2030

Energiescenario’s ALBLASSERWAARD Ruimtelijke ENERGIESTRATEGIE REGIONALE RES bij Concept Bijlage 2 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Inhoud

Introductie 4

Deel 1 CONTEXT 6 Uitgangspunten 6 Landschap en ruimtelijke Kwaliteit 9 Kernkwaliteiten 10 Ontwerpprincipes 14 Kansenkaart 16

Deel 2 RUIMTELIJKE ENERGIESCENARIO’S 2030 18

Deel 3 De 3 SCENARIO’S 21 Energiecorridor A15 21 Duurzame Linie A27 27 Zonnewaard 33

Deel 4 COnclusies 38

Deel 5 Advies 44

Bronvermelding 48

3 Introductie

De gemeenten Gorinchem en Advies aan de RES regio Alblasserwaard werken aan een regionale energiestrategie (RES). Op basis van de scenario-studie en het onderzoek Ten behoeve van de integrale afweging van en de werksessies met stakeholders (2018-2020) benodigd opwekvermogen in 2030, de betekenis adviseert E-Team het volgende: voor het energienetwerk en de ruimtelike en landschappelike inpassing, zin door BVR|E- > Kies voor 1.000 Terajoule als een reëel Team drie ruimtelike scenario’s ontwikkeld. In dit en ambitieus richtpunt voor het op te document worden de gekozen uitgangspunten stellen opwekvermogen elektriciteit in de en de drie scenario’s gepresenteerd. Deze drie Alblasserwaard. scenario’s zin bedoeld als onderzoeksmateriaal > Zet maximaal in op zonnepanelen op voor de RES en richten zich in hoofdlin op de (af)daken van woningen, panden van grootschalige opwekking van elektriciteit. publieke gebouwen, bedrifspanden en boerenschuren. Netbeheerder Stedin heeft de scenario’s benut > Realiseer circa 15 kleinschalige voor een netimpact-analyse. De scenario’s zin in zonnevelden van circa 2 hectare per veld januari 2020 ook voorgelegd aan een selectie van op restgronden en geluidsschermen en bi belanghebbenden in de RES regio Alblasserwaard dorpskernen. en ze zin besproken in een informatieve > Vul dit aan met de plaatsing van 4 bieenkomst voor beide gemeenteraden. De tot 20 windturbines van 5 MW in de hoofdpunten zin opgenomen in het hoofdstuk RES regio Alblasserwaard langs de conclusies. De conclusies uit de net-impactanalyse hoofdinfrastructuren (weg, spoor, water). en de reacties op de scenario’s zin gebruikt voor > Kies hierbi voor scenario A15, aangevuld het opstellen van de (Concept) RES. met een deel van scenario A27. Neem scenario Zonnewaard niet verder mee. > Doe nader locatie-onderzoek voor de windmolens en zonnepanelen in zoekgebieden voor grootschalige opwekvermogens binnen A15 corridor, aangevuld met een zoekgebied voor de toekomst langs de A27 rondom Arkel.

4 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Introductie 5 Deel 1 Context Uitgangspunten

De scenario’s gaan vooral over grootschalige opwekvermogen van zonnepanelen op daken opwekking van elektriciteit. Ze benoemen uit van bedriven, boerenschuren en kleinschalige oogpunt van integraliteit ook de mogelikheden dorps-zonneweides. Deze basis wordt als kansrik voor warmte en brandstoffen/waterstof. gezien op basis van de participatieavonden met belanghebbenden en experts in 2018 en Tevens zin de nu bekende ‘piplinprojecten’ 2019. Ook is in de basis opgenomen het huidige meegeteld en gelden de aannames zoals opwekvermogen van de 3 windturbines bi omschreven in het Bouwstenenrapport ‘de kern Giessenburg en de 2 windturbines die gerealiseerd van de strategie’: 20% energiebesparingen tot 2030 ten opzichte van 2016 en 35% duurzaam opgewekte energie van het totale energiegebruik in 2030.

De RES regio Alblasserwaard draagt tenminste naar rato van oppervlakte/inwonertal bi aan de nationale doelstelling van 35 Terawattuur elektriciteit op land. Dit betekent dat elk scenario tenminste 630 TJ (0,175 Twh) hernieuwbaar opgewekte elektriciteit moet opwekken.

We onderzoeken in elk scenario hoeveel redelikerwis nog méér kan worden opgewekt, want de regionale ambitie ligt hoger dan 630 TJ. Dat zou betekenen dat in 2030 tweederde deel van het totale elektriciteitsgebruik uit eigen hernieuwbare bronnen komt – dus 1.315 TJ van de 1.986 TJ. Elk scenario mikt daarom op een ambitieus ontwikkel-pad richting energieneutraliteit, passend bi die ambitie.

In elk van de drie scenario’s is een vast onderdeel meegenomen. Deze basis bestaat telkens uit een

Deze kaart geeft een deel van het elektriciteitsnet aan met de belangrijkste stations; de ‘stekkers’ in het gebied

6 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 zullen worden in Gorinchem bi Groote Haar. In hoofdlin wordt gerekend op basis van bewezen technieken voor elektriciteitsopwekking: Het opwekvermogen van zonnepanelen op windenergie en zonne-energie via zonnepanelen. woningen wordt niet meegeteld. Dit wordt door het Na 2030 is het ook mogelik om innovatieve Rik beschouwd als een autonome ontwikkeling technieken mee te rekenen. In de scenario’s die niet mag meetellen in de RES. worden wel innovaties genoemd: waterkracht, waterstof, groengas, aquathermie, geothermie.

Deel 1 Context 7 Deze kaart geeft de gebieden aan waar een beschermingsstatus voor geldt en waar energie-projecten rekening mee moeten houden

8 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Deel 1 Context Landschap en ruimtelijke kwaliteit

Het landschap van de Alblasserwaard is doorkruist door Merwedekanaal en het Kanaal van onderdeel van het Groene Hart en bestaat voor Steenenhoek. Water is zowel in de stad als bi de een groot deel uit beeldschone en echte Hollandse dorpen altid aanwezig. Vroegere rivierduinen, veenweidepolders. Een belangrik vraagstuk eendenkooien en molengangen, zoals bij dat is gekoppeld aan de energietransitie is hier Unesco werelderfgoed -Elshout, de bodemdaling. Veenoxidatie zorgt voor CO2 sieren het landschap. uitstoot. Langs de rivieren liggen woonkernen en De oriëntatie van de bewoningslinten en watergebonden bedrijven. De scheepsbouw is ontginningsbasis in het gebied is oost-west. een kenmerkend onderdeel van de economie hier, Langgerekte dorpslinten en dikdorpen worden net als logistiek en voedingsmiddelenindustrie. afgewisseld door waterlopen en soms een Grote energiegebruikers, maar ook initiatiefrik in moderne landinrichtingsweg met bedriven. duurzame energieprojecten. De economie van Gorinchem is een doorsnede van Nederland in het De provinciale wegen N214 en N216 vallen op klein. Molenlanden is voornamelik een economie door een moderne inrichting met hoge bomen. De van agrariërs en aanverwante sectoren, bouw en openheid van het poldergebied is groot, dat biedt kleine dienstverlening. Langs de A15 staan drie vergezichten tot de Krimpenerwaard en richting opvallende windturbines en bi Wingaarden ligt Lopik. een gasverdeelstation.

