Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” ONZE WAARD

ZOMER 2015 www.nvwa.eu Zomer 2015 blz. 2

BESTUUR voorzitter Sjoerd Veerman Alblasserdam [email protected] secretaris Frans Kans Papendrecht [email protected] penningmeester vacature - - bestuurslid Wim Hoogkamer Papendrecht 078-6154464 bestuurslid Jacques Verhagen Nieuw-Lekkerland [email protected] bestuurslid Miriam Vermeij Papendrecht [email protected] bestuurslid Nel Welschen Dordrecht 078-6172348 bestuurslid Hendrik-Jan van Dijk Hard.-Giessendam 06-28555285

NVWA ONLINE INLEVERDATA KOPIJ Website www.nvwa.eu Herfstnummer 15 september 2015 Mail [email protected] Winternummer 15 december 2015 Facebook www.facebook.com/NVWAlblasserwaard Voorjaarsnummer 15 maart 2016 Twitter @deNVWA Zomernummer 15 juni 2016

CONTRIBUTIES NATUUR- EN VOGELWACHT Ledenadministratie Elly Hoogkamer “DE ALBLASSERWAARD” Postbus 171 3350 AD Papendrecht [email protected] De vereniging is opgericht op 25 november 1969 en in- geschreven bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam IBAN NL60INGB 0001 9974 31 op 5 januari 1979 onder nummer 40321641. Artikelen Volwassenen per kalenderjaar 17,50 blijven voor verantwoording van de auteurs. Overname Jeugdleden tot 18 jaar 7,50 is toegestaan, mits met bronvermelding. IVN-lidmaatschap extra 9,50 ‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement 13,00 Redactie Door Verhagen, Bram van Vliet en Marius Teeuw [email protected] COLOFON Opmaak en drukkerij Vanderperk Groep Secretariaat Postbus 171 oplage 850 3350 AD Papendrecht Tekening voorkant Spiegelkarper (Piet van Meerkerk) IBAN NL85RABO 0113 0630 83 t.n.v. Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” Foto achterkant Janny Kleijn

INHOUD ZOMER 2015

3 Van de voorzitter 8 Werkgroep Planologie 17 Planten- en insectenwerkgroep 3 PRIKBORD 9 Open huis op het landgoed De 18 Natuurkennismakingsweek 2015 4 Waardering voor Heerlijkheid in Papendrecht 19 Jubileumfeest NVWA voor leden Jacques Verhagen 10 Speurkids 20 Bijzondere libellen in 5 Kinderactiviteiten 2015 11 Slootjesdag de Alblasserwaard 5 Wandelingen 12 Foto Collage 23 Activiteiten & Werkgroepen 6 Aanwinst bibliotheek 13 Meerdaagse excursie naar Perl 6 Van de ledenadministratie 14 Het hooilandje in 2015 7 Op stap met de vogels 15 Oliekever 7 De NVWA actief bij 16 Zeldzame vogels in de Alblas- opening nieuwe natuur serwaard eerste helft 2015 Zomer 2015 blz. 3

Van de voorzitter In de laatstgehouden bestuursvergadering hebben we kennisgemaakt met een kandidaat-penningmeester. De Beste leden, heer Swierstra uit loopt een tijdje met het bestuur mee en als het van beide kanten bevalt, zal er De zomer is al begonnen. In de afgelopen maanden aan de algemene ledenvergadering een voorstel worden hebben we een aantal mooie dingen meegemaakt. gedaan om hem als penningmeester te kiezen. Welkom! Te beginnen met de “ledendag”. Een succes, om na een gezellige start in groepjes uiteen te gaan voor een Ook hebben we gesproken over uitbreiding van de re- speurtocht rondom ons mooie centrum aan de rand van dactie van Onze Waard. We zijn blij dat twee leden zich het Alblasserbos. Het weer werkte ook geweldig mee. hebben aangemeld om samen met Door Verhagen de Lees meer in het verslag over deze dag op blz.19. redactie te vormen. De leden Bram van Vliet en Marius Heel terecht was er die middag ook een eerbetoon voor Teeuw (samen al meer dan 60 jaar lid van onze vereni- de inzet van Jacques Verhagen, een superlid van onze ging) doen vanaf dit nummer mee. Bedankt en succes! club. Op vele plaatsen actief. Hij kreeg een prijs toege- kend van Den Hâneker. De vorige verkrijgers van deze Het gaat goed met de vereniging, dankzij de inzet van duurzaamheidsprijs waren er ook bij toen Cees de Jong velen. Ik wens jullie allen een goede zomertijd toe en de prijs overhandigde. Zie blz. 4. graag tot ziens in ons mooie streeknatuurcentrum. Een mooi bewijs van de grote inzet van Jacques is de samenwerking van zes organisaties in de Alblasser- Sjoerd Veerman waard om gezamenlijk voor de gemeente een digitale kaart te maken. In het voormalige stadhuis [email protected] van Nieuwpoort werden de officiële afspraken onderte- @sjveerman kend. Een mooi project waarover u ook meer leest op blz. 8. Jacques is coördinator Planologie in het bestuur van de vereniging.

Kunst in de tuin PRIKBORD Op 22 juni kwam een einde aan een heel bijzonder tijd- vak, namelijk 19 mei tot 22 juni 2015 was het voorzitter- VOGELWERKGROEP schap van de Rotaryclub en het voorzitterschap Trektellingen in Kinderdijk van de Natuur- en Vogelwacht Alblasserwaard in één en Wintervogeltellingen dezelfde persoon verenigd. Dat is nog niet eerder ge- beurd. En het is zo bijzonder omdat de voorzitter van Ro- PLANTEN- EN INSECTENWERKGROEP taryclub Kinderdijk erop moet toezien dat de piramides in Voor meer info zie blz 17. de Landschapstuin er goed bij staan en te zijner tijd (diep Inventarisatie-avonden en mossenavonden op in deze eeuw) in goede staat geopend kunnen worden. woensdag De inhoud geeft dan een tijdsbeeld uit de vorige eeuw. 16-09 Najaarsbijeenkomst

Weidevogelbeheer EXCURSIES De provincie Zuid-Holland heeft het Natuurbeheerplan 05-09 Zilte vegetatie o.a. Neeltje Jans voor 2016 ter inzage gelegd. Het Weidevogelberaad (voor meer info zie blz 17) Zuid-Holland waarin wij zitting hebben, heeft een reactie gegeven op het Zuid-Hollandse plan. Samen met de WANDELINGEN ALBLASSERBOS Natuur- en Vogelwacht De Vijfheerenlanden hebben wij o.l.v. gidsen. Voor meer info zie blz 5. ook een afzonderlijke reactie gegeven die geheel is toe- 01-08 Kruiden gesneden op ons gebied – wij bepleiten onder meer dat 05-09 Geschiedenis van het landschap de weidevogelmonitoring die ‘ons’ collectief dit jaar laat 19-09 Najaarswandeling uitvoeren, vergoed wordt. 03-10 Najaarswandeling Eind maart heeft het Gebiedscollectief Alblasserwaard en Vijfheerenlanden in Hoornaar een voorlichtingsavond KINDERACTIVITEITEN gehouden en werd de deelnamebereidheid gepeild on- o.l.v. gidsen. Voor meer info zie blz 5. der de boeren. De respons was goed. Het collectief is 13-08 Waterbeestjes nu bezig met het opstellen van een voorstel voor een 22-10 Speuren naar sporen in het bos gebiedscontract; ook de Natuur- en vogelwachten zullen 29-12 Uilen en braakballen hierbij worden betrokken. Zomer 2015 blz. 4

Waardering voor Jacques Verhagen door Sjoerd Veerman

Aan het begin van de ledendag, zaterdag 18 april van Den Hâneker wil met deze prijs mensen op een pas- de Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard “ werd sende manier belonen voor hun belangeloze prestaties aan Jacques Verhagen een blijk van waardering uitge- ten bate van landschap, natuur en milieu in de regio. reikt door Den Hâneker. Deze duurzaamheidsprijs werd Jacques Verhagen (woonachtig in Nieuw-Lekkerland) in 2007 voor het eerst als “Sjoerd J. Veerman-award” is volgens Den Hâneker, “Een man gedreven door de uitgereikt aan de voormalige Landschapsplancoördina- overtuiging dat we met elkaar het verschil kunnen ma- tor. Deze gaf de prijs een paar jaar later door aan Teunis ken om de natuur en landschapswaarden van de Alblas- Jacob Slob voor zijn grote inzet voor natuur en land- serwaard- Vijfheerenlanden te behouden en te ontwik- schap in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. De prijs kelen. Dit alles kreeg gestalte in zijn praktische inzet is bedoeld voor mensen die zich op een uitzonderlijke in het veldwerk en monitoring, tot en met het toetsen manier verdienstelijk hebben gemaakt voor het leefbaar van plannen en het ontwikkelen van visie. Zijn energie en beleefbaar maken van de Alblasserwaard- Vijfhee- en inzet voor onze streek heeft hij op vele manieren en renlanden. plaatsen gestalte gegeven, en samen met anderen tot Heel toepasselijk werd tijdens de ledendag de waarde- uitdrukking gebracht”. Verhagen is lid van de gebieds- ring voor Jacques tastbaar gemaakt. Hij is een echte commissie Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, bestuurslid verenigingsman - samen werken aan de goede zaak. bij de Natuur- en Vogelwacht, INV-er, betrokken bij de Hij betekent heel veel voor de regio Alblasserwaard. Zijn gebiedscoöperatie Alblasserpoort, de samenwerking inzet is groot en gelukkig is dat niet verborgen gebleven. van natuurorganisaties in de regio en nog veel meer.

