore duhet Po, por autoritetet lokale bërë ndryshime me e trajnimeve dhe organizimin e të zbatohen në optimizimin duhet të kontribuojnë në investime të vogla? "trajnimeve zinxhirë" (do të thotë e kushteve higjeno-sanitare mënyrë aktive në proces. që 2-3 gra nga secili grup mund të për të marrë certifikimin Ekziston një kërkesë e aftësohen, dhe ato mund të HACCP, si dhe investimet lartë për materiale dhe trajnojnë pjesën tjetër dhe të shesin në pajisje (sidomos makinën pajisje (materiale paketimi, produktet). Gjithashtu, iniciativat në e tharjes), e cila kushton kavanoza, pajisje standardizimin e produkteve dhe mesatarisht 8000 EUR për centrifugimi, etj), dhe markës janë të nevojshme në këtë ushqimet tradicionale. strategji marketingu. sektor.
TABELA 3. VLERËSIMI I FUQIZIMIT TË GRAVE DHE BARAZISË GJINORE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË PUNIMEVE ARTIZANALE
PYETJE PIKËT* PESHA TOTALI PËRSHKRIMI
A është pjesëmarrja e grave të 5 2 10 Të gjithë personat e përfshirë në këto lloj punësuara në zinxhirin e vlerës aktivitetesh janë gra. relativisht e lartë?
A ka shumë sipërmarrëse femra 5 2 10 Këto biznese drejtohen kryesisht nga grate, pasi në zinxhirin e vlerës? ato marrin pjesë në të gjitha proceset në shumicën e rasteve.
A i kontrollojnë/zotërojnë gratë 1 2 2 Ka pak ose pothuajse aspka përdorim të pajisjet dhe asetet? teknologjisë në procese. Gjithçka prodhohet me dorë.
A kanë gratë (ose mund të 3 1 3 Në përgjithësi gratë zoterojnë aftësi që i kanë fitojnë) aftësitë e nevojshme për mësuar nga nënat e tyre, por ato kanë nevojë për shtimin e vlerës përmes trajnime specifike, veçanërisht duke marrë përpunimit ose diversifikimit të parasysh integrimin e teknologjisë moderne me atë produktit? tradicionale. Gjithashtu, duhet të konsiderohet trajnimi i 2-3 grave, të cilat më pas mund të trajnojnë gratë e tjera të përfshira në sektor.
A kanë gratë kontroll mbi të 5 2 10 Po, ato janë përgjegjës për të gjithë procesin, ardhurat nga shitjet dhe përfshirë procesin e shitjes. ndërmarrjen?
A mund të ndodhet puna pranë 2 1 2 Ndonjëherë, por vetëm procesi i prodhimit. Jo të shtëpisë? gjitha gratë kanë kapacitete dhe infrastrukturë të duhur për të punuar nga shtëpia. Një strukturë e përbashkët është e nevojshme në mënyrë që ato të mund të punojnë atje dhe të përmirësojnë
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 16 cilësinë e punës së tyre. Procesi i shitjes ndodh shumë larg shtëpive të tyre.
A është ky një zinxhir vlere me 3 1 3 Për disa nga artizanët, aftësitë mund të mësohen, pengesa të vogla për të hyrë për duke marrë parasysh gjithashtu se ky është një sipërmarrësit e varfër (shkallë të profesion i "trashëguar". Kostot nuk janë të larta, vogël të prodhimit, kosto të ulët përveç qerasë/blerjes së një objekti pune, kostot e fillestare, duke mos kërkuar inputeve. investime të mëdha kapitale, duke përdorur teknologjisë të ulët)?
A është ky një zinxhir vlere me 1 2 2 Gratë nuk kanë një vend të qëndrueshëm për të pengesa të ulëta për përfshirjen e punuar (një njësi) dhe ato gjithashtu nuk kanë një grave (koha dhe lëvizja, qasja në njësi të qëndrueshme shitje. teknologji dhe asete, kufizime kulturore)?
A ofron ky zinxhir vlere mundësi 1 4 4 Zinxhiri nuk ofron shumë mundësi, duke marrë të reja për gratë? parasysh mungesën e mbështetjes financiare nga institucionet, informalitetet e larta dhe mungesa e kushteve të duhura të punës.
A është aktiviteti në zinxhirin e 1 2 2 Të ardhurat e krijuara nga ky lloj aktiviteti nuk vlerës në përputhje me kushtet e sigurojnë mundësi që ato të mbajnë veten e tyre, jetesës (të ardhurat gjatë gjithë duke marrë parasysh gjithashtu se ato kryesisht vitit, përdorimi i punës në familje, punojnë në mënyrë informale. kthimet e shpejta, duke e mbajtur të paprekur mjedisin?
A ka ndonjë lidhje midis asaj që 3 1 3 Po. Ka mundësi që gratë të bashkëpunojnë dhe të bëjnë gratë dhe perspektivave për përfaqësohen si një grupim i vetëm, duke rritur rritje/diversifikim në zinxhirin e kështu shanset e tyre për të marrë mbështetje nga vlerës? institucionet dhe organizatat e tjera. Mundësitë do të rezultojnë në sigurimin e lehtësirave nga bashkia dhe pikat e shitjes.
A ekzistojnë norma gjinore (për 4 2 8 Kjo kryesisht vlerësohet si "punë e grave" dhe shembull "punën e grave") që i burrat zakonisht nuk janë të përfshirë në këto lloj parandalojnë gratë të përfitojnë aktivitetesh. plotësisht nga mundësitë e zinxhirit të vlerave?
Totali për potencialin gjinor 59/102
* * Pikët: 0 (shumë pak, jo, aspak) deri në 5 (shumë e lartë, po, shumë e rëndësishme)
TABELA 4. VLERËSIMI I FUQIZIMIT TË GRAVE DHE BARAZISË GJINORE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODUKTEVE TRADICIONALE USHQIMORE
PYETJE PIKËT* PESHA TOTALI PËRSHKRIMI
A është pjesëmarrja e grave të 5 2 10 Po, i tërë procesi është i dominuar nga gratë. punësuara në zinxhirin e vlerës relativisht e lartë?
A ka shumë sipërmarrëse femra 5 2 10 Biznesi drejtohet nga gra, të cilat marrin pjesë në në zinxhirin e vlerës? mënyrë aktive në çdo proces, duke filluar nga sigurimi i kontributeve deri në procesin e shitjes dhe shpërndarjes. Burrat kontribuojnë kryesisht në procesin kombëtar të transportit.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 17 A i kontrollojnë/zotërojnë gratë 5 2 10 Prodhimi bëhet kryesisht duke përdorur pajisje pajisjet dhe asetet? tradicionale, zakonisht duke ndjekur teknikat e të familjarëve të tjerë. Nuk ka teknologji moderne të përdorur dhe i tërë procesi tradicional kontrollohet dhe zhvillohet nga gratë.
A kanë gratë (ose mund të 2 1 2 Po. Gratë kanë nevojë për trajnime duke marrë fitojnë) aftësitë e nevojshme për parasysh që niveli i aftësive të tyre vlerësohet si shtimin e vlerës përmes mesatar. Gatishmëria e tyre është e lartë në lidhje përpunimit ose diversifikimit të me këtë çështje. produktit?
A kanë gratë kontroll mbi të 4 2 8 Po, gratë kontrollojnë të ardhurat e krijuara nga ardhurat nga shitjet dhe kjo veprimtari, por nuk kanë mundësi për financim ndërmarrjen? dhe stimuj financiarë.
A mund të ndodhet puna pranë 5 1 5 Puna zhvillohet në ambientet pranë banesës ose shtëpisë? shtëpisë. Produktet u shpërndahen klientëve në qytete të tjera.
A është ky një zinxhir vlere me 1 1 1 Barrierat janë të larta. Ka kosto të lartë që lidhen pengesa të vogla për të hyrë për kryesisht me teknologjinë dhe pajisjet e nevojshme. sipërmarrësit e varfër (shkallë të Gjithashtu, produktet dhe procesi duhet të arrijnë vogël të prodhimit, kosto të ulët standardet dhe certifikimin përkatës, i cili kërkon fillestare, duke mos kërkuar përmbushjen e të gjitha kritereve dhe investime të investime të mëdha kapitale, duke mëdha në objekte. përdorur teknologjisë të ulët)?
A është ky një zinxhir vlere me 1 2 2 Jo, në lidhje me kohën kushtuar procesit, gratë pengesa të ulëta për përfshirjen e kanë pengesa të vogla, por duke marrë parasysh grave (koha dhe lëvizja, qasja në teknologjinë dhe pasuritë, këto barriera janë të teknologji dhe asete, kufizime larta pasi aktualisht nuk përdorin teknologji fare. kulturore)?
A ofron ky zinxhir vlere mundësi 2 4 8 Nëse gratë do të përfitonin nga teknologjia dhe të reja për gratë? investimet në infrastrukturë dhe mbështetja financiare, ky ZV do të konsiderohej si shumë tërheqës.
A është aktiviteti në zinxhirin e 2 2 4 Të ardhurat e krijuara janë relativisht të vogla, vlerës në përputhje me kushtet e duke marrë parasysh edhe nivelin e lartë të jetesës (të ardhurat gjatë gjithë informalitetit. Aksesi në informacion dhe vitit, përdorimi i punës në familje, mbështetje financiare është shumë i ulët dhe kthimet e shpejta, duke e mbajtur pothuajse nuk ka asnjë investim në fushën e të paprekur mjedisin? prodhimit dhe përpunimit.
A ka ndonjë lidhje midis asaj që 3 1 3 Po. Aksesi në financa dhe teknologji, arritja e bëjnë gratë dhe perspektivave për standardeve të produkteve dhe certifikimi, rritje/diversifikim në zinxhirin e nënkuptojnë mundësi më të larta dhe përmirësim vlerës? të kushteve ekonomike.
A ekzistojnë norma gjinore (për 1 2 2 Jo. Biznesi drejtohet nga gratë dhe ato janë të shembull "punën e grave") që i pranishme pothuajse në të gjitha aktivitetet. parandalojnë gratë të përfitojnë plotësisht nga mundësitë e zinxhirit të vlerave?
