Lokalna Strategia Rozwoju

opracowana przez

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”

przy współpracy

INNOVA CONSULTING

Obszar obj ęęęty LSR obejmuje dziesi ęćęćęć gmin:

Bra ńsk, miasto Bra ńsk, , Czy Ŝew-Osada, Klukowo, Kulesze Ko ścielne, Nowe Piekuty, Rudka, Szepietowo, Wysokie Mazowieckie.

Stycze ń, 2009 r.

Spis tre śśści:ci:ci: Wst ęp...... 3 I. Charakterystyka LGD jako jednostki odpowiedzialnej za realizacj ę strategii ...... 7 II. Opis obszaru obj ętego LSR wraz z uzasadnieniem jego wewn ętrznej spójno ści ...... 27 III. Analiza SWOT dla obszaru obj ętego LSR...... 46 IV. Cele ogólne i szczegółowe LSR oraz planowane do realizacji przedsi ęwzi ęcia ...... 55 V. Misja LGD ...... 69 VI. Spójno ść specyfiki obszaru z celami LSR ...... 81 VII. Uzasadnienie podej ścia zintegrowanego dla planowanych w ramach LSR przedsi ęwzi ęć ...... 87 VIII. Uzasadnienie podej ścia innowacyjnego dla planowanych w ramach LSR przedsi ęwzi ęć ...... 89 IX. Okre ślenie procedury oceny zgodno ści operacji z LSR, procedury wyboru operacji przez LGD, procedury odwołania od rozstrzygni ęć organu decyzyjnego w sprawie wyboru operacji w ramach działania, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 21 ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, kryteriów, na podstawie których jest oceniana zgodno ść operacji z LSR, oraz kryteriów wyboru operacji, a tak Ŝe procedury zmiany tych kryteriów...... 93 X. Bud Ŝet LGD dla ka Ŝdego roku realizacji LSR ...... 140 XI. Opis procesu przygotowania LSR ...... 168 XII. Opis procesu wdra Ŝania i aktualizacji LSR ...... 171 XIII. Zasady i sposób dokonywania ewaluacji własnej...... 174 XIV. Powi ązania LSR z innymi dokumentami planistycznymi zwi ązanymi z obszarem obj ętym LSR oraz przewidywany wpływ realizacji LSR na rozwój regionu...... 181 XV. Planowane działania/przedsi ęwzi ęcia/operacje realizowane przez LGD w ramach innych programów wdra Ŝanych na obszarze LSR ...... 194 XVI. Przewidywany wpływ realizacji LSR na rozwój regionu i obszarów wiejskich ...... 204 XVII. Informacja o zał ącznikach ...... 206

2 Wst ęęęppp

Przedstawiona Lokalna Strategia Rozwoju (LSR) została opracowana przez społeczno ść lokaln ą, przy uwzgl ędnieniu zało Ŝeń osi 3 i 4 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 oraz lokalnych potrzeb i uwarunkowa ń. Dokument ten jest efektem współpracy przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, społecznego i gospodarczego , zgodnie z zasadami uspołecznionego i oddolnego planowania strategicznego w ramach Programu Leader, co zdeterminowało zintegrowany charakter działa ń – zarówno w kontek ście obszarowym, jak i sektorowym – uwzgl ędniaj ąc interesy poszczególnych grup społecznych, gmin czy środowisk. Strategia obejmuje obszar dziesi ęciu jednostek samorz ądu terytorialnego: Bra ńsk, miasto Bra ńsk, Ciechanowiec, Czy Ŝew-Osada, Klukowo, Kulesze Ko ścielne, Nowe Piekuty, Rudka, Szepietowo, Wysokie Mazowieckie, poło Ŝonych na spójnym kulturowo, przyrodniczo i gospodarczo obszarze Wysoczyzny Wysokomazowieckiej. Bogactwo kulturowe i interesuj ąca historia tych ziem, w poł ączeniu z urozmaiconym środowiskiem naturalnym i malowniczym krajobrazem oraz podobnymi uwarunkowaniami rozwoju gospodarczego, stanowi ą o spójno ści tego obszaru i decyduj ą o podobnych mo Ŝliwo ściach rozwoju w przyszło ści. Na tej podstawie, od pocz ątku 2008 roku, w wyniku licznych spotka ń informacyjnych i konsultacji z lokaln ą społeczno ści ą uzgodniono zakres działa ń maj ący wpływ za rozwój i realizacj ę zało Ŝeń prezentowanych w kolejnych rozdziałach. Jednocze śnie w trakcie spotka ń odbyły si ę szersze konsultacje i badani społeczne, których efektem jest niniejsza Strategia i zaplanowane do realizacji zadania. Przedsi ęwzi ęcie obejmuj ące stworzenie LGD i opracowanie LSR obejmowało cykl spotka ń szkoleniowo-informacyjnych i konsultacyjnych oraz warsztatów w ka Ŝdej z gmin wchodz ących w skład Lokalnej Grupy Działania, zmierzaj ących w kierunku wykreowania lokalnych liderów, utworzenia stowarzyszenia i opracowania Lokalnej Strategii Rozwoju. W trakcie spotka ń omawiano zagadnienia, które obejmowały, m.in.:  podstawy prawne funkcjonowania LGD,  metodologi ę opracowania Lokalnej Strategii Rozwoju w ramach Programu Leader (budowa, ró Ŝnice pomi ędzy strategi ą tradycyjn ą, harmonogram i zakres prac);  analiz ę obszaru LGD metod ą SWOT;  okre ślenie wspólnych cech, spajaj ących obszar LGD;  wyznaczenie misji, celów strategicznych i operacyjnych;  prac ę nad wyznaczeniem operacji do strategii;  zasady wyboru operacji przez LGD. Z uwagi na zdiagnozowane uwarunkowania rozwoju obszaru LGD „Kraina Bobra” , realizacj ę LSR oparto o jak najlepsze wykorzystanie posiadanych walorów naturalnych i kulturowych, w powi ązaniu z rozwojem w sferze społeczno-gospodarczej i ochron ą środowiska naturalnego. W perspektywie długofalowej podejmowane działania powinny zmierza ć do

3 zrównowa Ŝonego rozwoju obszaru LGD oraz poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców osi ągaj ąc efekt synergii. Przeprowadzona diagnoza, konsultacje społeczne i analiza SWOT wskazały, jakie obszary powinny by ć stymulowane w pierwszej kolejno ści. Niezb ędne jest podj ęcie działa ń w kierunku rozwoju przedsi ębiorczo ści i zdywersyfikowania działalno ści gospodarstw rolnych. Zauwa Ŝalne jest zbyt du Ŝe powi ązanie źródła uzyskiwania dochodów z rolnictwem, przede wszystkim z produkcj ą mleka. Zjawisko to jest szczególnie niebezpieczne w dwóch, skorelowanych ze sob ą kontekstach. Monofunkcyjna gospodarka oparta na rolnictwie rodzi niebezpiecze ństwo dla społeczno ści w przypadku załamania si ę bran Ŝy mlecznej. Dodatkowo, bardzo du Ŝe zag ęszczenie pogłowia bydła wpływa negatywnie na stan środowiska naturalnego, w tym zanieczyszczenie gleb, wód i powietrza. Ogromny potencjał obszaru LGD, w sferze rozwoju funkcji turystycznej oraz zachowanie dla kolejnych pokole ń przyjaznego środowiska pracy, rekreacji i wypoczynku wymaga jednak ochrony tego, co najcenniejsze – nieska Ŝonej przyrody, która jest warunkiem sine qua non Ŝycia i rozwoju ludzko ści. Uwzgl ędniaj ąc specyfik ę planowania oraz zasady finansowania projektów z funduszy strukturalnych, główne zało Ŝenia Strategii maj ą charakter długofalowy i obejmuj ą okres na lata 2008- 2013. W tym kierunku do realizacji na najbli Ŝsze lata zapisano szereg przedsi ęwzi ęć , zmierzaj ących do wykorzystania mocnych stron i szans płyn ących z otoczenia oraz wyeliminowania słabych stron i zabezpieczenia si ę przed zagro Ŝeniami zewn ętrznymi. Działania te polegaj ą przede wszystkim na:  pełnym zdiagnozowaniu posiadanych zasobów historycznych, kulturowych i przyrodniczych wraz z okre śleniem stopnia przydatno ści zasobów dla rozwoju obszaru LGD;  zagospodarowaniu i przygotowaniu zidentyfikowanych zasobów do efektywnego wykorzystania w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego, w tym turystyki;  poprawie przepływu szeroko rozumianej informacji i aktywizacji mieszka ńców obszaru LGD;  kreowaniu pozarolniczych miejsc pracy i źródeł dochodu dla mieszka ńców;  wzmacnianiu kapitału społecznego;  promocji obszaru i jego walorów. Przyst ępuj ąc do planowania strategii dla LGD zało Ŝono post ępowanie procesowe, systematyzuj ące wszystkie działania na przyszło ść w celu uzyskania jak najlepszego efektu interwencji i wykorzystania środków finansowych. My ślą przewodni ą było ustalenie zakresu i harmonogramu działa ń w taki sposób aby w optymalny i innowacyjny sposób wykorzystywa ć zasoby, integrowa ć je i uzyska ć efekt synergii.

4 Dla lepszego zrozumienia proces planowania mo Ŝna zilustrowa ć graficznie.

LGD „Kraina Bobra” – Stan obecny

Diagnoza zasobów

Zagospodarowanie zasobów Przepływ informacji, Aktywizacja mieszka ńców

(rewitalizacja, integracja środowisk, w kontek ście społeczno- rekultywacja, renowacja, sektorów gospodarczym itd.)

LGD „Kraina Bobra” – stan po Ŝą dany

Promocja

Punktem wyj ścia jest zatem zdiagnozowanie stanu obecnego i określenie mo Ŝliwo ści zmian oraz wykorzystania zasobów za pomoc ą szeregu bada ń i analiz, planów, studiów wykonalno ści, etc. Nast ępnie zakłada si ę zagospodarowanie zasobów, m.in. poprzez stworzenie infrastruktury turystycznej, kulturalnej i inne działania, np. szlaki turystyczne, świetlice wiejskie, zagospodarowanie ciekawych obiektów i miejsc w ramach odnowy wsi czy małych projektów. Równolegle powinien nast ępowa ć proces informowania podmiotów z terenu LGD na temat prowadzonych działa ń i mo Ŝliwo ści wł ączenia si ę w nie oraz ich wykorzystania. W efekcie powinien nast ępowa ć tak Ŝe równolegle skojarzony proces aktywizacji społeczno-gospodarczej w wyniku wsparcia inwestycyjnego mieszka ńców w ramach wdra Ŝania LSR, np. tworzenie miejsc noclegowych, obiektów gastronomicznych, uruchomienie produkcji b ądź świadczenie usług poprzez wsparcie w ramach tworzenia i rozwoju mikroprzedsi ębiorstw czy ró Ŝnicowania w kierunku działalno ści nierolniczej, itd. Efektem finalnym b ędzie stan po Ŝą dany, który b ędzie promowany w celu osi ągania celów LSR, np.

5 poprzez zwi ększenia ruchu turystycznego i wywołane tym stymulowanie lokalnej gospodarki czy oŜywienie Ŝycia społeczno. Program Leader obejmuje szereg instrumentów wspieraj ących przemiany obszarów wiejskich w kierunku rozwoju wielofunkcyjnego i poprawy standardu Ŝycia. Rozs ądnie skonstruowana strategia pozwoli lokalnej grupie działania na rozwój zasobów ludzkich, wzrost aktywno ści ludno ści, ogólnej świadomo ści, co do mo Ŝliwo ści gospodarowania na obszarach wiejskich, popraw ę estetyki przestrzeni. Wykorzystanie nadarzaj ącej si ę szansy uzale Ŝnione jest jednak od samych mieszka ńców. Ogromna odpowiedzialno ść i nadzieja spoczywa w tym momencie na lokalnych liderach i animatorach, którzy powinni przełama ć opór i zamkni ęcie przed tym „co nowe” oraz rozpowszechnia ć zało Ŝenia programu i korzy ści z nim zwi ązane. Program Leader stwarza ogromn ą szans ę, w innowacyjny sposób oddaj ąc kompetencje w r ęce mieszka ńców. Przeprowadzone na obszarze LGD „Kraina Bobra” konsultacje społeczne wskazuj ące na zainteresowanie i zaanga Ŝowanie mieszka ńców w Ŝycie lokalne a aktywno ść liderów pozwala optymistycznie patrze ć w przyszło ść i wierzy ć w sukces LEADER-a na obszarze LGD „Kraina Bobra”.

6 I. Charakterystyka LGD jako jednostki odpowiedzialnej za realizacj ęęę strategii

I.I. Nazwa i status prawny LGD oraz data jej rejestracji i numer w Krajowym Rejestrze Sądowym Lokalna Grupa Działania posiada status prawny stowarzyszenia, działaj ąc pod nazw ą Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”. Jest ono dobrowolnym, samorz ądnym i trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, maj ącym na celu działanie na rzecz zrównowa Ŝonego rozwoju obszarów wiejskich, aktywizowanie ludno ści wiejskiej, realizacj ę lokalnej strategii rozwoju (LSR) opracowanej przez lokaln ą grup ę działania (LGD) oraz prowadzenie innych działa ń na rzecz rozwoju obszarów wiejskich poło Ŝonych na terenie działalno ści Stowarzyszenia. Podstaw ą prawn ą działania naszej LGD jest : • ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. nr 79, poz. 855 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. z 2007 r. nr 64, poz. 427) • rozporz ądzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrze śnia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. Urz. UE L 277 z 21.10.205, str. 1). Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” zostało zarejestrowane w dniu 21.08.2008 r. przez S ąd Rejonowy w Białymstoku, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru S ądowego pod numerem KRS: 0000310272. Zgodnie z zapisami statutu terenem jego działania jest obszar dziesi ęciu gmin obj ętych projektem, tj.: miasto Bra ńsk, Bra ńsk, Ciechanowiec, Czy Ŝew-Osada, Klukowo, Kulesze Ko ścielne, Nowe Piekuty, Szepietowo, Rudka, Wysokie Mazowieckie. Siedzib ą Stowarzyszenia jest miejscowo ść Wysokie Mazowieckie, ze wzgl ędu na charakter i znaczenie miasta jako centrum społeczno-gospodarczego i kulturalnego obszaru LGD. Obieraj ąc siedzib ę biura LGD kierowano si ę kryterium dost ępno ści komunikacyjnej dla mieszka ńców wszystkich gmin z obszaru LGD, reprezentacyjno ści ą siedziby oraz dost ępem do szeroko rozumianej infrastruktury. Głównym celem działalno ści Stowarzyszenia jest wspólne działanie przedstawicieli trzech sektorów na rzecz szeroko poj ętego rozwoju obszaru LGD „Kraina Bobra”. Statutowymi celami Stowarzyszenia s ą: 1. działanie na rzecz zrównowa Ŝonego rozwoju obszarów wiejskich; 2. aktywizowanie ludno ści wiejskiej; 3. realizacja lokalnej strategii rozwoju opracowanej przez lokaln ą grup ę działania (LGD); 4. prowadzenie innych działa ń na rzecz rozwoju obszarów wiejskich poło Ŝonych na terenie działalno ści Stowarzyszenia.

7 Powy Ŝej okre ślone cele, Stowarzyszenie b ędzie realizowało poprzez: 1) wdra Ŝanie do realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 poprzez działania informacyjne, promocyjne i tworzenie oraz realizacj ę Lokalnej Strategii Rozwoju, 2) wdra Ŝanie innych programów operacyjnych obowi ązuj ących dla Polski, 3) przeprowadzanie bada ń, ekspertyz i analiz maj ących na celu poznanie potencjału i zasobów środowiska i gospodarki regionu dla celów opracowywania strategii rozwoju regionu, 4) organizowanie spotka ń grup dyskusyjnych maj ących na celu informowanie mieszka ńców o mo Ŝliwych drogach rozwoju zrównowa Ŝonego regionu, 5) zach ęcanie społeczno ści lokalnej do aktywnego uczestnictwa w spotkaniach informacyjnych i dyskusyjnych, 6) współprac ę i wymian ę do świadcze ń z instytucjami publicznymi i organizacjami pozarz ądowymi działaj ącymi w zakresie obj ętym celem Stowarzyszenia na poziomie krajowym i mi ędzynarodowym, 7) promocj ę i informacj ę dotycz ącą zało Ŝeń i sposobu realizacji lokalnej strategii rozwoju, 8) informowanie, pomoc szkoleniow ą i doradcz ą w zakresie zasad przyznawania, przygotowywania i realizacji projektów w ramach PROW na lata 2007-2013 i lokalnej strategii rozwoju, 9) organizacj ę imprez promuj ących region, jego produkty, usługi, kultur ę, sztuk ę. Stowarzyszenie realizuj ąc cel statutowy, mo Ŝe powoła ć inne jednostki organizacyjne w granicach prawem dopuszczalnych. W swych działaniach opiera si ę na pracy społecznej członków i zatrudnionych pracownikach. Stowarzyszenie mo Ŝe zatrudnia ć pracowników do prowadzenia swoich spraw. Zastrzega si ę jednak, Ŝe w biurze LGD nie mog ą by ć zatrudnione osoby b ędące członkami organu decyzyjnego - Rady. Stowarzyszenie mo Ŝe by ć członkiem krajowych i mi ędzynarodowych organizacji, o tym samym lub podobnym profilu działania. Stowarzyszenie LGD „Kraina Bobra” liczy obecnie 57 członków. Jednocze śnie LGD jest organizacj ą otwart ą, nieustannie zach ęcaj ącą mieszka ńców, instytucje sektora publicznego, prywatnego oraz organizacje pozarz ądowe do wzi ęcia udziału w podj ętej inicjatywie i wst ępowania w szeregi Stowarzyszenia.

I.II. Opis procesu budowania partnerstwa Pomysł powołania partnerstwa lokalnego, skupiaj ącego przedstawicieli trzech sektorów i działaj ącego na rzecz szeroko rozumianego rozwoju zrodził si ę w 2007 r., podczas spotka ń przedstawicieli samorz ądów i lokalnych liderów z terenu powiatu wysokomazowieckiego i bielskiego. Do świadczenia i dobre przykłady funkcjonowania tego rodzaju partnerstw, zarówno w województwie podlaskim, jak te Ŝ w całej Polsce i UE zainspirowały lokalnych liderów do podj ęcia działa ń w tym zakresie. Szereg problemów lokalnych, słaba współpraca samorz ądów, przedsi ębiorców, organizacji pozarz ądowych, niski stopie ń integracji społecznej oraz wykorzystywania posiadanych zasobów w bezpo średni sposób korespondowały z zało Ŝeniami i celami programu Leader. W efekcie, po dokładnym zapoznaniu si ę z zasadami oddolnej inicjatywy w ramach 4 osi PROW, zdecydowano o

8 podj ęciu współpracy pomi ędzy gminami: miasto Bra ńsk, Bra ńsk, Ciechanowiec, Czy Ŝew-Osada, Klukowo, Kulesze Ko ścielne, Nowe Piekuty, Szepietowo, Rudka, Wysokie Mazowieckie, w celu rozpocz ęcia działa ń zmierzaj ących do aktywizacji samorz ądów i partnerów społeczno-gospodarczych, zainteresowanych wspólnym działaniem na rzecz budowania kapitału społecznego, aktywizacji środowisk lokalnych, tworzenia nowych miejsc pracy i dochodu, zachowania i wykorzystania dziedzictwa kulturowego oraz zasobów przyrodniczych. Efektem tej współpracy stało si ę powołanie Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”. Pierwszy etap projektu polegał na informowaniu i aktywizowaniu lokalnej społeczno ści w celu zwi ększenia wiedzy i świadomo ści mieszka ńców na temat programu Leader oraz zainteresowania potencjalnych partnerów udziałem w projekcie. Na pocz ątku 2008 r. w ka Ŝdej z gmin tworz ących LGD odbył si ę cykl spotka ń szkoleniowo- informacyjnych obejmuj ących prezentacj ę zało Ŝeń programu Leader, do świadcze ń i dobrych praktyk z funkcjonuj ących ju Ŝ lokalnych grup, charakterystyk ę trójsektorowego partnerstwa, a tak Ŝe okre ślenie szans, jakie dla rozwoju obszarów wiejskich stwarza uczestnictwo w programie. Kolejnym etapem były spotkania szkoleniowo- konsultacyjne i warsztaty moderowane przez ekspertów, podczas których przedstawiciele trzech sektorów, z ka Ŝdej wchodz ącej w skład LGD gminy, przeprowadzili analiz ę SWOT obszaru w poszczególnych płaszczyznach, tj. społecznej, gospodarczej, infrastrukturalnej i środowiskowej. Nast ępnie w nawi ązaniu do przeprowadzonej diagnozy i analizy, z których wynikały okre ślone uwarunkowania, zgłaszano propozycje dotycz ące wizji i misji obszaru oraz kierunków rozwoju strategicznego i przedsi ęwzi ęć do realizacji. Zdiagnozowano podstawowe problemy wyst ępuj ące na opisywanym obszarze, a tak Ŝe dokonano okre ślenia celów i propozycji działa ń zmierzaj ących do ich eliminowania. Szczególn ą uwag ę po świ ęcono zidentyfikowanym mocnym stronom i szansom - czynnikom na których powinna opiera ć si ę strategia rozwoju. Starano si ę odnale źć tzw. USP ( Unique Selling Proposition ) – w dosłownym tłumaczeniu unikaln ą propozycj ę sprzeda Ŝow ą, która pozwoli odró Ŝni ć obszar LGD „Kraina Bobra” od innych LGD, b ędących w pewnym sensie konkurentami w zakresie chocia Ŝby turystyki, osiedlania, inwestowania, czy produkcji dóbr lub świadczenia usług. W procesie tworzenia analizy SWOT du Ŝą rol ę odegrali sami mieszka ńcy gmin nale Ŝą cych do LGD. Wypowiadali si ę oni na temat: głównych zasobów oraz barier w rozwoju, identyfikacji celów, mo Ŝliwo ści współpracy pomi ędzy gminami i czynnego zainteresowania udziałem w rozwoju gmin. W trakcie spotkania przeprowadzono równie Ŝ badanie ankietowe, które pozwoliło uzyska ć opini ę w kwestiach problemowych. W oparciu o analiz ę otoczenia oraz opinie mieszka ńców wyró Ŝniono najwa Ŝniejsze problemy obszaru działania LGD, mocne i słabe strony, szanse i zagro Ŝenia oraz skonstruowano adekwatne do tych czynników cele i przedsi ęwzi ęcia . W dalszym etapie

9 przyst ąpiono do opracowania Lokalnej Strategii Rozwoju w oparciu o wypracowane na spotkaniach zało Ŝenia. W spotkaniach tych wzi ęli udział przedstawiciele wszystkich gmin bior ących udział w projekcie m.in. samorz ądy, przedsi ębiorcy, rolnicy, organizacje pozarz ądowe oraz pozostali mieszka ńcy. Bardzo wa Ŝnym aspektem było wł ączenie całego przekroju społecze ństwa w proces planowania strategicznego, zarówno w kontek ście sektorowym, jak te Ŝ wiekowym. Du Ŝą wag ę przywi ązano do zaktywizowania ludzi młodych, w celu przełamania ich marazmu i zapewnienia „świe Ŝości ich umysłów” w sferze planistycznej. Zakładano, Ŝe udział młodej cz ęś ci społecze ństwa pozwoli na wygenerowanie bardziej innowacyjnych pomysłów i charakteru LSR, co wprost nawi ązuje do zało Ŝeń Programu Leader. Spotkania szkoleniowo-informacyjne miały równie Ŝ charakter promocyjny. Głównym zało Ŝeniem było bowiem zach ęcenie mieszka ńców oraz reprezentantów wszystkich trzech sektorów do wspólnego działania i wł ączenia si ę do procesu budowania partnerstwa, którego wynikiem b ędzie opracowanie strategii rozwoju, a nast ępnie efektywne jej wdra Ŝanie.

Etap trzeci polegał na sformalizowaniu okre ślonych celów poprzez stworzenie Lokalnej Strategii Rozwoju oraz powołanie w formie stowarzyszenia Lokalnej Grupy Działania, która przyj ęła nazw ę LGD „Kraina Bobra”. W dniu 8 maja 2008 r. w miejscowo ści Wysokie Mazowieckie odbyło si ę zgromadzenie zało Ŝycieli stowarzyszenia. Po ustaleniu porz ądku obrad i wyborze przewodnicz ącego zebrania, zało Ŝyciele jednomy ślnie przyj ęli statut stowarzyszenia. Podczas spotkania dokonano tak Ŝe wyboru komitetu zało Ŝycielskiego Stowarzyszenia oraz władz stowarzyszenia – zarz ądu, komisji rewizyjnej oraz rady. Tego samego dnia odbyło si ę pierwsze zebranie nowo wybranego zarz ądu, celem wyboru prezesa i wiceprezesów.

10

Proces powstawania partnerstwa miał charakter silnie uspołeczniony. Przede wszystkim polegał na integracji przedstawicieli trzech sektorów, celem wypracowania wizji rozwoju i zasad współpracy. Obejmował on spotkania, dzi ęki którym mo Ŝliwe było opracowanie niniejszej Strategii.

I. III. Charakterystyka partnerstwa i sposób rozszerzania/zmiany składu LGD Obecnie LGD „Kraina Bobra” liczy 57 członków zwyczajnych , reprezentuj ących wszystkie wymagane przepisami sektory: publiczny, społeczny i gospodarczy. Wszystkie gminy, których obszar jest obj ęty LSR s ą jej członkami. Poni Ŝej przedstawiono skład Stowarzyszenia wraz z podaniem reprezentowanego sektora i funkcji w organach LGD. Osoba LP. Nazwa Reprezentuj ąca Funkcja w LGD Sektor

1. Miasto Bra ńsk Daniel Antoni Ba ńkowski Członek Rady publiczny

2. Bra ńsk Krzysztof Jaworowski Członek Zarz ądu publiczny

3. Mirosław Reczko Wiceprezes Zarz ądu publiczny

4. Gmina Czy Ŝew Osada Anna Bogucka Członek Zarz ądu publiczny

5. Grzegorz Jerzy Członek Zarz ądu publiczny Sylwestrzuk 6. Gmina Kulesze Ko ścielne Józef Grochowski Członek Zarz ądu publiczny

7. Gmina Nowe Piekuty Marek Kaczy ński Członek Zarz ądu publiczny

8. Gmina Rudka Andrzej Anusiewicz Członek Zarz ądu publiczny

9. Gmina Szepietowo Stanisław Roch Wyszy ński Przewodnicz ący Rady publiczny

10. Gmina Wysokie Henryk Wyszy ński Przewodnicz ący Komisji publiczny Mazowieckie Rewizyjnej 11. GOK Czy Ŝew Osada Anna Kazimierczuk Członek Rady publiczny

12. Sylwia Katarzyna Członek Zarz ądu społeczny Grochowska 13. Andrzej Roch Charyton Prezes Zarz ądu społeczny

14. Ryszard Grodzki Wiceprezes Zarz ądu społeczny

15. Helena Uszy ńska Członek Rady społeczny

16. Jerzy Pakieła Członek Rady społeczny

11 17. Joanna Jabło ńska Członek Rady społeczny

18. Tomasz Kowalczuk Członek Rady gospodarczy

19. Monika Piotrowska Członek Rady społeczny

20. Leopold Kami ński Członek Rady społeczny

21. Andrzej Lubowicki Członek Rady społeczny

22. Joanna Kaczy ńska Członek Rady społeczny

23. Monika Agata Wi ęzowska Członek Rady gospodarczy 24. Magdalena Teresa Członek Rady gospodarczy Szabłowska 25. Józef Wyszy ński Członek Rady społeczny

26. Marek Wnorowski Członek Komisji Rewizyjnej społeczny

27. Radosław Siennicki Członek Komisji Rewizyjnej społeczny

28. Regina Szymborska Członek Komisji Rewizyjnej społeczny

29. Paweł Mieczysław Jabło ński Członek Komisji Rewizyjnej społeczny

30. Jerzy Gabrysiak Członek Komisji Rewizyjnej społeczny

31. Kazimierz Krzemie ń Członek Komisji Rewizyjnej społeczny

32. Marzanna Chwaszczewska Członek Komisji Rewizyjnej społeczny

33. Stanisław Ku źmi ński Członek Komisji Rewizyjnej gospodarczy 34. Zofia Krystyna Członek Komisji Rewizyjnej społeczny Januszkiewicz-Diakowska 35. Paweł Szameta Członek Zarz ądu społeczny

36. Bogdan Zieli ński Członek zwyczajny społeczny

37. Szymon Ku źmi ński Członek zwyczajny społeczny

38. Witold Sienicki Członek zwyczajny społeczny

39. Urszula Jankowska Członek zwyczajny społeczny

40. Jan Rzymski Członek zwyczajny społeczny

41. Dariusz Piekutowski Członek zwyczajny gospodarczy

42. Helena Wojno Członek zwyczajny gospodarczy

43. Ewa D ąbrowska Członek zwyczajny społeczny

44. Sylwia Zarzecka Członek zwyczajny społeczny 45. Krzysztof Ostrowski Członek zwyczajny gospodarczy 46. Danuta Romaniuk Członek zwyczajny społeczny

47. Piotr Dołubizno Członek zwyczajny społeczny

48. Piotr Szameta Członek zwyczajny społeczny

49. Antoni Wi śniewski Członek zwyczajny gospodarczy

50. Piotr Uszy ński Członek zwyczajny społeczny

12 51. Zygmunt Wojciech Wojno Członek zwyczajny społeczny

52. Stefan Brzozowski Członek zwyczajny gospodarczy

53. Leszek Gruchała Członek zwyczajny społeczny

54. El Ŝbieta Włostowska Członek zwyczajny społeczny

55. Anna Woronowicz Członek zwyczajny społeczny

56. Alina Zdziarska Członek zwyczajny społeczny

57. Agnieszka Szmurło Członek Rady społeczny

W tabeli poni Ŝej wskazano udział procentowy przedstawicieli poszczególnych sektorów w składzie całego Stowarzyszenia.

Tab. Struktura reprezentatywno ści poszczególnych sektorów w ogólnej liczbie 57 członków LGD L.p. Nazwa sektora Ilo ść członków Udział poszczególnych reprezentuj ących dany sektor sektorów w LGD 1 Społeczny 37 64,9% 2 Gospodarczy 9 15,8% 3 Publiczny 11 19,3% Sektor społeczny i gospodarczy 46 80,7% razem:

Najliczniej reprezentowany jest sektor społeczny, który stanowi 64,9% składu LGD. Sektor publiczny stanowi 19,3% a sektor gospodarczy 15,8% ogółu członków Stowarzyszenia.

Zgodnie ze statutem Stowarzyszenia członkiem mo Ŝe by ć niepozbawiona praw publicznych osoba fizyczna, posiadaj ąca pełn ą zdolno ść do czynno ści prawnych i zamieszkała w jednej z wymienionych gmin: Wysokie Mazowieckie, Ciechanowiec, Czy Ŝew-Osada, Klukowo, Kulesze Ko ścielne, Nowe Piekuty, Szepietowo, Rudka, Bra ńsk, miasto Bra ńsk lub zamieszkała poza terenem wymienionych gmin, dokumentuj ąca si ę kwalifikacjami i odpowiednim do świadczeniem zawodowym, która uto Ŝsamia si ę z działalno ści ą Stowarzyszenia oraz aktywnie uczestniczy w pracach nad rozwojem obszaru LGD. Osoba taka musi ponadto zło Ŝyć deklaracj ę członkowsk ą oraz wystawiony na pi śmie list referencyjny od dwóch członków Stowarzyszenia. Członkiem stowarzyszenia mo Ŝe by ć tak Ŝe osoba prawna, z zastrze Ŝeniem, i Ŝ osoba fizyczna j ą reprezentuj ąca nie jest ju Ŝ członkiem stowarzyszenia. Nabycie i utrata członkowstwa nast ępuje w drodze uchwały przyj ętej zwykł ą wi ększo ści ą głosów Zarz ądu Stowarzyszenia. Formuła LGD ma charakter otwarty i na ka Ŝdym z organizowanych spotka ń, w trakcie rozmów z przedsi ębiorcami, przedstawicielami instytucji pozarz ądowych i publicznych oraz mieszka ńcami, wystosowywane jest zaproszenie do podj ęcia współpracy, wst ąpienia do Stowarzyszenia i działania na rzecz rozwoju terenu LGD, celem jak najlepszego wykorzystania

13 jego zasobów i poprawy jako ści Ŝycia na naszym obszarze. Zaproszenie do podj ęcia współpracy i warunki wst ąpienia do LGD znajduj ą si ę tak Ŝe na stronie internetowej (http://www.krainabobra.pl/ ). LGD Kraina Bobra jest gotowa podejmowa ć współprac ę z nowymi podmiotami i osobami. Ide ą naszego stowarzyszenia jest nawi ązanie współpracy z mo Ŝliwie najwi ększ ą ilo ści ą podmiotów, w tym nie b ędących członkami stowarzyszenia, ale pragn ących wł ączy ć si ę w realizowane przez nas działania. Naszym podstawowym celem jest bowiem skuteczne wdra Ŝanie strategii, przyczyniaj ące si ę do poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców obszaru LGD. Gminy, na obszarze których działa LGD stały si ę członkami Stowarzyszenia. Potwierdza to ch ęć współpracy sektora publicznego z nowym aktorem Ŝycia lokalnego, jakim jest LGD. Współpraca mi ędzy tymi podmiotami jest niezwykle istotna dla optymalnego wykorzystania istniej ących szans rozwoju, posiadanych zasobów i poprawy warunków Ŝycia mieszka ńców. Wynika to z faktu, i Ŝ plany strategiczne oraz koncepcje inwestycyjne przyj ęte przez gminy nie mog ą pozostawa ć w oderwaniu od polityki LGD – pewne sfery powinny si ę uzupełnia ć i wspiera ć w celu uzyskania jak najlepszych efektów rozwoju regionu, w tym efektu synergii.

W my śl postanowie ń statutu członkowie zwyczajni Stowarzyszenia zobowiązani s ą: 1) propagowa ć cele Stowarzyszenia i aktywnie uczestniczy ć w ich realizacji; 2) przestrzega ć postanowie ń Statutu; 3) opłaca ć składki członkowskie; 4) bra ć udział w Walnym Zebraniu Członków. Ponadto członkowie zwyczajni maj ą prawo: 1) wybiera ć i by ć wybieranym do władz Stowarzyszenia; 2) składa ć Zarz ądowi Stowarzyszenia wnioski dotycz ące działalno ści Stowarzyszenia; 3) bra ć udział w organizowanych przez Stowarzyszenie przedsi ęwzi ęciach o charakterze informacyjnym lub szkoleniowym; 4) wst ępu na imprezy kulturalne organizowane przez Stowarzyszenie. Skre ślenie z listy członków Stowarzyszenia nast ępuje z powodu: 1) pisemnej rezygnacji zło Ŝonej Zarz ądowi; 2) wykluczenia na podstawie uchwały Zarz ądu: a) za działalno ść niezgodn ą ze Statutem lub uchwał ą władz Stowarzyszenia; b) za pozbawienie praw publicznych w wyniku prawomocnego orzeczenia s ądu; 3) śmierci;

Zgodnie ze Statutem nowych członków do Stowarzyszenia przejmuje si ę uchwał ą Zarz ądu na podstawie zło Ŝonej deklaracji członkowskiej. Od uchwał Zarz ądu Stowarzyszenia w przedmiocie wykluczenia członków zwykłych Stowarzyszenia przysługuje odwołanie do Walnego Zebrania Członków w terminie 14 dni

14 od dnia dor ęczenia uchwały Zarz ądu o wykluczeniu. Uchwała Walnego Zebrania jest ostateczna i jest podejmowana na najbli Ŝszym Walnym Zebraniu. Od pocz ątku istnienia Stowarzyszenia, w trakcie spotka ń z mieszka ńcami regionu zwracano uwag ę na potrzeb ę dalszego, budowania instytucji LGD i poprawy jej funkcjonowania – jak i mo Ŝliwo ści rozszerzania składu LGD i otwarcie si ę na nowych członków . W efekcie od samego pocz ątku funkcjonowania lokalna grupa działania miała w pełni otwarty charakter wzgl ędem nowych członków, reprezentantów ró Ŝnych sektorów, zakładaj ąc rozszerzanie składu LGD o nowych członków. Ponadto grupa dba o wł ączanie do swych działa ń jak najwi ększej rzeszy mieszka ńców, poprzez proces konsultowania swoich działa ń oraz promowanie realizowanych projektów, w celu jak najlepszego wykorzystania zasobów i poprawy jako ści Ŝycia na opisywanym obszarze. Do współpracy zapraszane s ą równie Ŝ instytucje i podmioty funkcjonuj ące na obszarze działania Stowarzyszenia LGD „Kraina Bobra”.

I. IV. Struktura Rady Ciałem decyzyjnym o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania LGD jest Rada , wchodz ąca zgodnie z §15 statutu do władz Stowarzyszenia. Przepisy statutu stanowi ą, Ŝe Rada, w co najmniej 50% składa si ę z podmiotów, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit b i c rozporz ądzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrze śnia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, – czyli podmiotów gospodarczych i społecznych oraz innych odpowiednich podmiotów reprezentuj ących społecze ństwo obywatelskie, organizacje pozarz ądowe, w tym organizacje zajmuj ące si ę zagadnieniami z zakresu środowiska naturalnego oraz podmiotami odpowiedzialnymi za promowanie równo ści m ęŜczyzn i kobiet – wybieranych i odwoływanych przez Walne Zebranie. W skład Rady wchodz ą przedstawiciele wszystkich gmin b ędących członkami LGD i co najmniej trzej przedstawiciele podmiotów sektora publicznego b ędący członkami LGD, co najmniej trzej przedstawiciele podmiotów sektora społecznego b ędący członkami LGD, a tak Ŝe, co najmniej trzej przedstawiciele przedsi ębiorców b ędący członkami LGD. Wi ększo ść członków Rady posiada udokumentowan ą wiedz ę z zakresu rozwoju obszarów wiejskich i podej ścia Leader. Ponadto, 11członków spo śród 15 osobowego składu Rady jest zameldowana na pobyt stały na obszarze obj ętym LSR (przez okres, co najmniej 3 lat). Równie Ŝ wi ększo ść składu Rady posiada udokumentowane do świadczenie w zakresie realizacji czy rozliczania operacji lub projektów z zakresu rozwoju obszarów wiejskich współfinansowanych ze środków pochodz ących z bud Ŝetu UE. Kwalifikacje i do świadczenie członków Rady b ędą w oczywisty sposób rzutowa ć na efektywn ą prac ę Rady. Informacje na ten temat oraz dokumenty potwierdzaj ące do świadczenie zostan ą zał ączone do wniosku o wybór lokalnej grupy działania do realizacji lokalnej strategii rozwoju.

15 Do wył ącznej kompetencji Rady nale Ŝy wybór operacji , które maj ą by ć realizowane w ramach LSR. Przejrzysto ść i jawno ść podejmowania decyzji zapewniona jest m.in. poprzez zastosowanie do głosowania kart oceny zgodno ści operacji z LSR i kart oceny operacji według kryteriów LGD, które b ędą dost ępne do powszechnego wgl ądu w biurze LGD dla wszystkich wnioskodawców. Jednocze śnie kryteria zawarte w kartach były przedmiotem konsultacji na etapie konstrukcji przedmiotowych kart. Dodatkowo Rada posiada swój regulamin, który okre śla procedury jej działania, stanowi o prawach i obowi ązkach jej członków oraz Przewodnicz ącego, zasadach przygotowywania, zwoływania i prowadzenia posiedze ń, w tym demokratycznych zasadach głosowania i podejmowania decyzji. Okre śla zasady wył ączania członka Rady od udziału w dokonywaniu wyboru operacji w razie zaistnienia okoliczno ści mog ących wywoła ć w ątpliwo ści, co do jego bezstronno ści, a tak Ŝe procedury składania wniosków i zapyta ń. Członek Rady nie mo Ŝe by ć zatrudniony w biurze LGD. Statut LGD zawiera mi ędzy innymi zapis zakazuj ący ł ączenia funkcji w organie decyzyjnym z funkcjami w organie zarz ądczym lub kontrolnym LGD. Ustalanie liczby członków Rady, a tak Ŝe ich wybór i odwołanie nale Ŝy do kompetencji Walnego Zebrania członków, podejmuj ącego decyzj ę bezwzgl ędn ą wi ększo ści ą głosów, przy obecno ści, co najmniej połowy członków Walnego Zebrania. Poni Ŝsza tabela przedstawia skład Rady. Tab. Skład Rady LGD „Kraina Bobra” Okres zameldowania L.p. Imi ę i nazwisko Sektor Gmina na obszarze LGD 1. Stanisław Roch Wyszy ński publiczny Szepietowo pow. 3lata 2. Daniel Antoni Ba ńkowski publiczny m. Bra ńsk pow. 3lata 3. Anna Kazimierczuk publiczny Czy Ŝew-Osada pow. 3lata 4. Helena Uszy ńska społeczny Kulesze Ko ścielne pow. 3lata 5. Jerzy Pakieła społeczny Czy Ŝew Osada pow. 3lata 6. Joanna Jabło ńska społeczny Nowe Piekuty pow. 3lata 7. Tomasz Kowalczuk gospodarczy Rudka pow. 3lata 8. Monika Piotrowska społeczny Bra ńsk - 9. Leopold Kami ński społeczny m. Bra ńsk pow. 3lata 10. Andrzej Lubowicki społeczny Klukowo pow. 3lata 11. Joanna Kaczy ńska społeczny Wysokie Mazowieckie pow. 3lata 12. Monika Agata Wi ęzowska gospodarczy Ciechanowiec pow. 3lata Magdalena Teresa 13. gospodarczy Wysokie Mazowieckie - Szabłowska 14. Józef Wyszy ński społeczny Wysokie Mazowieckie - 15. Agnieszka Szmurło społeczny Bra ńsk

W skład Rady LGD „Kraina Bobra” wchodzi 15 osób, b ędących przedstawicielami wszystkich gmin i reprezentuj ący wszystkie 3 sektory spo śród członków Stowarzyszenia, przy czym przedstawiciele partnerów społecznych i gospodarczych stanowi ą 80%, a partnerów publicznych 20% składu Rady.

16 Tab. Struktura członków organu decyzyjnego - Rady LGD ze wzgl ędu na sektor jaki reprezentuj ą Udział Ilo ść członków reprezentuj ących dany poszczególnych L.p. Nazwa sektora sektor sektorów w Radzie 1 Społeczny 9 60% 2 Gospodarczy 3 20% 3 Publiczny 3 20% Sektor społeczny i gospodarczy 12 % razem:

I.V. Zasady i procedury funkcjonowania LGD Podstawowym aktem zawieraj ącym przepisy dotycz ące funkcjonowania LGD, zapewniaj ącym przejrzysto ść , demokratyczno ść oraz jawno ść podejmowania decyzji, jest statut. Zgodnie z jego postanowieniami do władz Stowarzyszenia nale Ŝą Walne Zebranie Członków, Zarz ąd, Rada i Komisja Rewizyjna . Kadencja Zarz ądu, Rady i Komisji Rewizyjnej trwa cztery lata, za ś członkostwa w tych organach nie mo Ŝna ł ączy ć. Co do zasady uchwały władz Stowarzyszenia zapadaj ą zwykł ą wi ększo ści ą głosów, przy zało Ŝeniu skutecznego zawiadomienia listem poleconym wszystkich członków uprawnionych do głosowania. Jedynie podj ęcie uchwały w sprawie zmiany statutu, odwołania członków Zarz ądu, Komisji Rewizyjnej oraz rozwi ązania Stowarzyszenia wymaga bezwzgl ędnej wi ększo ści głosów, przy obecno ści, co najmniej połowy członków Walnego Zebrania. Zgodnie z §17 statutu najwy Ŝsz ą władz ą Stowarzyszenia jest Walne Zebranie Członków. Zwołuje je Zarz ąd co najmniej jeden raz na sze ść miesi ęcy lub na pisemny wniosek Komisji Rewizyjnej b ądź członków Zarz ądu, powiadamiaj ąc wszystkich członków Stowarzyszenia o jego terminie, miejscu i propozycjach porz ądku obrad. Powiadomienie to nast ępuje w formie listu poleconego lub w ka Ŝdy inny skuteczny sposób, co najmniej 14 dni przed terminem rozpocz ęcia obrad. W Walnym Zebraniu mog ą uczestniczy ć zwyczajni członkowie Stowarzyszenia oraz z głosem doradczym partnerzy Stowarzyszenia, a tak Ŝe zaproszeni przez Zarz ąd go ście. Ka Ŝdemu członkowi zwyczajnemu Stowarzyszenia przysługuje na Walnym Zebraniu jeden głos. Do kompetencji Walnego Zebrania nale Ŝy w szczególno ści uchwalanie kierunków i programu działania Stowarzyszenia (w tym LSR), ustalanie liczby członków Zarz ądu i Komisji Rewizyjnej i Rady oraz wybór i odwołanie członków Zarz ądu i Komisji Rewizyjnej i Rady, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozda ń Zarz ądu i Komisji Rewizyjnej, w szczególno ści dotycz ących projektów realizowanych w ramach lokalnej strategii opracowanej przez LGD, udzielenie absolutorium ust ępuj ącemu Zarz ądowi oraz uchwalanie zmian Statutu. Walne Zgromadzenie podejmuje ponadto uchwały w sprawie przyst ąpienia Stowarzyszenia do innych organizacji, rozwi ązania Stowarzyszenia, a tak Ŝe rozpatruje odwołania od uchwał Zarz ądu wniesionych przez członków Stowarzyszenia.

17 W razie zmniejszenia si ę składu w organach Stowarzyszenia w czasie trwania kadencji, Zarz ąd zwołuje Walne Zebranie w celu uzupełnienia ich składu.

Poni Ŝej przedstawiono schemat organizacyjny Stowarzyszenia Lokalna grupa Działania „Kraina Bobra”.

Walne Zebranie Członków (57członków)

,

Zarz ąd LGD Komisja Rewizyjna Rada LGD (11 członków) (10 członków) (15 członków)

Biuro LGD

Organem wykonawczym Stowarzyszenia jest Zarz ąd. Zarz ąd składa si ę z Prezesa, dwóch Wiceprezesów i od 7 do 9 innych członków Zarządu wybieranych i odwoływanych przez Walne Zebranie. Zarz ąd ukonstytuował si ę na pierwszym po wyborach Zebraniu. Do jego kompetencji nale Ŝy przyjmowanie nowych członków Stowarzyszenia, reprezentowanie Stowarzyszenia na zewn ątrz i działanie w jego imieniu, kierowanie bie Ŝą cą prac ą Stowarzyszenia, zwoływanie Walnego Zebrania, ustalanie wysoko ści składek członkowskich, powoływanie i odwoływanie kierownika Biura Stowarzyszenia (jednostki administracyjnej Stowarzyszenia, kieruj ącej i wykonuj ącej prace organizacyjne i przygotowawcze) oraz zatrudnianie innych pracowników tego Biura. Zarz ąd ponadto okre śla wysoko ść zatrudnienia i zasady wynagradzania pracowników Biura Stowarzyszenia, a tak Ŝe ustala regulamin Biura Stowarzyszenia. Do reprezentowania Stowarzyszenia oraz do zaci ągania zobowi ąza ń maj ątkowych upowa Ŝniony jest Prezes i jeden z wiceprezesów, lub dwóch wiceprezesów działaj ących ł ącznie.

18 Tab. Członkowie Zarz ądu LGD

Członkowie Zarz ądu LGD Nazwa Sektor L.p. Imi ę i nazwisko Pełniona funkcja reprezentowanej reprezentowany gminy 1. Roch Andrzej Charyton Prezes Zarz ądu m. Bra ńsk społeczny 2. Ryszard Grodzki Wiceprezes Zarz ądu Szepietowo społeczny 3. Mirosław Reczko Wiceprezes Zarz ądu Ciechanowiec publiczny Wysokie 4. Sylwia Katarzyna Grochowska Członek Zarz ądu społeczny Mazowieckie 5. Grzegorz Jerzy Sylwestrzuk Członek Zarz ądu Klukowo publiczny 6. Krzysztof Jaworowski Członek Zarz ądu Bra ńsk publiczny 7. Andrzej Anusiewicz Członek Zarz ądu Rudka publiczny 8. Marek Kaczy ński Członek Zarz ądu Nowe Piekuty publiczny 9. Anna Bogucka Członek Zarz ądu Czy Ŝew Osada publiczny 10. Józef Grochowski Członek Zarz ądu Kulesze Ko ścielne publiczny 11. Paweł Szameta Członek Zarz ądu - społeczny

Tab. Struktura członków Zarz ądu LGD ze wzgl ędu na sektor jaki reprezentuj ą L.p. Nazwa sektora Ilo ść członków reprezentuj ących Udział poszczególnych dany sektor sektorów w zarz ądzie 1 Społeczny 4 36% 2 Gospodarczy 0 0% 3 Publiczny 7 64% Sektor społeczny i gospodarczy 4 36% razem:

Członkowie Zarz ądu posiadaj ą wieloletnie i ró Ŝnorodne do świadczenie w realizacji projektów na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, i innych projektów o zbli Ŝonej wielko ści i tematyce np. przedakcesyjnych (PHARE, SAPARD), jak i strukturalnych (m.in. ZPORR, SPO RO). Spo śród projektów o charakterze nieinwestycyjnym, nale Ŝy przede wszystkim wymieni ć przedsi ęwzi ęcia dotycz ące organizacji szkole ń i imprez kulturalnych słu Ŝą cych rozwojowi obszarów wiejskich i promocji regionu. Komisja Rewizyjna składa si ę z Przewodnicz ącego, Wiceprzewodnicz ącego i od 8 do 10 wybieranych i odwoływanych przez Walne Zebranie Członków. Członkiem Komisji Rewizyjnej nie mo Ŝe by ć osoba skazana prawomocnym wyrokiem s ądu za przest ępstwo popełnione umy ślnie. Członkowie Komisji Rewizyjnej nie mog ą by ć w zwi ązku mał Ŝeńskim ani te Ŝ w stosunku pokrewie ństwa, powinowactwa lub podległo ści z tytułu zatrudnienia. Do kompetencji Komisji Rewizyjnej nale Ŝy kontrola bie Ŝą cej działalno ści Stowarzyszenia, ocena prac i składanie wniosków w przedmiocie udzielenia absolutorium dla Zarz ądu na Walnym Zebraniu, a tak Ŝe wyst ępowanie z wnioskiem o zwołanie Walnego Zebrania.

19 Tab. Dane członków Komisji Rewizyjnej Sektor, którego przedstawicielem L.p. Imi ę i nazwisko Nazwa reprezentowanej gminy jest członek komisji rewizyjnej Przewodnicz ący Komisji publiczny 1. Henryk Wyszy ński Rewizyjnej 2. Marek Wnorowski Członek Komisji Rewizyjnej społeczny 3. Radosław Siennicki Członek Komisji Rewizyjnej społeczny 4. Regina Szymborska Członek Komisji Rewizyjnej społeczny 5. Paweł Mieczysław Jabło ński Członek Komisji Rewizyjnej społeczny 6. Jerzy Gabrysiak Członek Komisji Rewizyjnej społeczny 7. Kazimierz Krzemie ń Członek Komisji Rewizyjnej społeczny 8. Marzanna Chwaszczewska Członek Komisji Rewizyjnej społeczny 9. Stanisław Ku źmi ński Członek Komisji Rewizyjnej gospodarczy Zofia Krystyna społeczny 10. Członek Komisji Rewizyjnej Januszkiewicz-Diakowska

Członkowie Komisji Rewizyjnej w 80% reprezentuj ą sektor społeczny. Sektor gospodarczy i publiczny stanowi po 10% składu Komisji Rewizyjnej.

Rola i zadania Rady Rada jest organem decyzyjnym, składaj ącym si ę z 10 do 15 członków. Kadencja Rady wynosi cztery lata. Zgodnie z §21 Statutu Rada w co najmniej 50 % składa si ę z podmiotów sektora społecznego i gospodarczego. W skład Rady wchodz ą: 1) przedstawiciele wszystkich gmin b ędących członkami LGD; 2) co najmniej trzej przedstawiciele podmiotów sektora publicznego b ędący członkami LGD; 3) co najmniej trzej przedstawiciele podmiotów sektora społecznego b ędący członkami LGD; 4) co najmniej trzej przedstawiciele przedsi ębiorców b ędący członkami LGD. Wszelkie zmiany dotycz ące składu Rady oraz powoływania nowych członków podejmuje Walne Zgromadzenie LGD poprzez głosowanie jawne. Do wył ącznej kompetencji Rady nale Ŝy wybór operacji, które maj ą by ć realizowane w ramach wdra Ŝania lokalnej strategii rozwoju. Rada jest organem o kluczowym znaczeniu dla sprawnego działania LGD. Zapewniaj ąc rozdział mi ędzy funkcj ą decyzyjn ą i zarz ądcz ą w LGD, decyduje o wyborze projektów, które dzi ęki dofinansowaniu b ędą wdra Ŝane na obszarze LGD, realizuj ąc tym samym przej ęte przez lokaln ą społeczno ść kierunki rozwoju. Członek Rady nie mo Ŝe by ć zatrudniony w biurze LGD. Wszystkie organy działaj ą z zachowaniem obiektywnych i przejrzystych reguł, zgodnie ze standardami demokratycznego pa ństwa prawnego. Stowarzyszenie zostało zawi ązane na czas nieokre ślony, jednak Ŝe statut przewiduje, i Ŝ mo Ŝe zosta ć rozwi ązane na podstawie uchwały Walnego Zebrania lub w innych przypadkach przewidzianych prawem. Podejmuj ąc uchwał ę o rozwi ązaniu Stowarzyszenia Walne Zebranie okre śla sposób jego likwidacji oraz przeznaczenie maj ątku Stowarzyszenia. W sprawach nie uregulowanych statutem maj ą zastosowanie przepisy Prawa o stowarzyszeniach i ustawa z dnia 7 marca 2007 r.

20 o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. z 2007 r. nr 64, poz. 427) oraz rozporz ądzenia Ministra Rolnictwa uszczegóławiaj ące działalno ść LGD.

Potencjał administracyjny LGD Kadra Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” powinna posiada ć uprawnienia, kompetencje, kwalifikacje, do świadczenie zawodowe oraz zakres obowi ązków, stosownie do zajmowanych stanowisk. Zarówno uprawnienia, jak i obowi ązki mog ą zosta ć zmienione bądź doprecyzowane przez Zarz ąd oraz mog ą zosta ć zmienione zgodnie z nowymi wymaganiami prawnymi. Procedura rekrutacji pracowników Stowarzyszenia na okre ślone stanowiska odbywa ć si ę będzie w trybie konkursowym . Do ka Ŝdego stanowiska przypisane zostan ą wymagania konieczne wobec kandydata oraz po Ŝą dane. Kandydaci spełniaj ący wymagania zostan ą zaproszeni na rozmow ę kwalifikacyjn ą. Jakakolwiek dyskryminacja ze wzgl ędu na płe ć lub stopie ń niepełnosprawno ści jest wykluczona. Osoby rekrutuj ące przyszłych pracowników kierowa ć si ę b ędą tylko i wył ącznie kwalifikacjami oraz do świadczeniem kandydatów. W sytuacji wyst ąpienia trudno ści w zatrudnieniu pracowników o okre ślonych kwalifikacjach, konkurs zostanie powtórzony. Je śli trudno ści ze znalezieniem pracownika powtórz ą si ę wymagania wobec przyszłych kandydatów zostan ą zaw ęŜ one. W takim wypadku warunkiem zatrudnienia b ędzie pisemne zobowi ązanie kandydata do odbycia okre ślonego kursu b ądź szkolenia, celem podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych. Niemniej LGD przewidziało niezb ędne szkolenia dla pracowników w celu przygotowania ich do pełnienia obowi ązków słu Ŝbowych zwi ązanych z prac ą w biurze LGD. Opis stanowisk

W Biurze LGD planuje si ę utworzy ć dwa stanowiska pracy : dla kierownika biura oraz dla asystenta projektu. Kierownik b ędzie odpowiedzialny za kierowanie pracami biura oraz koordynacj ę wszelkich działa ń zwi ązanych z pracami biura LGD i realizacj ą LSR. Asystent projektu wykonuje w szczególno ści zadania zwi ązane ze sprawnym wdra Ŝaniem LSR i funkcjonowaniem biura, wspieraj ąc w tym zakresie kierownika biura. Poni Ŝej zostały zaprezentowane szczegółowe opisy stanowisk pracowników biura LGD oraz zakresy ich obowi ązków i odpowiedzialno ści. Pracownicy biura b ędą wspierani przez obsług ę ksi ęgow ą, m.in. w zakresie prowadzenia dokumentacji finansowo- ksi ęgowej i rozliczania projektu.

21 Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Nazwa jednostki Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Komórka organizacyjna Biuro Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Stanowisko pracy Kierownik Biura Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”. Bezpo średni przeło Ŝony Prezes zarz ądu Forma umowy Umowa o prac ę Zakres uprawnie ń i obowi ązków Wymagane kwalifikacje i do świadczenia zawodowe. Konieczne: 1. Wykształcenie wy Ŝsze (po Ŝą dane kierunki: ekonomia, zarz ądzanie i marketing, administracja, stosunki mi ędzynarodowe lub pokrewne); 2. Potwierdzone do świadczenie zawodowe w realizacji projektów o podobnym typie i zasi ęgu; 3. Minimum trzyletnie do świadczenie zawodowe w zakresie w zakresie aplikowania o środki z funduszy unijnych i rozliczania projektów; 4. Znajomo ść zało Ŝeń Programu Leader; 5. Do świadczenie w kierowaniu placówk ą lub zespołem; 6. Do świadczenie przy organizacji i przeprowadzaniu szkole ń; 7. Do świadczenie w zakresie doradztwa zwi ązanego z pozyskiwaniem funduszy unijnych; 8. Biegła znajomo ść oprogramowania MS Office; 9. Bardzo dobra organizacja czasu pracy; 10. Komunikatywno ść ; Po Ŝą dane: 1. Znajomo ść j. angielskiego lub innego j ęzyka roboczego Unii Europejskiej; 2. Znajomo ść zasad funkcjonowania organizacji pozarz ądowych; 3. Znajomo ść zagadnie ń zwi ązanych z funkcjonowaniem JST; 4. Kreatywno ść ; Zakres zada ń: 1. Kierowanie i nadzór nad prac ą Biura LGD; 2. Kontrola post ępu realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju; 3. Prowadzenie i archiwizacja dokumentacji zwi ązanej z projektem; 4. Doradztwo dla beneficjentów w zakresie przygotowania wniosków o przyznanie pomocy na realizacj ę operacji; 5. Przygotowywanie dokumentacji dla organów LGD; 6. Pomoc w działaniach zwi ązanych z realizacj ą Lokalnej Strategii Rozwoju; 7. Przygotowywanie sprawozda ń merytorycznych, finansowych i wniosków o płatno ść oraz wniosków o pomoc na funkcjonowanie LGD; 8. Koordynacja prac zwi ązanych z przygotowywaniem projektów współpracy; 9. Pozyskiwanie środków zewn ętrznych dotycz ących rozwoju obszaru LGD, wpisuj ących si ę w cele statutowe LGD i LSR; 10. Przygotowywanie dokumentacji dla organów LGD; 11. Realizacja innych zada ń zleconych przez Zarz ąd LGD; 12. Informowanie nt. LGD oraz realizacji LSR. Zakres odpowiedzialno ści: 1. Odpowiedzialno ść za prawidłow ą prace Biura LGD; 2. Odpowiedzialno ść za profesjonaln ą obsług ę organów LGD i beneficjentów; 3. Odpowiedzialno ść za prawidłow ą realizacj ę i rozliczanie projektów realizowanych przez LGD; 4. Odpowiedzialno ść za powierzone wyposa Ŝenie biura; 5. Odpowiedzialno ść za zadania zlecone przez Zarz ąd LGD.

22 Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Nazwa jednostki Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Komórka organizacyjna Biuro Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Stanowisko pracy Asystent projektu Bezpo średni przeło Ŝony Kierownik Biura Forma umowy Umowa o prac ę Zakres uprawnie ń i obowi ązków Kwalifikacje i do świadczenia zawodowe: Konieczne: 1. Wykształcenie wy Ŝsze (po Ŝą dane kierunki: ekonomia, zarz ądzanie i marketing, administracja, stosunki mi ędzynarodowe lub pokrewne); 2. Dobra organizacja pracy; 3. Komunikatywno ść ; 4. Umiej ętno ść samodzielnej pracy; 5. Biegła znajomo ść oprogramowania MS Office. Po Ŝą dane: 1. Dobra znajomo ść (w mowie i pi śmie) przynajmniej jednego j ęzyka roboczego Unii Europejskiej; 2. Znajomo ść problematyki w zakresie finansowania i oceny projektów ze środków UE; 3. Znajomo ść zasad funkcjonowania organizacji pozarz ądowych Zakres zada ń: 1. Przygotowywanie sprawozda ń merytorycznych, finansowych oraz wniosków o przyznanie pomocy na funkcjonowanie LGD; 2. Przygotowywanie projektów współpracy; 3. Przygotowywanie wniosków o płatno ść dla projektów współpracy; 4. Doradztwo dla beneficjentów w zakresie przygotowania wniosków o przyznanie pomocy na realizacj ę operacji; 5. Udzielanie informacji nt. LGD oraz realizacji LSR. Zakres odpowiedzialno ści: 1. Odpowiedzialno ść za zadania z zakresu zada ń; 2. Odpowiedzialno ść za sprawne wdra Ŝanie projektu;

Ksi ęgowo ść biura Planuje si ę, aby obsługa finansowo-ksi ęgowa została wydzielona na zewn ątrz biura LGD. Ze wzgl ędów ekonomicznych operacja ta wydaje si ę bardziej efektywna ni Ŝ utworzenie odr ębnego stanowiska pracy oraz zatrudnienie ksi ęgowego o odpowiednich kwalifikacjach. Wyodr ębnienie ksi ęgowo ści na zewn ątrz jest działaniem, które pozwoli bardziej efektywnie wykorzystywa ć środki finansowe poprzez uelastycznienie wydatków. Wszelkie zlecane prace ksi ęgowe b ędą ewidencjonowane oraz rozliczane po kaŜdym miesi ącu kalendarzowym za pomoc ą umowy zlecenie, umowy o dzieło lub faktury. Wybór zewn ętrznego ksi ęgowego zostanie dokonany zgodnie z zapisami procedury naboru pracowników. Główne wymagania, jakie musi spełnia ć osoba/podmiot wybrana/y do obsługi finansowo-ksi ęgowej Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”. zostały wymienione poni Ŝej:

23 Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Nazwa jednostki Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Komórka organizacyjna Biuro Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Stanowisko pracy Obsługa finansowo-ksi ęgowa Bezpo średni przeło Ŝony Kierownik biura Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Forma umowy Umowa o współpracy gospodarczej, umowa zlecenie, umowa o dzieło Zakres uprawnie ń i obowi ązków Kwalifikacje i do świadczenia zawodowe: Konieczne: 1. Kilkuletnie do świadczenie w zakresie prowadzenia ksi ęgowo ści; 2. Wykształcenie, co najmniej średnie; 3. Wiedza i umiej ętno ści udokumentowane dyplomami, za świadczeniami, świadectwami; 4. Rzetelno ść i uczciwo ść ; 5. Biegła znajomo ść obsługi komputera i oprogramowania MS Office oraz programów ksi ęgowych; 6. Komunikatywno ść ; 7. Umiej ętno ść samodzielnej pracy. Po Ŝą dane: 1. Mile widziane do świadczenie w przygotowywaniu i rozliczaniu projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej; 2. Mile widziana udokumentowana znajomo ść j ęzyków obcych. Do bezpo średnich zada ń pracownika obsługi finansowo-ksi ęgowej projektu nale Ŝy: 1. Terminowe comiesi ęczne rozliczanie finansowo-ksi ęgowe działalno ści LGD; 2. Terminowe roczne rozliczanie finansowo-ksi ęgowe działalno ści LGD; 3. Sporz ądzanie okresowych raportów finansowo-ksi ęgowych; 4. Prowadzenie bie Ŝą cych spraw finansowo-ksi ęgowych; 5. Kompletacja oraz archiwizacja dokumentów ksi ęgowych; 6. Nadzór nad operacjami finansowymi LGD; 7. Rozliczanie wynagrodze ń pracowników oraz wszelkich zlece ń i umów zawartych przez LGD; 8. Prowadzenie spraw kadrowych. Zakres odpowiedzialno ści: 1. Nale Ŝyte wypełnianie powierzonych obowi ązków i zada ń; 2. Zachowanie tajemnicy słu Ŝbowej.

W celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania LGD zakłada si ę mo Ŝliwo ść ponoszenia przez LGD innych kosztów w zakresie kosztów bie Ŝą cych, z tytułu wynagrodzenia za wykonanie zlecenia, np. dystrybucja materiałów informacyjnych. Wykonawców w takim przypadku zatrudnia Zarz ąd zgodnie ze sposobem reprezentacji wskazanym w statucie.

Zasady funkcjonowania biura, w tym warunki techniczne, lokalowe LGD Siedzib ą Stowarzyszenia jest miejscowo ść Wysokie Mazowieckie, ul. Mickiewicza 1 A, 18-200 Wysokie Mazowieckie w województwie podlaskim. Biuro LGD posiada odpowiednie warunki lokalowe, niezb ędne dla prawidłowego funkcjonowania. W budynku siedziby Stowarzyszenia poza pomieszczeniami przeznaczonymi dla pracowników znajduje si ę sala konferencyjna, umo Ŝliwiaj ąca organizacj ę spotka ń. W przypadku wysokiego zainteresowania organizowanymi spotkaniami b ądź szkoleniami, LGD „Kraina Bobra” dzi ęki współpracy ze Starostwem Powiatowym zapewniła sobie

24 mo Ŝliwo ść korzystania z nowocze śnie wyposa Ŝonego zaplecza konferencyjnego Starostwa. Wyodr ębnione pomieszczenia o powierzchni 25,2 m kw. oraz posiadane zasoby techniczne pozwalaj ą na sprawn ą organizacj ę pracy i wła ściw ą obsług ę interesantów, za ś zajmowana powierzchnia pozwala na archiwizacj ę i przechowywanie dokumentów. Biuro LGD wyposa Ŝone zostanie w komputery, faks i telefony. Ka Ŝdy z pracowników posiada ć b ędzie indywidualne stanowisko pracy oraz stałe poł ączenie z Internetem. Biuro LGD spełnia funkcje administracyjne, zarz ądza dokumentacj ą i obsługuje organy LGD, umo Ŝliwiaj ąc im prawidłowe wypełnianie nało Ŝonych na nich zada ń i obowi ązków. Biuro LGD b ędzie funkcjonowa ć w oparciu o swój regulamin, stanowi ący zał ącznik do niniejszej strategii. Na zdj ęciach poni Ŝej przedstawiono pomieszczenie sali konferencyjnej i pomieszczenie biura LGD.

Dane teleadresowe biura:

Ulica Mickiewicza 1 A

Miejscowo ść 18-200 Wysokie Mazowieckie

Telefon/fax 86 275 74 49

e-mail [email protected]

25 I.VI. Kwalifikacje i do świadczenie osób wchodz ących w skład Rady Członkowie Rady LGD legitymuj ą si ę odpowiedni ą wiedz ą i do świadczeniem, aby móc sprawowa ć funkcje w tak wa Ŝnym organie LGD, jakim jest Rada. Szczegółowe zestawienie wszystkich dyplomów, za świadcze ń o ukończeniu kursów, za świadcze ń lub umów potwierdzaj ących ich do świadczenie we wdra Ŝaniu ró Ŝnych projektów dofinansowanych przez UE, znajduje si ę w zał ączniku nr 11 „Dane wszystkich członków organu decyzyjnego LGD” do wniosku na wybór LGD do realizacji LSR. Osoby wchodz ące w skład Rady LGD „Kraina Bobra” brały udział w wielu ciekawych szkoleniach i projektach zwi ązanych z tematyk ą Programu LEADER, PROW oraz innych programów pomocowych Unii Europejskiej. Niektórzy z członków Rady uczestniczyli w szkoleniach bardzo innowacyjnych i ciekawych, z punktu widzenia LSR, takich jak: „Marketing regionalny w ramach klastra w bran Ŝy spo Ŝywczej”, „Stan i standardy europejskie w agroturystyce i turystyce wiejskiej”, „LEADERATORIUM – Platforma Intranetowa”. Jedna osoba wchodz ąca w skład Rady poza wysokimi kwalifikacjami oraz do świadczeniem posiada równie Ŝ udokumentowan ą znajomo ść języka angielskiego. To zgromadzone do świadczenie oraz nabyta wiedza pozwala twierdzi ć, i Ŝ operacje wdra Ŝane w ramach LSR b ędą dobierane umiej ętnie i skrupulatnie, a całe LGD b ędzie funkcjonowało sprawnie. Kwalifikacje i do świadczenie osób wchodz ących w skład Rady w formie tabelarycznej znajduj ą si ę w zał ączniku nr 1 do LSR.

I.VII. Do świadczenie LGD i członków LGD w realizacji projektów Do świadczenie poszczególnych członków LGD jest równie Ŝ imponuj ące. Dokładne zestawienie realizowanych przez niektórych członków projektów jest zawarte w zał ączniku nr 17 do wniosku na wybór LGD do realizacji LSR. Nale Ŝy podkre śli ć du Ŝą wszechstronno ść projektów, w których udział brali poszczególni członkowie LGD. Lista projektów zawiera zarówno projekty „mi ękkie”, jak i „twarde”. Projekty te były równie Ŝ zwi ązane z bardzo ró Ŝnorodn ą tematyk ą, która dotyczyła zarówno infrastruktury drogowej, technicznej, sportowo-rekreacyjnej oraz turystycznej, a tak Ŝe społecznej i kulturowej. Jeden z członków był równie Ŝ Kierownikiem projektu realizowanego w ramach Pilota Ŝowego Programu Leader+ SPO ROL, którego zało Ŝenia były zbie Ŝne z obecnym Programem Leader. Tak bogate i wszechstronne do świadczenie członków LGD, gwarantuje lepsze zrozumienie zagadnie ń i procedur zwi ązanych z wdra Ŝan ą strategi ą i na pewno si ę przyczyni do efektywno ści jej wdro Ŝenia i spo Ŝytkowanych na ni ą środków finansowych. Do świadczenie LGD i członków LGD w realizacji projektów w formie tabelarycznej znajduje si ę w zał ączniku nr 2 do LSR.

26 II. Opis obszaru obj ęęętego LSR wraz z uzasadnieniem jego wewn ęęętrznej spójno śśści

Wykaz gmin wchodz ących w skład LGD albo b ędących jej partnerami

Pod wzgl ędem administracyjnym obszar Lokalnej Grupy Działania obejmuje dziesi ęć gmin: Wysokie Mazowieckie, Ciechanowiec, Czy Ŝew-Osada, Klukowo, Kulesze Ko ścielne, Nowe Piekuty, Szepietowo, Rudka, Bra ńsk oraz miasto Bra ńsk. Wchodz ą one w skład dwóch powiatów: powiatu wysokomazowieckiego i powiatu bielskiego le Ŝą cych na terenie województwa podlaskiego. Tab. Gminy wchodz ące w skład LGD Identyfikator jednostki podziału Gmina Typ gminy terytorialnego kraju Bra ńsk miejska 200302 1 Bra ńsk wiejska 200305 2 Rudka wiejska 200307 2 Ciechanowiec miejsko-wiejska 201302 3 Czy Ŝew-Osada wiejska 201303 2 Klukowo wiejska 201304 2 Kulesze Ko ścielne wiejska 201306 2 Nowe Piekuty wiejska 201307 2 Szepietowo wiejska 201309 2 Wysokie Mazowieckie wiejska 201310 2 Źródło: GUS Wszystkie gminy, których obszar jest obj ęty LSR nie s ą członkami ani partnerami innych LGD, które ubiegaj ą si ę o wybór do realizacji LSR.