Het gebied is in trek bi weidevogels en veel boeren Het feit dat zowel de A27 als de A15, de zin aangesloten bi de agrarische natuurvereniging. Betuwelin en de Merwedelingelin het gebied Een paar Natura 2000 gebieden en diverse doorkruisen, maakt de Alblasserwaard goed moerasnatuurgebieden zin te vinden in de bereikbaar en strategisch gelegen tussen Alblasserwaard. Op een steenworp afstand ligt Utrecht, Metropoolregio Rotterdam – den Haag de Woelse Waard en de Biesbosch langs de en Noord- Brabant. Een groot deel van de Merwede. vervoersstromen via de snelweg, de rivieren en de Betuwelin gaan alleen maar door deze regio heen. De cultuurhistorische waarde van de De vervoerscorridors en industrieën aan deze Alblasserwaard is groot. Gorinchem bezit als deel infrastructuur gebruiken een groot deel van de van de Nieuwe en Oude Hollandse Waterlinie energie in de regio. een vesting. De stad en het ommeland worden

Deel 1 Context 9 Deel 1 Context Kernkwaliteiten

Bi eventuele nieuwe ontwikkelingen en Veenweidegebied energieprojecten dient omzichtig te worden Het veenweidegebied is een ontgonnen omgegaan met de waarden en het karakter van veenvlakte die als graslandpolder is ingericht. deze streek. Deze zin vertaald in de volgende Kenmerkende kernkwaliteiten en de betekenis landschappelike kernkwaliteiten welke altid voor energieprojecten zin: moeten worden meegewogen bi beslissingen over > De visuele openheid met verre zichten en energieprojecten. Een energieproject zal in het horizon: cluster projecten zodat ze het rivierengebied anders worden ontworpen dan in de totaalbeeld niet te zeer verstoren. veenpolders. > Diken, kaden en weteringen, gave tiendewegen en oude molens: behoud het

Deze kaart komt uit de Handreiking ruimtelijke kwaliteit voor de Alblasserwaard van de provincie Zuid-Holland. Hierop is zichtbaar de belangrijkste landschappelijke structuren waar energieprojecten rekening mee moeten houden

10 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 landschapsbeeld en wees terughoudend met sloten): kleinere energieprojecten volgen de energieprojecten. oriëntatie van de verkaveling. > Van oost naar west lopen vroegere > Er zin drie categorieën dorpslinten met bi stroomruggen (zeeklei-afzettingen) met de kernen vaak een ‘verdikking’ van meer daarin de grotere wateringen met langgerekte recente dorpsuitbreidingen en bedriven. historisch en organisch gegroeide dorpslinten. Energieprojecten voegen zich naar dit Grotere energieprojecten volgen de oost-west karakter: hooforiëntatie. > Veenpolderlinten: op water georiënteerde > De verkaveling is langgerekt in noord- bebouwing. zuidgerichte ‘slagen’ (lange percelen en > Ruilverkavelingslinten: meer recente/ moderne wegen met erven als eilanden in de ruimte. > Diklinten: (historische)bebouwing op en onder aan de kronkelende dik, het verschil hoog – laag is opvallend.

Cultuurhistorische en archeologische waarden De Alblasserwaard is zeer rik aan cultuurhistorie. De polder zelf is een uniek landschappelik ensemble. Energieprojecten zin mogelik in combinatie met cultuurhistorische waarden mits zorgvuldig ontworpen, maar houden in principe afstand tot deze waarden, waaronder Kinderdik en de direct omliggende polders (langs De Waterschap), de vestingwerken en inundatiegebieden van de oude Hollandse Waterlinie (forten, schootsvelden, bastion Gorinchem), kasteelbiotopen, molenbiotopen, vroegere rivierduinen, Tiendewegen, eendenkooien.

Deel 1 Context 11 Rivierengebied energieprojecten zin landschappelik en > De Merwede is breed en met uiterwaarden en verstoren de openheid niet teveel. zware diken. Natuur, scheepvaart en industrie > Als onderdeel van de stedelike zone zoals de domineren het weidse beeld. Energieprojecten A15: energieprojecten zin helemaal verweven passen bi havens en industrie. met infra en gebouwde omgeving. > De Lek is als rivier smaller dan de Merwede > Snelwegafslagen, waar vanaf zicht op het met hoge kronkelende diken en vaak omliggende landschap is: energieprojecten historische bebouwing en beplantingen op of markeren deze plekken. aan de diken. Energieprojecten in de richting van de rivier, in samenhang met de dik en Het karakter van de A15 en A27 verschilt. De gekoppeld aan gebouwde omgeving. A15 is ingesnoerd door het stedelik gebied in combinatie met spoorlinen, geluidswallen en Verstedelijkte zone en vervoerscorridors schermen, met af en toe een panoramisch venster op het landschap. Houd de weinige panoramische De stad Gorinchem ligt aan de Merwede en is vensters van deze stedelike snelweg open en onderdeel van een oost-westgerichte verstedelikte koester vergezichten. zone richting Rotterdam. Deze verstedelikte zone kent een ruimtelik ritme van groene parels als De A27 doorkruist het oost-westgerichte natuurgebieden en uiterwaarden en waterfronten, landschap en kent ruime vergezichten naar veerstoepen, (jacht)havens aan de rivier. beide ziden. Versterk dit karakter en verdicht de Energieprojecten volgen dit grootschalige ritme. snelwegzone niet zodat de panorama’s verdwinen. Net als de rivier liggen ook de infrastructuren in Spoorlijnen oost-westrichting. Energieprojecten zin gekoppeld > De Merwede-Lingelin heeft haltes. Dit aan de eigen ruimtelike kenmerken van deze zin plekken voor aantrekkelike in het oog hoofdinfrastructuren. springende energieprojecten. > De Betuwelin wordt ervaren als noordelike De snelwegen A15 en A27 kennen eigen grens A15 zone. Energieprojecten liggen ruimtelike karakteristieken parallel en bliven hierbi in de buurt (afstand > Als rand stad – landschap zoals de kruising maximaal 300/400 m). verder ‘de polder in’ is A27-A15: energieprojecten in het groen niet langer verdedigbaar als een koppeling aan versterken het contrast. hoofd-infrastructuur. > Als lin door het landschap zoals de A27:

12 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Deel 1 Context 13 Deel 1 Context Ontwerpprincipes

De energietransitie zal zorgvuldig en integraal Ontwerpprincipe 2 moeten worden ingepast in de omgeving. Hiervoor Kies voor meervoudig ruimtegebruik en zin ontwerp- en inrichtingsprincipes nodig. De multifunctionaliteit bi energieprojecten. energieopgave zal altid per gebied en per situatie en in samenhang met andere opgaven worden Ontwerpprincipe 3 vormgegeven. Op dit moment is dat nog alleen Gebruik de bovengenoemde kernkwaliteiten van globaal en als vingeroefening mogelik. In de een gebied voor het ontwerpen van een passende toekomst zal dit met concrete projecten steeds oplossing. beter lukken. Deze scenario-studie is daarom nog ontwerpend onderzoek. Met behulp van de volgende ontwerpprincipes zin de scenario’s Ontwerpprincipe 4 geschetst en uitgewerkt. Stem af met de omliggende regio’s, wentel geen problemen af, combineer opgaven en maak Ontwerpprincipe 1 heldere structuren. Situeer opwekken van energie dicht bi de gebruiker en de beschikbare energienetwerken. Ontwerpprincipe 5 Zet windturbines in linopstellingen van tenminste 3 turbines in de hoofdoriëntatie van het landschap

Schets met de karakteristieke ruimtelijke elementen waar het landschap van de Alblasserwaard uit is opgebouwd