Totali për potencialin gjinor 65/102
* Pikët: 0 (shumë pak, jo, aspak) deri në 5 (shumë e lartë, po, shumë e rëndësishme)
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 18 TABELA 5. VLERËSIMI I FUQIZIMIT TË GRAVE DHE BARAZISË GJINORE NË ZINXHIRIN E VLERËS TË PRODHIMIT TË MJALTIT
PYETJE PIKËT* PESHA TOTALI PËRSHKRIMI
A është pjesëmarrja e grave të 5 2 10 Ekziston një shpërndarje e drejtë midis grave dhe punësuara në zinxhirin e vlerës burrave të përfshirë në biznes. Gratë janë aktive në relativisht e lartë? pothuajse të gjitha aktivitetet.
A ka shumë sipërmarrëse femra 1 2 2 Bizneset janë të regjistruara në emër të burrave. në zinxhirin e vlerës?
A i kontrollojnë/zotërojnë gratë 4 2 8 Gratë janë të përfshira në shumë procese të pajisjet dhe asetet? prodhimit të mjaltit, veçanërisht në aktivitetet e përpunimit, dhe ato kontrollojnë pasuritë dhe pajisjet përkatëse. Ato luajnë një rol më të madh në aktivitetet që lidhen me përpunimin dhe paketimin.
A kanë gratë (ose mund të 5 1 5 Njohuri dhe aftësi themelore, por ato kanë një fitojnë) aftësitë e nevojshme për vullnet të lartë për të mësuar dhe zhvilluar aftësitë e shtimin e vlerës përmes tyre dhe të marrin pjesë në seancat e zhvillimit të përpunimit ose diversifikimit të kapaciteteve. produktit?
A kanë gratë kontroll mbi të 1 2 2 Marketingu dhe shitjet kanë qenë deri tani domeni i ardhurat nga shitjet dhe burrave, duke marrë parasysh lidhjet e tyre. ndërmarrjen? Megjithatë vendimet për të ardhurat merren në familje duke u konsultuar me gratë.
A mund të ndodhet puna pranë 5 1 5 Zakonisht, puna zhvillohet afër shtëpisë pasi është shtëpisë? një proces i bazuar në shtëpi.
A është ky një zinxhir vlere me 5 1 5 Fillimi i një biznesi bletarie ka barriera të pakta për pengesa të vogla për të hyrë për hyrje. Kostot e fillimit janë relativisht të ulëta sipërmarrësit e varfër (shkallë të (çmimi i një koshere bletësh është rreth 40 EUR, vogël të prodhimit, kosto të ulët dhe çmimet për pajisjet e përpunimit janë të fillestare, duke mos kërkuar përballueshme). investime të mëdha kapitale, duke përdorur teknologjisë të ulët)?
A është ky një zinxhir vlere me 5 2 10 Disa, siç tregohet më lart. pengesa të ulëta për përfshirjen e grave (koha dhe lëvizja, qasja në Gjithashtu, nuk ka kufizime kohore për kujdesin e bletëve, 2-3 orë në ditë, dhe kufizimet kulturore teknologji dhe asete, kufizime kulturore)? nuk janë të dukshme pasi gratë tashmë janë të përfshira në procese të ndryshme në zinxhirin e vlerës.
A ofron ky zinxhir vlere mundësi 3 4 12 Ka mundësi që gratë të përfshihen në aktivitetet e të reja për gratë? marketingut dhe shitjeve.
A është aktiviteti në zinxhirin e 4 2 8 Ky vlerësohet si një sektor që gjeneron të ardhura vlerës në përputhje me kushtet e dhe marzh fitimprurës. Nga 10 koshere ka një fitim jetesës (të ardhurat gjatë gjithë mujor prej 10,000 ALL dhe gjatë asaj që vlerësohet vitit, përdorimi i punës në familje, si vit normal prodhimi, ka një fitim vjetor prej kthimet e shpejta, duke e mbajtur 100,000 - 120,000 ALL. Edhe pse nevojitet më të paprekur mjedisin? shumë bashkëpunim midis prodhuesve dhe përmbushje të kritereve të paketimit.
A ka ndonjë lidhje midis asaj që 3 1 3 Përfshirja më e lartë e grave do të përmirësonte bëjnë gratë dhe perspektivave për efikasitetin e përgjithshëm të zinxhirit të vlerës. rritje/diversifikim në zinxhirin e vlerës?
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 19 A ekzistojnë norma gjinore (për 4 2 8 Disa aktivitete në këtë proces konsiderohen si shembull "punën e grave") që i aktivitete të grave, siç janë përpunimi dhe paketimi, parandalojnë gratë të përfitojnë ndërsa të tjera, siç janë furnizimi me inpute, shitja plotësisht nga mundësitë e me pakicë dhe marketingu, konsiderohen si procese zinxhirit të vlerave? mashkullore, për shkak të njohjeve të tyre. Kjo nënkupton përjashtimin e grave nga këto aktivitete, edhe pse ato mund të zotërojnë aftësitë e nevojshme për të zbatuar proceset.
Totali për potencialin gjinor 78/102
* Pikët: 0 (shumë pak, jo, aspak) deri në 5 (shumë e lartë, po, shumë e rëndësishme)
TABELA 6. MUNDËSITË PËR FUQIZIMIN E GRAVE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODUKTEVE ARTIZANALE
KRITERET ZINXHIRI I VLERËS SË PRODHIMIT TË MJALTIT
A ka ndonjë lidhje midis asaj që gratë bëjnë dhe Ka disa, por jo të gjitha gratë e përfshira në këtë proces mund të punojnë perspektivave për rritje/diversifikim në bazuar në kushtet e shtëpisë. zinxhirin e vlerës?
A kanë gratë (ose mund të fitojnë) aftësitë e Gratë nuk zotërojnë tërë aftësitë e kërkuara për të gjitha proceset. Ato i nevojshme për shtimin e vlerës përmes kanë mësuar disa aftësi nga brezat e tjerë (nënat e tyre), por atyre u përpunimit ose diversifikimit të produktit? duhen trajnime, në mënyrë që të mund të shfrytëzojnë kombinimin e teknikave tradicionale me ato moderne dhe të azhurnuara.
A ofron ky zinxhir vlerash mundësi të reja për Ekziston një mundësi e mirë për promovim dhe shitje. Çdo grua punon gratë? individualisht në shtëpinë e saj dhe i shesin produktet në zona të vogla të vendosura pranë liqenit (tani për 10 vjet). Ato mund të bashkëpunojnë për unifikimin, si dhe diversifikimin e produkteve dhe rritjen e cilësisë. Gjithashtu, ato nuk janë të regjistruara dhe kanë nevojë për mbështetje financiare.
A mundet që zinxhiri të përmirësojë kushtet e Po, duke marrë parasysh që gratë janë të përfshira në të gjitha proceset jetesës për gratë/familjet? dhe mund të kryejnë çdo aktivitet.
A ka një organizatë të motivuar në zinxhirin e Po, ekziston një organizatë (Nucleus) që mbështet gratë për pjesëmarrje vlerës që mund të mbështesë/përfaqësojë në panaire, aplikim për stimuj fiskal në bashkëpunim me autoritetet e aktorët e zinxhirit të vlerës që mund të ecin tjera lokale (ato janë të përjashtuara nga taksat). Ka pasur edhe disa përpara në zhvillim? shoqata të tjera (të tilla si ajo egjiptiane) dhe nisma (bashkëpunim me kishën gjermane, dhe projekte të financuara nga USAID) që mbështesin artizanët.
A ka mundësi për të bërë ndryshime me Po, mundësitë qëndrojnë kryesisht në ofrimin e trajnimeve dhe investime të vogla? organizimin e "trajnimeve zinxhirë" (do të thotë që 2-3 gra nga secili grup mund të trajnohen dhe ato mund të trajnojnë pjesën tjetër). Gjithashtu, iniciativat në standardizimin e produkteve dhe markës janë të nevojshme në këtë sektor.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 20
TABELA 7. MUNDËSITË PËR FUQIZIMIN E GRAVE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODUKTEVE TRADICIONALE USHQIMORE
KRITERET ZINXHIRI I VLERËS SË PRODHIMIT TË MJALTIT
A ka ndonjë lidhje midis asaj që gratë bëjnë dhe Po, ekziston një lidhje, duke marrë parasysh që gratë janë të përfshira në perspektivave për rritje/diversifikim në zinxhirin të gjitha proceset. e vlerës?
A kanë gratë (ose mund të fitojnë) aftësitë e Gratë kanë aftësitë e duhura. Të gjitha proceset ekzekutohen në mënyrë nevojshme për shtimin e vlerës përmes tradicionale pa përdorimin e makinerive dhe pajisjeve. përpunimit ose diversifikimit të produktit?
A ofron ky zinxhir vlerash mundësi të reja për Po, gratë mund të jenë plotësisht të punësuara dhe zyrtare në biznes, gratë? vetëm pas regjistrimit të biznesit nga autoritetet përkatëse.
A mundet që zinxhiri të përmirësojë kushtet e Po, nëse biznesi zyrtarizohet, më shumë gra do të punësohen dhe do të jetesës për gratë/familjet? kenë të ardhura të rregullta.
A ka një organizatë të motivuar në zinxhirin e Po, deri tani Nucleus i ka mbështetur ata, por ka nevoja të larta financimi vlerës që mund të mbështesë/përfaqësojë që kërkojnë më shumë investime. aktorët e zinxhirit të vlerës që mund të ecin përpara në zhvillim?
A ka mundësi për të bërë ndryshime me Ndërhyrjet kryesore duhet të zbatohen në optimizimin e kushteve investime të vogla? higjeno-sanitare për të marrë certifikimin HACCP, si dhe investimet në pajisje (posaçërisht makinën e tharjes), e cila kushton rreth 8000 EUR.
TABELA 8. MUNDËSITË PËR FUQIZIMIN E GRAVE NË ZINXHIRIN E VLERËS TË PRODHIMIT TË MJALTIT
KRITERET ZINXHIRI I VLERËS SË PRODHIMIT TË MJALTIT
A ka ndonjë lidhje midis asaj që gratë bëjnë dhe Po, ekziston një lidhje e fortë. Të dyja palët janë të përfshira në fermë, perspektivave për rritje/diversifikim në zinxhirin e ku gratë përfshihen kryesisht në aktivitetet e centrifugimit, mbylljes dhe vlerës? paketimit.