1. Uwarunkowania przestrzenne (mapa), geograficzne, przyrodnicze, historyczne i kulturowe

Poło Ŝenie Obszar obj ęty LSR poło Ŝony jest na terenie południowo-zachodniej cz ęś ci województwa, na Wysoczy źnie Wysokomazowieckiej, wchodz ącej w skład Niziny Podlaskiej oraz na Wysoczy źnie Bielskiej, pomi ędzy dolin ą górnej Narwi na północy i na wschodzie a podlaskim przełomem Bugu na południu. Od zachodu teren LGD ogranicza, zwi ązana z Mi ędzyrzeczem Łom Ŝyńskim, linia Czerwonego Boru, przechodz ąc w pradolin ę Narwi, otaczaj ącą wysoczyzn ę od strony północnej i wschodniej. W niewielkiej odległo ści na północ od obszaru LGD znajduje si ę Kotlina Biebrza ńska, za ś na północny- wschód – Wysoczyzna Białostocka. Poprzez starorzecze Nurca południe mezoregionu graniczy z Wysoczyzn ą Drohick ą i Równin ą Bielsk ą. Województwo podlaskie, na terenie, którego znajduje si ę obszar LGD poło Ŝone jest na terenie północno-wschodniej Polski i sąsiaduje z województwami; warmi ńsko-mazurskim, mazowieckim i lubelskim. Podlaskie graniczy z Litw ą i Białorusi ą, stanowi ąc tym samym wewn ętrzn ą – z Litw ą i zewn ętrzn ą – z Białorusi ą granic ę Unii Europejskiej i gdzie znajduje si ę 11 przej ść granicznych.

Ryc. Poło Ŝenie LGD wzgl ędem województwa podlaskiego Ryc. Poło Ŝenie LGD wzgl ędem terytorium Polski

Źródło: http://www.bialystok.uw.gov.pl/ Źródło: http://www.gdynia.mm.pl/

Geograficznie obszar działania Stowarzyszenia graniczy z trzema innymi LGD, które tak Ŝe poło Ŝone s ą na terenie województwa podlaskiego, i tak: od północnego wschodu z LGD „N.A.R.E.W.”, od wschodu z LGD „Puszcza Białowieska”, a od południa z LGD „Tygiel Doliny Bugu”.

Powierzchnia Obszar LGD zajmuje teren o ł ącznej powierzchni 1328 km 2, co stanowi 6,57% powierzchni całego województwa podlaskiego. Najwi ększy udział w ogólnej powierzchni obszaru LGD przypada gminie Bra ńsk, natomiast gmin ą o najmniejszej powierzchni jest Rudka, zajmuj ąc obszar 70 km 2.

Tab. Powierzchnia gmin wchodz ących w skład LGD

Gmina Powierzchnia w km 2 Udział powierzchni gmin w powierzchni LGD w %

Miasto Bra ńsk 32 2,4 Gmina Bra ńsk 227 17,1 Rudka 70 5,3 Ciechanowiec 202 15,2 Czy Ŝew-Osada 130 9,8 Klukowo 124 9,3 Kulesze Ko ścielne 115 8,7 Nowe Piekuty 110 8,3 Szepietowo 152 11,4 Wysokie Mazowieckie 166 12,5 Razem 1 328 100 Źródło: WUS Białystok 2006

28 Ukształtowanie powierzchni Obszar LGD cechuje jednostajny, lekko pofałdowany krajobraz, typowy dla terenów nizinnych. Morfologicznie teren jest reprezentowany przez typ rze źby polodowcowej pochodz ącej z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Wysoczyzn ę Wysokomazowieck ą cechuj ą lekko faliste równiny b ądź płaskie powierzchnie łagodnie rozcięte formami dolinnymi. Pó źniejsze procesy denudacyjne przekształciły i zniwelowały pierwotny, bardziej urozmaicony, relief. Na północno-wschodniej granicy obszaru LGD krajobraz staje si ę bardziej zró Ŝnicowany, dzi ęki liczniej wyst ępuj ącym niewielkim morenowym wzgórzom, osi ągaj ącym wysoko ść do 160 m. n.p.m. Na terenie LGD rozci ągaj ą si ę poprzecinane rzekami wysoczyzny: Białostocka, Kolneńska, Wysokomazowiecka i Drohiczy ńska, a tak Ŝe Równina Bielska i Wzgórza Sokólskie. Niewielki pas ziem na zachodzie zajmuje fragment Niziny Północnomazowieckiej z cz ęś ci ą Równiny Kurpiowskiej. Od południa ukształtowanie terenu LGD współtworz ą dwie wysoczyzny: Wysokomazowiecka i Drohicka. Ponadto cz ęść obszaru obejmuje Wysoczyzna Wysokomazowiecka, stanowi ąca zdenudowan ą powierzchni ę moreny dennej płaskiej, wyniesion ą na wysoko ść 125-130 m. n.p.m., przechodz ącą stopniowo w kierunku północnym w równin ę sandrow ą. Wyniesiona przeci ętnie na wysoko ść 125-150 m n.p.m. Wysoczyzna Drohicka charakteryzuje si ę silnie zniszczon ą powierzchni ą moreny dennej z osta ńcowymi formami morenowymi w okolicach Tworkowic i Radziszewa. Wysoczyzna porozcinana jest dolinami małych cieków wodnych stanowi ących liczne dopływy Nurca. Naturaln ą granic ą pomi ędzy formami wysoczyznowymi jest dolina rzeki , który wyznacza jej północn ą i zachodni ą granic ę.

Klimat Warunki klimatyczne na obszarze LGD s ą charakterystyczne dla północno-wschodniej Polski. Panuj ący tam klimat umiarkowany przej ściowy cechuje wyra źny wpływ czynników kontynentalnych, odznaczaj ących si ę surowymi warunkami. Zwi ązane jest to silnie z peryferyjnym poło Ŝeniem Niziny Podlaskiej w stosunku do innych regionów Polski, a tak Ŝe południkowym ukształtowaniem powierzchni, umo Ŝliwiaj ącym swobodn ą w ędrówk ę mas powietrza napływaj ących z Europy Północno-Wschodniej oraz centralnej Rosji. Skutkuje to mał ą bezwładno ści ą termodynamiczn ą, nisk ą średni ą temperatur ą roczn ą, kształtuj ącą si ę na poziomie 6,9ºC oraz du Ŝą amplitud ą jej zmian latem i zim ą (22ºC). Okres wegetacyjny, ści śle zwi ązany z temperaturami dobowymi, wynosi od 200 do 210 dni, trwaj ąc od pierwszych dni kwietnia do ko ńca pa ździernika. Jest on średnio 1-2 tygodnie krótszy od okresu wyst ępuj ącego na s ąsiednim Mazowszu i Wy Ŝynie Lubelskiej. Relatywnie długie zimy najcz ęś ciej s ą bardzo mro źne. Wysoce niekorzystne dla uprawy ro ślin s ą wiosenne przymrozki, mog ące wyst ępowa ć jeszcze w pierwszej połowie maja. Okres przymrozkowy jest tu bowiem długi i trwa około 130-140 dni w roku, z czego najwi ęcej przypada w styczniu. Średnioroczne opady kształtuj ą si ę na poziomie 560-570 mm, za ś ich najwi ększa cz ęstotliwo ść przypada na okres od kwietnia do wrze śnia i wynosi 60%. Z agrotechnicznego punktu widzenia jest to korzystne zjawisko, gdy Ŝ pozytywnie oddziaływuje na potrzeby ro ślin w okresie wegetacji. Nasilenie opadów odnotowuje si ę zazwyczaj w lipcu. Korzystn ą cech ą klimatyczn ą wyst ępuj ącą na obszarze LGD jest du Ŝe nasłonecznienie. Współczynnik zachmurzenia jest ni Ŝszy o 0,2 od współczynnika Polski i wynosi 6,4. Dobre usłonecznienie, niskie wska źniki średniego zachmurzenia nieba świadcz ą o du Ŝej ilo ści dni pogodnych i najmniejsz ą ilo ści ą dni pochmurnych w ci ągu roku. Zachmurzenia najcz ęś ciej przypadaj ą w listopadzie i grudniu. Średnia roczna wilgotno ść powietrza utrzymuje si ę w okolicach 80%. Najcz ęstszymi kierunkami wiatrów s ą NW, W, SW, na które przypada prawie 50% wszystkich wiej ących na terenie LGD wiatrów. Najsilniejsze wiatry wyst ępuj ą zim ą – średnio 3,8 m/s, a najsłabsze wiej ą latem około 2,8 m/s.

Gleby Wysoczyzna Wysokomazowiecka wyró Ŝnia si ę na tle Niziny Podlaskiej stosunkowo dobr ą jako ści ą gleb, skupionych w jej środkowej i południowej cz ęś ci. Gleba głównie zło Ŝona jest z glin lekkich, glin zwałowych oraz organicznego humusu, mozaika gleb brunatnych i czarnoziemów kompleksu

29 pszennego dobrego. Tworzy si ę ona wskutek g ęstej sieci dolin rzecznych i obecno ści piasków dolinowych. Ponadto południowy fragment obszaru LGD bogaty jest w gleby o korzystnych wła ściwo ściach agrotechnicznych. Wyst ępuj ą tam gleby klasy IIIa i IIIb oraz IVa i IVb. Du Ŝą powierzchni ę wykorzystan ą pod grunty orne zajmuj ą bardzo dobre gleby 2 kompleksu glebowego. Wschód terenu LGD odznacza si ę przewag ą gleb nale Ŝą cych do IV klasy bonitacyjnej. W północnej cz ęś ci obszaru LGD dogodne warunki glebowe stopniowo zanikaj ą na rzecz gleb lekkich i Ŝwirów. Północno-wschodni teren LGD zdominowany jest przez gleby pszenno-Ŝytnie i pszenne dobre, zaliczane do klasy bonitacyjnej IIIa i IIIb. Najcz ęś ciej s ą to gleby bielicowe lub brunatne wytworzone z glin lub utworów pyłowych. Północna cz ęść obszaru w głównej mierze obejmuje gleby nie podlegaj ące ochronie przed zmian ą u Ŝytkowania. Wyst ępuj ą tam gleby Ŝytnio-ziemniaczane słabe z niewielkim udziałem zbo Ŝowo-pastewnych słabych, nale Ŝą cych do V klasy bonitacyjnej. Zaliczaj ą si ę do nich gleby brunatne i bielicowe, wytworzone z piasków gliniastych, pylastych. W podło Ŝu cz ęsto mo Ŝna spotka ć piaski lu źne, ubogie w składniki pokarmowe, łatwo przepuszczalne i wra Ŝliwe na niedobory wilgoci.

Bogactwa naturalne Obszar LGD, podobnie jak mezoregion oraz całe województwo podlaskie nie posiada Ŝadnych surowców mineralnych. Jedynie gdzieniegdzie zlokalizowane jest zło Ŝe kruszywa naturalnego grubego. Kruszywo budowlane pozyskiwane jest z kilku złó Ŝ Ŝwirowych o łącznych zasobach ponad 1 000 000 ton. Eksploatacja surowców cz ęsto ma charakter dorywczy, wykorzystywany na potrzeby lokalnego budownictwa; jednorodzinnego i zagrodowego, a tak Ŝe w mniejszym stopniu dla drogownictwa. Na południowym wschodzie obszaru LGD głównymi bogactwami mineralnymi s ą gliny, piaski i Ŝwiry. W oparciu o te surowce rozwin ął si ę przemysł materiałów budowlanych, zaspokajaj ący potrzeby lokalnego budownictwa, głównie na terenach wiejskich. Ponadto lokalne znaczenie gospodarcze ma torf, wyst ępuj ący m.in. w dolinach pradolinie Narwi, który do lat 70 był eksploatowany dla celów opałowych i rolnictwa, jako nawóz. Innym bogactwem wyst ępuj ącym w regionie LGD s ą wody termalne.

Lesisto ść Na obszarze LGD powierzchnia gruntów le śnych stanowi 19,26% ogólnej powierzchni terenu. Udział lasów w całkowitej powierzchni gruntów w poszczególnych gminach wchodz ących w skład obszaru obj ętego projektem jest zró Ŝnicowany. Najwi ększa koncentracja terenów le śnych wyst ępuje w gminie Ciechanowiec (19,87% wszystkich lasów), zaś najmniejsza w gminie Czy Ŝew-Osada (3,74%).

Tab. Lasy na obszarze LGD Powierzchnia gruntów le śnych w ha ogółem publiczne własno ść Skarbu Pa ństwa Lesisto ść Gmina w tym ogółem w tym własno ść w % lasy razem razem w zarz ądzie w zasobie gmin LP ANR Miasto i gmina 914 912 144 144 144 – 1 28,1 Bra ńsk Gmina wiejska 3457 3450 658 653 651 2 5 15,2 Bra ńsk Rudka 2 818 2 746 2 130 2 128 2 128 0 2 39,1 Ciechanowiec 5 083 5 054 1 574 1 564 1 561 3 10 25,1 Czy Ŝew-Osada 959 958 105 94 94 0 11 7,3 Klukowo 1 112 1 112 27 26 23 3 1 9 Kulesze 3 067 3 067 50 50 50 0 0 26,6 Ko ścielne Nowe Piekuty 1 746 1 744 191 190 190 0 1 15,9 Szepietowo 2 651 2 613 1 488 1 488 1 481 4 0 17,2 Wysokie 3 772 3 739 1 470 1 470 1 470 0 0 22,5

30 Mazowieckie Razem 25 579 25 395 7 837 7 807 7 792 12 31 Źródło: GUS 2006 Cz ęść terenu LGD nale Ŝy do obszaru funkcjonalnego Zielonych Płuc Polski, znajduj ąc si ę w zasi ęgu wyst ępowania d ębu bezszypułkowego i sosny. Południowa cz ęść terenu – dolina rzeki Nurzec – obj ęta jest statusem obszaru chronionego krajobrazu. Znajduj ą si ę tu siedliska wilgotne i mokre, zwi ązane z obni Ŝeniami terenu i dolin ą rzeki. W dolinie rzeki Nurzec, wyst ępuje naturalna ro ślinno ść wodna, torfowiskowa i bagienna, zbiorowiska krzewiastych wierzb oraz fragmenty ł ęgów wierzbowo – topolowych. Z uwagi na rolniczy charakter przewa Ŝaj ącej cz ęś ci LGD główne skupiska naturalnej ro ślinno ści stanowi ą lasy zagregowane w niewielkie kompleksy, funkcjonuj ące na terenach nieprzydatnych do uprawy. Najcz ęś ciej s ą to tereny zawilgocone b ądź okresowo zalewane (tzw. lasy ł ęgowe). Mało u Ŝyteczne miejsca pokryte s ą lasami wielogatunkowymi o charakterze li ściastym (tzw. gr ądy) lub iglastym. Najwi ększe skupiska le śne wyst ępuj ą na północy obszaru LGD. Poni Ŝsza mapa przedstawia lesisto ść w poszczególnych powiatach wchodz ących w skład województwa podlaskiego. Średnia lesisto ść dla obszaru LGD, obejmuj ącego wi ększo ść powiatu wysokomazowieckiego (bez jego północno-wschodniej cz ęś ci) oraz północno-zachodni ą cz ęść powiatu bielskiego wynosi około 20,5%.

Ryc. Lesisto ść w województwie podlaskim

Źródło: WUS Białystok 2006 Zasoby wodne Wysoczyzna Wysokomazowiecka stanowi dział wodny Bugu i Narwi. Niedaleko Wysokiego Mazowieckiego swe źródła maj ą dopływy Narwi (Jabłonka, Ślina, Rokitnica) oraz Bugu (Brok Mały i Du Ŝy). Tworz ą one lokaln ą sie ć rzeczn ą, odznaczaj ącą si ę dosy ć du Ŝą g ęsto ści ą. Południowy teren LGD swe szczególne walory turystyczne zawdzi ęcza w głównej mierze znajduj ącemu si ę tam przełomowi Bugu i dolinie jego prawobrze Ŝnego dopływu – Nurca wraz ze starorzeczem. Nurzec pocz ątkowo płynie szeroka dolin ą, a od Ciechanowca zw ęŜ a si ę a Ŝ do uj ścia do Bugu. Rzeka ta posiada nieuregulowane koryto wcinaj ące si ę 2-3 m w terasę zalewow ą, w obr ębie której znajduj ą si ę tak Ŝe starorzecza. Wahania stanów wód rzecznych wynosz ą około 2,5 (maksimum 414 cm i minimum 148 cm), wskutek czego

31 w okresach roztopów wiosennych Nurzec wyst ępuje z koryta i zalewa powierzchni ę terasy. Wysoczyzn ę odwadniaj ą równie Ŝ mniejsze cieki wodne. Nale Ŝą do nich Pełchówka, Siennica, M ścichówka i Kukawka. We wschodniej cz ęś ci obszaru LGD wyst ępuje dobrze rozwini ęta sie ć rzek i strumieni. Główn ą rzek ę stanowi rzeczka Tłoczewka oraz jej lewy dopływ Dzierza, bior ące swój pocz ątek w rejonie wsi Jabło ń Ko ścielna i Jabło ń D ąbrowa. Wzniesienie w obr ębie wsi Jabło ń Ko ścielna jest działem wodnym pomi ędzy dorzeczem rzek Bug i Narew. Rzeka Ślina zbiera wody do rzeki Narew, a rzeka Tłoczewka odprowadza wody do Bugu. Ponadto przez ten teren przepływa rzeczka Markówka. Rzeki Tłoczewka i Markówka s ą dopływami rzeki Mie ń. Płyn ą one naturalnymi korytami tworz ącymi liczne zakola i obramowanymi malowniczymi zadrzewieniami, zło Ŝonymi z olszy z domieszk ą wierzb. Naturalne zbiorniki wodne wi ększych rozmiarów na terenie LGD praktycznie nie wyst ępuj ą. Cz ęsto jednak mo Ŝna spotka ć oczka śródpolne oraz sztuczne zbiorniki stworzone na u Ŝytek mieszka ńców. Pod wzgl ędem warunków hydrogeologicznych południowy obszar LGD podzielony jest na dwa rejony o odmiennych warunkach wyst ępowania wód gruntowych. Pierwszy z nich obejmuje dna dolin i obni Ŝeń oraz równin ę sandrow ą, a tak Ŝe niewielki fragment wysoczyzny, gdzie wody gruntowe utrzymuj ą si ę w łatwo przepuszczalnych utworach piaszczystych o dobrych warunkach infiltracyjnych. Gł ęboko ść zalegania ci ągłego i swobodnego zwierciadła wód uzale Ŝniona jest od wyniesienia terenu oraz intensywno ści opadów atmosferycznych. Przewa Ŝnie wyst ępuje ono na gł ęboko ści 1 – 4 m p.p.t. W obr ębie dolin i obni Ŝeń wody gruntowe zalegaj ą najpłycej (około 1 m), a okresowo pojawiaj ą si ę na powierzchni terenu w formie podmokłości, stanowi ąc ograniczenia dla budownictwa. Poza dolinami zwierciadło wód gruntowych układa si ę zazwyczaj poni Ŝej 2 m od powierzchni terenu i w miar ę wzrostu wysoko ści bezwzgl ędnych obni Ŝa si ę do gł ęboko ści powy Ŝej 4 m. Płytkie zaleganie wód pierwszego poziomu u Ŝytkowego oraz mo Ŝliwo ść zanieczyszcze ń bakteriologicznych przenikaj ących z powierzchni terenu powoduj ą, Ŝe wody tego poziomu nie pozwalaj ą na uczynienie z nich źródła zaopatrzenia ludno ści (sie ć studni kopanych). Rejon drugi charakteryzuje si ę wyst ępowaniem wód gruntowych o zwierciadle nieci ągłym lub gdzie ci ągło ść zwierciadła mo Ŝe ulega ć zakłóceniom. Zasi ęg tej strefy zwi ązany jest z wyst ępowaniem od powierzchni utworów trudniej przepuszczalnych i o gorszych warunkach infiltracyjnych, czyli glin zwałowych charakterystycznych dla obszaru wysoczyznowego. Miejscami w okresie intensywnych opadów oraz wiosennych roztopów w przypowierzchniowych warstwach gruntu mog ą tworzy ć si ę tzw. wierzchówki, zwłaszcza w obr ębie płaskich powierzchni o utrudnionym odpływie wód gruntowych. Maj ą one niekorzystny wpływ na zmian ę konsystencji glin i powoduj ą ograniczenia budowlane. Zaopatrzenie ludno ści w wod ę pitn ą oparte jest o mi ędzymorenowy poziom wód wyst ępuj ący na gł ęboko ści 46 - 62 m. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym i fizykochemicznym jest zadowalająca i mo Ŝe zaspokaja ć potrzeby miejscowej ludno ści. Zasoby wód podziemnych stanowi ą główne źródło zasilania w wod ę mieszka ńców wschodniej cz ęś ci obszaru LGD. Ujmowana woda podziemna charakteryzuje si ę podwy Ŝszoną zawarto ści ą Ŝelaza, które jest usuwane w procesie uzdatniania wody. Wody podziemne odznaczaj ą si ę stosunkowo wysok ą jako ści ą.

Ryc. Okolice LGD „Kraina Bobra”

Źródło: http//www.podlaskiprzelombugu.pl/

32 Zanieczyszczenia środowiska Na terenie LGD wytwarzana jest znaczna ilo ść ścieków pochodzenia przemysłowego, sytuuj ąc ten obszar w czołówce województwa podlaskiego. W cało ści ścieki te s ą jednak biologicznie neutralizowane, nie stwarzaj ąc w tej formie zagro Ŝenia ekologicznego. Ścieki komunalne s ą odbierane przez oczyszczalnie, stanowi ąc około 1/3 wszystkich utylizowanych nieczysto ści. Oczyszczalnie obsługuj ą niespełna 20% mieszka ńców terenu LGD, podczas gdy pozostała cz ęść korzysta z przydomowych zbiorników. Cz ęsto gospodarstwa domowe, które nie s ą podł ączone do zbiorczego systemu odprowadzania ścieków, płynne nieczysto ści odprowadzaj ą do bezodpływowych zbiorników znajduj ących si ę na terenach własnych posesji. Jest to jednak niekorzystny system dla środowiska, gdy Ŝ niejednokrotnie nieszczelne szamba zagra Ŝają jako ści wód powierzchniowych i podziemnych. Mo Ŝliwo ści utylizacyjne oczyszczalni znajduj ących si ę na obszarze LGD wykorzystywane s ą w 33% z uwagi na niewielki zasi ęg sieci kanalizacyjnych. Ponadto wysoka kosztochłonno ść oraz trudno ści techniczne zwi ązane z przestrzenn ą zabudow ą terenów wiejskich powa Ŝnie ograniczaj ą ich rozwój. Z ekologicznego punktu widzenia problem stanowi nieregulowana gospodarka odchodami zwierz ęcymi na terenach rolniczych. Zwi ększenie liczby wysokoprodukcyjnych gospodarstw hodowlanych o skali produkcji nie skorelowanej z ilo ści ą u Ŝytków rolnych prowadzi do kumulacji niezagospodarowanych odchodów, stwarzaj ąc przy tym zagro Ŝenie wybuchu epidemii. Na terenie LGD istnieje kilka źródeł zanieczyszcze ń powietrza. Emisja szkodliwych zanieczyszcze ń gazowych dokonywana jest przez funkcjonuj ące na analizowanych obszarze przedsi ębiorstwa, których list ę publikuje co roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, a tak Ŝe indywidualne systemy grzewcze w budownictwie jednorodzinnym, ciepłownie miejskie oraz środki komunikacji. Emitowane zanieczyszczenia pochodz ą głównie z procesów spalania energetycznego, za ś do substancji maj ących najwi ększy w nich udział zaliczy ć mo Ŝna dwutlenek i tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu oraz pyły.

Obszary chronione Na terenie LGD wyst ępuj ą dwa obszary chronione: Obszar Specjalny Ochrony Ptaków Natura 2000 „Dolina Dolnego Bugu” (zajmuje obszar 1108,4 ha w gm. Ciechanowiec) oraz Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Bugu i Nurca” . Znajduj ą si ę tu siedliska wilgotne i mokre, zwi ązane z obni Ŝeniami terenu i dolin ą rzeki. Analizowany teren s ąsiaduje z Narwia ńskim Parkiem Narodowym. Na północy znajduje si ę Biebrza ński Park Narodowy, Łom Ŝyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi oraz pi ęć rezerwatów przyrody. Na południowej granicy terenu LGD znajduje si ę jeden rezerwat przyrody. Obszar LGD posiada tak Ŝe wiele pomników przyrody. Pomnikami przyrody s ą prawnie chronione pojedyncze twory przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści naukowej, kulturowej, historyczno – pami ątkowej. Cz ęsto s ą to s ędziwe, okazałe drzewa lub głazy narzutowe. Jako pomniki s ą te Ŝ chronione zabytkowe przydro Ŝne aleje drzew. Przykładem takiego pomnika na obszarze LGD mo Ŝe by ć d ąb szypułkowy, rosn ący na terenie Parafii Rzymskokatolickiej przy ulicy Ł ąkowej w Kuleszach Ko ścielnych.

Źródło: http://albros.webpark.pl/; http://www.salamandra.org.pl/ Pod ścisł ą ochron ą w odniesieniu do fauny analizowanego terenu jest najbardziej charakterystyczny dla rejonu, pospolicie wyst ępuj ący nad wodami, bóbr europejski. Jest to

33 najwi ększy przedstawiciel gryzoni na tym obszarze, mo Ŝna go spotka ć nie tylko na terenie LGD, ale i w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci całego województwa podlaskiego. Wielko ść populacji bobra szacuje si ę na około 10 000 sztuk. Jest to zarówno zagro Ŝenie, jak i szansa dla rozwoju LGD aczkolwiek umiejętne skonstruowanie i realizacja LSR powinny wpłyn ąć na uzyskiwanie korzy ści z występowania bobrów na tym terenie.

Spójno ść przyrodnicza Specyfik ę regionu wyra Ŝa jednolita budowa geologiczna oraz ukształtowanie powierzchni. Obszar odznacza si ę typowo nizinnym, jednostajnym i lekko tylko pofałdowanym krajobrazem. Bardziej urozmaicona rze źba terenu wyst ępuje jedynie w północno-wschodniej cz ęś ci regionu. Elementem spójnym, b ędącym jednocze śnie istotnym atutem omawianego obszaru LGD, zwi ększaj ącym jego atrakcyjno ść turystyczn ą jest wyst ępuj ąca tu fauna i flora, charakteryzuj ąca si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą. Obszar obj ęty opracowaniem nale Ŝy ponadto do regionów bogatych pod wzgl ędem zasobów wodnych . Cały obszar LGD odznacza si ę g ęst ą sieci ą hydrograficzn ą. Niemal na całym analizowanym terenie wyst ępuj ą gleby korzystne z agrotechnicznego punktu widzenia, zaliczane do III i IV klasy bonitacyjnej. Jedynie północny teren LGD posiada gleby słabe, Ŝytnio-ziemniaczane z niewielkim udziałem gleb zbo Ŝowo-pastewnych, nale Ŝą cych do V klasy bonitacyjnej. Poziom lesisto ści, b ędący na zbli Ŝonym poziomie niemal w ka Ŝdej gminie analizowanego obszaru, odró Ŝnia teren LGD od innych regionów województwa podlaskiego. Ponadto w stosunku do innych obszarów województwa, bogatych w unikalne gatunki ro ślin i zwierz ąt, teren LGD posiada dwa obszary chronione. Z drugiej strony, cech ą charakterystyczn ą tego obszaru jest wyst ępowanie bobra europejskiego, który jako faunistyczny element środowiska naturalnego, wyró Ŝnia region w skali kraju. Du Ŝa populacja nie tylko stanowi warto ść , któr ą nale Ŝy piel ęgnowa ć, ale tak Ŝe świadczy o specyfice terenu LGD.

Uwarunkowania kulturowe Obszar LGD, z uwagi na fakt swego poło Ŝenia w województwie podlaskim, stanowi ącym wschodnie rubie Ŝe Polski, był na przestrzeni dziejów świadkiem bujnego rozwoju oraz m ęcze ńskiej martyrologii. Od zarania dziejów tereny te były rejonem granicznym i miejscem ścierania si ę wpływów i interesów polskich, ruskich, litewskich i krzy Ŝackich. Jest to historyczny teren spotka ń wielu kultur i religii, które przez wieki wzajemnie si ę przenikaj ąc rodziły tolerancj ę, czego przykładem jest Obrz ądek Greckokatolicki, tzw. Unicki. Na tle wydarze ń XX wieku ró Ŝnice narodowo ściowe i wyznaniowe stopniowo si ę zacierały. Obecnie zdecydowanie najwi ększ ą rzesz ę wyznawców posiada Ko ściół Katolicki, towarzysz ący mieszka ńcom regionu ju Ŝ od X wieku, cho ć wyznawcy prawosławia i grekokatolicy tak Ŝe daj ą si ę wyodr ębni ć jako bardziej zorganizowane grupy. Poło Ŝenie geograficzne i aspekty historyczne sprawiły, Ŝe Podlasie a wiec równie Ŝ i teren LGD, było miejscem współistnienia ró Ŝnych narodów i kultur. Wykształcił si ę tutaj specyficzny pejza Ŝ kulturowy, charakteryzuj ący si ę pluralizmem religijnym i bogactwem obrz ędów . Burzliwa historia odcisn ęła swe pi ętno w świadomo ści mieszka ńców, a jej ślady mo Ŝemy ogl ąda ć do dzisiaj. Przykładami przenikania si ę kultur polskiej, białoruskiej i ruskiej jest wyst ępuj ące najcz ęś ciej w s ąsiedztwie rzek tradycyjne budownictwo wiejskie oraz liczne ko ścioły, cerkwie, synagogi, molenny, kapliczki, krzy Ŝe, cmentarze i kirkuty. O atrakcyjno ści kulturowej LGD świadczy dziedzictwo zachowane w formie materialnej i niematerialnej. Wśród zasobów materialnych mo Ŝna wyró Ŝni ć zabytkowe dworki i pałace wraz z przynale Ŝnymi do nich parkami, grodziska, ko ścioły, kapliczki, stare chaty i młyny. Na styku kultur wschodu i zachodu powstał mi ędzynarodowy j ęzyk esperanto , którego twórc ą był Ludwik Zamenhof. Etnograficznie mieszka ńcy LGD zwi ązani s ą z kultur ą Podlasia, pomimo istnienia elementów innych otaczaj ących j ą kultur, jak kurpiowska, białoruska czy litewska. Kultywuje si ę tutaj tradycje i wykazuje du Ŝą dbało ść o zachowanie to Ŝsamo ści kulturowej i narodowej, nawi ązuj ącej do szlacheckiej historii tego zak ątka Podlasia, gdzie ponad 50% mieszka ńców stanowiła drobna szlachta . Drobna szlachta podlaska stanowiła podstaw ę siły zbrojnej dawnej Rzeczpospolitej. Jej patriotyzm i religijno ść uwidaczniały si ę w czasie powsta ń narodowych, w których stanowili oni główn ą sił ę.

34 Uwarunkowania historyczne Pradawnymi mieszka ńcami północnego Podlasia byli Ja ćwingowie. Na przełomie XI i XII wieku w okolicy dzisiejszego miasta Wysokie Mazowieckie pojawili si ę pierwsi osadnicy z piastowskiego Mazowsza. Byli oni prekursorami osadnictwa na analizowanym obszarze, wznosz ąc szereg grodów obronnych dla podtrzymania i rozwoju procesów osadniczych. Pomimo licznych sporów politycznych oraz nieustannych sporów o ziemie mi ędzy Mazowszem, Litw ą i południow ą Rusi ą, osadnictwo mazowieckie dynamicznie si ę rozwijało, czego przykładem było tworzenie si ę wokół grodów pierwszych osad (Wysokie). Rdzenna ludno ść Wysoczyzny Mazowieckiej wywodzi si ę z osadnictwa mazowieckiego, którego apogeum przypadło na koniec XIII wieku. Momentem przełomowym było zwyci ęstwo Leszka Czarnego nad Ja ćwingami, po którym doszło do uło Ŝenia stosunków z Litw ą. Skutkiem tego był kolejny napływ ludno ści z Mazowsza oraz przesuni ęcie linii osadniczej na wschód. Dotychczas strategicznie rozmieszczane grody obronne zacz ęły traci ć swe znaczenie na rzecz osad. W okolice dzisiejszego Bra ńska napływali osadnicy z prawosławnej Rusi, zakładaj ąc osiedla wzdłu Ŝ linii Nurca. Tak silny rozwój sieci osadniczej doprowadził do powstania nowych za ścianków, ukształtowuj ąc sie ć małych miejscowo ści we współcze śnie znany sposób. Wzrost liczby ludno ści, jaki nast ąpił na przełomie XIV i XV wieku zainicjował budow ę nowych ko ściołów wraz z parafiami, pełni ącymi funkcje duszpasterskie i administracyjne. Osada Wysokie w 1469 roku otrzymała status osady królewskiej, uzyskuj ąc w 1492 roku od Kazimierza Jagiello ńczyka przywilej lokacyjny. Jedena ście lat pó źniej, potwierdzaj ąc otrzymane przywileje, miasto otrzymało prawo magdeburskie. Wzajemne stosunki w ramach istniej ącej ró Ŝnorodno ści kulturowej okrzepły na przestrzeni kolejnych wieków. W pierwszej połowie XVIII wieku nast ąpił napływ społeczno ści Ŝydowskiej, której ludno ść na pocz ątku XX wieku dominowała w małych i średnich miejscowo ściach, stanowi ąc tam od 40 do 90% mieszka ńców. Tak liczna reprezentacja dawnych mieszka ńców pochodzenia Ŝydowskiego trwale wpisała si ę w pami ęć regionu, funkcjonuj ąc do dzi ś w licznych przekazach i opowiadaniach z okresu Polski mi ędzywojennej i kształtuj ąc mentalno ść współczesnych. II wojna światowa i czasy powojenne zmieniły oblicze regionu, deformuj ąc świat pozytywnych warto ści postrzegany okiem obywatela oraz niszcz ąc podstawowe zasady sprawiedliwo ści dziejowej.

Spójno ść historyczno-kulturowa Analizuj ąc uwarunkowania historyczno-kulturowe, nale Ŝy stwierdzi ć, i Ŝ teren LGD odznacza si ę du Ŝą spójno ści ą. Ugruntowana, wielowiekowa kultura i sztuka regionu, przejawiaj ąca si ę licznymi tradycjami lokalnymi, stanowi o to Ŝsamo ści mieszka ńców opisywanego obszaru. Pomimo wyst ępowania pierwiastków kultury kurpiowskiej, białoruskiej oraz litewskiej, indywidualno ść lokalnej społeczno ści jest sił ą wyró Ŝniaj ącą teren LGD na tle województwa. Bogate zaplecze kulturowe w postaci licznych śladów dziedzictwa w formie materialnej i niematerialnej umo Ŝliwi, dzi ęki efektywnemu wykorzystaniu posiadanych zasobów, rozwój Ŝycia społeczno-kulturalnego oraz o Ŝywienie gospodarcze. Analizowany obszar cechuje wspólnota losów jego mieszka ńców, silnie zakorzeniona to Ŝsamo ść kulturowa oraz tradycje regionalne, spajaj ące wi ęzi mi ędzyludzkie. Obszar LGD był świadkiem burzliwych wydarze ń historycznych, które wpłyn ęły na świadomo ść mieszka ńców, kształtuj ąc ich mentalno ść oraz postawy społeczne. O specyfice terenu świadczy fakt, i Ŝ mieszkańcy, w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści wyznania katolickiego, na przestrzeni wieków a Ŝ po dzi ś dzie ń, tolerancyjnie współistnieli z wyznawcami innych religii, w tym prawosławia czy judaizmu. Ponadto cech ą wyró Ŝniaj ącą opisywany obszar jest fakt, i Ŝ przeszło połowa jego mieszka ńców to potomkowie szlachty zagrodowej, kultywuj ący liczne szlacheckie tradycje, tak Ŝe architektoniczne w postaci dworków z unikalnymi w skali kraju gankami. Przykładem aktywnie kultywowanej tradycji szlacheckiej jest Zajazd Wysokomazowiecki. Wydarzenie to jest otwart ą, plenerow ą imprez ą skierowan ą do szerokiego kr ęgu odbiorców zainteresowanych histori ą regionu i tradycji szlacheckich. W trakcie imprezy odbywaj ą si ę pokazy walk, ta ńców, mody, jazdy konnej. Wydarzeniom tym towarzysz ą rozstawiane kramy historyczne oraz liczne konkursy dla publiczno ści.

35 Ryc. Zajazd Wysokomazowiecki

Źródło: http://www.wrotapodlasia.pl/

Źródło: http://www.wrotapodlasia.pl/

Powy Ŝsze uwarunkowania przes ądzaj ą o spójno ści całego terenu, umacnianej dodatkowo współprac ą mieszka ńców w zakresie tworzenia strategii rozwoju oraz przejawian ą przez nich aktywno ści ą i coraz wi ększym zaanga Ŝowaniem w projekty dotycz ące ich regionu. Zaanga Ŝowanie przedstawicieli wszystkich trzech sektorów świadczy o Ŝywotno ści interesów na obszarze LGD oraz samo świadomo ści jego mieszka ńców zainteresowanych losami miejsca zamieszkania.

Ocena społeczno – gospodarcza obszaru, w tym potencjału demograficznego i gospodarczego obszaru oraz poziom aktywno ści społecznej

2. Potencjał demograficzny i gospodarczy Na obszarze LGD zameldowanych 53 660 mieszka ńców, co stanowi zaledwie 4,47% populacji całego województwa podlaskiego (1 199 055 zameldowanych w 2006 roku). Tereny wiejskie zamieszkuje 44 508 osób tj. 83% populacji obszaru, przes ądzaj ąc tym samym o jego wiejskim charakterze. Do najludniejszych gmin nale Ŝy Ciechanowiec zamieszkany przez 9 398 mieszka ńców, za ś najmniejsza pod wzgl ędem ludno ści jest gmina Rudka, licz ąca 2 106 mieszka ńców. Udział kobiet i m ęŜ czyzn zamieszkuj ących obszar LGD jest stosunkowo równy i wynosi odpowiednio 26 587 oraz 27 073 osób.

Tab. Porównanie liczby ludno ści zameldowanej na obszarze LGD z podziałem na płe ć Gmina Ogółem Kobiety MęŜ czy źni Miasto Bra ńsk 3 846 1 976 1 870 Gmina Bra ńsk 6 557 3 238 3 319 Rudka 2 106 1 024 1 082 Ciechanowiec 9 398 4 678 4 720

36 Czy Ŝew-Osada 6 660 3 302 3 358 Klukowo 4 772 2 320 2 452 Kulesze Ko ścielne 3 399 1 672 1 727 Nowe Piekuty 4 072 2 003 2 069 Szepietowo 7 522 3 749 3 773 Wysokie Mazowieckie 5 328 2 625 2 703 Razem 53 660 26 587 27 073 Źródło: WUS Białystok 2006 Gęsto ść zaludnienia na obszarze LGD kształtuje si ę na poziomie 43 os/km 2 i jest nieco ni Ŝsza od średniej województwa podlaskiego, która wynosi 59 os/km 2. Teren LGD pod wzgl ędem powierzchni jest zbli Ŝony do s ąsiednich powiatów, z wyj ątkiem powiatu zambrowskiego oraz powiatu białostockiego, których powierzchnia wyra źnie odstaje od średniej regionu. Pod wzgl ędem liczby ludno ści obszar LGD sytuuje si ę po środku w stosunku do s ąsiednich powiatów, wyra źnie jednak odstaj ąc od najliczniej zamieszkanego powiatu białostockiego. Zale Ŝno ści te ukazuje poni Ŝsza tabela.

Tab. Porównanie liczby ludno ści i zag ęszczenia na terenie LGD i s ąsiednich powiatów Ludno ść Gęsto ść zaludnienia Obszar Powierzchnia w km 2 ogółem męŜ czy źni kobiety os/km 2 Teren LGD 1 328 53 660 27 073 26 587 40 Powiat wysokomazowiecki 1 289 60 035 30 092 29 943 46 Powiat białostocki 2 975 136 972 67 352 69 620 46 Powiat bielski 1 385 60 039 29 539 30 500 43 Powiat siemiatycki 1 459 49 166 24 222 24 944 33 Powiat zambrowski 733 45 109 22 360 22 749 61 Powiat ostrowski 1 218 75 381 37 267 38 114 62 Źródło: WUS Białystok 2006 W 2006 roku na obszarze LGD przyrost naturalny był ujemny i wynosił -185. Odnotowano 528 urodze ń Ŝywych i 713 zgonów. Dodatni przyrost naturalny wystąpił jedynie w mie ście Bra ńsk oraz gminie Kulesze Ko ścielne i wyniósł on: +1.

Tab. Ruch naturalny ludno ści na obszarze LGD z podziałem na gminy Gmina Mał Ŝeństwa Urodzenia Ŝywe Zgony Przyrost naturalny Miasto Bra ńsk 20 32 31 1 Gmina Bra ńsk 41 74 103 -29 Rudka 8 14 36 -22 Ciechanowiec 47 78 124 -46 Czy Ŝew-Osada 42 63 80 -17 Klukowo 26 55 70 -15 Kulesze Ko ścielne 28 38 37 1 Nowe Piekuty 31 40 68 -28 Szepietowo 42 68 88 -20 Wysokie Mazowieckie 40 66 76 -10 Razem 325 528 713 -185 Źródło: WUS Białystok 2006 Negatywnym zjawiskiem demograficznym jest ponadto ujemne saldo migracji wewn ętrznej, które w 2006 roku wyniosło -126 osób. Na obszarze LGD odnotowano ł ączny napływ 553 osób z jednoczesnym odpływem 679 mieszka ńców. Zarówno w emigracji, jak i imigracji wewn ętrznej wyst ąpiła przewaga kobiet nad męŜ czyznami.

37 Tab. Migracje wewn ętrzne na obszarze LGD z podziałem na płe ć Napływ Odpływ Gmina Saldo ogółem męŜ czy źni kobiety ogółem męŜ czy źni kobiety Miasto Bra ńsk 61 23 38 55 29 26 6 Gmina Bra ńsk 46 17 29 81 35 46 -35 Rudka 27 13 14 34 11 23 -7 Ciechanowiec 86 42 44 103 44 59 -17 Czy Ŝew-Osada 89 37 52 103 47 56 -14 Klukowo 24 6 18 65 29 36 -41 Kulesze Ko ścielne 31 10 21 49 18 31 -18 Nowe Piekuty 43 22 21 49 30 19 -6 Szepietowo 81 40 41 68 28 40 13 Wysokie Mazowieckie 65 27 38 72 30 42 -7 Razem 553 237 316 679 301 378 -126 Źródło: WUS Białystok 2006 Struktura wiekowa ludno ści Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym na obszarze LGD stanowiła w 2006 roku 80,2% ogółu ludno ści terenu obj ętego LSR. Wysoki wska źnik ludno ści b ędącej w wieku przed- i produkcyjnym jest korzystny z uwagi na mo Ŝliwo ści tworzenia nowych miejsc pracy. Najni Ŝszy wska źnik ludno ści w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wyst ępuje w gminie Ciechanowiec i wynosi 65, za ś najwy Ŝszy w gminie Bra ńsk, kształtuj ąc si ę na poziomie 88,9. Średnia proporcja dla całego LGD jest do ść wysoka i wynosi blisko 74,7. Tab. Ludno ść w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym zamieszkała obszar LGD W wieku Ludno ść w przedprod. prod. poprod. wieku Gmina Ogółem nieprod. w tym w tym w tym razem razem razem na 100 osób w kobiety kobiety kobiety wieku prod. Miasto Bra ńsk 3 828 864 442 2 286 1 076 678 449 67,5 Bra ńsk 6 445 1 453 698 3 411 1 459 1 581 1 008 88,9 Rudka 2 176 499 241 1 239 549 438 278 75,6 Ciechanowiec 9 394 2 025 980 5 693 2 633 1 676 1 075 65 Czy Ŝew-Osada 6 630 1 531 739 3 905 1 801 1 194 750 69,8 Klukowo 4 657 1047 511 2 604 1 151 1 006 605 78,8 Kulesze Ko ścielne 3 381 766 373 1 943 888 672 404 74 Nowe Piekuty 3 986 904 426 2 290 1 050 792 476 74,1 Szepietowo 7 486 1 674 785 4 357 2 002 1 455 938 74,8 Wysokie 5 241 1 314 644 2 882 1 271 1 045 650 81,9 Mazowieckie Razem 53 224 12 077 5 839 30 610 13 880 10 537 6 633 n/d Źródło: WUS Białystok 2006

Struktura wiekowa mieszka ńców na terenie LGD jest zró Ŝnicowana. Najliczniejsz ą grup ą s ą ludzie w wieku 40-59 lat, stanowi ąc 24,82% populacji obszaru. Najmniej mieszka ńców jest w śród osób mi ędzy 60 a 64 rokiem Ŝycia. Ich udział w ogólnej liczbie ludno ści stanowi jedynie 4,22%. Liczba osób do czternastego roku Ŝycia, osób znajduj ących si ę w przedziale wiekowym 20-29 lat, jak równie Ŝ ludzi po 65 roku Ŝycia kształtuje si ę na zbli Ŝonym poziomie.

Poziom zatrudnienia Liczba zatrudnionych na obszarze LGD wyniosła w 2006 roku 4 676 osób i była najni Ŝsza w porównaniu z s ąsiednimi powiatami. W śród zatrudnionych 2 423 osoby to męŜ czy źni, co stanowi 51,81% wszystkich zatrudnionych. Wg danych GUS w 2007 r. przeci ętne miesi ęczne wynagrodzenie brutto

38 mieszka ńców powiatu wysokomazowieckiego wyniosło 2 389,50 zł, natomiast dla powiatu bielskiego – 2 497,02 zł. Wynagrodzenia mieszka ńców terenu LGD s ą du Ŝo mniejsze od przeci ętnego wynagrodzenia brutto dla Polski, które wynosi: 2 866,04 zł.

Tab. Zatrudnienie na obszarze LGD z podziałem na płe ć Pracuj ący Gmina ogółem męŜ czy źni kobiety Gmina miejska Bra ńsk 612 320 292 Gmina wiejska Bra ńsk 220 104 116 Rudka 190 88 102 Ciechanowiec 1 069 541 528 Czy Ŝew-Osada 1 258 696 562 Klukowo 176 75 101 Kulesze Ko ścielne 99 32 67 Nowe Piekuty 173 63 110 Szepietowo 720 418 302 Wysokie Mazowieckie 159 86 73 Razem 4 676 2 423 2 253 Źródło: WUS Białystok 2006 W ka Ŝdej gminie na obszarze LGD wy Ŝsze zatrudnienie jest w sektorze prywatnym. Najwi ęcej ludzi pracuje w bran Ŝy usługowej (53,97%), najmniej w rolnictwie (3,46%). Statystyki prowadzone przez GUS w tym zakresie nie obejmuj ą podmiotów gospodarczych o liczbie pracuj ących do 9 osób, a tak Ŝe pracuj ących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie, a to wła śnie takie gospodarstwa przewa Ŝaj ą na opisywanym obszarze. Struktur ę zatrudnienia w poszczególnych gminach tworz ących LGD, z uwzgl ędnieniem powy Ŝszego zastrze Ŝenia, ukazuje tabela.

Tab. Zatrudnienie według sektorów w poszczególnych gminach LGD (dane nie obejmuj ą podmiotów gospodarczych o liczbie pracuj ących do 9 osób oraz pracuj ących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie) Pracuj ący Rolnictwo, Przemysł i Usługi Obszar w tym łowiectwo, budow- ogółem rynkowe nierynkowe kobiety le śnictwo, rybactwo nictwo Gmina miejska Bra ńsk 612 292 13 161 194 244 Gmina wiejska Bra ńsk 220 116 17 78 26 99 Rudka 190 102 40 0 0 127 Ciechanowiec 1 069 528 23 427 281 338 Czy Ŝew-Osada 1 258 562 8 965 95 190 Klukowo 176 101 10 45 38 83 Kulesze Ko ścielne 99 67 0 0 14 74 Nowe Piekuty 173 110 10 0 62 101 Szepietowo 720 302 26 215 337 142 Wysokie Mazowieckie 159 73 15 65 14 65 Razem 4 676 2 253 162 1 956 1 061 1 463 Źródło: WUS Białystok 2006

Wska źnik bezrobocia na terenie LGD jest dosy ć niski. W 2006 kształtował si ę na poziomie 5,99% i był ni Ŝszy od wyników uzyskanych przez s ąsiednie powiaty. Wg danych GUS stopa bezrobocia dla powiatu wysokomazowieckiego wyniosła 9,2%, a dla powiatu bielskiego w 2006 roku wyniosła 9,1%. Spo śród 1 836 zarejestrowanych bezrobotnych, m ęŜ czy źni stanowili 51,25%, za ś kobiety 48,75%.

39 Tab. Liczba bezrobotnych na obszarze LGD z podziałem na płe ć Gmina Ogółem MęŜ czy źni Kobiety Miasto Bra ńsk 122 68 54 Bra ńsk 76 33 43 Rudka 74 36 38 Ciechanowiec 429 242 187 Czy Ŝew-Osada 274 146 128 Klukowo 172 84 88 Kulesze Ko ścielne 109 50 59 Nowe Piekuty 92 39 53 Szepietowo 336 161 175 Wysokie Mazowieckie 152 82 70 Razem 1 836 941 895 Źródło: GUS 2006 Według Powszechnego Spisu Rolnego na obszarze LGD w 2002 roku znajdowało si ę 9 436 gospodarstw. Najwi ęcej było gospodarstw o powierzchni mi ędzy 5 a 10 ha (25,04%), natomiast najmniejsz ą liczb ę stanowiły niewielkie gospodarstwa o powierzchni do 1 ha (10,61%). W śród gmin wchodz ących w skład LGD zdecydowanie najwi ęcej gospodarstw znajdowało si ę w gminie Bra ńsk, a najmniej w gminie Rudka, gdzie udział gospodarstw w łącznej ich liczbie dla całego LGD stanowił zaledwie 4,03%.

Tab. Struktura gospodarstw na obszarze LGD Powierzchnia Gmina 0-1 ha 1-5 ha 5-10 ha 10-15 ha powy Ŝej 15 ha Razem Miasto Bra ńsk 102 182 101 36 24 445 Bra ńsk (obszar wiejski) 107 275 416 341 406 1545 Rudka 33 153 91 52 52 381 Ciechanowiec 140 390 365 233 251 1 379 Czy Ŝew-Osada 213 199 200 183 250 1 045 Klukowo 71 138 294 238 256 997 Kulesze Ko ścielne 47 85 147 177 211 667 Nowe Piekuty 80 125 198 173 209 785 Szepietowo 94 176 227 216 303 1 016 Wysokie Mazowieckie 115 239 324 261 237 1 176 Razem 1 002 1 956 2 363 1 940 2 175 9 436 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002 Najwi ęcej u Ŝytków rolnych znajduje si ę w gminie Bra ńsk, za ś najmniej w gminie Rudka. We wszystkich gminach zdecydowanie przewa Ŝaj ą grunty orne, stanowi ąc 69,99% powierzchni wszystkich uŜytków rolnych. Porównuj ąc ogóln ą powierzchni ę u Ŝytków rolnych oraz ilo ść gospodarstw istniej ących na analizowanym obszarze, mo Ŝna przyj ąć , i Ŝ średnia wielko ść gospodarstwa rolnego na terenie LGD wynosi 10,42 ha. Działania zmierzaj ące do zwiększenia powierzchni gospodarstwa s ą korzystne, bowiem zgodnie ze standardami Unii Europejskiej ekonomicznie uzasadnione jest istnienie gospodarstw o powierzchni przekraczaj ącej 15 ha. Poni Ŝsza tabela przedstawia powierzchniowy udział u Ŝytków rolnych poszczególnych gmin w stosunku do powierzchni u Ŝytków rolnych całego obszaru LGD

40 Tab. Powierzchnia u Ŝytków rolnych na terenie LGD

powierzchnia sady łąki pastwiska pozostałe grunty orne Jednostka terytorialna uŜytków rolnych ogółem w ogółem w ogółem w grunty i ogółem w ha ogółem w ha ha ha ha nieu Ŝytki

Bra ńsk (miasto) 2 072 1 343 3 563 163 255 Bra ńsk (obszar wiejski) 17 746 10 950 55 2 573 4 168 1 423 Rudka 3 627 2 055 2 960 610 540 Ciechanowiec 13 555 8 739 19 3 186 1 611 1 499 Czy Ŝew-Osada 11 286 9 302 42 1 152 790 810 Klukowo 10 510 7 404 21 1 660 1 425 691 Kulesze Ko ścielne 8 061 4 985 1 1 971 1 104 478 Nowe Piekuty 8 720 6 320 15 1 390 995 463 Szepietowo 11 505 9 102 24 1 366 1 013 1 039 Wysokie Mazowieckie 11 940 9 110 30 1 900 900 825 Razem 99 022 69 310 212 16 721 12 779 8 023 Źródło: GUS 2005 Na obszarze LGD w 2006 roku działalno ść gospodarcz ą prowadziło 2 233 osób, z czego najwi ęcej, bo 22,21% było w gminie Bra ńsk. Najmniejsz ą aktywno ść gospodarcz ą przejawiali mieszka ńcy gminy Rudka, gdzie działalno ść taka prowadzona była przez 74 osoby (3,31%). Najwięcej osób prowadziło działalno ść handlow ą oraz zwi ązan ą z naprawami i konserwacj ą, za ś hotelarstwo, bran Ŝa gastronomiczna oraz po średnictwo finansowe nale Ŝały do niszowych obszarów aktywno ści gospodarczej mieszka ńców LGD.

Tab. Osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą na obszarze LGD W tym: przetwór- obsługa po śred- Gmina Ogółem stwo budow- handel i hotele i nierucho- nictwo przemys- nictwo naprawy restauracje mo ści i finansowe łowe firm Gmina miejska Bra ńsk 305 55 41 119 10 8 11 Gmina wiejska Bra ńsk 191 39 24 49 2 - 8 Rudka 74 9 11 22 1 3 5 Ciechanowiec 399 40 52 149 7 14 22 Czy Ŝew-Osada 336 29 44 111 5 6 47 Klukowo 130 9 32 38 0 2 9 Kulesze Ko ścielne 103 5 16 38 2 1 16 Nowe Piekuty 156 11 26 57 0 2 14 Szepietowo 344 25 54 110 4 16 24 Wysokie Mazowieckie 195 21 41 49 2 5 24 Razem 2 233 243 341 742 33 57 180 Źródło: WUS Białystok 2006 W 2006 roku na obszarze LGD działało, nie licz ąc osób fizycznych prowadz ących działalno ść gospodarcz ą oraz osób prowadz ących indywidualne gospodarstwa rolne, 2 760 podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Najwi ęcej podmiotów było w gminie Bra ńsk, najmniej w gminie Rudka. Na całym obszarze LGD wyst ępowała zdecydowana przewaga sektora prywatnego, w którym działało a Ŝ 94,96% wszystkich przedsi ębiorstw.

41 Tab. Podmioty gospodarki narodowej obszaru LGD zarejestrowane w systemie REGON (dane nie obejmuj ą osób fizycznych prowadz ących działalno ść gospodarcz ą oraz osób prowadz ących indywidualne gospodarstwa rolne) Sektor Podmioty gospodarcze fundacje, Gmina Ogółem spółki spółki stowarzyszenia i publiczny prywatny spółdzielnie handlowe cywilne organizacje społeczne Gmina wiejska Bra ńsk 365 15 350 12 16 4 6 Gmina wiejska Bra ńsk 230 15 215 3 3 - 14 Rudka 99 14 85 0 0 0 5 Ciechanowiec 516 24 492 10 35 5 22 Czy Ŝew-Osada 416 24 392 10 21 3 15 Klukowo 166 11 155 2 6 2 11 Kulesze Ko ścielne 125 7 118 0 4 1 5 Nowe Piekuty 191 10 181 2 7 0 9 Szepietowo 414 13 401 16 14 4 18 Wysokie Mazowieckie 238 6 232 2 0 7 17 Razem 2 760 139 2 621 57 106 26 122 Źródło: WUS Białystok 2006 Porównuj ąc powy Ŝsze tabele, wyra źnie wida ć, i Ŝ zdecydowan ą wi ększo ść podmiotów działaj ących na obszarze LGD stanowi ą osoby fizyczne (80,9%). Wska źnikiem, dzi ęki któremu mo Ŝna okre śla ć stopie ń przedsi ębiorczo ści mieszka ńców jest tzw. „wska źnik przedsi ębiorczo ści”, który bada liczb ę podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców. Dla obszaru LGD wska źnik ten kształtuje si ę na poziomie 51, natomiast dla całego województwa podlaskiego jest to poziom 74, co pokazuje jak bardzo obszar LGD odbiega w zakresie przedsi ębiorczo ści mieszka ńców od średniej wojewódzkiej. Wska źnik przedsi ębiorczo ści dla województwa podlaskiego jest bardzo niski.

Stan rozwoju infrastruktury wiejskiej Infrastruktura społeczna Prawidłowe funkcjonowanie ka Ŝdego organizmu społeczno-administracyjnego warunkowane jest nieskr ępowanym dost ępem mieszka ńców do podstawowych środków infrastruktury. W ramach infrastruktury społecznej mo Ŝemy mówi ć o usługach sanitarnych i medycznych, jednostkach wsparcia, szybkiego reagowania oraz jednostkach kryzysowych, a tak Ŝe szeroko poj ętej bazie edukacyjno- rekreacyjnej. Według danych GUS z 2006 na obszarze LGD znajdowało si ę dziesi ęć aptek (w gminach Bra ńsk, Rudka, Ciechanowiec, Czy Ŝew-Osada, Szepietowo). Najbli Ŝszy szpital ogólny i pogotowie ratunkowe znajduje si ę w Wysokiem Mazowieckim. Działa tam tak Ŝe Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. W Ciechanowcu znajduje si ę szpital, oferuj ący w ęŜ szy zakres usług medycznych. Na terenie gminy Rudka placówk ą ochrony zdrowia jest Gminny O środek Zdrowia (ZOZ) w Rudce, posiadaj ący fili ę w Bra ńsku. Zapewnia on mieszka ńcom dost ęp do podstawowej opieki zdrowotnej (w tym usług stomatologicznych), jednak Ŝe – podobnie do pozostałych obszarów wiejskich kraju – dost ęp do specjalistycznych usług medycznych jest mocno ograniczony. Najbli Ŝej świadczone s ą one w Bielsku Podlaskim i Białymstoku. Ponadto na terenie LGD znajduje si ę kilka niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej. W ka Ŝdej gminie działa tak Ŝe o środek pomocy społecznej. Na obszarze wszystkich gmin wchodz ących w skład LGD działaj ą jednostki stra Ŝy po Ŝarnej. W Wysokiem Mazowieckim znajduje si ę Komenda Powiatowa Pa ństwowej Stra Ŝy Po Ŝarnej, za ś na terenie LGD istnieje ponadto szereg jednostek ochotniczej stra Ŝy po Ŝarnej. Obszar LGD cechuje niski poziom wykształcenia jego mieszka ńców. Zdecydowanie najwi ęcej jest osób z wykształceniem podstawowym. Stanowi ą oni 36,7% ludno ści. Zbli Ŝony jest odsetek osób

42 z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym (odpowiednio 16% i 18%). Mieszka ńcy z wy Ŝszym wykształceniem stanowi ą jedynie 3,22% wszystkich osób.

Tab. Wykształcenie mieszka ńców LGD Ogółem Podstawowe Średnie Gmina Średnie Średnie Zasadnicze Podstawowe nieuko ńczone Wy Ŝsze ogólno- razem zawodowe zawodowe uko ńczone i bez kształc ące wykształcenia Bra ńsk (miasto) 195 795 164 631 714 1 017 263 Bra ńsk (obszar wiejski) 108 729 154 575 1 032 2 825 786 Rudka 89 300 54 246 268 1 115 173 Ciechanowiec 366 1 587 645 942 1 724 3 232 783 Czy Ŝew-Osada 233 1 108 202 906 1 278 2 151 453 Klukowo 94 509 132 377 1 007 1 748 543 Kulesze Ko ścielne 97 454 82 372 543 1 446 253 Nowe Piekuty 114 592 108 484 786 1 549 317 Szepietowo 280 1 541 331 1 210 1 304 2 490 425 Wysokie Mazowieckie 138 884 173 711 909 1 913 412 Razem 1 714 8 499 2 045 6 454 9 565 19 486 4 408 Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002 - GUS Na terenie LGD znajduj ą si ę przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea ogólnokształc ące i profilowane oraz szkoły zawodowe. Cz ęsto placówki stanowi ą zespół szkół, obejmuj ąc kilka ró Ŝnych ośrodków edukacyjnych. Ponadto na obszarze LGD mieszka ńcy maj ą mo Ŝliwo ść kształcenia w szkołach policealnych oraz uzupełniaj ących liceach i technikach, tak Ŝe dla dorosłych. Najbli Ŝej usytuowane placówki szkół wy Ŝszych znajduj ą si ę w Białymstoku, gdzie istnieje mo Ŝliwo ść zdobywania wykształcenia na uniwersytecie b ądź w licznych niepublicznych szkołach wy Ŝszych. Poza tym wi ększe o środki akademickie znajduj ą si ę w Warszawie i Olsztynie. Na terenie LGD działa tak Ŝe kilka klubów sportowych, o środków kultury oraz sie ć świetlic wiejskich. Niemal powszechnie dost ępna jest mo Ŝliwo ść korzystania z ksi ęgozbiorów lokalnych bibliotek, których wraz z ich filiami jest na obszarze LGD kilkana ście. Jedyn ą stał ą placówk ą muzealn ą jest Muzeum Rolnictwa im. Ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu. Cz ęsto organizowane s ą festyny oraz imprezy okoliczno ściowe. Mieszka ńcy coraz bardziej doceniaj ą aktywne formy sp ędzania wolnego czasu. Du Ŝym zainteresowaniem ciesz ą si ę zawody sportowe i turystyka rowerowa. Ograniczeniem dla ich rozwoju jest jednak brak lokalnej infrastruktury w postaci ście Ŝek czy tras rowerowych b ądź strze Ŝonych k ąpielisk. Obecnie obiekty tego typu funkcjonuj ą tylko w kilku gminach LGD, na przykład w Ciechanowcu nad rzek ą Nurzec czy w Tyborach Kamiance nad sztucznym zbiornikiem. Ponadto na obszarze LGD istnieje szereg organizacji pozarz ądowych, odgrywaj ących niebagateln ą rol ę w Ŝyciu kulturalnym gmin. Do najwa Ŝniejszych z nich nale Ŝą ochotnicze stra Ŝe po Ŝarne, koła łowieckie, stowarzyszenia oraz fundacje.

Infrastruktura techniczna Na obszarze LGD do głównych szlaków komunikacyjnych nale Ŝą drogi oraz linie kolejowe. Od pierwszej połowy XIX wieku przebiega t ędy jedna z najstarszych linii kolejowych w Polsce, tzw. Kolej Warszawsko-Petersburska. Obecnie jest to jeden z głównych w ęzłów kolejowych, ł ącz ących kraje Europy Wschodniej i Północno-Wschodniej z pozostał ą cz ęś ci ą kontynentu. Strategiczne poło Ŝenie tak wa Ŝnej linii w okolicach Szepietowa i miasta Wysokie Mazowieckie korzystnie wpływa na wymian ę towarow ą i komunikacj ę z innymi miastami nie tylko w kraju, ale i za granic ą. Obecnie poł ączenie Warszawa – Białystok stanowi o ś komunikacyjn ą regionu, uzupełnian ą przez otaczaj ące j ą mniejsze ci ągi komunikacyjne.

43 Wysokie Mazowieckie, dzi ęki swej lokalizacji, jest miastem tranzytowym dla komunikacji południowej cz ęś ci województwa podlaskiego z Warszaw ą. Transport drogowy obszaru LGD odbywa si ę bowiem w oparciu o ci ąg drogi krajowej E-689 Zambrów-Wysokie Mazowieckie-Szepietowo-Bra ńsk, co dzi ęki ponadregionalnemu poł ączeniu środkowej i południowej cz ęś ci obszaru z drog ą mi ędzynarodow ą E-8, umo Ŝliwia komunikacj ę z Warszaw ą oraz pozostałymi regionami Polski. Uzupełnieniem tego szlaku jest droga wojewódzka E-678, bezpo średnio ł ącz ąca miasto Wysokie Mazowieckie z Białymstokiem. Lokalny transport gminny i mi ędzygminny na obszarze LGD obsługuje sie ć dróg gminnych i powiatowych, które bior ąc pod uwag ę techniczne urz ądzenie struktury komunikacyjno-transportowej, niemal w pełni zaspokaja potrzeby mieszka ńców. Najbardziej rozpowszechnionym no śnikiem energii jest elektryczno ść . Na terenie LGD znajduje si ę główna rozdzielnia pr ądu elektrycznego, dostarczanego z ogólnokrajowej sieci energetycznej za po średnictwem linii przesyłowej o napi ęciu 110 kV. Obecny stan poboru stwarza rezerw ę, zapewniaj ąc tym samym mieszka ńcom bezpiecze ństwo energetyczne warunkuj ące inwestycyjny rozwój regionu. Sie ć gazownicza jest na pocz ątkowym etapie rozwoju. Aktualnie z gazu ziemnego korzysta niewielki odsetek mieszka ńców. Gospodarka wodno-kanalizacyjna le Ŝy w gestii poszczególnych gmin wchodz ących w skład LGD. Cho ć potrzeby wodoci ągowe na terenie LGD zaspokajane s ą niemal w 100%, jednak Ŝe nie tworz ą one z oczyszczalniami ścieków układów zamkni ętych. W wyniku konkurowania dwóch operatorów, TP SA oraz Szeptel SA, sie ć telekomunikacyjna istniej ąca na obszarze LGD jest bardzo dobrze rozwini ęta. Realizuje ona wszystkie zgłoszone problemy w sposób przewodowy lub bezprzewodowy, w zale Ŝno ści od uwarunkowa ń technicznych. Istotnym uzupełnieniem rynku usług telekomunikacyjnych jest sprawnie funkcjonuj ący system telefonii komórkowej, opartej na kilku rozmieszczonych na terenie LGD stacjach przeka źnikowych, zapewniaj ąc dost ęp do usług sieci komórkowej niemal na całej powierzchni obszaru. Techniczne uzbrojenie obszaru LGD wraz z jego korzystn ą lokalizacj ą w strukturze poszczególnych no śników stwarza korzystne warunki do rozwoju społeczno-gospodarczego.

Spójno ść społeczno-gospodarcza Spójno ść gospodarcza obszaru LGD wynika w głównej mierze ze wska źników ekonomicznych. Cały teren LGD zdominowany jest przez indywidualne gospodarstwa rolne. W wi ększo ści nale Ŝą do nich gospodarstwa o powierzchni mi ędzy 5 a 10 ha. Osoby fizyczne zajmuj ące si ę działalno ści ą pozarolnicz ą we wszystkich cz ęś ciach analizowanego obszaru zatrudnione s ą przede wszystkim w bran Ŝy handlowej i zwi ązanej z naprawami i konserwacj ą maszyn. Zdecydowana wi ększo ść podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON działa w sektorze prywatnym. Ponadto na całym obszarze zidentyfikowano szereg specyficznych i charakterystycznych dla niego produktów, mog ących sta ć si ę siln ą lokaln ą i regionaln ą mark ą, podnosz ąc atrakcyjno ść regionu. Pod wzgl ędem infrastruktury technicznej teren LGD cechuje słaba sie ć kanalizacyjna. Mimo i Ŝ niemal cały obszar jest zwodoci ągowany, wi ększo ść mieszka ńców musi korzysta ć z przydomowych zbiorników, gdy Ŝ oczyszczalnie obsługuj ą jedynie około 1/5 ludno ści. Pozostałe elementy uzbrojenia technicznego regionu s ą wystarczaj ące dla dalszego, zrównowa Ŝonego rozwoju terenu LGD.

3. Specyfika obszaru Cały obszar LGD cechuje wyst ępowanie wielu elementów wspólnych, zarówno w odniesieniu do posiadanych zasobów oraz uwarunkowa ń geo środowiskowych, jak równie Ŝ potrzeb oraz oczekiwa ń mieszka ńców, co stanowi o szczególnej specyfice tego terenu, b ędącej jednocze śnie podstaw ą do podj ęcia decyzji o przygotowaniu jednolitej strategii rozwoju. Jak ju Ŝ opisano powy Ŝej, teren LGD jest spójny pod wzgl ędem przyrodniczym, społeczno-gospodarczym oraz historycznym i kulturowym. Powy Ŝsza analiza obszaru obj ętego LSR pozwala nam na wyodr ębnienie najwa Ŝniejszych kwestii, które charakteryzuj ą nasz teren. Jego krajobraz oraz szata przyrodnicza wykazuje, wi ęc wiele elementów

44 wspólnych. Cały obszar partnerstwa ze wzgl ędu na uwarunkowania przyrodniczo-krajobrazowe oraz ciekawe tło historyczno-kulturowe posiada silne predyspozycje dla rozwoju turystycznego. Najcenniejszym bogactwem tego regionu jest bogata historia i kultura tych ziem. Wspólne dziedzictwo i losy dziejowe wytworzyły w mieszka ńcach tego obszaru poczucie to Ŝsamo ści kulturowej: wspólnoty do świadcze ń oraz wspólnych warto ści. Zasoby te zostan ą wykorzystane do realizacji zaplanowanych działaniach w ramach LSR zwi ązanych z rozwojem kultury, rekreacji, sportu i turystyki. Analiza obszaru wykazała, i Ŝ jednym z głównym problemów jest bardzo uboga baza noclegowa. Tylko w trzech gminach tury ści mog ą znale źć zakwaterowanie. Poni Ŝsza tabela przedstawia obiekty zbiorowego zakwaterowania w gminie wiejskiej Bra ńsk, gminie Ciechanowiec i gminie Szepietowo.