Voorzitter Cees de Jong van Den Hâneker overhandigt het kunstwerk behorende bij de Duurzaamheidsprijs aan Jacques Verhagen. Foto: Arnoud van den Ridder. Zomer 2015 blz. 5

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2015 AlblasserwaardDeze activiteiten kinderactiviteiten vinden plaats in de schoolvakanties. 2015

Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties. v Waar? Datum Activiteit Tijd Wat gaan we doen? Streeknatuurcentrum Matenaweg 1 13/08/2015 Waterbeestjes 10.00-12.00 Wat blijft het toch heerlijk dat 3356 LS Papendrecht.Datum Activiteit Tijd Wat gaan we doen? uur scheppen in het water met een net. 0184-412618 Maar nog mooier wordt het als er Informatie: www.nvwa.eu Iedereenallerlei denkt verschillende dat insecten dieren enge beestenin dat slootwater zitten. Verbaasd zijn we 06/05/2015 Kriebelbeestjes 10.00- zijn, maar zijn ze dat ook? Ga op zoek Voor alle activiteiten meestal wanneer we de buit bekij- 12.00 uur naar al deze kleine beestjes en kom er kunt u zich aanmelden achterken dat in hetde meeste grote aquarium. insecten heel erg via [email protected] 22/10/2015 Speuren 10.00- 12.00goedHerfst werk in voor het onsbos: verrichten. vallende bladeren, Kosten : 2,50 euro per naar sporen uur Watpaddenstoelen, blijft het toch heerlijk spinnenwebben. dat scheppen Ja, kind, dit is inclusief in het bos in heten waterwat nog met meer… een net. Er Maar valt echtnog nog een consumptie.13/08/2015 Waterbeestjes 10.00- 12.00 uur mooierveel wordtmeer hette alsontdekken er allerlei tijdens de verschillende dieren in dat slootwater herfstwandeling en na afloop maak zitten.je nog Verbaasd een natuurschilderijtje. zijn we meestal wanneer we de buit bekijken in het 29/12/2015 Uilen en 10.00-12.00 Een uilen- en braakballenochtend? grote aquarium. braakballen uur Uilen eten onder andere muizen maar Herfst in het bos: vallende bladeren, kunnen deze niet helemaal verteren. paddenstoelen, spinnenwebben. Ja, en 22/10/2015 Speuren naar 10.00- Ze spugen de resten uit in de vorm sporen in het bos 12.00 uur wat nog meer… Er valtvan echtbraakballen. nog veel Deze meer ochtendte ontdekken laten tijdenswe diversede herfstwandeling (opgezette) uilenen na zien afloop en maakvertellen je nog eenover natuurschilderijtje. hun eet- en leef ge- woonten. Daarna gaan de kinderen Een uilen- en braakballenochtend? Uilen etenzelf onder de anderebraakballen muizen uitpluizen. maar kunnen Mis- 29/12/2015 Uilen en 10.00- schien komen we er dan achter wat braakballen 12.00 uur deze niet helemaal verteren. Ze spugen de restende uil gegetenuit in de heeft.vorm van braakballen. Deze ochtend laten we diverse (opgezette) uilen zien en vertellen over Alblasserwaard Wandelingenhun eet- en leef gewoonten 2015 .Daarna gaan de kinderen zelf de braakballen uitpluizen. Misschien komen we er dan Vertrekpunt: Ons Streeknatuurcentrum Alblasserwaardachter is watde verbinding de uil gegeten tussen heeft.de Randstad en het “GROENE HART”. In het jonge Alblasserbos ligt een oud moerasbosje en is één van de wei- nige binnendijkse grienden aanwezig. In de educatieve tuin is een aantal landschapselemen- Waar? : Streeknatuurcentrumten, die kenmerkend zijn voor - Matenaweg onze Waard. U 1kunt – 3356met ons, LS al speurende,Papendrecht. planten, zoogdieren, 0184-412618vogels, amfibieën en insecten ontdekken. Op onderstaande dagen hopen wij u te ontmoeten:

Informatie: www.nvwa.euDatum Wandeling Aanvang Uw gids Telefoon:

Voor alle activiteiten01/08 2015 kuntkruiden u zich aanmelden via13.30 [email protected] uur Nel welschen 0184-412618 Kosten : 2,50 05/09euro per2015 kind,Geschiedenis dit is inclusief van een13.30 consumptie. uur Leen den Ouden 0184-412618 het landschap 19/09 2015 Najaarswandeling 08.00 uur Tineke Hagenaar 0184-412618 Elise Meijers 03/10 2015 Najaarswandeling 13.30 uur Miriam Vermeij 0184-412618

Marionnel Meyer

Zomer 2015 blz. 6

Aanwinst bibliotheek door Leen den Ouden

Aan de bibliotheek van de Natuur- en Vogelwacht (positief) geladen waardoor het verzamelen van stuif- is een nieuw boek toegevoegd: ‘Niet zonder elkaar, meel gestimuleerd wordt. Hoe het zit met bloementrouw, Bloemen en insecten.‘ van Louis Schoonhoven. ISBN plaatstrouw, tijdtrouw etc. Dat een hommel een geur 9789082043648 uitgave met ondersteuning van Vlinder- achterlaat op een bloem, waarvan zij nectar heeft geno- stichting, Naturalis e.a. men. De volgende bezoeker ruikt dat en slaat die bloem Het is een interessant boek over de relatie tussen de over. Die geur wordt minder naarmate de bloem weer bloemplantenwereld en de insectenwereld. Uit het ver- nieuwe nectar aanmaakt. Sommige bloemen doen dat leden kennen wij “De bloemen en haar vrienden” van binnen een paar minuten en andere doen er uren over. Jac.P. Thijsse en van kortere tijd geleden het boekje Naast de soortenkennis zal deze informatie tot meer “Bloembiologie”, die beiden op hetzelfde onderwerp in- inzicht leiden hoe de schepping functioneert. gaan. In dit nieuwe boek wordt de verzamelde kennis van de laatste jaren toegevoegd. Het meest verwonder- Geïnteresseerd in dit boek of andere boeken? Deze lijke is, dat het toch veel ingewikkelder in elkaar zit, dan kunnen geleend worden. Hiervoor even contact opne- wij dachten. men met Leen den Ouden, tel: 078-6153280 voor een Heb je er wel eens aan gedacht dat er een elektrosta- opgave en afspraak. tisch veld is om de bloem (negatief) en zijn bestuiver

Van de ledenadministratie Nieuwe PR-medewerker

Beste leden, door Frans Kans, secretaris

Met uw lidmaatschap ondersteunt u de Natuur en Vogel- In de laatste bestuursvergadering heeft Miriam Vermeij wacht en maakt het mogelijk dat wij met uw bijdrage de aangeboden de PR-activiteiten van de NVWA te willen natuur in de Alblasserwaard uitdragen en ondersteunen. verzorgen. Het bestuur maakt dankbaar gebruik van dit Helaas hebben wij nog niet van iedereen de lidmaat- aanbod. Miriam zal de werkzaamheden van de uit de schapsbijdrage 2015 ontvangen. Wij verzoeken u alsnog regio vertrokken Gerdine den Ouden overnemen. Het uw bijdrage te storten op ING-banknummer NL60 INGB bestuur verzoekt betrokkenen voor PR- aangelegen- 0001 997431 ten name van Natuur-en Vogelwacht “De heden Miriam te benaderen en wel via het e-mailadres Alblasserwaard” te Papendrecht met vermelding van uw [email protected] naam en adres. Het lidmaatschap bedraagt € 17.50. Bij voorbaat hartelijk dank.

Elly Hoogkamer

Foto:Ton van Tuijl Zomer 2015 blz. 7

Op stap met de vogels Jonge Grutto door Nel Welschen en Heleen Roest (foto: Gerard Roest)

Voor de komende zomer is er een doe-en ontdekpad in de zaal en de tuin rondom het thema vogels. De the- mawerkgroep heeft voor kinderen en hun ouders een tas samengesteld met o.a. opdrachten, zoekkaarten en een verrekijker. Het vogelpad begint met opdrachten in de zaal bij het grote schilderij en de vitrine. In de vitrine staan opgezette vogels en schedels van vogels. Kinde- ren kunnen ook veren onder de microscoop bekijken. In de tuin zijn er opdrachten bij het ooievaarsnest. Kun- nen de kinderen het geluid van de ooievaar met klep- pers nadoen? Met de verrekijker over het weiland kun- nen de kinderen uitkijken over het weiland en de vogels in beeld proberen te krijgen. Samen met de begeleider kan er dan op de zoekkaart gekeken worden welke vo- gel gezien is. Bij de paddenpoel is er een stilte opdracht: is inclusief 10 euro borg). Na afloop, bij inlevering van luisteren naar de vogels. een complete tas, krijg je 10 euro retour. De verschillende zintuigen worden ingezet, dat maakt We hopen dat veel kinderen met hun (groot)ouder(s)/ het zo leuk, zowel voor de kinderen als voor de andere begeleider(s) de weg naar het Streeknatuurcen- begeleider(s). Je kunt de tas huren voor 12,50 euro (dit trum weten te vinden. Tot ziens!