14 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 en situeer ze bi robuuste linen in het landschap opwekkend vensterglas, zon in verhardingen zoals grote wateren en hoofdinfrastructuur. en op/boven/aan agrarische bouwblokken – zon op erf goed inpassen. Ontwerpprincipe 6 2. Dan zonnepanelen op geluidsschermen, Grootschalige installaties voor opwekking restruimtes en onbruikbare gronden – houd van warmte of waterstof en biogas, H2 rekening met kernkwaliteit van het landschap – tankstations zin functies die vooral thuishoren op liever geclusterd en compact, dan versnipperd industrieterreinen. of langgerekt, zoek meervoudig gebruik. 3. Dan zonnepanelen drivend op water of op Ontwerpprincipe 7 diken. Liever geclusterd en compact, dan versnipperd of langgerekt, zoek meervoudig Hanteer een zonne-ladder beleid, in de volgende gebruik, mits de functie tidelik is en de prioritering: waterfuncties (waterkwaliteit, ecologie, scheepvaart) niet negatief worden beïnvloed. 1. Eerst gebouw-gebonden zonnepanelen. 4. Tenslotte zonnepanelen op geschikte Plaatsing panelen op daken van woningen, landbouwbouwgronden (zonnevelden), scholen en publieke gebouwen, afdaken, mits de functie tidelik is en daardoor de grootschalige daken van bedriven en op landbouwkundige productiewaarde niet voor agrarische daken, en investering in energie- altid verloren gaat.

Vier typologieën voor de inpassing van grondgebonden zonnepanelen in de Alblasserwaard

Deel 1 Context 15 Deel 1 Context Kansenkaart

Deze kansenkaart is de weerslag van het participatieproces van 2018 en 2019. Potentiéle energiebronnen, lokale initiatieven en kansen vanuit landschap, energienetwerk en gebruiksfuncties zin hierin gecombineerd. Zie verder de Bouwstenenrapportage, juli 2019.

Legenda 1 Kans zonneweides DNA Stromen van de rivier DNA attractieve DNA Hollandse monumentale vestingstad veenweidepolders Kans energiewinning bij boeren

Kans zon op daken/warmtenet

Kans windenergie Kans geothermie en duurzam gas

Kans biomassa

Kans aquathermie

Zoeklocatie initiatief (in onderzoek)

Bestaand energieinitiatief

Bestaand elektriciteitsstation

Indicatieve aanduiding van de legendaonderdelen op de volgende pagina’s

16 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 DNA Levensloopbestendige DNA Energieke dorpslinten DNA Bedrijvenparken 8 DNA meervoudige DNA krachtige 8 infracorridors groene stadswijken moerasnatuur

Deel 1 Context 17 Deel 2 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030

De onderstaande scenario’s zin denkrichtingen als mogelik voor dit doel. Het gaat uiteindelik voor de grootschalige opwekking van elektriciteit om kaarten met zoekgebieden en daarbi de op land in 2030. De scenario’s leveren input voor ingeschatte maximale vermogens in gigawattuur de net-impactanalyse door de netbeheerder en terajoules. Stedin.

De keuze van juist deze drie scenario’s wordt bepaald door de huidige ligging van het elektriciteitsnetwerk en de resterende capaciteit ervan en de kansenkaart van de regio. Daaruit blikt dat de zoekgebieden voor grootschalige opwek van elektriciteit-op-land beperkt zin tot een paar zones.

1. Scenario grootschalige elektriciteitsopwekking in de A15 zone met een combinatie van zon en wind. 2. Scenario grootschalige elektriciteitsopwekking in de A27 zone met een combinatie van zon en wind. 3. Scenario grootschalige elektriciteitsopwekking zonder gebruik te maken van windturbines.

Voor elk van de ruimtelike scenario’s is globaal en kwalitatief ingeschat wat ze betekenen voor ruimtebeslag en ruimtelike kwaliteit, voor energietechniek en voor overige relevante beleidsaspecten zoals economie.

De kaarten zin zo precies als nodig en abstract

18 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 SCENARIO ENERGIECORRIDOR A15

SCENARIO ENERGIELINIE A27

SCENARIO ZONNEWAARD

Deel 2 Ruimtelijke energiescenario’s 2030 19 Energiecorridor A15 Elektriciteit Minimale RES OPGAVE 2030 630 TJ TOTALE OPGAVE 2050 (ENERGIEneutraal) 2600 TJ

Wind op land • 24 turbines (3,6 MW) - 3 bestaande A15 tellen wel 864 TJ mee

Grootschalig gebouw gebonden zon • Bedrijvendaken (50%) van 135 ha = 67,5 ha 375 tj • Schuren boeren, 250x1000 m2 139 tj

Grootschalig niet gebouw gebonden • 20 hectare zon Alblasserdam 40 TJ • 30 hectare zon Gorinchem omgeving 60 TJ • Dorpszonneweiden 35 ha verspreid over linten 70 tj 1548 TJ

Windturine 3,6 MW = 36 TJ Ashoogte 108 (zoals bestaande 3 A15)

Zonneveld 10 hectare = 20 TJ 18 hectare zonneveld = 1 windturbine

Zon op dak 1 hectare (10.000 m2)= 5,6 TJ

20 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Deel 3 DE 3 SCENARIO’S Energiecorridor A15

Energieopwekking en transport op en aan Ingrediënten de vervoersstromen in een zone rondom de > Ruimte voor zonnepanelen in wegbermen A15, de Betuwelijn, de MerwedeLingeLijn en op geluidsschermen (zuid-georiënteerde en de Merwede. Bedrijventerreinen en schermen van Betuwelin). industriegebieden spelen een belangrijke rol. > Zonnevelden bi de windmolenclusters en Samenwerking met Rijkswaterstaat en de gekoppeld aan bedriventerreinen en het RES regio’s Drechtsteden en West-Brabant is gasverdeelstation van Wingaarden. in dit scenario noodzakelijk. > Circa 21 windturbines van 3,6 MW in linopstellingen binnen het RES gebied, parallel Dit scenario benut de vervoerscorridor rondom aan de zone in een cluster bi Alblasserdam de A15. Hier lopen Betuwelin, MerwedeLingeLin, en direct ten westen van Gorinchem en bi A15 en de Merwede parallel. Deze grotendeels Avelingen. Groote Haar krigt een extra turbine. verstedelikte zone bevat woongebieden, > In de nabiheid van Wingaarden een bedriventerreinen, havens en recreatiezones. reserveringslocatie/proefboring voor Het scenario beoogt de gehele zone, dus ook geothermie. op grondgebied van buurgemeenten (RES > Een reserveringsstrook voor kabels Drechtsteden, RES West-Brabant). Ter hoogte en leidingen waaronder ná 2030 een van de Giessen wordt ruimte open gehouden als hoge temperatuur/midden temperatuur ‘landschappelik venster’ en trekvogelroute van en warmteleiding tussen Drechtsteden en naar de Biesbosch. Het iconische panorama van Gorinchem. de A15 aan de rivier blift een open vizier (geen > Waterstofleiding vanaf havengebied Rotterdam windturbines). De bestaande locatie met 3 turbines via Gorinchem. bi Giessenburg wordt opgewaardeerd tot een > Overschot van elektriciteit wordt in iconisch energiepark met opwekking van zonne- piekmomenten omgezet in waterstof. energie en windenergie. > Waterstoftankstations (bi tank/laadstations Alblasserdam en bi Gorinchem). De bedriventerreinen in deze zone spelen > Basis van dit scenario: zonnepanelen een belangrike rol bi de energietransitie. De op daken van woningen, bedriven elektriciteit-verdeelstations Alblasserdam en Arkel en boerenschuren en in kleinschalige spelen een ordenende rol. coöperatieve en goed ingerichte dorps- zonnevelden (ca 2 ha) bi elke kern direct aan/ in het lint.