Tab. Obiekty zbiorowego zakwaterowania na terenie LGD w 2007 Obiekty zbiorowego zakwaterowania na terenie LGD w 2007 roku Miejsca Korzystaj ący Tury ści zagraniczni Obiekty Obiekty Miejsca noclegowe Gmina noclegowe z noclegów korzystaj ący ogółem całoroczne ogółem całoroczne ogółem z noclegów Bra ńsk 1 1 30 30 336 - Ciechanowiec 1 1 28 28 56 - Szepietowo 1 1 98 98 1901 93 Źródło: GUS 2007 W celu poprawy wizerunku obszaru obj ętym LSR nale Ŝy wesprze ć działania rozwijaj ące infrastruktur ę turystyczn ą i społeczn ą. Racjonalne zagospodarowanie i wykorzystanie posiadanych zasobów ludzkich, naturalnych i kulturowych b ędzie stanowi ć główny wyznacznik kierunku naszych działa ń w ramach LSR. Innym szczególnym elementem charakteryzuj ącym obszar LGD s ą dobre warunki na pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych. N asza LGD zamierza wspiera ć pomysły i działania wykorzystuj ące w sposób optymalny zasoby naturalne do wytwarzania „zielonej energii”, a tak Ŝe podejmie działania zwi ększaj ące świadomo ść proekologiczn ą mieszka ńców, co wpłynie pozytywnie na środowisko naturalne i zwi ększy atrakcyjno ść regionu. Ponadto na terenie LGD wyst ępuje problem zagospodarowania odchodów zwierz ęcych, które mo Ŝna wykorzysta ć do utworzenia biogazownii na terenie indywidualnych gospodarstw rolnych. Kolejnymi zjawiskami, które dotycz ą całego obszaru LGD s ą: ukryte bezrobocie w rolnictwie, rolniczy charakter regionu, niski wska źnik przedsi ębiorczo ści oraz du Ŝy odpływ ludno ści. W celu zwalczania tych problemów nasze LGD zamierza kreować warunki sprzyjaj ące rozwojowi przedsi ębiorstw, tworzeniu nowych miejsc pracy, aby obszar naszego działania stał sie przyjaznym miejscem do pracy, zamieszkania i rekreacji.

45 III. Analiza SWOT dla obszaru obj ęęętego LSR

Wyznaczenie celów, okre ślenie kierunków i planowanie zmian w przyszło ści jest mo Ŝliwe dzi ęki identyfikacji głównych problemów gmin, a tak Ŝe szczegółowej analizie ich słabych i mocnych stron oraz mo Ŝliwo ści i zagro Ŝeń, mog ących wyst ąpi ć w trakcie urzeczywistniania wyra Ŝonych w strategii celów. Analiza SWOT pozwala na zdefiniowanie wyst ępuj ących w gminach problemów, dzi ęki czemu mo Ŝliwe jest znalezienie rozwi ąza ń, wykorzystuj ących potencjał poszczególnych gmin oraz wzajemn ą mi ędzy nimi współprac ę. Analiza SWOT porz ądkuje informacje, bywa stosowana we wszystkich obszarach planowania strategicznego, jako uniwersalne narz ędzie pierwszego etapu analizy strategicznej. W celu uporz ądkowania danych i informacji wyj ściowych oraz licznych opinii społeczno ści lokalnej przeprowadzono analiz ę SWOT obszaru obj ętego LSR. Poza usystematyzowaniem posiadanych ju Ŝ danych, istotne było stworzenie pełnego obrazu Partnerstwa „Kraina Bobra” oraz pojawiaj ących si ę szans i zagro Ŝeń dla mieszka ńców współuczestnicz ących w tworzeniu LSR. Stworzenie arkusza analizy stanowiło znacz ący element poznawczy i edukacyjny reprezentantów społeczno ści lokalnej w procesie prac nad LSR pozwalaj ący im na dostrze Ŝenie zło Ŝono ści wielu aspektów determinuj ących rozwój tego terenu oraz pozycji strategicznej w odniesieniu do otoczenia. Prace nad stworzeniem arkusza analizy SWOT były takŜe moderowane przez eksperta firmy doradczej. Po okre śleniu poszczególnych elementów analizy przyst ąpiono do okre ślenia ich znaczenia i hierarchii wa Ŝno ści, w kontek ście specyfiki obszaru, potrzeb mieszka ńców, kierunków rozwoju oraz mo Ŝliwo ści zwi ązanych z Programem Leader. Poni Ŝej znajduje si ę analiza SWOT dla obszaru obj ętego LSR. Informacje wykorzystane w przedstawionej analizie pochodziły przede wszystkim z nast ępuj ących źródeł: 1. Strategii rozwoju poszczególnych gmin obszaru LGD; 2. Materiałów uzyskanych z Powiatowego Urz ędu Pracy w Wysokiem Mazowieckiem oraz w Bielsku Podlaskim 3. Materiałów statystycznych publikowanych przez Główny Urz ąd Statystyczny; 4. Informacji uzyskanych od władz i ludno ści gmin wchodz ących w skład LGD, podczas licznych spotka ń i konsultacji; 5. Informacji z przeprowadzonych wizji lokalnych; 6. Informacji uzyskanych z przeprowadzonych na terenie LGD bada ń ankietowych w śród mieszka ńców. W trakcie spotka ń i konsultacji odbytych z mieszka ńcami, przedstawicielami sektorów: publicznego, gospodarczego, społecznego obszaru LGD, z lokalnymi aktywistami tych terenów potwierdzili śmy informacje uzyskane z danych statystycznych. Jednocze śnie badania przeprowadzone przez ankiet ę potwierdzaj ą nam dane uzyskane z urz ędów gmin, publikacji GUS, PUP.

46 Dzi ęki tak ró Ŝnorodnym informacjom, które zostały pozyskane do analizy SWOT, analiza ta stała si ę bardziej kompleksowa i kompletna, poniewa Ŝ zawiera z jednej strony informacje i dane uzyskane od ró Ŝnych instytucji, ale jednocze śnie uwzgl ędnia potrzeby i wymagania mieszka ńców tych terenów, którzy s ą bardzo wa Ŝnym źródłem cennych informacji. Wszystkim czynnikom zostały przydzielone punkty od 1 do 5. Nie mo Ŝna bowiem zało Ŝyć, i Ŝ wszystkie s ą równie wa Ŝne dla obszaru LGD i lokalnej społeczno ści. Zasady punktacji przewiduj ą przyznawanie wi ększej ilo ści punktów (5) dla czynników najwa Ŝniejszych, a mniejszej (1) dla tych mniej istotnych. Punktacja została przyznana poszczególnym kryteriom w oparciu o wyniki spotka ń konsultacyjnych oraz bada ń ankietowych w śród mieszka ńców. W poni Ŝszej analizie zawarto tylko te czynniki, które uzyskały ocen ę od 3 punktów wzwy Ŝ, poniewa Ŝ uznano je za najistotniejsze dla obszaru LGD, a tym samym analiza stała si ę czytelna i przejrzysta. Wyniki przeprowadzonej analizy przedstawia poni Ŝsza tabela. Poni Ŝsza analiza uwzgl ędnia przedstawione wy Ŝej wymienione uwarunkowania oraz specyfik ę obszaru LGD, które maj ą ścisłe przeło Ŝenie na sformułowanie odpowiednich celów ogólnych i szczegółowych, a tak Ŝe na dobór odpowiednich operacji, które b ędą realizowane w ramach LSR.

Tab. Analiza SWOT dla obszaru LGD MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Szlacheckie korzenie i tradycje  Monofunkcyjna gospodarka (5 pkt) mieszka ńców (5 pkt)  Słaby stan infrastruktury społecznej,  Dobre warunki do pozyskiwania energii kulturowej, historycznej i sportowo- ze źródeł odnawialnych (5 pkt) rekreacyjnej (m.in.: niewystarczaj ąca  Atrakcje turystyczne (5 pkt) ilo ść sal gimnastycznych, boisk,  Liczne obiekty historyczne, miejsca strze Ŝonych k ąpielisk) (5 pkt) pami ęci narodowej, zabytki (5 pkt)  Niewystarczaj ąco rozwini ęta  Bogate dziedzictwo kulturowe: infrastruktura turystyczna: - kultywowanie tradycji lokalnej - nieliczne i słabo oznakowane szlaki - bogate tradycje kulinarne turystyczne - cykliczne imprezy lokalne, - niewystarczaj ąco rozwini ęta baza regionalne i kulturalne noclegowa - liczne zespoły regionalne - słaba dost ępno ść informacji - organizacje pozarz ądowe turystycznej wspieraj ące zachowanie - słaba dost ępno ść usług dla turystów to Ŝsamo ści kulturowej (5 pkt) - niewystarczaj ąca baza usług  Wyst ępowanie Obszaru Specjalnie gastronomicznych, (5 pkt) Chronionych Ptaków Natura 2000  Niski stopie ń integracji gmin (5 pkt) („Dolina Dolnego Bugu”) oraz Obszaru  Mała liczba zrealizowanych projektów ze Chronionego Krajobrazu „Dolina Bugu i środków UE, w tym projektów Nurca” (5 pkt) integruj ących cały obszar LGD (5 pkt)  Wysoka lesisto ść („Zielone Płuca  Słaby wska źnik przedsi ębiorczo ści Polski”) (4 pkt.) społecze ństwa (5 pkt)  Malownicze kr ęte rzeki (4 pkt.)  Brak jezior i naturalnych zbiorników  Unikalne w skali kraju gatunki zwierz ąt wodnych (4 pkt) (bóbr, czapla) (4pkt.)  Brak zorganizowanej gospodarki  Aktywna postawa społecze ństwa w odpadami i ściekami (4 pkt) Ŝyciu kulturalnym i społecznym (4 pkt)  Słaba jako ść promocji regionu (4 pkt)  Rozwini ęte przetwórstwo mleczarskie  Ukryte bezrobocie w rolnictwie (4 pkt)

47 (4 pkt)  Niski poziom innowacyjnych rozwi ąza ń  Poczucie to Ŝsamo ści i przynale Ŝno ści (4 pkt) lokalnej (4 pkt)  Słaba znajomo ść j ęzyków obcych w śród  Wysoki wska źnik osób w wieku mieszka ńców (3 pkt) przedprodukcyjnym i produkcyjnym  Niski poziom wykształcenia (4 pkt) społecze ństwa (3 pkt)  Gleby o korzystnych walorach  Niski poziom dochodów mieszka ńców agrotechnicznych (3 pkt) (3 pkt) SZANSE ZAGRO śENIA  Korzystne zmiany preferencji turystów  Brak umiej ętno ści wykorzystywania - moda na turystyk ę wiejsk ą i zdrowy środków finansowych przyznawanych styl Ŝycia z UE (5 pkt) - popularno ść regionalizmu i turystyki  Ograniczona ilo ść środków z Programu kulturowej LEADER (5 pkt) - rosn ący popyt na ofert ę turystyki  Niska jako ść wniosków na pozyskiwanie aktywnej (5 pkt) środków z UE z obszaru LGD (w tym  Środki finansowe przyznawane z UE brak dochowania terminu składania (5 pkt) wniosków, brak dochowania terminu  Dywersyfikacja działalno ści rolniczo- rozliczania projektów, bł ędy formalne gospodarczej na obszarach wiejskich, w i merytoryczne w wypełnionych tym w oparciu o naturalne i kulturalne wnioskach, brak wymaganych walory (5 pkt) zał ączników do wniosku) (5 pkt)  Zwi ększenie atrakcyjno ści turystycznej  Mo Ŝliwo ść wyst ąpienia epidemii w przez renowacje i wyeksponowanie zwi ązku z du Ŝym pogłowiem bydła zabytków (5 pkt) mlecznego (4 pkt)  Stworzenie infrastruktury umo Ŝliwiaj ącej  Słaba promocja posiadanych zasobów efektywne wykorzystanie zasobów (4 pkt) naturalnych (5 pkt)  Bogata oferta i silna konkurencja na  Mo Ŝliwo ść utworzenia klastrów, efektem innych obszarach (4 pkt) czego nast ąpi wzrost innowacyjno ści  Niekorzystne zmiany demograficzne: - oraz konkurencyjno ści podmiotów niski przyrost naturalny; - migracja gospodarczych oraz powstanie nowych młodych mieszka ńców obszaru do miast miejsc pracy (5 pkt) (4 pkt)  Pozyskiwanie energii ze źródeł  Trudne problemy społeczne: - wzrost odnawialnych sposobem na uzyskiwanie przest ępczo ści, zagro Ŝenie patologiami dochodów (5 pkt) (4 pkt)  Adekwatno ść operacji LSR z lokalnymi  Hamuj ące rozwój bariery formalno- Strategiami szans ą na uzyskanie efektu prawne: - biurokracja; -skomplikowane synergii działa ń na obszar LGD (5 pkt) procedury pozyskiwania zewn ętrznych  Blisko ść rynków Białegostoku i środków finansowych (4 pkt) Warszawy stwarzaj ąca mo Ŝliwo ść  Brak środków na rewitalizacj ę, rozwój znalezienia odbiorców na oferowane i promocj ę regionu (4 pkt) przez gminy produkty regionalne, a tak Ŝe  Mała baza usług dla potrzeb rolnictwa potencjalne źródło czerpania korzy ści z i mieszka ńców wsi (4 pkt) turystyki (turystyka weekendowa) (4 pkt)  Niech ęć inwestorów do lokowania  Otwarto ść mieszka ńców i gotowo ść do kapitału na obszarach wiejskich, w tym zmian (4 pkt) w sektorze pozarolniczym (4 pkt)  Nowe rynki dla towarów przedsi ębiorstw regionalnych (4 pkt)  Efektywna współpraca administracji publicznej, trzeciego sektora i sektora prywatnego w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (4 pkt)  Rozwój sektora rolno-spo Ŝywczego,

48 zwłaszcza w dziedzinie przetwórstwa (4 pkt)  Mo Ŝliwo ść utworzenia ście Ŝek rowerowych i wytyczenia szlaków turystycznych (4 pkt)  Wzrastaj ąca rola organizacji pozarz ądowych w działaniach o charakterze społecznym (3 pkt)

Mocne i słabe strony maj ą charakter wewn ętrzny, s ą cechami partnerstwa, na które mamy wpływ i mo Ŝemy je kształtowa ć. Szanse i zagro Ŝenia natomiast maj ą charakter zewn ętrzny, nie zawsze mamy na nie wpływ, mo Ŝemy si ę jedynie zabezpiecza ć przed zagro Ŝeniami i kształtowa ć posiadane zasoby w celu wykorzystania pojawiaj ących si ę szans. Na podstawie przeprowadzonej analizy SWOT opisuj ącej w sposób syntetyczny diagnoz ę sytuacji obecnej obszaru LGD ustalone zostały misja oraz cele i działania do realizacji na przyszło ść . Po przeprowadzeniu analizy SWOT mo Ŝna wysnu ć nast ępuj ące wnioski: 1. Wykorzystuj ąc w optymalnym zakresie bogactwo przyrodnicze, historyczne i kulturowe obszaru LGD utworzy ć mo Ŝna znakomite warunki dla rozwoju turystyki, agroturystyki i całej infrastruktury około turystycznej. 2. Wypromowanie lokalnych produktów turystycznych oraz promocja regionu tworzy znacz ący element działa ń wzmacniaj ący wizerunek i rozwój regionu. 3. Poprzez wzmocnienie lokalnej przedsi ębiorczo ści, tworzenie warunków pod inwestycje istnieje mo Ŝliwo ść wykorzystania zarówno potencjału naturalno – kulturowego jak i przede wszystkim społecznego. Kultywowanie tradycji, wykorzystanie miejsc historycznych; promowanie i wytwarzanie ekologicznej Ŝywno ści – to sfery aktywno ści lokalnej, które przeło Ŝyć nale Ŝy na regionalny rozwój turystyki, agroturystyki i całej infrastruktury z tym zwi ązanej. 4. Od pomysłowo ści i zaanga Ŝowania mieszka ńców oraz warunków koniunktury gospodarczej w regionie i w kraju zale Ŝeć b ędzie, na jak ą skal ę ten potencjał i zapotrzebowanie zostanie wykorzystane do poprawy jako ści Ŝycia i rozwój regionu. 5. Zwi ększenie oferty kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej oraz zmodernizowanie świetlic pozwoli na uatrakcyjnienie gmin nale Ŝą cych do LGD oraz przyczyni si ę do o Ŝywienia i aktywizacji mieszkańców. Wskutek zrównowa Ŝonego rozwoju obszarów wiejskich, pobudzania przedsi ębiorczo ści i działalno ści pozarolniczej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem tworzenia nowych miejsc pracy wokół produkcji i przetwórstwa mleka, przy wykorzystaniu posiadanych zasobów naturalnych i kulturowych, mo Ŝliwa jest poprawa estetyki i wizerunki wsi, a tym samym zapewnienie godnych warunków Ŝycia mieszka ńców oraz rozwój społeczno-kulturalny, zachowuj ąc istniej ący stan środowiska naturalnego. Przewaga silnych stron i szans w dalszym rozwoju umo Ŝliwia przyj ęcie aktywnych i ofensywnych strategii działania dla realizacji LSR. Istotny dla mo Ŝliwo ści obszaru jest fakt, i Ŝ szanse

49 rozwoju posiadaj ą wi ększy potencjał ni Ŝ silne strony, co oznacza, Ŝe przy wła ściwym wdra Ŝaniu strategii, szanse mog ą przekształci ć si ę w silne strony analizowanego obszaru. Du Ŝe znaczenie dla realizacji celów LSR ma lokalizacja obszaru, jego walory turystyczne i przyrodnicze oraz mo Ŝliwo ść pozyskiwania funduszy zewn ętrznych, w tym środków unijnych. Poni Ŝej w formie tabelarycznej przedstawione zostało podsumowanie punktów dla ka Ŝdego elementu analizy SWOT. Wyniki jednoznacznie wskazują na przewag ę silnych stron nad słabo ściami oraz szans nad zagro Ŝeniami.

Tab. Punktacja dla poszczególnych ćwiartek analizy SWOT Silne strony Słabe strony

61 59

67 51

Szanse Zagro Ŝenia

Porównanie sum odpowiednich ćwiartek macierzy pozwala znale źć odniesienie sytuacji LGD „Kraina Bobra” w macierzy wyborów strategicznych. Poni Ŝej prezentujemy macierz wyborów strategicznych, która powstała poprzez zsumowanie wcze śniej obliczonych warto ści, zgodnie z obliczeniami zawartymi w komórce krzy Ŝuj ącej Szanse i Silne strony.

Tab. Macierz wyborów strategicznych - punktacja

Macierz wyborów Silne strony Słabe strony strategicznych podsumowanie

Szanse 128 (61+67) 126 (59+67)

Zagro Ŝenia 112 (61+51) 110 (59+51)

50 Tab. Wybór strategii działania

Macierz wyborów Silne strony Słabe strony strategicznych

Wykorzystanie szans przy Przezwyci ęŜ anie słabo ści pomocy silnych stron w celu wykorzystania szans Szanse STRATEGIA STRATEGIA DYNAMICZNA KONKURENCYJNA

Zagro Ŝenia Wykorzystanie silnych stron,

aby poradzi ć sobie Redukcja lub likwidacja

z zagro Ŝeniami STRATEGIA

STRATEGIA DEFENSYWNA

KONSERWATYWNA

Z powy Ŝszych tabel wynika, Ŝe strategia, jaka powinna zosta ć wybrana do realizacji LSR to strategia dynamiczna. Na potrzeby realizacji LSR zostanie wykorzystana hybryda strategii dynamicznej z elementami strategii konkurencyjnej. Strategia dynamiczna polega w szczególno ści na wykorzystywaniu silnych stron i cennych zasobów do wykorzystywania szans stwarzanych przez otoczenie. Strategia konkurencyjna natomiast przewiduje eliminacj ę słabych stron poprzez działania naprawcze i w ten sposób pozwala wykorzysta ć nadarzaj ące si ę szansy. Podczas analizy jako najwa Ŝniejsze spo śród silnych stron obszaru LGD zostały wskazane przez mieszka ńców w badaniach ankietowych nast ępuj ące czynniki : obecno ść na terenie LGD ciekawych miejsc i zabytków historycznych, szlacheckie korzenie i tradycje mieszka ńców Podlasia, atrakcje turystyczne, malownicze i kr ęte rzeki oraz rozwini ęte przetwórstwo mleczarskie. Ponadto do silnych stron regionu mo Ŝna zaliczy ć istnienie odpowiednich warunków do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Do najsłabszych stron obszaru LGD , nad którymi zdaniem miejscowej ludno ści nale Ŝy popracowa ć, s ą przede wszystkim : słaby stan infrastruktury kulturowej, sportowo-rekreacyjnej, zaniedbane i zniszczone zabytki regionu, brak innowacyjnych rozwi ąza ń, słaby wska źnik przedsi ębiorczo ści społecze ństwa, niskie dochody ludno ści gminy, monofunkcyjna gospodarka oraz ukryte bezrobocie w rolnictwie, niskie kwalifikacje ludno ści i poziom wykształcenia, brak infrastruktury turystycznej, gastronomicznej, hotelowej oraz szlaków rowerowych i pieszych. Podczas spotka ń słu Ŝą cych przygotowaniu analizy SWOT liderzy lokalni gmin po stronie słabych stron wymieniali równie Ŝ niski stopie ń integracji gmin oraz mał ą ilo ść zrealizowanych projektów ze środków UE. Szans ą na rozwój obszaru LGD jest pomoc zwi ązana z pozyskaniem środków finansowych, które mo Ŝna otrzyma ć z Programów UE oraz uzyskanie „efektu synergii” dzi ęki adekwatno ści i spójno ści Lokalnej Strategii Rozwoju ze strategiami gmin nale Ŝą cych do LGD. Dzi ęki temu mo Ŝliwe b ędzie znaczne przyspieszenie korzystnych przemian na obszarze obj ętym LSR.

51 Zdaniem mieszka ńców, szanse upatrywane s ą równie Ŝ w : modzie na turystyk ę, agroturystyk ę i zwi ązan ą z tym infrastruktur ę umo Ŝliwiaj ącą wykorzystanie zasobów naturalnych, pozyskiwanie energii z źródeł odnawialnych oraz utworzenie klastrów, które przyczyni ą si ę do wzrostu zatrudnienia i przedsi ębiorczo ści w regionie. Zagro Ŝeniem dla rozwoju obszaru LGD mo Ŝe sta ć si ę niewystarczaj ąca ilo ść środków finansowych przeznaczonych na działania w ramach Programu Leader. Kolejnym zdiagnozowanym podczas spotka ń zagro Ŝeniem jest niska jako ść składanych wniosków o pomoc w dofinansowaniu operacji powodowana nisk ą wiedz ą i kwalifikacjami wnioskodawców z terenu LGD, która mo Ŝe skutkowa ć du Ŝą liczb ą odrzuconych wniosków oraz doprowadzi ć do niepełnego wykorzystania środków finansowych. Jako najwa Ŝniejsze źródła zagro Ŝeń dla obszaru LGD, wskazywane przez mieszka ńców s ą: problemy społeczne: - wzrost przest ępczo ści, zagro Ŝenie patologiami, hamuj ące rozwój bariery formalno-prawne: - biurokracja; -skomplikowane procedury pozyskiwania zewn ętrznych środków finansowych oraz brak środków na rewitalizacj ę, rozwój i promocj ę regionu. Powy Ŝej zostały przedstawione główne czynniki wyszczególnione w analizie SWOT. Wida ć wyra źnie, Ŝe niektóre z silnych stron zdecydowanie koreluj ą ze słabymi stronami oraz szansami i zagro Ŝeniami. Dla przykładu mo Ŝna wskaza ć istnienie ciekawych miejsc i zabytków historycznych, które jest niew ątpliwie siln ą stron ą terenów obj ętych LSR, lecz stan techniczny tych zabytków oraz brak odpowiedniego ich wyeksponowania i promowania ciekawych miejsc mo Ŝna zaliczy ć z kolei do słabych stron. Jednak po przeprowadzeniu prac zwi ązanych z renowacj ą oraz promocj ą tych obiektów/miejsc mo Ŝe si ę okaza ć, i Ŝ stan ą si ę szans ą na przyci ągni ęcie wi ększej ilości turystów na te tereny, a wi ęc przyczyni ą si ę do rozwoju regionu. Zaprezentowana wy Ŝej analiza SWOT obejmuje najistotniejsze aspekty mocnych i słabych stron oraz szans i zagro Ŝeń. Było to podstaw ą do graficznego sporz ądzenia kierunku wdra Ŝania LSR dla tego obszaru.

52 Ryc. Wnioski płyn ące analizy SWOT

Wdra Ŝaj ąc plan działania dla LSR, na podstawie przeprowadzonej analizy SWOT, mo Ŝna przyj ąć tzw. Blue Ocean Strategy . Tworzenie Bł ękitnych Oceanów to nowe poj ęcie, lecz działania te znane nam s ą ju Ŝ od dawna. Przestrze ń rynkowa jaka nie została jeszcze zagospodarowana, a która otwiera nowe mo Ŝliwo ści wykorzystania naszych produktów lub usług to właśnie Bł ękitne Oceany, których ka Ŝda organizacja powinna stale poszukiwa ć dla zwi ększenia swojej konkurencyjno ści w dłu Ŝszym okresie. W my śl tej koncepcji przestrze ń Bł ękitnego Oceanu to rynki, które jeszcze nie s ą odkryte, klienci, tury ści, którzy jeszcze nas nie znaj ą oraz konkurenci pozostawieni daleko w tyle. W tej przestrzeni odbywa si ę wi ększo ść ruchów biznesowych, które definiuj ą charakter Stowarzyszenia i obszaru na całe lata, zapewniaj ąc długotrwały korzystny rozwój. Co ciekawe, Bł ękitne Oceany mo Ŝna odkrywa ć równie Ŝ w bran Ŝy, która jest ju Ŝ nasycona. To wła śnie kamień w ęgielny Blue Ocean Strategy . Zestawiaj ąc powy Ŝsze z realizacj ą celów LGD „Kraina Bobra”, podczas wdra Ŝania LSR nale Ŝy promowa ć i uwypukli ć znaczenie unikalnych, o charakterze ponadregionalnym, a nawet krajowym, walorów przyrodniczych i turystycznych, które świadcz ą o niepowtarzalno ści

53 obszaru działania LGD, a tym samym wyró Ŝni ą je na tle oferty konkurencyjnych obszarów i regionów. Wdra Ŝanie innowacyjnych rozwi ąza ń produktowych i usługowych (zwłaszcza o charakterze kompleksowym) umo Ŝliwi pozyskanie wi ększej liczby turystów. Działania te wymagaj ą jednak odpowiedniego dostosowania oferty produktowej do standardów funkcjonowania bazy turystycznej. Działania zwi ązane z wdra Ŝaniem strategii musz ą by ć skorelowane z szeroko realizowan ą kampani ą promocyjn ą i integracyjn ą. Niski poziom wykształcenia społeczno ści lokalnej oraz przedsi ębiorczo ści to główne bariery utrudniaj ące osi ągni ęcie sukcesu. Jednak Ŝe, dokonana analiza SWOT dowodzi, i Ŝ dzi ęki innowacyjnemu podej ściu oraz aktywizacji społeczno- gospodarczej, mo Ŝliwe jest przełamanie trudno ści i wyeliminowanie istniej ących na obszarze LGD problemów. Na podstawie przeprowadzonej analizy SWOT opisuj ącej w sposób syntetyczny diagnoz ę sytuacji obecnej obszaru LGD oraz bada ń ankietowych i konsultacji społecznych ustalone zostały misja oraz cele i działania do realizacji na przyszło ść .

54 IV. Cele ogólne i szczegółowe LSR oraz planowane do realizacji przedsi ęęęwzi ęęęciaciacia

Jedn ą z głównych cech odró Ŝniaj ących LSR od innych strategii jest to, Ŝe nie dotyczy ona całego spektrum rozwoju danego obszaru, lecz skupia si ę na okre ślonych obszarach strategicznych, kluczowych z punktu widzenia lokalnych uwarunkowa ń i mo Ŝliwo ści realizacji przedsi ęwzi ęć w ramach Programu Leader. Podczas przeprowadzonych warsztatów z reprezentantami społeczno ści naszego Stowarzyszenia, na podstawie uspołecznionej diagnozy obecnej sytuacji obszaru LGD oraz wyodr ębnionej analizy SWOT wspólnie dokonano wyznaczenia celów głównych Strategii . Ustalone cele wynikaj ą nie tylko z rezultatów diagnozy obszaru i analizy SWOT, tj. mocnych i słabych stron oraz szans i zagro Ŝeń obszaru LGD. Na terenie Stowarzyszenia zostało przeprowadzone badanie z wykorzystaniem kwestionariusza ankietowego, w celu uzyskania informacji na temat postrzegania obszaru LGD przez mieszka ńców, którzy posiadaj ą specyficzn ą i bardzo warto ściow ą wiedz ę. Wiedza ta wynika z codziennego i bezpo średniego stykania si ę z problemami wyst ępuj ącymi na obszarze obj ętym LSR i dotycz ącymi jego mieszka ńców. Reasumuj ąc wyboru celów ogólnych i szczegółowych dokonano w oparciu o analiz ę danych statystycznych zebranych na etapie diagnozy, wyników i wniosków wynikaj ących z analizy SWOT oraz konsultacji społecznych . W efekcie wyznaczone kierunki rozwoju strategicznego wynikaj ą z lokalnych uwarunkowa ń, stanowi ą wizj ę rozwoju obszaru LGD reprezentantów trzech sektorów: społecznego, publicznego i gospodarczego, dzi ęki czemu stanowi ą porozumienie interesów całego społecze ństwa Stowarzyszenia. Bior ąc pod uwag ę wszystkie powy Ŝsze uwarunkowania wyznaczono nast ępuj ące cele główne do realizacji: 1. Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia, 2. Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów, 3. OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD.

Cel ogólny 1. - Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia - został zdefiniowany na podstawie diagnozy i analizy SWOT, dane dotycz ącą niskiego wska źnika przedsi ębiorczo ści na terenie LGD, wysokiego ukrytego w rolnictwie wska źnika bezrobocia, niskiego poziomu wykształcenia lokalnego społecze ństwa, wysokiego ujemnego salda migracji, wysokiego udziału społeczeństwa rolniczego na terenie LGD, cennych kulturowych i naturalnych zasobów.

55 Cel ogólny 2. - Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów - społeczno ść lokalna wyznaczyła ten cel na podstawie analizy zwi ązanej ze środowiskiem naturalnym oraz zasobami kulturalnymi na obszarze LGD. Na terenie Stowarzyszenia istniej ą rezerwaty przyrody, obszary chronione i obszary nale Ŝą ce do Natura 2000, a tak Ŝe interesuj ące obiekty dziedzictwa kulturowego z bogat ą tradycj ą. Społeczno ść poprzez rozwój turystyki widzi mo Ŝliwo ść rozwoju, polepszenia warunków Ŝycia. Jednak, aby tego dokona ć nale Ŝy poprawi ć stan infrastruktury gastronomicznej, hotelowej, kulturowej i sportowo-rekreacyjnej, wypromowa ć teren, a tak Ŝe wykona ć renowacj ę wielu obiektów kulturalnych znajduj ących si ę na obszarze obj ętym LSR.

Cel ogólny 3. - OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD – wynika z jednej strony z niskiej jako ści Ŝycia ludno ści terenów LGD, a z drugiej strony z bogatej tradycji i kultury naszych obszarów, kultywowania tradycji, regionalnych potraw i wielu innych walorów tych ziemi.

W ramach celów ogólnych wyró Ŝniono cele szczegółowe. Cele szczegółowe s ą mierzalne, konkretne i okre ślone w czasie. Cel ogólny nr 1 b ędzie realizowany poprzez nast ępuj ące cele szczegółowe: 1.1. Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich 1.2. Rozwój działalno ści pozarolniczej 1.3. Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej Cel szczegółowy 1.1. - Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich - został zdefiniowany na podstawie diagnozy obszaru LGD oraz analizy SWOT w oparciu o słabe strony i mo Ŝliwości rozwoju. Cel jest mierzalny. Miar ą jest wzrost wiedzy i świadomo ści społeczno ści lokalnej poprzez realizacj ę szkole ń, konferencji, seminariów i konsultacji nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii. Cel szczegółowy 1.2. Rozwój działalno ści pozarolniczej - został zdefiniowany na podstawie diagnozy obszary LGD oraz analizy SWOT - słabych stron i mo Ŝliwo ści rozwoju. Cel jest mierzalny. Miar ą jest powstawanie nowych firm, czyli zwi ększenie wska źnika przedsi ębiorczo ści, a tym samym zmniejszenie ukrytego w rolnictwie wska źnika bezrobocia na terenie

56 LGD. Dzi ęki malowniczym krajobrazom, walorom przyrodniczym i kulturowym mo Ŝliwe jest rozwini ęcie usług okołoturystycznych np. bazy noclegowej, gastronomicznej, itp. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii. Cel ten b ędzie zrealizowany poprzez działania inwestycyjne podj ęte przez obecnych rolników chc ących rozpocz ąć działalno ść w kierunku nierolniczym. Cel szczegółowy 1.3. Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej - został zdefiniowany na podstawie diagnozy obszaru LGD oraz analizy SWOT - słabych stron i szans rozwoju. Cel jest mierzalny. Miar ą jest wzrost wiedzy i świadomo ści społeczno ści lokalnej poprzez realizacj ę szkole ń, konferencji, seminariów i konsultacji dotycz ących ochrony środowiska naturalnego oraz zwi ększenia świadomo ści proekologicznej wraz z wykorzystaniem energii odnawialnej. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii.

Cel ogólny nr 2 b ędzie realizowany poprzez nast ępuj ące cele szczegółowe: 2.1. Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć 2.2. Rozwój usług turystycznych 2.3. Poprawa ilo ściowa i jako ści infrastruktury turystycznej 2.4. Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów Cel szczegółowy 2.1. - Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć – został wykreowany na podstawie diagnozy obszaru, analizy SWOT oraz konsultacji społecznych wraz z ankietami. Cel jest mierzalny. Miar ą b ędą wyniki analizy poznawczej terenu LGD – diagnoza zasobów naturalnych i kulturalnych. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii. Cel szczegółowy 2.2. Rozwój usług turystycznych – został wykreowany na podstawie diagnozy obszaru, analizy SWOT, konsultacji społecznych oraz ankiet. Cel jest mierzalny. Miar ą jest powstanie i rozwój usług turystycznych na terenie LGD m.in. powstanie baz gastronomicznych, hotelarskich, wpisy na list ę produktów regionalnych i lokalnych potraw kulinariów z obszaru Stowarzyszenia. Poprzez realizacj ę tego celu zmniejszy si ę wska źnik bezrobocia na terenie LGD.

57 Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii. Cel szczegółowy 2.3. Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury turystycznej – został wykreowany na podstawie diagnozy obszaru, analizy SWOT, konsultacji społecznych oraz ankiet. Cel jest mierzalny. Miar ą jest powstanie i rozwój infrastruktury turystycznej na terenie LGD m.in. pomostów, szlaków i wielu innych. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii. Cel szczegółowy 2.4. Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów – został wykreowany na podstawie diagnozy obszaru, analizy SWOT, konsultacji społecznych oraz ankiet. Cel jest mierzalny. Miar ą jest liczba działa ń pod wspólnym szyldem Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” maj ących n a celu powstanie zintegrowanego systemu promocji i informacji o turystyce w regionie. B ędą to m. in. udział w targach krajowych i zagranicznych, publikowanie wydawnictw promocyjnych, artykuły w mediach i w Internecie na stronie Stowarzyszenia oraz stronach prywatnych. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii.

Cel ogólny nr 3 b ędzie realizowany poprzez nast ępuj ące cele szczegółowe: 3.1. Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej 3.2. Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 3.3. Aktywizacja mieszka ńców Cel szczegółowy 3.1. Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej – został wykreowany na podstawie diagnozy obszaru, analizy SWOT, konsultacji społecznych oraz ankiet. Cel jest mierzalny. Miar ą jest liczba zbudowanych i rozbudowa ju Ŝ istniej ącej infrastruktury kulturowej i sportowo-rekreacyjnej. B ędą to świetlice wiejskie, szlaki turystyczne, boiska i place zabaw oraz inne obiekty. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii. Cel szczegółowy 3.2. Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych – został wykreowany na podstawie diagnozy obszaru, analizy SWOT oraz konsultacji społecznych i ankiet.

58 Cel jest mierzalny. Miar ą jest liczba imprez na terenie LGD, a tym samym zwiększenie poczucia spójno ści, atrakcyjno ści regionu. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii. Cel szczegółowy 3.3. Aktywizacja mieszka ńców – został wykreowany na podstawie diagnozy obszaru, analizy SWOT, konsultacji społecznych i ankiet. Cel jest mierzalny. Miar ą jest liczba realizowanych szkole ń, konferencji, seminariów, wyjazdów studyjnych i konsultacji dla społeczno ści lokalnej. Termin osi ągni ęcia zało Ŝeń celu. Realizacja zało Ŝeń tego celu b ędzie prowadzona we wszystkich działaniach obj ętych przedmiotow ą LSR. Cel zostanie osi ągni ęty do 2015 r., czyli do ko ńca terminu wdra Ŝania zało Ŝeń Strategii.

W efekcie wyznaczone kierunki rozwoju strategicznego wynikaj ą z lokalnych uwarunkowa ń, stanowi ą wizj ę rozwoju obszaru LGD reprezentantów sektora społecznego, publicznego i gospodarczego, dzi ęki czemu stanowi ą konsensus interesów całego społecze ństwa lokalnego. Wpływa to na synergi ę podejmowanych przedsi ęwzi ęć , przyczyniaj ących si ę poprzez swój interdyscyplinarny charakter do stymulowania i rozwoju w ró Ŝnych sferach Ŝycia obszaru obj ętego LSR, w tym gospodarczej, społecznej, środowiskowej, infrastrukturalnej i innych . Poni Ŝszy wykres oraz karty przedsi ęwzi ęć przedstawiaj ą adekwatno ść misji, celów ogólnych, szczegółowych i przedsi ęwzi ęć na obszarze Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”.

59 Misja : „Kraina Bobra atrakcyjnym miejscem zamieszkania, pracy, wypoczynku i rekreacji”

Cel ogólny 1: Cel ogólny 2: Cel ogólny 3: Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów LGD

Cel szczegółowy Cel Cel szczegółowy Cel Cel Cel Cel Cel Cel Cel 1. 1. szczegółowy 1.3. szczegółowy szczegółowy szczegółowy szczegółowy szczegółowy szczegółowy szczegółowy Zwi ększenie 1.2. Ochrona 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. Promocja 3.1. 3.2. 3.3. zakresu i Rozwój środowiska Poznanie Rozwój usług Poprawa zasobów Rozwój Zwi ększanie Aktywizacja poziomu wiedzy działalno ści i zwi ększenie własnych turystycznych ilo ściowa zmierzaj ąca infrastruktury liczby imprez mieszka ńców mieszka ńców nt. pozarolniczej świadomo ści walorów i jako ściowa do poprawy kulturalnej i kulturalnych mo Ŝliwo ści proekologicznej i słabo ści, infrastruktury wizerunku sportowo- i sportowo- realizacji oraz które trzeba obszaru LGD rekreacyjnej rekreacyjny ch turystycznej zawodowej na wykorzystania eliminowa ć wśród obszarach energii potencjalnych wiejskich odnawialnej turystów

Przedsi ęwzi ęcie 1. Przedsi ęwzi ęcie 2. Przedsi ęwzi ęcie 3. „B ądź markowy – zarabiaj z Bobrem” „Wypoczynek na Podlasiu” „śyj aktywnie i kulturalnie”

. .

Realizacja celów LSR nast ąpi poprzez wdra Ŝanie konkretnych przedsi ęwzi ęć . Przedsi ęwzi ęcia zaplanowane do realizacji wynikaj ą z uwarunkowa ń i specyfiki obszaru LGD zidentyfikowanych w diagnozie i wskazanych w analizie SWOT oraz b ędą przyczyniały si ę do osi ągania celów LSR. Przedsi ęwzi ęcia oraz ich powi ązanie ze specyfik ą obszaru LGD i wpływ na osi ąganie celów LSR został przedstawiony w dalszej cz ęś ci niniejszego rozdziału. Przedsi ęwzi ęcie I – „B ądź markowy - zarabiaj z Bobrem” Przedsi ęwzi ęcie przyczyni si ę do realizacji nast ępuj ących celów: Cel ogólny I Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia Cele szczegółowe: 1.1.Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich 1.2.Rozwój działalno ści pozarolniczej 1.3.Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej Cel ogólny II Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów Cele szczegółowe: 2.1.Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć 2.2.Rozwój usług turystycznych 2.3. Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury turystycznej 2.4.Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów. Cel ogólny III OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD Cel szczegółowy: 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Z przeprowadzonej analizy SWOT wynika, Ŝe średnie dochody mieszka ńców s ą małe, a wska źnik przedsi ębiorczo ści dla terenu LGD jest o ok. 1/3 ni Ŝszy ni Ŝ dla województwa podlaskiego. Dlatego te Ŝ Stowarzyszenie b ędzie wspierało powstawanie nowych miejsc pracy, by poprawi ć sytuacj ę finansow ą gospodarstw domowych oraz zapobiec ujemnej Uzasadnienie migracji „za chlebem” mieszka ńców obj ętych LSR. Dodatkowo LGD b ędzie wspiera ć osoby, które zaanga Ŝuj ą si ę w rozwój funkcji turystycznych. Turystyka jest kolejnym źródłem dochodu, dlatego utworzenie spójnej markowej oferty turystycznej, miejsc noclegowych, rozwini ętej gastronomii warunkuje rozwój gospodarczy terenu LGD. Grupy docelowe Zgodnie z definicj ą beneficjentów dla poszczególnych działa ń Programu Rozwoju beneficjentów Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Lista rekomendowanych Odnowa i rozwój wsi operacji z działa ń osi 4 - Leader Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - agroturystyki, - usług turystycznych, - produktów i usług markowych, a w tym kulinarnych, r ękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, i innych, - wykorzystania energii odnawialnej. Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - usług turystycznych, - bazy noclegowej, gastronomicznej, - produktów markowych, a w tym kulinarnych, r ękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, i innych, - wykorzystania energii odnawialnej.

Małe projekty Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - zakupu wyposa Ŝenia świetlic wiejskich i ich remontu, - wzrostu atrakcyjno ści charakterystycznego budownictwa LGD, - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - powstania i rozwoju produktów i usług bazuj ących na lokalnych zasobach, - utrzymania i kultywowania tradycyjnych zawodów. Projekty współpracy Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - promocji obszaru LGD oraz produktów i usług z obszaru LGD, - innowacyjnych projektów na obszarach wiejskich, - turystyki, - energii odnawialnej, - współpracy pomi ędzy przedsi ębiorcami. Aktywizacja i nabywanie umiej ętno ści Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR, - szkolenia kadry bior ącej udział we wdra Ŝaniu LSR, - aktywizacji społeczno ści lokalnej, - analizy i badania nad terenem LGD, - planów i studiów wykonalno ści, - wsparcia doradczego, - promocji o działaniach LGD i LSR.

Przedsi ęwzi ęcie II – „Wypoczynek na Podlasiu” Przedsi ęwzi ęcie przyczyni si ę do realizacji nast ępuj ących celów: Cel ogólny I Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia Cel szczegółowy: 1.3.Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej Cel ogólny II Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów Cele szczegółowe: 2.1.Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć 2.2.Rozwój usług turystycznych 2.3.Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury turystycznej 2.4.Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów. Cel ogólny III OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD Cele szczegółowe: 3.1.Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej 3.2.Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Najwi ększym walorem naszego Stowarzyszenia jest dziedzictwo historyczno- kulturowe. Ponadto atrakcj ą na terenie naszego Stowarzyszenia jest bóbr europejski, który wyst ępuje tu w najwi ększej ilo ści. Obszar jest idealny do rozwoju turystyki, zarówno do wypoczynku jak i aktywnego sp ędzania czasu. Wykonana na potrzeby LSR analiza SWOT wykazała zły stan infrastruktury Uzasadnienie turystycznej oraz jej cz ęś ciowy brak na terenie Stowarzyszenia, takie jak: szlaki turystyczne i obiekty turystyczne. Niedostateczne wyeksponowanie walorów krajobrazowych sprawia, Ŝe to co najcenniejsze w regionie nie jest do ko ńca wykorzystane. Dofinansowania wymaga równie Ŝ infrastruktura około turystyczna tj. gastronomiczna, noclegowa, itp. Grupy docelowe Zgodnie z definicj ą beneficjentów dla poszczególnych działa ń Programu Rozwoju beneficjentów Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Lista rekomendowanych Odnowa i rozwój wsi

62 Po Ŝą dane s ą operacje z zakresie: - budowy, modernizacji infrastruktury turystycznej, w tym ście Ŝek, szlaków, pomostów i innych obiektów, - budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝenia obiektów słu Ŝą cych promocji obszaru LGD. Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - agroturystyki, - usług turystycznych, - produktów markowych, w tym kulinarnych, r ękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, - wykorzystania energii odnawialnej. Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - usług turystycznych, - baz noclegowych, gastronomicznych, produktów markowych, - rekreacji i wypoczynku, - wykorzystania energii odnawialnej. Małe projekty Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - zakupu wyposa Ŝenia świetlic wiejskich i ich remontu, - wzrostu atrakcyjno ści charakterystycznego budownictwa LGD, - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - powstania i rozwoju produktów i usług bazuj ących na lokalnych zasobach, - utrzymania i kultywowania tradycyjnych zawodów . Projekty współpracy Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - promocji obszaru LGD oraz produktów i usług z obszaru LGD, - innowacyjnych projektów na obszarach wiejskich, - wykorzystania zasobów naturalnych i kulturowych, - turystyki, - energii odnawialnej. Aktywizacja i nabywanie umiej ętno ści Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR, - szkolenia kadry bior ącej udział we wdra Ŝaniu LSR, - aktywizacji społeczno ści lokalnej, - analizy i badania nad terenem LGD, - planów i studiów wykonalno ści, - wsparcia doradczego, - promocji o działaniach LGD i LSR.

Przedsi ęwzi ęcie III – „ śyj aktywnie i kulturalnie” Przedsi ęwzi ęcie przyczyni si ę do realizacji nast ępuj ących celów: Cel ogólny III OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD Cele szczegółowe: 3.1.Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej 3.2.Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Nasze Stowarzyszenie pragnie stworzy ć region atrakcyjny turystycznie, czyli taki, w którym dba si ę o infrastruktur ę i atrakcje turystyczne, ale równie Ŝ dba si ę o Ŝycie społeczne i kulturalne. Podniesienie świadomo ści społecznej mieszka ńców wsi Uzasadnienie przyczynia si ę do zwi ększenia poziomu zaanga Ŝowania ich w rozwi ązywanie lokalnych problemów, dbało ść o zasoby kulturowe, historyczne i przyrodnicze. Przez swe zaanga Ŝowanie mog ą wpływa ć na rozwój gospodarczy regionu, czy te Ŝ na podniesienie atrakcyjno ści turystycznej swoich miejscowo ści. Grupy docelowe Zgodnie z definicj ą beneficjentów dla poszczególnych działa ń Programu Rozwoju

63 beneficjentów Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Odnowa i rozwój wsi Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - budowy, modernizacji infrastruktury sportowej, kulturalnej, w tym ście Ŝek, szlaków, świetlic wiejskich, boisk i innych obiektów, - budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝenia obiektów słu Ŝą cych promocji obszaru LGD. Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej - Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw - Małe projekty Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - organizacji imprez kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych, - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - promocji i rozwoju lokalnej aktywno ści, Lista rekomendowanych - zagospodarowania zasobów kulturowych i naturalnych, operacji z działa ń osi 4 - zakupu strojów, eksponatów i innego wyposa Ŝenia dla rozwoju kultury i sportu. Leader Projekty współpracy Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - promocji obszaru LGD, - projektów kulturalnych, rekreacyjnych, sportowych, - innowacyjnych projektów infrastrukturalnych na obszarach wiejskich, - wykorzystania zasobów naturalnych i kulturowych.

Aktywizacja i nabywanie umiej ętno ści Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie: - informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR, - szkolenia kadry bior ącej udział we wdra Ŝaniu LSR, - aktywizacji społeczno ści lokalnej, - analizy i badania nad terenem LGD, - planów i studiów wykonalno ści, - wsparcia doradczego, - promocji o działaniach LGD i LSR.

64 Poni Ŝej prezentujemy matryce logiczne opisuj ące przedsi ęwzi ęcia w kontek ście realizacji celów ogólnych i celów szczegółowych oraz rodzaj i zakres operacji planowanych w ramach przedsi ęwzi ęć . Operacje realizowane w ramach działa ń: „Wdra Ŝanie lokalnych strategii rozwoju”, „Wdra Ŝanie projektów współpracy”, „Funkcjonowanie lokalnej grupy działania” oraz poszczególnych przedsi ęwzi ęć przyczyniaj ą si ę do osi ągni ęcia celów LSR, co w sposób mierzalny odzwierciedlaj ą matryce logiczne zamieszczone w dalszej cz ęś ci niniejszego rozdziału. Wskazuje to na adekwatno ść przedsi ęwzi ęć do celów LSR. Wska źnik produktu, czyli ilo ść operacji w matrycach logicznych został oszacowany na podstawie poni Ŝszej tabeli. LGD zało Ŝyło dla działa ń Programu Leader średni ą kwot ę pomocy finansowej na operacje realizowane w ramach Strategii. Wyliczona liczba operacji mo Ŝe ulec zmianie w przypadku, gdy wnioskodawcy otrzymają inn ą ni Ŝ zało Ŝono kwot ę pomocy finansowej na jedn ą operacj ę. Jest to jednak niezb ędne uproszczenie dla sporz ądzenia matryc logicznych przedsi ęwzi ęć .

Tab. Zało Ŝona liczba operacji realizowanych w Strategii Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” Zało Ŝenie - średnia kwota Łączna kwota Działania z Programu LEADER dofinansowania na Liczba operacji dofinansowania jedn ą operacj ę dla wnioskodawcy Ró Ŝnicowanie w kierunku 622 456,00 20 000 31 działalno ści nierolniczej 30 - wg wskaza ń Odnowa i rozwój wsi 3 112 280,00 - gmin z terenu LGD Tworzenie i rozwój 622 456,00 30 000 20 mikroprzedsi ębiorstw Małe projekty 1 867 368,00 10 000 186

Tab. Matryca logiczna dla przedsi ęwzi ęcia „B ądź markowy - zarabiaj z Bobrem” Przedsi ęwzi ęcie I – „B ądź markowy - zarabiaj z Bobrem” Opis Wska źnik realizacji przedsi ęwzi ęcia Źródła weryfikacji Zało Ŝenie/ryzyko (niezale Ŝne od LGD) 1. Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez Wska źniki oddziaływania: Dane z Urz ędów Pracy Kryzys finansowy spowalniaj ący rozwój wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia • Wzrost liczby osób pracuj ących na gospodarczy 2. Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku terenie LGD, Dane statystyczne Cele ogólne obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów • Zmniejszenie ujemnego salda publikowane przez GUS Wyst ępuj ące trendy gospodarcze realizowane 3. O Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD migracji i przyrostu naturalnego z przez terenów obszaru LGD, Dane z urz ędów gmin przedsi ęwzi ęcie • Wzrost liczby przedsi ębiorstw, • Wzrost średniego dochodu na mieszka ńca. 1.1.Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. Wska źniki rezultatu: Dane w siedzibie LGD Szkolenie z Wojewódzkiego i Powiatowego mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich • Zwi ększenie do 2015 wykorzystania na podstawie Urz ędu Pracy 1.2.Rozwój działalno ści pozarolniczej energii odnawialnej o minimum 10% oświadczenia zło Ŝonego 1.3.Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści • Do 2015 utworzenie minimum 15 przez beneficjenta Niekorzystne dla rozwoju gospodarczego Cele proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej pozarolniczych miejsc pracy, przepisy dotycz ących obszarów chronionych szczegółowe 2.1.Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba • Do 2015 minimum 20 firm Dane z Urz ędów Pracy na terenie LGD realizowane eliminowa ć ogłaszaj ące si ę na platformie przez 2.2.Rozwój usług turystycznych internetowej przedsi ęwzi ęcie 2.3.Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury turystycznej 2.4..Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów. 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Działania PROW Odnowa i - - rozwój wsi Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Wpis na list ę produktów Brak beneficjentów zainteresowanych - agroturystyki, • Do 2015 zostanie zrealizowanych w tradycyjnych ró Ŝnicowaniem działalno ści rolniczej na Ró Ŝnicowanie w - usług turystycznych, prowadzon ą przez obszarze LGD, kierunku tym zakresie przynajmniej 15 operacji - produktów i usług markowych, a w tym kulinarnych, Ministerstwo Rolnictwa Zniech ęcenie beneficjentów z powodu działalno ści rękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, i i Rozwoju Wsi, trudno ści formalnych zwi ązanych z nierolniczej innych, Wpis do rejestru w wnioskami, potrzebna dokumentacj ą. - wykorzystania energii odnawialnej urz ędzie gminy. Operacja w zakresie: Wska źniki produktu: Wpis do rejestru w Brak beneficjentów zainteresowanych - usług turystycznych, • urz ędzie gminy. rozwojem mikroprzedsi ębiorstwami na Tworzenie i Do 2015 zostanie zrealizowanych w - bazy noclegowej, gastronomicznej, obszarze LGD, rozwój tym zakresie przynajmniej 10 operacji - produktów markowych, a w tym kulinarnych, Zniech ęcenie beneficjentów z powodu mikroprzedsi ębi rękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, i trudno ści formalnych zwi ązanych z orstw innych, wnioskami, wymagan ą dokumentacj ą. - wykorzystania energii odnawialnej Operacja w zakresie: Wska źniki produktu: Dane w siedzibie LGD Wyst ąpienie na obszarze LGD zdarze ń - zakupu wyposa Ŝenia świetlic wiejskich i ich remontu, • Do 2015 zostanie zrealizowanych w losowych, kl ęsk Ŝywiołowych np. po Ŝary, - wzrostu atrakcyjno ści charakterystycznego budownictwa tym zakresie minimum 50 operacji powodzie itp. Wdra Ŝanie LSR- LGD, Małe projekty - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - powstania i rozwoju produktów i usług bazuj ących na lokalnych zasobach, - utrzymania i kultywowania tradycyjnych zawodów Aktywizacja i Operacja w zakresie: Wska źniki produktu: Dane w siedzibie LGD Brak aktywnego uczestnictwo mieszka ńców w 66 nabywanie - informowania, szkolenia, aktywizacji, analizy i badania, • Do 2015 zostanie zrealizowanych w (np. listy obecno ści, szkoleniach, w spotkaniach z doradcami. umiej ętno ści wsparcia doradczego, studiów, planów i innych tym zakresie minimum 9 operacji doradcy) Tab. Matryca logiczna dla przedsi ęwzi ęcia „Wypoczynek na Podlasiu” Przedsi ęwzi ęcie II – „Wypoczynek na Podlasiu” Opis Wska źnik realizacji przedsi ęwzi ęcia Źródła weryfikacji Zało Ŝenie/ryzyko (niezale Ŝne od LGD) 1. Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez Wska źniki oddziaływania: Dane statystyczne Małe zainteresowanie turystyk ą w Polsce. wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia • Zwi ększenie liczby turystów publikowane przez GUS. 2. Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru odwiedzaj ących teren LGD, Dane z urz ędów gmin i oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów • Powstawanie infrastruktury technicznej i siedziby LGD. Cele ogólne 3. O Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD społecznej na obszarze obj ętym LSR, realizowane przez • Wzrost dochodów mieszka ńców z tytułu ę ę przedsi wzi cie prowadzenie działalno ści turystycznej, • Wzrost dochodu gminy, • Wzrost liczby sezonowych i stałych miejsc noclegowych, 1.3.Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej Wska źniki rezultatu: Dane w urz ędach gmin. Rozwój turystyki w całej Polsce. oraz wykorzystania energii odnawialnej • Do 2015 oddanie do u Ŝytku przynajmniej Dokumentacje w siedzibie 2.1.Poznanie własnych walorów i słabości, które trzeba eliminowa ć 11 obiektów nowej infrastruktury LGD. Promocja innych LGD. 2.2.Rozwój usług turystycznych turystycznej, Dane na stronie Cele szczegółowe 2.3.. Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury • W 2015 około 200 osób rocznie internetowej LGD realizowane przez turystycznej korzystaj ących z nowej bazy noclegowej, Opracowanie analiz ę ę dotycz ących stanu przedsi wzi cie 2.4.Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru • Przeszkolenie do 2011r. 30 przewodników środowiska, zasobów LGD w śród potencjalnych turystów. wiejskich na obszarze LGD, 3.1.Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej kulturalnych, • Do 2014 powstanie przynajmniej 10 km 3.2.Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych szlaków turystycznych na terenie LGD. 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Działania PROW

Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Dokumentacja odbioru Zbyt małe bud Ŝety beneficjentów i realizowanie Programu - budowy, modernizacji infrastruktury turystycznej, w tym • Do 2014r. zostanie zrealizowanych inwestycji w siedzibie Odnowy i rozwoju wsi z dwóch źródeł. Odnowa i rozwój ście Ŝek, szlaków, pomostów i innych obiektów, 11 operacji LGD. Procedura administracyjna zwi ązana z przetargami oraz ą wsi - budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝenia obiektów Strony internetowe dokumentacj . beneficjentów-urz ędów Wyst ąpienie na obszarze LGD zdarze ń losowych, kl ęsk słu Ŝą cych promocji obszaru LGD gmin Ŝywiołowych np. po Ŝary, powodzie itp. Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Wpis na list ę produktów Zniech ęcenie beneficjentów z powodu trudno ści • ą ą ą Ró Ŝnicowanie w - agroturystyki, Do 2015 zostanie zrealizowanych co tradycyjnych prowadzon formalnych zwi zanych z wnioskami, wymagan ą kierunku - usług turystycznych, najmniej 15 operacji przez Ministerstwo dokumentacj . działalno ści Rolnictwa i Rozwoju Wsi. - produktów markowych, w tym kulinarnych, ę nierolniczej Wpis do rejestru w urz dzie rękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, gminy. - wykorzystania energii odnawialnej Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Wpis do rejestru w urz ędzie Zniech ęcenie beneficjentów z powodu trudno ści • ą ą Tworzenie i - usług turystycznych, Do 2015 zostanie zrealizowanych gminy. formalnych zwi zanych z wnioskami, wymagan ą rozwój - baz noclegowych, gastronomicznych, produktów przynajmniej 10 operacji dokumentacj . mikroprzedsi ębiors markowych, tw - rekreacji i wypoczynku, - wykorzystania energii odnawialnej Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Dane w siedzibie LGD. Wyst ąpienie na obszarze LGD zdarze ń losowych, kl ęsk - zakupu wyposa Ŝenia świetlic wiejskich i ich remontu, • Do 2015 zostanie zrealizowanych co Dane w urz ędach gmin. Ŝywiołowych np. po Ŝary, powodzie itp. - wzrostu atrakcyjno ści charakterystycznego budownictwa najmniej 100 operacji Wdra Ŝanie LSR- LGD, Małe projekty - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - powstania i rozwoju produktów i usług bazuj ących na lokalnych zasobach, - utrzymania i kultywowania tradycyjnych zawodów Aktywizacja i Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Dane w siedzibie LGD (np. Aktywne uczestnictwo mieszka ńców w szkoleniach, w nabywanie - informowania, szkolenia, aktywizacji, analizy i badania, • Do 2015 zostanie zrealizowanych co listy obecno ści, doradcy) spotkaniach z doradcami. 67 umiej ętno ści wsparcia doradczego, studiów, planów i innych najmniej 10 operacji Tab. Matryca logiczna dla przedsi ęwzi ęcia „ śyj aktywnie i kulturalnie” Przedsi ęwzi ęcie III – „ śyj aktywnie i kulturalnie” Opis Wska źnik realizacji przedsi ęwzi ęcia Źródła weryfikacji Zało Ŝenie/ryzyko (niezale Ŝne od LGD) 3.O Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD Wska źniki oddziaływania: Kalendarze imprez w • Rozwój liczby (składu) powstałych ka Ŝdej gminie. Cel ogólny NGO, realizowany • Zwi ększenie liczby imprez przez organizowanych na obszarze LGD, przedsi ęwzi ęcie • Wzrost liczby obiektów ( świetlic) Ŝycia kulturalnego 3.1.Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej Wska źniki rezultatu: Raporty z imprez. Pokrywanie si ę imprez z innymi w regionie. 3.2.Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo- • Do 2014r. zmodernizowane b ędzie Dane w urz ędach gmin. Procedura administracyjna zwi ązana z przetargami rekreacyjnych minimum 19 obiektów skupiaj ących oraz dokumentacj ą. Cele 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Ŝycie społeczne mieszka ńców, szczegółowe • W 2011r. przynajmniej 2000 osób realizowane uczestnicz ących w imprezach LGD, przez • Minimum 200 nowych osób przedsi ęwzi ęcie nale Ŝą cych do organizacji pozarz ądowych do 2014r., • Minimum 21 imprez na obszarze LGD do 2015r. Działania PROW Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Dokumentacje w Trudno ści uzyskania pozwolenia dotycz ące miejsca - budowy, modernizacji infrastruktury sportowej, kulturalnej, • Do 2014 zostanie zrealizowanych w siedzibie LGD. lokalizacji inwestycji Odnowa i w tym ście Ŝek, szlaków, świetlic wiejskich, boisk i innych tym zakresie 19 operacji Wyst ąpienie na obszarze LGD zdarze ń losowych, kl ęsk rozwój wsi obiektów, Ŝywiołowych np. po Ŝary, powodzie itp. - budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝenia obiektów słu Ŝą cych promocji obszaru LGD Ró Ŝnicowanie w kierunku - - - - działalno ści nierolniczej Tworzenie i rozwój - - - - mikroprzedsi ębi orstw Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Dane w siedzibie LGD Stowarzyszenie nawi ąŜ e współprac ę z innymi LGD, - organizacji imprez kulturalnych, rekreacyjnych i • Do 2015 zostanie zrealizowana w Strona internetowa LGD których cele przyj ęte w ich LSR s ą zbie Ŝne z celami sportowych, tym zakresie przynajmniej 1 operacja Materiały informacyjne przedmiotowej LSR. Wdra Ŝanie LSR- - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, Wyst ąpienie na obszarze LGD zdarze ń losowych, kl ęsk Małe projekty - promocji i rozwoju lokalnej aktywno ści, Ŝywiołowych np. po Ŝary, powodzie itp. - zagospodarowania zasobów kulturowych i naturalnych, - zakupu strojów, eksponatów i innego wyposa Ŝenia dla rozwoju kultury i sportu. Operacje w zakresie: Wska źniki produktu: Dane w siedzibie LGD Mieszka ńcy b ędą aktywnie uczestniczy ć w Aktywizacja i - informowania, szkolenia, aktywizacji, analizy i badania, • Do 2015 zostan ą zrealizowane w tym (np. listy obecno ści, przygotowywanych spotkaniach informacyjnych, nabywanie wsparcia doradczego, studiów, planów i innych zakresie co najmniej 3 operacje doradcy) szkoleniach. umiej ętno ści

68 Poni Ŝsza tabela zawiera pakiet operacji przewidzianych do realizacji w ramach LSR.

Tab. Operacje przewidziane do realizacji w ramach wdra Ŝania LSR. Warto ść Lp. Nazwa działania Opis działania całkowita 1. Wykonanie analizy mo Ŝliwo ści Zadanie ma na celu opracowanie analizy obecnego stanu 20 000 zł wykorzystania nowoczesnych infrastruktury teleinformatycznej na terenie obj ętym LSR technologii oraz stworzenie koncepcji rozwoju usług oraz infrastruktury teleinformatycznych na zwi ązanej z Internetem. Działanie to jest spójne z polityk ą obszarze LGD rozwoju społecze ństwa informacyjnego i mo Ŝe si ę przyczyni ć do wzrostu informatyzacji obszaru LGD oraz zastosowania innowacyjnych rozwi ąza ń i integrowania zasobów. Działanie to jest równie Ŝ powi ązane z wirtualn ą platform ą, maj ącą powsta ć na terenie LGD, która przyczyni si ę do polepszenia wymiany wiedzy i informacji pomi ędzy mieszka ńcami, turystami, przedsi ębiorcami oraz władzami, zintegruje zasoby i b ędzie stanowi ć znacz ącą form ę promocji. 2. Przeprowadzenie analizy stanu Analiza ta b ędzie zawierała zestawienie wszelkich zasobów 22 000 zł środowiska i zasobów naturalnych znajduj ących si ę na obszarze LGD oraz naturalnych obszaru LGD informacje o stanie tych zasobów. W analizie zostanie szczegółowo omówiony stan poszczególnych elementów środowiska naturalnego oraz trendy zmian. Ponadto analiza będzie zawiera ć mo Ŝliwo ści wykorzystania zasobów środowiskowych dla rozwoju funkcji turystycznych, rekreacyjnych oraz mo Ŝliwo ści ró Ŝnicowania dochodów ludno ści zamieszkuj ącej obszar LGD. 3. Wykonanie analizy „mi ękkich” Zadanie ma na celu zebranie informacji na temat zasobów 20 000 zł zasobów kulturowych (stroje, dziedzictwa niematerialnego naszego obszaru i zapisanie w zwyczaje, tradycja, sztuka, celu uchronienia ich przed zapomnieniem. Zebrane zostan ą kultura muzyka, taniec) tak Ŝe informacje z m.in. muzyki, kultury, sztuki, ludowych strojów, ta ńca, zwyczajów, świ ąt, da ń serwowanych na tym obszarze w latach minionych, legend, mitów, poda ń, itd. - na podstawie wszystkich dost ępnych źródeł, dokumentów archiwalnych, wywiadów środowiskowych i innych opracowa ń. Uzyskane podczas analizy informacje zostan ą wykorzystane dla promowania regionu oraz rozwoju funkcji turystycznej. Zebrane w ten sposób zasoby zostan ą równie Ŝ uŜyte w innych działaniach zawartych w LSR. 4. Wykonanie analizy „twardych” Opracowanie ma za zadanie okre ślenie dokładnego stanu 20 000 zł zasobów kulturowych i ilo ściowego i jako ściowego posiadanych zasobów historycznych kulturowych, w szczególno ści ich stan techniczny, zakres koniecznych do wykonania prac, mo Ŝliwo ść zabezpieczenia lub nadania obiektom nowych funkcji zwi ązanych z rozwojem turystyki lub innych dziedzin społeczno- gospodarczych. Dzi ęki opracowaniu mo Ŝliwe b ędzie okre ślenie koncepcji renowacji obiektów, poprzedzonej analiza atrakcyjno ści i przydatno ści obiektów dla wykorzystania w procesie rozwoju LGD. Dzi ęki analizie mo Ŝliwe b ędzie okre ślenie, które z obiektów powinny by ć obj ęte renowacj ą priorytetowo – ze wzgl ędu na stan techniczny lub ich atrakcyjno ść dla rozwoju turystyki. Przy opracowaniu przewiduje si ę przeprowadzenie konsultacji

69 konserwatorskich. 5. Przeprowadzenie analizy Działanie to b ędzie polegało na zdiagnozowaniu mo Ŝliwo ści 24 000 zł mo Ŝliwości wykorzystania pozyskania i wykorzystania energii odnawialnej na obszarze energii odnawialnej na terenie LGD. Analiza mo Ŝe si ę przyczyni ć do wzrostu LGD wykorzystania energii wiatrowej, słonecznej, wodnej, geotermalnej oraz energii z biomasy, a tak Ŝe podnie ść atrakcyjno ść turystyczn ą i osiedle ńcz ą obszaru LGD. Działanie to wpisuje si ę w polityk ę energetyczn ą pa ństwa i Unii Europejskiej. 6. Szkolenie dla Rady LGD z Szkolenie b ędzie zawierało przegl ąd najciekawszych i 1 700 zł zakresu innowacyjnych najbardziej innowacyjnych działa ń przeprowadzonych przez rozwi ąza ń na terenach inne gminy w Polsce lub zagranic ą. Ponadto zawarty b ędzie wiejskich oraz ciekawych opis etapów wdra Ŝania projektów oraz problemów projektów realizowanych w wyst ępuj ących podczas implementacji. Szkolenie dla rady innych LGD lub gminach w będzie uwzgl ędniało problemy podczas oceny i wyboru Europie „Innowacje na wsi” - projektów do realizacji. Dane dotycz ące szkolenia: ocena projektów Czas trwania – 7 godzin innowacyjnych Liczba uczestników – 15 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 560 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 90 zł Razem: 1700 zł 7. Szkolenie dla Zarz ądu LGD z Szkolenie b ędzie zawierało przegl ąd najciekawszych 1 500 zł zakresu innowacyjnych i najbardziej innowacyjnych działa ń przeprowadzonych przez rozwi ąza ń na terenach inne gminy w Polsce lub zagranic ą. Ponadto zawarty b ędzie wiejskich oraz ciekawych opis etapów wdra Ŝania projektów oraz problemów projektów realizowanych w wyst ępuj ących podczas implementacji. Dane dotycz ące innych LGD lub gminach w szkolenia: Europie „Innowacje na wsi” - Czas trwania – 7 godzin wdra Ŝanie i nadzór projektów Liczba uczestników – 11 osób innowacyjnych Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 420 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 30 zł Razem: 1500 zł 8. Szkolenie Rady „Przepisy Szkolenie b ędzie dotyczyło zagadnie ń prawnych z wi ązanych 1 690 zł prawa dla LGD” - odnosz ące w szczególno ści z rozporz ądzeniami: „Wdra Ŝania lokalnej si ę do organu decyzyjnego - strategii rozwoju”. Dane dotycz ące szkolenia: Rady Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 15 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 560 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 80 zł Razem: 1690 zł 9. Szkolenie Zarz ądu „Przepisy Szkolenie b ędzie dotyczyło zagadnie ń prawnych zwi ązanych 1 500 zł prawa dla LGD” - odnosz ące w szczególno ści z rozporz ądzeniami: „Wdra Ŝanie projektów si ę do Zarz ądu współpracy”, „Wdra Ŝania lokalnej strategii rozwoju”. Dane dotycz ące szkolenia: Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 11 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 420 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 30 zł Razem: 1500 zł 10. Szkolenie Pracowników Szkolenie b ędzie dotyczyło zagadnie ń prawnych zwi ązanych 1 205 zł

70 „Przepisy prawa dla LGD” - w szczególno ści z rozporz ądzeniami: „Funkcjonowanie odnosz ące si ę do pracowników Lokalnej Grupy Działania”. Dane dotycz ące szkolenia: Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 2 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 105 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 50 zł Razem: 1205 zł 11. Szkolenie Rady LGD Szkolenie b ędzie obejmowało swoim zakresem tematyk ę 1 705 zł „Stosowanie procedur oraz zwi ązan ą z wyborem operacji. Omawiane podczas szkolenia kryteriów dotycz ących wyboru będą w szczególno ści zagadnienia zwi ązane z ocen ą operacji przez LGD” zgodno ści operacji z kryteriami LGD. Dane dotycz ące szkolenia: Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 15 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu –560 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 95 zł Razem: 1705 zł 12. Szkolenie Zarz ądu LGD Szkolenie obejmowało b ędzie wybrane teorie oraz metody 1 500 zł „Efektywne zarz ądzanie dotycz ące efektywnego zarz ądzania organizacj ą, organizacj ą i wdra Ŝanie formułowania strategii oraz elementów nadzoru i kontroli strategii” nad realizacj ą wcze śniej ustalonej strategii. Szkolenie b ędzie miało na celu podniesienie wiedzy Zarz ądu w tej tematyce i powinno wpłyn ąć pozytywnie na efektywno ść wdra Ŝanej strategii. Dane dotycz ące szkolenia: Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 11 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 420 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 30 zł Razem: 1500zł 13. Szkolenie dla Pracowników Szkolenie to przewidziane jest dla pracowników biura LGD 1 195 zł LGD „Zasady organizacji pracy w celu podniesienia ich wiedzy i umiej ętno ści praktycznych własnej i biura” w dziedzinie organizacji pracy. W ramach szkolenia zorganizowane zostan ą równie Ŝ warsztaty, na których pracownicy b ędą mogli wykorzysta ć zdobyt ą wiedz ę i zasady w praktyce. Szkolenie powinno przyczyni ć si ę do poprawy organizacji pracy pracowników biura i pozytywnie wpłyn ąć na efektywno ść wydatkowanych na biuro środków finansowych. Dane dotycz ące szkolenia: Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 2 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 105 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 40 zł Razem: 1195zł 14. Szkolenie dla Pracowników Szkolenie b ędzie dotyczyło najciekawszych i najbardziej 1 195 zł LGD „Innowacje na wsi” - innowacyjnych działa ń przeprowadzonych przez inne gminy tworzenie i realizacji w Polsce lub zagranic ą. Ponadto zawarty b ędzie opis etapów innowacyjnych projektów wdra Ŝania projektów oraz problemów wyst ępuj ących podczas implementacji, ale równie Ŝ omówiony na tych przykładach b ędzie sposób pomocy doradczej dla beneficjentów wdra Ŝaj ących projekty innowacyjne. Dane