A kanë gratë (ose mund të fitojnë) aftësitë e Gratë nuk zotërojjnë tërë aftësitë e kërkuara për të gjitha proceset. nevojshme për shtimin e vlerës përmes Ato kanë nevojë për trajnime. përpunimit ose diversifikimit të produktit?
A ofron ky zinxhir vlerash mundësi të reja për Po, veçanërisht nëse gratë fitojnë aftësi të duhura nga trajnimet. gratë? Gjithashtu, ato mund të përfitojnë nëse shoqatat lokale të bletarëve në rajone të ndryshme ndihmojnë gratë në shkëmbimin e përvojave.
A mundet që zinxhiri të përmirësojë kushtet e Po. Një rritje e të ardhurave do të çonte në rritjen e çmimit të një jetesës për gratë/familjet? produkti.
A ka një organizatë të motivuar në zinxhirin e Po, ka por nuk funksionon në nivelin e kërkuar të angazhimit. Kjo është vlerës që mund të mbështesë/përfaqësojë aktorët një shoqatë e përzier e fermerëve (përfshirë përpunimin e mjaltit dhe e zinxhirit të vlerës që mund të ecin përpara në rrushit) dhe ka shkëmbim përvojaash, trajnime të përbashkëta, etj. zhvillim?
A ka mundësi për të bërë ndryshime me Po, por autoritetet lokale duhet të kontribuojnë në mënyrë aktive në investime të vogla? proces. Ekziston një kërkesë e lartë për materiale dhe pajisje (materiale paketimi, kavanoza, pajisje centrifugimi, etj) dhe strategji marketingu.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 21
TABELA 9. ANALIZA SWOT E ZINXHIRIT TË VLERËS TË PUNIMEVE ARTIZANALE
FUQITË DOBËSITË
Gatishmëria për të bashkëpunuar dhe Mungesa e burimeve financiare dhe rrjedhimisht mungesa e konsiderimi si një mundësi e mirë për të arritur investimeve të duhura në teknologji dhe përpunim; qëllimet individuale; Mungesa e pajisjeve të duhura të prodhimit dhe përpunimit; Gatishmëria për të marrë pjesë në trajnime dhe
për të rritur nivelin e aftësive të tyre; Mungesa e pikave të shitjes;
Angazhimi i grave në të gjithë procesin dhe një Mungesa e aftësive teknike, për të përfunduar të gjitha ndërgjegjësim për kontributin e tyre. proceset; Funksionimi joformal në treg (biznese jo të regjistruara); Mungesa e burimeve financiare dhe pak akses në mundësitë e financimit (me interes të lartë) për shkak të informalitetit.
MUNDËSITË KËRCËNIMET
Numri i turistëve gjatë sezoneve dhe mundësitë Mungesa e një tregu të qëndrueshëm dhe hyrja në tregun e për ta shfrytëzuar këtë në avantazhin e tyre. dëshiruar; Mungesa e strategjive të promovimit dhe marketingut (markë rajonale); Mungesa e skemave stimuluese dhe mundësive të financimit nga institucionet përkatëse.
TABELA 10. ANALIZA SWOT E ZINXHIRIT TË VLERËS SË PRODUKTEVE TRADICIONALE USHQIMORE
FUQITË DOBËSITË
Gatishmëria për të marrë pjesë në trajnime dhe Mungesa e burimeve financiare dhe rrjedhimisht mungesa e për të rritur nivelin e aftësive; investimeve të duhura në teknologji dhe përpunim; Gatishmëria e aktorëve kryesorë të ZV për të Mungesa e informacionit për certifikatat dhe standardet; rritur cilësinë e produkteve dhe për të
përmbushur standardet dhe kriteret e Mungesa e certifikimit të sigurisë dhe standardeve të cilësisë; certifikimit; Mungesa e aftësive teknike për të përfunduar të gjitha proceset; Angazhimi i grave në të gjithë procesin dhe një Funksionimi joformal në treg (biznese jo të regjistruara). ndërgjegjësim për kontributin e tyre; Vendosja e rrjetit me supermarkete në zonat e tjera (qytetet kryesore).
MUNDËSITË KËRCËNIMET
Interesimi i produkteve nga tregu kombëtar. Mungesa e strategjive të promovimit dhe marketingut (markë rajonale).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 22
TABELA 11. ANALIZA SWOT E ZINXHIRIT TË VLERËS TË PRODHIMIT TË MJALTIT
FUQITË DOBËSITË
Ekzistenca e shoqatës së bletarëve dhe Mungesa e materialeve dhe pajisjeve të punës, të nevojshme për gatishmëria për të bashkëpunuar për përfitime të prodhim; përbashkëta; Ekzistenca e mungesës së aftësive teknike, për të përfunduar të Gatishmëria për të marrë pjesë në trajnime; gjitha proceset; Gatishmëria e aktorëve kryesorë të ZV për të Shërbime të dobëta shtrirjeje si në sasi ashtu edhe në cilësi; zgjeruar aktivitetin e tyre të bletarisë; Mungesa e teknologjisë së automatizuar dhe certifikimeve të Gjenerimi i të ardhurave dhe një marzh i mirë standardeve të cilësisë; fitimi nga ky zinxhir vlerash; Funksionimi informal në treg (biznese jo të regjistruara); Angazhimi i grave në të gjithë procesin dhe një
ndërgjegjësim i për kontributin e saj; Bashkëpunim i dobët vertikal dhe horizontal duke krijuar shumë joefikasitet përgjatë ZV; Mundësi për të krijuar zinxhirë vlerash të ndërlidhur (agroturizëm). Information asymmetries regarding market developments; Mungesa e burimeve financiare dhe pak qasje në mundësi financimi (interesa të larta) për shkak të shkallës së lartë të informalitetit; Mungesa e strategjive të promovimit dhe marketingut (markë rajonale).
MUNDËSITË KËRCËNIMET
Diversitet i gjerë i luleve dhe burimeve natyrore; Konkurrenca e padrejtë (produkte me cilësi të ulët në treg); Ndihmë nga OJQ dhe organizatat me anë të Prodhimi varet nga kushtet klimatike; materialeve, aseteve, pajisjeve, trajnimeve dhe
seminareve; Përdorimi i pesticideve jo të përshtatshme dhe jo miqësore ndaj bletëve; Organizimi i festave dhe pjesmarrja në panaire; Mungesa e një tregu të qëndrueshëm dhe hyrja në tregun e Disponueshmëria gjithnjë e më e lartë e fondeve dëshiruar. të granteve dhe skemave të subvencioneve të
drejtpërdrejta, megjithëse shumë nuk i Presion nga konkurrenca ndërkombëtare (importet me çmime përmbushin kriteret për shkak të informalitetit. më të ulëta).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 23 SKICA E ZINXHIRËVE TË ZGJEDHUR TË VLERËS Në diagramën e mëposhtme është paraqitur skica gjithëpërfshirëse e ZV-ve të identifikuar si me më shumë potencial (ZV i Punimeve Atizanale, ZV i Produkteve Tradicionale Ushqimore dhe ZV i Prodhimit të Mjaltit) bazuar në seancën e grupit të punës, si dhe punën kërkimore në terren dhe konsultimet me ekspertë. Skica paraqet grupet kryesore të interesit, qarkullimin e produkteve nga inputet në tregun përfundimtar dhe ndihmon në identifikimin e boshllëqeve ose pengesave në rrjedhën e prodhimit. Numrat sipër dhe brenda kutive paraqesin përqindjen e përfshirjes për secilën faze (përfshirjen e meshkujve dhe femrave).
Figura 5. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Punimeve Artizanale
24
Figura 6. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 25
Figura 7. Skica e Zinxhirit të Vlerës të Prodhimit të Mjaltit
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 26 AKTORËT E ZINXHIRIT TË VLERËS Grupet kryesore të interesit për tre zinxhirët e vlerave të identifikuar dhe të vlerësuar janë: Konsumatorët, të cilët kryesisht janë banorët e zonës, familje ose individë që blejnë produkte për familjen e tyre dhe për rrethin e tyre të miqësisë, si dhe konsumatorët kombëtarë dhe turistët që vizitojnë qytetin. Furnizuesit e inputeve, të cilët ofrojnë dhe sigurojnë pajisje, lëndë të para, ilaçe dhe inpute të tjera, të nevojshme për proceset e përgjithshme të secilit zinxhir vlere. Shoqatat e përbëra nga prodhuesit, të cilat janë aktive përmes mbështetjes që ata u ofrojnë prodhuesve dhe ndihmës në faza të ndryshme të zinxhirëve të vlerës. Organizata, institucione të ndryshme të përfshira në zinxhirët e vlerës që ofrojnë mbështetje përmes zbatimit të nismave përkatëse. Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU) është një agjenci qeveritare, në vartësi të Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dhe është autoriteti kompetent me funksione të inspektimit të menaxhimit kombëtar në fushën e sigurisë dhe mbrojtjes së konsumatorit, bimëve dhe mbrojtjes së kafshëve. AKU kryen ndërhyrjet në bazë të Ligjit Nr. 10 433, datë 16.6.2011 për "Inspektimin në Republikën e Shqipërisë", neni 7 "Parimet e programit të inspektimit". Koha e inspektimit përcaktohet në programin vjetor të inspektimit, megjithatë inspektime të rastësishme ndodhin në rastet kur parashikohet me ligj. Neni 4, në të njëjtin ligj, jep qëllimin e inspektimit, konkretisht: (i) vlerësimin e pajtueshmërisë me kërkesat ligjore; (ii) dokumentimin e praktikave të mira në respektimin e kërkesave ligjore; (iii) këshillimin e subjektit të inspektuar për zbatimin e saktë të kërkesave ligjore; (iv) urdhërimin për korrigjimin e shkeljeve të kërkesave ligjore dhe eliminimin e pasojave që vijnë prej tyre; dhe (v) dhënia e dënimeve dhe marrja e masave të tjera administrative për të shmangur rreziqet që mund të shkaktohen për interesin publik. Bazuar në nenin 26 "Koha e inspektimit vjetor", periudha maksimale e lejuar e inspektimit varion nga 5 deri në 15 ditë dhe nuk ka tarifë inspektimi. Biznesi/ferma e inspektuar, duhet të sigurojë provat dhe informacionin e nevojshëm të kërkuar nga autoriteti inspektues. Zakonisht inspektimet ndjekin një program të paracaktuar bazuar në Programin Vjetor të Inspektimit, por mund të ketë dhe inspektime të rastësishme. Inspektori më i afërt është Zyra Rajonale e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit në Elbasan, e cila kryen inspektime bazuar në Programin Vjetor të Inspektimit, të siguruar nga zyra e AKU- së në Tiranë. Për sa i përket Bordeve/Institucioneve të Certifikimit, standardet bazë janë HACCP (Standardi i Analizës së Rreziqeve dhe Pikës Kritike të Kontrollit) dhe Certifikimi ‘Organic’. HACCP është i detyrueshëm me ligj në Shqipëri për çdo fermer, biznes apo entitet tjetër që prodhon produkte ushqimore. Certifikimi ‘Organic’ po kërkohet nga tregjet në zonat urbane, dhe i shton vlerë produktit. Afati kohor për certifikimin HACCP është mesatarisht 14-30 ditë dhe procesi i tij përfshin këto hapa: Vizitë në terren nga kompania konsulente e specializuar në standardet e certifikimit e cila ofron rekomandime për përmirësime dhe adaptime; Përgatitja e dokumentacionit të nevojshëm; Ngritja e sistemit të mbajtjes së regjistrave dhe të dhënave; Inspektimi nga organi certifikues. Lëshimi i certifikimit.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 27
Figura 8. Hapat për Certifikimin HACCP Të gjitha këto hapa zgjasin 14-30 ditë, ndërsa certifikimi ‘Organic’ është një standard më i ndërlikuar i cili mund të zgjasë 2-3 vjet. Gjatë kësaj periudhe, bizneset marrin një deklaratë "Në proces të certifikimit Organic", deri sa të lëshohet certifikata përfundimtare. Organi kryesor i certifikimit për Standardin Organic është AlbInspekt me qendër në Tiranë. Për certifikimin HACCP ekzistojnë disa organe certifikimi, ku ICDQ është një nga kompanitë kryesore, e cila gjithashtu është e vendosur në Tiranë. HACCP dhe Organic ofrohen nga kompani private dhe OJQ, ndërsa certifikata fitosanitare, e cila kërkohet për eksport, jepet nga shërbimi fitosanitar Kombëtar, pjesë e Drejtorisë Rajonale të Bujqësisë, Korçë.