De NVWA actief bij opening nieuwe natuur door Ineke Dat Grote belangstelling was er op woensdag 20 mei jl. voor de officiële opening van vier groengebieden in de Pa- pendrechtse Oostpolder. Wethouder Koppenol en Ma- rijke Cornet van de EFRO (Europees Fonds Regionale Ontwikkeling) onthulden als onderdeel van die opening het informatiebord bij de entree van de Tiendzone. De NVWA heeft samengewerkt met het bewonerscomité en Tiendzone Adviesgroep om een zo natuurlijke en cultuurhistorische rand rondom de wijk Oostpolder te creëren. Het groenplan is gefinancierd met behulp van subsidie vanuit de Drechtsteden en EFRO. Kinderen en hun ouders konden na de opening genieten van de nieuwe natuur en de diverse natuuractiviteiten. Potjes schilderen (foto: Miriam Vermeij) Het bleef de hele middag gelukkig droog, hoewel er een frisse wind stond. potjes beschilderd, gevuld met aarde en daarna werd Ook de NVWA presenteerde zich met twee activiteiten, er tuinkers in gezaaid. Ook hierbij was een gids van de die veel belangstellenden trokken. Kinderen konden NVWA aanwezig om te helpen. Onmisbaar waren de samen met een gids ontdekken welke waterdiertjes stagiaires van de Natuurweek om de kinderen te assis- zich in een sloot bevinden. Er werd enthousiast gevist teren. Deze stagiaires waren leerlingen van het Willem en daarna werd bekeken wat binnengehaald was. Een de Zwijger College. De resultaten waren verrassend deskundige gids van de NVWA hielp hierbij. De vangst creatief. De kinderen kregen het advies om het potje op werd in een aquarium gedaan. Alle waterdiertjes werden een zonnige plaats te zetten en de aarde vochtig te hou- vanzelfsprekend na afloop weer teruggezet in de sloot. den. De tuinkerszaadjes zouden dan al na twee dagen De tweede activiteit was ook erg in trek. Er werden kunnen ontkiemen. Zomer 2015 blz. 8

Werkgroep Planologie door Jacques Verhagen

Waterschap Rivierenland maakt waarbij een deel van de Gele plomp blijft staan. De De aandacht voor natuur in de Alblasserwaard bij het Zwarte Stern broedt op vlotjes tussen de Gele plomp. Waterschap Rivierenland groeit. Het waterschap wil zich meer inzetten voor ecologisch beheer. Verder is er Digitale Kaart Molenwaard aandacht bij projecten voor de natuur. De wetgeving is In de vorige Onze Waard heb ik iets verteld over de hierbij van groot belang. Bij projecten zoals de de dijk- vraag van de gemeente Molenwaard om een digitale versterking langs de Lek en de kadeversterking van de kaart te maken waarop informatie staat van archeo- Boezems te Kinderdijk en het Achterwaterschap is het logie, cultuurhistorie, landschap en natuur in de ge- Waterschap verplicht aandacht aan natuur te besteden. meente Molenwaard. De vraag is beantwoord met Dit kan op diverse manieren. Het waterschap Rivieren- een offerte. Deze offerte is gemaakt door de bij dit land kiest er voor om bij projecten naast onderzoek door project betrokken organisaties. Dit zijn de Archeologi- externe ecologische adviesbureaus de Natuur- en Vogel- sche werkgemeenschap Nederland, afdeling Lek- en wacht bij de ontwikkelingen te betrekken. Merwestreek (AWN), Boerderij en Erf, Den Haneker De Hoge Boezem Nederwaard van Boezems Kinderdijk (agrarische natuurvereniging), Historische vereniging moet gebaggerd worden. Langs de Lekdijk heeft een Binnenwaard, Historische Kring Nieuwpoort, Histori- zinkerij gestaan. Dit betekent dat het water vervuild is sche vereniging West-Alblasserwaard en de Natuur- en met zink. Deze vervuiling moet verwijderd worden door Vogelwacht “De Alblasserwaard” (NVWA). Op donder- het uitbaggeren van de Hoge Boezem, zie onderstaan- dag 21 mei 2015 hebben deze organisaties de offerte de tekening. ondertekend en aan de wethouder C. Boenders van de In de Hoge Boezem van de Nederwaard broeden vele gemeente Molenwaard overhandigd. Zwarte Sterns. Zij maken gebruik van de Gele plomp. De De wethouder heeft vervolgens de opdracht onderte- Zwarte Stern behoort tot de instandhoudingsdoelen van kend en aan de projectleider overhandigd. dit Natura 2000 gebied Boezems Kinderdijk. Door het zon- De wethouder spreekt bij het overhandigen van de op- dermeer baggeren zullen de Zwarte Sterns verdwijnen. dracht de wens uit om wanneer het project is afgerond, de In overleg met ons heeft het waterschap een plan ge- gegevens dusdanig vorm te geven dat de informatie op de

Plankaart baggeren boezem Nederwaard Kinderdijk Zomer 2015 blz. 9

kaart en de daarbij bijbehorende computerbestanden te gebruiken zijn als onderwijsmateriaal in de scholen. Onze reactie, als deelnemende partijen was hierop: “Eerst dit project”.

Verder valt bij dit project op dat ambtenaren van de gemeente, provincie en waterschap positief staan te- genover dit project. Dit kan leiden tot het verkrijgen van basis kaartmateriaal en informatie die voor ons anders moeilijk te verkrijgen is. Het op elkaar afstemmen van informatie is hierbij van groot belang en zal de nodige Hoge Boezem van de Nederwaard tijd kosten. Het project is gestart. (foto: Jacques Verhagen) Uit een aantal overleggen blijkt dat de sfeer tussen de betrokken partijen goed is. als natuurlijk fenomeen voor het landschap van belang. We hebben allen hetzelfde doel. Verder leer je van el- Uit het oogpunt van Archeologie is groter dan kaar veel. Je kunt elkaar aanvullen. het landschappelijke deel. Men kijkt naar de voet van de Als voorbeeld een donk. Een donk is een verhoging donk, het deel dat onder de grond aansluit op de harde in het landschap. Het is een rivierduin, gevormd door ondergrond onder het veen. Dit betekent dat we voor ons zandafzetting door de rivier, die is ontstaan tijdens het project onderscheid gaan maken tussen de donk en de laatste gedeelte van het laatste glaciaal, het Weichselien donkvoet, op de kaart met een eigen oppervlak. Derge- verleden. De vegetatie is er van nature anders dan in het lijke verschillen zullen meer voorkomen. Onze eerste fase veengebied. De vegetatie en het landschappelijk deel zijn is het verzamelen van bestaande informatie en kaarten.

Open huis op het landgoed De Heerlijkheid in Papendrecht door Ruth van Stam

Het landgoed De Heerlijkheid wordt gerund door de en de kasten achter glas bekijken. Maar naast het ge- familie Korteland. Het heeft een vrij groot oppervlak aan bouwtje kunnen de bijen om je heen vliegen. En ja hoor! fruitbomen. Zij proberen zoveel mogelijk duurzaam te Een gegil van een vrouw naast ons met een melkblanke werken, zo weinig mogelijk gif spuiten en zo veel mo- hals. Een bij dook, zoals zij ons dat vertelde, met een gelijk met goede insecten werken. De kweker gebruikt vooruitgestoken angel in haar nek. Zij deed nog een gebruiksvriendelijke insecten om kwalijke insecten te poging om de bij te doden. Maar dat mislukte. Maar ach, verdelgen, denk aan het Lieveheersbeestje tegen luis. een bij zonder angel gaat binnen de kortste keren ook Zaterdag 13 juni heeft de fruitkweker Open Huis gehou- dood. Die angel op haar blanke hals kon je goed zien den op zijn Heerlijkheid met in gebruik name van zes zitten. De vrouw kreunde van de pijn. Uiteraard haalde bijenkasten. Uiteraard zijn de bijen goed voor de bestui- de imker de angel elegant uit haar hals. Het was een ving van zijn fruitbomen en ander fruit, zoals aardbeien. mooi gevormde angel. Echter het gif had zijn werk reeds De Natuur- en Vogelwacht ”De Alblasserwaard “ was ook gedaan. De imker bood zijn excuses aan. Daar had die uitgenodigd om daar met een kraam te staan. Wij (werk- vrouw echter weinig aan. Het bleef een pijnlijke plek. groep Educatie) hebben de uitnodiging aangenomen, om- Later hoorde ik, dat je er zo snel mogelijk azijn op moet dat wij een samenwerkingsverband zijn aangegaan met doen, dan bijt dit het gif eruit.(?) de imker. Wij hebben als vereniging duurzaamheid hoog Wat betreft onze kraam, die werd redelijk goed bezocht, in het vaandel staan. Deze imker wil zijn bevindingen met ook door jonge kinderen. Zij werden uitgenodigd om een ons delen over alles wat in zijn bijenwereld omgaat. speurtocht in de boomgaard te doen. Deze speurtocht En dat is heel wat. Bijvoorbeeld hoe communiceren hield in, dat er op verschillende plaatsen kaartjes met fo- bijen met elkaar en waar halen de bijen nectar vandaan, to’s van insecten waren opgehangen. De kinderen moes- hoe wordt honing gemaakt. Hoe kunnen artikelen, die ten lezen wat de naam van het insect was en een letter bijen produceren, positief op onze gezondheid inwerken. op de antwoordkaart plaatsen. De elf letters vormden dan De Jeugdeducatie groep en de imker willen dit tezamen weer een naam van een insect. In dit geval: Vuurvliegje. verder uitdragen aan de scholen. Op het veldje stonden nog wat gezellige kraampjes en Dat bijen-kijken niet altijd een pretje is, ervoer ik via een het was gelukkig goed weer. rondleiding met de imker. Wij stonden naast het Bijen- Het was er aangenaam verpozen. En de Werkgroep gebouwtje. Binnen in het gebouwtje kan men de bijen Jeugdeducatie hoopt op een vruchtbare samenwerking. Zomer 2015 blz. 10