71 dotycz ące szkolenia: Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 2 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 105 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 40 zł Razem: 1195 zł 15. Szkolenie Pracowników LGD Szkolenie to b ędzie dotyczyło tematyki zwi ązanej 1 195 zł w zakresie doradztwa i z wypełnianiem wniosków o dotacje z UE. Pracownicy sporz ądzania wniosków o w ramach tego szkolenia nab ędą niezb ędn ą wiedz ę dotacj ę – „Przygotowanie teoretyczn ą oraz praktyczn ą, zwi ązan ą z obsług ą wniosków” ró Ŝnorodnych wniosków o dofinansowanie projektów. Oprócz częś ci teoretycznej pracownicy na zorganizowanych warsztatach nab ędą równie Ŝ umiej ętno ści praktyczne niezb ędne do sporz ądzania zró Ŝnicowanych wniosków o dotacj ę. Dane dotycz ące szkolenia: Czas trwania – 7 godzin Liczba uczestników – 2 osób Koszt pracy 1h szkoleniowca – 150 zł Łączny koszt cateringu – 105 zł Koszt materiałów szkoleniowych – 40 zł Razem: 1195 zł 16. Opracowanie materiałów Zadanie ma na celu opracowanie sieci atrakcyjnych szlaków 15 000 zł informacyjnych - Mapa turystycznych, wykorzystuj ących istniej ące na terenie LGD turystyczna obejmuj ąca zasoby, tj. liczne zabytki, pi ękne krajobrazy i infrastruktur ę wyznaczenie szlaków turystyczna. Zakłada si ę na podstawie zdiagnozowanych turystycznych dla obszaru zasobów wytyczenie szlaków tematycznych, tras pieszych, LGD, uwzgl ędniaj ących rowerowych, konnych, wodnych, które zostan ą wykorzystane najciekawsze zasoby oraz do promocji obszaru i b ędą umo Ŝliwiały zwiedzania oraz infrastruktur ę turystyczn ą wypoczynku na tym terenie turystom i mieszka ńcom. Zało Ŝeniem gmin skupionych w ramach LGD jest przygotowanie kompleksowej mapy wszystkich tras i ciekawostek turystycznych oraz elementów infrastruktury turystycznej takich jak: noclegi, lokale gastronomiczne, rozrywkowe, k ąpieliska, przystanie kajakowe, zabytki, i wiele innych umiejscowionych na tym obszarze. 17. Wydruk materiałów Zadanie to obejmuje wydruk 20 map, opracowanych na 4 000 zł informacyjnych - Mapa podstawie działania (16). Koszt druku ka Ŝdej mapy turystyczna obejmuj ąca planowany jest na 200 zł. Mapy te zostan ą rozwieszone w wyznaczenie szlaków specjalnych gablotach, w miejscach najcz ęś ciej turystycznych dla obszaru odwiedzanych przez turystów, tak aby informowały turystów LGD, uwzgl ędniaj ących oraz mieszka ńców o wszelkich trasach i atrakcjach najciekawsze zasoby oraz turystycznych i pobudzały do aktywnego sp ędzania czasu. infrastruktur ę turystyczn ą 18. Opracowanie materiałów Opracowanie obejmowa ć ma zasoby naturalne oraz 20 000 zł informacyjnych – „Przewodnik kulturowe materialne i niematerialne obszaru, a wi ęc turystyczny dla obszaru LGD” przegl ąd pi ęknych malowniczych terenów, wspaniałych zabytków, legendy, mity, podania, zwyczaje, produkty regionalne (kulinarne i r ękodzielnicze). Opracowanie tego materiału poprzedzone b ędzie szczegółowa analiz ą wszystkich zasobów ciekawych turystycznie, które s ą zlokalizowane na obszarze Stowarzyszenia. W opracowaniu ma by ć jednocze śnie zawarta informacja o bazie noclegowej i gastronomicznej wraz z informacjami teleadresowymi,

72 będąca pewn ą form ą reklamy. Przewodnik ma równie Ŝ zawiera ć map ę opracowan ą w działaniu (16) w formie papierowej i elektronicznej (na płycie) z zaznaczonymi zasobami oraz szlakami tematycznymi (przyrodnicze, szlak pałaców, kapliczek, itd.), szlakami rowerowymi, pieszymi, wodnymi, informacje jak dotrze ć w dane miejsce, propozycje, w jakiej kolejno ści zwiedza ć nasz teren. Przewodnik ma tak Ŝe zawiera ć informacje jak skorzysta ć z Lokalnych Punktów Informacji Turystycznej i przewodników turystycznych, którzy ch ętnie oprowadz ą turystów oraz zorganizuj ą im czas, co nawi ązuje bezpo średnio do zadania 25. Szacuje si ę, i Ŝ tak sporz ądzony materiał informacyjno-promocyjny przyczyni si ę do wzrostu atrakcyjno ści turystycznej regionu. 19. Wydruk materiałów Zadanie przewiduje wydruk opracowanego przewodnika 22 000 zł informacyjnych - „Przewodnik przewidzianego do bezpłatnej dystrybucji. Zakłada si ę, Ŝe turystyczny dla obszaru LGD” dzi ęki dystrybucji przewodnika nast ąpi rozpowszechnienie Lokalnej Grupy Działania oraz wspaniałych zasobów naturalnych i kulturowych. Zakłada si ę dystrybucj ę w miejscach b ędących potencjalnym źródłem napływu ruchu turystycznego na ten obszar. Planuje si ę wydruk ok. 1100 egzemplarzy wraz z map ą i płyt ą. Koszt ka Ŝdego egzemplarza szacowany jest na około 20 zł. 20. Opracowanie materiałów Celem zadania jest podniesienie świadomo ści mieszka ńców 20 000 zł informacyjnych - „Zbiór w sferze produktów lokalnych i mo Ŝliwo ści ich kulinarny” specyficznych wykorzystania dla osi ągania dochodu oraz przede wszystkim produktów/potraw kulinarnych podniesienie umiej ętno ści wybranej grupy osób w zakresie wyró Ŝniaj ących region LGD umiej ętno ści kulinarnych i przygotowywania atrakcyjnych potraw nawi ązuj ących do tradycyjnych da ń serwowanych na naszym terenie. Potrawy b ędą przygotowywane w oparciu o sposoby i receptury przekazywane z pokolenia na pokolenie w gospodarstwach na Podlasiu. Celem zadania jest tak Ŝe zebranie przepisów przygotowywania potraw, aby unikn ąć ich zapomnienia i zatracenia. Zestawienie działa ń dodatkowych dla operacji: - promocja na całym terenie LGD (plakaty 2000 szt), - spotkanie otwieraj ące (3 godziny) w ka Ŝdej z 10 gmin (10 spotka ń) – spis wst ępnej listy produktów, - spotkanie precyzuj ące receptury i przepisy dla wybranych specyficznych produktów (3 godziny) w ka Ŝdej z 10 gmin (10 spotka ń) – spis produktów i receptur - spotkanie zamykaj ące (czas w zale Ŝno ści od potrzeb) na którym zostałyby zakupione produkty i sporz ądzanie potrawy według wcze śniej przygotowanej listy i receptur. Wszystkie potrawy zostan ą opisane i sfotografowane. Powstałe w wyniku spotka ń potrawy b ędą wykorzystywane w trakcie trwania imprez lokalnych i b ędą słu Ŝyły promowaniu podlaskich produktów kulinarnych oraz naszego Partnerstwa. B ędą one niew ątpliwie ogromn ą atrakcj ą dla mieszka ńców i turystów. Zadanie ma na celu zachowanie i przywrócenie bogactwa kulturowego, wyst ępuj ącego w postaci potraw kulinarnych, dawnych da ń serwowanych na dworkach i pałacach oraz w gospodarstwach domowych przez mieszka ńców. Opracowanie b ędzie zawierało zbiór najciekawszych potraw wraz z przepisami jak je przyrz ądzi ć

73 oraz zdj ęciami – b ędzie to niew ątpliwie pomocne dla wła ścicieli hoteli czy gospodarstwach agroturystycznych w uatrakcyjnieniu oferty i pobytu turystów. Opracowanie zbioru tradycyjnych potraw przyczyni si ę tak Ŝe do zachowania cennego dziedzictwa, które jest stopniowo zatracane i zapominane z biegiem lat. B ędzie ono tak Ŝe przydatne przy przygotowywaniu potraw na imprezy lokalne promuj ące teren obj ęty LSR. Planuje si ę równie Ŝ w ramach tego działania podj ąć prób ę wpisu cz ęś ci zgromadzonych produktów lub potraw na list ę prawnie chronionych produktów tradycyjnych. 21. Wydruk materiałów Wydanie zbioru potraw kulinarnych b ędzie podsumowaniem 22 000 zł informacyjnych - „Zbiór prac zawartych w działaniu 20. kulinarny” specyficznych W ramach zadania przewidziano wydruk do bezpłatnej produktów/potraw kulinarnych dystrybucji zbioru podlaskich potraw kulinarnych w ilo ści wyró Ŝniaj ących region LGD 1100 egzemplarzy, z których koszt ka Ŝdego szacowany jest na 20 zł. 22. Wykonanie analizy i bada ń Zadanie to polega ć b ędzie na przeprowadzeniu kilku 21 000 zł dotycz ące opracowania etapowych prac analityczno- badawczych zmierzaj ących do wspólnej marki obszaru LGD ustalenia spójnej marki regionu obj ętego działaniem LGD. Prace te b ędą polegały w szczególno ści na: - diagnozie obecnej sytuacji obszaru LSR, - przeprowadzeniu bada ń ankietowych i wywiadów z ludno ści ą obszaru, - ustaleniu USP, czyli unikalnych cech terenu, na których mo Ŝna oprze ć budowanie marki, - wyznaczenie kierunków i filozofii strategii, - opracowanie celów, działa ń szczegółowych oraz systemu nadzoru i kontroli realizacji strategii. 23. Opracowanie „Analizy obszaru Analiza, która powstanie w ramach tego działania zakłada ć 30 000 zł LGD w zakresie mo Ŝliwo ści będzie rozwój klastrów bran Ŝowych b ędących innowacyjnym powstania klastrów wraz z przedsi ęwzi ęciem realizowanym na obszarze LGD. koncepcj ą biznesow ą klastra Opracowana analiza zawiera ć b ędzie diagnoz ę mo Ŝliwo ści jako innowacyjnego elementu wdro Ŝenia klastrów w poszczególnych bran Ŝach stymuluj ącego rozwój reprezentowanych na obszarze LGD wraz z planem gospodarczy terenu obj ętego wdro Ŝenia oraz mo Ŝliwo ściami rozwoju danego klastra w LSR” przyszło ści. Działanie to poprzez swoj ą innowacyjno ść będzie równie Ŝ silnym bod źcem do rozwoju gospodarki, zmniejszeniu bezrobocia, rozwoju przedsi ębiorczo ści oraz integracji przedsi ębiorstw danego obszaru. 24. Opracowanie „Planu rozwoju Działanie to b ędzie miało na celu opracowanie spójnego, dla 24 000 zł przedsi ębiorczo ści” na obszarze wszystkich gmin skupionych w naszym Stowarzyszeniu, LGD planu rozwoju przedsi ębiorczo ści mieszka ńców, a co za tym idzie równie Ŝ wzrostu aktywno ści i dochodów ludno ści. Plan zostanie poprzedzony szeregiem analiz, dzi ęki którym powstanie dokładnie zdiagnozowana obecna sytuacja obszaru LGD oraz wyznaczone zostan ą kierunki i działania na przyszło ść . 25. Spotkania aktywizuj ące Zadanie ma na celu wytypowanie grupy osób 10 000 zł zmierzaj ące do wykreowania predysponowanych oraz ch ętnych do podj ęcia pracy jako przewodników wiejskich - przewodnik turystyczny, organizator wolnego czasu dla osób zajmuj ących si ę turystów, gaw ędziarz. Przewiduje si ę, Ŝe osoby takie b ędą organizowaniem aktywnego działa ć w ramach obszaru działania LGD. Ich zadaniem wypoczynku na obszarze LGD będzie organizacja wolnego czasu turystów, oprowadzanie po terenie LGD, wskazanie najciekawszych zabytków, walorów

74 natury, przedstawienie w ciekawy sposób legend zwi ązany z naszym terem, o Ŝywianie imprez, itp. Przewodnicy b ędą wykorzystywa ć w swojej pracy przewodnik turystyczny oraz zbiór kulinarny, które zostan ą opracowane w ramach innych zada ń. Planuje si ę wyszkolenie w ka Ŝdej gminie ok. 3 osób w tym zakresie poprzez organizacj ę 10 spotka ń/szkole ń w ka Ŝdej gminie. Spotkania b ędą si ę odbywa ć po 1 spotkaniu w ka Ŝdej gminie, a czas trwania takiego spotkania/szkolenia jest szacowany na około 3-4 godziny. Koszt ka Ŝdego spotkanie jest szacowane na około 1000 zł. 26. Spotkania aktywizuj ące z Zadanie obejmuje organizacj ę szkole ń dla mieszka ńców 10 000 zł zakresu agroturystyki dla osób LGD z zakresu agroturystyki. Planuje si ę organizacj ę prowadz ących lub chc ących spotka ń w ka Ŝdej gminie, w celu zaktywizowania tej rozpocz ąć t ą działalno ść , dziedziny działalno ści, wskazania mieszka ńcom, jakie s ą zmierzaj ące do rozwoju funkcji mo Ŝliwo ści zwi ązane z agroturystyk ą, a jednocze śnie w celu turystycznej podniesienia ich wiedzy, aby mogli z sukcesem prowadzi ć tego typu działalno ść . Działalno ść agroturystyczna jest doskonałym sposobem ró Ŝnicowania w kierunku działalno ści nierolniczej. Szkolenia rozpoczn ą si ę od przedstawienia dobrych przykładów gospodarstw agroturystycznych i podstawowych zasad i reguł, jakie zwi ązane s ą z prowadzeniem tego typu działalno ści, a nast ępnie omówione zostan ą szczegóły prowadzenia tego biznesu i mo Ŝliwo ści zarabiania. Spotkania zostały podzielone na cztery bloki tematyczne, które b ędą dotyczy ć: aspektów prawnych, marketingowych, finansowych oraz techniczno- organizacyjnych. Zadanie nawi ązuje do zidentyfikowanych w diagnozie znacznych mo Ŝliwo ści rozwoju LGD, w tym zakresie w oparciu o wspaniałe zasoby naturalne i kulturowe, czyste środowisko, korzystne poło Ŝenie i go ścinno ść mieszka ńców. Celem zadania jest m.in. zwi ększenie wielofunkcyjnego charakteru gospodarstw rolnych na naszym obszarze. W ramach zadania zostan ą przeprowadzone spotkania tematyczne w ka Ŝdej gminie, po 3-4 godziny ka Ŝde. Przewiduje si ę udział po ok. 10 osób w ka Ŝdym z 10 szkole ń. Na etapie wst ępnym szkolenia zostan ą poprzedzone akcj ą promocyjno/informacyjn ą – plakaty w ka Ŝdej wsi, ogłoszenie w lokalnej prasie oraz zostan ą wysłane zaproszenia do wytypowanych uczestników szkole ń. Zostanie równie Ŝ stworzona baza danych uczestników, która będzie podstaw ą do monitorowania efektów i rezultatów realizacji zadania. W ramach zadania wliczony jest te Ŝ wynajem sal, wynagrodzenie osoby szkol ącej, pocz ęstunek, materiały szkoleniowe oraz inne koszty organizacyjne. 27. Stworzenie i obsługa bazy W ramach tego działania zostanie stworzona wirtualna baza 40 000 zł danych - Wirtualna platforma danych dotycząca całego obszaru LGD, która to powstanie na informacyjna dla mieszka ńców, bazie analizy przeprowadzonej w ramach zadania nr 1. przedsi ębiorców i turystów Wirtualna platforma b ędzie jednoczyła mieszka ńców oraz przedsi ębiorców z obszaru LGD, a tak Ŝe b ędzie doskonałym informatorem dla turystów. Baza danych b ędzie integrowała równie Ŝ trzy sektory opisywane w LSR, czyli prywatny, publiczny oraz społeczny. Informacje zawarte w Wirtualnej platformie b ędą dotyczy ć wszelkich działa ń realizowanych przez LGD oraz gminy na obszarze LSR, poza tym znajdowały b ędą si ę w niej wszelkie informacje i ogłoszenia

75 dotycz ące Ŝycia kulturowego oraz zawodowego mieszka ńców i przedsi ębiorców. Ponadto dost ępne b ędą wszelkie dane dla turystów. Platforma dzi ęki swojej formie, konstrukcji oraz zasi ęgowi oddziaływania stanie si ę bardzo innowacyjnym narz ędziem zwi ększaj ącym dost ępno ść informacji i wiedzy dla wszystkich zainteresowanych oraz mo Ŝe przyczyni ć si ę do rozwoju gospodarczego, kulturowego i turystycznego obszaru LGD. 28. Opracowanie analizy potrzeb w Celem zadania jest okre ślenie potrzeb mieszka ńców, co do 20 000 zł zakresie Ŝycia kulturalnego sposobów sp ędzania wolnego czasu. Wyniki badania zostan ą mieszka ńców LGD wykorzystane równie Ŝ do innych zada ń. W wyniku badania uzyska si ę opini ę społecze ństwa na temat potrzeb w zakresie kultury, spędzania wolnego czasu i po Ŝą danych przez mieszka ńców mo Ŝliwo ści wykorzystania infrastruktury kulturalnej, m.in. świetlic wiejskich. Planuje si ę obj ęcie badaniem ok. 100 osób z terenu ka Ŝdej gminy, reprezentuj ących ró Ŝne grupy społecze ństwa. Zadanie obejmuje tak Ŝe opracowanie ankiety przez ekspertów, prace ankieterów oraz opracowanie wyników badania. Analiza stanie si ę punktem wyj ścia do prac nad o Ŝywieniem Ŝycia kulturalnego mieszka ńców obszaru. 29. Wykonanie analizy w zakresie Projekt przewidziany do wspólnej realizacji wszystkich gmin 5 000 zł spójnych oznakowa ń zasobów nale Ŝą cych do LGD w celu podobnego oznakowania na terenie LGD zasobów, a jednocze śnie stworzenia dla turystów przejrzystego systemu informacji o zasobach naturalnych i kulturowych naszych terenów. W ramach tego działania powstanie projekt wizualizacji najwa Ŝniejszych znaków, tablic. 30. Spotkania aktywizuj ące w Zadanie ma na celu zaktywizowanie mieszka ńców LGD 10 000 zł zakresie prowadzenia lub w sferze gospodarczej, zmobilizowanie do tworzenia nowych rozpoczynania własnego podmiotów, szczególnie w sektorze mikro i małych biznesu przedsi ębiorstw wokół wykorzystania cennych walorów przyrodniczych oraz kulturowych. Szkolenie b ędzie skierowane równie Ŝ do rolników, którzy chcieliby spróbowa ć swoich sił w biznesie lub przekwalifikowa ć i rozwin ąć swoje gospodarstwa. Dzi ęki szkoleniom mieszka ńcy zdob ędą wiedz ę jak zaistnie ć na rynku, jak prowadzi ć ksi ęgowo ść , planowa ć polityk ę sprzeda Ŝy, promowa ć si ę, pozyskiwa ć środki zewn ętrznego finansowania, elementów negocjacji oraz wiele innych praktycznych aspektów prowadzenia działalno ści gospodarczej. Szkolenia b ędą prowadzone przez specjalistów w danej dziedzinie oraz praktyków Ŝycia gospodarczego. Planuje si ę przeprowadzenie 10 spotka ń na terenie LGD, spotkania w gminie w wymiarze 4-5 godzin na spotkanie. Szacuje si ę udział w ka Ŝdym spotkaniu ok. 20 osób. Zadanie obejmuje wynajem sal, wynagrodzenie szkoleniowca, przygotowanie materiałów informacyjno- szkoleniowych, pocz ęstunek. Zadanie to ł ączy si ę równie Ŝ z innymi działaniami realizowanymi w ramach LSR, takimi jak doradztwo w zakresie przygotowywania wniosków o dotacje, ró Ŝnicowanie działalno ści. 31. Doradztwo w zakresie Zadanie przewiduje prowadzenie bezpłatnego doradztwa 168 000 zł przygotowania wniosków o w zakresie pozyskiwania dofinansowania i tworzenia przyznanie pomocy na zwi ązanej z tym dokumentacji. Zakłada si ę przeprowadzenie realizacje operacji w ramach w ka Ŝdej z gmin usług doradczych przy aplikowaniu

76 wdra Ŝania LSR o środki. Ka Ŝda usługa doradcza przypisana do jednego projektu b ędzie składała si ę z konsultacji, po 7 godzin ka Ŝda, łącznie b ędzie zrealizowanych około 1120 godzin konsultacji, w ramach około 160 projektów. Kumulacja usług doradczych została przewidziana na pierwsze 2-3 lata funkcjonowania programu LEADER Szkolenia b ędą prowadzone przez ekspertów w zakresie zarz ądzania projektami oraz pozyskiwania środków pomocowych. Przewidziana jest tak Ŝe promocja projektu w formie plakatów informuj ących o istniej ącej mo Ŝliwo ści uzyskania porady ekspertów. 32. Wykonanie studiów Celem zadania jest poprawa dost ępu mieszka ńców i turystów 100 000 zł wykonalno ści dla infrastruktury do infrastruktury turystycznej, sportowo-rekreacyjnej oraz technicznej i społecznej oŜywienie Ŝycia sportowo-kulturalnego na terenie LGD. słu Ŝą cej mieszka ńcom i Zadanie wpisuje si ę w obszary priorytetowe działania naszej turystom Grupy, a sam dost ęp do kultury, sportu i rekreacji uznaje si ę za jeden z bardzo istotnych elementów warunkuj ących jako ść Ŝycia na danym terenie. Zadanie jest przykładem współpracy LGD z sektorem publicznym. W efekcie podj ęcia wspólnej inicjatywy LGD i Urz ędów Gmin z naszego obszaru, poprzez wsparcie tworzenia dokumentacji dla inwestycji, przez LGD zostan ą stworzone obiekty infrastruktury turystycznej sportowo-rekreacyjnej oraz kulturowej. Inwestorem wszystkich inwestycji b ędą Gminy. Z realizacji zadania wyniknie ogromna korzy ść dla mieszka ńców i turystów w postaci poprawy dost ępu do infrastruktury wysokiej jako ści oraz mo Ŝliwo ści sp ędzania aktywnie wolnego czasu. Dzi ęki temu, nast ąpi niew ątpliwie tak Ŝe poprawa zdrowia mieszka ńców, b ędący wynikiem wzrostu ilo ści osób uprawiaj ących sport. O Ŝywieniu ulegnie z cał ą pewno ści ą Ŝycie kulturalne. Obiekty b ędą stanowi ć równie Ŝ atrakcj ę dla turystów odwiedzaj ących nasz teren, co wpłynie na kreowanie pozywanego wizerunku obszaru LGD w ich oczach. Działanie to b ędzie skumulowane w pierwszych trzech latach aby jak najszybciej utworzy ć niezb ędn ą infrastruktur ę procentuj ącą w przyszło ści. Zadanie obejmowa ć b ędzie około 3-7 opracowa ń. 33. Opracowanie materiałów Działanie to zakłada opracowanie szablonów dla materiałów 2 000 zł informacyjnych o obszarze informacyjnych dla ludno ści na temat obszaru obj ętego LSR, obj ętym LSR, realizacji LSR wdra Ŝania LSR oraz działalno ści LGD. Materiały te maj ą oraz działalno ści LGD - foldery pełni ć funkcj ę informacyjn ą oraz promocyjn ą i b ędą informacyjne przeznaczone do bezpłatnej dystrybucji. 34. Wydruk materiałów Działanie to zakłada wydruk materiałów informacyjnych 9 000 zł informacyjnych o obszarze opracowanych w punkcie 33. Wydruk b ędzie obejmował obj ętym LSR, realizacji LSR ulotki lub foldery informacyjne w ilo ści 18000 szt., cena oraz działalno ści LGD - ka Ŝdej ulotki została skalkulowana na 50 groszy. Ulotki b ędą folderów informacyjnych drukowane w 3 etapach w 2009, 2011,2013 roku po 6 tysi ęcy sztuk. 35. Opracowanie materiałów Działanie to zakłada opracowanie szablonów do materiałów 1 000 zł zwi ązanych z aktywizowaniem aktywizuj ących dla ludno ści o tematyce zwi ązanej z społeczno ści lokalnej - foldery mo Ŝliwo ściami zmiany kwalifikacji zawodowych ludno ści, aktywizuj ące zach ęcanie do otwierania własnej działalno ści gospodarczej oraz aktywizuj ących do uczestnictwa w imprezach lub wydarzeniach kulturalno-rozrywkowych.

77 36. Wydruk materiałów Działanie to zakłada a wydruk materiałów aktywizuj ących 4 500 zł związanych z aktywizowaniem opracowanych w punkcie 35. Wydruk b ędzie obejmował społeczno ści lokalnej - foldery ulotki lub foldery aktywizuj ące społeczno ść lokaln ą, w ilo ści aktywizuj ące 9000 szt, cena kaŜdej ulotki została skalkulowana na 50 groszy. Ulotki b ędą drukowane w 3 etapach w 2009, 2011,2013 roku po 3 tysi ące sztuk. 37. Zamieszczanie materiałów W działaniu tym planuje si ę zamieszczanie du Ŝych ogłosze ń 16 919 zł prasowych w prasie prasowych formatu A5 w lokalnej prasie. Ogłoszenie zamieszczane b ędą głównie przed ogłaszanymi konkursami na nabór wniosków. Planuje si ę emisj ę około 40 ogłosze ń rozło Ŝonych na lata 0d 2009-2015. 38. Opracowanie i powielenie W ramach tego działania planowana jest produkcja filmu 15 000 zł materiału informacyjnego - film dotycz ącego obszaru LSR. Film powstawałby podczas o obszarze LGD licznych imprez i spotka ń organizowanych na terenie działania LGD. Poza imprezami i spotkaniami film prezentowałby najwa Ŝniejsze zasoby kulturowe, historyczne oraz turystyczne tego obszaru. Film mógłby by ć odtwarzany w telewizji lokalnej, podczas kolejnych spotka ń i imprez lub ró Ŝnych wydarze ń na terenie LGD. Dodatkowo zostanie utworzony na bazie filmu spot reklamowy, który mo Ŝe zosta ć wykorzystany do promocji obszaru w mediach. Film b ędzie powielony w 500 egzemplarzach i przeznaczony do bezpłatnej dystrybucji. 39. Impreza otwierająca Działanie to polegałoby na zaproszeniu Roberta Makłowicza, 30 000 zł "Makłowicz w Krainie Bobra" znanego kucharza na obszar naszego Stowarzyszenia. Impreza ta b ędzie wydarzeniem promocyjnym potraw kulinarnych Podlasia oraz regionu obj ętego LSR. Impreza będzie równie Ŝ filmowana, dzi ęki czemu zostanie uwieczniona na produkowanym filmie o terenie LGD. 40. Cykl imprez kulturalnych i W ramach działania przewiduje si ę organizacj ę imprez 140 000 zł sportowo-rekreacyjnych pod kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych aktywizuj ących wspólnym szyldem LGD mieszka ńców obszaru LGD. Planuje si ę organizacj ę około 20 „Kraina Bobra” imprez w latach 2010,2011. Ka Ŝda gmina zorganizuje w tych latach po 2 imprezy. Koszt ka Ŝdej szacuje si ę na około 7000zł, a ich organizacja zostanie zlecona firmie zewn ętrznej. 41. Ewaluacja (ex-post) wdra Ŝania Ewaluacja planowana jest po ka Ŝdym roku kalendarzowym, 24 000 zł LSR, Projektów współpracy i pierwsza ma si ę odby ć w I kwartale 2010 roku, ostatnia Funkcjonowania LGD natomiast w I kwartale 2015. Przeprowadzenie ewaluacji będzie zlecone zewn ętrznej firmie doradczej. Zagwarantuje to wi ększy obiektywizm oceny działa ń LGD i post ępu prac wdro Ŝeniowych. Zakres ewaluacji b ędzie dostosowany do realizowanych w danym roku operacji, a zwie ńczeniem będzie kompleksowy raport ko ńcowy zawieraj ący wyniki ewaluacji oraz wnioski z jej przeprowadzenia. Na przeprowadzenie ewaluacji i utworzenie dokumentu przewidziano 4 000 zł rocznie, a liczba dokumentów jaka powstanie to 6 sztuk, co daje ł ączn ą kwot ę 24 000 zł. 42. Aktualizacja Lokalnej Strategii Aktualizacja LSR planowana jest na 2011 rok i b ędzie ona 5 000 zł Rozwoju polegała na dostosowaniu strategii do zmieniaj ącego si ę otoczenia zewn ętrznego oraz zmian wewn ętrznych obszaru obj ętego LSR. Aktualizacja b ędzie równie Ŝ uwzgl ędniała wyniki przeprowadzonej po 2010 roku ewaluacji. 43. Projekty współpracy Celem zadania jest podniesienie świadomo ści, wiedzy i 160 980 zł

78 umiej ętno ści członków LGD co do mo Ŝliwo ści realizacji ró Ŝnorodnych projektów, w oparciu o wizyty w innych Partnerstwach w kraju i zagranic ą – które wybrały zbie Ŝne z nami cele i realizuj ą projekty podobnego typu. Zadanie obejmuje wyjazdy reprezentantów naszego Stowarzyszenia do innych gmin w Polsce oraz ich zagranicznych odpowiedników, w celu zaadaptowania najlepszych praktyk i rozwi ąza ń innowacyjnych na obszarze LGD. Dzi ęki wyjazdom nast ąpi istotny wzrost wiedzy członków naszej grupy, b ędziemy mieli okazj ę podpatrywa ć Grupy partnerskie z UE, które dzi ęki kilkuletniej działalno ści miały ju Ŝ okazj ę zrealizowa ć wiele interesuj ących projektów, z których b ędziemy mogli bra ć pozytywne przykłady. B ędzie to niew ątpliwie pomocne dla prowadzonej przez nas działalno ści i wpłynie na jej wy Ŝsz ą efektywno ść . 44. Wsparcie inwestycyjne w Wsparcie inwestycyjne operacji zgodnych z LSR i kryteriami 1 867 368 zł ramach działania "Małe lokalnymi. projekty" 45. Wsparcie inwestycyjne w Wsparcie inwestycyjne operacji zgodnych z LSR i kryteriami 622 456 zł ramach "Tworzenie i rozwój lokalnymi. mikroprzedsi ębiorstw" 46. Wsparcie inwestycyjne w Wsparcie inwestycyjne operacji zgodnych z LSR i kryteriami 622 456 zł ramach działania lokalnymi. "Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej" 47. Wsparcie inwestycyjne w Wsparcie inwestycyjne operacji zgodnych z LSR i kryteriami 3 112 280 zł ramach działania "Odnowa i lokalnymi. rozwój wsi”

79 V. Misja LGD

Na podstawie diagnozy obszaru LGD, silnych i słabych stron oraz szans i zagro Ŝeń mieszka ńcy poszczególnych gmin Partnerstwa u świadomili sobie, jakie walory i problemy ł ącz ą społeczno ści całego obszaru. Wybrana misja oraz okre ślone w jej ramach cele ogólne i szczegółowe wynikaj ą wprost ze zidentyfikowanych uwarunkowa ń oraz przeprowadzonej analizy SWOT. Wybór dokonany został w oparciu o szereg konsultacji prowadzonych podczas spotka ń z mieszka ńcami obszaru Stowarzyszenia. Misja stanowi cel nadrz ędny, długofalowy i perspektywiczny. Jej realizacji słu Ŝyć maj ą cele strategiczne, którym podporz ądkowane s ą cele szczegółowe, doprecyzowane przez poszczególne przedsi ęwzi ęcia, przyczyniaj ące si ę do osi ągni ęcia zało Ŝonych rezultatów. W przypadku naszego Stowarzyszenia my ślą przewodni ą opracowywanej strategii jest:

„Kraina Bobra atrakcyjnym miejscem zamieszkania, pracy, wypoczynku i rekreacji”

Wyznaczona w ten sposób misja rozwoju obszaru LGD nawi ązuje bezpo średnio do zidentyfikowanego przez mieszka ńców kierunku rozwoju i po Ŝą danego stanu tego obszaru w przyszło ści. Podlasie to obszar o bogatych walorach przyrodniczych i kulturalnych, które zostały zdiagnozowane w diagnozie i silnych stronach analizy SWOT. Jednocze śni LGD widzi potrzeb ę rozwoju obszaru oraz poprawy warunków infrastruktury turystycznej i społecznej. Dlatego te Ŝ jest to jednym z kierunków działa ń na przyszło ść . Wskazana misja przyczyni si ę równie Ŝ do poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców naszego Stowarzyszenia, co jest niezwykle istotnym wyzwaniem w dobie pogarszaj ącej si ę sytuacji społeczno-gospodarczej na obszarach wiejskich i kryzysu finansowego świata. Spadek liczby miejsc pracy i zmniejszenie dochodowo ści w rolnictwie oraz zwi ązany z tym brak perspektyw na przyszło ść znacznie utrudnia rozwój, spychaj ąc na margines mieszkańców, nie b ędących w stanie poradzi ć sobie z trudnymi sytuacjami. Powstała w ten sposób misja rozwoju nawi ązuje tym samym do głównych rozpoznanych potrzeb i kierunków rozwoju regionu oraz stanu docelowego, jaki jest porz ądny przez mieszka ńców w przyszło ści.

80 VI. Spójno śćśćść specyfiki obszaru z celami LSR

W rozdziale IV zdefiniowane zostały ogólne i szczegółowe cele Lokalnej Strategii Rozwoju Stowarzyszenia Lokalnej Grupy Działania „Kraina Bobra”. Ich realizacja, w ostatecznym rozrachunku, ma si ę przyczyni ć do poprawy jako ści Ŝycia na terenie LGD. Aby tak si ę stało, cele te musz ą odpowiada ć na konkretne potrzeby mieszka ńców i słu Ŝyć przezwyci ęŜ aniu realnych barier i zagro Ŝeń zwi ązanych z rozwojem obszaru LGD. Potrzeby i bariery wynikaj ą za ś bezpo średnio ze specyfiki tego obszaru, która została przedstawiona w drugim rozdziale LSR. Poni Ŝsza analiza ma na celu wykazanie, Ŝe cele LSR s ą z ni ą spójne. Konieczno ść realizacji celu nr 1: Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia wynika bezpo średnio ze słabej kondycji gospodarczej obszaru LGD. Niski wska źnik przedsi ębiorczo ści, ukryte bezrobocie w rolnictwie, charakter gospodarki typowo rolniczy, wszystkie te czynniki uzasadniaj ą konieczno ść podj ęcia działa ń ukierunkowanych na popraw ę sytuacji w tym zakresie. Polepszenie sytuacji ekonomicznej lokalnej społeczno ści pomo Ŝe przeciwdziała ć zaobserwowanemu w ostatnich latach odpływowi ludno ści z terenu LGD i tym samym przyczyni si ę do wyhamowywania niekorzystnych przemian w strukturze demograficznej regionu, które zostały wykazane w rozdziale drugim. Cel numer 1 realizowany b ędzie poprzez dwa cele szczegółowe: 1.1. Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich; 1.2. Rozwój działalno ści pozarolniczej; 1.3. Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej. Uzasadnieniem pierwszego z nich jest bardzo niekorzystna struktura wykształcenia lokalnej społeczno ści oraz niski poziom wiedzy i kwalifikacji, niezb ędnych do zwi ększenia poziomu przedsi ębiorczo ści na terenie LGD. Drugi cel szczegółowy wynika ze wspomnianej ju Ŝ zdecydowanej dominacji rolnictwa. Monofunkcyjna gospodarka nie sprzyja rozwojowi gospodarczemu regionu, a co za tym idzie, nie przyczynia si ę do poprawy sytuacji finansowej jego mieszka ńców. Tymczasem opisane w rozdziale drugim zasoby geograficzne, przyrodnicze i historyczno-kulturowe Podlasia stwarzaj ą niepowtarzaln ą okazj ę do uczynienia terenu LGD atrakcyjnym obszarem turystycznym o ponadregionalnym zasi ęgu oddziaływania. Rozwój turystyki wi ąŜ e si ę z mo Ŝliwo ści ą rozwoju wielu ró Ŝnorodnych podmiotów gospodarczych, równie Ŝ w takich bran Ŝach, jak: hotelarstwo, gastronomia, agroturystyka, usługi sportowo-rekreacyjne i wiele innych. Stanowi to realn ą szans ę na zdywersyfikowanie źródeł dochodów mieszka ńców i polepszenie ich sytuacji finansowej. Zasoby terenu LGD mog ą posłu Ŝyć jednak nie tylko celom turystycznym, ale tak Ŝe środowiskowym. Jak wspomniano w opisie specyfiki regionu, tereny LGD stwarzaj ą dobre warunki

81 dla rozwoju alternatywnych źródeł pozyskiwania energii „ Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej” – trzeci cel szczegółowy – mo Ŝe przyczyni ć si ę zarówno do lepszej ochrony środowiska naturalnego, jak i do zmniejszenia wydatków mieszka ńców tych ziem na energi ę. Dotychczasowy brak efektywnego wykorzystania wspomnianych powy Ŝej zasobów dla potrzeb rozwoju obszaru LGD stanowi jeden z głównych argumentów uzasadniaj ących potrzeb ę realizacji celu nr 2: Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów . Oczywi ście, aby nast ąpiła poprawa wizerunku obszaru oraz aby owe zasoby mogły zostać efektywnie wykorzystane dla rozwoju funkcji turystycznej, musz ą by ć one najpierw dobrze zidentyfikowane i przeanalizowane pod k ątem drzemi ącego w nich potencjału. Dlatego pierwszym celem szczegółowym jest „Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć”, a wi ęc drugi cel szczegółowy, wynika bezpo średnio z jej obecnego stanu. Ilo ść placówek prezentuj ących ofert ę kulturaln ą i sportow ą dla mieszka ńców regionu jest nieliczna. Powa Ŝne s ą tak Ŝe ich braki pod wzgl ędem jako ściowym. Po pierwsze, infrastruktura jest cz ęsto zaniedbana, jej stan techniczny pozostawia wiele do Ŝyczenia. Wymaga wi ęc doinwestowania. Po drugie przedstawiana przez te placówki oferta kulturalna i rekreacyjna jest zbyt w ąska, by zainteresowa ć i przyci ągn ąć turystów - st ąd konieczno ść realizacji trzech pozostałych celów szczegółowych: „Rozwój usług turystycznych” oraz „Poprawa ilo ściowa i jako ści infrastruktury turystycznej”, „Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów” . W działaniach podejmowanych w tym zakresie powa Ŝnym atutem b ędzie istniej ąca na terenie LGD silna to Ŝsamo ść regionalna mieszka ńców. Jej ochrona oraz kultywowanie i promocja tradycji zwi ązanych z t ą to Ŝsamo ści ą pozwol ą nie tylko wyró Ŝni ć si ę obszarowi LGD i sta ć si ę bardziej atrakcyjnym dla turystów, ale równie Ŝ zwi ększ ą spójno ść tego obszaru i zintegruj ą jeszcze bardziej jego mieszka ńców. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe jest to przede wszystkim problem braku funduszy, a nie ch ęci, ze strony lokalnych władz. Infrastruktura turystyczna, o czym dobitnie przekonuj ą dane przedstawione w opisie terenu LGD, prawie w ogóle nie jest rozwini ęta. Istnieje tu wi ęc ogromne pole do popisu dla władz LGD i przedsi ębiorczych osób z tego terenu. Wspomniany w poprzednim akapicie dotychczasowy brak efektywnego wykorzystania posiadanych zasobów, które, jak wykazano w drugim rozdziale LSR, zasługuj ą na zdecydowanie wi ększe zainteresowanie pod k ątem ich wykorzystania dla rozwoju gospodarczego obszaru LGD, uzasadnia równie Ŝ realizacj ę trzeciego celu ogólnego: OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD . Teren LGD charakteryzuje niska jako ść Ŝycia ludno ści, a z drugiej strony bogata tradycja i kultura naszych obszarów, kultywowanie tradycji, regionalne potrawy i wiele innych walorów tych ziemi. W ramach trzeciego celu b ędą realizowane nast ępuj ące cele szczegółowe: 3.1. Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej 3.2. Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych

82 3.3. Aktywizacja mieszka ńców. Wykorzystuj ąc zasoby ludzkie, naturalne i kulturalne mo Ŝna stworzy ć atrakcyjn ą ofert ę dla mieszka ńców oraz turystów, przyczyniaj ąc si ę tym samym do aktywizacji społeczno ści lokalnej. Przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach działa ń: „Wdra Ŝanie lokalnych strategii rozwoju”, „Wdra Ŝanie projektów współpracy”, „Funkcjonowanie lokalnej grupy działania” przyczyniaj ą si ę do osi ągni ęcia celów LSR. Wszystkie przedsi ęwzi ęcia, realizowane w ramach LSR, s ą adekwatne do specyfiki obszaru LGD. Uwzgl ędniaj ą one istniej ące na terenie problemy i wykorzystuj ą w sposób optymalny zasoby regionalne: ludzkie, kulturowe i naturalne, by przeciwdziała ć tym problemom i stymulowa ć rozwój obszaru LGD. Poni Ŝsze schematy odzwierciedlaj ą realizacj ę celów przez operacje.

83 Schemat: Operacje realizuj ące cel ogólny 1

84 Schemat: Operacje realizuj ące cel ogólny nr 2

85 Schemat: Operacje realizuj ące cel ogólny nr 3

86

VII. Uzasadnienie podej śśścia zintegrowanego dla planowanych w ramach LSR prprprzedsipr zedsi ęęęwzi ęćęćęć

Integracja powinna obejmowa ć mo Ŝliwie cały obszar działania LGD, pobudzaj ąc do współpracy wszystkie sektory oraz ł ącz ąc ró Ŝne zasoby. Operacje, inwestycje i przedsi ęwzi ęcia s ą w wyniku tego logicznie powi ązane i wzajemnie na siebie oddziałuj ą, co umo Ŝliwia wykorzystanie całego potencjału dost ępnego na danym terenie, daj ąc efekt synergii. Spójne i zintegrowane realizowanie wielu operacji wywołuje równie Ŝ efekt d źwigni, który zwi ększa efektywno ść . Podej ście zintegrowane w Lokalnej Strategii Rozwoju realizowanej na terenie LGD „ Kraina Bobra” dotyczy w szczególno ści: • Wzajemnego powi ązania i spójno ści celów, przedsi ęwzi ęć oraz operacji , dzi ęki czemu ich wzajemne oddziaływanie tworzy efekt synergii i skutkuje uzyskaniem wi ększych korzy ści dla całego naszego obszaru. Przykładem wzajemnego powi ązania celów ustalonych do realizacji w ramach LSR mo Ŝe by ć korelacja nast ępuj ących celów - cel szczegółowy 1.1. „Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich”, poprzez realizowane w jego ramach szkolenia i spotkania dotycz ące m.in. agroturystyki, przyczyni si ę do realizacji celu szczegółowego 1.2. „Rozwój działalno ści pozarolniczej” oraz celu szczegółowego 2.2. „Rozwój usług turystycznych”, a tak Ŝe wpłynie pozytywnie na aktywizacj ę mieszka ńców do działania, która jest głównym zało Ŝeniem celu szczegółowego 3.3 . Kolejnym przykładem mo Ŝe by ć zintegrowany charakter celu szczegółowego 2.4. „Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów” z celem szczegółowym 3.2. „Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych”. Cel 2.4. mo Ŝe by ć z powodzeniem realizowany poprzez organizowane w ramach celu 3.2. imprezy, które dzi ęki nagło śnieniu w mediach mog ą przyciąga ć turystów i w ten sposób promowa ć region. Imprezy te mog ą promowa ć lokalne zasoby poprzez fakt wł ączania tych zasobów terenu w imprez ę, np.: imprezy nad Rzek ą Bug lub Narwi ą (spływy kajakowe, zawody w ędkarskie), które s ą zasobem przyrodniczym terenu, imprezy w ciekawych historycznie miejscach lub zabytkach (inscenizacje rycerskie, pojedynki szlacheckie w miejscach dawnych bitew lub zajazdów oraz na dworkach b ędących zasobami historycznymi, promocja zasobów kulturowych poprzez wyst ępy zespołów ludowych w strojach lub degustacje potraw regionalnych podczas imprez). Powy Ŝsze przykłady stanowi ą jedynie namiastk ę tego jak ści śle oddziałuj ą i uzupełniaj ą si ę poszczególne cele oraz operacje w ramach LSR tworz ąc jej zintegrowany charakter. Cały schemat powi ąza ń pomi ędzy celami i przedsi ęwzi ęciami został przedstawiony w rozdziale czwartym naszego opracowania. • Zwi ązków mi ędzy ró Ŝnymi podmiotami oraz aktorami lokalnymi, bior ącymi udział w realizacji LSR . We wdra Ŝaniu strategii uczestnicz ą przedstawiciele wszystkich trzech sektorów – społecznego, publicznego i gospodarczego, a realizowane przez nich poszczególne operacje

87 przyczyniaj ą si ę do osi ągania wspólnych celów i tworz ą jedn ą spójn ą cało ść . W przypadku Stowarzyszenia LGD „ Kraina Bobra” przykładem zintegrowanego podej ścia w tym zakresie mo Ŝe by ć promocja i rozwój turystyki realizowana przez wszystkie trzy sektory. Sektor publiczny realizuje przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z popraw ą lub rozbudow ą infrastruktury turystycznej poprzez, wytyczanie szlaków turystycznych po najciekawszych miejscach i zabytkach regionu, tworzenie k ąpielisk i małej architektury turystycznej w postaci ławek, miejsc do grillowania, tworzenie ście Ŝek rowerowo- pieszych, renowacj ę zabytków, organizacj ę imprez przyci ągaj ących turystów i promuj ących obszar realizacji LSR. Sektor gospodarczy równie Ŝ przyczynia si ę do rozwoju funkcji turystycznych regionu dzi ęki tworzeniu gospodarstw agroturystycznych lub innych obiektów hotelowych, rozwojowi usług gastronomicznych i handlowych wokół infrastruktury turystycznej, świadczeniu innych usług dla turystów. Sektor społeczny dzi ęki organizacjom społecznym i mieszka ńcom b ędzie równie Ŝ mógł zaproponowa ć organizacj ę spektakli oraz ró Ŝnych atrakcji (np.: potrawy regionalne) podczas organizowanych imprez, które ukazuj ą kultur ę obszaru i poszerzaj ą wiedz ę o obszarze w śród turystów. W ramach swoich działa ń LSR integruje wi ęc równie Ŝ wiele sektorów gospodarki regionu, sektor usługowy (wypo Ŝyczalnie rowerów, kajaków, usługi noclegowe, przewozowe, usługi przewodników po terenie oraz wiele innych usług), sektor gastronomiczny (sprzeda Ŝ posiłków i innych produktów gastronomicznych, takich jak lody, napoje wokół miejsc turystycznych), sektor rolny (produkcja ekologicznych i tradycyjnych produktów rolnych ch ętnie kupowanych lub spo Ŝywanych przez turystów), sektor handlowy (sprzeda Ŝ upominków, map turystycznych). Wła śnie takie powi ązania świadcz ą o pełnej współpracy i integracji wszystkich sektorów podczas działa ń zwi ązanych z realizacj ą strategii. Uzna ć mo Ŝna równie Ŝ, i Ŝ wszystkie opisane sektory (publiczny, gospodarczy i społeczny) b ędą równie Ŝ beneficjentami działa ń realizowanych w ramach strategii oraz jej efektów . Strategia ma zintegrowany charakter dla beneficjentów z wszystkich trzech sektorów, uwzgl ędnia równie Ŝ wszelkie zasoby naturalne, kulturowe i historyczne dost ępne na obszarze LGD i wykorzystywane do realizacji zaplanowanych przedsi ęwzi ęć . Wymieniane wcze śniej trzy sektory (społeczny, gospodarczy i publiczny) dzi ęki Strategii i zawartych w niej celach, przedsi ęwzi ęciach i operacjach b ędzie mógł stworzy ć niezb ędne elementy, które w przyszło ści b ędą si ę składały na ofert ę całego LGD i świadczyły o zintegrowanym charakterze. W ramach planowanych w LSR przedsi ęwzi ęć powstan ą bowiem lokale gastronomiczne, agroturystyczne i usługowe – utworzone przez sektor gospodarczy i społeczny , zostan ą przygotowane elementy infrastruktury turystycznej (renowacja zabytków, utworzenie atrakcji turystycznych, promocja regionu) utworzone przez sektor publiczny . • Komplementarno ści zasobów naturalnych, historycznych i kulturowych zlokalizowanych na terenie obj ętym LSR . Korzy ści wynikaj ące z posiadania tych zasobów powinny wi ąza ć si ę razem i wpływa ć na realizacj ę celów szczegółowych i ogólnych. Zasoby równie Ŝ s ą wykorzystywane w sposób ł ączny co zostało wykazane powy Ŝej podczas omawiania zintegrowanego charakteru celów i

88 sektorów. Przykładem mog ą by ć przytoczone wcze śniej imprezy, na których to ł ączone s ą zasoby kulturowe zwi ązane z folklorem i tradycj ą (degustacje potraw, wyst ępy lokalnych zespołów i artystów) z zasobami przyrodniczymi i historycznymi (imprezy plenerowe, inscenizacje bitew). Rozwój turystyki, który si ę przeplata w celach i przedsi ęwzi ęciach równie Ŝ ł ączy i wykorzystuje lokalne zasoby. Turystyka bowiem opiera si ę na pi ęknych widokach terenu lub na jego innych walorach, takich jak rzeki czy jeziora i zwi ązanych z nimi atrakcji (k ąpieliska, pla Ŝe, spływy kajakowe lub inne imprezy). Kultura i historia jest równie Ŝ cz ęsto wykorzystywana dla rozwoju turystyki i przyci ągni ęcia odwiedzaj ących, głównie chodzi tu o zabytki obszaru oraz bogat ą kultur ę szlacheck ą i zwi ązane z ni ą tradycje, potrawy, obrz ędy, które równie Ŝ b ędą przez nas wykorzystywane do przyci ągni ęcia turystów na teren naszego LGD.

VIII. Uzasadnienie podej śśścia innowacyjneginnowacyjnegoo dla planowanych w ramach LSR przedsi ęęęwzi ęćęćęć

Innowacyjno ść nale Ŝy rozumie ć w tym przypadku w szerokim tego słowa znaczeniu. Mo Ŝe ona oznacza ć wprowadzenie nowego produktu, nowy proces, now ą organizacj ę, rynek lub nowy sposób wykorzystania zasobów. Innowacyjno ść jest z zało Ŝenia wpisana w eksperymentalny charakter programu LEADER. U źródeł tej zasady tkwi prze świadczenie o tym, Ŝe do osi ągni ęcia rzeczywistego post ępu w rozwoju danego obszaru najcz ęś ciej potrzebne s ą nowe idee, pomysły i metody. Niniejsza strategia stara si ę zach ęca ć społeczno ści wiejskie do podejmowania ryzyka. Eksperyment, nawet je śli sko ńczy si ę niepowodzeniem, pozwala mieszka ńcom lepiej lub inaczej zareagowa ć w przyszło ści. Dlatego wła śnie LSR realizowana na obszarze LGD „Kraina Bobra” prezentuje nowatorskie podej ście do rozwoju danego terytorium. Niniejsza strategia ma umo Ŝliwi ć m.in. stworzenie z tego obszaru laboratorium, w którym powstawałyby i były testowane innowacyjne sposoby rozwoju obszarów wiejskich. Nie nale Ŝy jednak zapomina ć, Ŝe innowacj ą zgodnie z podej ściem typu Leader b ędzie te Ŝ twórcze zaadaptowanie rozwi ąza ń, które sprawdziły si ę w innych regionach Europy, b ędące efektem sieciowania i wymiany do świadcze ń. Definiowany obszar ze wzgl ędu na swoj ą niewielk ą g ęsto ść zaludnienia i stosunkowo niski poziom zasobów ludzkich, posiada słabsze zwi ązki z o środkami badawczo-rozwojowymi i mo Ŝe mie ć problemy z wykreowaniem lokalnych innowacji. W zwi ązku z tym innowacja wprowadzana na teren LGD mo Ŝe oznacza ć transfer i adaptacj ę rozwi ąza ń opracowanych gdzie indziej, modernizacj ę tradycyjnych form technologii (know-how) oraz znajdywanie nowych rozwi ąza ń dla stałych problemów wsi i miasteczek, których inne środki interwencyjne polityki nie były w stanie rozwi ąza ć w sposób zadawalaj ący i trwały. Innowacyjne podej ście dla planowanych w ramach LSR przedsi ęwzi ęć cechuje przede wszystkim działanie zakładaj ące tworzenie, wspieranie oraz rozwój klastrów bran Ŝowych , które

89 do tej pory nie funkcjonowały na obszarze LGD. Klaster bran Ŝowy skupia podmioty gospodarcze w ramach jednej bran Ŝy lub w ramach jednego produktu czy usługi. Podmioty w ramach klastra tworz ą jeden wi ększy organizm, którego poszczególne elementy specjalizuj ą si ę na wytworzeniu specyficznej usługi lub półproduktu, który składa si ę na jedn ą cało ść . Klastry poprzez swoj ą budow ę pozwalaj ą na osi ągni ęcie efektu synergii, dzi ęki temu s ą bardziej konkurencyjne kosztowo i jako ściowo od innych podmiotów oraz posiadaj ą wi ększ ą i bardziej specjalistyczn ą wiedz ę, przez co mog ą działa ć efektywniej jako jedna cało ść . Na terenie obj ętym LSR planowane jest przeprowadzenie analizy mo Ŝliwo ści utworzenia klastrów bran Ŝowych, która b ędzie bazowała na lokalnych zasobach naturalnych, społecznych, kulturowych oraz innych, które mog ą zosta ć wykorzystane podczas tworzenia klastrów. Analiza ma pomóc w zapocz ątkowaniu tego procesu poprzez okre ślenie mo Ŝliwo ści i zasadno ści utworzenia klastrów w ró Ŝnych bran Ŝach (takich jak: rolnictwo, turystyka, usługi). Przykładem klastra, który mo Ŝe w przyszło ści działa ć na terenie LGD „Kraina Bobra” mo Ŝe by ć współpraca w sektorze rolno-spo Ŝywczym, b ędącym istotnym zasobem opisywanego obszaru. Która b ędzie skupiała rolników posiadaj ących bydło mleczne, dojarnie, producentów Ŝywno ści dla bydła, przewo źników mleka, producentów mleka, dystrybutorów i sprzedawców mleka, firmy promuj ące mleko. Czynno ści te s ą innowacyjnym pomysłem na rozwój nie tylko rolnictwa, ale równie Ŝ funkcji turystycznych oraz przedsi ębiorczo ści na tym obszarze i jest to pierwsze tego typu przedsi ęwzi ęcie. Je Ŝeli osiągnie ono sukces na terenie LGD mo Ŝe zosta ć transferowane do innych o środków terytorialnych. Rozwój funkcji turystycznych i agroturystycznych równie Ŝ jest pewnego rodzaju novum na terenie obj ętym LSR, poniewa Ŝ turystyka na tym obszarze do tej pory praktycznie nie istniała, cho ć uwarunkowania naturalne i kulturowe (zwierz ęta, rzeki, dziewiczy teren, niski wska źnik zaludnienia, kultura i tradycja) opisane w cz ęś ci diagnostycznej doskonale predysponuj ą ten obszar do tej funkcji, dlatego operacje zaplanowane w ramach realizacji strategii maj ą ten stan rzeczy zmieni ć. Powstałe gospodarstwa agroturystyczne b ędą mogły realizowa ć wyspecjalizowane usługi rehabilitacyjne, rekreacyjno-sportowe lub poznawcze. W gospodarstwach tych mogłyby powsta ć nowe usługi zwi ązane z dogoterapi ą, hipoterapi ą, ekstremalnymi torami do jazdy na quadach, motorach crosowych czy rowerach górskich. Rozwój turystyki na tym obszarze ma nast ępowa ć poprzez szereg działa ń. Jednym z tych działa ń s ą szkolenia dla ludzi (zasoby ludzkie) chc ących otworzy ć gospodarstwa agroturystyczne oraz dla przewodników turystycznych w tym regionie. Kolejnym b ędą projekty zwi ązane z ró Ŝnicowaniem w kierunku nierolniczej działalno ści, maj ące skutkowa ć powstaniem gospodarstw agroturystycznych, które s ą doskonał ą szansą na ró Ŝnicowanie dochodów ludno ści. Nast ępnym działaniem, które jest nowatorskie i ma si ę przyczyni ć do rozwoju funkcji turystycznej jest wytyczenie szlaków turystycznych i utworzenie przewodników dla turystów z opisem wszystkich atrakcji regionalnych (zasoby infrastruktury turystycznej) wraz z map ą. Z tym działaniem ści śle zwi ązana jest operacja polegaj ąca na opracowaniu spójnego systemu oznakowania atrakcji turystycznych na terenie LGD,

90 którego do tej pory nie było. Ponadto planowane jest opracowanie zbioru potraw kulinarnych (zasoby kulturowe) , bazuj ących na bogatej tradycji tych ziem, a który równie Ŝ b ędzie swego rodzaju atrakcj ą turystyczn ą. Planowane jest równie Ŝ podj ęcie próby zarejestrowania niektórych produktów jako produkty tradycyjne tych ziem, co byłoby zupełnie nowym pomysłem na promocj ę turystyczn ą regionu . Tak szerokiego, wszechstronnego i wykorzystuj ącego lokalne zasoby podej ścia do rozwoju turystyki nie spotykano wcze śniej na terenie naszego LGD, dlatego uwa Ŝany to za przejaw innowacyjno ści. Kolejn ą innowacyjn ą operacj ą ma by ć utworzenie wirtualnej platformy informacyjnej, wykorzystuj ącej zasoby wiedzy oraz istniej ącą lub przyszł ą infrastruktur ę, która b ędzie pierwszym takim projektem na tym obszarze. Platforma ma słu Ŝyć mieszka ńcom, przedsi ębiorcom oraz turystom i dzi ęki swojej konstrukcji i zawarto ści b ędzie doskonałym miejscem pozyskiwania wiedzy i wymiany informacji. Na platformie planowane jest umieszczanie informacji o: działaniach Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”, imprezach organizowanych na danym obszarze i ich terminów, szczegółowych ofertach firm działaj ących na tym terenie oraz informacji biznesowych, bazie turystycznej i wszelkich atrakcjach turystycznych, dotacjach i mo Ŝliwo ściach pozyskania środków z UE, mo Ŝliwo ści załatwienia ró Ŝnych spraw w urz ędach i instytucjach, mo Ŝliwo ściach zmiany kwalifikacji zawodowych i informacji o szkoleniach, a tak Ŝe wiele innych takich jak fora dyskusyjne czy bloki tematyczne . Projekt jest na tyle innowacyjny, Ŝe je Ŝeli sprawdzi si ę na obszarze realizacji LSR mo Ŝe zosta ć wykorzystany równie Ŝ na innych obszarach terytorialnych Polski. Planowane jest równie Ŝ w ramach niniejszej strategii zapocz ątkowanie innowacyjnych działa ń zwi ązanych z wykorzystywaniem i pozyskaniem energii ze źródeł odnawialnych, takich jak: energia wiatrowa, słoneczna, wodna, geotermalna oraz energia z biomasy. Przedsi ęwzi ęcie to b ędzie wykorzystywało lokalne zasoby, poniewa Ŝ to dzi ęki nim b ędzie mo Ŝliwe pozyskanie tej energii. Planowane jest wykorzystanie wiedzy rolniczej i dobrych gleb w celu produkcji ro ślin energetycznych (wierzba energetyczna), a nast ępnie produkcji z nich brykietu, który b ędzie spalany w gospodarstwach domowych jako substytut w ęgla i drewna. Raport powinien zawiera ć równie Ŝ plan rozwoju pozyskania i wykorzystywania energii z innych źródeł, takich jak: rzeki, kanały – elektrownie wodne, wiatr – wiatraki, sło ńce – systemy solarne, ciepło ziemi – energia geotermalna, biogaz produkowany z odchodów zwierz ęcych. Te wszystkie źródła na razie nie s ą wykorzystywane na opisywanym terenie, dlatego uwa Ŝane jest to za działanie innowacyjne oraz wykorzystuj ące lokalne zasoby Opracowana w ramach strategii analiza ma zapocz ątkowa ć rozwój tej dziedziny na terenie realizacji LSR. Reasumuj ąc, Lokalna Grupa Działania, wykorzystuj ąc podej ście Leader, stwarza doskonałe mo Ŝliwo ści dla inicjowania procesów społecznych, gospodarczych, mentalnych i kulturowych, mog ących w znacz ący sposób podnie ść poziom atrakcyjno ści gospodarczej i integracji społecznej regionu. Wzajemna współpraca podmiotów tworz ących Lokaln ą Grup ę Działania jest procesem innowacyjnym, niewykorzystywanym dotychczas w Polsce w procesie wzajemnej integracji regionów

91 i podnoszenia ich konkurencyjno ści. O wysokim poziomie innowacyjno ści opracowanej LSR świadczy dobór instrumentów i działa ń przewidzianych do realizacji, a obejmuj ących wykorzystanie lokalnych zasobów poprzez wspieranie tworzenia klastrów bran Ŝowych, rozwoju turystyki, energii odnawialnej oraz budow ę wirtualnej platformy transferu wiedzy i informacji na temat podejmowanych przez LGD działa ń i mo Ŝliwo ści uzyskiwania dochodów/korzy ści przez mieszka ńców. Warto równie Ŝ podkre śli ć, i Ŝ tego typu inicjatywy s ą doskonałym narz ędziem pobudzania aktywno ści zawodowej i poprawy wykształcenia mieszka ńców tych regionów.

92 IX. Okre śśślenie procedury oceny zgodno śśści operacji z LSR, procedury wyboru operacji przez LGD, procedury odwołania od rozstrzygni ęćęćęć organu decyzyjnego w sprawie wyboru operacji w ramach działania, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 21 ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem śśśrodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, kryteriów, na podstawie których jest oceniana zgodno śćśćść operacji z LSR, oraz kkryteriówryteriów wyboru operacji, a taktak ŜŜŜe procedury zmiany tych kryteriów

Poni Ŝej przedstawiono procedury zwi ązane z ocen ą zgodno ści operacji przeznaczonych do dofinansowania z lokaln ą strategi ą rozwoju i kryteriami LGD. Przedstawiony opis procedur został oparty o zapisy Regulaminu organizacyjnego Rady Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra”. Konstruuj ąc procedury oraz kryteria wybory LGD kierowano si ę zało Ŝeniami by stworzy ć przejrzyste, obiektywne i niedyskryminuj ące zasady umo Ŝliwiaj ące wyborów operacji do dofinansowania, które najlepiej sprzyjaj ą wdra Ŝaniu LSR. W celu stworzenia sprawnego i czytelnego dla potencjalnych wnioskodawców systemu przyznawania wsparcia , opracowano nast ępuj ący zestaw procedur: 1. procedur ę przyjmowania wniosków o dofinansowanie operacji w ramach wdra Ŝania LSR, 2. procedur ę oceny zgodno ści operacji z LSR, 3. procedur ę wyboru operacji w oparciu o ocen ę operacji na podstawie kryteriów wyboru LGD, 4. procedur ę zmiany kryteriów wyboru LGD, 5. procedur ę wył ączenia członka Rady od udziału w wyborze operacji w razie zaistnienia okoliczno ści podwa Ŝaj ących bezstronno ść w procesie oceny, 6. procedur ę odwołania od decyzji Rady, 7. procedur ę post ępowania w przypadku operacji maj ących t ą sam ą liczb ę punktów.

Procedura przyjmowania wniosków o dofinansowanie operacji LGD wspólnie z Samorz ądem Województwa (SW) ustala termin składania wniosków na dofinansowanie operacji oraz tre ść ogłoszenia o naborze wniosków. Ogłoszenie terminu oparte jest na przedstawionym w LSR harmonogramie i podawane do publicznej wiadomo ści o mo Ŝliwo ści składania wniosków. Przyjmowania wniosków na dofinansowanie w ramach wdra Ŝania LSR przez LGD na działania dotycz ące „Odnowa i rozwój wsi”, „Małe projekty”, „RóŜnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej”, „Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw” b ędzie realizowane w nast ępuj ący sposób: 1. Zarz ąd Stowarzyszenia podejmuje uchwałę w sprawie ogłoszenia i rozpocz ęcia naboru wniosków o dofinansowanie w ramach środków przewidzianych na realizacj ę LSR.

93 2. LGD przygotowuje i uzgadnia termin i treść ogłoszenia z SW. 3. Poni Ŝej przedstawiono podstawowe informacje, które musz ą si ę znale źć w tre ści ogłoszenia: a) nazwa LGD, b) na jaki rodzaj działa ń mo Ŝna składa ć wnioski o dofinansowanie w ramach wdra Ŝania LSR, c) termin składania wniosków o przyznanie pomocy (termin nie krótszy ni Ŝ 14 dni i nie dłuŜszy ni Ŝ 30 dni), d) miejsce składania wniosków o przyznanie pomocy (biuro LGD: adres, godziny otwarcia), e) zasady ubiegania si ę o pomoc (informacje dotycz ące o mo Ŝliwo ści zapoznania si ę z zasadami wyboru operacji, w tym z kryteria LGD na stronie internetowej LGD i w biurze LGD), rodzaj operacji podlegaj ących dofinansowaniu, limit dost ępnych środków w ramach naboru, f) miejsce, gdzie mo Ŝna uzyska ć szczegółowe informacje (np. strony internetowe, osoba do kontaktu), g) informacja, gdzie mo Ŝna pobra ć dokumentacj ę konkursow ą, h) informacja o wa Ŝnych dokumentach dotycz ących naboru wniosków np. rozporz ądzenia, PROW 2007 – 2013,Lokalna Strategia Rozwoju. 4. Ogłoszenie o naborze wniosków zostanie umieszczone na: a) stronach internetowych: LGD i SW, b) tablicach ogłosze ń LGD i SW, c) w prasie o zasi ęgu obejmuj ącym obszar LGD. 5. Miejscem składania wniosków jest Biuro LGD. 6. Przyjmowanie wniosków: a) w formie papierowej i elektronicznej oraz dodatkowo kopia papierowa wniosku z załącznikami, b) upowa Ŝniona osoba potwierdza przyj ęcia wniosku na kopii papierowej wniosku, c) na pierwszej stronie wniosku pracownik biura przystawia pi ęć LGD i wpisuje dat ę oraz numer wniosku tak ą sam ą jak w rejestrze przyjmowanych wniosków, d) po zako ńczenia terminu składania wniosków (wskazanym w tre ści ogłoszenia o konkursie) nast ępuje sporz ądzeni listy zbiorczej wniosków i podpisanie przez upowa Ŝnione osoby (kierownik biura LGD i Prezes Zarz ądu) i przygotowanie pełnej dokumentacji konkursowej która wpłyn ęła na konkurs, e) biuro LGD przygotowuje karty oceny operacji pod wzgl ędem zgodno ści z LSR i karty oceny zgodno ści pod wzgl ędem zgodno ści z kryteriami LGD. 7. Biuro LGD przekazuje przygotowan ą list ę zbiorcz ą wniosków wraz z zał ącznikami na posiedzenie Rady i przekazuj ę j ą Przewodnicz ącemu Rady. Przekazanie ww. dokumentacji ko ńczy procedur ę przyjmowania wniosków i rozpoczyna si ę procedura oceny zgodno ści operacji z Lokaln ą Strategi ą Rozwoju.

94 Poni Ŝej przedstawiono procedur ę przyjmowania wniosków w sposób graficzny.

Ogłoszenie konkursu o naborze Ustalenie przez LGD wspólnie z wniosków na dofinansowanie w IW tre ści informacji i terminu ramach wdra Ŝania LSR w ogłoszenia o naborze wniosków w prasie i na tablicy ogłosze ń ramach wdra Ŝania LSR LGD

Biuro LGD

Przyjmowanie wniosków na dofinansowanie operacji w Zło Ŝenie wniosku przez ramach konkursu ogłoszonego wnioskodawc ę w odpowiedzi na przez IW na wniosek LGD konkurs ogłoszony przez IW na wniosek LGD

Zestawienie zło Ŝonych wniosków w zbiorcz ą list ę i powiadomienie Przewodnicz ącego Rady o ilo ści przyj ętych wniosków

Potwierdzenie przyj ęcia wniosku na jego kopii z podaniem numeru w rejestrze i daty oraz godziny wpływu.

Przedstawienia wnioskodawcy informacji o mo Ŝliwo ści uzyskania informacji o Przygotowanie kompletnej wynikach oceny wniosku w biurze LGD w terminie 31 dni dokumentacji, która wpłyn ęła na konkurs i przekazanie jej na od dnia zako ńczenia naboru posiedzenie Rady wniosków.

Posiedzenie Rady na Przygotowanie kart oceny którym nast ąpi zgodno ci operacji z LSR i kart Przekazanie dokumentacji na ś ocena oceny zgodno ci operacji z posiedzenie Rady ś wniosków kryteriami LGD

95 Poni Ŝej przedstawiono w sposób tabelaryczny procedur ę przyjmowania wniosków o dofinansowanie operacji.

PROCEDURA PRZYJMOWANIA WNIOSKÓW O DOFINANSOWANIE OPERACJI Cel procedury Przyj ęcie wniosków ich kopii Nadzór Prezes Zarz ądu Odpowiedzialny Kierownik Biura LGD Etap Czynno ść Osoba Dokument odpowiedzialna 1. Ustalenie przez LGD wspólnie z IW tre ści Kierownik biura Projekt głoszenia o informacji i terminu ogłoszenia o naborze konkursie na wybór LGD wniosków w ramach wdra Ŝania LSR wniosków do dofinansowania w ramach wdra Ŝania LSR 2. Ogłoszenie konkursu o naborze wniosków na Kierownik biura Ogłoszenie o konkursie na dofinansowanie w ramach wdra Ŝania LSR w wybór wniosków do LGD prasie i na tablicy ogłosze ń LGD dofinansowania w ramach wdra Ŝania LSR 3. Przyjmowanie wniosków na dofinansowanie Kierownik biura Rejestr przyjmowanych operacji w ramach ogłoszonego konkursu. wniosków LGD Wpisanie do rejestru według kolejno ści wpływu wraz z podaniem daty oraz godziny wpisu. 4. Potwierdzenie przyj ęcia wniosku na jego Pracownik biura Kopia wniosku na wybór kopii z podaniem numeru w rejestrze i daty LGD operacji do dofinansowania oraz godziny wpływu wniosku do biura. 5. Przedstawienia wnioskodawcy informacji o Pracownik biura Pismo informuj ące o mo Ŝliwo ści uzyskania wyniku oceny LGD terminie dokonania oceny wniosku w biurze LGD w terminie 31 dni od dnia zako ńczenia naboru wniosków na konkurs 6 Zestawienie zło Ŝonych wniosków w zbiorcz ą Kierownik biura Lista zbiorcza wniosków list ę według kolejno ści przyjmowanych LGD wniosków i powiadomienie Przewodnicz ącego Rady o ilo ści przyj ętych wniosków 7. Przygotowanie kompletnej dokumentacji, Kierownik biura Lista zbiorcza wniosków i która wpłyn ęła na konkurs i przekazanie jej LGD wnioski wraz z zał ącznikami na posiedzenie Rady 8. Przygotowanie kart oceny zgodno ści operacji Kierownik biura 1. Karta oceny zgodno ści z LSR i kart oceny zgodno ści operacji z LGD operacji z LSR kryteriami LGD 2. Karta oceny zgodno ści operacji z kryteriami LGD Sprawdził: Zatwierdził:

...... (data i podpis kierownika biura LGD) (data i podpis Prezesa zarz ądu)

96 Procedura wył ączenia członka Rady 1. Przed rozpocz ęciem procedury oceny wniosku członkowie Rady podpisuj ą list ę obecno ści i DEKLARACJ Ę BEZSTRONNO ŚCI I POUFNO ŚCI. Członków Rady, którzy nie zło Ŝą DEKLARACJI BEZSTRONNO ŚCI I POUFNO ŚCI, Przewodnicz ący Rady wył ącza z udziału w rozpatrywaniu danego wniosku. Na tym etapie sprawdzane jest te Ŝ quorum.