GJETJET E PUNËS KËRKIMORE DHE MUNDËSITË PËR FUQIZIMIN E GRAVE NË ZV TË ZGJEDHUR
ZINXHIRI I VLERËS I PUNIMEVE ARTIZANALE Bazuar në seancën e grupit të punës dhe intervistat e kryera me aktorët kryesorë të zinxhirit të vlerës, p.sh. prodhuesit e ZV së Punimeve Artizanale në Pogradec, të dhënat e mëposhtme u identifikuan: Për sa i përket MUNDËSIVE që zinxhiri i vlerës së Punimeve Artizanale ka për të ofruar në drejtim të rritjes së kushteve të jetesës së grave, të intervistuarit përmendën/përshkruan si më poshtë:
MUNDËSITË
Lidhjet me Pjsëmarrja në Rritja e turizmin lokal shoqata bashkëpunimit & produktet tipike
Figura 9. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Punimeve Artizanale o Pjesëmarrja në shoqata. Deri më tani, shumë organizata kanë mbështetur aktorët e këtij zinxhiri vlerash. Vlen të përmenden Shoqata Egjiptiane, Kisha Gjermane Evangjeliste dhe organizata Nucleus, ndërhyrjet e të cilëve kanë ofruar mundësi për vetëpunësim, për shkëmbim përvojash dhe seanca konsultimi, si dhe mundësi financiare. o Rritja e bashkëpunimit. Në këtë sektor, gratë organizohen dhe mbështeten nga shoqata e Grave të Artizanatit, e cila ka bërë të mundër rritjen e bashkëpunimit midis tyre, marrjen e
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 28 stimujve fiskal në bashkëpunim me palët e qeverisjes vendore (përjashtime nga taksat), dhe rritjen e pjesëmarrjes në nisma të ndryshme (panaire) dhe prezantimin e produkteve të tyre. o Lidhjet me turizmin lokal konsiderohen si një mundësi për shkak të atraksioneve që disponon bashkia dhe numrit të turistëve gjatë sezoneve, të cilët mund të blejnë punimet artizanale, megjithëse nevojitet më shumë promovim për artizanët (p.sh. stenda specfike në sheshin e bashkisë). Për sa i përket KUFIZIMEVE që zinxhiri i vlerës së Punimeve Artizanale përballet, ato mund të përmblidhen si më poshtë: o Mungesa e prezantimit të produktit të unifikuar. Zakonisht çdo grua punon individualisht në shtëpinë e saj dhe nuk ka një produkt të unifikuar ose përdorimin e të njëjtës teknikë në prodhim. Kështu, një prodhues i vetëm nuk mund të plotësojë një kërkesë për sasi të mëdha të të njëjtit produkt. o Vendndodhja. Gratë e përfshira nuk i zhvillojnë aktivitetet e prodhimit në një njësi specifike për këtë veprimtari dhe gjendja e tyre financiare e bën të pamundur përballimin e qirasë së një objekti. Gjatë seancës së grupit të punës, përfaqësuesit e bashkisë ofruan mundësinë e shfrytëzimit të disa prej hapësirave në pronësi të bashkisë. o Mungesa e aftësive të duhura. Aftësitë që gratë zotërojnë për prodhimin e punimeve artizanale janë të mësuara nga brezat e mëparshëm, kështu që ato shpesh kanë nevojë për trajnime, sidomos kur bëhet fjalë për përdorimin e teknologjisë, teknikat e reja dhe efikasitetin e prodhimit. Për më tepër, gratë gjithashtu përmendën mungesën e aftësive të biznesit - shumë prej tyre i hartojnë vetë bilancet dhe hasin vështirësi në lidhje me përcaktimin e strategjive të marketingut ose diferencimit të produktit.
KUFIZIMET
Mungesa e prezantimit dhe Mungesa e teknikave të Vendndodhja aftësive të produktit të duhura unifikuar
Figura 10. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Punimeve Artizanale Për sa i përket PROBLEMET E PABARAZISË GJINORE DHE PËRFSHIRJES SË GRUAS në zinxhirin e vlerës, informacionet e marra gjatë seancës së grupit të punës dhe intervistave tregojnë që gratë përfshihen në çdo aktivitet të këtij zinxhiri. Duke konsideruar faktin që ato janë përgjegjëse për të gjithë procesin, shpesh përballen me vështirësi për të hyrë në treg për shkak të mungesës së njohjeve, financave dhe transportit. Lidhur me MUNDËSITË E FINANCIMIT, të intervistuarit përmendën që të ardhurat e krijuara nga ky aktivitet nuk i mbulojnë të gjitha nevojat e tyre. Ato nuk kanë qasje në financa (nuk kanë aftësi për të hyrë në instrumentet e financimit) dhe deri më tani kanë përfituar vetëm nga mbështetja e organizatave të ndryshme (shoqata, organizata jofitimprurëse, humanitare, etj.)8.
8 Skema e financimit IPARD (Instrumenti i Asistencës së Para-Aderimit për Zhvillimin Rural) që do të hapet në fund të tetorit 2019 përfshin punimet artizanale dhe industrinë prodhuese në masën 7 për "Diversifikimin e fermave dhe zhvillimin e biznesit".
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 29 ZINXHIRI I VLERËS SË PRODUKTEVE TRADICIONALE USHQIMORE Bazuar në punën në terren, vëzhgimet dhe intervistat e kryera me aktorët kryesorë të zinxhirit të vlerës, p.sh. prodhuesit e ZV së Produkteve Tradicionale Ushqimore, të dhënat e mëposhtme u identifikuan: Lidhur me MUNDËSITË që zinxhiri i vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore ofron për fuqimizin e gruas, të intervistuarit përmendën/përshkruan si më poshtë: o Pjesëmarrje në aktivitete të ndryshme. Zakonisht prodhuesit marrin pjesë në panaire të ndryshme në zonë dhe kjo u jep atyre mundësinë për të rritur aksesin e tyre në tregun e synuar; të kenë akses për arritjen e standarteve dhe plotësimin e kritereve të certifikimit; të sigurojnë punësim më të lartë për veten e tyre dhe mbështetje për gratë e tjera në zonë.
MUNDËSITË
Pjesëmarrja në Fokusi i veçantë i aktivitete të QSH në Produktet ndryshme Tradicionale Ushqimore
Figura 11. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore o Fokusi i veçantë i MBZHR (dhe QSH) në produktet tradicionale dhe tipike (p.sh. programi 100 Fshatra). Produktet tradicionale ushqimore nga Pogradeci do të përfitonin nga markimi/ri-markimi rajonal, veçanërisht nga Ligji për Skemat e tjera të Cilësisë që do të përfshijë një dispozitë për produktet tipike, aktualisht është në zhvillim në Ministrinë e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, si dhe nga Ligji për Treguesit Gjeografike (GI). Për më tepër, programet e ndryshme në vend (duke përfshirë Programin e Zhvillimit të Qëndrueshëm Rural të filluar kohët e fundit nga GIZ dhe MBZHR) kanë si përparësi mbështetjen dhe promovimin e produkteve ushqimore tipike/autentike (dhe tradicionale). Qeveria shqiptare ka miratuar kohët e fundit listën e 100 fshatrave turistikë që do të mbështeten nga qeveria në katër vitet e ardhshme. Në bashkinë e Pogradecit është përfshirë në program fshati Lin dhe është vendosur të përfitojë investime në infrastrukturë dhe ndërhyrje të tjera të cilat pritet ta kthejnë në një atraksion turistik. Sugjerime mund t’i bëhen programit për të mbështetur nismat e udhëhequra nga gratë në sektorin e agroturizmit në zonën Lin, duke përfshirë produktet tradicionale. Zhvillimi i kësaj zone do të shërbejë më pas si një pike referimi për fshatrat e tjerë. Në lidhje me KUFIZIMET që zinxhiri i vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore përballet, ato mund të përmblidhen si më poshtë: o Informaliteti dhe mungesa vijuese e mundësive të financimit. Prodhuesve u mungon kapitali i nevojshëm financiar për të investuar në përmirësimin e hallkave të ndryshme në zinxhirin e vlerës. Investimet infrastrukturore janë të nevojshme për të përmirësuar njësitë e përpunimit dhe zbatimin e teknologjive moderne të prodhimit. Shpesh burimi i vetëm i të ardhurave janë të ardhurat e krijuara nga shitja e produkteve. Prodhuesit mbeten joformal sepse nuk kanë kapital financiar për të përmbushur kërkesat themelore për regjistrim dhe/ose ekziston mungesë informacioni për kërkesat e regjistrimit9.