SPEURKIDS door Ron Leeuwis

Ook al gaat het dit jaar maar heel voorzichtig, één ding is lemaal moest gebeuren om een potje honing te krijgen. zeker, de zomer komt er aan. Dat betekent dat we weer Prachtig toch zo’n bijenvolkje te zien en zo’n bijenkast en een seizoen Speurkids erop hebben zitten. Ja, helaas de raten die de bijen maken? En wie had gedacht van te kunnen we voor deze editie van “Onze Waard” geen ver- voren, dat er heel veel meer soorten bijen zijn, dan alleen slag doen van het kamp, want dat is pas over een paar honing bijen? In elk geval hopen we dat de honing heeft weken en de knaller van het jaar. Maar toch kunnen we gesmaakt die iedereen mee mocht nemen in een potje. iedereen wel vertellen dat we een geweldig voorjaar heb- Toegegeven, niet iedereen hield er van, of had het nog ben gehad met elkaar. nooit geproefd. Een voorjaar, waarin we veel dingen hebben gemaakt En ja nu de kampnacht nog, daar ga je nog wat mee- voor de insecten. Eerst een vlinderhuisje en later een bij- maken. Hopelijk kunnen we daarvan verslag doen in het enhotel en om ze ook nog van eten te voorzien, hebben herfstnummer. En iedereen is natuurlijk nieuwsgierig wat we het ook nog over bloemen en kruiden gehad, waar voor feest dat is geweest. we voor ons zelf een potje meekregen, waarin kruiden Als jij nu ook zin krijgt om bij de club te komen, nou stuur gezaaid waren. We zijn natuurlijke reuze benieuwd wat er dan gerust een mail naar Geri de Lange, die kan je er van terecht gekomen is. alles over vertellen. En als je een vriendje of vriendinnetje Ook jullie zintuigen zijn beproefd en die waren best hebt, die het ook leuk lijkt, laat het dan ook weten, want scherp zeg. Ja, zelfs die koffieleut, die ik ben, had niet die zijn van harte welkom in het nieuwe seizoen. eens geroken dat er in een bekertje, gemalen koffie zat. Maar psssst ouders, even onder ons. Als u nu ook graag Oei, dat was een kwalijke zaak, maar jullie hebben mijn eens op zijn tijd het kind in u naar boven wil laten komen, en elkaars gebreken sportief opgevat. Kortom beste le- houden wij ons aanbevolen om eens kennis te maken zers, het zijn kanjers die Speurkids. met de Speurkids, want we zoeken eigenlijk nog wel wat Het voorjaar is ook altijd het seizoen, waarin we ons leiding om de club te versterken. Maar ook degene die “uitje” plannen. Zo ook dit jaar en dankzij de steun van geen kinderen op de club heeft en af en toe eens zin de ouders, konden we met zijn allen naar de Tenellaplas heeft, om samen met de Kids met veel oerwoudgeluiden bij Oostvoorne. Een leuke speur en doe tocht en een door het bos heen te denderen en misschien zelf ook nog excursie door de duinen naar het strand. Er was van wel wat wil delen en leren over de natuur met de Speur- alles te zien en te beleven en het weer was geweldig. kids? Schroom dan ook niet om contact op te nemen met Ja, dan is zo’n bezoek aan het strand altijd tekort. Maar Geri de Lange. Haar contact gegevens kunt u via internet wie weet gaan we nog een keer naar de Natuurschool in en achterin dit blad vinden. En anders kunnen de beheer- Stellendam? ders van het gebouw u wel helpen. We vonden wel dat nu jullie zo je best hadden gedaan Voor mij wordt het tijd om deze laatste bijdrage, voor de voor de insecten en daarover van alles geleerd heb- zomer af te sluiten en iedereen een hele fijne vakantie toe ben, dat jullie daar ook het resultaat van mochten zien te wensen en alvast een geweldig nieuw seizoen bij de en proeven. Vandaar dat we de laatste keer een echte Speurkids. We hebben genoten afgelopen jaar en hopen imker hebben uitgenodigd, om te laten zien wat er al- dat iedereen het ook in het volgend seizoen zal doen.

Bezoek strand door Speurkids (foto: Ron Leeuwis) Speurtocht bij Tenellaplas (foto: Ron Leeuwis) Zomer 2015 blz. 11

Slootjesdag 13 juni 2015 door Nel Welschen

Al om 09.45 uur druppelden de eerste kinderen en hun De IVN gidsen die deze ochtend verzorgden, kregen als ouders binnen om deel te nemen aan de slootjesdag. beloning deze reactie van één van de deelnemende kin- Deze dag bestond uit vier activiteiten, die kinderen naar deren: ”Het was super leuk!”. eigen keuze konden gaan doen. Hierbij maakten ze ge- Een geslaagde dag, die werd georganiseerd in het kader bruik van een opdrachtenboekje. De vitrine in de zaal met van de ”nationale slootjesdagen” van het IVN (Instituut daarin een bevervel, tanden van een bever, afgeknaagde voor natuureducatie en duurzaamheid). houtsplinters, een rest van een afgeknaagde boom en nog een Beverrat en Muskusrat trok veel aandacht. Na- tuurlijk mocht de “Bever” ook even geaaid worden. De proefjes op het terras werden serieus gedaan. Het maken van een eigen waterzuivering, eerst vies modderwater maken en dan kijken of je zuivering werkt, dat is span- nend. Natuurlijk ook met een echt schepnet in de sloot vissen. Ja! Zelfs een kikker werd gevangen. In het verza- mel aquarium waren kinderen getuige van de roofzucht van een Staafwants. Opvallend dat ook ouders deze activiteit met enthousiasme volgden. Ten slotte nog een wandeling in de tuin die gericht was op het thema “water”. Aan het einde van deze wandeling even kikkers kijken bij het moeras. Ook nog een blik onder water met een speci- ale kijker en de temperatuur en helderheid meten. Na zo’n ochtend mogen kinderen zich “slootjesexperts” noemen. Deze benoeming werd beloond met een opge- spelde button, een sloot ontdekkaart en een mini doe- boekje over water. Bekijken vangsten slootjesdag (foto’s: Nel Welschen) Zomer 2015 blz. 12

Roodkopvuurkever (foto: Ton van Tuijl) Scholekster (foto: Gerard Roest)

Echte valeriaan (foto: Ton van Tuijl) Grutto (foto: Gerard Roest)

Bont zandoogje (foto: Ton van Tuijl) Broekmolen (foto: Ton van Tuijl) Zomer 2015 blz. 13

Meerdaagse excursie naar Perl

door Bea Koetsier

Al jaren is deze excursie een groot succes. Dit jaar gin- Prachtig wit met zwarte lijnen, zo eenvoudig en verfijnd. gen we net als vorig jaar naar Perl in Duitsland. Mooie Ik zou willen zeggen, de kluut onder de vlinders. We za- plekken zijn vlakbij zoals de Hammelsberg en Natuur- gen ze zelfs parend net als het piepkleine Dwergblauw- gebied Montenach. Verleden jaar waren we een maand tje. Het Bloemenblauwtje liet zich bereidwillig uitgebreid later en helaas troffen we alleen uitgebloeide orchideeën fotograferen. Al weer zo’n vlindersoort waar het niet aan. Nu (eind mei) was het geweldig met de orchideeën. goed mee gaat. Corrie was in de wolken met de zeld- Bij een stop op de heenreis ontdekte Hanny een mooie zame Zuidelijke keizerlibel en nog wel een paringsrad. grote rups. Deze werd niet gefotografeerd. Dus het zal De ontmoeting met een levende Hazelworm vond ik per- helaas een raadsel blijven. Verder zagen we vrijdagmid- soonlijk een van de hoogtepunten van dit reisje. Hoewel dag meteen al vele fraaie orchideeën soorten, waarbij een Hazelworm lijkt op een slang, is het een hagedis vooral de Bokkenorchis bij mij in de smaak viel. We en wel een zonder poten. Uiteraard verdween hij snel liepen in de regen en dat heeft ongetwijfeld mooie plaat- in de vegetatie. Een hele rand met vogelnestjes viel op. jes opgeleverd met al die druppels op de bloemen. Zelf Dit vond ik een nogal saaie orchidee, maar, zei Teus kijk heb ik mijn betere camera er niet aan gewaagd, maar ik eens goed naar de kleine bloempjes. Dat heb ik toen verwacht veel van de foto’s van Ton. Ondanks het natte gedaan en dan zie je pas dat het echt een orchidee is weer was de stemming meteen heel goed. Dat is het bij- en heel bijzonder. Het zien van de Zwarte specht is ook zondere van deze excursies. Het is altijd gezellig! Leuk geen dagelijkse bezigheid. Het was het toetje aan het ook dat Jelta er bij kon zijn. Zij was jarenlang zeer actief einde van de wandeling op onze laatste dag. bij de NVWA plantenwerkgroep en ook met de nachtvlin- Leo had ook deze keer een uitstekend hotel uitgezocht. ders, maar woont nu met man en zoon in het Brabantse Goede kamers, heerlijk eten en last but not least enor- Valkenswaard. me glazen lekker bier. Gelukkig was het de volgende dagen wel droog. Er gaat Bovendien kwamen we uit op een heel bescheiden prijs. uiteraard veel aandacht naar de flora en Bram van Vliet We kregen iedere dag een smakelijk lunchpakket mee. houdt dit nauwgezet in zijn notitieboekje bij. Verleden De eerste dag wilden ze ons op pad sturen met één jaar werden door hem 279 plantensoorten genoteerd. broodje, maar dat heeft onze doortastende Gerda met- Dit jaar waren het er 319. Vlinders waren er dit jaar een geregeld. Op de laatste dag troffen meerdere deel- ook, maar mogelijk door de kou en misschien door het nemers zelfs vier broodjes in hun pakket aan… vroege tijdstip vielen de aantallen in vergelijking met de vorige jaren tegen. Al met al een waardevolle traditie, waarbij nieuwkomers Het blijft geweldig om het Groot geaderd witje te zien. welkom zijn. Foto’s: Bea Koetsier