2. Członek Rady podlega wył ączeniu od udziału w podejmowaniu decyzji w sprawie wyboru projektu do finansowania, je Ŝeli: a) sam jest wnioskodawc ą, b) jest współmał Ŝonkiem, krewnym w stosunku pokrewie ństwa lub powinowactwa w linii prostej (dziadek-ojciec-syn-wnuk) oraz w linii bocznej do drugiego stopnia pokrewie ństwa (rodze ństwo), c) jest zwi ązany z wnioskodawc ą z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, d) jest przedstawicielem wnioskodawcy b ądź przedstawicielem jest jedna z osób wymienionych w punkcie b lub c, e) wnioskodawc ą jest osoba pozostaj ąca wobec niego w stosunku nadrz ędno ści słu Ŝbowej.

3. Przewodnicz ący Rady jest zobowi ązany na Ŝą danie zainteresowanego b ądź innego członka Rady albo z urz ędu wył ączy ć go od udziału w post ępowaniu, je Ŝeli zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczno ści innych ni Ŝ wymienione w pkt.2, które mog ą wywoła ć w ątpliwo ść , co do bezstronno ści członka Rady. Wył ączony członek Rady nie bierze udziału w wyborze operacji, której dotyczy wył ączenie.

Procedura oceny zgodno ści operacji z LSR 1. Procedura oceny zgodno ści operacji z LSR polega na dokonaniu oceny zgodno ści celów i zakresu operacji z celami ogólnymi, szczegółowymi i przedsi ęwzi ęciami zapisanymi w LSR. Po ogłoszeniu przez Przewodnicz ącego Rady procedury oceny zgodno ści operacji z LSR wszyscy obecni na posiedzeniu członkowie Rady rozpoczynaj ą wypełnianie KART OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z LSR zgodnie z instrukcj ą zamieszczon ą w karcie. 2. Ocena zgodno ści z LSR jest dokonywana indywidualnie przez ka Ŝdego członka Rady poprzez wypełnienie KART OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z LSR 3. W karcie oceny zgodno ści operacji z LSR, członkowie Rady wskazuj ą najpierw jakiemu działaniu w ramach wdra Ŝania LSR odpowiadaj ą wniosek: a) Małe projekty, b) Odnowa i rozwój wsi, c) Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej, d) Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw 4. W karcie oceny zgodno ści operacji z LSR, członkowie Rady odpowiadaj ą na pytania:

97 a) Czy realizacja projektu przyczyni si ę do osi ągni ęcia celów głównych LSR? b) Czy realizacja projektu przyczyni si ę do osi ągni ęcia celów szczegółowych LSR? c) Czy realizacja projektu jest zgodna z przedsi ęwzi ęciami zaplanowanymi w LSR? 5. Dokonuj ąc oceny zgodno ści operacji z LSR członkowie Rady LGD s ą zobowi ązani wypełni ć kart ę oceny operacji w przeznaczonych do tego sekcjach zgodnie z instrukcj ą wypełniania. Polega to na udzieleniu odpowiedzie ć na pytania od 1 do 3 zawarte w KARCIE OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z LSR oraz zaznaczeniu Tak albo Nie w polu „Uznaj ę, operacja jest zgodna z LSR”. 6. Operacja zostanie uznana za zgodn ą z LSR je Ŝeli b ędzie zgodna z: a) co najmniej jednym celem ogólnym, b) co najmniej jednym celem szczegółowym, c) co najmniej jednym przedsi ęwzi ęciem zapisanym w LSR. 7. Instrukcja ogólna wypełniania karty: Kart ę nale Ŝy wypełnia ć w sposób trwały np. długopisem, piórem, pisz ąc tylko na białych polach. W pierwszej kolejno ści nale Ŝy do karty wpisa ć dane identyfikacyjne wnioskodawcy i wniosku. Wypełniaj ąc kolejne wiersze karty nale Ŝ stosowa ć si ę do szczegółowych instrukcji dla ka Ŝdego pytania, zawartych w wierszu pod ka Ŝdym pytaniem. Nie wypełnienie pól i nie wpisanie miejsca, daty i czytelnego podpisu przez członka Rady skutkuje niewa Ŝno ści ą karty. Poni Ŝej przedstawiono KART Ę OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z LSR wraz z instrukcj ą jej wypełniania.

98 KARTA OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z LSR STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „KRAINA BOBRA” Numer wniosku: Imi ę i nazwisko/ nazwa: Nazwa operacji:

Instrukcja wypełniania: 1. Nale Ŝy wstawi ć znak x w odpowiednim polu ( ) zaznaczaj ąc odpowiednie działanie w ramach wdra Ŝania LSR, którego dotyczy zło Ŝony wniosek. Działanie w ramach IV osi PROW: □ 1. Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej □ 2. Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw □ 3. Odnowa i rozwój wsi □ 4. Małe projekty

Pyt.1 Czy realizacja operacji przyczynia si ę do osi ągni ęcia, co najmniej Tak* Nie* jednego celu ogólnego LSR?

Instrukcja wypełniania: * 1. Odpowiadaj ąc na pytanie nale Ŝy najpierw oceni ć, czy operacj ę mo Ŝna przypisa ć do poni Ŝej przedstawionych celów ogólnych i wstawi ć znak x w odpowiednim polu ( ) przy celach ogólnych. 2. Postawienie znaku x przy chocia Ŝ jednym celu ogólnym oznacza, Ŝe w odpowiedzi na pytanie 1 nale Ŝy zaznaczy ć odpowied ź Tak. W innym przypadku nale Ŝy zaznaczy ć odpowied ź Nie. Cel ogólny 1. Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia Cel ogólny 2. Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów PYT . 2 CZY REALIZACJA OPERACJI PRZYCZYNIA SI Ę DO OSI ĄGNI ĘCIA , CO NAJMNIEJ JEDNEGO CELU SZCZEGÓŁOWEGO LSR? Pyt. 2 Czy realizacja operacji przyczynia si ę do osi ągni ęcia, co najmniej jednego celu szczegółowego LSR? Tak* Nie* Instrukcja wypełniania: * 1. Odpowiadaj ąc na pytanie nale Ŝy najpierw oceni ć, czy operacj ę mo Ŝna przypisa ć do poni Ŝej przedstawionych celów szczegółowych i wstawi ć znak x w odpowiednim polu ( ) przy celach szczegółowych. 2. Postawienie znaku x przy chocia Ŝ jednym celu szczegółowym oznacza, Ŝe w odpowiedzi na pytanie 2 nale Ŝy zaznaczy ć odpowied ź Tak. W innym przypadku nale Ŝy zaznaczy ć odpowied ź Nie. W ramach celu ogólnego 1. Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru LGD „Kraina Bobra”

99 Cel szczegółowy 1. 1. Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich Cel szczegółowy 1.2. Rozwój działalno ści pozarolniczej Cel szczegółowy 1.3. Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej W ramach celu ogólnego 2. Rozwój funkcji turystycznej poprzez efektywne wykorzystanie i wypromowanie posiadanych zasobów naturalnych i kulturowych Cel szczegółowy 2.1. Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć Cel szczegółowy 2.2. Rozwój usług turystycznych Cel szczegółowy 2.3. Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury turystycznej Cel szczegółowy 2.4. Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów W ramach celu ogólnego 3. O Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD Cel szczegółowy 3.1. Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo rekreacyjnej Cel szczegółowy 3.2. Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo- rekreacyjnych Cel szczegółowy 3.3. Aktywizacja mieszka ńców

Pyt. 3 Czy operacja jest zgodna, z co najmniej jednym przedsi ęwzi ęciem planowanym w ramach LSR? Tak* Nie*

Instrukcja wypełniania: * 1. Odpowiadaj ąc na pytanie nale Ŝy najpierw oceni ć, czy operacj ę mo Ŝna przypisa ć do poni Ŝej przedstawionych przedsi ęwzi ęć i wstawi ć znak x w odpowiednim polu ( ) przy przedsi ęwzi ęciach. 2.Postawienie znaku x przy chocia Ŝ jednym przedsi ęwzi ęciu oznacza, Ŝe w odpowiedzi na pytanie 3 nale Ŝy zaznaczy ć odpowied ź Tak. W innym przypadku nale Ŝy zaznaczy ć odpowied ź Nie.

100 Przedsi ęwzi ęcie 1. „B ądź markowy - zarabiaj z Bobrem”  Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie:

Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej: - agroturystyki, - usług turystycznych, - produktów i usług markowych, a w tym kulinarnych, r ękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, i innych, - wykorzystania energii odnawialnej. Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw: - usług turystycznych, - bazy noclegowej, gastronomicznej, - produktów markowych, a w tym kulinarnych, r ękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, i innych, - wykorzystania energii odnawialnej. Małe projekty: - zakupu wyposa Ŝenia świetlic wiejskich i ich remontu, - wzrostu atrakcyjno ści charakterystycznego budownictwa LGD, - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - powstania i rozwoju produktów i usług bazuj ących na lokalnych zasobach, - utrzymania i kultywowania tradycyjnych zawodów. Aktywizacja i nabywanie umiej ętno ści - informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR, - szkolenia kadry bior ącej udział we wdra Ŝaniu LSR, - aktywizacji społeczno ści lokalnej, - analizy i badania nad terenem LGD, - planów i studiów wykonalno ści, - wsparcia doradczego, - promocji o działaniach LGD i LSR.

101 Przedsi ęwzi ęcie 2. „Wypoczynek na Podlasiu”  Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie:

Odnowa i rozwój wsi: - budowy, modernizacji infrastruktury turystycznej, w tym ście Ŝek, szlaków, pomostów i innych obiektów, - budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝenia obiektów słu Ŝą cych promocji obszaru LGD. Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej: - agroturystyki, - usług turystycznych, - produktów markowych, w tym kulinarnych, r ękodzielniczych, przetwórstwa płodów rolnych i le śnych, - wykorzystania energii odnawialnej. Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw: - usług turystycznych, - baz noclegowych, gastronomicznych, produktów markowych, - rekreacji i wypoczynku, - wykorzystania energii odnawialnej. Małe projekty: - zakupu wyposa Ŝenia świetlic wiejskich i ich remontu, - wzrostu atrakcyjno ści charakterystycznego budownictwa LGD, - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - powstania i rozwoju produktów i usług bazuj ących na lokalnych zasobach, - utrzymania i kultywowania tradycyjnych zawodów. Aktywizacja i nabywanie umiej ętno ści: - informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR, - szkolenia kadry bior ącej udział we wdra Ŝaniu LSR, - aktywizacji społeczno ści lokalnej, - analizy i badania nad terenem LGD, - planów i studiów wykonalno ści, - wsparcia doradczego, - promocji o działaniach LGD i LSR. Przedsi ęwzi ęcie 3. „ śyj aktywnie i kulturalnie”  Po Ŝą dane s ą operacje w zakresie:

Odnowa i rozwój wsi: - budowy, modernizacji infrastruktury sportowej, kulturalnej, w tym ście Ŝek, szlaków, świetlic wiejskich, boisk i innych obiektów, - budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝenia obiektów słu Ŝą cych promocji obszaru LGD. Małe projekty: - organizacji imprez kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych, - budowy/odbudowy małej infrastruktury turystycznej, - promocji i rozwoju lokalnej aktywno ści, - zagospodarowania zasobów kulturowych i naturalnych, - zakupu strojów, eksponatów i innego wyposa Ŝenia dla rozwoju kultury i sportu. Aktywizacja i nabywanie umiej ętno ści: - informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR, - szkolenia kadry bior ącej udział we wdra Ŝaniu LSR, - aktywizacji społeczno ści lokalnej, - analizy i badania nad terenem LGD, - planów i studiów wykonalno ści, - wsparcia doradczego, - promocji o działaniach LGD i LSR. Uzasadnienie zgodno ści operacji z zaznaczonymi celami głównymi, szczegółowymi i przedsi ęwzi ęciami LSR.

102 Instrukcja wypełniania: W polu poni Ŝej nale Ŝy poda ć krótkie uzasadnienie dla rekomendowania operacji jako zgodnej z zaznaczonymi celami głównymi, szczegółowymi i przedsi ęwzi ęciami LSR.

Instrukcja wypełniania: * Zaznaczenie odpowiedzi „Tak” przy ka Ŝdym z 3 pyta ń oznacza, Ŝe operacja zostaje uznana za zgodn ą z LSR. Zaznaczenie odpowiedzi „Nie” przy chocia Ŝ jednym pytaniu oznacza, Ŝe operacja jest niezgodna z LSR.

Uznaj ę, Ŝe operacja jest zgodna z LSR Tak* Nie*

...... (data, miejsce i czytelny podpis członka Rady)

8. Uznanie operacji za zgodn ą z LSR nast ępuje zwykł ą wi ększości ą głosów i skutkuje przekazaniem operacji do dalszej oceny według kryteriów wyboru LGD. 9. Operacja, która zostanie uznana za niezgodn ą z LSR nie podlega dalszej ocenie i zostaje zwrócona wnioskodawcy z informacj ą o terminie i mo Ŝliwo ści odwołania si ę od decyzji Rady. Poni Ŝej przedstawiono procedur ę oceny operacji z LSR w wersji graficznej.

103 Posiedzenie RADY - dyskusja nad operacjami Członkowie Rady podpisuj ą deklaracje o zachowaniu bezstronno ści i poufno ści Przewodnicz ący RADY zarz ądza procedur ę oceny zgodno ści operacji z LSR

Członkowie Rady dokonuj ą oceny zgodno ści z LSR na kartach oceny. Ocenie podlega zgodno ść operacji z celami głównymi, celami szczegółowymi i przedsi ęwzi ęciami

Ocena zgodno ści Ocena zgodno ści operacji z celami Ocena zgodno ści operacji z celami szczegółowymi operacji z ogólnymi: 1. Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy przedsi ęwzi ęciami : Cel ogólny 1. Stworzenie mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej warunków powstawania na obszarach wiejskich miejsc pracy poprzez 1. 2. Rozwój działalno ści pozarolniczej 1. Aktywizacja wykorzystanie zasobów z 1. 3. Ochrona środowiska i zwi ększenie mieszka ńców obszaru Stowarzyszenia świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej Cel ogólny 2. Rozwój funkcji turystycznej 2. 1. Poznanie własnych walorów i słabo ści, które 2. „Wypoczynek na poprzez popraw ę trzeba eliminowa ć Podlasiu” wizerunku obszaru 2. 2. Rozwój usług turystycznych oraz efektywne 2. 3. Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury wykorzystanie turystycznej posiadanych zasobów 2. 4 Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy 3. „ śyj aktywnie i Cel ogólny 3. O Ŝywienie wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych kulturalnie” Ŝycia kulturalnego i turystów sportowego obszaru LGD 3. 1. Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo Nale Ŝy wskaza ć rekreacyjnej Nale Ŝy wskaza ć zgodno ść albo zgodno ść albo 2. Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i niezgodno ść niezgodno ść sportowo-rekreacyjnych 3. Aktywizacja mieszka ńców Nale Ŝy wskaza ć zgodno ść albo niezgodno ść

Wskazanie Wskazanie zgodno ści Wskazanie zgodno ści z chocia Ŝ z chocia Ŝ jednym zgodno ści z jednym celem celem szczegółowym chocia Ŝ jednym ogólnym przedsi ęwzi ęciem

Stwierdzenie zgodno ści operacji z LSR i skierowanie do drugiego etapu oceny tj. zgodno ści operacji z kryteriami LGD

Nie Nie wskazanie wskazanie zgodno ści z zgodno ści z chocia Ŝ chocia Ŝ jednym Nie wskazanie zgodno ści z chocia Ŝ jednym celem jednym celem szczegółowym przedsi ęwzi ę ogólnym ciem

104 Stwierdzenie niezgodno ści operacji z LSR i odrzucenie wniosku Poni Ŝej przedstawiono procedur ę zgodno ści operacji z LSR w wersji tabelarycznej.

Osoba Czynność Rodzaj dokumentu L.p. Etap odpowiedzialna 1. Posiedzenie Rady Przewodnicz ący Rozpocz ęcie posiedzenia obrad Lista obecno ści etap I oceny Rady Rady i podpisanie listy operacji pod obecno ści wzgl ędem Podpisanie deklaracji Deklaracja zgodno ści z LSR bezstronno ści i poufno ści bezstronno ści i oraz sprawdzenie quorum. poufno ści Brak podpisanej deklaracji bezstronno ści i poufno ści powoduje wykluczenie członka Rady z oceny operacji. Procedura wykluczenia członka Rady mo Ŝe te Ŝ mie ć miejsce w innych przypadkach § 17 regulaminu Rady W przypadku braku quorum Protokół z posiedzenia przewodnicz ący zamyka Rady posiedzenie i wyznacza dat ę nowego posiedzenia W przypadku stwierdzenia Protokół z posiedzenia quorum nast ępuje wybór Rady sekretarzy posiedzenia, którzy tworz ą jednocze śnie komisj ę skrutacyjn ą i omówienie porz ądku obrad Rada Omówienie wniosków Protokół z posiedzenia Rady Komisja Rozdanie kart oceny zgodno ści Karta oceny skrutacyjna operacji z LSR zgodno ści operacji z LSR Rada Rozpocz ęcie oceny zgodno ści Karta oceny operacji z LSR i wydanie kart zgodno ści operacji z oceny członkom Rady LSR Komisja Zebranie kart oceny i Karta oceny skrutacyjna sprawdzenie poprawno ści zgodno ści operacji z wypełnienia wszystkich pól w LSR karcie oraz obliczenie ilo ści głosów o zgodno ści albo o niezgodno ści operacji z LSR Rada Podj ęcie decyzji o zgodno ści Protokół z posiedzenia albo niezgodno ści operacji z Rady LSR Rada W przypadku zgodno ści Karta oceny operacji z LSR wniosek zostaje zgodno ści operacji z poddany drugiemu etapowi kryteriami LGD oceny tj. zgodno ści operacji z kryteriami LGD Przewodnicz ący W przypadku niezgodno ści Protokół z posiedzenia Rady operacji z LSR wniosek zostaje Rady odrzucony i trafia na list ę operacji nie wybranych do dofinansowania Koniec oceny zgodno ści operacji z LSR i skierowanie b ądź nieskierowanie do dalszej oceny105 pod wzgl ędem zgodno ści z LSR Procedura oceny zgodno ści operacji według kryteriów LGD Procedura oceny operacji na podstawie kryteriów LGD polega na dokonaniu oceny operacji zakwalifikowanych wcze śniej, jako zgodnych z LSR. Zasadniczym celem tej procedury jest wybór operacji, które w najwi ększym stopniu mog ą realizowa ć załoŜenia lokalnej strategii rozwoju. Wybór operacji przez Lokaln ą Grup ę Działania zostanie przeprowadzona przez członków Rady na podstawie kryteriów wyboru opracowanych przez LGD. Ocena b ędzie miała charakter punktowy i w ramach ka Ŝdego z kryteriów wskazywana b ędzie liczba mo Ŝliwych do uzyskania punktów. Suma punktów decyzje o wyniku oceny danej operacji a w rezultacie o pozycji operacji na li ście rankingowej z operacjami wybranymi i niewybranymi przesłanymi do wła ściwej instytucji wdra Ŝaj ącej. Zdefiniowanie kryteriów wyboru operacji według których LGD ocenia operacje przeprowadzano w trakcie odbywaj ących si ę konsultacji ze społeczno ści ą lokaln ą oraz członkami LGD. Ustalaj ąc kryteria wyboru operacji w ramach danego działania brano pod uwag ą szczególnie mo Ŝliwo ść ukierunkowania operacji w obszary priorytetowe dla LGD. Ponadto:  kryteria powinny by ć obiektywne i niedyskryminujące daj ąc mo Ŝliwo ść przejrzystej oceny operacji,  kryteria powinny by ć mierzalne,  kryteria powinny by ć adekwatne do przedstawionej w LSR analizy SWOT. Powinny te Ŝ wpływaj ąc na wzmocnienie, wykorzystanie mocnych stron i szans rozwoju obszaru obj ętego LSR lub decydowa ć o zniwelowaniu, osłabieniu słabych stron i zagro Ŝeń dla rozwoju LGD.  kryteria powinny sprzyja ć realizacji zało Ŝonych celów ogólnych i szczegółowych wyznaczonych w LSR tak aby wybrane operacje były oceniane pod katem stopnia realizacji tych celów, Maj ąc na uwadze powy Ŝsze zało Ŝenia dla ka Ŝdego z działa ń w ramach wdra Ŝania LSR:  Małe Projekty,  Odnowa i rozwój wsi,  Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej,  Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw, wypracowano katalog kryteriów oceny operacji wyra Ŝono warto ściami punktowymi, które decyduj ą o wyborze operacji i kolejno ści na li ście rankingowej. Opracowuj ąc katalog kryteriów przyj ęto zało Ŝenie, Ŝe powinny one spełnia ć wszystkie wymienione powy Ŝej zało Ŝenia. W ten sposób ka Ŝde ze wskazanych kryteriów wyboru operacji w ramach ka Ŝdego z działa ń jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne. Poni Ŝej opisano ka Ŝde z kryteriów wraz z punktacj ą oraz uzasadnieniem jego wpływu na wyboru operacji zgodnej LSR. Poni Ŝej przedstawiono kryteria wyboru operacji dla ka Ŝdego z działa ń:

106 Małe Projekty L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

Małe Projekty 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 -10 - poni Ŝej 5.000 PLN 10 - od 5.000 do 10.000 PLN 5 - powy Ŝej 10.000 PLN 0 4. Korzy ści lub oddziaływanie operacji dotycz ą obszaru: 0 -10 - całej LGD 10 - co najmniej 5 gmin obj ętych LSR 6 - 1 gminy obj ętej LSR 4 - jednej miejscowo ści obj ętej LSR 0 5. Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów 0 - 10 całkowitych operacji wynosi: - do 20% 10 - od 21% do 30% 8 - od 31% do 40% 6 - od 41% do 70% 0 6. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 7. Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na 0 albo 20 terenie, której b ędzie realizowana operacja

Uzasadnienie kryteriów: 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniana b ędzie terminowo ść na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca zło Ŝy wniosek w terminie to otrzyma za to kryterium 10 pkt. Je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Wnioskodawcy składaj ący wnioski nieterminowo zaburzaj ą w sposób znacz ący procedury wyboru operacji do dofinansowania przez Rad ę LGD. W skrajnych przypadkach mog ą zakłóci ć skonstruowanie listy z operacjami wybranymi do dofinansowania, które w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od dnia dokonania wyboru operacji LGD musi przekaza ć do Instytucji Wdra Ŝaj ącej. Jak wskazuje analiza SWOT, w obszarze zagro Ŝeń wskazano nisk ą jako ść wniosków i cz ęste uchybienia formalne mi ędzy innymi nieterminowe składanie wniosków i brak dochowywania terminów rozlicze ń projektów. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, które składane b ędą przez wnioskodawców terminowo. W efekcie kryterium jest adekwatne do analizy

107 SWOT, poprzez uwzgl ędnienie zapisów analizy SWOT, a tak Ŝe w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu naboru wniosków w ramach danego konkursu i terminu zło Ŝenia wniosku przez wnioskodawc ę.

2.Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z udziałem środków UE 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniane b ędzie do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE np.: ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wyka Ŝe do świadczenie w realizacji co najmniej 1 tego typu projektu otrzyma za to kryterium 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia beneficjenta w realizacji tego typu projektów otrzymuje on 0 punktów. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowano si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków pochodz ących z UE (zidentyfikowanych jako szansa w analizie SWOT) przez wnioskodawców i sprawnej realizacji zało Ŝonych do finansowania operacji. Jak wskazuje analiza SWOT zagro Ŝeniem jest tak Ŝe niska jako ść wniosków na pozyskiwanie środków z UE. Wychodz ąc naprzeciw tym zapisom analizy SWOT premiowane b ędą operacje realizowane przez wnioskodawców maj ących do świadczenie w ich realizacji i rozliczaniu, a tym samy zapewniaj ący ich realizowanie zgodnie z zasadami danego działania. Kryterium jest zatem całkowicie adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne, pozwalaj ące na precyzyjne okre ślenie liczby zrealizowanych operacji w ramach wymienionych programów.

3. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 – 10 pkt. - poni Ŝej 5.000 PLN 10 pkt. - od 5.000 do 10.000 PLN 5 pkt. - powy Ŝej 10.000 PLN 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które b ędą ubiegały si ę o kwot ę dofinansowanie mniejsz ą od maksymalnej kwoty dofinansowania w ramach działania małe projekty tj. 25 tys. zł. W tym zakresie ustalono 3 przedziały wielko ści wnioskowanego dofinansowania, o jak ą mo Ŝe ubiega ć si ę wnioskodawca. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wska Ŝe warto ść dofinansowania operacji, to zostan ą mu przyznane punkty według zało Ŝonych przedziałów. Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które ubiegaj ą si ę o mniejsz ą kwot ę dofinansowania. Kryterium to przyczynia si ę do mo Ŝliwo ści rozdzielenia posiadanych środków finansowanych na wi ększ ą liczb ę operacji, a tym samym wsparcie wi ększej liczby beneficjentów w ramach działania. Fakt ten wynika z jednej strony z ograniczonych środków finansowych zapewnionych na wdra Ŝania LSR, a z drugiej ze znacznego zainteresowania mo Ŝliwo ści ą wsparcia planowanych do realizacji operacji ze strony potencjalnych wnioskodawców. Przyznawanie wsparcia w maksymalnych dopuszczonych wysoko ściach dofinansowania doprowadziłoby do szybkiego

108 wyczerpania środków w ramach programu i obj ęcia nim niewielkiej ilo ści wnioskodawców, co w efekcie doprowadziłoby do małego oddziaływania na obszar obj ęty LSR i brak akceptacji społecznej działa ń LGD. Taki sposób podziału środków jest nieakceptowany społecznie i jest du Ŝym zagro Ŝeniem dla programu Leader. St ąd, wychodz ąc na przeciw tym potrzebom zdecydowano si ę na zastosowanie kryterium premiuj ącego mniejszy poziom dofinansowania operacji umo Ŝliwiaj ący wsparcie wi ększej ilo ści operacji i zapewnienie szerszego oddziaływania programu Leader na obszar obj ęty LSR. Kryterium to wychodzi tak Ŝe na przeciw zapisom analizy SWOT, mówi ącym o słabej stronie obszaru LGD w postaci małej liczby realizowanych projektów ze środków UE, zagro Ŝeniu dotycz ącym ograniczonej ilo ści środków z Programu Leader i szansie na rozwój polegaj ącej na mo Ŝliwo ści wsparcia realizowanych operacji ze środków funduszy UE. Kryterium to jest zatem adekwatne do analizy SWOT i mierzalne. Pozwala na precyzyjne okre ślenie, o jak ą pomoc ubiega si ę wnioskodawca i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

4. Korzy ści lub oddziaływanie operacji dotycz ą obszaru: 0 – 10 pkt. - całej LGD 10 pkt. - co najmniej 5 gmin obj ętych LSR 6 pkt. - 1 gminy obj ętej LSR 4 pkt. - jednej miejscowo ści obj ętej LSR 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje o wi ększym zasi ęgu oddziaływania terytorialnego, wykraczaj ącym poza obszar jednej miejscowo ści. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe zasi ęg planowanej do realizacji operacji ogranicza si ę do obszaru 1 miejscowo ści to uzyska za to kryterium 0 punktów. Je śli wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe operacja obejmie swoim zasi ęgiem 1 gmin ę to otrzyma 4 pkt. I dalej je śli obejmie, co najmniej 5 gmin obj ętych LSR to otrzymuje 6 pkt., a w przypadku oddziaływania na cały obszar LGD otrzymuje 10 pkt. Kryterium to wychodzi na przeciw potrzebie wsparcia operacji obejmuj ących swoim zasi ęgiem wi ększy obszar, a jednocze śnie integruj ących obszar LGD. Jak wykazuje analiza SWOT jedn ą ze słabych stron obszaru LGD jest niewielka ilo ść zrealizowanych projektów o charakterze ponadlokalnym, które obejmuj ą swoim zasi ęgiem wi ększy obszar i zwi ększaj ąca integracj ę obszaru LGD. W ramach tego kryterium operacje, które swoim zasi ęgiem obejmuj ą obszar wi ększy ni Ŝ 1 miejscowo ść s ą dodatkowo wy Ŝej punktowane, aby pobudzi ć integracj ę i współdziałanie społeczno ści lokalnej na rzecz rozwoju regionu. Kryterium to jest w efekcie adekwatne do analizy SWOT i mierzalne, pozwalaj ące przypisa ć operacji okre ślon ą ilo ść punktów w zale Ŝno ści od zakresu oddziaływania.

109 5. Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów całkowitych operacji wynosi : 0 – 10 pkt. - do 20% 10 pkt. - od 21% do 30% 8 pkt. - od 31% do 40% 6 pkt. - od 41% do 70% 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które b ędą ubiegały si ę o poziom dofinansowanie mniejsze od maksymalnego poziomu dofinansowania w ramach działania małe projekty tj. 70%. W zakresie tym wyznaczono 4 przedziały wielko ści wnioskowanego dofinansowania o jak ą ubiega si ę wnioskodawca na realizacj ę operacji. Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które ubiegaj ą si ę o mniejszy poziom dofinansowania i dodatkowo premiuj ą wi ększy udział wkładu własnego wnioskodawcy. Kryterium to przyczynia si ę do mo Ŝliwo ści rozdzielenia posiadanych środków finansowanych na wi ększ ą liczb ę operacji, a tym samym wsparcie wi ększej liczby wnioskodawców w ramach wdra Ŝania LSR. Fakt ten wynika z jednej strony z ograniczonych środków finansowych zapewnionych na to działanie, a z drugiej ze znacznego zainteresowania mo Ŝliwo ści ą wsparcia planowanych do realizacji operacji ze strony potencjalnych wnioskodawców. St ąd wychodz ąc na przeciw tym potrzebom zdecydowano si ę na zastosowanie kryterium premiuj ącego mniejszy poziom dofinansowani i wi ększy udział środków własnych wnioskodawcy. Umo Ŝliwia to wsparcie wi ększej ilo ści operacji i zapewnienie szerszego oddziaływania programu Leader. Podział środków według przydzielania maksymalnego poziomu wsparcia dla operacji, tak jak w przypadku przydzielania maksymalnej wnioskowanej kwoty dofinansowania wpłyn ąłby na zmniejszenie liczby potencjalnych beneficjentów i brak akceptacji społecznej działa ń LGD. Przyj ęcie takiego modelu rozdysponowania środków zagra Ŝa szerokiemu oddziaływaniu programu Leader na obszar obj ęty LSR i akceptacji LGD przez mieszka ńców. Kryterium to wykazuje adekwatno ść do zapisów analizy SWOT, w tym słabej strony obszaru LGD w postaci małej liczby realizowanych projektów ze środków UE, zagro Ŝenia w postaci ograniczonej ilo ści środków z Programu Leader oraz szansy na rozwój polegaj ącej na mo Ŝliwo ści wsparcia realizowanych operacji ze środków funduszy UE. Reasumuj ąc, kryterium to jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne . Pozwala na precyzyjne okre ślenie, o jaki poziom dofinansowania ubiega si ę wnioskodawca i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

6. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 0 albo 10 pkt.

W ramach kryterium oceniana b ędzie data poniesienia kosztów kwalifikowalnych, która b ędzie porównywana do daty 30.06.2015 r. Data ta jest dniem, do którego koszty takie mo Ŝna ponosi ć by

110 koszty te mo Ŝna było uzna ć za koszty kwalifikowalne. Ocena nast ąpi na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe koszty takie poniesie przed 30.06.2015 to uzyskuje 10 pkt. Je śli z wniosku i zał ączników nie b ędzie to wynikało, to wnioskodawca otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Operacje, których koszty zostan ą poniesione po tej dacie zostan ą zakwalifikowane przez IW jako koszty niekwalifikowalne. Dla LGD jest to podstawowa sprawa poniewa Ŝ dopuszczenie do powstawania takich kosztów skutkuje z kolei ograniczeniem pomocy dla samej Lokalnej Grupy Działania oraz mo Ŝe tak Ŝe doprowadzi ć do zagro Ŝenia realizacji programu Leader na obszarze obj ętym LSR i niewykorzystania środków z Programu Leader. Kryterium koreluje z zapisami analizy SWOT, w szczególno ści z zagro Ŝeniem dotycz ącym niskiej jako ści wniosków i cz ęstych uchybie ń formalnych, m.in. nieterminowego składania wniosków i braku dochowywania terminów rozlicze ń projektów oraz zagro Ŝeniem traktuj ącym o braku umiej ętno ści wykorzystania środków. Kryterium wykazuje tak Ŝe adekwatno ść do szansy jaka s ą środki finansowe przyznawane z UE, poprzez premiowanie projektów obszaru LGD, które mog ą by ć dofinansowywane z tych Ŝe środków. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, których koszty kwalifikowalne b ędą ponoszone przed wskazan ą dat ą 30.06.2015 r. Kryterium jest adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu poniesienia kosztów kwalifikowanych i daty granicznej 30.06.2015 r.

7. Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja. 0 albo 20 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje zgodne ze strategiami lokalnych samorz ądów obj ętych LSR. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które w mo Ŝliwie najlepszy sposób przyczyniaj ą si ę do wdra Ŝania LSR. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników, w tym o świadczenia gminy o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy) wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe planowana do realizacji operacji jest zgodna ze strategi ą samorz ądu lokalnego, na terenie której b ędzie realizowana to uzyska 20 pkt. W przypadku, gdy nie wyka Ŝe takiej zgodno ści uzyska 0 pkt. Kryterium to wychodzi na przeciw potrzebie wsparcia operacji, które z uwagi na zgodno ść ze strategi ą samorz ądu terytorialnego i LSR b ędzie wywoływało efekt synergii. Rozdrobnienie operacji i nie powi ązanie jej ze strategi ą samorz ądow ą spowoduje mniejsze i słabsze oddziaływanie operacji na obszar obj ęty LSR. Jak wykazuje analiza SWOT szans ą dla obszaru LGD jest zgodno ść operacji realizowanych w ramach wdra Ŝania LSR z lokalnymi strategiami, co w efekcie jest szans ą na osi ągni ęcie synergii działa ń na obszarze LGD. Zapisy te świadcz ą jednocze śnie o adekwatno ści tego Ŝ kryterium z analiz ą SWOT.

111 W efekcie kryterium to jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne , pozwalaj ące przypisa ć operacji okre ślon ą ilo ść punktów na podstawie dokumentacji (wniosku i zał ączników).

Odnowa i rozwój wsi L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

Odnowa i rozwój wsi 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Korzy ści lub oddziaływanie operacji dotycz ą obszaru: 0 -10 - całej LGD 10 -co najmniej 5 gmin obj ętych LSR 6 - 1 gminy obj ętej LSR 4 - jednej miejscowo ści obj ętej LSR 0 4. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 5. 0 albo 20 Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja

Uzasadnienie kryteriów: 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniana b ędzie terminowo ść na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca zło Ŝy wniosek w terminie to otrzyma za to kryterium 10 pkt. Je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Wnioskodawcy składaj ący wnioski nieterminowo zaburzaj ą w sposób znacz ący procedury wyboru operacji do dofinansowania przez Rad ę LGD. W skrajnych przypadkach mog ą zakłóci ć skonstruowanie listy z operacjami wybranymi do dofinansowania, które w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od dnia dokonania wyboru operacji LGD musi przekaza ć do Instytucji Wdra Ŝaj ącej. Jak wskazuje analiza SWOT, w obszarze zagro Ŝeń wskazano nisk ą jako ść wniosków i cz ęste uchybienia formalne mi ędzy innymi nieterminowe składanie wniosków i brak dochowywania terminów rozlicze ń projektów. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, które składane będą przez wnioskodawców terminowo. W efekcie kryterium jest adekwatne do analizy SWOT, poprzez uwzgl ędnienie zapisów analizy SWOT, a tak Ŝe w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu naboru wniosków w ramach danego konkursu i terminu zło Ŝenia wniosku przez wnioskodawc ę.

112 2.Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z udziałem środków UE 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniane b ędzie do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE np.: ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wyka Ŝe do świadczenie w realizacji co najmniej 1 tego typu projektu otrzyma za to kryterium 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia beneficjenta w realizacji tego typu projektów otrzymuje on 0 punktów. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowano si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków pochodz ących z UE (zidentyfikowanych jako szansa w analizie SWOT) przez wnioskodawców i sprawnej realizacji zało Ŝonych do finansowania operacji. Jak wskazuje analiza SWOT zagro Ŝeniem jest tak Ŝe niska jako ść wniosków na pozyskiwanie środków z UE. Wychodz ąc naprzeciw tym zapisom analizy SWOT premiowane b ędą operacje realizowane przez wnioskodawców maj ących do świadczenie w ich realizacji i rozliczaniu, a tym samy zapewniaj ący ich realizowanie zgodnie z zasadami danego działania. Kryterium jest zatem całkowicie adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne, pozwalaj ące na precyzyjne okre ślenie liczby zrealizowanych operacji w ramach wymienionych programów.

3. Korzy ści lub oddziaływanie operacji dotycz ą obszaru: 0 – 10 pkt. - całej LGD 10 pkt. - co najmniej 5 gmin obj ętych LSR 6 pkt. - 1 gminy obj ętej LSR 4 pkt. - jednej miejscowo ści obj ętej LSR 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje o wi ększym zasi ęgu oddziaływania terytorialnego, wykraczaj ącym poza obszar jednej miejscowo ści. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe zasi ęg planowanej do realizacji operacji ogranicza si ę do obszaru 1 miejscowo ści to uzyska za to kryterium 0 punktów. Je śli wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe operacja obejmie swoim zasi ęgiem 1 gmin ę to otrzyma 4 pkt. I dalej je śli obejmie, co najmniej 5 gmin obj ętych LSR to otrzymuje 6 pkt., a w przypadku oddziaływania na cały obszar LGD otrzymuje 10 pkt. Kryterium to wychodzi na przeciw potrzebie wsparcia operacji obejmuj ących swoim zasi ęgiem wi ększy obszar, a jednocze śnie integruj ących obszar LGD. Jak wykazuje analiza SWOT jedn ą ze słabych stron obszaru LGD jest niewielka ilo ść zrealizowanych projektów o charakterze ponadlokalnym, które obejmuj ą swoim zasi ęgiem wi ększy obszar i zwi ększaj ąca integracj ę obszaru LGD. W ramach tego kryterium operacje, które swoim zasi ęgiem obejmuj ą obszar wi ększy ni Ŝ 1 miejscowo ść s ą dodatkowo wy Ŝej punktowane, aby pobudzi ć integracj ę i współdziałanie społeczno ści lokalnej na rzecz rozwoju regionu. Kryterium to jest w efekcie adekwatne do analizy SWOT i mierzalne, pozwalaj ące przypisa ć operacji okre ślon ą ilo ść punktów w zale Ŝno ści od zakresu oddziaływania.

113 4. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniana b ędzie data poniesienia kosztów kwalifikowalnych, która b ędzie porównywana do daty 30.06.2015 r. Data ta jest dniem, do którego koszty takie mo Ŝna ponosi ć by koszty te mo Ŝna było uzna ć za koszty kwalifikowalne. Ocena nast ąpi na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe koszty takie poniesie przed 30.06.2015 to uzyskuje 10 pkt. Je śli z wniosku i zał ączników nie b ędzie to wynikało, to wnioskodawca otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Operacje, których koszty zostan ą poniesione po tej dacie zostan ą zakwalifikowane przez IW jako koszty niekwalifikowalne. Dla LGD jest to podstawowa sprawa poniewa Ŝ dopuszczenie do powstawania takich kosztów skutkuje z kolei ograniczeniem pomocy dla samej Lokalnej Grupy Działania oraz mo Ŝe tak Ŝe doprowadzi ć do zagro Ŝenia realizacji programu Leader na obszarze obj ętym LSR i niewykorzystania środków z Programu Leader. Kryterium koreluje z zapisami analizy SWOT, w szczególno ści z zagro Ŝeniem dotycz ącym niskiej jako ści wniosków i cz ęstych uchybie ń formalnych, m.in. nieterminowego składania wniosków i braku dochowywania terminów rozlicze ń projektów oraz zagro Ŝeniem traktuj ącym o braku umiej ętno ści wykorzystania środków. Kryterium wykazuje tak Ŝe adekwatno ść do szansy jaka s ą środki finansowe przyznawane z UE, poprzez premiowanie projektów obszaru LGD, które mog ą by ć dofinansowywane z tych Ŝe środków. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, których koszty kwalifikowalne b ędą ponoszone przed wskazan ą dat ą 30.06.2015 r. Kryterium jest adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu poniesienia kosztów kwalifikowanych i daty granicznej 30.06.2015 r.

5. Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja . 0 albo 20 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje zgodne ze strategiami lokalnych samorz ądów obj ętych LSR. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które w mo Ŝliwie najlepszy sposób przyczyniaj ą si ę do wdra Ŝania LSR. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników, w tym o świadczenia gminy o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy) wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe planowana do realizacji operacji jest zgodna ze strategi ą samorz ądu lokalnego, na terenie której b ędzie realizowana to uzyska 20 pkt. W przypadku, gdy nie wyka Ŝe takiej zgodno ści uzyska 0 pkt. Kryterium to wychodzi na przeciw potrzebie wsparcia operacji, które z uwagi na zgodno ść ze strategi ą samorz ądu terytorialnego i LSR b ędzie wywoływało efekt synergii. Rozdrobnienie operacji i nie powi ązanie jej ze strategi ą samorz ądow ą spowoduje mniejsze i słabsze oddziaływanie operacji na obszar obj ęty LSR. Jak wykazuje analiza SWOT szans ą dla obszaru LGD jest zgodno ść operacji

114 realizowanych w ramach wdra Ŝania LSR z lokalnymi strategiami, co w efekcie jest szans ą na osi ągni ęcie synergii działa ń na obszarze LGD. Zapisy te świadcz ą jednocze śnie o adekwatno ści tego Ŝ kryterium z analiz ą SWOT. W efekcie kryterium to jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne , pozwalaj ące przypisa ć operacji okre ślon ą ilo ść punktów na podstawie dokumentacji (wniosku i zał ączników).

Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 - 10 - poni Ŝej 10.000 PLN 10 - od 10.000 do 20.000 PLN 5 - powy Ŝej 20.000 PLN 0 Realizacja operacji spowoduje powstanie ( w przeliczeniu na 0 - 12 4. pełne etaty średnioroczne): - powy Ŝej 3 miejsc pracy 12 - 2 – 3 miejsc pracy 9 - 1 miejsca pracy 3 - Ŝadnego miejsca pracy 0 5. Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów 0 - 10 całkowitych operacji wynosi: - do 20% 10 - od 21% do 30% 8 - od 31% do 40% 6 - od 41% do 50% 0 6. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 7. 0 albo 20 Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja

Uzasadnienie kryteriów: 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniana b ędzie terminowo ść na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca zło Ŝy wniosek w terminie to otrzyma za to kryterium 10 pkt. Je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Wnioskodawcy składaj ący wnioski nieterminowo zaburzaj ą w sposób znacz ący procedury wyboru operacji do dofinansowania przez Rad ę LGD. W skrajnych przypadkach mog ą zakłóci ć skonstruowanie listy z operacjami

115 wybranymi do dofinansowania, które w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od dnia dokonania wyboru operacji LGD musi przekaza ć do Instytucji Wdra Ŝaj ącej. Jak wskazuje analiza SWOT, w obszarze zagro Ŝeń wskazano nisk ą jako ść wniosków i cz ęste uchybienia formalne mi ędzy innymi nieterminowe składanie wniosków i brak dochowywania terminów rozlicze ń projektów. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, które składane będą przez wnioskodawców terminowo. W efekcie kryterium jest adekwatne do analizy SWOT, poprzez uwzgl ędnienie zapisów analizy SWOT, a tak Ŝe w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu naboru wniosków w ramach danego konkursu i terminu zło Ŝenia wniosku przez wnioskodawc ę.

2.Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z udziałem środków UE 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniane b ędzie do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE np.: ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wyka Ŝe do świadczenie w realizacji co najmniej 1 tego typu projektu otrzyma za to kryterium 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia beneficjenta w realizacji tego typu projektów otrzymuje on 0 punktów. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowano si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków pochodz ących z UE (zidentyfikowanych jako szansa w analizie SWOT) przez wnioskodawców i sprawnej realizacji zało Ŝonych do finansowania operacji. Jak wskazuje analiza SWOT zagro Ŝeniem jest tak Ŝe niska jako ść wniosków na pozyskiwanie środków z UE. Wychodz ąc naprzeciw tym zapisom analizy SWOT premiowane b ędą operacje realizowane przez wnioskodawców maj ących do świadczenie w ich realizacji i rozliczaniu, a tym samy zapewniaj ący ich realizowanie zgodnie z zasadami danego działania. Kryterium jest zatem całkowicie adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne, pozwalaj ące na precyzyjne okre ślenie liczby zrealizowanych operacji w ramach wymienionych programów.

3. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 – 10 pkt. - poni Ŝej 10.000 PLN 10 pkt. - od 10.000 do 20.000 PLN 5 pkt. - powy Ŝej 20.000 PLN 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które b ędą ubiegały si ę o kwot ę dofinansowanie mniejsz ą od maksymalnej kwoty dofinansowania w ramach działania ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej. W tym zakresie ustalono 3 przedziały wielko ści wnioskowanego dofinansowania, o jak ą mo Ŝe ubiega ć si ę wnioskodawca. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wska Ŝe warto ść dofinansowania operacji, to zostan ą mu przyznane punkty według zało Ŝonych przedziałów.

116 Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które ubiegaj ą si ę o mniejsz ą kwot ę dofinansowania. Kryterium to przyczynia si ę do mo Ŝliwo ści rozdzielenia posiadanych środków finansowanych na wi ększ ą liczb ę operacji, a tym samym wsparcie wi ększej liczby beneficjentów w ramach działania. Fakt ten wynika z jednej strony z ograniczonych środków finansowych zapewnionych na wdra Ŝania LSR, a z drugiej ze znacznego zainteresowania mo Ŝliwo ści ą wsparcia planowanych do realizacji operacji ze strony potencjalnych wnioskodawców. Przyznawanie wsparcia w maksymalnych dopuszczonych wysoko ściach dofinansowania doprowadziłoby do szybkiego wyczerpania środków w ramach programu i obj ęcia nim niewielkiej ilo ści wnioskodawców, co w efekcie doprowadziłoby do małego oddziaływania na obszar obj ęty LSR i brak akceptacji społecznej działa ń LGD. Taki sposób podziału środków jest nieakceptowany społecznie i jest du Ŝym zagro Ŝeniem dla programu Leader. St ąd, wychodz ąc na przeciw tym potrzebom zdecydowano si ę na zastosowanie kryterium premiuj ącego mniejszy poziom dofinansowania operacji umo Ŝliwiaj ący wsparcie wi ększej ilo ści operacji i zapewnienie szerszego oddziaływania programu Leader na obszar obj ęty LSR. Kryterium to wychodzi tak Ŝe na przeciw zapisom analizy SWOT, mówi ącym o słabej stronie obszaru LGD w postaci małej liczby realizowanych projektów ze środków UE, zagro Ŝeniu dotycz ącym ograniczonej ilo ści środków z Programu Leader i szansie na rozwój polegaj ącej na mo Ŝliwo ści wsparcia realizowanych operacji ze środków funduszy UE. Kryterium to jest zatem adekwatne do analizy SWOT i mierzalne. Pozwala na precyzyjne okre ślenie, o jak ą pomoc ubiega si ę wnioskodawca i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

4. Realizacja operacji spowoduje powstanie ( w przeliczeniu na pełne etaty średnioroczne): 0 – 12 pkt. - powy Ŝej 3 miejsc pracy 12 pkt. - 2 – 3 miejsc pracy 9 pkt. - 1 miejsca pracy 3 pkt. - Ŝadnego miejsca pracy 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które przyczyni ą si ę do powstania nowych miejsc pracy. W tym zakresie ustalono 4 przedziały wielko ści, w zale Ŝno ści od ilo ści nowych miejsc wskazanych przez wnioskodawc ę. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe powstanie powy Ŝej 3 miejsc pracy to uzyska 12 pkt. Je śli wska Ŝe, Ŝe powstanie od 2 – 3 miejsc pracy to uzyska 9 pkt. W przypadku wskazania 1 miejsca pracy uzyska 3 pkt. Je śli z dokumentacji (wniosku i zał ączników) nie b ędzie wynikało, Ŝe powstanie miejsce pracy to wnioskodawca uzyska 0 pkt. Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które pozwol ą na powstanie miejsc pracy. Kryterium to wychodzi na przeciw zapisom analizy SWOT, mówi ącym o słabej stronie obszaru LGD w postaci wysokiego bezrobocia, zagro Ŝenia w postaci dalszego wzrostu bezrobocia na skutek

117 dekoniunktury, zagro Ŝenia w postaci emigracji młodych mieszka ńców w celach zarobkowych, słabej strony w postaci niskich dochodów ludno ści, zagro Ŝenia w postaci dalszego ubo Ŝenia mieszka ńców. Kryterium to jest zatem adekwatne do analizy SWOT i mierzalne. Pozwala na precyzyjne okre ślenie jaka ilo ść miejsc pracy powstanie i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

5. Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów całkowitych operacji wynosi: 0 – 10 pkt. - do 20% 10 pkt. - od 21% do 30% 8 pkt. - od 31% do 40% 6 pkt. - od 41% do 70% 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które b ędą ubiegały si ę o poziom dofinansowania mniejsze od maksymalnego poziomu dofinansowania w ramach działania Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej tj. 50%. W zakresie tym wyznaczono 4 przedziały wielko ści wnioskowanego dofinansowania o jak ą ubiega si ę wnioskodawca na realizacj ę operacji. Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które ubiegaj ą si ę o mniejszy poziom dofinansowania i dodatkowo premiuj ą wi ększy udział wkładu własnego wnioskodawcy. Kryterium to przyczynia si ę do mo Ŝliwo ści rozdzielenia posiadanych środków finansowanych na wi ększ ą liczb ę operacji, a tym samym wsparcie wi ększej liczby wnioskodawców w ramach wdra Ŝania LSR. Fakt ten wynika z jednej strony z ograniczonych środków finansowych zapewnionych na to działanie, a z drugiej ze znacznego zainteresowania mo Ŝliwo ści ą wsparcia planowanych do realizacji operacji ze strony potencjalnych wnioskodawców. St ąd wychodz ąc na przeciw tym potrzebom zdecydowano si ę na zastosowanie kryterium premiuj ącego mniejszy poziom dofinansowani i wi ększy udział środków własnych wnioskodawcy. Umo Ŝliwia to wsparcie wi ększej ilo ści operacji i zapewnienie szerszego oddziaływania programu Leader. Podział środków według przydzielania maksymalnego poziomu wsparcia dla operacji, tak jak w przypadku przydzielania maksymalnej wnioskowanej kwoty dofinansowania wpłyn ąłby na zmniejszenie liczby potencjalnych beneficjentów i brak akceptacji społecznej działa ń LGD. Przyj ęcie takiego modelu rozdysponowania środków zagra Ŝa szerokiemu oddziaływaniu programu Leader na obszar obj ęty LSR i akceptacji LGD przez mieszka ńców. Kryterium to wykazuje adekwatno ść do zapisów analizy SWOT, w tym słabej strony obszaru LGD w postaci małej liczby realizowanych projektów ze środków UE, zagro Ŝenia w postaci ograniczonej ilo ści środków z Programu Leader oraz szansy na rozwój polegaj ącej na mo Ŝliwo ści wsparcia realizowanych operacji ze środków funduszy UE. Reasumuj ąc, kryterium to jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne . Pozwala na precyzyjne okre ślenie, o jaki poziom dofinansowania ubiega si ę wnioskodawca i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

118 6. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniana b ędzie data poniesienia kosztów kwalifikowalnych, która b ędzie porównywana do daty 30.06.2015 r. Data ta jest dniem, do którego koszty takie mo Ŝna ponosi ć by koszty te mo Ŝna było uzna ć za koszty kwalifikowalne. Ocena nast ąpi na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe koszty takie poniesie przed 30.06.2015 to uzyskuje 10 pkt. Je śli z wniosku i zał ączników nie b ędzie to wynikało, to wnioskodawca otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Operacje, których koszty zostan ą poniesione po tej dacie zostan ą zakwalifikowane przez IW jako koszty niekwalifikowalne. Dla LGD jest to podstawowa sprawa poniewa Ŝ dopuszczenie do powstawania takich kosztów skutkuje z kolei ograniczeniem pomocy dla samej Lokalnej Grupy Działania oraz mo Ŝe tak Ŝe doprowadzi ć do zagro Ŝenia realizacji programu Leader na obszarze obj ętym LSR i niewykorzystania środków z Programu Leader. Kryterium koreluje z zapisami analizy SWOT, w szczególno ści z zagro Ŝeniem dotycz ącym niskiej jako ści wniosków i cz ęstych uchybie ń formalnych, m.in. nieterminowego składania wniosków i braku dochowywania terminów rozlicze ń projektów oraz zagro Ŝeniem traktuj ącym o braku umiej ętno ści wykorzystania środków. Kryterium wykazuje tak Ŝe adekwatno ść do szansy jaka s ą środki finansowe przyznawane z UE, poprzez premiowanie projektów obszaru LGD, które mog ą by ć dofinansowywane z tych Ŝe środków. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, których koszty kwalifikowalne b ędą ponoszone przed wskazan ą dat ą 30.06.2015 r. Kryterium jest adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu poniesienia kosztów kwalifikowanych i daty granicznej 30.06.2015 r.

7. Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja . 0 albo 20 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje zgodne ze strategiami lokalnych samorz ądów obj ętych LSR. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które w mo Ŝliwie najlepszy sposób przyczyniaj ą si ę do wdra Ŝania LSR. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników, w tym o świadczenia gminy o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy) wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe planowana do realizacji operacji jest zgodna ze strategi ą samorz ądu lokalnego, na terenie której b ędzie realizowana to uzyska 20 pkt. W przypadku, gdy nie wyka Ŝe takiej zgodno ści uzyska 0 pkt. Kryterium to wychodzi na przeciw potrzebie wsparcia operacji, które z uwagi na zgodno ść ze strategi ą samorz ądu terytorialnego i LSR b ędzie wywoływało efekt synergii. Rozdrobnienie operacji i nie powi ązanie jej ze strategi ą samorz ądow ą spowoduje mniejsze i słabsze oddziaływanie operacji na obszar obj ęty LSR. Jak wykazuje analiza SWOT szans ą dla obszaru LGD jest zgodno ść operacji

119 realizowanych w ramach wdra Ŝania LSR z lokalnymi strategiami, co w efekcie jest szans ą na osi ągni ęcie synergii działa ń na obszarze LGD. Zapisy te świadcz ą jednocze śnie o adekwatno ści tego Ŝ kryterium z analiz ą SWOT. W efekcie kryterium to jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne , pozwalaj ące przypisa ć operacji okre ślon ą ilo ść punktów na podstawie dokumentacji (wniosku i zał ączników).

Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 - 10 - poni Ŝej 10.000 PLN 10 - od 10.000 do 20.000 PLN 5 - powy Ŝej 20.000 PLN 0 Realizacja operacji spowoduje powstanie ( w przeliczeniu na 0 - 12 4. pełne etaty średnioroczne): - powy Ŝej 3 miejsc pracy 12 - 2 – 3 miejsc pracy 9 - 1 miejsca pracy 3 - Ŝadnego miejsca pracy 0 5. Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów 0 - 10 całkowitych operacji wynosi: - do 20% 10 - od 21% do 30% 8 - od 31% do 40% 6 - od 41% do 50% 0 6. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 7. 0 albo 20 Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja

Uzasadnienie kryteriów: 1. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniana b ędzie terminowo ść na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca zło Ŝy wniosek w terminie to otrzyma za to kryterium 10 pkt. Je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Wnioskodawcy składaj ący wnioski nieterminowo zaburzaj ą w sposób znacz ący procedury wyboru operacji do dofinansowania przez Rad ę LGD. W skrajnych przypadkach mog ą zakłóci ć skonstruowanie listy z operacjami wybranymi do dofinansowania, które w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od dnia dokonania wyboru

120 operacji LGD musi przekaza ć do Instytucji Wdra Ŝaj ącej. Jak wskazuje analiza SWOT, w obszarze zagro Ŝeń wskazano nisk ą jako ść wniosków i cz ęste uchybienia formalne mi ędzy innymi nieterminowe składanie wniosków i brak dochowywania terminów rozlicze ń projektów. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, które składane będą przez wnioskodawców terminowo. W efekcie kryterium jest adekwatne do analizy SWOT, poprzez uwzgl ędnienie zapisów analizy SWOT, a tak Ŝe w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu naboru wniosków w ramach danego konkursu i terminu zło Ŝenia wniosku przez wnioskodawc ę.

2.Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z udziałem środków UE 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniane b ędzie do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE np.: ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wyka Ŝe do świadczenie w realizacji co najmniej 1 tego typu projektu otrzyma za to kryterium 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia beneficjenta w realizacji tego typu projektów otrzymuje on 0 punktów. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowano si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków pochodz ących z UE (zidentyfikowanych jako szansa w analizie SWOT) przez wnioskodawców i sprawnej realizacji zało Ŝonych do finansowania operacji. Jak wskazuje analiza SWOT zagro Ŝeniem jest tak Ŝe niska jako ść wniosków na pozyskiwanie środków z UE. Wychodz ąc naprzeciw tym zapisom analizy SWOT premiowane b ędą operacje realizowane przez wnioskodawców maj ących do świadczenie w ich realizacji i rozliczaniu, a tym samy zapewniaj ący ich realizowanie zgodnie z zasadami danego działania. Kryterium jest zatem całkowicie adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne, pozwalaj ące na precyzyjne okre ślenie liczby zrealizowanych operacji w ramach wymienionych programów.

3. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi : 0 – 10 pkt. - poni Ŝej 10.000 PLN 10 pkt. - od 10.000 do 20.000 PLN 5 pkt. - powy Ŝej 20.000 PLN 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które b ędą ubiegały si ę o kwot ę dofinansowanie mniejsz ą od maksymalnej kwoty dofinansowania w ramach działania tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw. W tym zakresie ustalono 3 przedziały wielko ści wnioskowanego dofinansowania, o jak ą mo Ŝe ubiega ć si ę wnioskodawca. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wska Ŝe warto ść dofinansowania operacji, to zostan ą mu przyznane punkty według zało Ŝonych przedziałów. Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które ubiegaj ą si ę o mniejsz ą kwot ę dofinansowania. Kryterium to przyczynia si ę do mo Ŝliwo ści rozdzielenia posiadanych środków

121 finansowanych na wi ększ ą liczb ę operacji, a tym samym wsparcie wi ększej liczby beneficjentów w ramach działania. Fakt ten wynika z jednej strony z ograniczonych środków finansowych zapewnionych na wdra Ŝania LSR, a z drugiej ze znacznego zainteresowania mo Ŝliwo ści ą wsparcia planowanych do realizacji operacji ze strony potencjalnych wnioskodawców. Przyznawanie wsparcia w maksymalnych dopuszczonych wysoko ściach dofinansowania doprowadziłoby do szybkiego wyczerpania środków w ramach programu i obj ęcia nim niewielkiej ilo ści wnioskodawców, co w efekcie doprowadziłoby do małego oddziaływania na obszar obj ęty LSR i brak akceptacji społecznej działa ń LGD. Taki sposób podziału środków jest nieakceptowany społecznie i jest du Ŝym zagro Ŝeniem dla programu Leader. St ąd, wychodz ąc na przeciw tym potrzebom zdecydowano si ę na zastosowanie kryterium premiuj ącego mniejszy poziom dofinansowania operacji umo Ŝliwiaj ący wsparcie wi ększej ilo ści operacji i zapewnienie szerszego oddziaływania programu Leader na obszar obj ęty LSR. Kryterium to wychodzi tak Ŝe na przeciw zapisom analizy SWOT, mówi ącym o słabej stronie obszaru LGD w postaci małej liczby realizowanych projektów ze środków UE, zagro Ŝeniu dotycz ącym ograniczonej ilo ści środków z Programu Leader i szansie na rozwój polegaj ącej na mo Ŝliwo ści wsparcia realizowanych operacji ze środków funduszy UE. Kryterium to jest zatem adekwatne do analizy SWOT i mierzalne. Pozwala na precyzyjne okre ślenie, o jak ą pomoc ubiega si ę wnioskodawca i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

4. Realizacja operacji spowoduje powstanie ( w przeliczeniu na pełne etaty średnioroczne): 0 – 12 pkt. - powy Ŝej 3 miejsc pracy 12 pkt. - 2 – 3 miejsc pracy 9 pkt. - 1 miejsca pracy 3 pkt. - Ŝadnego miejsca pracy 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które przyczyni ą si ę do powstania nowych miejsc pracy. W tym zakresie ustalono 4 przedziały wielko ści, w zale Ŝno ści od ilo ści nowych miejsc wskazanych przez wnioskodawc ę. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników) wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe powstanie powy Ŝej 3 miejsc pracy to uzyska 12 pkt. Je śli wska Ŝe, Ŝe powstanie od 2 – 3 miejsc pracy to uzyska 9 pkt. W przypadku wskazania 1 miejsca pracy uzyska 3 pkt. Je śli z dokumentacji (wniosku i zał ączników) nie b ędzie wynikało, Ŝe powstanie miejsce pracy to wnioskodawca uzyska 0 pkt. Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które pozwol ą na powstanie miejsc pracy. Kryterium to wychodzi na przeciw zapisom analizy SWOT, mówi ącym o słabej stronie obszaru LGD w postaci wysokiego bezrobocia, zagro Ŝenia w postaci dalszego wzrostu bezrobocia na skutek dekoniunktury, zagro Ŝenia w postaci emigracji młodych mieszka ńców w celach zarobkowych, słabej strony w postaci niskich dochodów ludno ści, zagro Ŝenia w postaci dalszego ubo Ŝenia mieszka ńców.

122 Kryterium to jest zatem adekwatne do analizy SWOT i mierzalne. Pozwala na precyzyjne okre ślenie jaka ilo ść miejsc pracy powstanie i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

5. Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów całkowitych operacji wynosi: 0 – 10 pkt. - do 20% 10 pkt. - od 21% do 30% 8 pkt. - od 31% do 40% 6 pkt. - od 41% do 70% 0 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które b ędą ubiegały si ę o poziom dofinansowania mniejsze od maksymalnego poziomu dofinansowania w ramach tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw tj. 50%. W zakresie tym wyznaczono 4 przedziały wielko ści wnioskowanego dofinansowania o jaką ubiega si ę wnioskodawca na realizacj ę operacji. Przyj ęte zało Ŝenia pozwalaj ą wy Ŝej punktowa ć operacje, które ubiegaj ą si ę o mniejszy poziom dofinansowania i dodatkowo premiuj ą wi ększy udział wkładu własnego wnioskodawcy. Kryterium to przyczynia si ę do mo Ŝliwo ści rozdzielenia posiadanych środków finansowanych na wi ększ ą liczb ę operacji, a tym samym wsparcie wi ększej liczby wnioskodawców w ramach wdra Ŝania LSR. Fakt ten wynika z jednej strony z ograniczonych środków finansowych zapewnionych na to działanie, a z drugiej ze znacznego zainteresowania mo Ŝliwo ści ą wsparcia planowanych do realizacji operacji ze strony potencjalnych wnioskodawców. St ąd wychodz ąc na przeciw tym potrzebom zdecydowano si ę na zastosowanie kryterium premiuj ącego mniejszy poziom dofinansowani i wi ększy udział środków własnych wnioskodawcy. Umo Ŝliwia to wsparcie wi ększej ilo ści operacji i zapewnienie szerszego oddziaływania programu Leader. Podział środków według przydzielania maksymalnego poziomu wsparcia dla operacji, tak jak w przypadku przydzielania maksymalnej wnioskowanej kwoty dofinansowania wpłyn ąłby na zmniejszenie liczby potencjalnych beneficjentów i brak akceptacji społecznej działa ń LGD. Przyj ęcie takiego modelu rozdysponowania środków zagra Ŝa szerokiemu oddziaływaniu programu Leader na obszar obj ęty LSR i akceptacji LGD przez mieszka ńców. Kryterium to wykazuje adekwatno ść do zapisów analizy SWOT, w tym słabej strony obszaru LGD w postaci małej liczby realizowanych projektów ze środków UE, zagro Ŝenia w postaci ograniczonej ilo ści środków z Programu Leader oraz szansy na rozwój polegaj ącej na mo Ŝliwo ści wsparcia realizowanych operacji ze środków funduszy UE. Reasumuj ąc, kryterium to jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne . Pozwala na precyzyjne okre ślenie, o jaki poziom dofinansowania ubiega si ę wnioskodawca i jaka z tego tytułu przysługuje mu liczba punktów w ramach oceny operacji.

123 6. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 0 albo 10 pkt. W ramach kryterium oceniana b ędzie data poniesienia kosztów kwalifikowalnych, która b ędzie porównywana do daty 30.06.2015 r. Data ta jest dniem, do którego koszty takie mo Ŝna ponosi ć by koszty te mo Ŝna było uzna ć za koszty kwalifikowalne. Ocena nast ąpi na podstawie zło Ŝonego wniosku wraz z zał ącznikami. Je Ŝeli wnioskodawca wska Ŝe, Ŝe koszty takie poniesie przed 30.06.2015 to uzyskuje 10 pkt. Je śli z wniosku i zał ączników nie b ędzie to wynikało, to wnioskodawca otrzyma 0 pkt. Przy wyborze tego kryterium LGD kierowała si ę potrzeb ą jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków dost ępnych w ramach ogłaszanych konkursów na wdra Ŝanie LSR. Operacje, których koszty zostan ą poniesione po tej dacie zostan ą zakwalifikowane przez IW jako koszty niekwalifikowalne. Dla LGD jest to podstawowa sprawa poniewa Ŝ dopuszczenie do powstawania takich kosztów skutkuje z kolei ograniczeniem pomocy dla samej Lokalnej Grupy Działania oraz mo Ŝe tak Ŝe doprowadzi ć do zagro Ŝenia realizacji programu Leader na obszarze obj ętym LSR i niewykorzystania środków z Programu Leader. Kryterium koreluje z zapisami analizy SWOT, w szczególno ści z zagro Ŝeniem dotycz ącym niskiej jako ści wniosków i cz ęstych uchybie ń formalnych, m.in. nieterminowego składania wniosków i braku dochowywania terminów rozlicze ń projektów oraz zagro Ŝeniem traktuj ącym o braku umiej ętno ści wykorzystania środków. Kryterium wykazuje tak Ŝe adekwatno ść do szansy jak ą s ą środki finansowe przyznawane z UE, poprzez premiowanie projektów z obszaru LGD, które mog ą by ć dofinansowywane z tych Ŝe środków. Wychodz ąc naprzeciw tym tendencjom premiowane b ędą wnioski na wybór operacji, których koszty kwalifikowalne b ędą ponoszone przed wskazan ą dat ą 30.06.2015 r. Kryterium jest adekwatne do analizy SWOT i w pełni mierzalne pozwalaj ąc na precyzyjne porównanie terminu poniesienia kosztów kwalifikowanych i daty granicznej 30.06.2015 r.

7. Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja . 0 albo 20 pkt. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje zgodne ze strategiami lokalnych samorz ądów obj ętych LSR. W ramach kryterium preferowane b ędą operacje, które w mo Ŝliwie najlepszy sposób przyczyniaj ą si ę do wdra Ŝania LSR. Je śli na podstawie zapisów zło Ŝonej dokumentacji (wniosku i zał ączników, w tym o świadczenia gminy o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy) wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe planowana do realizacji operacji jest zgodna ze strategi ą samorz ądu lokalnego, na terenie której b ędzie realizowana to uzyska 20 pkt. W przypadku, gdy nie wyka Ŝe takiej zgodno ści uzyska 0 pkt. Kryterium to wychodzi na przeciw potrzebie wsparcia operacji, które z uwagi na zgodno ść ze strategi ą samorz ądu terytorialnego i LSR b ędzie wywoływało efekt synergii. Rozdrobnienie operacji i nie powi ązanie jej ze strategi ą samorz ądow ą spowoduje mniejsze i słabsze oddziaływanie operacji na obszar obj ęty LSR. Jak wykazuje analiza SWOT szans ą dla obszaru LGD jest zgodno ść operacji

124 realizowanych w ramach wdra Ŝania LSR z lokalnymi strategiami, co w efekcie jest szans ą na osi ągni ęcie synergii działa ń na obszarze LGD. Zapisy te świadcz ą jednocze śnie o adekwatno ści tego Ŝ kryterium z analiz ą SWOT. W efekcie kryterium to jest adekwatne do analizy SWOT i mierzalne , pozwalaj ące przypisa ć operacji okre ślon ą ilo ść punktów na podstawie dokumentacji (wniosku i zał ączników).