Deel 3 De 3 scenario’s 21 > Warmte: collectieve en individuele WKO- Prestaties van het scenario installaties in combinatie met zonnepanelen > Energietechniek: effectieve opwekking met (PV en Zon-thermie) en warmtepompen. grote windturbines en dag/seizoenbalans door Een deel van Gorinchem op een warmtenet, combinatie met zonenergie. gevoed met restwarmte. Industriële > Opwekvermogens elektriciteit (Gwh / grootverbruikers en bedriventerreinen zin Terajoule): 430 Gwh / 1.548 TJ. koploper in besparingen. > Ruimtebeslag (ha): 85 ha grondgebonden+ 92,5 ha op grote daken + 22 ha op Dit scenario vraagt een nauwe afstemming met woningdaken. buurregio Drechtsteden, provincie Zuid-Holland en > Landschap en ruimtelike kwaliteit: Noord-Brabant en Rikswaterstaat. Een ruimtelike energie-opwek is logisch gekoppeld aan visie op grootschalige opwekking langs de al verstedelikte infra-zone met grote Riksinfrastructuur (gehele A15) is gewenst. energiegebruikers. Kleine dorpszonneweides passen nog in stedenbouwkundige

22 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 ‘korrelgrootte’ van de linten. Zonnevelden bi > Wonen: A15 zone kent veel bewoond gebied turbines plaatsen is logisch. Veel windturbines wat nu nabi een energiezone komt te liggen. en dus grote impact op horizonbeleving. > Mobiliteit: sterke koppeling aan elektrisch > Groen / water / biodiversiteit: mogelikheid om riden / waterstof tanken, vervoersstromen en Betuweroute in te passen met groen en water energiegebruikers zin logisch te koppelen aan en energie. Windturbines zin een risico voor de nabigelegen opwekcapaciteit. vogels, dus molens worden regelmatig tidelik > Circulariteit: gebruik van restwarmte stilgezet. en koppelen energiestromen op > Leefbaarheid: kans op lokale hinder door bedriventerreinen past goed in dit scenario. windturbines (schaduw, trillingen). > Recreatie: Beeld van bos bi Papendrecht en van oeverzone bi Avelingen wordt anders. > Werken: sterke koppeling mogelik met bestaande en nieuwe bedriven/industrie.

Deel 3 De 3 scenario’s 23 scenario ENERGIECORRIDOR A15

Streefkerk

100 HECTARE

Kinderdijk

Nieuw-Lekkerland

Bleskensgraaf

Hofwegen

Oud-Alblas

5x

Wijngaarden

H2 productie

24 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Waal

Langerak Nieuwpoort

Graafland

Groot-Ammers

De Donk

Goudriaan

Noordeloos

Ottoland Minkeloos

Vuilendam Nederslingeland

Overslingeland Hoornaar

Gijbeland

Hoogblokland

Pinke(n)veer

Arkel

De Kooi

Giessenburg Peursum 3x

Giessen-Oudekerk

Schelluinen Giessen-Nieuwkerk 2x (+) Gorinchem 3x

7x

Molens parallel aan weg

zon in+ gekoppeld aan infrabundel

Deel 3 De 3 scenario’s 25 DUURZAME LINIE A27 Elektriciteit Minimale RES OPGAVE 2030 630 TJ TOTALE OPGAVE 2050 (ENERGIEneutraal) 2600 TJ

Wind op land • 19 turbines (3,6 MW) - 3 bestaande A15 tellen wel 684 TJ mee • 300 kleine windturbines bij 100 erven 35 TJ Grootschalig gebouw gebonden zon • Bedrijvendaken (50%) van 135 ha = 67,5 ha 375 tj • Schuren boeren, 250x1000 m2 139 tj Grootschalig niet gebouw gebonden • 50 hectare zon langs A27 100 TJ • Dorpszonneweiden 35 ha verspreid over linten 70 tj 1403 TJ

Windturine 3,6 MW = 36 TJ Ashoogte 108 (zoals bestaande 3 A15)

Zonneveld 10 hectare = 20 TJ 18 hectare zonneveld = 1 windturbine

Zon op dak 1 hectare (10.000 m2)= 5,6 TJ

26 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Deel 3 DE 3 SCENARIO’S DUURZAME LINIE A27

Een zone rondom de A27. Om de paar > In dit scenario geen extra windturbines langs kilometer een lintvormig energiepark A15. met windturbines en zonnevelden, > Circa 50 ha zonnevelden nabi de haaks op de A27. Samenwerking met windturbines, ingepast met groen en water (biodiversiteit, recreatie, waterberging). Rijkswaterstaat en de RES regio’s > In de nabiheid van Wingaarden een Vijfheerenlanden (U16) en West-Brabant is reservering/proefboring voor geothermie. in dit scenario noodzakelijk. > Een reserveringsstrook voor kabels en leidingen, waaronder ná 2030 een Dit scenario neemt de A27 als ‘ruggengraat’ hoge temperatuur/midden temperatuur voor grootschalige energieopwekking. Het warmteleiding tussen Drechtsteden en verdeelstation Arkel speelt een ordenende rol. Gorinchem. > Waterstoftankstations (bi tank/laadstations) bi De A27 doorsnidt de oost-west gerichte kruising A27 en A15. polderlandschappen van de Alblasserwaard > 300 kleine windturbines tot 21 m tiphoogte en heeft daarmee een ander karakter dan de bi agrarische erven alleen in het zuidelik infrabundel rond de A15. Het doorkruisen van deel Alblasserwaard (maximaal 3 per polderlandschappen is hier het ontwerpmotief. erf), gecombineerd met een investering Om de paar kilometer wordt daarom een in laanbeplanting met hoge populieren lintvormig energiepark met windturbines en (N214, linten). Niet nabi Unesco erfgoed en zonnevelden gemaakt, dwars op de A27. Zo kroonjuweel polders. ontstaan structuren die de polderlinen volgen. > Boeren kunnen een Smart Farmers Grid De energieparken markeren de overgang tussen maken. Met zon, wind en monomestvergisters Alblasserwaard en Vifheerenlanden. De energie- is een slimme levering mogelik van warmte, opbrengst van de parken wordt dus ook gedeeld. elektriciteit en biofuels. Energiecoöperaties spelen een belangrike rol. > Basis van dit scenario: zonnepanelen op daken van woningen, bedriven Ingrediënten en boerenschuren en in kleinschalige > Ruimte voor 3 a 4 energieparken: Lexmond, coöperatieve en goed ingerichte dorps- Meerkerk, Groote Haar, Avelingen. zonnevelden (ca 2 ha) bi elke kern direct aan/ > Circa 16 windturbines van 3,6 MW waarvan in het lint. één windturbine geserveerd wordt voor > Warmte: collectieve en individuele WKO- waterstofproductie. installaties in combinatie met zonnepanelen

Deel 3 De 3 scenario’s 27 (PV en Zon-thermie) en warmtepompen. grote windturbines en dag/seizoenbalans door Een deel van Gorinchem op een warmtenet, combinatie met zonenergie. gevoed met restwarmte. Industriële > Opwekvermogens elektriciteit (Gwh / grootverbruikers en bedriventerreinen zin Terajoule): 390 Gwh / 1.403 TJ. koploper in besparingen. > Ruimtebeslag (ha): 85 ha grondgebonden+ 92,5 ha op grote daken + 22 ha op Dit scenario veronderstelt een nauwe afstemming woningdaken. met Vifheerenlanden/Utrecht en provincie Noord- > Landschap en ruimtelike kwaliteit: energie- Brabant. Een ruimtelike visie op grootschalige opwek in een aantal linvormige parken, geeft opwekking langs de Riksinfrastructuur (gehele bi verdere groei mogelik een onduidelik A27) is gewenst. beeld. Kleine dorpszonneweides passen nog Prestaties van het scenario in stedenbouwkundige ‘korrelgrootte’ van > Energietechniek: effectieve opwekking met de linten. Zonnevelden bi turbines is logisch.