Broekmolen Streefkerk (foto: Ton van Tuijl) Zomer 2015 blz. 14

Het hooilandje in 2015 door Bram van Vliet

Bij de aanleg van de educatieve tuin bij het Streekna- tuurcentrum in 2000 is ook een hooilandje “gemaakt”. Gemaakt tussen aanhalingstekens, want het is een enigszins hoogmoedige gedachte, dat je als mens na- tuur kunt maken. Hooguit kun je gunstige voorwaarden scheppen en dan de natuur het werk laten doen. Dat is in het hooilandje wonderwel gelukt. Bij de aanleg is de voedselrijke bovenlaag verwijderd. Daarna verschenen pionierssoorten die in 2001 voor een groot deel al het veld hadden geruimd. Op een strook, waar vroeger waarschijnlijk een sloot heeft gelo- Grote ratelaar (foto: Ton van Tuijl) pen, groeide massaal Liesgras, een soort die van voed- selrijke omstandigheden houdt. Kroon op het werk is het verschijnen van de Rietorchis Toch heeft het nog acht à negen jaar geduurd voor de in twee ondersoorten: met gevlekte en ongevlekte bla- soorten van bloemrijk hooiland verschenen. Een stukje deren. En als klap op de vuurpijl het verschijnen van de land verschralen vraagt veel meer geduld, als het ver- Moeraswespenorchis in 2014! rijken. Voor het laatste is een zak kunstmest genoeg. Alles bij elkaar kan zeker van een succes gesproken Verschralen bereik je door elk jaar te maaien en het worden. Eind juni wordt het hooilandje gemaaid en dan maaisel af te voeren. duurt het weer even voor de kleur − iets minder uitbun- Zo is te zien dat in de strook met Liesgras deze soort dig − terugkeert. afnam, terwijl daarvoor in de plaats steeds meer Scher- Bij het weilandje aan de westkant van het hooilandje is pe zegge verscheen. Nu is Liesgras in het hooilandje de bovenlaag niet verwijderd, wel wordt het jaarlijks ge- een zeldzame soort en staat de Scherpe zegge op de maaid en het maaisel afgevoerd, maar de verschraling voormalige sloot. Opvallend is ook dat het aandeel van kost hier veel meer tijd. Grassen voeren de boventoon. grassen in het hooilandje aanzienlijk is geslonken. Zeg- De Grote ratelaar heeft zich hier ook gevestigd. Omdat gesoorten nemen toe; er komen nu zeven soorten voor: de Grote ratelaar een halfparasiet is, onttrekt hij voe- Scherpe zegge, Tweerijige zegge, Sterzegge, Ruige zeg- dingsstoffen aan grassen. Mooi is te zien hoe het gras ge, Zwarte zegge, Geelgroene zegge en Blauwe zegge. bij de Grote ratelaars lager blijft dan elders. Verder doen soorten als Echte koekoeksbloem, Moe- Als u de educatieve tuin bezoekt, let dan ook op de ter- raskartelblad, Grote ratelaar het goed. Zij geven in juni rasoever. Ook daar is de bovenlaag verwijderd met een kleur aan het hooilandje. Zo moet een groot deel van de mooi resultaat. De Koningsvaren heeft zich daar spon- Alblasserwaard er vroeger uit hebben gezien! taan gevestigd.

Links het hooilandje en rechts het weiland, waar gras de overhand heeft. Bij de Grote ratelaars is het gras lager (foto: Bram van Vliet) Zomer 2015 blz. 15

Oliekever door Bram van Vliet Tekening Bram van Vliet

Tijdens de excursie dit voorjaar naar Zuid- zo meevoeren. Dit is een cruciaal moment. Want Limburg van de Planten- en insectenwerk- alleen als het een solitaire bij is, die het nest in groep vonden we op de dijk van het Julianaka- de grond maakt, komt het goed. In alle andere naal een vrij forse kever. Omdat ik hem al eens gevallen overleeft de larve het niet. Vandaar dat het eerder gevonden had, herkende ik hem meteen als vrouwtje zoveel eitjes legt. Het percentage dat zich door Oliekever (Melo proscarabeus). Toen een van ons het de juiste gastheer laat mee nemen is maar heel klein. dier oppakte, perste het een olieachtige vloeistof uit zijn Wel is het zo dat de larven een bepaalde geur uitzen- gewrichten. Deze stof is giftig en een afweermiddel te- den, waardoor de gewenste bijen gelokt worden. Als gen belagers. de bij of hommel bij het nest aangekomen is, onder de De Oliekever kan tot 3,5 cm lang worden, is donker- grond, laat de oliekeverlarve zich los. Hij eet het ei van blauw van kleur en het lijkt net of zijn dekschilden te kort de bij op en leeft dan verder ten koste van het voedsel zijn: het achterlijf steekt er een heel eind onder uit.. Ze van de gastheer. Een echte parasiet dus. In het nest van leven van plantaardig materiaal. Op Waarneming.nl is te de gastheer vervelt en verpopt de oliekeverlarve zich. zien dat de meeste vondsten in het zuiden van Limburg Pas in het volgende voorjaar komt de volwassen kever gedaan worden. Maar ook in de Alblasserwaard komt hij uit de grond tevoorschijn en kan de cyclus zich herhalen. voor. De enige melding was op 18 mei 2013 in de Avelin- Vind je in het voorjaar een Oliekever, laat hem met rust gen. Zelf heb ik de kever op 10 mei 1998 gezien, ook in en meld het op Waarneming.nl. En neem je hoed af voor de Avelingen. deze overlevingskunstenaar. De levenswijze van de Oliekever is heel bijzonder. Het vrouwtje legt talloos vele eitjes in de grond. De larven Bronnen: die daar uit komen, kruipen naar een bloem, klimmen Wikipedia omhoog en gaan in de bloem zitten en wachten tot een Soortenbank.nl insect de bloem bezoekt. Zodra dat het geval is, klem- Jac. P. Thijsse: Verkadealbum Lente men ze zich vast aan de bloembezoeker en laten zich De levende natuur 6 (4) 84-86 (1901) Zomer 2015 blz. 16

Zeldzame vogels in de Alblasserwaard eerste helft 2015

Ook in het afgelopen halfjaar hebben weer vele paren ogen en oren de Alblasserwaard scherp afgespeurd op zeldzame vogelsoorten, van de grond tot hoog in de lucht. Daardoor kan hier weer een waarnemingenover- zicht verschijnen.