Procedura oceny zgodności operacji z kryteriami LGD 1. Oceny zgodno ści operacji z kryteriami LGD i wyboru operacji do dofinansowania dokonuje Rada LGD „Kraina Bobra”, która jest jedynym organem LGD uprawnionym do dokonywania oceny. Zasady post ępowania z wnioskiem i sposób oceny szczegółowo określa Regulamin Rady i procedura oceny według kryteriów LGD. Ocena według kryteriów LGD jest drugim etapem oceny i nast ępuje po pozytywnym przej ściu pierwszego etapu polegaj ącego na ocenie zgodno ści z LSR. Przed rozpocz ęciem pierwszego etapu oceny podpisywane s ą DEKLARACJE BEZSTRONNO ŚCI I POUFNO ŚCI, wi ęc drugi etap oceny nie wymaga powtórnego podpisywania deklaracji. Jednak w razie zaistnienia okoliczno ści innych ni Ŝ wskazane w DEKLARACJI BEZSTRONNO ŚCI I POUFNO ŚCI Przewodnicz ący Rady jest zobowi ązany na Ŝą danie zainteresowanego b ądź innego członka Rady albo z urz ędu wył ączy ć go od udziału w post ępowaniu, je Ŝeli zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczno ści innych ni Ŝ wymienione w deklaracji, które mog ą wywoła ć wątpliwo ść , co do bezstronno ści członka Rady. Wył ączony członek Rady nie bierze udziału w wyborze operacji, której dotyczy wył ączenie. 2. Podczas rozpatrywania wniosku Przewodnicz ący udziela głosu członkom Rady, członkom Zarz ądu oraz osobom zaproszonym do udziału w posiedzeniu. 3. Po zarz ądzeniu oceny wg kryteriów LGD ka Ŝdy członek Rady dokonuje indywidualnie oceny operacji poprzez wypełnienie „KARTY OCENY OPERACJI WEDŁUG KRYTERIÓW LGD” odpowiedniej dla danego działania i wcze śniej wskazanego podczas pierwszego etapu oceny. Ocena operacji przez członka Rady polega na przyznaniu punktów za poszczególne kryteria, a nast ępnie ich zsumowaniu i wpisaniu obliczonej sumy ł ącznej w pozycji formularza „suma punktów”. 4. Po zebraniu wypełnionych „KART OCENY OPERACJI WEDŁUG KRYTERIÓW WYBORU LGD” komisja skrutacyjna sprawdza poprawno ść wypełnienia kart i ustala wynik oceny w taki sposób, Ŝe sumuje oceny ł ączne wyra Ŝone na wa Ŝnych kartach w pozycji „suma punktów” i dzieli przez liczb ę oceniaj ących. Liczba b ędąca wynikiem tego działania jest ocen ą Rady dotycz ącą spełniania kryteriów wyboru LGD przez dan ą operacj ę. 5. Na podstawie wyników oceny w sprawie zgodno ści operacji z LSR i kryteriami LGD sporz ądzany jest protokół z posiedzenia, podejmowane s ą uchwały w sprawie oceny operacji oraz listy operacji wybranych i niewybranych przez LGD do finansowania. List ę operacji wybranych do finansowania

125 sporz ądza si ę z uwzgl ędnieniem limitów dost ępnych środków w ramach konkursu. Na li ście umieszcza si ę operacje w kolejno ści liczby uzyskanych w ramach oceny. 6. Z posiedzenia Rady sporz ądza si ę protokół zawieraj ący, co najmniej: a) dat ę i miejsce odbycia posiedzenia, b) wykaz członków Rady uczestnicz ących w posiedzeniu, c) zatwierdzony porz ądek posiedzenia, d) opis przebiegu posiedzenia, e) wyniki głosowa ń oraz tre ść decyzji i uchwał podj ętych przez Rad ę. Do protokołu doł ącza si ę list ę obecno ści, podj ęte uchwały, wraz z kartami do głosowania oraz inne dokumenty zło Ŝone na ręce Przewodnicz ącego Rady w trakcie posiedzenia. Protokół podpisuje Przewodnicz ący Rady. 7. LGD po posiedzeniu Rady informuje w formie pisemnej wnioskodawców o decyzji Rady w sprawie zło Ŝonych wniosków, w szczególno ści o: a) zgodno ści albo niezgodno ści operacji z LSR, wskazuj ąc przyczyny niezgodno ści, b) w odniesieniu do operacji uznanych za zgodne z LSR i dalej ocenianych wg kryteriów LGD – o wybraniu albo niewybraniu operacji do dofinansowania, wskazuj ąc przyczyn ę niewybrania, c) w odniesieniu do operacji wybranych do finansowania w ramach małych projektów – o liczbie uzyskanych punktów w ramach oceny małych projektów pod wzgl ędem spełniania kryteriów wyboru małych projektów i miejscu na li ście wybranych operacji, d) dodatkowo w odniesieniu do operacji, które nie zostały wybrane i odpowiadaj ących warunkom przyznania pomocy finansowej w ramach działa ń:  „Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej”,  „Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw” oraz  „Odnowa i rozwój wsi” wnioskodawców informuje si ę o mo Ŝliwo ści zło Ŝenia wniosku o przyznanie pomocy na operacj ę bezpo średnio do podmiotu wdra Ŝaj ącego dane działanie (ARiMR i SW). 8. Projektodawca po otrzymaniu pisma, o którym mowa w pkt.7 mo Ŝe zło Ŝyć odwołanie od decyzji Rady. Z uwagi na to, Ŝe LGD musi przekaza ć list ę projektów wybranych i nie wybranych w terminie 14 dni liczonych od dnia wyboru operacji przez Rad ę do Instytucji Wdra Ŝaj ącej - Projektodawca chc ąc zło Ŝyć skuteczne odwołanie musi zło Ŝyć swój protest przed tym terminem i umo Ŝliwi ć Radzie przeprowadzenie procedury odwoławczej. Sporz ądzenie przez LGD list z projektami wybranymi i nie wybranymi i przekazanie ich do Instytucji Wdra Ŝaj ącej zamyka mo Ŝliwo ść składania i rozpatrywania odwoła ń, poniewa Ŝ przepisy reguluj ące funkcjonowanie LGD nie dopuszczaj ą mo Ŝliwo ści wpisania operacji na list ę operacji wybranych do dofinansowania po tym terminie. Odwołanie wnoszone jest do Rady, która jest organem wła ściwym do jego rozpatrzenia.

126

Rada rozpatruje odwołania niezwłocznie. Decyzja Rady podj ęta w procedurze odwoławczej jest ostateczna. 9. Po rozpatrzeniu ewentualnych odwoła ń przez Rad ę sporz ądzana jest ostateczn ą list ę operacji wybranych i niewybranych przez LGD do dofinansowania potwierdzona protokołem z posiedzenia i podj ętymi uchwałami. 10. W nieprzekraczalnym terminie 14 dni od zako ńczenia oceny operacji przez Rad ę sporz ądzana jest lista z projektami wybranymi i lista z projektami niewybranymi, które LGD przekazuje wła ściwemu podmiotowi wdra Ŝaj ącemu wraz z uchwałami i zło Ŝonymi wnioskami o przyznanie pomocy.

127 Poni Ŝej przedstawiono procedur ę oceny zgodno ści operacji z kryteriami LGD w formie tabelarycznej

Osoba Czynność Rodzaj Etap odpowiedzialna dokumentu Posiedzenie Rady Przewodnicz ący Protokół z Podczas rozpatrywania etap II oceny Rady posiedzenia Rady wniosku Przewodnicz ący operacji pod udziela głosu członkom wzgl ędem Rady, członkom Zarz ądu zgodno ści z oraz osobom zaproszonym kryteriami LGD do udziału w posiedzeniu.

Brak podpisanej deklaracji Deklaracja bezstronno ści i poufno ści bezstronno ści i powoduje wykluczenie poufno ści członka Rady z oceny operacji. Procedura wykluczenia członka Rady mo Ŝe te Ŝ mie ć miejsce w innych przypadkach § 17 regulaminu Rady Rada Omówienie wniosków Lista zbiorcza wniosków Wnioski wraz z zał ącznikami Przewodnicz ący Rozpocz ęcie oceny Karta oceny Rady zgodno ści operacji z zgodno ści operacji kryteriami LGD i wydanie z kryteriami LGD kart oceny członkom Rady Komisja Zebranie kart oceny i Karta oceny skrutacyjna sprawdzenie poprawno ści zgodno ści operacji wypełnienia wszystkich pól z kryteriami LGD w karcie oraz obliczenie ilo ści punktów Przewodnicz ący Podaje do protokołu sum ę Protokół z Rady obliczonych punktów przez posiedzenia Rady komisj ę skrutacyjn ą Rada W przypadku zgodno ści Karta oceny operacji z LSR wniosek zgodno ści operacji zostaje poddany drugiemu z kryteriami LGD etapowi oceny tj. zgodno ści operacji z kryteriami LGD Przewodnicz ący W przypadku niezgodno ści Protokół z Rady operacji z LSR wniosek posiedzenia Rady zostaje odrzucony i trafia na list ę operacji nie wybranych do dofinansowania Koniec oceny zgodno ści operacji z LSR i skierowanie b ądź nieskierowanie do dalszej oceny pod wzgl ędem zgodno ści z LSR

128 Graficzne przedstawienie procedury dotycz ącej wyboru operacji

Wnioskodawca (zło Ŝenie wniosków wraz z Pisemne zał ącznikami) powiadomienie projektodawcy o wybraniu Pisemne projektu do powiadomienie dofinansowania projektodawcy o

Biuro niewybraniu 1.przyj ęcie wniosków operacji do 2. poinformowanie dofinansowania wnioskodawców o terminie wraz z zapoznania si ę z ocen ą Rady informacj ą o mo Ŝliwo ści zło Ŝenia odwołania.

Posiedzenie Rady Dodatkowo, I etap ocena zgodno ści z LSR poinformowanie II etap ocena zgodno ści z projektodawców Przekazanie kryteriami LGD protokołu z o mo Ŝliwo ści posiedzenia Rady składania wraz z wniosków bezpo średnio do uchwałami i listami Instytucji projektów 1. Dokonanie wyboru operacji Wdra Ŝaj ących wybranych i do dofinansowania. (ARiMR i SW) – nie dotyczy niewybranych 2. Podj ęcie uchwał oraz małych opracowanie listy projektów projektów wybranych i listy projektów nieodebranych

129 Poni Ŝej przedstawiono karty oceny zgodno ści operacji z kryteriami przyj ętymi przez LGD wraz z instrukcjami ich wypełniania dla ka Ŝdego z działa ń w ramach wdra Ŝania LSR.

KARTA OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z KRYTERIAMI STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „KRAINA BOBRA”

MAŁE PROJEKTY

Numer wniosku:

Imi ę i nazwisko/ nazwa:

Nazwa operacji:

L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

1. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę terminowo ść zło Ŝonego wniosku wynikaj ącą z tre ści ogłoszenia konkursowego, w którym wskazano termin, w jakim nale Ŝy zło Ŝyć wnioskiem wraz z zał ącznikami. Je śli wnioskodawca zło Ŝył wniosek w wyznaczonym terminie to otrzymuje 10 pkt. W przypadku, je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzymuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE. Preferuje si ę wnioskodawców maj ących do świadczenie z uwagi na to, Ŝe daj ą oni wi ększ ą pewno ść prawidłowej realizacji i rozliczania operacji, co z kolei znacz ąco wpływa na funkcjonowanie samej LGD i w rezultacie na wdra Ŝanie LSR. Je śli we wniosku lub zał ącznikach wnioskodawca wska Ŝe, co najmniej jeden z programów : ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL wraz z nr umowy na realizacj ę , co najmniej 1 projektu z tego programu otrzyma 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia wnioskodawcy w realizacji projektów otrzymuje 0 punktów. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium wskazano 3 przedziały wielko ści wnioskowanej pomocy, o jak ą ubiega si ę wnioskodawca i ustalono dla danego przedziału wartości punktowe. Je śli we wniosku lub zał ącznikach wnioskodawca wska Ŝe wysoko ść kwoty dofinansowania to uzyska okre ślon ą ilo ść punktów. Preferowane b ędą operacje których warto ść dofinansowania b ędzie mniejsza od maksymalnej okre ślonej dla działanie małe projekty tj. 25 tys. zł. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 -10 - poni Ŝej 5.000 PLN 10 - od 5.000 do 10.000 PLN 5 - powy Ŝej 10.000 PLN 0 4. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium wskazano 4 przedziały oddziaływania operacji i ustalono dla danego przedziału warto ści punktowe. Preferowane b ędą operacje oddziaływuj ące na wi ęcej ni Ŝ jedna miejscowo ści. Je śli na podstawie wniosku lub zał ączników wnioskodawca wyka Ŝe oddziaływanie operacji na okre ślony obszar to zostan ą operacji przypisane punkty z okre ślonego przedziału. Korzy ści lub oddziaływanie operacji dotycz ą obszaru: 0 -10 - całej LGD 10 - co najmniej 5 gmin obj ętych LSR 6

130 - 1 gminy obj ętej LSR 4 - jednej miejscowo ści obj ętej LSR 0 5. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium wskazano 4 przedziały i ustalono dla danego przedziału warto ści punktowe, które b ędą oceniane na podstawie wniosku lub zał ączników. Preferowani b ędą wnioskodawcy aplikuj ący o ni Ŝszy poziom dofinansowania w stosunku do kosztów całkowitych operacji z uwagi na niedostateczn ą ilo ść środków, jakimi dysponuje LGD w stosunku do oczekiwań. Warto ści wyra Ŝone ułamkiem nale Ŝy zaokr ągla ć do liczb całkowitych (0,5 i powy Ŝej w gór ę do cało ści) Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów 0 -10 całkowitych operacji wynosi: - do 20% 10 - od 21% do 30% 8 - od 31% do 40% 6 - od 41% do 50% 0 6. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja b ędzie zako ńczona pod wzgl ędem finansowym w zakresie ponoszenia kosztów kwalifikowanych do 30.06.2015 r. Jest to bardzo wa Ŝne kryterium, poniewaŜ ma bardzo du Ŝy wpływ na funkcjonowanie LGD w kontek ście finansowym i znacz ąco mo Ŝe wpłyn ąć na wysoko ść środków, jakimi dysponowa ć b ędzie LGD na swoj ą działalno ść . W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe poniesienie kosztów nast ąpi do 30.06.2015 operacja uzyskuje, 10 pkt. W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe koszty nie b ędą poniesione do 30.06.2015 r. operacja uzyskuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 7. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja jest zgodna ze strategi ą gminy obj ętą LSR. Zgodno ść ze strategi ą gminy potwierdza ć b ędzie o świadczenie podpisane przez wójta/burmistrza o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy na terenie, której operacja b ędzie realizowana. W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe wnioskodawca zamierza realizowa ć operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 20 pkt. W przypadku, gdy z wniosku i zał ączników nie wynika, Ŝe wnioskodawca b ędzie realizował operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 0 pkt. 0 albo 20 Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja Instrukcja wypełniania: Nale Ŝy podsumowa ć punkty z wszystkich białych pól. Suma punktów:

...... (data miejsce i czytelny podpis członka RADY)

KARTA OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z KRYTERIAMI STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „KRAINA BOBRA”

ODNOWA I ROZWÓJ WSI

Numer wniosku:

Imi ę i nazwisko/ nazwa:

Nazwa operacji:

131

L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

1. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę terminowo ść zło Ŝonego wniosku wynikaj ącą z tre ści ogłoszenia konkursowego, w którym wskazano termin, w jakim nale Ŝy zło Ŝyć wnioskiem wraz z zał ącznikami. Je śli wnioskodawca zło Ŝył wniosek w wyznaczonym terminie to otrzymuje 10 pkt. W przypadku, je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzymuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE. Preferuje si ę wnioskodawców maj ących do świadczenie z uwagi na to, Ŝe daj ą oni wi ększ ą pewno ść prawidłowej realizacji i rozliczania operacji, co z kolei znacz ąco wpływa na funkcjonowanie samej LGD i w rezultacie na wdra Ŝanie LSR. Je śli we wniosku lub zał ącznikach wnioskodawca wska Ŝe, co najmniej jeden z programów : ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL wraz z nr umowy na realizacj ę, co najmniej 1 projektu z tego programu otrzyma 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia wnioskodawcy w realizacji projektów otrzymuje 0 punktów. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium wskazano 5 przedziałów oddziaływania operacji i ustalono dla danego przedziału warto ści punktowe. Preferowane b ędą operacje oddziaływuj ące na wi ęcej ni Ŝ jedna miejscowo ści. Je śli na podstawie wniosku lub zał ączników wnioskodawca wyka Ŝe oddziaływanie operacji na okre ślony obszar to zostan ą operacji przypisane punkty z okre ślonego przedziału. Korzy ści lub oddziaływanie operacji dotycz ą obszaru: 0 -10 - całej LGD 10 -co najmniej 5 gmin obj ętych LSR 6 - 1 gminy obj ętej LSR 4 - jednej miejscowo ści obj ętej LSR 0 4. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja b ędzie zako ńczona pod wzgl ędem finansowym w zakresie ponoszenia kosztów kwalifikowanych do 30.06.2015 r. Jest to bardzo wa Ŝne kryterium, poniewa Ŝ ma bardzo du Ŝy wpływ na funkcjonowanie LGD w kontek ście finansowym i znacz ąco mo Ŝe wpłyn ąć na wysoko ść środków, jakimi dysponowa ć b ędzie LGD na swoj ą działalno ść . Je śli z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe poniesienie kosztów nast ąpi do 30.06.2015 Operacja uzyskuje, 10 pkt. W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe koszty nie b ędą poniesione do 30.06.2015 r. operacja uzyskuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 5. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja jest zgodna ze strategi ą gminy obj ętą LSR. Zgodno ść ze strategi ą gminy potwierdza ć b ędzie o świadczenie podpisane przez wójta/burmistrza o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy na terenie, której b ędzie realizowana. W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe wnioskodawca zamierza realizowa ć operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 20 pkt. W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników nie wynika, Ŝe wnioskodawca b ędzie realizował operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 0 pkt. 0 albo 20 Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja Instrukcja wypełniania: Nale Ŝy podsumowa ć punkty z wszystkich białych pól. Suma punktów:

...... (data miejsce i czytelny podpis członka RADY)

132 KARTA OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z KRYTERIAMI STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „KRAINA BOBRA”

RÓ śNICOWANIE W KIERUNKU DZIAŁALNO ŚCI NIEROLNICZEJ

Numer wniosku:

Imi ę i nazwisko/ nazwa:

Nazwa operacji:

L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

1. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę terminowo ść zło Ŝonego wniosku wynikaj ącą z tre ści ogłoszenia konkursowego, w którym wskazano termin, w jakim nale Ŝy zło Ŝyć wnioskiem wraz z zał ącznikami. Je śli wnioskodawca zło Ŝył wniosek w wyznaczonym terminie to otrzymuje 10 pkt. W przypadku, je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzymuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE. Preferuje si ę wnioskodawców maj ących do świadczenie z uwagi na to, Ŝe daj ą oni wi ększ ą pewno ść prawidłowej realizacji i rozliczania operacji, co z kolei znacz ąco wpływa na funkcjonowanie samej LGD i w rezultacie na wdra Ŝanie LSR. Je śli we wniosku lub zał ącznikach wnioskodawca wska Ŝe, co najmniej jeden z programów : ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL wraz z nr umowy na realizacj ę, co najmniej 1 projektu z tego programu otrzyma 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia wnioskodawcy w realizacji projektów otrzymuje 0 punktów. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium wskazano 3 przedziały wielko ści wnioskowanej pomocy, o jak ą ubiega si ę wnioskodawca i ustalono dla danego przedziału wartości punktowe. Je śli we wniosku lub zał ącznikach wnioskodawca wska Ŝe wysoko ść kwoty dofinansowania to uzyska okre ślon ą ilo ść punktów. Preferowane b ędą operacje których warto ść dofinansowania b ędzie mniejsz ą od maksymalnej pomocy okre ślonej dla działanie małe projekty tj. 25 tys. zł. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 - 10 - poni Ŝej 10.000 PLN 10 - od 10.000 do 20.000 PLN 5 - powy Ŝej 20.000 PLN 0 4. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium wskazano 4 przedziały i ustalono dla danego przedziału warto ści punktowe. Preferowane będą operacje, które b ędą przyczyniały si ę do powstawania nowych miejsc pracy. Je śli na podstawie wniosku lub zał ączników wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe powstan ą nowe miejsca pracy to zostan ą operacji przypisane punkty z okre ślonego przedziału. Realizacja operacji spowoduje powstanie ( w przeliczeniu na 0 - 12 pełne etaty średnioroczne): - powy Ŝej 3 miejsc pracy 12 - 2 – 3 miejsc pracy 9 - 1 miejsce pracy 3 - Ŝadnego miejsca pracy 0

133 5. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium wskazano 4 przedziały i ustalono dla danego przedziału warto ści punktowe, które b ędą oceniane na podstawie wniosku lub zał ączników. Preferowani b ędą wnioskodawcy aplikuj ący o ni Ŝszy poziom dofinansowania w stosunku do kosztów całkowitych operacji z uwagi na niedostateczn ą ilo ść środków, jakimi dysponuje LGD w stosunku do oczekiwań. Warto ści wyra Ŝone ułamkiem nale Ŝy zaokr ągla ć do liczb całkowitych (0,5 i powy Ŝej w gór ę do cało ści) Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów 0 - 10 całkowitych operacji wynosi: - do 20% 10 - od 21% do 30% 8 - od 31% do 40% 6 - od 41% do 50% 0 6. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja b ędzie zako ńczona pod wzgl ędem finansowym w zakresie ponoszenia kosztów kwalifikowanych do 30.06.2015 r. Jest to bardzo wa Ŝne kryterium, poniewa Ŝ ma bardzo du Ŝy wpływ na funkcjonowanie LGD w kontek ście finansowym i znacz ąco mo Ŝe wpłyn ąć na wysoko ść środków, jakimi dysponowa ć b ędzie LGD na swoj ą działalno ść . W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe poniesienie kosztów nast ąpi do 30.06.2015 operacja uzyskuje, 10 pkt. W przypadku, gdy z wniosku i zał ączników wynika, Ŝe koszty nie b ędą poniesione do 30.06.2015 r. operacja uzyskuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 7. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja jest zgodna ze strategi ą gminy obj ętą LSR. Zgodno ść ze strategi ą gminy potwierdza ć b ędzie o świadczenie podpisane przez wójta/burmistrza o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy na terenie, której b ędzie realizowana. W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe wnioskodawca zamierza realizowa ć operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 20 pkt. W przypadku, gdy z wniosku i zał ączników nie wynika, Ŝe wnioskodawca b ędzie realizował operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 0 pkt. 0 albo 20 Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja Instrukcja wypełniania: Nale Ŝy podsumowa ć punkty z wszystkich białych pól. Suma punktów:

...... (data miejsce i czytelny podpis członka RADY)

KARTA OCENY ZGODNO ŚCI OPERACJI Z KRYTERIAMI STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „KRAINA BOBRA”

TWORZENIE I ROZWÓJ MIKROPRZEDSI ĘBIORSTW

Numer wniosku:

Imi ę i nazwisko/ nazwa:

Nazwa operacji:

134 L.P. KRYTERIA WYBORU Punktacja Ocena

1. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę terminowo ść zło Ŝonego wniosku wynikaj ącą z tre ści ogłoszenia konkursowego, w którym wskazano termin, w jakim nale Ŝy zło Ŝyć wnioskiem wraz z zał ącznikami. Je śli wnioskodawca zło Ŝył wniosek w wyznaczonym terminie to otrzymuje 10 pkt. W przypadku, je śli nie zło Ŝył wniosku w terminie to otrzymuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył wniosek w terminie 0 albo 10 2. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium ocenia si ę do świadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE. Preferuje si ę wnioskodawców maj ących do świadczenie z uwagi na to, Ŝe daj ą oni wi ększ ą pewno ść prawidłowej realizacji i rozliczania operacji, co z kolei znacz ąco wpływa na funkcjonowanie samej LGD i w rezultacie na wdra Ŝanie LSR. Je śli we wniosku lub zał ącznikach wnioskodawca wska Ŝe, co najmniej jeden z programów : ZPORR, SAPARD, PHARE, SPOROL, SPOWKP, PROW, RPOWKP, POIG, POI Ś, POKL wraz z nr umowy na realizacj ę, co najmniej 1 projektu z tego programu otrzyma 10 pkt. W przypadku braku do świadczenia wnioskodawcy w realizacji projektów otrzymuje 0 punktów. Wnioskodawca ma do świadczenie w realizacji projektów z 0 albo 10 udziałem środków UE 3. Instrukcja wypełniania: W ramach tego kryterium wskazano 3 przedziały wielko ści wnioskowanej pomocy, o jak ą ubiega si ę wnioskodawca i ustalono dla danego przedziału wartości punktowe Je śli we wniosku lub zał ącznikach wnioskodawca wska Ŝe wysoko ść kwoty dofinansowania to uzyska okre ślon ą ilo ść punktów.. Preferowane b ędą operacje których warto ść dofinansowania b ędzie mniejsz ą od maksymalnej pomocy okre ślonej dla działanie małe projekty tj. 25 tys. zł. Wnioskowana kwota dofinansowania wynosi: 0 - 10 - poni Ŝej 10.000 PLN 10 - od 10.000 do 20.000 PLN 5 - powy Ŝej 20.000 PLN 0 4. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium wskazano 4 przedziały i ustalono dla danego przedziału warto ści punktowe. Preferowane będą operacje, które b ędą przyczyniały si ę do powstawania nowych miejsc pracy. Je śli na podstawie wniosku lub zał ączników wnioskodawca wyka Ŝe, Ŝe powstan ą nowe miejsca pracy to zostan ą operacji przypisane punkty z okre ślonego przedziału. Realizacja operacji spowoduje powstanie ( w przeliczeniu na 0 - 12 pełne etaty średnioroczne): - powy Ŝej 3 miejsc pracy 12 - 2 – 3 miejsc pracy 9 - 1 miejsca pracy 3 - Ŝadnego miejsca pracy 0 5. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium wskazano 4 przedziały i ustalono dla danego przedziału warto ści punktowe, które b ędą oceniane na podstawie wniosku lub zał ączników. Preferowani b ędą wnioskodawcy aplikuj ący o ni Ŝszy poziom dofinansowania w stosunku do kosztów całkowitych operacji z uwagi na niedostateczn ą ilo ść środków, jakimi dysponuje LGD w stosunku do oczekiwa ń. Warto ści wyra Ŝone ułamkiem nale Ŝy zaokr ągla ć do liczb całkowitych (0,5 i powy Ŝej w gór ę do cało ści) Wnioskowany poziom dofinansowania w stosunku do kosztów całkowitych operacji wynosi: - do 20% 10 - od 21% do 30% 8 - od 31% do 40% 6 - od 41% do 50% 0

135 6. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja b ędzie zako ńczona pod wzgl ędem finansowym w zakresie ponoszenia kosztów kwalifikowanych do 30.06.2015 r. Jest to bardzo wa Ŝne kryterium, poniewa Ŝ ma bardzo du Ŝy wpływ na funkcjonowanie LGD w kontek ście finansowym i znacz ąco mo Ŝe wpłyn ąć na wysoko ść środków, jakimi dysponowa ć b ędzie LGD na swoj ą działalno ść . W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników wynika, Ŝe poniesienie kosztów nast ąpi do 30.06.2015 operacja uzyskuje, 10 pkt. W przypadku, gdy z wniosku i zał ączników wynika, Ŝe koszty nie b ędą poniesione do 30.06.2015 r. operacja uzyskuje 0 pkt. Wnioskodawca zło Ŝył projekt, którego koszty, kwalifikowalne 0 albo 10 poniesione zostan ą do 30 czerwca 2015 r. 7. Instrukcja wypełniania: W ramach kryterium ocenia si ę czy operacja jest zgodna ze strategi ą gminy obj ętą LSR. Zgodno ść ze strategi ą gminy potwierdza ć b ędzie o świadczenie podpisane przez wójta/burmistrza o zgodno ści operacji ze strategi ą gminy na terenie, której b ędzie realizowana. W przypadku, gdy z wniosku i zał ączników wynika, Ŝe wnioskodawca zamierza realizowa ć operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 20 pkt. W przypadku, gdy z wniosku lub zał ączników nie wynika, Ŝe wnioskodawca b ędzie realizował operacj ę zgodn ą ze strategi ą gminy uzyskuje 0 pkt. 0 albo 20 Wnioskodawca wykazał zgodno ść operacji ze strategi ą gminy, na terenie, której b ędzie realizowana operacja Instrukcja wypełniania: Nale Ŝy podsumowa ć punkty z wszystkich białych pól. Suma punktów:

...... (data miejsce i czytelny podpis członka RADY)

Procedura zmiany Lokalnych Kryteriów Wyboru Operacji 1. Uprawnienia do wyst ąpienia o zmian ę lokalnych kryteriów wyboru ma Rada, Zarz ąd lub członkowie LGD. 2. Wszyscy uprawnienia zgłaszaj ą pisemnie propozycje zmian kryteriów wraz ze szczegółowym uzasadnieniem. 3. Propozycje zmian s ą rozpatrywane na najbli Ŝszym walnym zebraniu członków, gdzie podejmuje si ę uchwał ę o przyj ęciu b ądź odrzuceniu proponowanych zmian w kryteriach według, których s ą oceniane operacje. 4. W przypadku zmiany lokalnych kryteriów wyboru, będą one obowi ązywa ć dla konkursów ogłoszonych po dniu zatwierdzenia zmian przez walne zabranie członków. Je śli na podstawie umowy o warunkach i sposobie realizacji lokalnej strategii rozwoju Samorz ąd Województwa b ędzie wymagał uzgodnienia zmienianych kryteriów, to LGD dokona stosownych uzgodnie ń przed walnym zebraniem członków. 5. W przypadku zmiany kryteriów Biuro LGD przygotowuje nowe karty oceny zgodno ści operacji z kryteriami LGD w oparciu o wprowadzone zmiany.

136 Procedura odwołania od rozstrzygni ęć Rady w sprawie wyboru operacji: 1. W przypadku odrzucenia wniosku z powodu stwierdzenia niezgodno ści operacji z LSR lub nie wybrania projektu do dofinansowania projektodawca ma prawo wniesienia odwołania. 2. Projektodawca po otrzymaniu pisemnego zawiadomienia o wyniku oceny mo Ŝe zło Ŝyć odwołanie od decyzji Rady. Z uwagi na to, Ŝe LGD musi przekaza ć list ę projektów wybranych i nie wybranych w terminie 14 dni liczonych od dnia wyboru operacji przez Rad ę do Instytucji Wdra Ŝaj ącej Projektodawca chc ąc zło Ŝyć skuteczne odwołanie musi zło Ŝyć swój protest przed tym terminem i umo Ŝliwi ć Radzie przeprowadzenie procedury odwoławczej. Sporz ądzenie przez LGD list z projektami wybranymi i nie wybranymi i przekazanie ich do Instytucji Wdra Ŝaj ącej zamyka mo Ŝliwo ść składania i rozpatrywania odwoła ń, poniewa Ŝ przepisy reguluj ące funkcjonowanie LGD nie dopuszczaj ą innych mo Ŝliwo ści. 3. Odwołanie, o którym mowa w ust. 1 wnoszone jest do Rady, która jest organem wła ściwym do jego rozpatrzenia. 4. Rada rozpatruje odwołania niezwłocznie. 5. Wniosek o ponowne rozpatrzenia wniosku o dofinansowanie operacji pozostaje bez rozpatrzenia w przypadku gdy: a) został wniesiony po upływie terminu wskazanego w pkt 2, b) został wniesiony przez nieuprawniony podmiot, tzn. nie b ędący wnioskodawc ą, którego wniosek o dofinansowanie operacji podlegał ocenie, c) nie zawierał pisemnego szczegółowego uzasadnienia lub innych danych wymaganych we wniosku o ponowne rozpatrzenie. 6. W momencie ponownego rozpatrywania wniosku o dofinansowanie operacji członkowie Rady rozpatruj ą wniosek na podstawie kryteriów obowi ązuj ących w danym konkursie i tylko w tych jego elementach, których dotyczy uzasadnienie podane przez wnioskodawc ę. 7. Wniosek o dofinansowanie operacji, który w wyniku ponownego rozpatrzenia uzyskał liczb ę punktów, która kwalifikowałaby go do obj ęcia dofinansowaniem w danym naborze zyskuje prawo dofinansowania w ramach dost ępnych środków. 8. Wniosek o ponowne rozpatrzenie wniosku o dofinansowanie konkretnej operacji mo Ŝe zosta ć ło Ŝony tylko jeden raz. 9. O wynikach ponownego rozpatrzenia wniosku wnioskodawca zostaje poinformowany w terminie 7 dni od dnia posiedzenia Rady, na którym wniosek był rozpatrywany. 10. Decyzja Rady podj ęta w procedurze odwoławczej jest ostateczna.

137 Poni Ŝej przedstawiono procedur ę odwołania od oceny Rady w sposób tabelaryczny. Etap Osoba Czynno ść Rodzaj dokumentu odpowiedzialna Zako ńczenie Przewodnicz ący Podj ęcie uchwał o wybraniu b ądź Protokół z posiedzenia Rady. oceny Rady niewybraniu operacji do Uchwały o wybraniu i niewybraniu wniosków dofinansowania. operacji do dofinansowania. Sporz ądzenie list z operacjami Lista operacji wybranych do wybranymi i niewybranymi do dofinansowania. dofinansowania. Lista operacji niewybranych do dofinansowania. Pismo o wyniku oceny i mo Ŝliwo ści Pismo o wyniku oceny operacji do odwołania si ę od oceny Rady . wnioskodawcy. Biuro LGD Przekazanie Pismo, o wyniku oceny operacji wraz Wnioskodawcy pisemnej informacji o z informacj ą o mo Ŝliwo ści odwołania wynikach oceny i mo Ŝliwo ści zło Ŝenia si ę od decyzji Rady i mo Ŝliwo ści odwołania otrzyman ą od składania wniosków bezpo średnio do Przewodnicz ącego Rady. Instytucji Wdra Ŝaj ących Biuro LGD Przyj ęcie odwołania i przekazanie na Wniosek o powtórne rozpatrzenie posiedzenie Rady rozpatruj ące wnioski z wniosku odwołania. Posiedzenie Rada LGD Rozpatrywanie wniosku o odwołanie. Protokół z posiedzenia Rady. Rady - Wniosek o powtórne rozpatrzenie odwołania wniosku. Wniosek na wybór operacji do dofinansowania

Powtórna ocena wniosku. Wniosek na wybór operacji do dofinansowania

Przewodnicz ący Przegłosowanie uchwał w sprawie Uchwały Rady. Rady wyboru operacji. Sporz ądzenie Protokół z posiedzenia. protokołu z posiedzenia. Rady. Lista operacji wybranych do Sporz ądzenie ostatecznych list z dofinansowania. operacjami wybranymi i niewybranymi Lista operacji niewybranych do do dofinansowania. dofinansowania. Przekazanie ww list, uchwał Rady i Wnioski o dofinansowanie wraz z wniosków wraz z zał ącznikami do IW zał ącznikami za po średnictwem Biura LGD Biuro LGD Przekazanie uchwał Rady LGD, list z Uchwały Rady o wybraniu i projektami wybranymi i niewybranymi niewybraniu operacji do oraz ze zło Ŝonymi wnioskami wraz z dofinansowania. zał ącznikami Wnioski wraz z zał ącznikami. do Instytucji Wdra Ŝaj ącej (ARMiR i SW) w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od dnia dokonania wyboru operacji do dofinansowania Biuro LGD Powiadomienie wnioskodawcy o ocenie Pismo o wynikach oceny z informacj ą Rady w sprawie odwołania i mo Ŝliwo ści o mo Ŝliwo ści zło Ŝenia wniosku zło Ŝenia wniosku bezpo średnio do IW. bezpo średnio do IW. Przekazanie uchwał Rady LGD, list z operacjami wybranymi i niewybranymi oraz ze zło Ŝonymi wnioskami wraz z zał ącznikami do Instytucji Wdra Ŝaj ącej (ARMiR i SW) w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od dnia dokonania wyboru operacji do dofinansowania ko ńczy procedur ę oceny i procedur ę odwołania.

138 Graficzne przedstawienie procedury odwalania od rozstrzygni ęć Rady

Pismo z informacj ą o wyniku oceny operacji przez Posiedzenie Biuro LGD Rad ę, wraz z informacj ą o mo Ŝliwo ści zło Ŝenia Rady odwołania. 1. Podj ęcie uchwał Przekazuje o wybraniu b ądź Wnioskodawcy Dodatkowo, poinformowanie wnioskodawców niewybraniu pisemn ą o mo Ŝliwo ści składania wniosków bezpo średnio do operacji do informacj ę o Instytucji Wdra Ŝaj ących dofinansowania. wynikach oceny i (ARiMR i SW) – nie dotyczy małych projektów 2. Sporz ądzenie list mo Ŝliwo ści zło Ŝenia z operacjami odwołania wybranymi i otrzyman ą od niewybranymi do Przewodnicz ącego dofinansowania. Rady. 3. Pismo o wyniku oceny i mo Ŝliwo ści

odwołania si ę od Przyjmuje Odwołanie wnioskodawcy oceny Rady. odwołanie i przekazuje na posiedzenie Rady rozpatruj ące Posiedzenie Rady Wnioskodawca wnioski z odwołania. 1. Rozpatrywanie wniosków o odwołanie. Przekazanie Informacja o wyniku odwołania 2. Powtórna ocena uchwał Rady wniosku. LGD, list z Sporz ądzenie projektami informacji na wybranymi i niewybranymi oraz temat odwołania. 3. Sporz ądzenie ze zło Ŝonymi ostatecznych list z wnioskami operacjami do Instytucji Wniosek bezpo średnio do IW wybranymi i Wdra Ŝającej niewybranymi do (ARMiR i SW) dofinansowania. w 4. Przekazanie ww nieprzekraczalnym list do IW za terminie 14 dni od po średnictwem dnia dokonania Instytucja Wdra Ŝaj ąca Biura LGD wyboru operacji do dofinansowania (ARMiR i SW)

Procedura post ępowania w przypadku uzyskania przez operacj ę tej samej liczby punktów.

W przypadku, gdy podczas oceny operacji według zgodno ści z LSR i kryteriami LGD operacje uzyskaj ą t ą sam ą liczb ę punktów, to o kolejno ści zadecyduje kolejno ść zarejestrowania wniosku o przyznanie pomocy w rejestrze przyjmowanych wniosków prowadzonym przez Biuro LGD.

139 X. Bud ŜŜŜet LGD dla ka ŜŜŜdego roku realizacji LSR

Bud Ŝet Lokalnej Grupy Działania zapewnia realizacj ę zaplanowanych działa ń zawartych w Lokalnej Strategii Rozwoju. LGD „Kraina Bobra” obejmuje swoj ą Lokaln ą Strategi ą Rozwoju obszar z liczb ą mieszka ńców wynosz ącą 53 660 i na realizacj ę LSR mo Ŝe si ę ubiega ć o przyznanie środków w wysoko ści 7.941.680 zł (53.660 x 148 = 7.941.680), w tym:

 kwota przypadaj ąca na wdra Ŝanie LSR wynosi 6.224.560 zł (53.660 x 116 zł)  kwota przypadaj ąca na wdra Ŝanie projektów współpracy wynosi 160.980 zł (53.660 x 3 zł)  kwota przypadaj ąca na funkcjonowanie LGD, wynosi 1.556.140 zł (53.660 x 29 zł).

Poni Ŝej został zaprezentowany harmonogram realizacji operacji oraz tabela bud Ŝetowa.

140 Tab. Harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć w okresach półrocznych

2009 2010 2011 2012 2013 2014 Lp. Wyszczególnienie I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Ró Ŝnicowanie w 1 kierunku działano ści XXXXX nierolniczej Operacje spełniaj ące Tworzenie i rozwój 2 warunki XXXXX przyznania mikroprzedsi ębiorstw pomocy dla działania: 3 Odnowa i rozwój wsi XX

4 małe projekty XXXXX

141 Tab. Bud Ŝet LGD „Kraina Bobra ” Projekty Bud Ŝet LSR Wdra Ŝanie LSR Funkcjonowanie LGD Razem współpracy

4.1.3. 4.3.1. Ró Ŝnicowanie 4.1.3. Tworzenie i 4.2.1. 4.1.3. Odnowa i 4.1.3. Małe 4.3.1. Koszty Nabywanie Rok Rodzaj kosztu w kierunku rozwój Projekty Suma rozwój wsi projekty bie Ŝą ce LGD umiej ętno ści działalno ści mikroprzedsi ębiorstw współpracy i aktywizacja nierolniczej

Całkowite 0,00 1 336 250,00 0,00 0,00 6 308,00 84 500,00 279 385,00 1 706 443,00 2009 Kwalifikowalne 0,00 1 336 250,00 0,00 0,00 6 308,00 84 500,00 279 385,00 1 706 443,00 Całkowite 186 736,80 1 776 030,00 186 736,80 560 210,40 40 000,00 102 000,00 433 500,00 3 285 214,00 2010 Kwalifikowalne 186 736,80 1 776 030,00 186 736,80 560 210,40 40 000,00 102 000,00 433 500,00 3 285 214,00 Całkowite 186 736,80 0,00 186 736,80 560 210,40 40 000,00 102 000,00 136 000,00 1 211 684,00 2011 Kwalifikowalne 186 736,80 0,00 186 736,80 560 210,40 40 000,00 102 000,00 136 000,00 1 211 684,00 Całkowite 124 491,20 0,00 124 491,20 373 473,60 40 000,00 102 000,00 16 500,00 780 956,00 2012 Kwalifikowalne 124 491,20 0,00 124 491,20 373 473,60 40 000,00 102 000,00 16 500,00 780 956,00 Całkowite 62 245,60 0,00 62 245,60 186 736,80 34 672,00 102 000,00 21 000,00 468 900,00 2013 Kwalifikowalne 62 245,60 0,00 62 245,60 186 736,80 34 672,00 102 000,00 21 000,00 468 900,00 Całkowite 62 245,60 0,00 62 245,60 186 736,80 0,00 102 000,00 16 500,00 429 728,00 2014 Kwalifikowalne 62 245,60 0,00 62 245,60 186 736,80 0,00 102 000,00 16 500,00 429 728,00 Całkowite 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 52 800,00 5 955,00 58 755,00 2015 Kwalifikowalne 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 52 800,00 5 955,00 58 755,00 razem kwalifikowalne 622 456,00 3 112 280,00 622 456,00 1 867 368,00 160 980,00 647 300,00 908 840,00 7 941 680,00 6 224 560,00 160 980,00 1 556 140,00

142 Bud Ŝet dla Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” został ustalony w oparciu o poni Ŝsze zało Ŝenia: • Liczba ludno ści przyj ęta do oblicze ń to 53 660 osób, a kwota przypadaj ąca na mieszka ńca: 148 zł; • Maksymalna kwota o jak ą mo Ŝe si ę ubiega ć Stowarzyszenie na realizacje LSR wynosi – 7 941 680 zł. Algorytm obliczania (53 660 osób x 148 zł); • 6 224 560 zł mo Ŝe zosta ć przeznaczone na wdra Ŝanie LSR (53 660 osób x 116 zł); • 160 980 zł, mo Ŝe zosta ć przeznaczone na wdra Ŝanie projektów współpracy (53 660 osób x 3 zł); • 1 556 140zł, mo Ŝe zosta ć przeznaczone na „Funkcjonowanie LGD” - (53 660 osób x 29 zł); • Działania: „Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej” oraz „Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw” stanowi ą po 10% puli środków przeznaczonych na wdra Ŝanie LSR, czyli po 622 456 zł na ka Ŝde z działa ń. Taka alokacja wynika z mo Ŝliwo ści aplikowania beneficjentów tych działa ń równie Ŝ do innych programów operacyjnych i pozyskania z nich wi ększych środków. Pozwoli to równie Ŝ na przeniesienie wi ększych środków do działa ń zwi ązanych z „Odnow ą wsi” oraz „Małymi projektami”, które s ą szczególnie istotne dla realizacji LSR. W zwi ązku z powy Ŝszym bud Ŝet jest adekwatny w stosunku do ustalonych w strategii celów, lokalnych oczekiwań i potrzeb. • Działanie: „Odnowa i rozwój wsi” stanowi 50% puli środków przeznaczonych na wdra Ŝanie LRS, tj. 3 112 280 zł. Wysoko ść pomocy przyznanej na realizacj ę pojedynczej operacji w ramach „Odnowy i rozwoju wsi” nie mo Ŝe by ć ni Ŝsza ni Ŝ 25 tys. zł. Tak znaczny udział działania „Odnowa i rozwój wsi” w cało ści bud Ŝetu jest podyktowany słabym stanem infrastruktury społecznej, kulturowej, sportowo-rekreacyjnej oraz turystycznej. Taki stan rzeczy wynika ze sporz ądzonej analizy SWOT, która powstała w drodze konsultacji społecznych. Działania zwi ązane z „Odnow ą wsi” przyczyni ą si ę równie Ŝ w wi ększym stopniu do realizacji celów opisanych w LSR i wraz z „Małymi projektami” b ędą kluczowym czynnikiem sukcesu wdra Ŝanej LSR. Poprawa stanu infrastruktury w ramach odnowy wsi pozwoli jednocze śnie na osi ąganie celów LSR, w tym o Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego, rozwój funkcji turystycznej, a w efekcie tak Ŝe stworzenie warunków powstawania miejsc pracy. Zadania z odnowy wsi zmierzaj ące do poprawy stanu infrastruktury wykazuj ą ścisły zwi ązek z innymi operacjami przewidzianymi do realizacji przez LGD, np. aktywizacja mieszka ńców, organizacja imprez, o Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego, wsparcie inwestycyjne beneficjentów z zakresu tworzenie bazy noclegowej, gastronomicznej, itd. Stworzenie infrastruktury w ramach odnowy wsi pozwoli na efektywn ą realizacj ę innych operacji i funkcjonowanie efektów operacji, np. funkcjonowanie i promowanie bazy noclegowej stworzonej przez osob ę z terenu LGD w ramach ró Ŝnicowania

143 w kierunku działalno ści nierolniczej b ędzie ułatwione poprzez wykonanie w ramach odnowy wsi szlaku turystycznego. Uzasadnieniem dla alokacji środków z odnowy wsi w pocz ątkowych latach bud Ŝetu jest oczekiwany efekt synergii i integracji tych Ŝe inwestycji, tzn. oczekuje si ę Ŝe wykonanie w pocz ątkowych latach infrastruktury w ramach odnowy wsi zaowocuje pozytywnym wpływem i oddziaływaniem w innych obszarach, np. na wzrost atrakcyjno ści turystycznej, poprawa jako ści Ŝycia mieszka ńców, o Ŝywienie społeczne i gospodarcze. Odło Ŝenie w czasie realizacji inwestycji rzutowałoby na zniwelowanie efektu synergii, brak dodatkowego efektu oddziaływania operacji w ramach odnowy na inne operacje i poszczególne płaszczyzny rozwoju obszaru LGD. • Działanie: „Małe projekty” stanowi 30% puli środków przeznaczonych na wdra Ŝanie LSR, tj. 1 867 368 zł. Całkowity planowany koszt pojedynczej operacji w ramach „Małych projektów” musi wynie ść co najmniej 4,5 tys. zł. Działania zwi ązane z „Małymi projektami” s ą drugim po „Odnowie wsi” głównym elementem wdra Ŝania strategii. Wynika to z tych samych powodów, które zostały opisane w działaniu powy Ŝszym („Odnowa wsi”). Dlatego uwa Ŝamy, i Ŝ taka alokacja środków jest jak najbardziej uzasadniona i pozwoli na zwi ększenie liczby realizowanych operacji oraz wspartych mieszka ńców i instytucji. Tym samym przyczyni si ę do szerszej, bardziej wszechstronnej i kompleksowej realizacji celów zawartych w strategii oraz lepszego jej dopasowanie do potrzeb lokalnej społeczno ści. • Wysoko ść środków na operacje przygotowania projektów współpracy wynosi ć mo Ŝe nie wi ęcej ni Ŝ 53 660 zł (53 660 osób x 1 zł); • Koszty bie Ŝą ce LGD stanowi ą 8,15 % ogółu bud Ŝetu. Koszty bie Ŝą ce LGD zostały ustalone na bezpiecznym poziomie w relacji do całego bud Ŝetu LGD, w zwi ązku z czym bud Ŝet jest oparty o zasad ę proporcjonalno ści . • Kwot ę przypadaj ącą na „Funkcjonowanie LGD”, tj. 1 556 140 zł podzielono w nast ępuj ący taki sposób, Ŝe 41,5 % tej kwoty przypada na „Koszty bie Ŝą ce LGD” a 58,5 % przypada na „Nabywanie umiej ętno ści i aktywizacj ę”.

Uzasadnienie konstrukcji bud Ŝetu: Konstrukcja bud Ŝetu została oparta o model regresywny a jednocze śnie zrównowa Ŝony/systematyczny , tzn. zało Ŝono i Ŝ w pocz ątkowych latach wydatkowane b ędą wy Ŝsze kwoty na realizacje operacji oraz w kolejnych latach kwoty te b ędą stopniowo ulegały zmniejszeniu. Jednocze śnie zało Ŝono, Ŝe operacje powinny by ć wspierane w całym okresie o horyzoncie czasowym 2009-2015, przy uwzgl ędnieniu terminu ko ńcowego kwalifikowalno ści kosztów w ramach PROW. Alokacja relatywnie du Ŝych środków w pocz ątkowych latach wynika z oczekiwanego efektu warto ści dodanej i synergii działa ń podejmowanych przez LGD. Wsparcie operacji zwi ązanych z odnow ą wsi, które przejawi si ę utworzeniem lub modernizacj ą infrastruktury kulturowej, społecznej, turystycznej i sportowo-rekreacyjnej pozwoli na wzrost atrakcyjno ści turystycznej, osiedle ńczej, inwestycyjnej i

144 zamieszkiwania na terenie LGD. W efekcie wywołany zostanie mechanizm synergii, przejawiaj ący si ę np. tym Ŝe dzi ęki działaniu w ramach odnowy wsi poza infrastruktura uzyskamy wzrost atrakcyjno ści turystycznej, wzro śnie ruch turystyczny, konieczna b ędzie obsługa turystów, w ramach noclegów, gastronomii, usług. Docelowo powstan ą nowe miejsca pracy i źródła dochodu dla mieszka ńców. Pojawi si ę tak Ŝe dodatkowy efekt pozwalaj ący na wykorzystanie infrastruktury do realizacji innych operacji, np. imprez kulturalnych, spotka ń aktywizuj ących itd. Odło Ŝenie tego rodzaju inwestycji w czasie byłoby zasadniczo nieuzasadnione i mogłoby wpłyn ąć na opó źnienie mo Ŝliwego dynamicznego rozwoju obszaru LGD. Podobnie zało Ŝono w przypadku innych działa ń, tj. ró Ŝnicowania w kierunku działalno ści nierolniczej, tworzenia i rozwoju mikroprzedsi ębiorstw, małych projektów, nabywania umiej ętno ści i aktywizacji . Operacje przewidziane i po Ŝą dane do realizacji ze sob ą powi ązane przez co oczekuje si ę zaistnienia efektu synergii i integracji. Konieczne jest równie Ŝ aktywizowanie i nabywanie umiej ętno ści, w tym przeszkolenie w pierwszych latach członków Rady i Zarz ądu oraz pracowników Stowarzyszenia LGD „Kraina Bobra” oraz jak najwi ększej liczby mieszka ńców, wykonania analiz i bada ń oraz studiów wykonalno ści i planów rozwoju aby mo Ŝna było w pełni i optymalnie wykorzysta ć środki finansowe w ramach wdra Ŝania LSR oraz mo Ŝliwo ści z nich płyn ące dla wspólnego i równomiernego rozwoju obszaru LGD. W ramach tych działa ń przeprowadzone b ędą równie Ŝ usługi doradcze oraz ró Ŝnego rodzaju analizy dotycz ące obszaru, które w kolejnych latach stan ą si ę baz ą do inwestycji ró Ŝnych podmiotów z obszaru LGD, w tym finansowanych z udziałem innych środków ni Ŝ Program Leader. Działania te skoncentrowane w pierwszych latach maj ą doprowadzi ć do jak najwcze śniejszego zaktywizowania i pobudzenia rozwoju zrównowa Ŝonego LGD. Zakłada si ę, Ŝe w ostatnich trzech latach b ędzie nast ępował stopniowy spadek zarówno działa ń inwestycyjnych jak i tych zwi ązanych z pozyskiwaniem wiedzy i umiej ętno ści finansowanych z Programu Leader. Zgodnie z zało Ŝeniami gospodarki opartej na wiedzy oraz uwzgl ędniaj ąc szczególn ą rol ę zasobów ludzkich i ich wiedzy w aspekcie rozwoju zakłada si ę, Ŝe pomimo spadku środków inwestycyjnych mieszka ńcy z terenu LGD będą aktywnie, efektywnie i sprawnie funkcjonowa ć na płaszczy źnie społeczno-gospodarczej dzi ęki podniesieniu kwalifikacji, wiedzy, rozszerzeniu horyzontów co do mo Ŝliwo ści realizacji w sferze osobistej i zawodowej oraz wsparciu inwestycyjnemu ich samych i ich otoczenia. Nast ąpi to wła śnie dzi ęki zintensyfikowanemu finansowaniu operacji w pierwszych latach realizacji LSR. Dodatkowym bardzo wa Ŝnym elementem realizacji LSR s ą projekty współpracy, które b ędą realizowane równomiernie w latach 2010-1013, dzi ęki czemu mo Ŝliwe b ędzie czerpanie do świadcze ń i pomysłów dla działa ń realizowanych na obszarze LGD, w tym innowacyjnych, z innych rozwi ąza ń na obszarach w kraju i zagranic ą. Jednocze śnie mo Ŝliwe b ędzie podj ęcie działa ń zmierzaj ących do podj ęcia współpracy w zakresie promocji obszaru LGD, lokalnych produktów i usług oraz innych.

145 Poni Ŝej zostały przedstawione w formie tabelarycznej operacje dotycz ące działania „Odnowa i rozwój wsi”, które s ą planowane do realizacji przez gminy wchodz ące w skład LGD, zarówno w ramach „puli” z Programu Leader, jak te Ŝ „puli” Urz ędu Marszałkowskiego.

146 Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Bra ńsk Czas realizacji Warto ść zadania Miejsce (z dokładno ści ą do Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania brutto w PLN /warto ść realizacji kwartałów danego dofinansowania (75%) roku) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania: Remont i modernizacja budynku po byłej szkole podstawowej na potrzeby utworzenia Izby Tradycji Regionalnej i Rolnictwa w Szmurłach. Zakres zadania: roboty rozbiórkowe, wymiana pokrycia dachowego, wykonanie elewacji IV kw.2009- 538.433,56zł / 1 zewn ętrznej, wymiana stolarki zewn ętrznej, murowanie kominów, roboty sanitarne i Szmurły II kw.2010 360.000zł (66,86%) elektryczne i inne. Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom gminy Bra ńsk mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzenie wolnego czasu i rozwój kultury z zachowaniem tradycji regionalnych ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania: Remont świetlicy we wsi Patoki Zakres zadania: remont kominów i pieca kaflowego, wymiana pokrycia dachowego, roboty dekarskie i blacharskie, remont podłogi, wymiana stolarki zewn ętrznej, roboty malarskie III kw. 2009– 274.412,57zł / 1 wewn ątrz budynku, remont schodów zewn ętrznych, remont elewacji, remont instalacji Patoki III kw. 2010 205.809,42zł (75,00%) odgromowej, utylizacja eternitu i inne. Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Patoki mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania: Remont świetlicy we wsi Kiersnowo Zakres zadania: remont dachu, wymiana pokrycia na blacho dachówk ę, wymiana okien i drzwi zewn ętrznych, remont elewacji, remont schodów, cokołu i opaski betonowej, remont III kw. 2009– 186.469,60zł / 2 Kiersnowo instalacji odgromowej, remont ogrodzenia, utylizacja eternitu i inne III kw. 2010 139.852,20zł (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Kiersnowo mo Ŝliwo ści kreatywnego spędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania: Remont świetlicy we wsi Spieszyn Zakres zadania: wymian ę pokrycia dachu na blachodachówk ę, wymian ę niektórych elementów drewnianych dachu, przemurowanie komina cegł ą klinkierow ą, wymiana rynien i III kw. 2009– 51.678,29 zł / 3 Spieszyn rur spustowych na PCV, remont instalacji odgromowej, utylizacja eternitu i inne. III kw. 2010 38.758,71zł (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Spieszyn moŜliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania: Remont świetlicy we wsi Holonki III kw. 2009 – 146.655,82zł / 4 Holonki Zakres zadania: remont dachu, wymiana pokrycia dachu na blachodachówk ę, wykonanie III kw. 2010 109.991,86zł (75,00%)

147 warstwy tynku zwykłego i ozdobnego, remont kominów, wymiana okien i drzwi zewn ętrznych, remont schodów zewn ętrznych, remont instalacji odgromowej, wywóz i utylizacja eternitu i inne. Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Holonki mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd.

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w mie ście Bra ńsk Czas realizacji Warto ść zadania Miejsce realizacji (z brutt w PLN/warto ść Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania dokładno ści ą dofinansowania 75% do kwartałów danego roku) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania : Poprawa wizerunku parku przy ulicy Rynek . Zakres zadania : Zakres zadania obejmuje przebudow ę istniej ącej zieleni, wykonanie ławek, kwietników i klombów, uło Ŝenie nawierzchni, oraz zagospodarowanie otoczenia wokół pomnika Konstytucji 3-go maja. IV kw. 2009- II 106.000 zł. / Uzasadnienie: Działanie zapisuje si ę bezpo średnio w realizacj ę celu zakładaj ącego Miasto Bra ńsk kw. 2010 79.000 zł. (74,53%) 1. popraw ę estetyki i wizerunku. Park poło Ŝony w centralnym miejscu miasta wymaga rewitalizacji. Odbywaj ą si ę tu uroczysto ści zwi ązane z obchodami świ ąt narodowych. Park ten jest tak Ŝe miejscem odpoczynku mieszka ńców Bra ńska, poło Ŝony w s ąsiedztwie przedszkola. Nazwa zadania: Remont Klubu Rolnika przy ulicy Binduga wraz z zagospodarowaniem terenu otaczaj ącego. Zakres zadania: Wykonanie elewacji zewn ętrznych i wewn ętrznych, wymiana okien i instalacji elektrycznych i CO. Zmiana konstrukcji dachowej. Rekultywacja terenu IV kw. 2009 - 70.000 zł/ 46.000zł. otaczaj ącego z jego przystosowaniem do rekreacji i wypoczynku. Miasto Bra ńsk III kw. 2010 (65,71%) 2. Uzasadnienie: Remont zdewastowanego budynku oraz rewitalizacja terenu otaczaj ącego stworzy mieszka ńcom, a w szczególno ści rolnikom organizowanie kursów, szkole ń i ró Ŝnych spotka ń przez instytucje ARiMR, PODR i inne. Zagospodarowane otoczenie umo Ŝliwi rozwój młodzie Ŝy, stworzy warunki do kreatywnego sp ędzania czasu. Nazwa zadania: Zakup instrumentów, strojów regionalnych, a tak Ŝe or ęŜ a wojów i IV kw. 2009- szlachty dla Zespołu folklorystycznego „Skowronki”. 47.000 zł/.35000 zł 3. Miasto Bra ńsk II kw. 2010 Zakres zadania: Zakup strojów, or ęŜ a, broni wojów i szlachty oraz akcesoriów do (74,47%)

148 wykonywania egzekucji nawi ązuje do historycznych przekazów z roku 1628 „A bodaj Ci ę kat bra ński – Michałek oprawił”. Uzasadnienie: Stworzenie mieszka ńcom mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania czasu, propagowanie historii naszego regionu oraz kultywowanie tradycji. Poszerzy młodzie Ŝy mo Ŝliwo ść brania czynnego udziału w zespole folklorystycznym „Skowronki”. Umo Ŝliwi zapoznanie si ę z dziejami ówczesnej Rzeczypospolitej z okresu działalno ści kata Michałka, który w Bra ńsku dokonał egzekucji 26 szlachciców – banitów w ciągu jednego dnia, co było absolutnym rekordem Polski. Umo Ŝliwi pełne wyposa Ŝenie Zespołu „Skowronki” i utworzenie orkiestry lokalnej. Pozwoli promowa ć region dzi ęki udziałowi w imprezach, festynach. Pozwoli na organizowanie zawodów i „walk rodzinnych plemiennych” o wymiarze mi ędzy gminnym oraz pokazów na bazie walk historycznych. Nazwa zadania: Adaptacja strzelnicy i terenu przyległego na potrzeby Zespołu Szkół w Bra ńsku, koła łowieckiego „ śuraw” oraz do organizacji imprez okoliczno ściowych. Zakres działania: Opracowanie projektu i wykonanie umocnie ń, obwałowa ń, budowa kulochwytów, zaplecza oraz zagospodarowanie terenu (wiaty, zydle, siedziska, grille Miasto Bra ńsk - IV kw. 2009- 80.000 zł./ 60.000zł. parking) stylizowane w okresie pobytu Ja ćwingów w XIII wiek. strzelnica IIIkw.2010 (75,00%) 4. Uzasadnienie: Projekt przyczyni si ę do stworzenia szans praktycznej nauki przysposobienia obronnego uczniom Zespołu Szkół w Bra ńsku, umo Ŝliwia kształcenie umiej ętności strzeleckich członkom kół łowieckich w tym koła „ śuraw” w Bra ńsku oraz zintegruje okolicznych mieszka ńców poprzez zorganizowane sp ędzanie wolnego czasu. Nazwa zadania: Ście Ŝka edukacyjna przy Zespole Szkół w Bra ńsku. Zakres zadania: Zakup i wykonanie tablic edukacyjnych wyst ępuj ących rzadkich i będących pod ochron ą gatunków zwierz ąt, ro ślin, ptactwa, gadów i płazów, ławek oraz wiat i sprz ętu audiowizualnego. Zakup tablic informacyjnych i przedstawiaj ących stan Zespół Szkół im. środowiska. Armii Krajowej w IV kw. 2009r. 35.000 zł./25.000 zł. 5. Uzasadnienie: Zespól Szkół (szkoła podstawowa, gimnazjum, LO i szkoła zawodowa) Bra ńsku (71,43%) zlokalizowany jest na terenie około 1 ha ogród botaniczny. Urz ądzenie ście Ŝki edukacyjnej zwi ększy ofert ę edukacyjna dla młodzie Ŝy oraz pogł ębi świadomo ść okolicznych mieszka ńców w zakresie ochrony przyrody i stanu środowiska. ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania: Opracowanie dokumentacji projektowej wraz z wykonaniem zagospodarowania terenu oraz budow ą infrastruktury i osady Jad źwingów nad rzek ą Obszar nad rzek ą IVkw.2009- 850.000 zł./ 450.000 Nurzec. Nurzec w mie ście IIIkw.2012 zł.(52,94%) 1. Zakres zadania: Rewitalizacja terenu grodziska, budowa ci ągów komunikacyjnych, Bra ńsk. rekultywacja gruntów, „przebudowa zieleni”, budowa osady mieszkalnej Jad źwingów z jej

149 adaptacj ą do celów turystyczno – usługowych i edukacyjnych. Uzasadnienie: „Grodzisko” – niegdy ś gród okolony gł ębok ą fos ą poło Ŝony nad rzek ą Nurzec jest zdewastowany tak jak i tereny wzdłu Ŝ rzeki. Rewitalizacja tego terenu o pow. ok. 7 ha stworzy warunki do kreatywnego sp ędzania czasu przez mieszka ńców, stworzy baz ę turystyczno – wypoczynkow ą, nawi ąŜ e do historii wieku XIII – czasów w których Bolesław Wstydliwy – ksi ąŜę polski wygrał bitw ę z wojskami Ja ćwingów dowodzonymi przez Wodza Kumata, który poległ w czasie walki. Nazwa zadania: Remont elewacji zewn ętrznych wraz z remontem rynien dachowych i spustowych w Ko ściele pod wezwaniem Naj świ ętszej Maryi Panny w Bra ńsku. Zakres zadania: Naprawa ubytków w elewacji zewn ętrznej wraz z malowaniem jej Miasto Bra ńsk – cało ści. Wymiana orynnowania dachowego oraz odprowadzenie wód z powierzchni IVkw.2009- 80.000 zł./50.000 zł. parafia dachowych poza teren placu ko ścielnego. IVkw.2010 (62,50%) 2. rzymskokatolicka Uzasadnienie: Wymagaj ący remontu ko ściół poło Ŝony w strefie ochrony konserwatorskiej, jako zabytek zostanie zabezpieczony przed dewastacj ą czynnikami atmosferycznymi. Malowanie elewacji nawi ąŜ e do stylu eklektycznego Ko ścioła.

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Ciechanowiec Czas realizacji (z Warto ść zadania Miejsce dokładno ści ą do Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania brutto w PLN /warto ść realizacji kwartałów dofinansowania (75%) danego roku) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania : Przebudowa i rozbudowa budynku byłej Synagogi – etap II Zakres zadania: prace wyko ńczeniowe po etapie I oraz zakup niezb ędnego wyposa Ŝenia I kw. 2010 - 670.000 zł /500.000 zł 1. Ciechanowiec Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Ciechanowiec III kw. 2010 (75,00%) mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania : Przebudowa i rozbudowa budynku byłej Synagogi – etap I Zakres zadania: prace zwi ązane m. in. z przebudow ą ścian wewn ętrznych, stolark ą 670.000 zł/ 500.000 zł III kw. 2009 - 1. okienn ą i drzwiow ą, instalacj ą elektryczn ą i wodno-kanalizacyjn ą oraz inne prace. Ciechanowiec (75,00%) IV kw. 2009 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Ciechanowiec mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania : Modernizacja świetlicy wiejskiej we wsi Radziszewo Króle 350.000 zł /262.000 zł Radziszewo II kw. 2010 - 2. Zakres zadania: Prace b ędą miały charakter ogólnobudowlany, zarówno w wewn ątrz, jak i (75,00%) Króle III kw. 2010 na zewn ątrz budynku.

150 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Radziszewo Króle mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania : Modernizacja świetlicy wiejskiej we wsi Kozarze Zakres zadania: Prace b ędą miały charakter ogólnobudowlany, zarówno w wewn ątrz, jak i 320.000 zł /238.000 zł Kozarze II kw. 2010 - 3. na zewn ątrz budynku. (75,00%) III kw. 2010 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Kozarze mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania : Modernizacja świetlic wiejskich we wsi Skórzec Zakres zadania: Prace b ędą miały charakter ogólnobudowlany, zarówno w wewn ątrz, jak i Miejscowo ść : 335.000 zł /250.000 zł I kw. 2011 - 4. na zewn ątrz budynku. Skórzec i (75,00%) III kw. 2011 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Skórzec mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania : Modernizacja świetlic wiejskich we wsi Przybyszyn Zakres zadania: Prace b ędą miały charakter ogólnobudowlany, zarówno w wewn ątrz, jak i I kw. 2011 - 335.000 zł /250.000 zł 5. na zewn ątrz budynku. Przybyszyn III kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Przybyszyn mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd.