28 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Veel windturbines en dus grote impact op > Werken: koppeling mogelik met bestaande en horizonbeleving. nieuwe bedriven/industrie van Gorinchem en > Groen / water / biodiversiteit: In dit scenario Meerkerk. komen er windturbines in het Groene Hart > Mobiliteit: sterke koppeling aan elektrisch (langs de A27). Er is een mogelikheid om riden / waterstof tanken, vervoersstromen en water en groenverbindingen te maken. energie logisch te koppelen. Windturbines zin een risico voor vogels, dus > Circulariteit: gebruik van restwarmte molens worden regelmatig tidelik stilgezet. en koppelen energiestromen op > Leefbaarheid: kans op lokale hinder door bedriventerreinen. windturbines.

> Recreatie: kansen voor versterken oost-west recreatieroutes (oa via servicewegen).

Deel 3 De 3 scenario’s 29 scenario DUURZAME LINIE A27

Streefkerk

100 HECTARE

Kinderdijk

Nieuw-Lekkerland

Bleskensgraaf

Hofwegen Kooiwijk

Oud-Alblas

Wijngaarden

H2 productie

30 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Gelkenes Waal

Langerak Liesveld Nieuwpoort

Graafland

Groot-Ammers

De Donk

Goudriaan

Noordeloos

5x

Ottoland Minkeloos Brandwijk

Vuilendam Nederslingeland

Overslingeland Hoornaar

Gijbeland

Hoogblokland Molenaarsgraaf

Pinke(n)veer

Arkel

De Kooi 5x Giessenburg Peursum

Giessen-Oudekerk

Schelluinen Giessen-Nieuwkerk

Gorinchem

6x

Wind dwars op A27

Zon gebundeld, groen omkaderd

Deel 3 De 3 scenario’s 31 ZONNEWAARD Elektriciteit Minimale RES OPGAVE 2030 630 TJ TOTALE OPGAVE 2050 (ENERGIEneutraal) 2600 TJ

Wind op land • 5 turbines (3,6 MW) - 3 bestaande A15 tellen wel mee 126 TJ

Grootschalig gebouw gebonden zon • Bedrijvendaken (50%) van 135 ha = 67,5 ha 375 tj • Schuren boeren, 250x1000 m2 139 tj

Grootschalig niet gebouw gebonden • 240 hectare zon Alblasserdam 480 TJ • Dorpszonneweiden 70 ha verspreid over linten 140 tj • Zonneweiden boeren 100x4500 m2 90 Tj 1350 TJ

Windturine 3,6 MW = 36 TJ Ashoogte 108 (zoals bestaande 3 A15)

Zonneveld 10 hectare = 20 TJ 18 hectare zonneveld = 1 windturbine

Zon op dak 1 hectare (10.000 m2)= 5,6 TJ

32 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Deel 3 DE 3 SCENARIO’S ZONNEWAARD

In dit scenario wordt onderzocht of op zon ook sterk in op het gebruik van duurzaam doelstellingen behaald kunnen worden zonder gas (uit waterstof en biomassa zoals gft, mest en de plaatsing van extra windturbines. Ontwerp maai-snoeiafval). Ingezet wordt op een versnelling en inpassing van zonnevelden in combinatie van het geothermie onderzoek. Energiecoöperaties met nieuwe natuur, water en recreatie staat en grote energiebedriven werken samen. Vanwege centraal. Meervoudige functionaliteit heeft versterking van de elektriciteitsnetwerken, grond een meerwaarde. en netwerken en grond- en inrichtingskosten is dit een relatief kostbaar scenario. Dit scenario gaat uit van grootschalige elektriciteitsopwekking zónder gebruik te Ingrediënten maken van extra windturbines. Er wordt vooral > Geen grote of kleine windturbines extra gebruik gemaakt van zonnepanelen voor in dit scenario ten opzichte van de 3 van elektriciteitsopwekking en warmte (zonne-thermie). Giessenburg en de te realiseren 2 turbines bi Dit vraagt relatief veel ruimte. Elektriciteitsbesparing Groote Haar. wordt daarom nog belangriker. Immers, wat je niet > Zonnevelden van in totaal 240 ha in enkele gebruikt hoef je ook niet op te wekken. clusters en in combinatie met ruimte voor water, natuur en recreatie. Een aantal grote zonnevelden is noodzakelik in dit > Ook wordt het aandeel dorpszonneweides scenario om in de elektriciteitsvraag te voorzien. vergroot van 35 naar in totaal 70 ha – Gekozen is om deze velden te positioneren in de verspreid in de linten nabi kernen. zone van de A27. Dit is een gebied in de Oude > Boerenerven spelen een belangrike rol Hollandse waterlinie en raakt aan de Nieuwe in de energie-voorziening. In dit scenario Hollandse Waterlinie (Vifheerenlanden). Een ander komen kleinschalige zonnevelden tot cluster van zonnevelden wordt gezocht aan de 0,5 ha op of direct aan het boerenerf en westkant van de Alblasserwaard nabi de N214 biovergistings-installaties op boerenerven en en in de zone met sterke bodemdaling nabi bedriventerreinen. bestaande natuur (N2000). Door de zonnevelden > Waterstoftankstations (bi tank/laadstations goed in te passen met een combinatie van nieuwe Alblasserdam en bi Gorinchem). natuur, water en recreatie ontstaat meerwaarde > In de nabiheid van Wingaarden een versnelde voor de toekomst – ook als panelen later reservering/proefboring voor geothermie. weer zouden verdwinen moet een interessant > Een reserveringsstrook voor kabels en landschap achterbliven. Het scenario zet behalve leidingen waaronder kort na 2030 een

Deel 3 De 3 scenario’s 33 hoge temperatuur/midden temperatuur TEO en TEA. Een deel van Gorinchem warmteleiding tussen Drechtsteden en op een warmtenet, gevoed met Gorinchem. restwarmte. Industriële grootverbruikers > Een centrale installatie voor de productie van en bedriventerreinen zin koploper in groengas/waterstof met zonlicht nabi de besparingen. rioolwaterzuiveringen. > Een waterkrachtcentrale met De elektriciteit-verdeelstations Alblasserdam en onderwaterturbines in de Merwede. Arkel spelen een ordenende rol. > Basis van dit scenario: zonnepanelen op daken van woningen, bedriven Dit scenario vraagt om substantiële en boerenschuren en in kleinschalige grondaankopen en transformatie door herinrichting coöperatieve en goed ingerichte dorps- van de gronden. De onrendabele top van zonne- zonnevelden (ca 2 ha) bi elke kern direct aan/ projecten wordt door de overheid gefinancierd. in het lint. > Warmte: collectieve en individuele WKO- Prestaties van het scenario installaties in combinatie met zonnepanelen > Energietechniek: ruimte-vragende opwekking (PV en Zon-thermie) en warmtepompen. door zonenergie.