Januari Leuk was de kleine bonte specht, die vanaf het begin van dit jaar tot 6 mei werd waargenomen in het Alblas- serbos, achter het Streeknatuurcentrum. Met name in Woudaap (foto: Corné Stam) februari is de vogel vaak gezien. Op 1 januari werd een goudvink waargenomen in het Kippenbos. Op 3 januari werden twee casarca’s gezien nabij Neder-Hardinxveld. dinxveld. Op 22 maart vloog een zeearend over de Mer- Op 5 januari vloog een onvolwassen zeearend over polder wede bij Hardinxveld richting oost. Op 24 maart vlogen Nieuw-Lekkerland richting west. Op 10 januari werd een twee kraanvogels over de A15 bij Hardinxveld richting vrouwtje goudvink gezien en gefotografeerd in Hardinx- noordoost. Op 24 maart zagen twee waarnemers afzon- veld. Weer een goudvink, nu in Gorinchem op 14 januari. derlijk van elkaar een rode wouw, die over Meerkerk en Van 18 januari tot 5 maart huisde een kleine zilverreiger in Noordeloos naar noordwest vloog. Een dag later weer de omgeving van Meerkerk en Hoogblokland. Op 20 janu- een rode wouw, dit keer een exemplaar dat over Otto- ari vloog nog een kleine zilverreiger over Hardinxveld rich- land vloog, richting oost. Op die 25e maart werd ook een ting zuid. In de nasleep van het velduilengeweld van vorig kleine zilverreiger gezien in polder Streefkerk. najaar werd op 23 januari nog een velduil waargenomen op het Vogeltjesland, net ten oosten van de Overwaard. April En we zitten alweer in april. In deze maand gaan alle Februari rechtgeaarde vogelaars nog scherper kijken en luisteren, Behoorlijk spectaculair voor Alblasserwaardse begrip- want de kans op zeldzaamheden is behoorlijk... Tenmin- pen is een groep van zeven rotganzen die over polder ste, vooral met aanhoudende oostenwinden. Maar die het Middenblok (Giessendam) vloog op 9 februari. Op waren nogal schaars dit voorjaar. Maar desondanks zijn er 10 februari wordt de eerste rode wouw van het seizoen heus nog wel zeldzame vogels waargenomen. Zo vloog gemeld. De vogel vloog over de Slingelandse plasjes. Op op 6 april een groep van negen rosse grutto’s over telpost 12 februari werd een kleine barmsijs waargenomen in het Kinderdijk richting noord. Diezelfde dag vloog een vis- Alblasserbos, gedeelte Oud-Alblas. Erg leuk is de waar- arend over polder Nieuw-Lekkerland richting noord. Een neming van een adulte dwerggans in polder Muisbroek, late kraanvogel vloog op 11 april over Hardinxveld richting Schelluinen op 14 februari. Nog meer kleine barmsijzen; noordwest. Die dag weer een visarend, dit keer een exem- twee exemplaren in het Alblasserbos, gedeelte Papen- plaar dat over Alblasserdam richting noordoost vloog. Op drecht op 17 februari. Bijzonder is de waarneming van 12 april vlogen een dwergmeeuw en visarend over de een roodhalsfuut in de Hoge Boezem van de Neder- Merwede bij Hardinxveld. Heel spectaculair is de waarne- waard, de 21e voor de Alblasserwaard. De vogel liet zich ming van een kleine burgemeester in de Alblasserwaard bekijken van 17 februari tot 3 maart. Op 24 februari wer- op 13 april. Denk hier bij ‘burgemeester’ niet gelijk aan ‘iets den twee goudvinken waargenomen in Sliedrecht. met ketting en hamer’, maar de kleine burgemeester is een meeuwensoort die ook landelijk behoorlijk zeldzaam is. Maart De vogel werd eerst aan het eind van de middag nabij de Maart begint met een rode wouw die op 3 maart over Avelingen bij Gorinchem gezien, om zeven uur ’s avonds Giessenburg richting zuidwest vloog. Weinig kraanvogel- vloog hij over Sliedrecht richting west. Een primeur voor geweld dit voorjaar in de Alblasserwaard, maar toch een de Alblasserwaard! Op 13 april vlogen twee dwergmeeu- paar waarnemingen. Zo werden op 5 maart ’s nachts wen over Nieuw-Lekkerland richting west. Een nog latere overvliegende kraanvogels gehoord die Alblasserdam kraanvogel werd op 19 april gezien op de Donk. Op 20 passeerden. Op 9 maart zaten twee casarca’s op plas- april vloog een visarend over polder Streefkerk richting dras Langenbroek. Op 11 maart vlogen twee zeearenden oost. Op 23 april weer een visarend, deze keer een rich- over de Merwede bij Hardinxveld. Op 13 maart werden ting oost vliegende vogel over Sliedrecht. Deze dag werd weer twee casarca’s gezien, dit keer nabij Neder-Har- ook een middelste zaagbek waargenomen op de Avelin- Zomer 2015 blz. 17

gen bij Gorinchem. Op 24 april werd een bonte vliegen- ieder geval op de 25e nog. We sluiten dit overzicht met, vanger waargenomen in Hoornaar. Die dag zat er ook een natuurlijk, nog een reiger. Op 20 juni werd een kleine zil- casarca ter plaatse in polder . We sluiten april verreiger waargenomen langs de Merwede in Sliedrecht. af met op de 29e een vliegende over polder Muisbroek, Schelluinen vliegende visarend. Het is weer best een behoorlijke lijst geworden, met zo links en rechts toch een stevige zeldzaamheid er tussen. Mei De zomer is misschien nog maar net begonnen, toch Is april een spannende vogelmaand, mei is dat haast nog gaat de najaarstrek alweer bijna starten! In juli gaan veel iets meer. Ondanks overheersende zuidwestenwinden steltlopers namelijk alweer op de wieken richting het zijn er toch weer enkele mooie soorten waargenomen. zuiden. Hou de komende tijd dus de lucht (en natuurlijk Op 1 mei vloog een adulte zeearend over Hardinxveld. alles daaronder) goed in de gaten! Op 7 mei zat een temmincks strandloper op plasdras Langenbroek. Twee dagen later, op 9 mei, zaten er zelfs twee. Van 13 tot 27 mei werd een zingende grote karekiet waargenomen langs het Kanaal van Steenenhoek. Op 14 Planten- en insectenwerkgroep mei werd een grote karekiet gehoord langs het Achterwa- terschap, net ten westen van de Zijde. Op 15 mei werd Door Bram van Vliet een adulte zeearend gezien in polder , die daar aan de grond zat. Overvliegende zeearenden wor- Tot half september wordt er nog wekelijks, meestal den wel eens gemeld, beesten die ter plaatse zitten zijn op woensdag, een kilometerblok in de Alblasser- daarentegen (nog) behoorlijk zeldzaam. Van 19 tot 23 mei waard geïnventariseerd. Wie interesse heeft om werd een casarca gezien in de Avelingen bij Gorinchem. een keer mee te gaan en veel planten te leren ken- Op 24 mei vlogen twee zilverplevieren over Sliedrecht nen, kan tijd en plaats opvragen bij de coördinator. richting het noordoosten. En het blijft maar doorgaan in Sliedrecht, een dag later, 25 mei, vloog daar een vrouw- Wie regelmatig op Waarneming.nl kijkt, ziet dat er tje grauwe kiekendief over, ook richting noordoost. Op in de Waard heel wat bijzondere soorten gevonden de 25e werd ook een mooie geoorde fuut in zomerkleed worden, Vaak zijn het planten die van elders op gezien op het Achterwaterschap, net ten oosten van de één of andere manier aangevoerd zijn. Vondsten Middelweg. Van 14 tot en met 30 mei werden weer ver- van zeldzame ’streekeigen planten’ komen minder schillende kwartels gehoord in de Donkse Laagten. Op voor. Daarom is de vondst van het Veenmelkviool- 25 mei werden er daar zelfs vijf gehoord. Weer eens een tje spectaculair. Vroeger een soort die in de Alblas- goed jaar dus voor deze soort. serwaard regelmatig voorkwam, maar nu vrijwel verdwenen is. Juni Hetzelfde geldt voor de Vlozegge, die na jaren op Juni is op vogelgebied vaak vrij saai. De vogelconcerten een bekende groeiplaats terug gevonden is, samen zijn ’s ochtends niet meer zo uitbundig doordat veel vo- met Blonde zegge. gels bezig het erg druk hebben met voeren van hun jon- gen. En watervogels beginnen zachtjesaan met ruien en Voor de komende tijd staat nog een excursie op het raken daardoor hun mooie kleuren kwijt. Al met al is het programma: vaak een stuk stiller dan in april en mei. Ook worden in juni meestal niet zoveel zeldzaamheden opgemerkt als Zaterdag 5 september gaan we in Zeeland op in de twee maanden daarvoor. Maar dit jaar bracht juni zoek naar vegetatie van zilte plaatsen. We kijken toch een paar leuke verrassingen met zich mee! Lees en eerst bij Neeltje Jans. Verzamelen om 8.00 uur op huiver... Op 13 juni werd nog een kwartel gehoord in pol- de carpoolplaats in Alblasserdam, aanmelden bij der Zuidzijde- en Ruybroek (Bleskensgraaf). de coördinator. Deze excursie is in samenwerking Heel gaaf is de ontdekking van een woudaap in de Hoge met KNNV afdeling IJssel en Lek. Boezem van de Nederwaard in Kinderdijk, ook op 13 juni. Drie tellers hoorden het beest ’s ochtends vroeg roe- Woensdag 16 september is de najaarsbijeen- pen tijdens een broedvogelronde. Later op de dag, en in komst van de PIWG in het Streeknatuurcentrum ieder geval nog de daarop volgende week, liet de vogel om 19.30 uur. zich bij tijden prachtig bekijken. Gezien het beest steeds volop bleef roepen lijkt de woudaap, in ieder geval in de Half september starten ook weer de mossen- genoemde periode, ongepaard. Op 15 juni vloog een determineeravonden in het Streeknatuurcentrum, zeearend over Gorinchem richting het zuidwesten. Nog Meestal op woensdag om 19.30 uur. Altijd bij de meer reigergeweld: op de 17e werd een koereiger ont- coördinator vragen of het doorgaat. dekt in polder Blokweer, Alblasserdam. De vogel zat er in Zomer 2015 blz. 18