9 Skema e financimit IPARD (Instrumenti i Asistencës së Para-Aderimit për Zhvillimin Rural) që do të hapet në fund të tetorit 2019 përfshin Masën 3 mbi "Investimet në përpunimin dhe trigtimin e produkteve bujqësore” dhe përpunimin në fermë dhe marketingun e drejtpërdrejtë të produkteve bujqësore në masën 7 për "Diversifikimin e fermave dhe zhvillimin e biznesit".
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 30 o Mungesa certifikimeve. Prodhuesit nuk janë të pajisur me certifikatat e nevojshme dhe produktet e tyre nuk plotësojnë standardet themelore. Kjo është për shkak të mungesës së teknologjisë së duhur të përpunimit dhe kushteve higjienike të objekteve. o Mungesa informacionit. Prodhuesit nuk kanë të gjitha informacionet e nevojshme për certifikimin e produkteve të tyre dhe mënyrat se si mund të përfitojnë për skemat dhe iniciativat e duhura në sektor. Ata gjithashtu nuk kanë informacion për të kuptuar kërkesat e trigut ose kërkesat ligjore. o Mungesa aftësive të biznesit. Gratë e intervistuara përmendën se ka mungesë të aftësive të biznesit - shumë prej tyre i përgatisin vetë bilancet dhe hasen me vështirësi, bëhet fjalë për strategjitë që lidhen me marketingun, diferencimin e produktit ose teknikat e shitjes. Ato gjithashtu kanë nevojë për trajnime kur bëhet fjalë për standardet ose për të kuptuar procedurat e aplikimit për kredi.
KUFIZIMET
Mungesa Mungesa Mungesa Mungesa mundësive të certifikimeve informacionit aftësive të financimit biznesit
Figura 12. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore Në lidhje me PROBLEMET E PABARAZISË GJINORE DHE PËRFSHIRJES SË GRUAS në zinxhirin e vlerës, gratë janë të përfshira në cdo aktivitet të këtij zinxhiri, nga blerja inputeve deri në shpërndarjen e produktit. Ndonjëherë burrat kontribuojnë në aktivitetin e fundit, por vetëm në raste specifike. Pjesëmarrja e grave llogaritet si 95 përqind, por ato nuk janë regjistruar si të punësuar në biznes. Gjithashtu, ka nevojë për aftësi specifike dhe ndihmë shtesë në zbatimin e teknologjisë moderne. Lidhur me FUNKSIONET MBËSHTETËSE dhe zonat e ndërhyrjes, ka pasur disa nisma mbështetëse nga organizata të tilla si Nucleus, i cili u ofron konsultime dhe ndihmë në procedura të ndryshme dhe procese të certifikimit, i lidh ato me furnitorë të verifikuar të inputeve dhe tregje për të tregtuar produktin e tyre. Gjatë diskutimit me pjesëmarrësit e zinxhirit të vlerës së Produkteve Tradicionale Ushqimore, me përfaqësuesit e Nucleus të pranishëm, u diskutua mundësia e zbatimit të metodave të ngjashme në natyrë me kontratat e fermerëve (ose prodhimi në bazë të kontratë). Ekziston një mundësi e lartë që disa nga klientët më të mëdhenj me të cilët prodhuesit punojnë (restorante, ndërmarrje agroturizmi), të jenë të gatshëm të mbështesin financiarisht përpjekjet e formalizimit të prodhuesve dhe/ose ripaketimin dhe certifikimin, duke marrë sasi të caktuara të produktit si pagesë në këmbim të shërbimit ose me një zbritje të konsiderueshme. Nucleus do të punojë për të testuar këtë lloj shkëmbimi. Prodhuesit e produkteve ushqimore tradicionale kanë një listë të gjatë klientësh dhe punojnë së bashku për të përmbushur kërkesën. Prodhuesit e inputeve janë pjesëmarrës aktivë në zinxhirin e vlerës. Shumica e prodhimit bëhet duke marrë pjesë i gjithë fshati (burra dhe gra).
ZINXHIRI I VLERËS I PRODHIMIT TË MJALTIT Bazuar në punën në terren, vëzhgimet dhe intervistat e kryera me aktorët kryesorë të zinxhirit të vlerës, pra prodhuesit e mjaltit në Pogradec, u identifikuan të dhënat e mëposhtme: Lidhur me MUNDËSITË që zinxhiri i vlerës i Prodhimit të Mjaltit ofron, të intervistuarit përmendën/përshkruan më poshtë:
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 31 o Bashkëpunimi ndërmjet prodhuesve. Prodhuesit përmendën bashkëpunimin midis tyre dhe pjesëmarrjen në shoqatën e mjaltit dhe bletarisë si një nga mundësitë e këtij zinxhiri vlerash. Ata kanë pasur mundësi të marrin pjesë në panaire dhe të shkëmbejnë përvoja. Shumicën e kohës bashkëpunojnë me prodhuesit e tjerë për sigurimin e inputeve të nevojshme, për t’i aksesuar me një çmim më të ulët. Ata e ndjejnë nevojën për një bashkëpunim më të fortë, veçanërisht në marrjen e certifikimit dhe prodhimin nën të njëjtën etiketë si pjesë e një produkti të unifikuar të turizmit për zonën e Pogradecit që do të rezultojë në shtrirje më të gjerë të tregut dhe kërkesë më të lartë. o Mbështetja nga organizatat. Deri më tani, prodhuesit kanë arritur të përfitojnë nga ofrimi i trajnimeve dhe mbështetjeve nga organizata të ndryshme. Nucleus është një nga organizatat e përfshira në procesin mbështetës, si dhe Federata e Bletarëve dhe Shoqata Lokale e Bletërritësve.
MUNDËSITË
Bashkëpunimi ndërmjet Mbështetja nga prodhuesve organizata
Figura 13. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës të Prodhimit të Mjaltit Në lidhje me KUFIZIMET që zinxhiri i vlerës së Prodhimit të Mjaltit përballet, ato mund të përmblidhen si më poshtë: o Mungesa e standardeve, certifikimit dhe legjislacionit përkatës Së pari, nuk ka higjienë dhe certifikim të cilësisë nga autoritetet përkatëse për produktet, kështu që produkti mund të shitet vetëm në fermë dhe nuk mund të hyjë në tregun e dëshiruar. Fermerët (prodhuesit) nuk janë në dijeni të standardeve dhe proceseve të sigurimit të cilësisë. Përdorimi i pesticideve jo të përshtatshme dhe jo të aprovuara (jo miqësore ndaj bletëve), si dhe ilaçet me cilësi të dobët për bletët, janë ndër problematikat kryesore të vërejtura. Së dyti, standardet e ushqimit dhe paketimit, të domosdoshme për të hyrë në tregjet më të gjera, nuk janë përmbushur. Shpesh procesi i paketimit kryhet me dorë. Së fundmi, Shqipëria është i vetmi vend në rajon dhe botë që nuk ka një ligj specifik për bletarinë. Bletaria përmendet në seksione specifike në "Ligjin për ushqimin", "Ligjin për bagëtinë", "Ligjin për shërbimet veterinare". o Mungesa e mbështetjes nga autoritetet shtetërore dhe mungesa e strategjive të duhura të promovimit. Ka një subvencionim të ulët nga institucionet përkatëse (AZHBR - Agjencia për Zhvillimin Bujqësor dhe Rural). Subvencionimi nuk ka nivel të qëndrueshëm (duke qenë në sasi të ndryshme nga viti në vit) dhe nuk ka limit në numrin e koshereve për të cilat aplikohet. Gjithashtu, ilaçet kanë çmime të ndryshme dhe nuk shpërndahen falas nga Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, siç është rasti për ilaçet e lopës. Mungesa e materialeve e pajisjeve të punës dhe gjendja e tyre ekzistuese Ka nevojë dhe kërkesë për inpute dhe pajisje përpunimi. Prodhuesit nuk mund të përballojnë financiarisht koston e pajisjeve dhe si nevoja kryesore të identifikuara rezultojnë teknologjia e paketimit dhe e etiketimit.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 32 KUFIZIMET
Mungesa e Mungesa e standarteve, Mungesa e materialeve certifikimit dhe mbështetjes dhe pajisjeve të legjislacionit nga organizatat punës përkatës
Figura 14. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës të Prodhimit të Mjaltit Lidhur me PROBLEMET E PABARAZISË GJINORE DHE PËRFSHIRJES SË GRAVE në zinxhirin e vlerës, të intervistuarit përmendën kontributin që gratë kanë dhe angazhimin e tyre në pothuajse të gjitha proceset e prodhimit, duke theksuar aktivitetet e bletarisë, vjeljes, përpunimit dhe paketimit, ndërsa burrat luajnë një rol të madh në blerjen e inputeve, vjeljes (trajtimin shëndetësor të bletëve) dhe aktivitetet e trigtimit. Gratë kanë nevojë për trajnime në lidhje me rritjen e nivelit të tyre të aftësive. Ky fenomen nuk është vetëm për gratë pasi të njëjtat aftësi mungojnë edhe tek një pjesë e madhe e burrave në sektor. Sidoqoftë, pasi burrat bashkëveprojnë me ekspertë në fillim dhe në fund të zinxhirit të vlerës (inputet dhe shitjet), ata shpesh janë më të informuar/ditur për disa çështje sesa femrat e përfshira në hallkat e mesit të zinxhirit të vlerës. Boshllëqet e aftësive ekzistojnë dhe janë të rëndësishme, veçanërisht në fushat si: shëndeti i bletëve, vjelja, tregtimi, biznesi, çmimi, diferencimi i produktit, kujdesi i veçantë ndaj rritjes së mbretëreshës, patologjia e bletëve, themeli i krehës, analiza e mjaltit. Për të përmirësuar aftësitë e tyre, gratë dhe burrat janë të gatshëm të marrin pjesë në trajnime dhe seminare të ndryshme. Për sa i përket MUNDËSIVE TË FINANCIMIT, prodhuesit përmendës se burimi i vetëm i të ardhurave është fitimi i gjeneruar nga tregtia e mjaltit (fitimi) dhe nuk preferojnë të hyjnë në procese huamarrjeje. Shumë prej tyre kanë probleme të vazhdueshme lidhur me pronësinë; fermat e vogla nuk kërkojnë kapital qarkullues ndërsa kreditë bankare zakonisht janë të destinuara për zgjerimin e aktiviteteve për të rritur nivelet tregtare. Çështjet e tjera përfshijnë ekzistencën e informalitetit dhe interesat e larta.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 33 PLANI I VEPRIMIT
REKOMANDIMET E SUGJERUARA PËR NDËRHYRJE NË BASHKINË POGRADEC Më poshtë janë paraqitur disa rekomandime të dobishme në lidhje me zhvillimin e zinxhirivë të vlerës në bashkinë Pogradec dhe kategorizimin sipas ndikimit të tyre (afatshkurtër/ afatmesëm/ afatgjatë) dhe kërkesave të buxhetit (të vogla/ të mesme/ të mëdha). Fokusi i ndërhyrjeve është në tre zinxhirë vlerash nën një ombrellë të ofertës së turizmit në Pogradec:
TABELA 12. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË PUNIMEVE ARTIZANALE
IMPAKTI BUXHETI NR REKOMANDIME PËR ZV SË PUNIMEVE ARTIZANALE Afat- Afat- Afat- I I Mesatar shkurtër mesëm gjatë ulët lartë
TRAJNIME DHE AKTIVITETE PËR 1 ZHVILLIMIN E KAPACITETEVE
Seanca për zhvillimin e kapaciteteve dhe trajnime teknike për personat e përfshirë në 1.1 X X aktivitete artizanale në proceset e prodhimit, inputet dhe teknikat.
Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve mbi bazat e planifikimit të biznesit, marketingut, 1.2 X X mundësive të financimit, projekteve ose lidhjeve të tregut me ZV të tjera, etj.
MBËSHTETJE PËR PRODHIMIN NË 2 GRUP
Mbështetja e grupeve të prodhuesve në nivel 2.1 lokal. Promovimi i njësive të përbashkëta të X X prodhimit, transport dhe shitje të përbashkëta.
Partnerët/Bashkëpunimi lokal: Vëllazëria Egjiptiane dhe Arsimi Romë Shqipëri kanë implementuar tashmë disa trajnime, kryesisht përqëndruar në komunitetet rome dhe egjiptiane, por me mbështetjen e organizatave të tjera mund të arrijnë përfshirjen e grave të tjera artizane. Të dy organizatat gjithashtu punojnë në krijimin e lidhjeve të tregut ose marrëdhënieve kontraktuale me blerësit, ku një blerës jep specifikime për produktin e kërkuar. Ka hapësira për të përfshirë më shumë artizanë në këtë skemë. Bashkia përfaqëson një partner të mirë sepse është e gatshme të sigurojë hapësira ku gratë mund të punojnë së bashku, përfshirë në disa zona të largëta ku mund të fillohet me mini-grupime. Është e nevojshme zhvillimi i një strategjie për diferencimin e produkteve në mënyrë që njerëzit të prodhojnë një produkt të unifikuar për zonën, ose të gjithë të prodhojnë një produkt me të njëjtën temë ose duke përdorur të njëjtën teknikë. Nucleus Albania është gjithashtu i interesuar të mbështesë krijimin e më shumë bërthamave, si dhe të sigurojë trajnime dhe zhvillim të kapaciteteve për temat e përshkruara.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 34 TABELA 13. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODUKTEVE TRADICIONALE USHQIMORE
IMPAKTI BUXHETI NR REKOMANDIME PËR ZV SË PRODUKTEVE TRADICIONALE USHQIMORE Afat- Afat- Afat- I I Mesatar shkurtër mesëm gjatë ulët lartë
TRAJNIME DHE AKTIVITETE PËR 1 ZHVILLIMIN E KAPACITETEVE
Seanca për zhvillimin e kapaciteteve dhe trajnime për personat e përfshirë në aktivitetet 1.1 X X e përpunimit (përpunim, etiketim, paketim, mirëmbajtja e makinerive).
Seanca për zhvillimin e kapaciteteve dhe trajnime në lidhje me aftësitë e biznesit 1.2 X X (struktura e çmimeve, kontabiliteti, taksat, regjistrimi, marketing).
GRANTE TË VOGLA PËR TË 2 ZHVILLUAR KAPACITETET TEKNOLOGJIKE
Sigurimi i granteve të vogla për të përmirësuar 2.1 kushtet e infrastrukturës (teknologji, pajisje, X X hapësirë përpunimi).
CERTIFIKIMI I STANDARDEVE TË 3 CILËSISË DHE SIGURISË
Mbështetja e prodhuesve në marrjen e 3.1 certifikimit HACCP dhe në regjistrimin e X X produktit.
4 LIDHJE ME TREGUN
Krijimi i marrëveshjeve të shkëmbimit me 4.1 klientët e interesuar për të financuar përpjekjet X X X X e zyrtarizimit.
Partnerët/Bashkëpunimi lokal: Vëllazëria Egjiptiane dhe Arsimi Romë Shqipëria kanë implementuar tashmë disa trajnime, kryesisht përqëndruar në komunitetet rome dhe egjiptiane, por me mbështetjen e organizatave të tjera mund të arrijnë përfshirjen e grave të tjera që prodhojnë produkte tradicionale ushqimore gjithashtu. Nucleus Albania është gjithashtu i interesuar të mbështesë krijimin e më shumë bërthamave, si dhe të sigurojë trajnime dhe zhvillim të kapaciteteve për temat e përshkruara. Sidoqoftë, ata janë të interesuar të bashkëpunojnë me organizata të tjera (p.sh. CBS) për të përfituar nga ekspertiza për zyrtarizimin, kërkesat e sigurisë ushqimore, bujqësinë e kontratave dhe certifikimet. Produktet nga Pogradeci gjithashtu do të përfitonin nga markimi/ri-markimi rajonal, veçanërisht nga Ligji për Skemat e tjera të Cilësisë i cili do të përfshijë një dispozitë për produktet tradicionale, aktualisht është në zhvillim në Ministrinë e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 35 TABELA 14. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS TË PRODHIMIT TË MJALTIT
IMPAKTI BUXHETI NR REKOMANDIME PËR ZV SË PRODHIMIT TË MJALTIT Afat- Afat- Afat- I I Mesatar shkurtër mesëm gjatë ulët lartë
TRAJNIME DHE AKTIVITETE PËR 1 ZHVILLIMIN E KAPACITETEVE
Trajnime për asistencë teknike për gratë e përfshira 1.1 në bletari: Trajtimi dhe ushqimi i bletëve; Paketimi, X X etiketimi, trajtimi pas vjeljes.
Seanca për zhvillimin e kapaciteteve për gratë e përfshira në bletari: Certifikime të sigurisë së 1.2 ushqimit dhe cilësisë; Diferencimi i produktit; Qasja X X në tregje dhe kuptimi i kërkesave të blerësit; Njohuritë themelore të kontabilitetit.
Zhvillimi i kapaciteteve të furnizuesve të inputeve për t’i shërbyer më mirë sektorit të mjaltit (ilaçet dhe inputet e duhura, koha e aplikimit të tyre, etj). 1.3 Furnizuesit e inputeve mund të jenë shtytës të rëndësishëm të zgjidhjeve të zhvillimit të tregut në X X zinxhirin e vlerës së mjaltit duke pasur parasysh përfitimet e tyre të drejtpërdrejta.
GRANTE TË VOGLA PËR PROMOVIMIN E 2 TEKNOLOGJISË MIQËSORE PËR GRATË
Mundësia për të siguruar grante të vogla për pajisjet 2.1 X X e përpunimit të mjaltit.
Mbështetja e përpjekjeve për të prodhuar materiale të lira paketimi dhe koshere në vend, mund të 2.2 X X zvogëlojë kostot e prodhimit dhe të rrisë konkurrencën e fermave të bletarisë.
CERTIFIKIMI I STANDARDEVE TË 3 CILËSISË DHE SIGURISË
Mbështetja e bletarëve në marrjen e certifikimit HACCP i cili është standardi më themelor në 3.1 X X bletarinë, gjithashtu i detyrueshëm me ligj në Shqipëri.
Mbështetja e bletarëve në marrjen e certifikimit ‘Organic’ i cili është shumë i rëndësishëm për shtimin e vlerës së produktit dhe ndërtimin e 3.2 X X besimit të klientit. Avantazhi i certifikimit Organik përsa i përket kostove mbështetet në faktin se certifikimi në grup është i mundur.
4 MARKETING DHE PROMOVIM
Aktivitetet mbështetëse për të lidhur fermat e bletarisë me tregjet urbane - Ngjarjet B2B me 4.1 X X përfaqësuesit e supermarketeve dhe dyqanet tradicionale organike mund të jenë një opsion.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 36 TABELA 14. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS TË PRODHIMIT TË MJALTIT
IMPAKTI BUXHETI NR REKOMANDIME PËR ZV SË PRODHIMIT TË MJALTIT Afat- Afat- Afat- I I Mesatar shkurtër mesëm gjatë ulët lartë
FORMALIZIMI I SEKTORIT DHE 5 PËRMIRËRMIRËSIMI I KOORDINIMIT TË ZV
Inkurajimi dhe mbështetja e bletarëve në procesin e 5.1 zyrtarizimit. Formalizimi do të sillte subvencione në X rajon.
Krijimi i një qendre grumbullimi dhe shpërndarjeje 5.4 X X të mjaltit në bashki.