34 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 > Opwekvermogens elektriciteit (Gwh / wassen van de panelen en de mogelik Terajoule): 375 Gwh / 1.350 TJ. negatieve invloed op de bodem- en > Ruimtebeslag (bruto ha): 355 ha oppervlaktewaterkwaliteit door schaduw en grondgebonden + 92,5 ha op grote daken + uitspoeling van voedingsstoffen. 22 ha op woningdaken. > Leefbaarheid: De Alblasserwaard wordt erg > Landschap en ruimtelike kwaliteit: bepaald door zonnepanelen. Teruggang in energie-opwek in een aantal grote clusters landbouwareaal. van zonnevelden worden bepalend in > Recreatie: kansen voor versterken de landschapsbeleving. Door groene recreatieroutes (oa via servicewegen) en inpassing ontstaat hier een geheel nieuw groene plekken. energielandschapstype. Een veelheid van > Werken: koppeling mogelik met bestaande en kleine zonnevelden in en aan de linten. nieuwe bedriven/industrie van Gorinchem en > Groen / water / biodiversiteit: mogelikheid in Molenlanden. om water en groenverbindingen te maken > Wonen: veel zonnevelden in woonomgeving. (wilgenstruweel, bloemrik gras, rietland, > Mobiliteit: koppeling aan elektrisch riden / waterbergingen, hagenlandschap). waterstof maken. Zonnepanelen geven dekking aan kleine > Circulariteit: vragen over circulariteit en CO2 dieren en broedgelegenheid. Risico is het footprint van panelen.

Deel 3 De 3 scenario’s 35 scenario Zonnewaard

Streefkerk

100 HECTARE

Kinderdijk

Nieuw-Lekkerland

Bleskensgraaf

Hofwegen Kooiwijk

Oud-Alblas

Wijngaarden

36 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Gelkenes Waal

Langerak Liesveld Nieuwpoort

Graafland

Groot-Ammers

De Donk

Goudriaan

Noordeloos

Ottoland Minkeloos Brandwijk

Vuilendam Nederslingeland

Overslingeland Hoornaar

Gijbeland

Hoogblokland Molenaarsgraaf

Pinke(n)veer

Arkel

De Kooi

Giessenburg Peursum

Giessen-Oudekerk

Schelluinen Giessen-Nieuwkerk

Gorinchem

Zon gebundeld, groen omkaderd

Deel 3 De 3 scenario’s 37 Deel 4 Conclusies

Verschillen en keuzemogelijkheden > Zonnewaard is wellicht kansrik voor koppeling De geschetste 3 ruimtelike scenario’s bieden elk met landschapsbouw en coöperatieve voldoende potentie om de doelstellingen voor de vormen. Het landt veel meer in het gehéle RES te realiseren. Daarmee is niet gezegd dat gebied en vraagt veel samenwerking met elk scenario even gemakkelik te realiseren is, of landbouwers/grondbezitters. Het vraagt haalbaar is. Er zin verschillen en de scenario’s mogelik ook veel sturing om echt grote geven inzicht in keuzemogelikheden en mogelike zonnevelden goed in te passen. consequenties. Bedriventerreinen zin kansrike plekken voor > Scenario A15 corridor levert de hoogste energieopwekking en uitwisseling. De terreinen potentiële opwekpotentie, omdat hierin veel liggen verspreid in de regio. De scenario’s windturbines zin opgesteld. De kansen van energiecorridor A15 en energielinie A27 ontlopen koppelingen met bedriven(terreinen) is hierin elkaar niet veel in welke bedriventerreinen tot welk ook het grootst. Door de combinatie van wind scenario behoort. We hebben er daarom voor en zon is een stabiele stroom op te wekken. gekozen om in alle drie de scenario’s de daken van > Scenario A27 is in feite een keuze voor bedriven te benutten. windturbines ten noorden van Molenlanden in plaats van in polder Oud Alblas en een Het potentiële gebruik van restwarmte is vooral vergroting van windlocatie Giessenburg. Door aan de orde in de A15 corridor. De meeste de combinatie van wind en zon is een stabiele winst in energiebesparing en mee-koppeling van stroom op te wekken. restwarmte/CO2 is te behalen bi bedriven in de > Scenario Zonnewaard impliceert een groot Alblasserwaard: areaal zonnevelden en vraagt een zware > De RWZI’s en afvalverwerking netinfrastructuur door een hoge piekstroom. > De industriële bedriven op de bedriventerreinen Avelingen-West en -Oost, Elk scenario vereist een eigen aanpak/strategie: Gelkenes en Lekdik. > A15 vraagt nauwe samenwerking op de as Rotterdam-Gorinchem, samen met bedriven Combinatie, Opvoeren en timen van Scenario’s en infrapartien. Een combinatie van de drie scenario’s is denkbaar. > A27 vraagt samenwerking met de buren Het totale opwekvermogen daarvan is groot en in de bekende regio Alblasserwaard- bedraagt ruim 2.000 TJ elektriciteit. De ruimtelike Vifheerenlanden. impact ervan is echter ook erg groot: circa 30

38 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 windturbines en honderden hectares grote Stakeholders over de 3 scenario’s zonnevelden. Op basis van de uitgangspunten De scenario’s zin voorgelegd aan een selectie van en wensen uit de stakeholderbieenkomsten gaat belanghebbenden op 27 januari 2020. Hiervan dit over de grens van het ruimtelik laadvermogen is verslag gemaakt (zie hiervoor de RES regio van de regio. Grote zonnevelden van tientallen Alblasserwaard). Dit gaven de stakeholders mee hectares werden door stakeholders ongewenst op hoofdlinen: geacht. Het maximale aantal grote windturbines in > Bundel vooral de krachten van bedriven, de regio schatten wi in op 25 stuks. overheid en burgers samen, middels lokale coöperaties, community’s of kleine In de scenario’s is bewust conservatief gerekend (gemeentelike) energiebedriven. met windturbines van 3,6 MW. Deze turbines van > Zet in de Regionale Energiestrategie dat je ca 110 m hoog worden momenteel veel ingezet. per dorp energieneutraal kunt worden. Kik Je kunt ook turbines van 5 MW plaatsen. Deze per dorp naar een goede collectieve techniek zin momenteel nog niet vaak toegepast. Ze zin zoals een dorpszonneweide. ongeveer even hoog in as-hoogte, maar hebben > Bedriventerreinen zin een grote kans! andere turbines en grotere wieken. Wanneer je in Vanwege de eigen klimaattafel zin ze niet elk scenario geen 3,6 MW maar 5 MW inzet, wordt formeel onderdeel van de RES, maar ze het opwekvermogen vergroot. Scenario A15 wekt kunnen hier een vliegwiel zin en er is kans op dan 84 TJ meer op, scenario A27 wekt dan 64 TJ restwarmte en andere levering. We hebben meer op. ze daarom actief en plek gegeven in de scenario’s. Het is denkbaar om eerst het ene scenario > Benoem ook risico’s: brandveiligheid, te ontwikkelen en later het andere. Vanuit bodemdegradatie, uitspoeling, netwerkcapaciteit is A15 nu het meest kansrik. (maatschappelike) kosten, risico’s van Daarna zou scenario A27 kunnen worden overstromen in relatie tot kwetsbare vitale gerealiseerd – of eerder al een deel hiervan infrastructuur. Deze risico’s zin nu globaal nabi het Tennet station Arkel. In laatste meegenomen in de vorm van een percentage instantie is het realiseren van grote zonnevelden van projecten die werkelik realiseerbaar zin (Zonnewaard) denkbaar. Dat vraagt ook de langste en de eis van groenblauwe inpassing van voorbereidingstid (ruimtelike planvorming en de zonnepanelen met voldoende tussenruimte. benodigde versterkingen van het elektriciteitsnet). Specifieke risico’s zin nu buiten beschouwing gelaten. We adviseren om dit in concretere