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Czy Ŝew-Osada Warto ść zadania Czas realizacji brutto w PLN Miejsce (z dokładno ści ą do Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania /warto ść realizacji kwartałów danego dofinansowania roku) (75%) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania : Remont i zagospodarowanie infrastruktury sportowej w Czy Ŝewie Osadzie Zakres zadania : Renowacja płyty boiska sportowego wraz z popraw ą instalacji 70.000 zł / m. Czy Ŝew- I kw. 2009 – 1 nawadniaj ącej, remont trybun, monta Ŝ dodatkowego o świetlenia, naprawa 52.500 zł (75,00%) Osada IV kw. 2009 ogrodzenia, zagospodarowanie terenów zieleni wokół boiska, Uzasadnienie : Wykonanie zadania poprawi wygl ąd istniej ącego obiektu sportowego. Ulepszona i zadbana nawierzchnia boiska stworzy lepsze warunki do

151 uprawiania sportu za ś wyremontowane trybuny poprawi ą komfort ogl ądania dyscyplin sportowych widzom. Nazwa zadania : Zagospodarowanie terenów zieleni i utwardzenie miejsc parkingowych w miejscowo ści Czy Ŝew-Osada Zakres zadania : wykonanie parkingów, wykonanie o świetlenia, zakup m. Czy Ŝew- IV kw. 2009 – 100.000 zł / 2 elementów małej architektury tj. ławki, kosze, monitoringu Osada I kw. 2010 75.000 zł (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest kształtowanie przestrzeni publicznej miejscowo ści, co pozytywnie wpłynie na jej wizerunek i słu Ŝyć b ędzie promocji całej miejscowo ści, podniesienie bezpiecze ństwa Nazwa zadania : Zagospodarowanie terenu targowicy wiejskiej w CzyŜewie - Osadzie Zakres zadania : budowa alejek i ogrodzenia, budowa stoisk handlowych, m. Czy Ŝew- I kw. 2010 - 60.000 zł / 3 wyznaczenie miejsc parkingowych Osada II kw. 2010 45.000 zł (75,00%) Uzasadnienie : Projekt ma na celu popraw ę funkcjonalno ści terenu przeznaczonego na wiejskie targowisko w Czy Ŝewie-Osadzie, Nazwa zadania: Rewitalizacja zabytkowego Parku Podworskiego w Czy Ŝewie – Osadzie oraz zagospodarowanie terenów przyległych Zakres zadania: wykonanie alejek, ście Ŝek spacerowych, o świetlenia, placyku zabaw dla dzieci, parkingów m. Czy Ŝew- I kw. 2009 - 165.000 zł / 4 Uzasadnienie: Celem przedsi ęwzi ęcia jest stworzenie dla lokalnej społeczno ści Osada II kw. 2009 123.750 zł (75,00%) miejsca do spacerów zabaw, wypoczynku i relaksu jako sposób na aktywne sp ędzanie wolnego czasu. Zadanie to poprawi tak Ŝe walory przyrodnicze tego obszaru przyczyniaj ąc si ę do promocji miejscowo ści przy zachowaniu dziedzictwa historycznego. Nazwa zadania : Renowacja zabytkowych kaplic i grobowców na cmentarzu parafialnym w Czy Ŝewie-Osadzie Zakres zadania : wymiana okien, drzwi, krat, balustrad, naprawa murów m. Czy Ŝew- I kw. 2010 - 85.000 zł 5 zabytkowych, naprawa posadzek, naprawa dachu, Osada, II kw. 2010 63.750zł (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest odnowienie zabytkowych kaplic, aby zachowa ć najstarsze obiekty o znaczeniu historycznym dla przyszłych pokole ń. ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania: Centrum kulturalno-rozrywkowe w Czy Ŝewie-Osadzie Zakres zadania: remont pomieszcze ń gminnego o środka kultury wraz z m. Czy Ŝew- I kw. 2009 - 1.000.000 zł/ 1 doposa Ŝeniem sal, wyposa Ŝenie placu zabaw dla dzieci, wykonanie Osada II kw. 2009 500.000 zł (50,00%) wielofunkcyjnego boiska do gry, toru rolkowego, wykonanie alejek spacerowych,

152 nasadze ń ro ślin ozdobnych, rabat Uzasadnienie: Celem przedsi ęwzi ęcia jest stworzenie mieszka ńcom nowych mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu i rozwoju kulturalnego w lepszych warunkach. Realizacja zadania stworzy równie Ŝ miejsce do zabaw, wypoczynku i relaksu jako sposób na aktywne sp ędzanie wolnego czasu, Nazwa zadania: Rozbudowa i przebudowa budynku remizy OSP w D ąbrowie Wielkiej na świetlic ę wiejsk ą. Zakres zadania: budowa pomieszczenia na świetlic ę, pomieszczenia socjalnego, m. D ąbrowa I kw. 2009 - 300.000 zł / 2 sanitariatów, wykonanie dachu i elewacji budynku Wielka II kw. 2009 225.000 zł (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom nowych mo Ŝliwo ści sp ędzania wolnego czasu i rozwoju kulturalnego Nazwa zadania : Renowacja zabytkowych kaplic i grobów na cmentarzu parafialnym w D ąbrowie Wielkiej Zakres zadania : naprawa uszkodzonych murów zabytkowych kaplic, renowacja m. D ąbrowa I kw. 2010 - 100.000 zł / 3 ogrodzenia, wykonanie alejek, Wielka II kw. 2010 75.000zł (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest odnowienie zabytkowych kaplic i grobów, aby zachowa ć najstarsze obiekty o znaczeniu historycznym dla przyszłych pokole ń. Nazwa zadania : Zagospodarowanie centrum miejscowo ści D ąbrowa Wielka Zakres zadania : utwardzenie placu w centrum miejscowo ści i wykonanie parkingu, wykonanie nasadze ń ro ślinnych m. D ąbrowa I kw.2010 - 200.000 zł / 4 Uzasadnienie : Celem projektu jest poprawa warunków funkcjonalno – Wielka II kw.2010 150.000 zł (75,00%) przestrzennych miejscowo ści a przy tym tak Ŝe estetyki i wizerunku miejscowo ści. Nazwa zadania : Zagospodarowanie terenu przy Szkole Podstawowej w Dąbrowie Wielkiej Zakres zadania : wykonanie boiska wielofunkcyjnego, budowa placu zabaw, m. D ąbrowa I kw.2012 - 250.000 zł / 5 zakup i monta Ŝ wyposa Ŝenia, wykonanie nasadze ń ro ślinnych Wielka II kw.2012 187.500 zł (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie dla dzieci lepszych warunków do uprawiania sportu i aktywnego sp ędzania wolnego czasu. Nazwa zadania : Zagospodarowanie terenu przy Zespole Szkół w Rosochatem Ko ścielnem m. Rosochate I kw.2009 - 75.000 zł / 6 Zakres zadania : wykonanie ogrodzenia, wykonanie placu zabaw dla dzieci, Ko ścielne II kw.2009 56.250 zł (75,00%) nasadzenie ro ślin ozdobnych i zakup elementów małej architektury Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie miejsca do zabawy i aktywnego

153 wypoczynku dla dzieci a jednocze śnie poprawienie estetyki terenu szkolnego Nazwa zadania : Rozbudowa boiska sportowego w Rosochatem Ko ścielnem Zakres zadania : wykonanie bie Ŝni, wykonanie ogrodzenia istniej ącego boiska, m. Rosochate I kw.2009 - 200.000 zł/ 7 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie Ko ścielne II kw.2009 150.000 zł (75,00%) dobrych warunków do uprawiania sportu i promowania go w śród lokalnej ludno ści a głównie w śród dzieci i młodzie Ŝy. Nazwa zadania : Adaptacja budynku remizy OSP w Rosochatem Ko ścielnem na świetlic ę wiejsk ą. Zakres zadania : malowanie pomieszczenia, zakup wyposa Ŝenia tj. krzesła, m. Rosochate I kw. 2010 - 70.000 zł / 8 biurka, komputery, tablica, regały na ksi ąŜ ki i czasopisma, artykuły biurowe, Ko ścielne II kw. 2010 52.500 zł (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie miejsca spotka ń, dyskusji, kreatywnego sp ędzania wolnego czasu i rozwoju kulturalnego dla lokalnej ludno ści. Nazwa zadania : Renowacja zabytkowych grobów oraz wykonanie ogrodzenia i alejek na cmentarzu parafialnym w Rosochatem Ko ścielnem Zakres zadania : naprawa uszkodzonych grobów, wykonanie grodzenia z kamienia, wykonanie alejek, utwardzenie miejsc parkingowych i stworzenie m. Rosochate I kw. 2010 - 230.000 zł / 9 podjazdu dla niepełnosprawnych, Ko ścielne II kw. 2010 172.500 zł (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest odnowienie zabytkowych grobów, aby zachowa ć najstarsze obiekty o znaczeniu historycznym. Wykonanie ogrodzenia i głównych alejek na cmentarzu poprawi ład przestrzenny i estetyk ę tego miejsca. Nazwa zadania : Zagospodarowanie terenu przy stacji PKP w Czy Ŝewie Stacji Zakres zadania : wykonanie chodników, parkingów, nasadze ń ro ślin ozdobnych m. Czy Ŝew III kw. 2009 - 320.000 zł/ 10 Uzasadnienie : Celem projektu jest poprawa dost ępno ści do miejsc, które pełni ą Stacja II kw. 2010 240.000 zł (75,00%) funkcje publiczne. Dodatkowo wykonanie tego zadania poprawi estetyk ę miejsca i wpłynie na promocj ę tej miejscowo ści. Nazwa zadania : Budowa placu zabaw dla dzieci w Czy Ŝewie Stacji m. Czy Ŝew Zakres zadania : zagospodarowanie terenu zieleni, zakup zabawek, elementów 200 000 zł / Stacja III kw. 2009 - 11 małej architektury 150 000 zł Gm. Czy Ŝew- II kw. 2010 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie miejsca do zabaw i rozrywki dla (75%) Osada dzieci jako sposób na sp ędzanie wolnego czasu Nazwa zadania : Remont budynku w miejscowo ści Kaczyn Stary z 90.000 zł / dostosowaniem na świetlic ę wiejsk ą. I kw. 2010 - 12 m. Kaczyn Stary 67.500 zł Zakres zadania : remont istniej ących pomieszcze ń, termomodernizacja budynku, II kw. 2010 (75,00%) zakup wyposa Ŝenia

154 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie miejsca spotka ń, dyskusji, kreatywnego sp ędzania wolnego czasu i rozwoju kulturalnego Nazwa zadania : Adaptacja budynku szkoły w miejscowo ści Nowa Wie ś na świetlic ę wiejsk ą. Zakres zadania : remont istniej ących pomieszcze ń, zakup wyposa Ŝenia tj. 92.000 zł / m. D ąbrowa I kw. 2010 - 13 krzesła, biurka, komputery, tablica, regały na ksi ąŜ ki i czasopisma, artykuły 69.000 zł Nowa Wie ś II kw. 2010 biurowe, (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie miejsca spotka ń, dyskusji, kreatywnego sp ędzania wolnego czasu i rozwoju kulturalnego

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Klukowo Warto ść zadania Czas realizacji (z brutto w PLN dokładno ści ą do Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania Miejsce realizacji /warto ść kwartałów danego dofinansowania roku) (75%) ODNOWA WSI Z PROGRAMU LEADER (wg parytetów w PLN dofinansowania /gmin ę) Nazwa zadania : Remont świetlicy w miejscowo ści Lubowicz-Wielki. Zakres zadania : wymiana okien, drzwi, przygotowanie pomieszcze ń i wyposa Ŝenie w komputery, itd. I kw. 2010 - 35.000 zł / 26.250 zł 1 Lubowicz-Wielki Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści II kw. 2010 (75%) Lubowicz-Wielki mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania : Remont świetlicy w miejscowo ści Wyszonki-Błonie. Zakres zadania : wymiana okien, drzwi, przygotowanie pomieszcze ń i wyposa Ŝenie w komputery, itd. I kw. 2010 - 35.000 zł/26.250 zł 2 Wyszonki-Błonie Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści II kw. 2010 (75%) Wyszonki-Błonie mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd. Nazwa zadania : Remont świetlicy w miejscowo ści Kuczyn. Zakres zadania : wymiana okien, drzwi, przygotowanie pomieszcze ń i wyposa Ŝenie Kuczyn I kw. 2010 - 50.000 zł / 37.500 zł 3 w komputery, wymiana pokrycia dachowego z eternitu na blach ę itd. II kw. 2010 (75%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Kuczyn mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja,

155 itd. Nazwa zadania : Remont wraz z wyposa Ŝeniem pomieszcze ń Gminnego O środka Zdrowia w Wyszonkach-Ko ścielnych. 50.000 zł / 37.500 zł Wyszonki- Zakres zadania : wymiana okien, drzwi, posadzki i elewacja wewn ętrzna, itd. I kw. 2010 - (75%) 4 Ko ścielne Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści II kw. 2010

Wyszonki-Ko ścielne i miejscowo ści s ąsiednich mo Ŝliwo ści korzystania z usług zmodernizowanego o środka. Nazwa zadania : Renowacja zabytkowego ko ścioła w Kuczynie. Zakres zadania: Wymiana pokrycia dachowego oraz obrynnowanie ko ścioła. III kw. 2009 - 100.000 zł/ 75.000 zł 5 Kuczyn Uzasadnienie : Celem projektu jest renowacja i konserwacja zabytkowego budynku II kw. 2010 (75%) oraz przywrócenie świ ątyni dawnej świetno ści. ODNOWA WSI Z PROW/URZ ĄD MARSZAŁKOWSKI Nazwa zadania : Budowa boiska wielofunkcyjnego w Klukowie. Klukowo III kw. 2009 - IV 1 Uzasadnienie : Realizacja projektu pozwoli na rozszerzenie infrastruktury sportowej, 1.000.000 zł brutto kw. 2009 umo Ŝliwiaj ąc mieszka ńcom aktywne sp ędzanie wolnego czasu. Nazwa zadania : Rekultywacja gminnego składowiska odpadów w miejscowo ści śabiniec. Uzasadnienie: Celem rekultywacji b ędzie powstrzymanie procesu degradacji śabiniec III kw. 2009 - IV 2 350.000 zł brutto środowiska gruntowo-wodnego, zabezpieczenie terenów przyległych przed kw. 2009 potencjalnym zanieczyszczeniem oraz stworzenie warunków do zagospodarowania terenu jako terenu le śnego.

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Kulesze Ko ścielne Czas realizacji Warto ść zadania brutto (z dokładno ści ą do Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania Miejsce realizacji w PLN /warto ść kwartałów danego dofinansowania (75%) roku) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER 1 Nazwa zadania : Zakup wyposa Ŝenia do świetlicy wiejskiej Zakres zadania : wyposa Ŝenie świetlicy w niezb ędny sprz ęt oraz 311.334 zł / 226.000 zł dostosowanie instalacji w budynku. I kw. 2010 - Kulesze Ko ścielne (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom gminy III kw. 2010

Kulesze Ko ścielne mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacji mieszka ńców.

156 ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania: Docieplenie i modernizacja – dostosowan ie budynku na świetlic ę wiejsk ą w miejscowo ści Kulesze Ko ścielne . Zakres zadania: roboty rozbiórkowe, roboty stolarskie, ocieplenie i elewacje , roboty malarskie i ró Ŝne, centralne ogrzewanie, wymiana II kw.2009 - 650.000 zł /487.500 zł 1 Kulesze Ko ścielne okien. IV kw.2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom gminy Kulesze Ko ścielne mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja. Nazwa zadania: Zbiorniki retencyjne Zakres zadania: oczyszczanie, pogł ębianie, rozplantowanie. 42.857 zł./ 32.156,25zł. 2 Wnory Wiechy I kw.2010 - IVkw.2010 Uzasadnienie: Zbiorniki retencyjne s ą zabezpieczeniem do celów (75,00%) po Ŝarowych, jak równie Ŝ uzupełniaj ą niedobór wód w tej miejscowo ści. Nazwa zadania: Zbiorniki retencyjne Zakres zadania: oczyszczanie, pogł ębianie, rozplantowanie. 42.857 zł./ 32.156,25zł. 3 Kalinowo Solki I kw.2010 - IVkw.2010 Uzasadnienie: Zbiorniki retencyjne s ą zabezpieczeniem do celów (77,00%) po Ŝarowych, jak równie Ŝ uzupełniaj ą niedobór wód w tej miejscowo ści. Nazwa zadania: Zbiorniki retencyjne Zakres zadania: oczyszczanie, pogł ębianie, rozplantowanie. 42.857 zł./ 32.156,25zł. 4 Stare Kalinowo I kw.2010 - IVkw.2010 Uzasadnienie: Zbiorniki retencyjne s ą zabezpieczeniem do celów (75,00%) po Ŝarowych, jak równie Ŝ uzupełniaj ą niedobór wód w tej miejscowo ści.

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Nowe Piekuty Czas realizacji Warto ść zadania brutto Miejsce (z dokładno ści ą Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania w PLN /warto ść realizacji do kwartałów dofinansowania (75%) danego roku) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania : Miejsca rekreacji w gminie Nowe Piekuty Zakres zadania : Realizacja projektu rozbuduje baz ę rekreacyjn ą gminy poprzez utworzenie nowych miejsc wypoczynku i sp ędzania wolnego czasu. Jabło ń I kw. 2010 - 175.000 zł /111.000 zł 1 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom gminy Nowe Piekuty Kościelna III kw. 2010 (63,43%) mo Ŝliwo ści wspólnego sp ędzania wolnego czasu, aktywizacji, itd., co efektywnie przyczyni si ę do poprawy jako ści Ŝycia

157 Nazwa zadania : Miejsca rekreacji w gminie Nowe Piekuty Zakres zadania : Realizacja projektu rozbuduje baz ę rekreacyjn ą gminy poprzez utworzenie nowych miejsc wypoczynku i sp ędzania wolnego czasu. Krasowo I kw. 2010 - 175.000 zł /111.000 zł 2 Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom gminy Nowe Piekuty Cz ęstki III kw. 2010 (63,43%) mo Ŝliwo ści wspólnego sp ędzania wolnego czasu, aktywizacji, itd., co efektywnie przyczyni si ę do poprawy jako ści Ŝycia Nazwa zadania : Oznakowanie granic gminy, miejscowo ści oraz miejsc charakterystycznych. Zakres zadania : Realizacja projektu zakłada oznakowanie granic gminy oraz Miejscowo ści z poszczególnych miejscowo ści a tak Ŝe miejsc charakterystycznych i wartych 60.000 zł /30.000 zł (50%) terenu gminy II kw. 2010 - 3 odwiedzenia Nowe Piekuty III kw. 2010 Uzasadnienie : Poprzez wyra źne oznakowanie granic gminy i miejscowo ści, z

uwzgl ędnieniem najbardziej charakterystycznych i wartych odwiedzenia miejsc, zostanie wzmocniona infrastruktura turystyczna, ułatwiaj ąca poruszanie si ę po obszarze gminy i usprawniaj ąca podziwianie jego walorów oraz zabytków przez odwiedzaj ących. ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania : Budowa Izby Tradycji Regionalnej Rolnictwa w Nowych Piekutach Uzasadnienie :Realizacja projektu b ędzie miała wpływ na zachowanie dziedzictwa 1 Nowe Piekuty 2009 1.400.000 kulturowego i wzmocnienie to Ŝsamo ści kulturowej regionu

Nazwa zadania: Zagospodarowanie terenu i stworzenie miejsca spotka ń i sp ędzania wolnego czasu przy stawie wiejskim w Jabłoni Jankowce Jabło ń 2 2010 250.000 Uzasadnienie: Realizacja projektu rozbuduje baz ę rekreacyjn ą gminy poprzez Jankowce utworzenie nowych miejsc wypoczynku i sp ędzania wolnego czasu. Nazwa zadania Renowacja świ ątyni oraz zagospodarowanie placu przy budynku ko ścioła w Jabłoni Ko ścielnej Jabło ń 3 2009-2013 250.000 Uzasadnienie: Realizacja projektu przyczyni si ę do poprawy stanu budynków Ko ścielna sakralnych i ich otoczenia. Nazwa zadania Renowacja świ ątyni oraz zagospodarowanie placu przy budynku ko ścioła w Nowych Piekutach 4 Nowe Piekuty 2009-2013 350.000 Uzasadnienie Realizacja projektu przyczyni si ę do poprawy stanu budynków sakralnych i ich otoczenia. Nazwa zadania Renowacja świ ątyni oraz kaplicy w miejscowo ści Hodyszewo oraz 5 zagospodarowanie placu przy budynku ko ścioła w Hodyszewie Hodyszewo 2009-2013 350.000 Uzasadnienie Realizacja projektu przyczyni si ę do poprawy stanu budynków

158 sakralnych i ich otoczenia. Nazwa zadania Przebudowa mostu w miejscowo ści Stare śochy 6 Stare śochy 2009-2013 180.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury transportowej Nazwa zadania Przebudowa mostu w miejscowo ści Kostry Litwa 7 Kostry Litwa 2009-2013 250.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury transportowej Nazwa zadania Renowacja świetlicy wiejskiej w miejscowo ści Łopienie Szel ągi Łopienie 8 2009-2013 150.000 Uzasadnienie Miejsce spotka ń i sp ędzania wolnego czasu miejscowej społeczno ści. Szel ągi Nazwa zadania Budowa ście Ŝek turystycznych w Jabłoni Ko ścielnej Jabłoni 9 2009-2013 80.000 Uzasadnienie Rozwój infrastruktury turystycznej Ko ścielnej Nazwa zadania Przebudowa drogi gminnej w Jabłoni D ąbrowie 10 Jabło ń D ąbrowa 2009-2013 80.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury transportowej Nazwa zadania Przebudowa drogi gminnej we wsi Krasowo Cz ęstki Krasowo 11 2009-2013 200.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury transportowej Cz ęstki Nazwa zadania Budowa odwodnienia przy drodze gminnej w miejscowości Nowe 12 Piekuty Nowe Piekuty 2009-2013 50.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury transportowej Nazwa zadania Przebudowa mostu w miejscowo ści Krasowo Cz ęstki Krasowo 13 2009-2013 150.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury transportowej Cz ęstki Nazwa zadania Modernizacja boiska sportowego w Hodyszewie 14 Hodyszew 2009-2013 200.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury sportowej Nazwa zadania Modernizacja boiska sportowego w Stokowisku 15 Stokowisk 2009-2013 200.000 Uzasadnienie Poprawa stanu infrastruktury sportowej

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Rudka Czas realizacji Warto ść zadania (z dokładno ści ą Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania Miejsce realizacji brutto w PLN /warto ść do kwartałów dofinansowania (75%) danego roku) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania: Budowa i modernizacja infrastruktury turystycznej Nadle śnictwa Rudka Zakres zadania: Utworzenie szlaków turystycznych pieszych, rowerowych i konnych IV kw. 2009 - 90.000zł/67.500 zł 1 wraz z niezb ędn ą infrastruktur ą, budowa i modernizacja parkingów w bezpo średnim Rudka IV kw. 2010 (75,00%) sąsiedztwie szlaków turystycznych, utworzenie O środka Informacji Turystycznej przy siedzibie Nadle śnictwa Rudka.

159 Uzasadnienie: Celem projektu jest podniesienie atrakcyjno ści regionu południowego Podlasia, a tym samym zwi ększenie mo Ŝliwo ści dywersyfikacji działalno ści gospodarczej, tworzenie nowych miejsc pracy oraz mobilno ści zawodowej mieszka ńców wsi. Nazwa zadania: Remont świetlicy wiejskiej w Kocach Borowych Zakres zadania: ocieplenie ścian, wykonanie elewacji remont wi ęź by dachowej, wymiana pokrycia dachowego, wykonanie nowych posadzek, instalacji wod.-kan., I kw. 2010 - 261.707 zł /196.280 zł 2 wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, budowa magazynku sprz ętu sportowego. Koce Borowe III kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom wsi Koce Borowe miejsca spotka ń, uczynienie ze świetlicy centrum Ŝycia wsi, zapewnienie warunków do prowadzenia działalno ści kulturalnej, rozwoju zainteresowa ń. ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania: Remont budynku świetlicy wiejskiej w Rudce Zakres zadania: ocieplenie ścian, wykonanie elewacji, wymiana pokrycia dachowego, wykonanie nowych posadzek, instalacji wod.-kan., wymiana stolarki okiennej i IV kw. 2009 - 625.000 zł /468.750 zł 1 drzwiowej, utwardzenie terenu kostk ą brukow ą. Rudka II kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom wsi Rudka miejsca spotka ń, uczynienie ze świetlicy centrum Ŝycia wsi, zapewnienie warunków do prowadzenia działalno ści kulturalnej, rozwoju zainteresowa ń. Nazwa zadania: Budowa boiska sportowego w Rudce Zakres zadania: Ogrodzenie terenu, wykonanie nawierzchni, monta Ŝ wyposa Ŝenia w postaci bramek, tablic do koszykówki, tablicy wyników, wykonanie rozbiegu i skoczni w III kw. 2010 - 300.000 zł /225.000 zł 2 Rudka dal, budowa trybun, zagospodarowanie terenu. II kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie warunków do aktywnego wypoczynku mieszka ńcom miejscowo ści, go ściom i turystom Nazwa zadania: Utworzenie placu zabaw i gier dla dzieci w Rudce Zakres zadania: Ogrodzenie placu, wyrównanie terenu i obsianie traw ą oraz zakup II kw. 2010 - 80.000 zł / 60.000 zł 3 wyposa Ŝenia. Rudka IV kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie dzieciom mo Ŝliwo ści aktywnego spędzania czasu. Nazwa zadania: Modernizacja stadionu sportowego w Rudce Zakres zadania: Budowa ogrodzenia, toalet, szatni, trybun, wykonanie o świetlenia, II kw. 2010 - 300.000 zł /225.000 zł 4 rekonstrukcja nawierzchni. Rudka IV kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest dostosowanie istniej ącej bazy sportowej do potrzeb organizacji rozgrywek piłkarskich i innych zawodów sportowych oraz imprez

160 rekreacyjnych. Nazwa zadania: Budowa i modernizacja chodników w miejscowo ści Rudka Zakres zadania: Rozbiórka starych chodników, przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek chodnikowych, wykonanie zjazdów z polbruku oraz II kw. 2011 - 400.000 zł /300.000 zł 5 Rudka budowa nowych chodnikach przy ulicach, które ich jeszcze nie posiadaj ą. IV kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Rudka. Nazwa zadania: Oznakowanie ulic w miejscowo ści Rudka Zakres zadania: Monta Ŝ tablic z nazwami ulic. 30.000 zł / 22.500 zł 6 Rudka II kw. 2010 Uzasadnienie: Celem projektu jest ułatwienie poruszania si ę po miejscowo ści i poprawa (75,00%) estetyki wsi. Nazwa zadania: Budowa budynku zaplecza gastronomiczno-socjalnego terenów rekreacyjnych w Rudce Zakres zadania: roboty budowlane, wykonanie instalacji elektrycznej, c.o., II kw. 2010 - 1.294.000 zł/500.000zł 7 wodoci ągowej, kanalizacyjnej, budowa przył ącza wodoci ągowego i kanalizacyjnego, Rudka IV kw. 2011 (38,64%) budowa pomostu widokowego, zagospodarowanie terenu. Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie bazy gastronomicznej dla turystów i mieszka ńców wobec braku lokali gastronomicznych w miejscowości i najbli Ŝszej okolicy. Nazwa zadania: Zagospodarowanie zabytkowego parku przy pałacu Ossoli ńskich w Rudce Zakres zadania: modernizacja istniej ących i budowa nowych alejek spacerowych, II kw. 2011 - 400.000 zł / 300.000 zł 8 wykonanie nasadze ń krzewów i ro ślin ozdobnych, oczyszczenie stawu, budowa Rudka IV kw. 2011 (75,00%) ogrodzenia, umieszczenie tablic informacyjnych, ustawienie ławek i koszy na śmieci. Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie miejsca do wypoczynku, spacerów mieszka ńcom i turystom. Nazwa zadania: Zagospodarowanie rekreacyjne stawu „stra Ŝackiego” w Rudce Zakres zadania: oczyszczenie stawu, likwidacja nadmiernej ro ślinno ści, wykup pasa terenu wokół stawu, wykonanie alejki spacerowej, pla Ŝy, k ąpieliska, ustawienie ławek i II kw. 2010 - 150.000 zł / 112.500 zł 9 koszy na śmieci. Rudka III kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie ogólnodost ępnego miejsca rekreacji i wypoczynku dla mieszka ńców, go ści i turystów przebywaj ących we wsi Rudka, poprawa estetyki i ogólnego wizerunku miejscowo ści. Nazwa zadania: Budowa sceny koncertowej na stadionie sportowym w Rudce 80.000 zł / 60.000 zł 10 Zakres zadania: Wykonanie zadaszonej sceny koncertowej na stadionie w Rudce o Rudka IV kw. 2010 (75,00%) konstrukcji metalowo-drewnianej, z pokryciem dachu z tworzywa sztucznego lub blachy.

161 Uzasadnienie: Celem projektu jest ułatwienie organizacji imprez masowych w Rudce. Nazwa zadania: Utwardzenie terenu wokół świetlicy wiejskiej we wsi Koce Borowe i zakup wyposa Ŝenia do świetlicy Zakres zadania: Utwardzenie terenu wokół świetlicy kostk ą brukow ą typu Polbruk, IV kw. 2009 - 184.000 zł / 138.000 zł 11 Koce Borowe wyposa Ŝenie świetlicy w stoły, krzesła, ławki, szafy. II kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest przystosowanie świetlicy wiejskiej do pełnienia funkcji o środka Ŝycia kulturalnego wsi. Nazwa zadania: Utworzenie „Centrum szkoleniowo – informacyjnego” w świetlicy wiejskiej we wsi Koce Borowe Zakres zadania: Wyposa Ŝenie świetlicy w 5 stanowisk komputerowych, drukark ę oraz II kw. 2010 - 20.000 zł / 15.000 zł 12 dost ęp do Internetu, zało Ŝenie alarmu. Koce Borowe III kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie miejsca, w którym będą warunki do prowadzenia aktywizacji mieszka ńców, podnoszenia ich kwalifikacji i rozwoju zainteresowa ń. Nazwa zadania: Rekultywacja wysypiska śmieci – budowa boiska sportowego we wsi Koce Borowe Zakres zadania: Uprz ątni ęcie śmieci , wyrównanie i utwardzenie terenu, zasianie trawy, IV kw. 2010 - 80.000 zł / 60.000 zł 13 Koce Borowe wyposa Ŝenie w ławki, bramki i kosze na śmieci. I kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie warunków do aktywnego wypoczynku mieszka ńcom miejscowo ści, go ściom i turystom. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Koce Borowe Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek II kw. 2011 - 250.000 zł / 187.500 zł 14 chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. Koce Borowe IV kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Koce Borowe. Nazwa zadania: Stworzenie miejsca spotka ń – „O środka Aktywno ści Wiejskiej” – remont świetlicy wiejskiej we wsi Olendy Zakres zadania: wymiana pokrycia dachowego, docieplenie budynku i wykonanie elewacji, wymiana okien i drzwi, remont podłóg, odnowienie sufitów i ścian, wykonanie III kw. 2010 - 300.000 zł / 225.000 zł 15 instalacji c.o. i wod. kan., wymiana instalacji elektrycznej, utwardzenie terenu wokół Olendy I kw. 2011 (75,00%) świetlicy kostk ą brukow ą, wyposa Ŝenie w stoły , krzesła i ławki. Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom wsi Olendy miejsca spotka ń, uczynienie ze świetlicy centrum Ŝycia wsi, zapewnienie warunków do prowadzenia działalno ści kulturalnej, rozwoju zainteresowa ń. 16 Nazwa zadania: Adaptacja budynku byłej zlewni mleka na potrzeby klubu dla młodzie Ŝy Olendy II kw. 2012 - 200.000 zł / 150.000 zł

162 wsi Olendy III kw. 2012 (75,00%) Zakres zadania: Remont budynku – wymiana pokrycia dachowego, wymiana okien i drzwi, remont pomieszcze ń wewn ątrz budynku, wykonanie zadaszenia nad ramp ą, zakup wyposa Ŝenia – krzeseł, stołu bilardowego, stołu do ping-ponga, 2 komputerów, drukarki. Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie miejsca do sp ędzania wolnego czasu przez młodzie Ŝ, rozwoju jej zainteresowa ń. Nazwa zadania: Budowa boiska we wsi Olendy Zakres zadania: wyrównanie i utwardzenie terenu, usuni ęcie zakrzacze ń, zasianie trawy, II kw. 2011 - 80.000 zł / 60.000 zł 17 wyposa Ŝenie w ławki, bramki i kosze na śmieci. Olendy III kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie warunków do aktywnego wypoczynku mieszka ńcom miejscowo ści, go ściom i turystom. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Olendy Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek III kw. 2012 - 250.000 zł / 187.500 zł 18 chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. Olendy II kw. 2013 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Olendy. Nazwa zadania: Zagospodarowanie stawu wiejskiego we wsi Olendy Zakres zadania: poszerzenie stawu i podniesienie jego północnego brzegu, zasianie trawy, posadzenie drzew i krzewów, budowa wiaty turystycznej, wygospodarowanie II kw. 2011 - 100.000 zł / 75.000 zł 19 miejsca na ognisko, zakup koszy na śmieci. Olendy III kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie ogólnodost ępnego miejsca rekreacji i wypoczynku dla mieszka ńców, go ści i turystów przebywaj ących we wsi Rudka, poprawa estetyki i ogólnego wizerunku miejscowo ści. Nazwa zadania: Remont świetlicy wiejskiej we wsi Karp Zakres zadania: wymiana pokrycia dachowego, docieplenie budynku i wykonanie elewacji, wymiana okien i drzwi, remont podłóg, odnowienie sufitów i ścian, wykonanie instalacji c.o. i wod. kan., wymiana instalacji elektrycznej, utwardzenie terenu wokół II kw. 2010 - 300.000 zł / 225.000 zł 20 Karp świetlicy kostk ą brukow ą, wyposa Ŝenie w stoły , krzesła i ławki. IV kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom wsi Karp miejsca spotka ń, uczynienie ze świetlicy centrum Ŝycia wsi, zapewnienie warunków do prowadzenia działalno ści kulturalnej, rozwoju zainteresowa ń. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Karp Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek II kw. 2011 - 150.000 zł / 112.500 zł 21 Karp chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. III kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania

163 si ę po miejscowo ści Karp. Nazwa zadania: Remont świetlicy wiejskiej we wsi Niemyje Z ąbki Zakres zadania: wymiana pokrycia dachowego, docieplenie budynku i wykonanie elewacji, wymiana okien i drzwi, remont podłóg, odnowienie sufitów i ścian, wykonanie instalacji c.o. i wod. kan., wymiana instalacji elektrycznej, utwardzenie terenu wokół II kw. 2012 - 300.000 zł / 225.000 zł 22 Niemyje Z ąbki świetlicy kostką brukow ą, wyposa Ŝenie w stoły , krzesła i ławki. IV kw. 2012 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom wsi Niemyje Z ąbki miejsca spotka ń, uczynienie ze świetlicy centrum Ŝycia wsi, zapewnienie warunków do prowadzenia działalno ści kulturalnej, rozwoju zainteresowa ń. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Niemyje Z ąbki Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek III kw. 2012 - 200.000 zł / 150.000 zł 23 chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. Niemyje Z ąbki IV kw. 2012 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Niemyje Z ąbki. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Niemyje Skłody Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek II kw. 2011 - 250.000 zł / 187.500 zł 24 chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. Niemyje Skłody III kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Niemyje Skłody. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Niemyje Nowe Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek II kw. 2011 - 250.000 zł / 187.500 zł 25 chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. Niemyje Nowe III kw. 2011 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Niemyje Nowe. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Niemyje Stare Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek IV kw. 2011 - 250.000 zł / 187.500 zł 26 chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. Niemyje Stare III kw. 2012 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Niemyje Stare. Nazwa zadania: Budowa chodników we wsi Niemyje Jarn ąty Zakres zadania: Przygotowania podło Ŝa, zakopanie kraw ęŜ ników i uło Ŝenie płytek IV kw. 2011 - 200.000 zł / 150.000 zł 27 chodnikowych oraz wykonanie zjazdów z polbruku. Niemyje Jarn ąty III kw. 2012 (75,00%) Uzasadnienie: Celem projektu jest poprawa stanu bezpiecze ństwa i wygody poruszania si ę po miejscowo ści Niemyje Jarn ąty.

164

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Szepietowo

Warto ść zadania Czas realizacji brutto w PLN (z dokładno ści ą do Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania Miejsce realizacji /warto ść kwartałów danego dofinansowania roku) (75%) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania : Remont Gminnego O środka Kultury w Szepietowie, w tym sali kina 450.000 zł / Zakres zadania : Wymiana stolarki drzwiowej wewn ętrznej, remont posadzek, 337.500 zł wykonanie gładzi szpachlowej ścian, malowanie ścian, remont sceny, wyposa Ŝenie klaso- IV kw. 2009 - 1 Szepietowo (75,00%) pracowni sztuk 2, wykonanie nagło śnienia. II kw. 2010

Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie miejscowo ści Szepietowie i okolicznych

wsi kreatywnego sp ędzenia czasu, rozwój kulturalny Nazwa zadania : Wykonanie boiska wielofunkcyjnego oraz zagospodarowanie zbiorników wodnych sztuk 2 w miejscowo ści Szepietowo Janówka Zakres zadania : Wykonanie boiska trawiastego o rozmiarach 30m x 50m do gry w piłk ę no Ŝną, boisko do siatkówki o wymiarach 18m x 9 m, zagospodarowanie pod k ątem 80.000 zł / rekreacyjnym zbiorników wodnych w miejscowo ści. Szepietowo II kw. 2010 - 2 40.000 zł (50,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom, szczególnie młodzie Ŝy Janówka IV kw. 2010

wiejskiej miejscowo ści wsi Szepietowo Janówka i okolicznych wsi mo Ŝliwo ści zdrowego sp ędzania wolnego czasu. Zagospodarowanie zbiorników wodnych poło Ŝonych w centrum miejscowo ści poprawi estetyk ę miejscowo ści i stworzy dodatkowy teren do rekreacji. Nazwa zadania : Wykonanie boiska wielofunkcyjnego oraz zagospodarowanie w miejscowo ści Wojny Pogorzel Zakres zadania : Wykonanie boiska trawiastego o rozmiarach 30m x 50m do gry w piłk ę II kw. 2010 - 50.000 zł / 3 no Ŝną, boisko do siatkówki o wymiarach 18m x 9 m. Wojny Pogorzel IV kw. 2010 22.500 zł (45,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom szczególnie młodzie Ŝy wiejskiej miejscowo ści wsi Wojny Pogorzel i okolicznych wsi mo Ŝliwo ści zdrowego sp ędzania wolnego czasu. ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Przebudowa parkingu na ulicy Kolejowej w Szepietowie III kw. 2009 r. - IV 230.000 zł / 1 Szepietowo kw. 2009 115.000 zł

165 (50,00%) Budowa boiska wielofunkcyjnego w Wojnach Krupach o nawierzchni poliuretynowej 400.000 zł / III kw. 2009 r. - IV 2 Wojny Krupy 200.000 zł kw. 2009 (50,00%) Urz ądzenie świetlicy środowiskowej w D ąbrówce Ko ścielnej Dąbrówka III kw. 2009 r. - IV 120.000 zł / 3 Ko ścielna kw. 2009 60.000 zł (50,00%)

Tab. Zadania do realizacji w ramach Odnowy wsi w gminie Wysokie Mazowieckie Lp. Nazwa, opis i uzasadnienie zadania Miejsce realizacji Czas realizacji (z Warto ść zadania dokładno ści ą do brutto w PLN /warto ść kwartałów dofinansowania (75%) danego roku) ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 4 OSI PROW - LEADER Nazwa zadania : Przebudowa i remont remizy OSP na świetlic ę wiejsk ą w miejscowo ści Jabłonka Ko ścielna Zakres zadania : wymian dachu i elewacji, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, 100.000 zł /75.000 zł adaptacja pomieszcze ń na sanitariaty, wyposa Ŝenie w stoły i krzesła, oraz wyposa Ŝenie Jabłonka I kw. 2010 - 1 (75,00%) zaplecza kuchennego, utwardzenie miejsc parkingowych, wykonanie ogrodzenia itd. Ko ścielna III kw. 2010

Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Jabłonka Ko ścielna mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd Nazwa zadania : Zagospodarowanie terenu przy Świetlicy Wiejskiej w miejscowo ści Mystki Rzym oraz wyposa Ŝenie świetlicy na potrzeby mieszka ńców. Zakres zadania : Adaptacja zbiornika wodnego przy świetlicy wiejskiej na cele rekreacyjne, zagospodarowanie zieleni wokół świetlicy, wyposa Ŝenie świetlicy 104.000 zł /78.000 zł I kw. 2010 - 2 wiejskiej w stoły i krzesła, oraz wyposa Ŝenie zaplecza kuchennego, utwardzenie miejsc Mystki Rzym (75,00%) III kw. 2010 parkingowych, wykonanie ogrodzenia itd. Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Mystki Rzym mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd Nazwa zadania : Adaptacja (przebudowa) remizy OSP na świetlic ę wiejsk ą w II kw. 2010 - IV 100.000 zł /75.000 zł 3 Świ ęck Wielki miejscowo ści Świ ęck Wielki kw. 2010 (75,00%)

166 Zakres zadania : wymian dachu i elewacji, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, adaptacja pomieszcze ń na sanitariaty, wyposa Ŝenie w stoły i krzesła, oraz wyposa Ŝenie zaplecza kuchennego, utwardzenie miejsc parkingowych, wykonanie ogrodzenia itd. Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Świ ęck Wielki mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd Nazwa zadania : Adaptacja (przebudowa) remizy OSP na świetlic ę wiejsk ą w miejscowo ści Kalinowo Czosnowo Zakres zadania : wymian dachu i elewacji, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, adaptacja pomieszcze ń na sanitariaty, wyposa Ŝenie w stoły i krzesła, oraz wyposa Ŝenie Kalinowo II kw. 2010 - IV 100.000 zł /75.000 zł 4 zaplecza kuchennego, utwardzenie miejsc parkingowych, wykonanie ogrodzenia itd. Czosnowo kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Kalinowo Czosnowo mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, rozwój kulturalny, aktywizacja, itd ODNOWA I ROZWÓJ WSI W RAMACH 3 OSI PROW Nazwa zadania : Renowacja zabytkowego obiektu jakim jest zespół ko ścioła parafialnego pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Jabłonce Ko ścielnej. Zakres zadania : wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, naprawa murów Jabłonka III kw. 2009 - III 300.000 zł / 225.000 zł 1 zabytkowych. Ko ścielna kw. 2010 (75,00%) Uzasadnienie : Celem projektu jest zachowanie zabytkowej architektury sakralnej dla przyszłych pokole ń. Nazwa zadania : Zagospodarowanie zbiornika wodnego w miejscowo ści Tybory Kamianka na cele rekreacyjno- retencyjne Zakres zadania : Adaptacja zbiornika wodnego na cele rekreacyjno- retencyjne II kw. 2009 - IV 100.000 zł /50.000 zł 2 Tybory Kamianka Uzasadnienie : Celem projektu jest stworzenie mieszka ńcom miejscowo ści Tybory kw. 2009 (50,00%) Kamianka mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, zadanie to równie Ŝ poprawi walory przyrodnicze gminy, itd Nazwa zadania : Remont i zagospodarowanie infrastruktury sportowej w Jabłonce Ko ścielnej. Zakres zadania : remont boiska, zagospodarowanie terenu zieleni wokół boiska Jabłonka II kw. 2009 - IV 100.000 zł /50.000 zł 3 Uzasadnienie : Celem projektu jest poprawa wizerunku boiska oraz warunków Ko ścielna kw. 2009 (50,00%) eksploatacji przez u Ŝytkowników, stworzenie mieszka ńcom przede wszystkim dzieciom i młodzie Ŝy miejscowo ści mo Ŝliwo ści kreatywnego sp ędzania wolnego czasu, itd

167 XI. Opis procesu przygotowania LSR

Przygotowanie Lokalnej Strategii Rozwoju zostało poprzedzone szeregiem działa ń, pozwalaj ących na zidentyfikowanie problemów obszaru, co umo Ŝliwiło pó źniejsze zdefiniowanie celów, których realizacja b ędzie prowadzi ć do poprawy jako ści Ŝycia i eliminacji barier, ograniczaj ących dalszy rozwój. Główn ą rol ę w opracowywaniu strategii dla danego regionu odegrali lokalni liderzy osoby, reprezentuj ące sektor publiczny, gospodarczy i społeczny oraz przedstawiciele biznesu, O środka Doradztwa Rolniczego i stowarzysze ń, aktywnie uczestnicz ące w budowaniu Lokalnej Strategii Rozwoju brały udział w licznych warsztatach oraz spotkaniach i konsultacjach, których celem było wypracowanie wspólnego stanowiska, co do istniej ących problemów obszaru oraz propozycji ich rozwi ązania. Swoje wnioski i uwagi wnosiła tak Ŝe miejscowa ludno ść , podczas licznych spotka ń oraz poprzez badania ankietowe. Rol ę moderatora odegrał przedstawiciel firmy doradczej, który kierował dyskusj ą, porz ądkował i systematyzował wypowiedzi oraz utrwalał wyniki dyskusji. Podczas tworzenia LSR starano si ę wł ączy ć w proces jej budowania jak najwi ększ ą grup ę miejscowej ludno ści, aby dopasowa ć mo Ŝliwie jak najlepiej strategi ę do specyfiki otoczenia.

Poni Ŝszy schemat prezentuje główne etapy procesu przygotowania strategii.

Diagnoza

Spotkania konsultacyjne

Ankiety i

badania Dodatkowe konsultacje społeczne

Konsultacje społeczne Punkt konsultacyjny

Okre ślenie WYZNACZENIE Strona Analiza misji oraz internetowa i SWOT celów OPERACJI ORAZ inne ogólnych i USTALENIE szczegółowych BUD śETU

UZYSKANIE INFORMACJI

STATYSTYCZNYCH O OBSZARZE 8 GMIN

168 Zgodnie z powy Ŝszym schematem podstaw ą do przygotowania LSR były konsultacje społeczne oraz uzyskanie informacji statystycznych i liczbowych o obszarze. Informacje statystyczne zostały pozyskane z dokumentów strategicznych ka Ŝdej z gmin oraz Urz ędu Statystycznego, Urz ędu Pracy oraz innych instytucji mog ących dostarczy ć wszelkich danych liczbowych lub opisowych. DąŜą c do umo Ŝliwienia jak najszerszemu gronu mieszka ńców udziału w dyskusjach, ustalono równie Ŝ harmonogram spotka ń we wszystkich gminach wchodz ących w skład LGD. Harmonogram miał informowa ć mieszka ńców o mo Ŝliwo ści wypowiedzenia si ę, co do głównych zasobów oraz barier w rozwoju, identyfikacji celów, mo Ŝliwo ści współpracy pomi ędzy gminami i czynnego zainteresowania udziałem w rozwoju gmin. Na proces konsultacji społecznych składało si ę kilka elementów, z których najistotniejsze to spotkania prowadzone z mieszka ńcami, przedstawicielami trzech sektorów , badania ankietowe , punkt informacyjno-konsultacyjny oraz strona internetowa i tablice informacyjne w ka Ŝdej z gmin. Spotkania konsultacyjne z mieszka ńcami oraz lokalnymi liderami miały charakter otwarty i były powtarzane cyklicznie, podczas ka Ŝdego etapu procesu tworzenia LSR. W spotkaniach brali udział członkowie wszystkich sektorów: społecznego, publicznego i gospodarczego . Podczas spotka ń omawiana była tematyka zwi ązana z diagnoz ą obszaru, analiz ą SWOT, misj ą i celami oraz szczegółowymi operacjami i bud Ŝetem. Poruszane i omawiane podczas spotka ń oczywi ście były równie Ŝ inne, bardziej szczegółowe kwestie, takie jak zmiany w Statucie Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” dostosowuj ące Statut do zapisów ustawy z 7 marca 2007 r., procedury i regulaminy. Spotkania odbywały si ę od pocz ątku roku 2008 i obejmowały swoim zakresem wszystkie gminy wchodz ące w skład Stowarzyszenia. Dzi ęki spotkaniom miejscowa ludno ść mogła dokładniej zapozna ć si ę z tematyk ą i głównymi zało Ŝeniami opracowanej wspólnie strategii. Opracowywanie celów w ramach LSR było stopniowym procesem, którego pierwszym etapem była konferencja otwarcia, umo Ŝliwiaj ąca przyszłym partnerom zgłaszanie propozycji wspólnych działa ń oraz poszukiwanie płaszczyzn współpracy. Na pocz ątku 2008 r. w ka Ŝdej z gmin tworz ących LGD odbył si ę cykl szkole ń obejmuj ących prezentacj ę zało Ŝeń programu, przedstawiaj ącą charakterystyk ę trójsektorowego partnerstwa oraz szanse, jakie dla rozwoju obszarów wiejskich stwarza uczestnictwo w programie. Nast ępnie miały miejsce spotkania szkoleniowo-informacyjne, podczas których przedstawiciele trzech sektorów z ka Ŝdej, wchodz ącej w skład LGD, gminy zgłaszali pierwsze propozycje dotycz ące wizji oraz kierunku rozwoju. Zdiagnozowano ponadto podstawowe problemy wyst ępuj ące na opisywanym obszarze, a tak Ŝe dokonywano pierwszych prób okre ślenia celów i propozycji działa ń. W spotkaniach tych wzi ęli udział przedstawiciele wszystkich gmin bior ących udział w projekcie m.in. samorz ądy, przedsi ębiorcy, ju Ŝ działaj ące stowarzyszenia i organizacje pozarz ądowe oraz media.

169 W ramach konsultacji społecznych przeprowadzono równie Ŝ badania ankietowe w śród mieszka ńców obszaru LGD, w których uczestniczyło 915 osób. Mieszka ńcy mieli mo Ŝliwo ść wypowiedzenia si ę co do głównych zasobów oraz barier w rozwoju, identyfikacji celów, mo Ŝliwo ści współpracy pomi ędzy gminami i czynnego zainteresowania udziałem w rozwoju gmin. Z przeprowadzonej ankiety wynika, Ŝe a Ŝ 85,50% mieszka ńców za główn ą przyczyn ę braku rozwoju obszaru uwa Ŝa brak kapitału. Brak atrakcyjnych ofert dla potencjalnych inwestorów wskazało 79,00% ankietowanych, opuszczanie wsi przez młodych 70,90%, słab ą infrastruktur ę 54,50%, za ś brak ch ęci do zmian 51,40%. Pozytywnym wynikiem jest wiara mieszka ńców w rozwój regionu. A Ŝ 78,00% ankietowanych uwa Ŝa rozwój za mo Ŝliwy, a przeciwnego zdania jest zaledwie 3,40% badanych. Wśród zasobów regionu, których wykorzystanie mo Ŝe przyczyni ć si ę do jej rozwoju 81,60% ankietowanych uwa Ŝa ogół zasobów naturalnych, 82,90% najbardziej docenia zasoby materialne, 62,50% zasoby gospodarcze, za ś 65,60% zasoby ludzkie. Blisko 75% ankietowanych jest zdania, iŜ wykorzystanie zasobów naturalnych gminy mo Ŝe wpłyn ąć na jej rozwój gospodarczy, a przeciwnego zdania jest 8,70% badanych. Istotna jest opinia mieszka ńców na temat współpracy mi ędzygminnej. 85,00% ankietowanych uwa Ŝa, i Ŝ współdziałanie gmin zwi ększy szanse rozwoju regionu i mo Ŝe pozytywnie wpłyn ąć na jego atrakcyjno ść . Najlepszym i realnym pomysłem na rozwój gminy jest, według mieszka ńców, wzrost poziomu małej i średniej przedsi ębiorczo ści (72,40%) oraz promocja i rozwój turystyki wiejskiej i agroturystyki (78,60%), które wraz z budow ą szlaków rowerowych, pieszych i promowanie walorów rekreacyjnych obszaru (59,20%) oraz wykorzystaniem bogactw naturalnych i materialnych (51,90%) stanowią zakres głównych celów działania zdefiniowanych w LSR. Na terenie LGD w czasie trwania konsultacji funkcjonował równie Ŝ punkt informacyjno- konsultacyjny , który miał jeszcze bardziej poszerzy ć kr ąg osób bior ących udział w budowie strategii. Punkt działał w miejscowo ści Wysokie Mazowieckie. W miejscu tym dystrybuowane były ulotki informacyjne dotycz ące tematyki LSR oraz rozdawane do wypełniania mieszka ńcom ankiety. Ponadto ka Ŝdy obywatel mógł w punkcie zaczerpn ąć informacji ustnej dotycz ącej LSR. Pracownicy punktu zach ęcali równie Ŝ mieszka ńców do czynnego uczestnictwa w konsultacjach społecznych. W ramach innych dodatkowych działa ń zwi ązanych z procesem przygotowywania LSR mo Ŝna wymieni ć stron ę internetow ą oraz tablice informacyjne w urz ędach gmin . Te elementy konsultacji społecznych równie Ŝ przyczyniły si ę do znacznego rozpowszechnienia wiedzy o LSR i prowadzonych w zwi ązku z tym konsultacjach społecznych. Strona internetowa (http://www.krainabobra.pl/ ), była wykorzystywana podczas konsultacji społecznych jako kanał dystrybucji informacji oraz źródło wiedzy dla mieszka ńców. Wszyscy mieszka ńcy za pomoc ą Internetu mieli mo Ŝliwo ść zapoznania si ę na bie Ŝą co z post ępem prac nad strategi ą. Na stronie internetowej były opisywane wszelkie spotkania konsultacyjne odbywaj ące si ę na terenie LGD. Poprzez stron ę mieszka ńcy mogli równie Ŝ wypełni ć ankiet ę w wersji elektronicznej oraz przesła ć do punktu konsultacyjnego za pomoc ą e-maila. Na tablicach informacyjnych były natomiast wywieszane

170 wszelkie wa Ŝne informacje dotycz ące konsultacji społecznych, w szczególno ści terminy i miejsca spotka ń konsultacyjnych, informacje o stronie internetowej oraz krótki opis zwi ązany z tematyk ą LSR. Tak przeprowadzone konsultacje społeczne dały mo Ŝliwo ść ci ągłego oraz szerokiego uczestnictwa wszystkich zainteresowanych mieszka ńców w procesie powstawania LSR. Materiały i informacje zgromadzone podczas przeprowadzonych konsultacji społecznych posłu Ŝyły do utworzenia analizy SWOT obszaru LGD oraz w pó źniejszej fazie do wyznaczenia misji, celów i operacji. Prowadzone podczas tych etapów były równie Ŝ konsultacje dodatkowe, z lokalnymi liderami, których celem było doprecyzowanie i czasami uszczegółowienie niektórych informacji oraz weryfikacja dotychczasowych zapisów zawartych w LSR. Opisane powy Ŝej etapy oraz sposoby ich realizacji i konsultacji doprowadziły do powstania niniejszej strategii.

XII. Opis procesu wdra ŜŜŜania i aktualizacji LSR

Program Leader zakłada udział lokalnej społeczno ści w kształtowaniu polityki regionu, dlatego bardzo istotnym elementem wdra Ŝania i aktualizacji strategii, jest proces informowania jak najwi ększego grona mieszka ńców obszaru o wszelkich działaniach z tym zwi ązanych. System informowania mieszka ńców o wszelkich wydarzeniach zwi ązanych z wdra Ŝaniem oraz aktualizowaniem powinien by ć oparty o zasady jawno ści, aktualno ści, dost ępno ści oraz systematyczno ści. Dzi ęki takiemu podej ściu zapewniony b ędzie równy dost ęp do informacji dla wszystkich mieszka ńców obszaru LGD. Poni Ŝej zostan ą opisane kanały i sposoby dystrybucji informacji, które b ędą wykorzystywane w procesie wdra Ŝania i aktualizacji strategii. Dokument LSR b ędzie wydrukowany w kilkunastu egzemplarzach i udostępniony do wgl ądu dla mieszka ńców w biurze LGD oraz w punkcje konsultacyjno-informacyjnym. Ponadto mieszka ńcy będą mogli zapozna ć si ę z cał ą strategi ą dzi ęki stronie internetowej LGD. Na stronie internetowej LGD oraz stronach internetowych wszystkich uczestnicz ących w niej gmin, b ędzie dost ępny plik strategii w formacie PDF, który ka Ŝdy zainteresowany b ędzie mógł pobra ć na swój komputer lub otworzy ć on-line i przeczyta ć. LGD zamierza informowa ć mieszka ńców o wszelkich działaniach zwi ązanych z aktualizacj ą i wdra Ŝaniem poprzez : Spotkania z miejscow ą ludno ści ą – na których b ędą omawiane zagadnienia zwi ązane z wdra Ŝaniem strategii, w szczególno ści dotyczy ć to b ędzie mo Ŝliwych do realizacji operacji w ramach ka Ŝdego działania, kryteriów oceny operacji, informacji dotycz ących kwot wnioskowanych w ramach poszczególnych działa ń. Spotkania spełniałyby równie Ŝ funkcj ę informacyjn ą dla mieszka ńców o post ępach prac i działa ń LGD dotycz ących wdra Ŝania strategii. Na spotkaniach mo Ŝe

171 by ć równie Ŝ omawiany sposób, zakres oraz cz ęstotliwo ść dokonywania aktualizacji. Podczas spotka ń mieszka ńcy mieliby mo Ŝliwo ść zaproponowania zmian, które mogłyby zosta ć zawarte w zaktualizowanym dokumencie. Spotkania organizowane byłyby w ka Ŝdej gminie co najmniej raz w roku. Funkcjonowanie biura LGD oraz punktu konsultacyjno-informacyjnego – biuro LGD będzie informowało o działaniach Stowarzyszenia i promowało jego dorobek a w konsekwencji zach ęcało mieszka ńców do zainteresowania Programem Leader i wykorzystaniem szans jakie stwarza Lokalna Strategia Rozwoju. Przez cały okres wdra Ŝania LSR, biuro LGD b ędzie dost ępne dla mieszka ńców, a pracownicy b ędą udzielali wszelkich informacji o funkcjonowaniu LGD oraz informowali beneficjentów o działaniach zwi ązanych z wdra Ŝaniem i aktualizacj ą LSR. Ka Ŝdy obywatel chc ący pozyska ć informacje dotycz ące mo Ŝliwo ści wnioskowania o przyznanie dotacji będzie otrzymywał wszelkie wyja śnienia oraz pomoc doradcz ą w tym zakresie. Na terenie LGD będzie równie Ŝ działał punkt konsultacyjno-informacyjny, który podobnie jak Biuro LGD, w trakcie trwania poszczególnych naborów wniosków o dofinansowanie projektów w ramach Strategii b ędzie równie Ŝ świadczył bezpłatne usługi doradcze dla beneficjentów poszczególnych działa ń dotycz ące projektowania operacji lub przygotowywania wniosków i zał ączników w ramach ubiegania si ę beneficjentów o wsparcie. W trakcie wdra Ŝania LSR mo Ŝliwe b ędzie uzyskanie profesjonalnego wsparcia w cz ęsto skomplikowanych projektach i wnioskach. Takie wsparcie zapewni ą eksperci firm doradczych, którzy w miar ę potrzeb b ędą zapraszani do biura lub punktu konsultacyjnego. W biurze lub punkcie konsultacyjnym mieszka ńcy b ędą mogli równie Ŝ zgłasza ć swoje uwagi dotycz ące Strategii, które b ędą archiwizowane przez pracowników, a nast ępnie posłu Ŝą podczas przeprowadzania aktualizacji LSR. Wszelkie informacje o wdra Ŝaniu Strategii oraz o procesie aktualizacji b ędą równie Ŝ zamieszczane na stronie internetowej LGD i wszystkich gmin, a w pó źniejszym czasie na nowej wirtualnej platformie internetowej, który ma zast ąpi ć stron ę LGD. Planuje si ę umie ści ć dwie oddzielne zakładki na stronie dotycz ące „Aktualizacji LSR” i „Wdra Ŝania LSR”. W tych zakładkach b ędą si ę znajdowały wszelkie informacje dla mieszka ńców zwi ązane z t ą tematyk ą. Zakładka dotycz ąca aktualizacji b ędzie zawierała w szczególno ści takie dane jak: zakres aktualizacji, opis sposobu aktualizacji, termin rozpocz ęcia aktualizacji, form ę zgłaszania sugestii zmian w Strategii, będzie równie Ŝ zał ączony formularz na którym ka Ŝdy internauta b ędzie mógł zamie ści ć proponowane zmiany. Podobnie b ędzie wygl ądała zakładka dotycz ąca wdra Ŝania, z t ą jednak ró Ŝnic ą, Ŝe zawarte w niej informacje b ędą raczej dotyczyły harmonogramu i trybu naboru wniosków, kryteriów oceny wniosków, mo Ŝliwo ści uzyskania wsparcia doradczego, b ędą zamieszczone wzory wniosków i wiele innych rzeczy. Kolejnym sposobem informowania o procesie aktualizacji oraz wdra Ŝaniu LSR b ędą ogłoszenia w lokalnej prasie oraz rozgło śniach radiowych . Planowane jest zamieszczanie ogłosze ń w gazetkach lokalnych wydawanych przez poszczególne gminy oraz jednej gazecie o wi ększym

172 zakresie terytorialnym, która jest najchętniej czytana na obszarze LGD. W miar ę mo Ŝliwo ści informacje b ędą ogłaszane przez lokalne rozgło śnie radiowe. Informacje w mediach b ędą si ę ukazywały w szczególno ści przed ogłaszaniem konkursów na nabór wniosków. Pozwoli to na dotarcie nawet do tych mieszka ńców, którzy nie śledz ą strony internetowej, nie odwiedzaj ą punktu konsultacyjnego czy biura LGD. Informacje w mediach b ędą lakoniczne, ale b ędą przykuwały uwag ę mieszka ńców oraz wskazywały na miejsca, w których mo Ŝna si ę dowiedzie ć wi ęcej i informowały o terminach. Tablice informacyjne rozmieszczone na terenie LGD oraz plakaty i ulotki b ędą równie Ŝ bardzo powszechnie wykorzystywane w procesie informowania społecze ństwa o działaniach nakierowanych na aktualizacj ę oraz wdra Ŝanie LSR. Te elementy przekazu b ędą skierowane dla ludzi, którzy nie wykorzystuj ą Internetu i komputera w codziennym Ŝyciu oraz dla tych, którzy nie uczestnicz ą aktywnie w spotkaniach i nie odwiedzaj ą punktu konsultacyjnego lub biura. Na tablicach informacyjnych w urz ędach lub innych instytucjach publicznych b ędą systematycznie zamieszczane informacje o wszelkich spotkaniach, pracach lub innych działaniach które b ędą istotne z punktu widzenia mieszka ńców. Informacje zamieszczane na tablicach b ędą równie Ŝ dotyczyły tematyki aktualizacji i wdra Ŝania LSR. Poza tym na terenie LGD b ędą drukowane i dystrybuowane ulotki oraz plakaty informacyjne. Ulotki b ędą dost ępne w biurze LGD i punkcie konsultacyjnym oraz b ędą dystrybuowane w śród ludno ści na terenie LGD. Plakaty informacyjne b ędą równie Ŝ wywieszane na słupach informacyjnych oraz tablicach. Wszystkie te materiały b ędą miały na celu informowanie jak najszerszego grona ludno ści o działaniach zwi ązanych z aktualizacj ą oraz wdra Ŝaniem LSR. Materiały, które zostan ą zebrane w formie uwag i sugestii zmian od mieszka ńców oraz po przeprowadzeniu ewaluacji własnej b ędą archiwizowane przez pracowników biura i zostan ą wykorzystane podczas aktualizacji Strategii. Za przeprowadzenie aktualizacji odpowiedzialny jest Zarz ąd. Pierwsza aktualizacja Strategii planowana jest w roku 2011, chyba Ŝe zaistniej ą przesłanki do szybszej aktualizacji. Je Ŝeli zajdzie taka potrzeba Strategia b ędzie aktualizowana po raz kolejny. Na potrzeby aktualizacji mog ą zosta ć przeprowadzone dodatkowe badania ankietowe, które odb ędą si ę przed planowan ą zmian ą dokumentu. Informacja o aktualizacji b ędzie rozpowszechniona zgodnie z powy Ŝszym opisem kanałów dystrybucji informacji (prasa, strona LGD, punkt konsultacyjny, biuro LGD, plakaty ewentualnie media lokalne). Forma informowania o aktualizacji powinna by ć adekwatna do zakresu zmian, musi jednak zapewnia ć mieszka ńcom równy i powszechny dost ęp do informacji. Informacje zawierane w powy Ŝszych formach przekazu powinny ukazywa ć si ę systematycznie i by ć aktualne. Nadzór nad wdra Ŝaniem LSR b ędzie mo Ŝliwy dzi ęki okresowemu i systematycznemu dokonywaniu oceny stopnia wdro Ŝenia, celem zwi ększenia efektywno ści oraz poprawy skuteczno ści implementacji LSR. Proces wdra Ŝania i realizacji LSR b ędzie monitorowany. Na proces monitorowania składa ć si ę b ędą nast ępuj ące elementy:

173 o Analiza celów projektu – zakładaj ąca wykorzystanie matrycy logicznej ułatwiaj ącej monitorowanie poprzez weryfikacj ę przyj ętych zale Ŝno ści mi ędzy zdefiniowanymi w strategii celami i słu Ŝą cymi ich realizacji działaniami a oczekiwanymi rezultatami. Wzór matrycy znajduje si ę w niniejszej strategii w rozdziale czwartym. o Przegl ąd procedur wdra Ŝania – aktualizacja wszystkich procedur dotycz ących LSR przeprowadzana b ędzie raz w roku. O zwi ększeniu cz ęstotliwo ści aktualizacji b ędzie decydował Zarz ąd LGD je Ŝeli uzna, Ŝe istniej ą przesłanki aktualizacji. Organem, który b ędzie zatwierdzał zaktualizowane procedury b ędzie Walne Zebranie Członków. o Przegl ąd wska źników matrycy logicznej – przegl ąd i aktualizacja wska źników matrycy logicznej b ędzie nast ępował co najmniej raz na dwa lata, chyba Ŝe Zarz ąd postanowi inaczej. Nale Ŝy pami ęta ć przy zmianie wska źników podczas aktualizacji, aby były one mierzalne. Organem, który b ędzie zatwierdzał zaktualizowane wska źniki b ędzie Walne Zebranie Członków. o Sposoby raportowania post ępu prac – system raportowania post ępów prac b ędzie polegał na sporz ądzaniu pisemnych raportów przez Zarz ąd. Raport b ędzie obejmował wyszczególnienie wszelkich wdra Ŝanych operacji wraz z podaniem post ępu realizacji ka Ŝdej operacji a tak Ŝe szczegółowego opisu wykonanych i planowanych prac, problemów, wska źników oraz mo Ŝliwych terminów ich realizacji. Raport b ędzie sporz ądzany raz na 6 miesi ęcy i b ędzie przedstawiany Walnemu Zebraniu Członków.

XIII. Zasady i sposób dokonywania ewaluacji włwłasnejasnej

Ewaluacja – inaczej nazywana ocen ą sukcesu projektu jest bardzo wa Ŝnym elementem maj ącym wpływ na prawidłowe wdra Ŝanie Lokalnej Strategii Rozwoju. Zało Ŝone w LSR priorytety i cele podlega ć b ędą systematycznej ocenie według zało Ŝonego przez LGD planu. Plan ewaluacji pozwoli na metodyczn ą ocen ę realizacji LSR i b ędzie stanowił główne narz ędzie umo Ŝliwiaj ące reakcj ę na pojawiaj ące si ę rozbie Ŝno ści od przyj ętych zało Ŝeń tak aby w optymalny sposób realizowa ć zało Ŝone cele LSR i w jak najbardziej efektywny sposób wykorzysta ć środki b ędące do dyspozycji Lokalnej Grupy Działania przeznaczone na wdra Ŝanie LSR, Projekty współpracy i Funkcjonowanie. Punktem wyj ścia jest ewaluacja metod ą ex-ante, która jest narz ędziem szacowania i miała szerokie zastosowanie w konstruowaniu zało Ŝeń Lokalnej Strategii Rozwoju. Analizuj ąc mocne i słabe strony, szanse i zagro Ŝenia obszaru LGD, ocena ex-ante była podstaw ą do sformułowania zało Ŝeń wieloletniej strategii rozwoju jak ą jest LSR. Ocena ex-ante koncentrowała si ę wył ącznie na operacjach znajduj ących si ę w fazie planowania i b ędzie punktem wyj ścia dla ewaluacji prowadzonej w ramach planu, metod ą ex-post.

174 Plan ewaluacji obejmuje prowadzenie ewaluacji metodą ex-post dla ka Ŝdego zako ńczonego roku kalendarzowego. Ocena ta b ędzie obejmowała analiz ę zrealizowanych w danym okresie działa ń i operacji pod k ątem okre ślenia ich efektów oraz wpływu jakie miała ich realizacja na osi ągni ęcie zało Ŝonych celów i przedsi ęwzi ęć w ramach LSR. W trakcie przeprowadzania ewaluacji uwzgl ędnione zostan ą wska źniki oddziaływania i rezultatu (policzalne) w odniesieniu do poszczególnych przedsi ęwzi ęć . Ewaluacja b ędzie bazowa ć na wska źnikach zidentyfikowanych dla poszczególnych celów i przedsi ęwzi ęć stanowi ących ich kwalifikacj ę ilo ściow ą, rozumian ą w kategoriach oczekiwanych efektów rozwoju obszaru obj ętego LSR. W ramach LSR wskazano 3 przedsi ęwzi ęcia, które realizowane s ą poprzez wdra Ŝanie poszczególnych celów ogólnych i szczegółowych: Realizacj ę 1 Przedsi ęwzi ęcia. „B ądź markowy - zarabiaj z Bobrem” oparto o realizacj ę: celów ogólnych: 1. Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia 2. Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów 3. OŜywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD celów szczegółowych: 1.1. Zwi ększenie zakresu i poziomu wiedzy mieszka ńców nt. mo Ŝliwo ści realizacji zawodowej na obszarach wiejskich 1.2. Rozwój działalno ści pozarolniczej 1.3. Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej 2.1.Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć 2.2.Rozwój usług turystycznych 2.3. Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury turystycznej 2.4.Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów. 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Weryfikacj ę oparto na nast ępuj ących wska źnikach oddziaływania:

• Wzrost liczby osób pracuj ących na terenie LGD,

• Zmniejszenie ujemnego salda migracji i przyrostu naturalnego z terenów obszaru LGD,

• Wzrost liczby przedsi ębiorstw,

• Wzrost średniego dochodu na mieszka ńca. Weryfikacj ę oparto na nast ępuj ących wska źnikach rezultatu:

• Zwi ększenie do 2015 wykorzystania energii odnawialnej o minimum 10%

175 • Do 2015 utworzenie minimum 15 pozarolniczych miejsc pracy,

• Do 2015 minimum 20 firm ogłaszaj ące si ę na platformie internetowej

Realizacj ę 2. przedsi ęwzi ęcia Promocja regionu pod wspólnym hasłem „Wypoczynek na Podlasiu” oparto o realizacj ę: celów ogólnych: 1. Stworzenie warunków powstawania miejsc pracy poprzez wykorzystanie zasobów z obszaru Stowarzyszenia 2. Rozwój funkcji turystycznej poprzez popraw ę wizerunku obszaru oraz efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów 3. O Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD celów szczegółowych: 1.3.Ochrona środowiska i zwi ększenie świadomo ści proekologicznej oraz wykorzystania energii odnawialnej 2.1.Poznanie własnych walorów i słabo ści, które trzeba eliminowa ć 2.2.Rozwój usług turystycznych 2.3..Poprawa ilo ściowa i jako ściowa infrastruktury turystycznej 2.4.Promocja zasobów zmierzaj ąca do poprawy wizerunku obszaru LGD w śród potencjalnych turystów. 3.1.Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej 3.2.Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Weryfikacj ę oparto na nast ępuj ących wska źnikach oddziaływania:

• Zwi ększenie liczby turystów odwiedzaj ących teren LGD,

• Powstawanie infrastruktury technicznej i społecznej na obszarze obj ętym LSR,

• Wzrost dochodów mieszka ńców z tytułu prowadzenie działalno ści turystycznej,

• Wzrost dochodu gminy,

• Wzrost liczby sezonowych i stałych miejsc noclegowych, Weryfikacj ę oparto na nast ępuj ących wska źnikach rezultatu:

• Do 2015 oddanie do u Ŝytku przynajmniej 11 obiektów nowej infrastruktury turystycznej,

• W 2015 około 200 osób rocznie korzystaj ących z nowej bazy noclegowej,

• Przeszkolenie do 2011r. 30 przewodników wiejskich na obszarze LGD,

• Do 2014 powstanie przynajmniej 10 km szlaków turystycznych na terenie LGD.

Realizacj ę 3. przedsi ęwzi ęcia „śyj aktywnie i kulturalnie” oparto o realizacj ę: celów ogólnych: 3.O Ŝywienie Ŝycia kulturalnego i sportowego obszaru LGD

176 celów szczegółowych: 3.1.Rozwój infrastruktury kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej 3.2.Zwi ększanie liczby imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 3.3.Aktywizacja mieszka ńców Weryfikacj ę oparto na nast ępuj ących wska źnikach oddziaływania:

• Rozwój liczby (składu) powstałych NGO,

• Zwi ększenie liczby imprez organizowanych na obszarze LGD,

• Wzrost liczby obiektów ( świetlic) Ŝycia kulturalnego Weryfikacj ę oparto na nast ępuj ących wska źnikach rezultatu:

• Do 2014r. zmodernizowane b ędzie minimum 19 obiektów skupiaj ących Ŝycie społeczne mieszka ńców,

• W 2011r. przynajmniej 2000 osób uczestnicz ących w imprezach LGD,

• Minimum 200 nowych osób nale Ŝą cych do organizacji pozarz ądowych do 2014r.,

• Minimum 21 imprez na obszarze LGD do 2015r.

Ewaluacja okre śli czy w ramach wdra Ŝanych operacji udało si ę zrealizowa ć przedsi ęwzi ęcia i cele LSR oraz : o Czy osi ągni ęto po Ŝą dane wska źniki wyznaczonych wcze śniej mierników? o Jakimi kosztami udało si ę zrealizowa ć cel? o Czy działania podj ęte w ramach realizacji tego celu obj ęły wszystkie grupy docelowe? o Czy działania przyniosły długotrwały efekt? o Czy działania te przyczyniły si ę do poprawy sytuacji w pozostałych obszarach docelowych?

Dodatkowo proces dokonywania ewaluacji własnej mo Ŝe zosta ć poszerzony o przeprowadzenie ankiety, która umo Ŝliwi sformułowanie oceny społecznej dotycz ącej wska źników niepoliczalnych takich jak poprawa Ŝycia mieszka ńców w ich indywidualnym poczuciu oraz poprawa świadomo ści mieszka ńców, co do warto ści kulturowej oraz bogactwa zasobów naturalnych obszaru. Ewaluacj ą obj ęte b ędzie równie Ŝ funkcjonowanie LGD i procedury, którymi si ę posługuje. Ewaluacja okre śli czy w ramach wdra Ŝania LSR przyj ęto prawidłowy model funkcjonowania LGD oraz : o Czy przyj ęte procedury wyboru operacji do dofinansowania zostały prawidłowo skonstruowane i pozwalaj ą na obiektywn ą ocen ą? o Czy przyj ęta procedura odwołania od decyzji Rady pozwala na skuteczne odwołanie si ę wnioskodawcy? o Czy przyj ęte przez LGD kryteria oceny gwarantuj ą wyborów najlepszych operacji? o Czy przyj ęte przez LGD kryteria oceny gwarantuj ą obiektywny i przejrzysty wyborów operacji?

177 o Czy sposób informowania o naborze wniosków do dofinansowania zapewnia równy i niedyskryminuj ący dost ęp wnioskodawcom z całego obszaru LGD? o Jakie s ą jest powody nie wybierania operacji do dofinansowania w kontek ście ilo ściowym i przyczynowym? o Jaki jest stopie ń przygotowania wnioskodawców do naborów prowadzonych przez LGD w ramach poszczególnych działa ń (Odnowa wsi, Małe projekty, Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej, Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw)?