Partnerët/Bashkëpunimi lokal: Shoqatat e bletarisë në nivel kombëtar, rajonal dhe bashkiak; bashkia. Ekziston një opinion i përgjithshëm që zinxhiri i vlerës së Prodhimit të Mjaltit në Pogradec është mjaft i zhvilluar edhe pse në mënyrë informale. Shumë prej prodhuesve më të mëdhenj të mjaltit kanë një klientelë të besueshme. Sidoqoftë, përpunuesi i madh i mjaltit (jo prodhues) - Fabrika e mjaltit Morava që eksporton jashtë vendit, punon me një kapacitet prej 10 përqind sepse nuk ka mjaftueshëm furnizues të regjistruar dhe të certifikuar për të bashkëpunuar. Prodhuesit nuk janë të gatshëm të zyrtarizohen sepse besojnë se mund ta shesin produktin e tyre me një çmim më të lartë se ai që mund t'u ofrojë përpunuesi. Prodhuesit e mjaltit në Pogradec janë të gatshëm të bashkohen në grupe të përbëra nga fqinjët/kolegë të besuar. Situata lidhur me shëndetin e bletëve është e ngjashme me atë në Librazhd, megjithatë furnizuesit e inputeve duket se janë të besueshëm. Prodhuesit janë më të trajnuar kur bëhet fjalë për aktivitetet themelore të bletarisë, por nuk kanë aftësi marketingu. Ata janë shumë të interesuar të lobojnë për Ligjin për Bletarinë, në mënyrë që të mund të sigurojnë subvencione dhe të rregullojnë cilësinë e ilaçeve për bletët, përdorimin e pesticideve, cilësinë dhe çështjet e sigurisë. Organizatat konsulente të biznesit (Nucleus, CBS dhe të tjerët) mund të punojnë së bashku për të ndihmuar me certifikimet, zyrtarizimet dhe qasjen në financa. Prodhuesit e mjaltit shprehën interes për të bashkëpunuar me artizanët për të realizuar një paketim më të pëlqyeshëm.
GJATË PUNËS NË TERREN NË POGRADEC. ERALD LAMJA PËR USAID.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 37 BIBLIOGRAFIA
“Chapter 4: Value Chain Mapping Tool” and “Module 11: Sustainable Value Chains” (GIZ) CID, 2014. Medicinal and Aromatic Plants in Albania – Value chain analysis. Available at: https://albania.growthlab.cid.harvard.edu/files/albaniagrowthlab/files/medicinal_aromatic_plants.pdf. Last accessed, November 20, 2017. FAO, 2014. Medicinal and Aromatic Plants Mini-sector Study. Prepared under the Project “Preparation of Inter- sectorial strategy for agriculture and rural development in Albania”. FAO, 2018. Market and Value Chain Analysis of Selected Sectors for Diversification of the Rural Economy and Women's Economic Empowerment. Albania. Available at: http://www.fao.org/3/I8909EN/i8909en.pdf “Plani i Përgjithshëm Vendor Bashkia Pogradec – Plani Zhvillimit”, 2016-2031, hartuar nga Bashkia Pogradec, Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit dhe stafi teknik i BOLLES &WILSON dhe IDRA sh.p.k. Një nismë e ndërmarrë prej Ministrisë së Zhvillimit Urban. Zhvillimi i Biznesit në Bashkinë Pogradec: Synimet dhe objektivat bazuar në ““Për vlerësimin e gjendjes ekzistuese dhe prioritetet e qytetarëve” 2019 – studim nga Bashkia Pogradec. Projekti Strategjik “Mat” – Zhvillimi i Integruar i Bashkisë Pogradec, 2015-2019 Andre Devaux, Maximo Torero, Jason Donovan, Douglas Horton, “Agricultural innovation and inclusive value-chain development: a review”, Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies, March 2018. CBS, 2019. Gender sensitive Value Chain Analysis – Assessment of Value Chains in Six Municipalities. Unpublished. PLGP Study, 2019. Municipality of Pogradec Mapping Assessment. Unpublished.
Burimet e të dhënave: INSTAT (www.instat.gov.al). Të dhëna nga planet/raportet bashkiake.
ANEKSE
LISTA E PYETËSORËVE Më poshtë janë renditur aktorët/përfaqësuesit kryesorë me të cilët janë realizuar intervista dhe janë zhvilluar pyetësorët gjatë vizitave në terren: Prodhuese e Produkteve Tradicionale Ushqimore në fshatin Leshnicë (Bashkia Pogradec); Prodhues Mjalti në Njësinë Administrative Buçimas (Bashkia Pogradec). Transkriptet (kopjet e shkruara) e intervistave dhe pyetësorëve janë bashkangjitur.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 38 VIZITË NË TERREN: PRODUKTET TRADICIONALE (31.07.2019)
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI PRODHUESE E PRODUKTEVE TRADICIONA, BASHKIA POGRADEC (FSHATI LESHNICË) Zinxhiri i Vlerës Produkte Tradicionale. Kërkesë e lartë e tregut. Aktori i Zinxhirit të Vlerës Prodhimi i produkteve tradicionale. Prodhues i 25 produkteve: Reçelra, Pekmez, Gliko, Komposto, Trahana (Bollgur, Kos, Qumësht, E ëmbël, E thartë, dhe Perime), Petka, Dromka, Turshi, Fërgesë, Gogozhare. Niveli i Zinxhirit të Vlerës (Aktor në treg, Aktor i ZV, Aktori kryesor në ZV. Prodhues. Mbështetës i ZV) Tipi i aktorit (Fermer, blerës, përpunues, ofrues teknologjie, Fermer. Fermer, prodhues dhe përpunues, distributor. ofrues inputesh) Kategoria e aktorit (aleatë/mundësues/bllokues ose neutral) Mundësues. Aktori kryesor në ZV. Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? 100 përqind në pronësi dhe të kontrolluara Gratë kontrollojnë të gjitha aktivitetet dhe proceset e prodhimit dhe shitjes me nga gratë. pakicë. Burrat ndihmojnë gjatë transportit të produkteve. Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Të gjitha aktivitetet. Të gjitha aktivitetet kryhen 95 përqind nga gratë: Sigurimi i inputeve, prodhimi dhe përpunimi, shitja me pakicë. Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? 95 përqind Gratë. Gratë janë përgjegjëse për të gjitha aktivitetet. Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? Të ardhurat. Gratë e tjera janë të punësuara në biznes. Ato paguhen për orë pune(600 ALL/orë) bazuar në aktivitet që kryejnë. Struktura e kostos së prodhimit. Ndryshe. Produkte të ndryshme kanë strukturë të ndryshme të kostos. Përpunimi zakonisht përbën 50 përqind të kostove. Druri ka kosto më të lartë, dhe gjithashtu mbulon energjinë elektrike për 3 ditë. A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Nuk ka ndryshime. Këto aktivitete tradicionalisht jan zhvilluar nga gratë. Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Shumë pranë (në shtëpi). Përpunimi dhe prodhimi është afër shtëpisë (në shtëpi), veçanërisht gjatë dimrit kur kushtet e motit nuk janë të përshtatshme për përpunim. Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë në Kujdesi për shtëpinë. Gratë janë të përfshira në të gjitha aktivitetet e shtëpisë, aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e komunitetit? Burrat ndihmojnë në transportin tek klientët. Cilat janë nivelet e aftësive dhe zotësive të punonjësve (burra Mesatar. Gratë kanë një nivel mesatar të aftësive profesionale. Ekziston një gatishmëri e dhe gra)? lartë për të marrë pjesë në trajnime. Numri i punonjësve burra/gra. 10-15. 10-15 punonjës informalë. A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Punësimi është informal, asnjë nuk është regjistruar. Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra 10-15 punonjës informalë. Ka 10-15 gra të punësuara në mënyrë informale. Numri më i lartë i të punësuarve shkon deri në 30 persona, bazuar në sezone të ndryshme. Ato janë të angazhuar në aktivitete të ndryshme. Asnjë punonjës i vetëm nuk është i regjistruar.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 39 TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo. Nuk ka asnjë përfshirje të agjencive. Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa, norma e Punësimi. Nëse gratë marrin punësim, kjo do të thotë se ato marrin mbulim sigurimesh kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është perceptimi juaj mbi dhe më shumë autonomi. ndryshimin/impaktin? Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi çmimin? Marrës-çmimi. Shpesh çmimi i përcaktuar mbulon kostot e prodhimit. Ato bazohen në çmimin e tregut dhe kostot e prodhimit (gjithashtu). A ekzistojnë nevoja për trajnim në ZV (fokusi mbi gratë)? Po. Ekziston një kërkesë (nevojë) për një teknolog. Gratë kanë mungesë të aftësive profesionale dhe janë të gatshmr të marrin pjesë në trajnime, me qëllim të rritjes së këtyre aftësive. A kanë gratë akses në pasuri (tokë), ujë, teknologji? Në tokë dhe ujë, po. Gratë (pronari) kanë qasje në tokë dhe ujë (furnizim i pakufizuar me ujë - Në teknologji, jo. natyror), por ato nuk kanë qasje në teknologji. Përpunimi i produkteve ndodh në mënyrë tradicionale dhe nuk përdoret asnjë teknologji. A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të Biznesit? Po. Ekziston një organizatë (Nucleus) që i mbështet ata. Kur dhe si përdoren financat në zinxhirin e vlerës dhe për çfarë Nuk ka akses. Ata nuk kanë akses në skemat e financave (kreditimit). Zakonisht, ata nuk qëllimesh? informohen për këtë. Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Nuk përdoret fare. Teknologjia nuk përdoret. I gjithë prodhimi bazohet në mënyra tradicionale. Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Përfaqësim në panaire të ndryshme. Përfshirja në panaire të ndryshme në zonë u jep atyre mundësi si: - Rritja e aksesit në treg (kërkesë më e lartë); - Qasje në standarde dhe certifikim (Barkodi: 55,000 ALL); - Punësim më të lartë. Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Financimi, certifikimi, informacioni. - Pamundësia për të hyrë në financim; - Përmbushja e kërkesave të certifikimit; - Mungesa e informacionit. A ekzistojnë faktorë strukturorë në komunitet, të cilët do te Jo. Gratë kanë qasje në tokë, ato thjesht nuk kanë mundësi për investime. kufizonin ose ndikonin mbi mundësitë që kane gratë në ZV? Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Financimi dhe Investimet. Mungesa e investimeve në fushën e prodhimit dhe përpunimit; Mungesa e informacionit. A ekziston mundësia që aktorët e ZV të jenë iniciatorët e Po. zgjidhjeve për zhvillimin e tregut? A bashkëpunojnë aktoret e ZV me njeri-tjetrin? A ka mundësi Me furnizuesit dhe shpërndarësit e Ato marrin inpute nga i gjithë fshati (gati 100 furnizues). bashkëpunimi? inputeve. Ato kanë 12 klientë të rregullt (besnikë); klientë të ndryshëm sezonalë (për fruta dhe domate); dhe klientët që bëjnë porosi. Shpërndarja në shumicën e rasteve është e garantuar 50 përqind nga klienti, ndërsa në 1 rast garantohet 100 përqind nga klienti. A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i mjedisit te ky Po. Sidomos gjatë sezonit të dimrit, prodhimi dhe përpunimi ndodh në ambjente të aktor? brendshme dhe bëhet më i vështirë.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 40 VIZITË NË TERREN: PRODHUES MJALTI (01.08.2019)