Deel 4 Conclusies 39 40 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 studies en een maatschappelike kostenbaten Het derde scenario (Zonnewaard) bevat alleen analyse een goede plek te geven. zon en is grotendeels verspreid over het verzorgingsgebied. Dit scenario vraagt aanzienlik Netimpact hogere investeringen. Hierin dienen waarschinlik twee nieuwe Stedin stations gebouwd te worden Stedin heeft de mogelike netimpact voor de en is er waarschinlik een extra TenneT station 3 scenario’s globaal in kaart gebracht. Zie nodig. De haalbaarheid van dit nieuwe TenneT hiervoor de rapportage van Stedin, 2020. De station is voor de concept RES nog niet getoetst scenario’s verschillen in de impact op de energie met TenneT. infrastructuur. Dit is een logisch gevolg van het verschil in ambitie en de ruimtelike indeling tussen de verschillende scenario’s. Doorkijk 2050 Wil je als regio in 2050 geheel energieneutraal Doordat in het eerste en tweede scenario zin, dan is het nodig om meer elektriciteit grootschalige clustering plaatsvindt rondom op te wekken dan nu in 1 scenario kan. Het stations met capaciteit, zin deze scenario’s elektriciteitsgebruik neemt immers toe door grotendeels in te passen met uitbreiding van elektrificatie van vervoer, verwarmen en een groei de bestaande infrastructuur. Bi het eerste in gebruik van huishoudens en bedriven. Het is scenario(A15) is hierbi een betere spreiding voorstelbaar dat tot 2030 geen grote zonnevelden over de verschillende stations, waardoor er in de Alblasserwaard komen, maar dat ze na 2030 maar beperkt capaciteitsknelpunten optreden. wel nodig zin. De doorkik naar 2050 vraagt een Bi het tweede scenario (A27) is veel opwek stevige extra opgave ten opzichte van 2030 (meer geconcentreerd rondom station Arkel, waardoor besparen en richting 1.500 TJ elektrisch lokaal er waarschinlik een nieuw station gebouwd dient hernieuwbaar opwekvermogen). Innovatie en te worden. Voor beide scenario’s geldt dat er nog efficiëntie spelen dan ook een steeds grotere rol. mogelikheden zin voor optimalisatie, waarbi beter gebruik gemaakt wordt van de kansen die de huidige infrastructuur biedt. Hierdoor kunnen de benodigde investeringen in uitbreiding van bestaande stations en nieuwe stations verminderd worden.

Deel 4 Conclusies 41 42 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Schematische kaart potentiële zoekgebieden

Op de bigaande kaart zin de globale > A15 zone Giessenburg, windpark zoekgebieden aangegeven voor grootschalige Giessenwind, upgraden van huidige 3 turbines elektriciteitsopwekking en de regionale en eventueel uitbreiden met 2 windturbines en warmtebronnen in de RES-regio Alblasserwaard. zonnepanelen > A15 rondom bedriventerrein Avelingen Uit de studies die we hebben gedaan, komt een (zonnepanelen op daken en windturbines) aantal gebieden naar voren die qua ruimtelike (wordt nu onderzoek gedaan door de inpassing, draagvlak en netwerk kansen gemeente Gorinchem samen met het bieden voor (grootschalige) opwekking van bedrifsleven voor 7 tot 10 windturbines) elektriciteit. Passend bi ons bod, kiken we naar > Gorinchem-oost (langs A15) en bi de mogelikheden op de volgende locaties: bedriven van de Lingezone: zonnepanelen op dak en windturbines (wordt nu onderzoek gedaan door de gemeente Gorinchem samen het bedrifsleven voor 2 tot 7 windturbines) > Polder Oud Alblas bi Papendrecht, direct langs de A15 (zonnepanelen en windturbines) > A27 zone nabi Groote Haar en de omgeving van Arkel (er komen zonnepanelen en 2 windturbines van 3,6 Mw) > Bebouwd gebied van Gorinchem (zonnepanelen op dak) > Dorpskernen en -linten (zonnepanelen op daken en kleinschalige zonneweides) > Veen-ontginningslinten (zon op daken en erven, dorpszonneweides) > Diklinten (Lek, Merwede) (zon op daken en erven, dorpszonneweides) > Ruilverkavelingslinten (zon op daken en erven, zon en kleinschalige windmolens) > Rioolwaterzuiveringen bi Schelluinen, Groot Ammers, Gorinchem-west (zonnepanelen en windturbines)

Belangrik om te noemen is dat ter hoogte van de Giessen ruimte open blift als ‘landschappelik venster’ en trekvogelroute van en naar de Biesbosch. Het iconische panorama van de A15 aan de rivier blift een open vizier (geen windturbines). De bestaande locatie met 3 windturbines bi Giessenburg kan worden opgewaardeerd tot een iconisch energiepark met opwekking van zonne-energie en windenergie.

Deel 4 Conclusies 43 Deel 5 ADVIES

Advies aan de RES regio Alblasserwaard Toelichting bij het advies Op basis van de scenario-studie en het onderzoek Kies de zoekgebieden voor grootschalige en de werksessies met stakeholders (2018-2020) opwekvermogens van elektriciteit via het adviseert E-Team het volgende. scenario A15 corridor, aangevuld met een zoekgebied voor de toekomst langs > Kies voor 1.000 Terajoule als een reëel de A27 rondom Arkel. Dit heeft de beste en ambitieus richtpunt voor het op te kansen op koppelingen van energieopwekking stellen opwekvermogen elektriciteit in de met hoofdinfrastructuren. Ook liggen in Alblasserwaard. deze goed bereikbare zone binnen de RES > Zet maximaal in op zonnepanelen op regio Alblasserwaard en bi buurregio’s veel (af)daken van woningen, panden van bedriventerreinen, havens en wateren. Dit biedt publieke gebouwen, bedrifspanden en kansen voor hergebruik van restwarmte, de boerenschuren. opbouw van lokale smartgrids en warmtesystemen > Realiseer circa 15 kleinschalige en voor de plaatsing van functies als biomassa- zonnevelden van circa 2 hectare per veld vergisting of waterstof- en energiesystemen. op restgronden en geluidsschermen en bi dorpskernen. Ons advies is om scenario Zonnewaard niet > Vul dit aan met de plaatsing van 4 verder mee te nemen als optie voor de RES. Dit tot 20 windturbines van 5 MW in de scenario is ongewenst omdat het veel tid en RES regio Alblasserwaard langs de hoge investeringen in grond en het elektriciteitsnet hoofdinfrastructuren (weg, spoor, water). vraagt en een grote claim legt op gronden die > Kies hierbi voor scenario A15, aangevuld geschikt zin voor voedselproductie. Scenario met een deel van scenario A27. Neem energielinie A27 likt iets minder kansrik dan scenario Zonnewaard niet verder mee. scenario energiecorridor A15. > Doe nader locatie-onderzoek voor de windmolens en zonnepanelen in Een nadere locatiestudie is wenselik. Dan zal zoekgebieden voor grootschalige bliken of projecten voor wind en zon daadwerkelik opwekvermogens binnen A15 corridor, kansrik en haalbaar zin. We adviseren om hierbi aangevuld met een zoekgebied voor de een MER en een maatschappelike kosten baten toekomst langs de A27 rondom Arkel. analyse uit te voeren.