Natuurkennismakingsweek 2015 door Miriam Vermeij

En weer was de Natuurweek volgeboekt. Met 23 leerlin- • Soms leuk, ligt aan de kinderen en de ouders; gen uit het voortgezet onderwijs, 374 basisschoolleerlin- • Ik hou niet van kinderen; gen, onze NVWA schoolgidsen, limonade en koek, heb- • Het was een leuke ervaring. De kinderen vonden het ben we van 18 tot en met 22 mei een mooie week gehad. leuk om wat te leren en het zelf ook te proberen; De Natuurkennismakingsweek is in 2010 in samen- • Het was erg leuk om te doen. Vooral het enthousiasme werking met de gemeente Papendrecht begonnen om bij de kinderen was leuk om te zien. Ze wilden graag meer scholen naar de Natuur- en Vogelwacht te laten wat leren en deden (meestal) goed mee; komen. De week is nu al niet meer weg te denken. De • Aan het begin zag ik er tegenop, maar nu vind ik het basisschoolleerlingen werden deze week begeleid door zelfs wel jammer om volgende week weer naar school circa 23 leerlingen van het Willem de Zwijger College uit te gaan * Husna; Papendrecht. Iedere leerling uit het voorgezet onderwijs • Ik vond het leuk om met kinderen te werken * Rocio; krijgt een groep basisschoolleerlingen mee en laat ze • Het is super om te doen. Mensen (ouders, leraren en dan kennis maken met slootonderzoek, insecten, plan- kinderen) vonden het super leuk! En ik ook! * Jordy; ten en bomen. Hiervoor hebben zij op maandagochtend • Vond het leuk met de kinderen, soms waren ze wel les gehad van onze schoolgidsen. De ochtend of mid- wat vervelend; dag wordt afgesloten met drinken en een koekje, waar- • Het waren leuke dagen en ik heb er veel van geleerd; na de kennis van de basisschoolleerlingen wordt getest • Meestal leuk, soms irritante kinderen……….” met de WAAR / NIET WAAR quiz. De maandagochtend is het altijd even aftasten en warm- lopen. In de middag komen de eerste scholen en dan valt alles op zijn plaats. Dit jaar hadden we een fijne groep leerlingen van het voortgezet onderwijs om mee In de weer bij “In de weer” te werken. Altijd op tijd en er was bijna niemand ziek. Ook fijn voor de rest van de leerlingen, want dan kon door Nel Welschen men met kleine groepjes de tuin in. We begonnen de week met veel wind en dus nog best Woensdagmiddag 20 mei jl. werd in Sliedrecht het koud. Ook hebben we nog een hagelbui gehad, maar nieuwe natuurspeelterrein feestelijk geopend. alle ontberingen werden op vrijdag beloond. Heerlijk Een samenwerking van scholen en de gemeente weer met zon en zonder wind. Sliedrecht leidde tot de aanleg van dit voor kinde- De ‘gidsen voor een week’ hebben hun bevindingen ren zeer aantrekkelijke speelterrein. Het is gelegen hieronder omschreven. Lees en geniet!! tussen de Locksweer en Prickwaert. Waterpartijen, stapstenen, een hangbrug, een trek- • “Was soms wel leuk. Sommige kinderen waren best vlot en aanplant van diverse struikjes en bloemen wel druk. Als de kinderen niet druk waren, was het maken het spelen tot een groot avontuur. Even wel heel leuk; uitrusten kan op een bank bij de picknicktafel. • Hoi, het was heel leuk met de kids. Heel veel plezier In de stand van de Natuur- en Vogelwacht konden met de kinderen en de ouders. De speeltuin was min- kinderen en hun ouders bloemen en vogelsche- der leuk. Doei, doei, groetjes de kids; dels bekijken. Ook was er informatie op papier. • Het was wel leuk, alleen minder leuk als de kinderen Samen met een tiental stagiaires van het Willen de hier al wel eens zijn geweest, dan weten ze alles al; Zwijger college uit Papendrecht konden kinderen • Het was leuk om te zien hoe leuk kinderen het vonden met schepnetjes aan de slag. Enthousiast waren om in de natuur te zijn. Het was echt een bijzondere ze als er een klein beestje gevangen werd. Met ervaring; water bezig zijn is altijd leuk. Onder bomen en • Superleuk!; tussen de struiken gingen kinderen op zoek naar • Een hele leuke week gehad!; kriebelbeestjes. Maar daarna … weer snel spelen • Leuke ervaring; in de speeltuin. Dus snel `in de weer`. • Goede begeleiding, lelijke kinderen; De naamgeving `In de weer` is bedacht door een • Het was leuk * Evi; kind, die daarvoor ook even in het zonnetje werd • Ik vond het heel leuk om de doen! * Danique; gezet. • Beter dan school * Bram; • Leuk om te doen * Alexia; Zomer 2015 blz. 19

Jubileumfeest NVWA voor leden, zaterdag 18 april 2015 De winnaars door Jany Dubbeldam–van der Waal van Dijk (foto: Miriam Vermeij)

Eind 2014 bestond de Natuur en Vogelwacht “De Alblas- gemakkelijk en hoe en waar ze nestelen, daar kwamen serwaard” 45 jaar. Reden om voor de leden op 18 april jl. we gezamenlijk wel uit. een feestelijke dag te organiseren. De vraag, wat zie je in en om de sloot was lastig. Er was Van die vijfenveertig jaar zijn we zeker al meer dan gebaggerd en er groeide nog weinig. Maar een uit ons veertig jaar enthousiast lid en gingen daarom graag op gezelschap zag iets uit de bagger steken. Ze trok er de uitnodiging in. aan en haalde tot onze verbazing er een groot gedeelte van het skelet van een ree te voorschijn. Dit werd in een Aangekomen in het Natuurcentrum werden we verwel- tasje gestopt en meegenomen. komd en kregen direct een kaartje in ons handen met daarop het nummer 4. Na het drinken van koffie met De tijd vloog voorbij en voor we het wisten waren we heerlijk gebak werd duidelijk wat deze kaart inhield. We weer bij het vertrekpunt. Daar wachtte de laatste op- werden verdeeld in groepjes van vijf personen en kregen dracht. Een voelkist! Ook daar kwamen we, dankzij twee een klembord met opdrachten. Deze opdrachten zouden van ons, redelijk uit. ca. twee en een half uur in beslag nemen. We hadden geluk met het weer, een stralende zonnige Bij terugkomst in het Natuurcentrum werden we verwel- lentedag. Onze ploeg met het nummer vier, bestaande komd met een drankje en een hapje en werden we ge- uit Arie, Hanny, Marionnel, Jan en Jany ging op pad. trakteerd op een koud- en warm buffet. Tijdens het eten De eerste opdracht gaf al problemen. Dat het om nest- werden de door de groepjes ingeleverde opdrachten kasten van vleermuizen ging, wisten we wel, maar de nagekeken. Het bleek dat vier groepjes bovenaan ston- vraag hoeveel van de vleermuiskasten we onderweg den met dezelfde score. Maar omdat wij met een skelet tegenkwamen, gaf al discussie. We zagen er wel meer, aan kwamen zetten, gaf dit een bonuspunt en wonnen maar daar kwamen we niet langs. Moesten die dan toch wij de beker, geen zilveren, maar heel leuk, ieder een meegeteld worden? koffiemok met bloemetjes!

Een van de andere opdrachten was het benoemen van Het was een heerlijke dag om op terug te kijken. Het kon de bomen die we onderweg tegenkwamen. Dat was al niet beter. Hoewel wij elkaar niet kenden, was onze lief- moeilijk, de meeste bomen waren nog kaal, en het mee- de en aandacht voor de natuur genoeg om met elkaar nemen van een blad in half april bleek lastig. Het noe- deze dag intensief door te brengen. men van vijf vogelsoorten die we hoorden zingen was Zomer 2015 blz. 20

Bijzondere libellen in de Alblasserwaard

door Anthonie Stip, Gerdine den Ouden en Richard Slagboom

Libellen kijken in de polder is, mede door het ontbreken dinxveld, en sindsdien wordt de Rivierrombout jaarlijks van zeldzaamheden, niet zo populair bij natuurliefheb- gezien langs de Lek en Merwede. Toch blijft de Rivier- bers. Er is daarom van veel agrarische regio’s in Ne- rombout zeldzaam en zijn volwassen individuen lastig derland geen duidelijk beeld van de verspreiding van waar te nemen. libellensoorten. Tot voor kort was dat ook het geval voor de Alblasserwaard, maar de laatste jaren is daar veran- Plasrombout (Gomphus pulchellus) dering in gekomen. Met de komst van digitale fotografie In 1993 werd de Plasrombout voor het eerst gezien in en nieuwe verbeterde determinatiegidsen is het zoeken de stad Gorinchem en vanaf 2010 wordt de soort jaar- naar en het fotografen van libellen steeds populairder lijks gezien. De beste locatie om de Plasrombout in de geworden. Vooral in de ‘stille tijd’, de periode juni-augus- Alblasserwaard te zien zijn de bloemrijke uiterwaarden tus wanneer het op vogelgebied rustig is, storten foto- aan de westzijde van de Linge tussen Arkel en Go- grafen zich massaal op libellen. rinchem. Hier worden eind mei/begin juni tot wel 20 imago’s waargenomen. Vermoedelijk sluipen de Plas- Een enorme boost voor het in kaart brengen van de rombouten uit bij twee zandputten aan de oostzijde van libellenfauna van de Alblasserwaard waren de inventari- de Linge en foerageren zij aan de westzijde op de uiter- saties die werden verricht door vele vrijwilligers van de waard. Incidenteel wordt de soort in en rond Gorinchem Natuur- en Vogelwacht in het kader van het boek ‘Dag- gezien. Het betreft hier één van de meest westelijke vlinders en Libellen van de Alblasserwaard’ (Stip & den populaties van Nederland. Ouden, 2013). Zo zijn in de afgelopen jaren in totaal 37 soorten libellen waargenomen in onze polder, waarvan 34 soorten vrijwel jaarlijks worden gezien. Hierbij zitten Tengere een aantal bijzondere soorten, die je wellicht niet in de grasjuffer Alblasserwaard zou verwachten. Hieronder volgt een (foto: Richard kleine opsomming van een aantal bijzondere libellen die Slagboom) in de Alblasserwaard voorkomen:

Bruine korenbout (Libellula fulva) Begin mei verschijnt de Bruine korenbout in de Alblas- serwaard. Deze libel kan je vinden bij plassen en kana- Tengere grasjuffer (Ischnura pumilio) len met een brede rietkraag. Het eerste exemplaar werd De Tengere grasjuffer is een pionier die voorkomt aan in 1983 waargenomen in de Avelingen bij Gorinchem. ondiepe wateren en bij plasjes met een open vegeta- Sindsdien wordt de soort vrijwel jaarlijks gezien, tot tiestructuur. Het is een nieuwkomer die in 2012 voor wel tientallen exemplaren. Lange tijd was de Avelingen het eerst werd vastgesteld op een braakliggend deel één van de topplekken in Nederland. Tegenwoordig is van een industrieterrein in Alblasserdam. De Tengere de Bruine korenbout wijder verspreid, maar de grotere grasjuffer profiteert van de tijdelijke beschikbaarheid van populaties van de Bruine korenbout zijn nog steeds te plasjes op braakliggend terrein. Deze zijn vooral aan vinden rondom de stad Gorinchem en in het recreatie- verstedelijkte zuidrand van de Alblasserwaard te vinden. gebied de Slingelandse plassen. Om de soort te behouden is het belangrijk dat er steeds pioniersbiotoop (braakliggend terrein of natuurontwikke- Rivierrombout (Gomphus flavipes) ling) aanwezig is. De Rivierrombout is, zoals de naam al doet vermoeden, gebonden aan traag stromende, brede rivieren, en was Zwervende heidelibel (Sympetrum fonscolombii) door de watervervuiling sinds 1902 uitgestorven in Ne- De Zwervende heidelibel komt net als de Tengere grasjuf- derland. Vanaf eind fer voor op braakliggende bouw- en industrieterreinen, Rivierrombout jaren ’80 verbeterde terreinen die vaak maar tijdelijk geschikt zijn. Het bleef tot (foto: Richard de waterkwaliteit en 2012 bij eenmalige waarnemingen bij Hardinxveld-Gies- Slagboom) in 1996 dook de soort sendam (2002) en in Papendrecht (2006). Tot onze ver- weer op in Nederland. rassing werd de soort in 2012 op tal van locaties gevon- In 1999 werd de soort den. Een vaste populatie lijkt zich te bevinden in de nieuw voor het eerst waarge- gegraven plas aan de rand van industrieterrein Nieuwland nomen bij Boven-Har- in Papendrecht, hier sluipen elk jaar flink wat imago’s uit. Zomer 2015 blz. 21

in de periode tot 2021 de waterkwaliteit fors te verbeteren. Door allerlei maatregelen worden de hoge concentraties nutri- ënten in het oppervlak- tewater teruggedrongen. Ook wordt er geïnves- teerd in de aanleg en be- heer van natuurvriende- lijke oevers. Soorten als de Glassnijder, Viervlek, Variabele waterjuffer en Vroege glazenmaker zul- len hiervan profiteren.

Kaart met aantal soorten libellen per km hok in de De Alblasserwaard staat, net als vele andere veenwei- Alblasserwaard degebieden, voor een uitdaging. Door de gevolgen van de klimaatverandering zal afvoer van rivierwater toe- Smaragdlibel (Cordulia aenea) nemen en de zeespiegel stijgen. Daarnaast zal, vooral De Smaragdlibel is een echte nieuwkomer in de Alblas- in de winter, de neerslag toenemen. Het wordt steeds serwaard en werd pas sinds 2005 voor het eerst opge- lastiger om het overtollige water weg te krijgen, versterkt merkt. De soort komt voor bij matig voedselrijke, stil- door het feit dat door de ontwatering ten behoeve van staande wateren in bosrijke omgeving. Recent nam de de landbouw de veenbodem blijft inklinken. De laatste soort toe en werd ze op diverse nieuwe locaties ontdekt. tijd gaan er steeds vaker stemmen op om - op strate- Deze toename wordt vermoedelijk veroorzaakt door gische plaatsen in de polder - waterberging te creëren. instroom van exemplaren uit de Biesbosch. Een goede Door dit te in te vullen met nieuwe moerasnatuur ont- plek om Smaragdlibellen te zien is het Kraaijenbos staat er nieuw leefgebied voor libellen. Het water wordt langs de N214 en de Zouweboezem in Ameide. langer vastgehouden, waardoor de bodemdaling minder hard gaat. Een bijkomend effect is dat het water niet Een soort die eigenlijk niet mag ontbreken in het veen- direct richting de rivier hoeft te worden gepompt, waar- weidegebied van de Alblasserwaard is de Groene glazen- door het waterschap in de Boezems van Kinderdijk een maker (Aeshna viridis). Hoewel de Groene glazenmaker natuurlijker waterpeil kan hanteren. Hierdoor kan ook minder dan tien kilometer noordelijk in de Krimpener- de flora en fauna in dit Natura 2000-gebied zich wellicht waard wel voorkomt, is deze soort in de Alblasserwaard herstellen. nog niet aangetroffen. Vermoedelijk heeft dat alles te maken met het zeer beperkte aantal groeiplaatsen van Overheden en ondernemers participeren in toene- de waterplant Krabbenscheer, waaraan levenswijze van mende mate in de nieuwe trend die is ontstaan: duur- deze zeldzame soort is gebonden. Krabbenscheer kwam zaamheid. Een bedrijf als Oasen, ons drinkwaterbedrijf, wel voor, maar is na de ruilverkaveling in de jaren ’70 en loopt hierop vooruit en richtte in 2013 diverse water- de daarop volgende intensivering van de melkveehouderij wingebieden in o.a. Langerak en Nieuw-Lekkerland in grotendeels uit de Alblasserwaard verdwenen. als natuurgebied. Het ecologische beheer van deze waterwingebieden wordt afgestemd op het voorkomen Kansen voor libellen in de Alblasserwaard van libellen. Grote uitdagingen, zoals de klimaatverandering en de Wellicht zien we in de nabije toekomst ook de Groene vervuiling van het oppervlaktewater dwingen de overhe- Glazenmaker in de Alblasserwaard verschijnen! den tot het nemen van maatregelen die positief kunnen uitwerken voor libellen. Het Waterschap Rivierenland Een uitgebreide versie van dit artikel onder de naam (WSRL), de waterbeheerder in de Alblasserwaard, heeft ’Libellen in de Alblasserwaard’ (Stip et al., 2015) is afge- in oktober 2013 samen met onder meer de melkveehou- lopen maart verschenen in Brachytron, het tijdschrift van derij een overeenkomst ondertekend met als doel om de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL). Zomer 2015 blz. 22 Zomer 2015 blz. 23

ACTIVITEITEN & WERKGROEPEN

Activiteiten en werkgroepen contactpersoon telefoon /e-mail Advertenties ‘Onze Waard’ Door Verhagen 0184-682235 Amfibieën- en Vissenwerkgroep Richard Slagboom 06-49201029 Bibliotheek Ans van Hoek 078-6154125 Educatie en IVN-werkgroep Nel Welschen 078-6172348 Exposities Kunst Ellie Snoeren 078-6151269 Fotografie Jan Trapman 0184-615090 Gebouw (SNC) Wim Hoogkamer 078-6154464 Horeca-bar Evert de Groot 0184-412618 b.g.g. 06 -11172903 Illustraties Piet van Meerkerk 0184-683301 Jeugdclub (8-13 jaar) Geri de Lange-Mes 078-6916044 Kinder-doe-hoek Nel Welschen 078-6172348 Knotploeg “De Kievit” Nik Blom 0184-652249 Ledenadministratie Elly Hoogkamer [email protected] “Onze Waard”kopij Door Verhagen [email protected] Planologie Jacques Verhagen 0184-682235 Planten- en Insectenwerkgroep Bram van Vliet 0184-617245 Public Relations (PR) Miriam Vermeij Scholen Miriam Vermeij [email protected] Themagroep Heleen Roest 0184-681725 Vogelwerkgroep Pieter Bieren 06-30344431 Richard Slagboom 06-49201029 Tuinwerkgroep Leen den Ouden 078-6153280 Webmaster René van Maurik [email protected] Weidevogelwerkgroep Jan Andeweg 0184-683119 Zoogdierenwerkgroep Nel Welschen 078-6172348 Streeknatuurcentrum Alblasserwaard

‘Onze Waard’ is het vier keer per jaar verschijnende mededelingenblad van de natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” ... al bijna 50 jaar uw eigen natuurvereniging

De vereniging heeft ten doel: Matenaweg 1 1. Het bevorderen van het natuur- en milieubesef door 3356 LS Papendrecht middel van educatieve activiteiten. Tel. 0184-412618 www.nvwa.eu 2. Het beschermen van flora, fauna en landschap. Openingstijden: 3. De studie over de flora, fauna en landschap. In de zomer vanaf 1 april t/m 30 september 4. Het meewerken aan het in stand houden van door Dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 17.00 uur particulieren of organisaties, in de Alblasserwaard verworven natuurgebieden. In de winter: vanaf 1 oktober t/m 31 maart 5. Het waken tegen water-, bodem- en Woensdag van 12.00-16.00 uur luchtverontreiniging. Zaterdag van 10.00-17.00 uur Andere dagen op afspraak 6. Het toetsen van planologische voornemens en het eventueel hierop reageren door middel van gefundeerde bezwaarschriften.

Bezoek ons op Facebook