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI PRODHUES MJALTI, BASHKIA POGRADEC (NJA/ FSHATI BUÇIMAS) Zinxhiri i Vlerës Prodhimi i mjaltit. Kërkesë e lartë e tregut. Aktori i Zinxhirit të Vlerës Prodhimi i mjaltit dhe nën-përbërësve. Prodhues i produkteve të mjaltit dhe përbërësve të tij (qumështi i bletëve, propolis, polen, dyll, nëna e bletëve) Niveli i Zinxhirit të Vlerës (Aktor në treg, Aktor i ZV, Aktor kryesor në zinxhirin e vlerës. Ka pothuajse 500 prodhues të mjaltit në Pogradec. 10 konsiderohen si prodhues Mbështetës i ZV) të mëdhenj. Tipi i aktorit (Fermer, blerës, përpunues, ofrues teknologjie, Fermer, Fermer, prodhues dhe përpunues, shpërndarës. ofrues inputesh) Kategoria e aktorit (aleatë/mundësues/bllokues ose neutral) Mundësues. Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? Burra dhe gra. Biznesi (ferma) është regjistruar në emër të burrit. Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Të gjitha aktivitetet. Prodhimi i mjaltit, qumështit, propolisit, dyllit. Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? Gratë: përpunim & paketim. Gratë janë përgjegjëse për përpunimin dhe paketimin. Burra: Transporti & gjithë pjesa tjetër. Burrat janë përgjegjës për transportin dhe gjithçka tjetër. Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? Punësimi, të ardhurat. Nuk ka të punësuar zyrtarë (të bazuar në kontratë). Struktura e kostos së prodhimit. Inputi: 80 përqind. Sigurimi i inputeve: 80 përqind. Transport + Punë + Proceset e tjera: 20 përqind. A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Po. Ata po bëhen më të vetëdijshëm për rolin e grave në ZV dhe kontributin e saj. Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Në shtëpi. Prodhimi zhvillohet afër shtëpisë (brenda shtëpisë), por edhe në disa vende të tjera. Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë në Gratë janë të angazhuara kryesisht në aktivitete përpunuese. Ato gjithashtu aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e komunitetit? kujdesen për shtëpinë. Cilat janë nivelet e aftësive dhe zotësive të punonjësve (burra Aftësi tradicionale. Aftësi të mira bujqësore tradicionale por dhe trajnime janë të nevojshme. dhe gra)? Numri i punonjësve burra/gra. Burra: 3 Gran: 3 Ka 3 burra dhe 3 gra të punësuara (informale). Ka edhe punëtorë sezonalë, dhe gjatë sezonit të dimrit ky numër arrin deri në 10 persona. Zakonisht paguhen 1000 ALL/ditë. A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Asnjë nga personat e punësuar nuk është i regjistruar. Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra Burra: 3 Gran: 3 Ka 3 burra dhe 3 gra të punësuara (informale). A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo. - Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa, norma e Klientë të rregullt. Ka klientë të rregullt (besnikë). kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është perceptimi juaj mbi Ata financohen nga ato që fitojnë. ndryshimin/impaktin? Oferta e tejkalon kërkesën. Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi çmimin? Përcaktues-çmimi. Ata janë ata që përcaktojnë çmimin, por gjatë procesit marrin parasysh çmimin dhe konkurrencën e tregut, si dhe kostot e tyre. A ekzistojnë nevoja për trajnim në ZV (fokusi mbi gratë)? Po. Të gjitha aftësitë mësohen nga brezi në brez (tradicionalisht). Ata nuk posedojnë aftësi profesionale.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 41 TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI A kanë gratë akses në pasuri (tokë), ujë, teknologji? Po. Gjatë përpunimit dhe prodhimit të mjaltit. A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të Biznesit? Jo në të vërtetë. Ka nevojë dhe kërkesë për inpute, dhe kura për bletët. Zakonisht ilaçet blihen në Greqi dhe është e vështirë për t’i gjetur në Shqipëri. Ata grupohen së bashku dhe i blejnë në Greqi. Kur dhe si përdoren financat në zinxhirin e vlerës dhe për çfarë Nuk ka akses. Nuk ka akses ne financa. qëllimesh? Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Në procese. Centrifuga është e nevojshme. Është e kushtueshme (180,000 ALL). Gjithashtu është e nevojshme teknologjia e paketimit. Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Investme. Investimi në pajisje dhe inpute. Mundësitë për të bashkëpunuar midis prodhuesve me një etiketë të vetme të unifikuar. Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Oferta tejkalon kërkesën. Oferta e tejkalon kërkesën, për shkak të mungesës së certifikimit. Gjithashtu, tregu më i gjerë nuk është arritur dhe nuk ka një etiketë të unifikuar. A ekzistojnë faktorë strukturorë në komunitet, të cilët do te Po. Ato nuk janë unifikuar në të njëjtat standarde të etiketimit dhe certifikimit. kufizonin ose ndikonin mbi mundësitë që kane gratë në ZV? Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Mundësitë e financimit. Ata nuk kanë mundësi të mjaftueshme financimi për të investuar në mënyrë që të kenë kushtet e duhura për marrjen e certifikimit. A ekziston mundësia që aktorët e ZV të jenë iniciatorët e Po. Prodhuesit duhet të grupohen nën të njëjtën etiketë, por të identifikohen zgjidhjeve për zhvillimin e tregut? individualisht. A bashkëpunojnë aktoret e ZV me njeri-tjetrin? A ka mundësi Ofruesit e inputeve dhe ndarja e pajisjeve. Ata bashkëpunojnë me ofruesit e informacionit. Gjithashtu, disa prodhues ndajnë bashkëpunimi? të njëjtat makineri/pajisje gjatë procesit të prodhimit. A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i mjedisit te ky Po. Ndryshimet klimatike dhe të motit ndikojnë drejtpërdrejt te bletët dhe prodhimi aktor? i mjaltit.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 42 LISTA E KONTAKTEVE TË SUGJERUARA/PALËT E INTERESIT/EKSPERTËT PËR TRAJNIME
NR. EMËR_MBIEMËR ORGANIZATA POZICIONI FUSHA E EKSPERTIZËS KONTAKT 1 Aleksander Lila Nucleus Albania Koordinator Menaxhimi i Biznesit & Planifikimi i Biznesit: Grupime [email protected]
2 Marsela Merolli Nucleus Albania Konsulente Menaxhimi i Biznesit & Planifikimi i Biznesit: Grupime [email protected]
3 Arta Balliu Bashkia Pogradec Koordinator Zhvillimi Lokal Ekonomik 0672020608
4 Adriana Adhami Bashkia Pogradec Zv. Kryetar Zhvillimi Lokal Ekonomik, Zhvillimi i kapaciteteve lokale, 0692036377 Menaxhimi i Biznesit [email protected] 5 Afroviti Gusho PLGP Koordinator local Zhvillimi Lokal Ekonomik 0682061127
6 Mimoza Shuli Bashkia Korçë Zv. Kryetar Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i Biznesit, 0684019494 Aksesi në Financa 7 Ergent Pire Creative Business Solutions Konsulent Biznesi Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i Biznesit, [email protected] Aksesi në Financa 8 Fatmir Nikolli NOA Financing Institution Konsulent Biznesi Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i Biznesit, [email protected] Aksesi në Financa 9 Valentina Veshollari Bashkia Pogradec Specialist Zhvillimi Lokal Ekonomik 0692632911; [email protected] 10 Enver Gorica Creative Business Solutions Konsulent Biznesi Menaxhimi i Biznesit & Planifikimi i Biznesit [email protected]
11 Lulëzim Kadiasi Konsulent individual Menaxhimi i agrobiznesit; HACCP; Organic [email protected]
12 Sabah Sena Albanian Group of Agricultural Profesor Siguria e Ushqimit, Menaxhimi i Agrobiznesit [email protected] Advisors 13 Renato Vasili Venture Consulting Drejtor Menaxhimi Zhvillimi i produktit, Strategjia shitjes, Strategjia çmimit [email protected]
14 Petrit Dobi Universiteti Bujqësori i Tiranës Profesor Zhvillimi Rural, Shëndeti i kafshëve - bletëve [email protected]
15 Anila Hoda Universiteti Bujqësori i Tiranës Profesor Zhvillimi Rural, Shëndeti i kafshëve - bletëve [email protected]
16 Lumturi Sena Universiteti Bujqësori i Tiranës Profesor Siguria e Ushqimit, Menaxhimi i Agrobiznesit; përfshirë [email protected] bizneset e mjaltit; shëndetin e mbretëreshës
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 43 LISTA E KONTAKTEVE TË SUGJERUARA/PALËT E INTERESIT/EKSPERTËT PËR TRAJNIME
NR. EMËR_MBIEMËR ORGANIZATA POZICIONI FUSHA E EKSPERTIZËS KONTAKT 17 Fatjon Hoxha Universiteti Bujqësori i Tiranës Profesor Teknologjia ushqimore, cilësia mjaltit [email protected]
18 Ilir Kapaj Universiteti Bujqësori i Tiranës Profesor Menaxhimi i agrobiznesit [email protected]
19 Anila Hoda Universiteti Bujqësori i Tiranës Profesor Zhvillimi Rural, Shëndeti i kafshëve - bletëve [email protected]
20 ICDQ Albania Certifikimet Organic, HACCP, ISO [email protected]
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 44
U.S. Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI
RR. DERVISH HIMA 3 KULLAT PRAPA STAD. QEMAL STAFA KULLA 1, APT. 91, KATI 10 TIRANA, ALBANIA
www.plgp.al facebook.com/Albania.USAID
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË POGRADEC | 45