44 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 Zoek nadrukkelik naar de mogelikheden binnen schuurdaken van agrarische bedriven is door ons alle (huidige) beperkingen. Stimuleer, activeer conservatief geschat op 1.000 m2 per erf. We en ondersteun bedriven, maatschappelike gaan in onze berekening uit van 250 erven die organisaties en inwoners om bi te dragen aan tot 2030 zonnepanelen op schuurdaken leggen. het benodigde opwekvermogen hernieuwbare Hiermee kan 39 GWh worden opgewekt. Een elektriciteit en hernieuwbare warmte. aanbeveling is dat dak-eigenaren door de RES regio worden ondersteund bi het realiseren van dit Op basis van de scenariostudie kan tussen 630 TJ opwekvermogen. (een minimum om bi te dragen aan de nationale doelstelling) en circa 1.400 TJ hernieuwbare Biedt agrariërs op moderne elektriciteit worden opgewekt. We gaan ervan uit ruilverkavelingsboerderien in de Alblasserwaard dat projecten in de loop der tid afvallen en niet de mogelikheid om per erf maximaal 3 kleine alle kansen kunnen worden benut. Wi adviseren windmolens te plaatsen. De totale energie- om voor het regionale bod een reëel en tegelik opbrengst is weliswaar niet heel groot (10 GWh), ambitieus richtpunt te kiezen in het midden maar voor een landbouwbedrif is de energiemix hiervan: 1.000 TJ (0,28 Twh). van zon én wind gunstig.

Dit betekent concreet: Zet in op de realisatie van een kleinschalige dorps- Zet naast zon op dak van woningen, publieke zonneweide van circa 2 hectare bi elke dorpskern gebouwen en afdaken, maximaal in op het en op restgronden zoals afvalstortlocaties of bi realiseren van zonnepanelen op grote daken rioolwaterzuiveringen. Benut ook wegbermen en van bedriven en agrarische schuren. De grotere geluidsschermen voor zonnepanelen. Dit is in projecten (>15 Kwp, vanaf circa 50 zonnepanelen) principe inpasbaar in de ruimtelike structuur van mogen worden meegerekend in de RES. In de het gebied. Wi adviseren scherp toe te zien op RES regio is er 135 hectare dakoppervlak bi een zorgvuldig ruimtelik ontwerp met een groene bedriven. Niet elk dak is geschikt qua constructie inpassing met functiecombinaties en hier specifiek en niet elke eigenaar krigt de businesscase beleid op te ontwikkelen. In onze berekeningen zin rond, of loopt tegen grenzen aan als het gaat om we uitgegaan van circa 15 dorps-zonneweides in verzekeringen. Wi adviseren om als vuistregel om de Alblasserwaard. Hiermee kan 19 GWh worden nu uit te gaan van 50% van het dakoppervlak van opgewekt. bedriven voor zonnepanelen. Hiermee kan 104 GWh worden opgewekt. Het oppervlak geschikte

Deel 5 Advies 45 Benut daarbi zoveel mogelik de kansen van restwarmte, aquathermie en geothermie. Dit beperkt het benodigde elektrische Energieverbruik 2030, 6811TJ opwekvermogen.

Onderzoek in samenhang met de bovengenoemde opwekvermogens de plaatsing van circa 4 tot 20 extra windturbines van elk 5 MW ten opzichte van de bestaande 3 bi Giessenburg en de te realiseren 2 bi Groote Haar. Verken hiervoor de zoekgebieden zoals naar voren komen in de scenario’s A15 energiecorridor en energielinie A27.

Onze inschatting is dat voor een bod van 1.000 TJ naast veel zonnepanelen op daken 4 tot 10 extra windturbines in de RES regio Alblasserwaard benodigd zin en dat dit aantal Duurzaam goed inpasbaar is. Dit hangt echter wel af van lokale randvoorwaarden zoals nabigelegen Warmte 39% bebouwing, radar, natuurwaarden zoals trekvogels en de mogelikheden in het vigerende ruimtelike 2672 TJ beleid. Met 4-10 turbines kan circa 160 TJ tot 400 TJ elektriciteit worden opgewekt. 1986 TJ Dit advies is vertaald in de bigevoegde 2153 TJ zoekgebiedenkaart. Voor de RES 1.0 dient Elektriciteit, 29% deze kaart te worden vertaald naar concrete opweklocaties. Brandstoffen, 32%

Maart 2020 E-Team RES Alblasserwaard: BVR adviseurs, RRR Advice en Rienstra beleidsanalyse en beleidsadvies.

Energie Mengpaneel Alblasserwaard Een voorbeeld hoe je als regio 1.024 + 126 terajoule hernieuwbare elektriciteit kunt opwekken in de vorm van een ‘regionaal mengpaneel hernieuwbare energie’. Door middel van de knoppen is een gewenste balans te vinden in opwekvermogens van zonne-energie en windenergie.

46 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 elektriciteit

9 10 11 100 HA 8 12 7 13 6 14 0400 TJ 5 15 50 HA 150 HA 4 16 3 0400 TJ 17 0000 TJ 2 18 Windturbines 1 0 19 grote zonnevelden 0 HA 5 MW (10x) (0 ha)

300X 50% 70 HA

150X 450X 25% 75% 35 HA 105 HA

0036 TJ 0X 0000 TJ 0% AANTAL KLEINE WINDMOLENS 0,5 ha zonneveld bij 0070 TJ (20M HOOG) 250 boerenerven (ox) dorpszonneweides 0 HA VAN 2 Ha 1150 TJ 2030 Basisinstellingen

50% 140X

Brandstoffen 25% 75% 70X 210X

waterstof 0378 TJ 0140 TJ elektrisch rijden Zonnepanelen op grote 0% 1000m2 Zon op schuren 0X bedrijvendaken (135 ha) agrariërs (250x)

12 autonome ontwikkeling, telt PANELEN warmte niet mee met de REs 0126 TJ Warmtepompen windturbines (5x) 3 bestaand + groen gas/biomassa 6 18 2 geplande Grote haar PANELEN PANELEN zonthermie aquathermie restwarmte 0184 TJ AANTAL ZONNEPANELEN PER WONING (33.202 TOTAAL)

Deel 5 Advies 47 Bronvermelding

> LA5HL Landschapsontwikkelingsplan Alblasserwaard-Vifheerenlanden, IMOSS 2019

> Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Rikswaterstaat, Klimaatmonitor

> Provincie Zuid-Holland, Gebiedsprofielen Ruimtelike Kwaliteit Alblasserwaard, 2016

> RES regio Alblasserwaard, Bouwstenen voor de RES Alblasserwaard, BVR juli 2019

> RES regio Alblasserwaard, Energie-atlas en verslagen RES Alblasserwaard, BVR juli 2019

> Stedin, Netimpact Stedin, maart 2020

> Topografische dienst, Topkaart kaart Nederland

48 Ruimtelijke Energiescenario’s 2030 49 Colofon

Deze rapportage is uitsluitend bestemd voor het traject van ‘Ruimtelijke Energiescenario’s 2030’. Voor aanvullende infor- matie kunt u contact opnemen met BVR ([email protected]).

Visualisaties en lay-out BVR adviseurs

Rotterdam, maart 2020