Wszystkie uzyskane w wyniku oceny informacje b ędą zebrane i poddane szczegółowej analizie. Ka Ŝdy kolejny raport ewaluacyjny b ędzie uwzgl ędniał stopie ń wykonania zało Ŝeń z lat poprzedzaj ących i w efekcie raport dotycz ący ostatniego roku wdra Ŝania LSR i funkcjonowania LGD będzie raportem ko ńcowym, zawieraj ącym podsumowanie ogółu działa ń w ramach wdra Ŝania lokalnej strategii rozwoju. W celu przeprowadzenia obiektywnej oceny przyj ęto wykonanie ewaluacji przez specjalistów zewn ętrznych. Organem upowa Ŝnionym do współpracy przy tworzeniu raportu ewaluacyjnego b ędzie Komisja Rewizyjna. Raport z ewaluacji powinien by ć wykonany po zako ńczeniu roku kalendarzowego i nie pó źniej ni Ŝ do ko ńca I kwartału roku nast ępnego. Raport z ewaluacji wdra Ŝania LSR, Projektów współpracy i funkcjonowania LGD b ędzie przedstawiany na Walnym Zebraniu Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Kraina Bobra” przez Zarz ąd LGD. Raport ko ńcowy powinien zawiera ć wnioski i rekomendowane sposoby wykorzystania informacji uzyskanych z ewaluacji w celu usprawnienia działania LGD. Przyj ęty sposób ewaluacji gwarantuje identyfikacj ę zagro Ŝeń dla efektywnego i racjonalnego wykorzystania dost ępnych dla LGD środków w ramach programu Leader w kontek ście przyj ętych celów LSR. W przypadku wskazania w raporcie zagro Ŝeń i konieczno ści wykonania korekt Zarz ąd przy współpracy Komisji Rewizyjnej b ędzie zobowi ązany do wprowadzenia metody ewaluacji on-going w celu monitorowania na bie Ŝą co wskazanych niebezpiecze ństw. Wybranie metody on-going wydaje si ę w pełni uzasadnione, poniewa Ŝ pozwala to z jednej strony nie dokonywa ć korekty na podstawie informacji z jednego roku (metoda ex-post), a z drugiej pozwala monitorowa ć zagro Ŝenie . Poprzez pogł ębion ą analiz ę, dokonywan ą na poziomie priorytetów, działa ń czy obszarów tematycznych, uzupełnia wyniki metody ex-post na bie Ŝą co. Wi ąŜ e si ę to ści śle z ekonomiczno ści ą działa ń, gdy Ŝ u Ŝycie niewła ściwych środków i podj ęcie nieadekwatnych działa ń zostanie szybko zidentyfikowane, co pozwoli na stosown ą korekt ę, prowadz ąc do istotnej oszcz ędno ści pieni ędzy, czasu i zasobów ludzkich. W razie potwierdzenia zagro Ŝeń wskazanych w raporcie, jest podstaw ą do rekomendowania zmian przez Zarz ąd Walnemu Zebraniu Członków, które mo Ŝe by ć zwołane w trybie nadzwyczajnym. Poni Ŝej przedstawiono schemat ukazuj ący pojmowanie ewaluacji w sposób procesowy. Schemat ilustruje tzw. ”zegar ewaluacyjny”. Poszczególne, nast ępuj ące po sobie etapy tworz ą planowany ci ąg działań ewaluacyjnych wyznaczaj ąc drog ę, która prowadzi systematycznie do

178 osi ągni ęcia kolejnych celów w procesie rozwoju. Przechodz ąc kolejne etapy mo Ŝna wyznaczy ć logiczny ci ąg zdarze ń. Etapy zegara ewaluacyjnego: 1. Sformułowanie celów, oczekiwa ń, strategii działania i wyników. (Co chcemy osi ągn ąć ?) 2. Plan ewaluacji (ustalenie działań ewaluacyjnych; Kto przeprowadzi ewaluacj ę?; Kto jest zainteresowany? Czemu b ędą słuŜyć wyniki?) 3. Okre śleniu kryteriów sukcesu i oceny.(Jak zmierzy efekty?; Jakie s ą kryteria oceny?) 4. Dyskusja i wybór konkretnych problemów (pyta ń; Co jest przedmiotem ewaluacji?; Co chcemy?; Co musimy wiedzie ć?) 5. Ustalenie źródeł i rodzajów informacji.(Kto i jakich informacji potrzebuje?) 6. Wybór metod i technik gromadzenia danych. 7. Opracowanie odpowiednich narz ędzi.(Za pomoc ą jakich metod mo Ŝna odpowiedzie ć na pytania?) 8. Zebranie danych. 9. Techniczne opracowanie danych. 10. Dyskusja na temat danych i ich analiza.(Jakie informacje, wyniki otrzymujemy?) 11. Ocena wyników, porównanie z oczekiwaniami.(Jakie znaczenie maj ą wyniki dla naszej pracy?; Czy mogliby śmy zrealizowa ć cele?) 12. Przeformułowanie celów, zaplanowanie nowych działań.

179

Rys. Zegar ewaluacyjny

Jakie znaczenie maj ą 12. Przefor- wyniki dla naszej mułowanie Co chcemy pracy? Czy mogli śmy celów, osi ągn ąć ? zrealizowa ć cele? zaplanowanie   nowych działa ń 1. Sformuło- Kto przeprowadzi Jakie 11. Ocena anie celów, ewaluacj ę? Kto jest informacje, wyników i oczekiwa ń, zainteresowany? wyniki porównanie z strategii Czemu b ędą słu Ŝyć otrzymali śmy? oczekiwaniami działania i wyniki?  wyników 

2. Plan Jak zmierzy ć 10. Dyskusja na ewaluacji efekty? Jakie temat danych i (ustalenie są kryteria ich analiza działa ń oceny? ewaluacyjnych) 

9. Techniczne 3. Okre ślenie opracowanie kryteriów danych sukcesu i oceny

4. Dyskusja i wybór 8. Zebranie konkretnych danych problemów

 5. Ustalenie Co jest 7. Opracowanie ź ródeł i przedmiotem odpowiednich rodzajów narz ędzi ewaluacji? Co informacji chcemy, musimy

  wiedzie ć? 6. Wybór Za pomoc ą, Kto i jakich technik i metod jakich metod informacji gromadzenia mo Ŝna potrzebuje? odpowiedzie ć danych na pytania?

Głównym celem sporz ądzania raportów ewaluacyjnych b ędzie mo Ŝliwo ść usprawniania funkcjonowania LGD. Wyniki oceny celów, przedsi ęwzi ęć oraz sposobu działania i efektywno ści funkcjonowania LGD, w przypadku zdiagnozowania odchylenia lub problemów, b ędą słu Ŝyły do wprowadzania zmian i optymalizacji wdra Ŝania LSR. Zarz ąd po zapoznaniu si ę z wynikami ewaluacji, będzie przygotowywał plan zmierzaj ący do eliminacji wszelkich odchyle ń i zagro Ŝeń. Plan ten b ędzie prezentowany na Walnym Zgromadzeniu Członków LGD i poddany jego ocenie. Wprowadzenie zmian uzale Ŝnione jest od pozytywnej oceny Walnego Zebrania Członków.

180 XIV. Powi ąąązania LSR z innymi dokumentami planistycznymi zwi ąąązanymi z obszarem obj ęęętym LSR oraz przewidyprzewidywanywany wpływ realizacji LSR na rozwójrozwój regionu

Działania wskazane w LSR s ą zgodne z priorytetowymi kierunkami rozwoju, przyj ętymi w Strategiach i Planach Rozwoju Lokalnego gmin wchodz ących w skład LGD, ze Strategi ą Rozwoju Powiatu Wysokomazowieckiego na lata 2004-2014, Strategi ą Rozwoju Powiatu Bialskiego, Strategi ą Rozwoju Województwa Podlaskiego na lata 2007-2020, Narodowym Planem Rozwoju 2007-2013, Narodow ą Strategi ą Spójno ści oraz Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Podlaskiego 2007-2013. Na poziomie województwa podlaskiego misj ą przewodni ą jest podniesienie jego atrakcyjno ści w strukturze regionalnej Polski i Europy, jako regionu sprzyjaj ącego zamieszkaniu oraz gospodarce z jednoczesnym d ąŜ eniem do budowy wewn ętrznej spójno ści, przy zachowaniu ró Ŝnorodno ści poszczególnych miejsc wyst ępuj ących na jego obszarze. Strategia opracowana przez LGD „Kraina Bobra”, wpisuj ąc si ę w cele realizowane na poziomie wojewódzkim i wykorzystuj ąc specyfik ę własnego terenu, przyczyni si ę nie tylko do poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców LGD na swoim obszarze działania, ale tak Ŝe do rozwoju całego regionu. Realizacja strategii LGD „Kraina Bobra” poprawi stan infrastruktury społecznej i technicznej, tworz ąc i modernizuj ąc baz ę dla rozwoju edukacji pozaszkolnej, za ś aktywizacja społeczno ści lokalnych doprowadzi do podniesienia jako ści usług turystycznych, co dodatnio wpłynie tak Ŝe na świadomo ść mieszka ńców w zakresie ochrony środowiska. Pozytywnym impulsem dla całego regionu będzie tak Ŝe pobudzanie przedsi ębiorczo ści na obszarze LGD. Zwi ększenie aktywno ści zawodowej mieszka ńców i jej ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści pozarolniczej nie tylko przyczyni si ę do spadku ogólnej stopy bezrobocia w regionie, lecz moŜe stanowi ć przykład dla s ąsiednich obszarów, zach ęcaj ąc okolicznych mieszka ńców do podj ęcia podobnych działa ń. O Ŝywienie gospodarcze zwi ększy dochody ludno ści, poszerzy rynki oraz b ędzie miało pozytywny wpływ na rosn ące zainteresowanie inwestorów nie tylko obszarem, ale i całym regionem. Ponadto rozwój turystyki wiejskiej i agroturystyki pozwoli na przyci ągni ęcie turystów, dzi ęki czemu wzro śnie atrakcyjno ść obszaru a tak Ŝe rozwój przedsi ębiorczo ści, a do gmin napłynie nowy kapitał. Odnosz ąc si ę do celów Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego , mo Ŝna stwierdzi ć, i Ŝ Lokalna Strategia Rozwoju jest zgodna z okre ślonymi w niej celami i przyczyni si ę do rozwoju cywilizacyjnego, kulturalnego oraz poprawy Ŝycia mieszka ńców na obszarze obj ętym LSR, a co za tym idzie i w województwie podlaskim. Działania s ą w pełni zgodne nie tylko ze Strategi ą Rozwoju Województwa Podlaskiego ale tak Ŝe ze Strategiami Powiatowymi i Strategiami Gminnymi. W efekcie nasz projekt b ędzie wpływał na rozwój regionu, rzutuj ąc na osi ąganie zapisów dokumentów strategicznych sporz ądzonych na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym.

181 LSR wykazuje zbie Ŝno ść z celami „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego” , marzec 2005 r. Zarz ąd Województwa Podlaskiego, której cele pokrywaj ą si ę z celami LSR : • Wzmocnienie konkurencyjno ści gospodarki Podlasia poprzez innowacje: - Wsparcie innowacyjnych przedsi ęwzi ęć w przedsi ębiorstwach województwa podlaskiego, szczególnie sektora MSP, - Tworzenie warunków do powstawania nowych firm innowacyjnych, - Podniesienie konkurencyjno ści regionu poprzez rozwój społecze ństwa informacyjnego i wspieranie technik informatycznych w kluczowych dziedzinach aktywno ści społecznej i gospodarczej, - Aktywny udział instytucji administracji i otoczenia biznesu w przygotowaniu MSP do absorpcji funduszy strukturalnych i lepszego konkurowania na rynku zewn ętrznym. • Ustanowienie instytucjonalnych mechanizmów wsparcia innowacyjno ści województwa podlaskiego: - Aktywizacja samorz ądów, tworzenie konsensusów oraz rozwój partnerstw na rzecz innowacyjno ści jako mechanizmu rozwoju lokalnego - Ustanowienie efektywnej struktury wdra Ŝania innowacji - Promocja innowacji - Wykorzystanie transgranicznego charakteru województwa na rzecz mi ędzynarodowego transferu innowacji. Cele strategiczne i szczegółowe LSR s ą tak Ŝe zbie Ŝne z głównymi celami przedstawionymi w innych dokumentach dotycz ących rozwoju województwa, w tym: • Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego, Zarz ąd Województwa Podlaskiego, Białystok 2003 • Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007 - 2010, wrzesie ń 2007 Misj ą polityki ekologicznej województwa wynikaj ącej z Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskieg o jest zrównowa Ŝony rozwój województwa podlaskiego przy zachowaniu i promocji środowiska naturalnego. Cele LSR zostały wyznaczone, mając na uwadze zachowanie wysokich walorów środowiska przyrodniczego regionu w celu poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców oraz zwi ększenie atrakcyjno ści i konkurencyjno ści województwa. Równie Ŝ działania naszej LGD zmierzaj ą do optymalnego wykorzystania istniej ących zasobów środowiska w sposób zwi ększaj ący atrakcyjno ść turystyczn ą i osiedle ńcz ą regionu. Głównym celem zagospodarowania województwa, okre ślonym w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego jest: Kształtowanie przestrzeni województwa podlaskiego w kierunku wyrównywania dysproporcji w poziomie jego zagospodarowania w stosunku do rozwini ętych regionów kraju, zgodnie z wymogami integracji europejskiej, współpracy transgranicznej i obronno ści, w sposób generuj ący wzrost konkurencyjno ści, efektywno ści

182 gospodarczej i popraw ę warunków cywilizacyjnych Ŝycia mieszka ńców, z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i połoŜenia . Cel ten jest spójny z zadaniami wyznaczonymi sobie przez nasz ą LGD. Całokształt działa ń planistycznych w regionie powinien, bowiem skutkowa ć wyra źną popraw ą jego atrakcyjno ści dla działalno ści gospodarczej, wypoczynku i zamieszkania. Działania LGD s ą tak Ŝe odpowiednio skorelowane z zadaniami okre ślonymi w dokumentach strategicznych obu powiatów, tj.: • Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Wysokomazowieckiego na lata 2008-2013, Wysokie Mazowieckie 26 lutego 2008, • Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Bielskiego na lata 2007-2013, 2007. Motto Powiatu Wysokomazowieckiego okre ślone zostało w Planie Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Wysokomazowieckiego na lata 2008-2013 brzmi: „Umo Ŝliwienie mieszka ńcom godnych i stabilnych warunków Ŝycia, zach ęcaj ących do gospodarczej aktywno ści i intelektualnego rozwoju.” Cele LSR nie tylko wpisuj ą si ę w motto powiatu wysokomazowieckiego ale tak Ŝe w priorytety, którymi s ą: • ograniczenie bezrobocia, • rozwój gospodarczy, • wzrost poziomu wykształcenia, • poprawa warunków bytowych, • walka z patologiami. W ramach strategii rozwoju okre ślonej w „Planie Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Wysokomazowieckiego” zało Ŝono cele główne oraz cele pomocnicze, które w du Ŝej mierze pokrywaj ą si ę z celami i zadaniami LSR: 1. Cel strategiczny: Nowoczesne rodzinne gospodarstwa rolne, zaspokajaj ące potrzeby bytowe rodziny głównym stymulatorem dalszego wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. 2. Cel strategiczny: Rozwini ęty przemysł rolno przetwórczy, wykorzystuj ący podstawowe walory gospodarcze i komunikacyjne Powiatu, jako podstawowe źródło nowych miejsc pracy oraz ekonomiczny katalizator rolniczego potencjału. 3. Cel strategiczny: Usługi, drobna wytwórczo ść , handel i turystyka, wykorzystuj ące lokaln ą przedsi ębiorczo ść , jako uzupełnienie podstawowych dziedzin gospodarki 4. Cel strategiczny: Rozwini ęta infrastruktura techniczna i społeczna, przyjazna mieszka ńcom i środowisku 5. Cel strategiczny: Bezpiecze ństwo mieszka ńców – wolne od aktów przemocy, patologii społecznych i zagro Ŝeń ekologicznych

183 W realizacj ę tych celów wpisuje si ę szereg działa ń zamierzonych przez nasz ą LGD. Rozwojowi przedsi ębiorczo ści słu Ŝyć b ędą m. in. spotkania szkoleniowe zmierzaj ące do aktywizacji gospodarczej w śród mieszka ńców oraz stworzenie przyjaznej atmosfery dla rozwoju przedsi ębiorczo ści oraz infrastruktury społecznej i turystycznej. LSR, jej cele i zadania wpisuj ą si ę tak Ŝe w zapisy Planu Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Bielskiego na lata 2007-2013 . Celem strategicznym planu rozwoju powiatu bielskiego jest: „Zapewnienie trwałych podstaw rozwoju społecze ństwa i gospodarki oraz stworzenie mo Ŝliwie jak najlepszych warunków Ŝycia jego mieszka ńców”. Ponadto zało Ŝenia naszej LSR s ą zgodne z innymi zapisami ww. dokumentu planistycznego: • pobudzenie zdolno ści przystosowawczych do zmieniaj ącej si ę sytuacji na rynku pracy i mobilno ści zawodowej mieszka ńców powiatu, • urz ądzenia terenów rekreacyjnych, m.in. ście Ŝek zdrowia itp. Cele strategiczne wskazane w LSR w oczywisty sposób odnosz ą si ę bezpo średnio do aktualnych Strategii Gminnych oraz Planów Rozwoju Lokalnego wszystkich gmin z obszaru LGD. Zasadnicze cele w zakresie rozwoju obszaru działania naszej LGD s ą zbie Ŝne z nast ępuj ącymi strategiami i planami: Strategia Rozwoju Gminy Klukowo zakłada trzy równorz ędne cele strategiczne: • Wzrost zamo Ŝno ści mieszka ńców dzi ęki rozwojowi rolnictwa i jego otoczenia oraz kreowaniu dodatkowych źródeł dochodów ludno ści. • Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej dla poprawy warunków Ŝycia mieszka ńców • Rozwój infrastruktury społecznej i tworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju osobistego mieszka ńców, dzi ęki efektywnemu zarz ądzaniu sprawami lokalnymi. Cele Strategii Rozwoju Gminy Klukowo koresponduj ą z zało Ŝeniami naszej LSR. Działalno ść Realizacja LSR przyczynia ć si ę b ędzie do kreowaniu pozarolniczych źródeł dochodu oraz do rozwoju infrastruktury społecznej i turystycznej a w efekcie do realizacji powy Ŝszych celów strategicznych. Strategia Rozwoju Gminy Ciechanowiec do roku 2020 , Urz ąd Miejski w Ciechanowcu, Ciechanowiec – kwiecie ń 2008. Zało Ŝenia LSR pokrywaj ą si ę z celami strategicznymi rozwoju gminy Ciechanowiec, tj.: • Tworzenie miejsc pracy poprzez efektywne wykorzystanie atrakcyjno ści poło Ŝenia geograficznego dla rozwoju rolnictwa i turystyki oraz rozwijaj ącej si ę w ich otoczeniu konkurencyjnej przedsi ębiorczo ści, • Poprawa stanu infrastruktury technicznej dla zapewnienia wysokiego poziomu Ŝycia mieszka ńców i warunków prowadzenia działalno ści gospodarczej, • Wszechstronny rozwój mieszka ńców Gminy poprzez ich aktywno ść i zaanga Ŝowanie wsparte szerokim dost ępem do instytucji infrastruktury społecznej o charakterze ponadgminnym.

184 Dzi ęki tak zało Ŝonym celom gmina przyczyni si ę do rozwoju turystyki, podniesienia atrakcyjno ści inwestycyjnej gminy, a tak Ŝe zapewni kompleksow ą obsług ę mieszka ńców w kontek ście o światy, kultury i sportu. Cele oraz efekty działa ń s ą zgodne z zamierzonymi przez nasz ą LGD w niniejszej strategii, co wskazuje na zgodno ść obu dokumentów. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Szepietowo do 2013 roku , Urz ąd Gminy Szepietowo, Szepietowo 2008, który powstał w oparciu o m.in. „Strategi ę Rozwoju Gminy Szepietowo do roku 2010”. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Szepietowo wskazuje inwestycje do realizacji, o szczególnym znaczeniu dla rozwoju gminy. Jedn ą z funkcji podstawowych, która b ędzie wspierane to wielokierunkowa działalno ść gospodarcza w tym przemysłowa. Ten kierunek działania gminy Szepietowo pokrywa si ę z pierwszym celem ogólnym LGD, zakładaj ącym rozwój przedsi ębiorczo ści oraz pozarolniczych źródeł dochodu. Plan Rozwoju Gminy zakłada przede wszystkim realizacj ę takich działa ń, które b ędą przyczynia ć si ę do poprawy warunków Ŝycia mieszka ńców. Przewidziane są działania zwi ązane z modernizacj ą placówek o światowych i obiektów sportowych (np. budowa lub modernizacja boisk), zwalczanie patologii społecznych, aktywizacja młodych bezrobotnych oraz stworzenie warunków do podnoszenia kwalifikacji i zach ęcanie przedsiębiorców do tworzenia nowych miejsc pracy. Celem nadrz ędnym władz samorz ądowych gminy Szepietowo jest „zrównowa Ŝony rozwój gminy z poszanowaniem otaczaj ącego go środowiska z zachowaniem panuj ącego krajobrazu.” Cel ten pokrywa si ę z zało Ŝeniami, jakie postawiła sobie nasza Lokalna Grupa Działania planuj ąc działania, które b ędą realizowane w ramach Lokalnej Strategii Rozwoju. Przedsi ęwzi ęcia władz gminy b ędą zmierza ć do wykreowania pozytywnego wizerunku gminy, stwarzaj ąc warunki atrakcyjnego miejsca do zamieszkania, inwestowania, pracy i odpoczynku. Podstawowymi celami realizacji programu na terenie Gminy Szepietowo s ą: • Zwi ększenie poziomu inwestycji, • Tworzenie warunków do dywersyfikacji działalno ści gospodarczej, • Wzrost mobilno ści zawodowej mieszka ńców, • Poprawa warunków Ŝycia mieszka ńców. Nasza LGD poprzez realizacj ę celów zało Ŝonych w LSR wesprze działania i strategi ę rozwoju gminy Szepietowo. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kulesze Ko ścielne, Kulesze Ko ścielne 2004 W Planie tym poło Ŝono du Ŝy nacisk na wsparcie infrastruktury społecznej (modernizacje boisk, stołówek, budowa parkingów, chodników itp.) oraz infrastruktury kulturalno – rekreacyjno – sportowej (utworzenie pracowni multimedialnej w szkole, budowa hali sportowej). Ten charakter wsparcia b ędzie równie Ŝ realizowany w ramach naszej LSR.

185 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Nowe Piekuty na lata 2004-2013, wrzesie ń 2004 Strategicznym celem rozwoju gminy Nowe Piekuty jest „zapewnienie mieszka ńcom gminy, pracy i dochodów pozwalaj ących na godziwy, w odczuciu społecznym poziom Ŝycia przy zachowaniu równowagi mi ędzy aktywno ści ą gospodarcz ą, a ochron ą środowiska przyrodniczego i kulturowego”. W Planie Rozwoju Lokalnego dla gminy Nowe Piekuty przyj ęte zostały zadania, maj ące na celu popraw ę sytuacji na terenie gminy ze szczególnym uwzgl ędnieniem nast ępuj ących zada ń, które s ą znacznie zbli Ŝone do operacji realizowanych w ramach LSR: • poprawa stanu środowiska naturalnego; • poprawa warunków Ŝycia mieszka ńców; • stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju oraz powstawania drobnej przedsi ębiorczo ści. Strategia Rozwoju Gminy Wysokie Mazowieckie do 2020 roku /EKOLOGICZNA WIE Ś PODLASKA GO ŚCINNA DLA WSZYSTKICH/ Jako główny cel Strategii Rozwoju Gminy Wysokie Mazowieckie uznaje si ę osi ągni ęcie harmonijnego, wszechstronnego i trwałego rozwoju struktury przestrzennej wsi, zapewniaj ącej sukcesywny wzrost jako ści zamieszkania, pracy, obsługi i wypoczynku, przy zachowaniu wła ściwych relacji mi ędzy strategicznymi celami szczegółowymi . Do celów szczegółowych gmina zaliczyła: 1.Budow ę infrastruktury technicznej, 2.Podnoszenie jako ści produkcji, 3.Edukacj ę społeczno ści wiejskiej, 4.Popraw ę struktury agrarnej, 5.Ochron ę dziedzictwa kulturalnego. Cele strategii w szczególno ści te dotycz ące zapewnienia maksymalnego wsparcia dla tworzenia małych i średnich zakładów przetwórstwa rolno – spo Ŝywczego oraz wykorzystanie walorów przyrodniczych i rekreacyjnych terenów pokrywaj ą si ę z celami i zadaniami zało Ŝonymi w naszej Lokalnej Strategii Rozwoju. Strategia Zrównowa Ŝonego Rozwoju Gminy Bra ńsk na lata 2001 - 2010, Urz ąd Gminy Bra ńsk, Bra ńsk 2001. W Strategii zapisano Misj ę gminy, któr ą jest: „istnienie wielofunkcyjnej, proekologicznej gospodarki, gwarantuj ącej wzrost dochodów i popraw ę Ŝycia mieszka ńców. Gmina Bra ńsk stanie si ę obszarem inicjowania przedsi ębiorczo ści gospodarczej, unowocze śniania rolnictwa oraz rozwoju turystyki i wypoczynku, infrastruktury społecznej oraz nowoczesnej infrastruktury technicznej z wykorzystaniem walorów środowiska kulturowego i przyrodniczego”. Misja ta jest bardzo zbliŜona do misji LSR realizowanej przez nasz ą LGD. Struktura strategicznych celów rozwoju gminy przedstawia si ę nast ępuj ąco:

186 1. cel – rozwój infrastruktury technicznej i społecznej w celu podniesienia sprawno ści i niezawodno ści funkcjonowania ró Ŝnego rodzaju instytucji, obiektów i urz ądze ń oraz dostosowanie systemu kształcenia do potrzeb i aspiracji mieszka ńców, 2. cel – unowocze śnianie rolnictwa w dostosowaniu do specyfiki przestrzeni produkcyjnej, 3. cel – ochrona walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz zapobieganie jego zanieczyszczeniu, 4. cel – wykorzystanie pojawiaj ących si ę szans dla rozwoju gminy tkwi ących w jego otoczeniu wraz z przeciwdziałaniem na wyst ępuj ące zagro Ŝenia, 5. cel – racjonalne wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego dla rozwoju turystyki i wypoczynku. Zgodno ść LSR ze Strategi ą Rozwoju Gminy Bra ńsk uwidacznia si ę tak Ŝe w momencie analizy efektów realizacji obu strategii, które prowadz ą do ogólnego celu - poprawy warunków Ŝycia jej mieszka ńców.

„Strategia Rozwoju Miasta Bra ńsk” oraz „Plan Rozwoju Lokalnego miasta Bra ńsk na lata 2004 – 2013” Oba, wy Ŝej wymienione dokumenty s ą kompatybilne ze sob ą w zwi ązku z tym zaplanowane działania b ędą realizowały główny cel rozwoju Gminy Miejskiej Brańsk czyli „tworzenie nowego oblicza miasta jako miejscowo ści o korzystnych warunkach zamieszkania i inwestowania, aktywizacji wytwórczo ści, usług, handlu, rolnictwa i rekreacji oraz utrzymuj ącej wysok ą jako ść środowiska przyrodniczego”. Do strategicznych celów rozwoju gminy miejskiej Bra ńsk w zakresie, których opracowano zało Ŝenia operacyjne zaliczono: • Rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, • Unowocze śnianie rolnictwa, • Ochrona walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz zapobieganiu jego zanieczyszczenia i degradacji, • Racjonalne wykorzystywanie środowiska naturalnego i kulturowego w sposób słu Ŝą cy rozwojowi turystyki, rekreacji a tak Ŝe edukacji ekologicznej i edukacji w ogóle. Są to zamierzenia całkowicie zgodne z okre ślonymi przez nasz ą LGD celami w LSR.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Rudka (29 wrze śnia 2005) jest kompleksowym dokumentem okre ślaj ącym strategi ę społeczno – gospodarcz ą Gminy Rudka na lata 2004-2006, a tak Ŝe wskazuje planowane działania w latach 2007-2013. Głównym celem zało Ŝonym w Planie Rozwoju Lokalnego jest „harmonijny, wszechstronny i trwały rozwój struktury przestrzennej gminy, zapewniaj ący sukcesywny wzrost jako ści zamieszkania, pracy, obsługi i wypoczynku, przy zachowaniu wła ściwych relacji mi ędzy strategicznymi celami szczegółowymi oraz zapewnienie mieszka ńcom pracy i dochodów pozwalaj ących na godziwy, w odczuciu społecznym, poziom Ŝycia”.

187 Powy Ŝszy cel jest zbie Ŝny z celami naszej LGD. Ponadto gmina b ędzie d ąŜ yć do zaspokojenia potrzeb społeczno ści lokalnej i zabezpieczenia powi ąza ń społeczno – ekonomicznych terenów wiejskich z gminami s ąsiednimi w sferach: społecznej, ekologicznej, infrastruktury technicznej. W celu efektywnego rozwoju gminy nale Ŝy wykorzysta ć jej zasoby, walory, dzi ęki czemu osi ągni ęty zostanie efekt rozwoju – poprawa szeroko rozumianych warunków Ŝycia mieszka ńców. Planowany efekt pokrywa si ę z misj ą Lokalnej Strategii Rozwoju LGD „Kraina Bobra”.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Czy Ŝew – Osada, Czy Ŝew – Osada 2008 , jest dokumentem wskazuj ącym planowane działania w latach 2007 – 2012. Jako główny cel uznaje si ę „osi ągni ęcie harmonijnego, wszechstronnego i trwałego rozwoju struktury przestrzennej gminy, zapewniaj ący sukcesywny wzrost jako ści poziomu Ŝycia, pracy, obsługi i rekreacji, przy racjonalnym wykorzystaniu walorów przyrodniczych i gospodarczych środowiska, istniej ącego maj ątku trwałego, potencjału infrastrukturalnego i produkcyjnego, w tym walorów rolniczej przestrzeni produkcyjnej.” Cel główny Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Czy Ŝew – Osada jest zbie Ŝny z misj ą oraz celami LSR. Ponadto cele operacyjne zawarte w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy tak Ŝe s ą powi ązane z celami szczegółowymi LSR. Do celów operacyjnych Planu Rozwoju Lokalnego Gminy nale Ŝą m.in.: • racjonalne wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju rolnictwa i rekreacji, • efektywne wykorzystanie maj ątku produkcyjno-usługowego, surowców lokalnych i tradycji produkcyjnych, • rozwój przemysłu rolno-spo Ŝywczego wykorzystuj ącego miejscowe płody rolne i zasoby ludzkie, • stwarzanie nowych miejsc pracy poza rolnictwem poprzez wielofunkcyjny rozwój wsi, • tworzenie warunków do wzrostu miejsc pracy na terenie gminy, • utrzymanie i racjonalne wykorzystanie obiektów środowiska kulturowego, • przeciwdziałanie procesom degradacji obiektów zabytkowych, • tworzenie warunków do rozwoju sportu, • tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb kulturalnych miejscowej ludno ści.

Lokalna Strategia Rozwoju realizowana przez LGD „Kraina Bobra” to dokument programowy, który w swoich ustaleniach jest komplementarny z dokumentami planistycznymi, będącymi podstaw ą polityki regionalnej zarówno na poziomie wojewódzkim i krajowym, jak i europejskim. Zgodno ść LSR ze strategicznymi dokumentami planistycznymi wy Ŝszego rz ędu jest bowiem koniecznym warunkiem jej skutecznej realizacji. Wszystkie wy Ŝej wymienione dokumenty planistyczne maj ą przeło Ŝenie na działania zaplanowane do realizacji przez nasz ą LGD. Prowadz ą one

188 do tych samych zało Ŝonych efektów: wzrostu zatrudnienia i atrakcyjno ści regionu oraz polepszenia warunków Ŝycia mieszka ńców. Zakres działa ń okre ślonych w LSR, jej cele ogólne i szczegółowe oraz przedsi ęwzi ęcia i operacje całkowicie wpisuj ą si ę w uwarunkowania i plany rozwoju województwa, obu powiatów oraz poszczególnych gmin. Realizacja naszego projektu stanie si ę kluczowym elementem w wyrównaniu ró Ŝnic mi ędzy obszarami wiejskimi a miejskimi, przyczyni si ę do aktywizacji mieszka ńców. Ko ńcowym rezultatem realizacji projektu w regionie b ędzie zrównowa Ŝony rozwój z uwzgl ędnieniem poszanowania środowiska naturalnego oraz optymalnego i racjonalnego wykorzystania zasobów wyst ępuj ących na obszarze LGD. Działania, które b ędą realizowane w ramach LSR stanowi ą wsparcie dla strategii rozwoju gmin oraz powiatów województwa podlaskiego.

Powi ązanie LSR z dokumentami planistycznymi o randze krajowej i wojewódzkiej  Powi ązanie z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007–2013 Podstaw ą opracowania Lokalnej Strategii Rozwoju w zakresie metodycznym jest Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007–2013. Diagnoza stanu obszaru obj ętego LSR, prognozy trendów demograficznych i gospodarczych oraz sformułowane na ich podstawie cele s ą spójne z zało Ŝeniami i celami NPR. Nale Ŝy podkre śli ć, i Ŝ diagnoza aktualnego stanu obszaru w dziedzinie gospodarczej i społecznej ujawniła oraz potwierdziła wyst ępowanie na terenie obszaru problemów i negatywnych tendencji opisywanych tak Ŝe w analizie stanu kraju zawartej w NPR. Chodzi tu m.in. o:  słabe wykorzystanie szans wynikaj ących z rozwoju turystyki w Polsce;  zły stan infrastruktury technicznej, w tym kanalizacyjnej, szczególnie na obszarach wiejskich;  trudn ą sytuacj ę na rynku pracy – wysok ą stop ę bezrobocia oraz niski poziom wska źników aktywno ści zawodowej i zatrudnienia;  starzenie si ę społecze ństwa, zmniejszanie si ę liczby ludno ści w wieku produkcyjnym;  niewystarczaj ąca ilo ść miejsc pracy poza rolnictwem;  du Ŝe zró Ŝnicowanie mi ędzy dochodami gospodarstw domowych;  zbyt niska aktywno ść społeczna Polaków;  brak innowacyjnych przedsi ęwzi ęć ; W zwi ązku z tym cele strategiczne obu dokumentów s ą ze sob ą powi ązane. Dotyczy to głownie nast ępuj ących celów NPR:  wzmocnienie konkurencyjno ści regionów i przedsi ębiorstw oraz wzrost zatrudnienia;  podniesienie poziomu spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej.  Powi ązanie z Narodow ą Strategi ą Spójno ści Zapisy Narodowej Strategii Spójno ści w zakresie identyfikacji problemów na obszarze Polski oraz zamierzonych do osi ągni ęcia celów s ą to Ŝsame z celami stawianymi przed LGD „Kraina Bobra”. Dotyczy to przede wszystkim nast ępuj ących celów horyzontalnych:

189  Poprawa jako ści kapitału ludzkiego i zwi ększenie spójno ści społecznej, • Wzrost poziomu edukacji oraz poprawa jako ści kształcenia, • Tworzenie warunków sprzyjaj ących rozwojowi przedsi ębiorczo ści, • Przeciwdziałanie ubóstwu i zapobieganie wykluczeniu społecznemu, • Wzmocnienie potencjału zdrowotnego kapitału ludzkiego.  Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, maj ącej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjno ści Polski i jej regionów, m. in. poprzez: • Zapewnienie i rozwój infrastruktury ochrony środowiska, • Wsparcie podstawowej infrastruktury społecznej.  Podniesienie konkurencyjno ści i innowacyjno ści przedsi ębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej warto ści dodanej oraz rozwój sektora usług: • Wspieranie działalno ści wytwórczej przynosz ącej wysok ą warto ść dodan ą, • Rozwój sektora usług, • Poprawa otoczenia funkcjonowania przedsi ębiorstw i ich dost ępu do zewn ętrznego finansowania, • Społecze ństwo informacyjne, • Zwi ększenie inwestycji w badania i rozwój i tworzenie rozwi ąza ń innowacyjnych.  Wzrost konkurencyjno ści polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, • Przeciwdziałanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych.  Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. • Wyrównywanie szans rozwojowych na obszarach wiejskich.

Zało Ŝenia Lokalnej Strategii Rozwoju odnosz ą si ę tak Ŝe do celu głównego NSS, okre ślonego jako: tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjno ści gospodarki opartej na wiedzy i przedsi ębiorczo ści, zapewniaj ącej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Pierwszy cel strategiczny zdefiniowany przez LGD „Kraina Bobra” bezpo średnio nawi ązuje do ogólnej misji wyra Ŝonej w NSS.  Powi ązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich Prace nad przygotowaniem niniejszej Lokalnej Strategii Rozwoju realizowane były z uwzgl ędnieniem wytycznych PROW 2007-2013, w szczególno ści Osi 3: Jako ść Ŝycia na obszarach wiejskich i ró Ŝnicowanie gospodarki Wiejskiej oraz Osi 4: LEADER .

Zaplanowane w ramach LSR projekty dotycz ą m.in. rozwoju i promowania infrastruktury turystycznej oraz wykorzystania lokalnych, bogatych i niezwykle cennych zasobów bogactw naturalnych, co zostało uj ęte w opracowanej analizie SWOT dla obszaru obj ętego działaniami LSR. Rozwijanie produktów i usług wyj ątkowych i charakterystycznych dla regionu jest elementem

190 realizacji, przyj ętej w wyniku przeprowadzenia analizy SWOT, strategii. Katalog działa ń przewidzianych w LSR skupia si ę wokół celu zapisanego w PROW - ró Ŝnicowanie działalno ści rolniczej w kierunku podejmowania lub rozwijania przez rolników, domowników i mał Ŝonków rolników, działalno ści nierolniczej lub zwi ązanej z rolnictwem, co wpłynie na tworzenie pozarolniczych źródeł dochodów, promocj ę zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich , ale tak Ŝe wzrost konkurencyjno ści gospodarczej obszarów wiejskich, rozwój przedsi ębiorczo ści i rynku pracy, a w konsekwencji - wzrost zatrudnienia na obszarach wiejskich .  Powi ązanie z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Podlaskiego Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego przewiduje działania maj ące słu Ŝyć rozwi ązywaniu zdiagnozowanych problemów regionu oraz wyznacza kierunki rozwoju na lata 2007–2013. Niniejszy dokument pełni tak ą sam ą rol ę, jednak Ŝe działania w nim przewidziane maj ą charakter lokalny. Realizacja działa ń zapisanych w obu dokumentach sprawi, Ŝe będą na siebie oddziaływa ć. Dla uzyskania wi ększych efektów działania te musz ą by ć ze sob ą spójne.

LSR realizuje postulaty strategii, szczególnie w nast ępuj ących dziedzinach:  Oś priorytetowa I „ Infrastruktura transportowa”,  Oś priorytetowa III „Gospodarka, innowacyjno ść , przedsi ębiorczo ść ”,  Oś priorytetowa V „Infrastruktura społeczna”,  OŚ Priorytetowa VI: Rozwój infrastruktury społecznej  Powi ązanie ze Strategi ą Rozwoju Województwa Podlaskiego 2007-2020 Lokalna Strategia Rozwoju ze swoimi celami strategicznymi oraz celami szczegółowymi wpisuje si ę w cele Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego. Głównymi celami rozwoju województwa, zgodnymi z zało Ŝeniami LSR, s ą :  Wzrost poziomu cywilizacyjnego województwa • Podniesienie poziomu wykształcenia i rozwój kulturowy mieszka ńców, • Podniesienie jako ści Ŝycia i stanu zdrowotno ści mieszka ńców, • Uporz ądkowanie gospodarki przestrzennej.  Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno – ekonomicznego posiadaj ącego własn ą podmiotowo ść kulturow ą i gospodarcz ą • Wspomaganie i promowanie ró Ŝnych form edukacji regionalnej dzieci, młodzie Ŝy i dorosłych, • Inicjowanie i wspomaganie ró Ŝnych form i przejawów kultury regionalnej oraz ruchów regionalistycznych.

191 Zało Ŝone w naszej LSR cele ogólne i szczegółowe, przedsięwzi ęcia oraz operacje s ą komplementarne z PO KL, PO IG, PO Ii Ś oraz PROW. Nazwa dokumentu Zapisy dokumentu planistycznego komplementarne z LSR planistycznego Program Operacyjny Kapitał Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich Ludzki Działanie 6.1 „Poprawa dost ępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywno ści zawodowej w regionie” Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsi ębiorczo ści i zatrudnienia Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywno ści zawodowej na obszarach wiejskich Priorytet VII. Promocja integracji społecznej Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej Działanie 7.3. Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsi ębiorstw w regionie Poddziałanie 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsi ębiorstw Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Poddziałanie 8.1.3 Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjno ści Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich Program Operacyjny Priorytet VI. Polska gospodarka na rynku mi ędzynarodowym Innowacyjna Gospodarka Działanie 6.4. Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym. Program Operacyjny Priorytet III. Zarz ądzanie zasobami i przeciwdziałanie Infrastruktura i Środowisko zagro Ŝeniom środowiska Działanie 3.3.: Monitoring środowiska Priorytet IV. Przedsi ęwzi ęcia dostosowuj ące przedsi ębiorstwa do wymogów ochrony środowiska Działanie 4.1.: wsparcie systemów zarz ądzania środowiskowego Działanie 4.2.: racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami w przedsi ębiorstwach Działanie 4.3.: wsparcie dla przedsi ębiorstw w zakresie wdra Ŝania najlepszych dost ępnych technik (bat) Działanie 4.4.: wsparcie dla przedsi ębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej Działanie 4.5.: wsparcie dla przedsi ębiorstw w zakresie ochrony powietrza Priorytet V. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych Działanie 5.1.: wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie ró Ŝnorodno ści gatunkowej Działanie 5.3 opracowanie planów ochrony Priorytet IX. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywno ść energetyczna Działanie 9.4 wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych Działanie 9.5 wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych Działanie 9.6 sieci ułatwiaj ące odbiór energii ze źródeł

192 odnawialnych Priorytet XI. Kultura i dziedzictwo kulturowe Działanie 11.1. ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.2. rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.3. infrastruktura szkolnictwa artystycznego Program Rozwoju Obszarów Oś 3: Jako ść Ŝycia na obszarach wiejskich i ró Ŝnicowanie Wiejskich i Rolnictwa 2007 - gospodarki Wiejskiej 2013 Osi 4: LEADER Komplementarno ść z celem PROW - ró Ŝnicowanie działalno ści rolniczej w kierunku podejmowania lub rozwijania przez rolników, domowników i mał Ŝonków rolników, działalno ści nierolniczej lub zwi ązanej z rolnictwem, co wpłynie na tworzenie pozarolniczych źródeł dochodów, promocj ę zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich, Komplementarno ść z celem PROW - wzrost konkurencyjno ści gospodarczej obszarów wiejskich, rozwój przedsi ębiorczo ści i rynku pracy, a w konsekwencji - wzrost zatrudnienia na obszarach wiejskich .

Wszelkie planowane przez nas działania stanowi ą wsparcie dla strategii regionu, dzi ęki czemu b ędziemy stymulowa ć realizacj ę poszczególnych celów i zada ń wy Ŝej analizowanych dokumentów strategicznych.

193 XV. Planowane działania/przedsi ęęęwzi ęęęcia/operacje realizowane przez LGD w ramach innych programów wdra ŜŜŜanych na obszarze LSR

LGD „Kraina Bobra” ma w planie realizacj ę zada ń przewidzianych w ramach innych programów ni Ŝ o ś IV Leader PROW na lata 2007-2013. Dotyczy to w szczególno ści Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego 2007-2013 oraz krajowych programów operacyjnych na lata 2007-2013, tj. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Na obszarze LGD realizowane b ędą zadania wynikaj ące z osi priorytetowych RPO Województwa Podlaskiego, w tym infrastruktura transportowa i społeczna, ochrona środowiska, zapobieganie zagro Ŝeniom i energetyka oraz budowa społecze ństwa informacyjnego. W ramach programu Odnowa i rozwój wsi, wchodz ącego w zakres działa ń osi III PROW, na obszarze LGD realizowanych b ędzie szereg przedsi ęwzi ęć wpływaj ących na popraw ę jako ści Ŝycia na obszarach wiejskich, umo Ŝliwiaj ących rozwój to Ŝsamo ści społeczno ści wiejskiej oraz wzrost atrakcyjno ści turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich. Operacje realizowane ze środków innych programów maj ą charakter komplementarny w stosunku do programów realizowanych w ramach PROW. Za mechanizmy zabezpieczaj ące nakładanie si ę pomocy w ramach PROW i innych programów słu Ŝyć maj ą działania polegaj ące m. in. na utworzeniu osobnych kont bankowych do obsługi kaŜdego programu, powołaniu koordynatora projektów odpowiedzialnego za realizacj ę i prawidłowe wydatkowanie środków ka Ŝdego programu, a tak Ŝe zapewnienie dobrego przepływu informacji mi ędzy zespołami realizuj ącymi ró Ŝne programy, celem unikni ęcia podwójnego finansowania i uniemo Ŝliwienie realizacji podobnych programów z dwóch ró Ŝnych źródeł.

Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich

Prace nad przygotowaniem niniejszej Lokalnej Strategii Rozwoju realizowane były z uwzgl ędnieniem wytycznych PROW 2007-2013, w szczególno ści Osi 3: Jako ść Ŝycia na obszarach wiejskich i ró Ŝnicowanie gospodarki Wiejskiej oraz Osi 4: LEADER . W ramach programu Odnowa i rozwój wsi, wchodz ącego w zakres działa ń osi III PROW, na obszarze LGD realizowanych b ędzie szereg przedsi ęwzi ęć wpływaj ących na popraw ę jako ści Ŝycia na obszarach wiejskich, umo Ŝliwiaj ących rozwój to Ŝsamo ści społeczno ści wiejskiej oraz wzrost atrakcyjno ści turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich. Zapisane w LSR obszary priorytetowych działa ń s ą z spójne z zawartymi priorytetami PROW 2007-2013. Zgodnie z tym, do najwa Ŝniejszych działalno ści pozarolniczych na wsi mo Ŝna zaliczy ć agroturystyk ę i turystyk ę. Regionalne zró Ŝnicowanie dost ępnych miejsc w gospodarstwach agroturystycznych przedstawia rysunek nr 1. Powy Ŝsze działalno ści staj ą si ę coraz wa Ŝniejszymi

194 formami aktywno ści ludno ści miejskiej i źródłem dodatkowego dochodu dla ludno ści wiejskiej. Według GUS, jednym z przejawów tego rozwoju jest odnotowany w 2005 r. wzrost liczby całorocznych turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania oraz średniej liczby miejsc noclegowych przypadaj ących na 1 turystyczny obiekt zlokalizowany na obszarach wiejskich. Szacuje si ę, Ŝe w połowie 2005 r. na obszarach wiejskich zarejestrowanych było 2,9 tys. turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, w których znajdowało si ę 232,7 tys. miejsc noclegowych, co stanowiło 42,6% ogółu tych obiektów w Polsce i 40,8% miejsc noclegowych. W 2005 r. średnio na 1 obiekt na obszarach wiejskich przypadało 81,0 miejsc noclegowych, tj. o 2,5 miejsca wi ęcej ni Ŝ, w 2000 r. (GUS, 2006).

Rys. Regionalne zró Ŝnicowanie dost ępnych miejsc w gospodarstwach agroturystycznych.

Źródło: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013

Zaplanowane w ramach LSR projekty dotycz ą m.in. rozwoju i promowania infrastruktury turystycznej oraz wykorzystania lokalnych, bogatych i niezwykle cennych zasobów naturalnych, co zostało uj ęte w opracowanej analizie SWOT dla obszaru obj ętego działaniami LSR. Rozwijanie produktów i usług wyj ątkowych i charakterystycznych dla regionu jest elementem realizacji, przyj ętej w wyniku przeprowadzenia analizy SWOT, strategii typu Blue ocean, Strategy . Katalog działa ń przewidzianych w LSR skupia si ę wokół celów, zapisanych w PROW. Wpłynie to na tworzenie pozarolniczych źródeł dochodów, promocj ę zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich, ale tak Ŝe na wzrost konkurencyjno ści gospodarczej obszarów wiejskich, rozwój

195 przedsi ębiorczo ści i rynku pracy, a w konsekwencji – na wzrost zatrudnienia na obszarze obj ętym LSR.

Operacje realizowane ze środków innych programów maj ą charakter komplementarny w stosunku do programów realizowanych w ramach PROW. Za mechanizmy zabezpieczaj ące nakładanie si ę pomocy w ramach PROW i innych programów słu Ŝyć maj ą działania polegaj ące m. in. na utworzeniu osobnych kont bankowych do obsługi ka Ŝdego programu, powołaniu koordynatora projektów odpowiedzialnego za realizacj ę i prawidłowe wydatkowanie środków ka Ŝdego programu, a tak Ŝe zapewnienie dobrego przepływu informacji mi ędzy zespołami realizuj ącymi ró Ŝne programy, celem unikni ęcia podwójnego finansowania i uniemo Ŝliwienie realizacji podobnych programów z dwóch ró Ŝnych źródeł.

Program Operacyjny Województwa Podlaskiego

OŚ PRIORYTETOWA I: Wzrost innowacyjno ści i wspieranie przedsi ębiorczo ści w regionie

Zaplanowana pomoc w ramach Osi priorytetowej ma zapewni ć wsparcie przedsi ębiorców poprzez ułatwienie dost ępu do nowoczesnych technologii oraz kapitału w postaci dotacji bezpo średnich i finansowych instrumentów obrotowych, a tak Ŝe wzmocni ć funkcjonowanie sfery otoczenia biznesu i ułatwi ć warunki prowadzenia działalno ści gospodarczej. W stosunku do bezpo średniego wsparcia przedsi ębiorstw, poprzez przeznaczenie wi ększej alokacji, priorytetowo traktowane b ędą działania proinnowacyjne i wspieraj ące instytucje otoczenia biznesu. W ramach wsparcia powi ąza ń kooperacyjnych dofinansowane b ędą: budowa i rozwój powi ąza ń klastrowych, w tym: tworzenie laboratoriów i centrów badawczo-rozwojowych, prowadzenie bada ń. Wsparcie o środków innowacyjno ści oraz wspieranie powi ąza ń kooperacyjnych ułatwi przedsi ębiorcom dost ęp do nowoczesnych technologii oraz tworzenie własnych centrów badawczych, w szczególno ści dla inicjatyw klastrowych . W tym zakresie mo Ŝliwa b ędzie tak Ŝe realizacja projektów pilota Ŝowych (eksperymentowanie). LGD ma w swojej Strategii zamierzenia zwi ązane z klastrami polegaj ące na opracowaniu „Planu rozwoju przedsi ębiorczo ści na obszarze LGD" w oparciu o teori ę klasteringu, która jest sposobem wł ączania ułamkowych zasobów kapitału i pracy do obrotu gospodarczego. Przy pomocy klastrów mo Ŝna przełamywa ć bariery, które utrudniaj ą rozwój przedsi ębiorczo ści. Obszary wiejskie dysponuj ąc takim strategicznym zasobem jak produkty rolne zepchni ęte zostały do roli peryferii gospodarczej. Sytuacja gospodarcza wsi jest najnaturalniejszym ze wszystkich mo Ŝliwych skupisk podmiotów gospodarczych i to ze znacznymi zasobami. Mo Ŝemy zobaczy ć tutaj

196 skupisko - klaster ze wszystkimi naukowymi atrybutami, co zagroda to produkcja. Daje to mo Ŝliwo ść wykorzystania idei klastra azjatyckiego (swoistej linii technologicznej ale przebiegaj ącej przez kilka „gara Ŝy” na kilku s ąsiednich ulicach). Przedstawienie takiej mo Ŝliwo ści rozwoju klasteringu na obszarze LGD wydaje si ę najwła ściwsze i taki model organizacji Ŝycia gospodarczego "Plan..." b ędzie przedstawiał. "Plan..." ma równie Ŝ za zadanie wskazanie mo Ŝliwo ści wykształcenia grupowej strategii biznesowej oraz mo Ŝliwo ści powstania na obszarze LGD rynku handlu produktami lokalnymi. "Plan..." wskazywał b ędzie równie Ŝ mo Ŝliwo ść powstawania infrastruktury około biznesowej sprzyjaj ącej wielosektorowemu rozwojowi obszaru LGD i wywołaniu efektu synergii. LGD planuje wspieranie operacji zwi ązanych z t ą form ą rozwoju gospodarczego oraz aplikacj ę do RPOWP w ramach wspierania inicjatyw klastrowych. Działania osi s ą komplementarne z IV Osi ą priorytetow ą PROW – Leader Wdra Ŝanie lokalnych strategii rozwoju.

OŚ PRIORYTETOWA III: Rozwój turystyki i kultury Dobre warunki rozwoju turystyki, sportu i wypoczynku województwo podlaskie zawdzi ęcza istnieniu licznych kompleksów le śnych, urozmaiconej rze źby polodowcowej, licznych jezior w północnej cz ęś ci województwa, nizinnych dolin rzecznych z fragmentami unikalnych w Europie bagien oraz urozmaiconego pod wzgl ędem etnicznym środowiska kulturowego i czystego środowiska. Wykorzystanie walorów przyrodniczych, wypoczynkowych i kulturowych stwarza szans ę wykreowania oferty turystycznej skierowanej do osób ceni ących aktywny wypoczynek. Wykorzystanie potencjału regionu wymaga rozbudowy i podwy Ŝszenia standardów bazy turystycznej i sportowej. Najwi ększ ą barier ą rozwoju turystyki jest stosunkowo krótki okres turystyczny. Warunki naturalne przyci ągaj ą turystów jedynie w okresie letnim. Brak alternatyw dla „ładnej pogody ” oraz słaba całoroczna infrastruktura turystyczna skracają sezon turystyczny do jedynie dwóch miesi ęcy w roku. Tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze turystycznym i okołoturystycznym oraz zwi ększenie dochodu mieszka ńców z działalno ści turystycznej wymaga du Ŝych nakładów finansowych na zbudowanie całorocznej bazy noclegowej, obiektów uatrakcyjniaj ących pobyt w regionie oraz infrastruktury słuŜą cej uprawianiu aktywnych form turystyki W ramach Osi priorytetowej wspierane b ędą przedsi ęwzi ęcia maj ące na celu wydłuŜenie sezonu turystycznego, a co za tym idzie, czasu przebywania turystów w regionie. Wsparcie turystyki realizowane b ędzie w ramach dwóch działań: rozwój atrakcyjno ści turystycznej regionu oraz rozwój bazy turystycznej. LGD ma opracowanych szereg przedsi ęwzi ęć , które s ą zwi ązane z wdra Ŝaniem Lokalnej Strategii Rozwoju i których finansowanie mo Ŝe znale źć miejsce w ramach Osi III RPOWP.

197 Działania osi s ą komplementarne z IV Osi ą priorytetow ą PROW – Leader Wdra Ŝanie lokalnych strategii rozwoju.

OŚ PRIORYTETOWA V: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska Walory środowiskowe województwa podlaskiego s ą istotnym atutem regionu. Utrzymanie istniej ącego stanu środowiska oraz przeciwdziałanie negatywnym skutkom rozwoju gospodarczego realizowane b ędzie poprzez: popraw ę jako ści powietrza, termomodernizacj ę, rozwój gospodarki wodno ściekowej, rozwój gospodarki odpadami, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz ochron ę przyrody. Wsparcie w zakresie lokalnej infrastruktury środowiskowej uzyskaj ą projekty o zasi ęgu lokalnym, nie wykraczaj ące poza obszar jednej gminy oraz o niewielkiej warto ści nieprzekraczaj ącej 1 mln euro, w tym samym zakresie co infrastruktura regionalna. Dodatkowo wsparcie otrzymaj ą projekty dotycz ące likwidacji „dzikich ” wysypisk śmieci. W przypadku projektów zlokalizowanych na obszarach obj ętych interwencj ą PROW pomoc mo Ŝe by ć udzielona tylko wtedy, gdy beneficjent nie mo Ŝe ju Ŝ skorzysta ć ze wsparcia z PROW. LGD ma opracowanych szereg przedsi ęwzi ęć , które s ą zwi ązane z wdra Ŝaniem Lokalnej Strategii Rozwoju i których finansowanie mo Ŝe znale źć miejsce w ramach Osi V RPOWP.

OŚ PRIORYTETOWA VI: Rozwój infrastruktury społecznej Infrastruktura edukacyjna Zapewnienie odpowiedniego standardu infrastruktury edukacyjnej sprzyja ć b ędzie poprawie jako ści kształcenia i wzrostowi poziomu wykształcenia mieszka ńców województwa podlaskiego oraz polepszeniu dost ępu do edukacji, w tym placówek słuŜą cych wyrównywaniu szans edukacyjnych. Realizacja zada ń w tym zakresie winna opiera ć si ę na budowie, rozbudowie i modernizacji przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół wy Ŝszych prowadz ących działalno ść dydaktyczn ą (np. pomieszczenia dydaktyczne, biblioteki, laboratoria, wyposa Ŝenie oraz inne obiekty słu Ŝą ce prowadzeniu działalno ści naukowej i badawczej, przyszkolne obiekty sportowe, campusy) oraz zaplecza socjalno-bytowego dla uczniów, studentów, nauczycieli i wykładowców, a tak Ŝe wyposa Ŝenie przedszkoli, szkół, placówek edukacyjnych i szkół wy Ŝszych w nowoczesny sprz ęt i pomoce optymalizuj ące proces kształcenia. W zakresie wsparcia edukacji przedszkolnej preferowane b ędą projekty dotycz ące wykorzystania istniej ących obiektów po likwidowanych szkołach podstawowych na obszarach wiejskich, prowadz ące do ich adaptacji na cele przedszkolne. Zachowanie bogactwa dziedzictwa historycznego i kulturowego Województwo podlaskie jest regionem zró Ŝnicowanym kulturowo, etnicznie i wyznaniowo. Zachowanie bogactwa dziedzictwa historycznego i kulturowego regionu wymaga wspierania instytucji zajmuj ących si ę kultur ą i sztuk ą poprzez rozbudow ę, modernizacj ę i zwi ększenie dost ępno ści do

198 obiektów kulturalnych oraz budow ę nowych o środków i centrów kultury. Tego typu wsparcie doprowadzi w rezultacie do zwi ększenia i zróŜnicowania oferty kulturalnej, a tak Ŝe promocji wewn ętrznej i zewn ętrznej dorobku kulturalnego regionu. W ramach Osi priorytetowej wspierane będą mi ędzy innymi inwestycje maj ące na celu ochron ę i konserwacj ę obiektów dziedzictwa kulturowego (z wyłączeniem inwestycji podnosz ących atrakcyjno ść turystyczn ą województwa, które będą realizowane w Osi III), konserwacj ę zabytków ruchomych, ksi ęgozbiorów, archiwów, podnosz ących jako ść Ŝycia i edukacj ę ustawiczn ą mieszka ńców regionu. LGD ma opracowanych szereg przedsi ęwzi ęć , które s ą zwi ązane z wdra Ŝaniem Lokalnej Strategii Rozwoju i których finansowanie mo Ŝe znale źć miejsce w ramach Osi V RPOWP. Działania osi s ą komplementarne z IV Osi ą priorytetow ą PROW – Leader Wdra Ŝanie lokalnych strategii rozwoju.

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

Projekty wspomagaj ące rozwój turystyki, które potencjalnie mog ą by ć realizowane na obszarze obj ętym Lokaln ą Strategi ą Rozwoju, b ędą wspierane w priorytecie 6. Polska gospodarka na rynku mi ędzynarodowym , działanie 6.4. Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym . Nale Ŝy jednak podkre śli ć, Ŝe cały program ma charakter ogólnokrajowy i w jego ramach wspierane b ędą przedsi ęwzi ęcia rangi ponadregionalnej. Dlatego te Ŝ mo Ŝliwo ść skorzystania z pomocy uzale Ŝniona b ędzie od wł ączenia pojedynczych projektów do sieci krajowej lub mi ędzyregionalnej. LGD w ramach projektów współpracy planuje podj ęcie działa ń zmierzaj ących do powi ązanie swoich projektów dotycz ących wytyczenia i oznakowania szlaków turystycznych z działaniami na obszarach przyległych w celu stworzenia spójnej i szerokiej liniowej oferty turystycznej. Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝszy warunek, w ramach działania 6.4. wspierane b ędą:  kompleksowe projekty ponadregionalne obejmuj ące inwestycje w spójn ą infrastruktur ę liniowych produktów turystycznych (infrastruktura informacyjna, oznakowanie, niekomercyjna infrastruktura szlaków);  projekty polegaj ące na ł ączeniu atrakcji turystycznych, wspartych w ramach RPO WK-P lub z innych źródeł, w produkty turystyczne o charakterze liniowym i ponadregionalnym poprzez standaryzacj ę usług w ramach danego szlaku (infrastruktura informacyjna, oznakowanie, niekomercyjna infrastruktura szlaków);  obiekty stanowi ące wyj ątkowe atrakcje turystyczne. Wymienione typy projektów mog ą obejmowa ć równie Ŝ działania promocyjne, ści śle zwi ązane z realizowanymi w ramach projektu inwestycjami. W zakresie inwestycji mo Ŝe by ć wspierana m.in.:  budowa, rozbudowa, modernizacja lub zagospodarowanie infrastruktury turystyki wodnej; rowerowej, narciarskiej, konnej;

199  infrastruktury rekreacyjnej i rozrywkowej, jak np. wioski tematyczne, szlaki samochodowe ł ącz ących atrakcje turystyczne;  a tak Ŝe odrestaurowanie, modernizacja lub zagospodarowanie obiektów zabytkowych na cele turystyczne i budowa infrastruktury towarzysz ącej turystyce kwalifikowanej, m.in. punktów rekreacyjnych wzdłu Ŝ szlaków, parkingów przy atrakcjach i obiektach turystycznych, wykonanie schronów kajakowych i rowerowych, stworzenie punktów widokowych.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki

Potencjalne obszary operacji realizowanych przez LGD w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki wdra Ŝanych na obszarze LSR obejmuj ą:

Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich

Działanie 6.1 „Poprawa dost ępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywno ści zawodowej w regionie” jest podniesienie poziomu aktywno ści zawodowej oraz zdolno ści do zatrudnienia osób pozostaj ących bez zatrudnienia oraz stworzenie warunków dla rozwoju aktywno ści zawodowej w regionie. W ramach działania wspierane b ędą projekty przyczyniaj ące si ę do podniesieniu poziomu aktywno ści zawodowej w regionie. Wspierane b ędą równie Ŝ mechanizmy współpracy publicznych i niepublicznych podmiotów świadcz ących usługi na rzecz osób pozostaj ących bez zatrudnienia, w tym m.in. w ramach partnerstw publiczno-społecznych oraz ró Ŝnorodnych form dialogu społecznego. LGD b ędąc wła śnie takim podmiotem planuje realizacj ę z tego działania kilku projektów.

Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostaj ących bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy Celem poddziałania 6.1.1 jest 1.1 wsparcie osób pozostaj ących bez zatrudnienia, które zamieszkuj ą na obszarach wiejskich (w tym zwłaszcza na terenach popegeerowskich, na których poziom bezrobocia jest szczególnie wysoki) oraz doprowadzenie do zdobycia przez nich kwalifikacji niezb ędnych do podj ęcia zatrudnienia w zawodach pozarolniczych. Skuteczno ść podejmowanych działa ń zale Ŝy równie Ŝ od wła ściwego zdiagnozowania potrzeb osób pozostaj ących bez zatrudnienia oraz od dopasowania do nich odpowiednich instrumentów i form wsparcia, uwzgl ędniaj ących specyfik ę i potrzeby regionalnego rynku pracy. LGD jest podmiotem, który dobrze orientuje si ę w lokalnych potrzebach w tym zakresie i w ramach wsparcia osób pozostaj ących bez zatrudnienia ma w planie przeprowadzenie projektu pt.„Program aktywizacji zawodowej kluczem do wzmocnienia kapitału ludzkiego i zwi ększenia zdolno ści mieszka ńców do zatrudnienia.”

200 Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsi ębiorczo ści i zatrudnienia Celem działania 6.2 jest promocja oraz wspieranie inicjatyw i rozwi ąza ń zmierzaj ących do tworzenia nowych miejsc pracy oraz budowy postaw kreatywnych, słu Ŝą cych rozwojowi przedsi ębiorczo ści i samozatrudnienia. Rozwój przedsi ębiorczo ści i samozatrudnienia jest jedn ą z form skutecznego przeciwdziałania bezrobociu, podnoszenia poziomu aktywno ści zawodowej społecze ństwa, a tak Ŝe stymulowania rozwoju ekonomicznego i społecznego regionów. W ramach działania wspierane b ędą równie Ŝ działania na rzecz budowania i wspierania postaw przedsi ębiorczych i kreatywnych, obejmuj ące m.in. dostarczanie wiedzy na temat funkcjonowania małych firm, upowszechnianie dobrych praktyk z zakresu wspierania indywidualnej przedsi ębiorczo ści, a tak Ŝe realizacji kampanii promocyjno-informacyjnych. LGD w ramach tego działania przyst ąpi z przygotowanym projektem pt. „Upowszechnianie dobrych praktyk kluczem do rozwoju postaw kreatywnych i rozwoju przedsi ębiorczo ści.”

Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywno ści zawodowej na obszarach wiejskich Celem działania 6.3 jest podniesienie zdolno ści do zatrudnienia oraz mobilno ści przestrzennej i zawodowej osób zamieszkuj ących na obszarach wiejskich poprzez przygotowanie ich do podj ęcia pracy w zawodach pozarolniczych oraz wykorzystania szans zwi ązanych z powstawaniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Obszary wiejskie s ą miejscem koncentracji wielu negatywnych zjawisk w obszarze zatrudnienia. Nale Ŝą do nich m.in.: wyst ępowanie bezrobocia ukrytego, jako ść kapitału ludzkiego oraz znacznie mniej korzystna struktura bezrobocia pod wzgl ędem wykształcenia ni Ŝ na obszarach miejskich. Znacz ącym problem jest równie Ŝ zbyt niski stopie ń aktywno ści mieszka ńców wsi w zakresie samoorganizacji i podejmowania oddolnych inicjatyw na rzecz rozwi ązywania problemów społeczno ści wiejskich w obszarze zatrudnienia. Konieczne jest, zatem stymulowanie zmian, prowadz ących do redukcji bezrobocia oraz podniesienia poziomu aktywno ści zawodowej osób pozostaj ących bez zatrudnienia, zamieszkuj ących na obszarach wiejskich. W ramach działania wsparcie ukierunkowane b ędzie na aktywizacj ę zawodow ą oraz podniesienie poziomu zatrudnienia mieszka ńców obszarów wiejskich, a zwłaszcza nabycie umiej ętno ści zawodowych przydatnych poza rolnictwem. Powy Ŝsze instrumenty b ędą prowadzi ć do zmniejszenia zró Ŝnicowa ń w obszarze zatrudnienia pomi ędzy obszarami wiejskimi a o środkami miejskimi. LGD w ramach tego działania przyst ąpi z przygotowanym projektem pt. „Wzmocnienie kapitału ludzkiego warunkiem aktywizacji zawodowej i podniesienia zdolno ści do zatrudnienia na obszarach wiejskich.”

Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach W ramach Priorytetu wspierane b ędą działania nakierowane na upowszechnienie kształcenia ustawicznego poprzez zwi ększenie dost ępno ści kształcenia osób dorosłych w formach szkolnych,

201 podniesienie jako ści usług oferowanych przez placówki prowadz ące formalne kształcenie ustawiczne oraz promocj ę korzy ści płyn ących z formalnego podnoszenia i uzupełniania wykształcenia i kwalifikacji zawodowych. Istotn ą słabo ści ą polskiego systemu kształcenia jest niski udział w formalnym kształceniu ustawicznym, osób dorosłych podnosz ących kwalifikacje lub uzupełniaj ących wykształcenie lub kwalifikacje ogólne i zawodowe. W szczególnym stopniu ogniskuj ą si ę na terenach wiejskich. Jedn ą z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niska świadomo ść mieszka ńców obszarów wiejskich o korzy ściach płyn ących z edukacji, a tak Ŝe niski stopie ń samoorganizacji społeczno ści lokalnych na tych obszarach w celu poprawy sytuacji edukacyjnej wsi. Z tego powodu w ramach Priorytetu IX udzielane b ędzie wsparcie na rzecz tworzenia i funkcjonowania oddolnych, lokalnych inicjatyw i paktów powoływanych przez mieszka ńców obszarów wiejskich na rzecz rozwoju edukacji i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszka ńców wsi. LGD b ędąc wła śnie tak ą inicjatyw ą planuje realizacj ę z tego Priorytetu w ramach kilku projektów.

Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich. Celem działania 9.5 jest pobudzenie aktywno ści mieszka ńców obszarów wiejskich na rzecz samoorganizacji i tworzenia lokalnych inicjatyw ukierunkowanych na rozwój edukacji i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszka ńców obszarów wiejskich. Obszary wiejskich s ą miejscem spi ętrzenia wielu problemów rozwojowych, które na ogół s ą trudniejsze do rozwi ązania ni Ŝ na terenie miast. W znacznym zakresie dotyczy to edukacji, do której dost ęp na obszarach wiejskich jest znacznie trudniejszy ni Ŝ w du Ŝych aglomeracjach miejskich. Jednocze śnie świadomo ść wielu mieszka ńców obszarów wiejskich w zakresie wagi edukacji i wykształcenia dla Ŝycia zawodowego i społecznego jest ni Ŝsza ni Ŝ w przypadku mieszka ńców miast. W rezultacie zjawiska te ogniskuj ą si ę w negatywnych wska źnikach edukacyjnych w odniesieniu do obszarów wiejskich: m.in. ni Ŝszym poziomie wykształcenia mieszka ńców obszarów wiejskich, ni Ŝszym stopniem upowszechnienia edukacji przedszkolnej, gorszymi osi ągni ęciami edukacyjnymi uczniów pochodz ących z obszarów wiejskich (wg bada ń PISA) czy ni Ŝszym stopniem upowszechnienia kształcenia ustawicznego. Na tym tle jako znacz ący problem nale Ŝy postrzega ć zbyt niski stopie ń aktywno ści mieszka ńców wsi w zakresie samoorganizacji i podejmowania oddolnych inicjatyw na rzecz rozwi ązywania problemów społeczno ści wiejskich w obszarze edukacji. W ramach działania wspierane s ą przedsi ęwzi ęcia na rzecz mieszka ńców obszarów wiejskich ukierunkowane na rozwój oferty edukacyjnej na obszarach wiejskich, wzmocnienie znaczenia instytucji o światowych w środowiskach lokalnych oraz podniesienie poziomu wykształcenia mieszka ńców obszarów wiejskich, a zwłaszcza umiej ętno ści zawodowych przydatnych poza rolnictwem. W ramach działaniu wspierane s ą projekty przyczyniaj ące si ę do poprawy sytuacji edukacyjnej wsi, które odpowiadaj ą specyfice obszarów wiejskich i zgodnie z ni ą b ędą wykazywa ć wysok ą skuteczno ść tj. wsparcie na rzecz tworzenia i podejmowania aktywno ści przez lokalne inicjatywy i pakty na rzecz

202 rozwi ązywania problemów mieszka ńców wsi w obszarze edukacji. LGD będąc wła śnie tak ą inicjatyw ą planuje realizacj ę z tego działania kilku projektów.

W ramach PO KL planuje si ę sfinansowanie programów szkoleniowych, licznych kursów, warsztatów i spotka ń informacyjnych w celu zaktywizowania i podniesienia kwalifikacji lokalnej społeczno ści. Wykorzystanie innych, mo Ŝliwych programów unijnych w celu wsparcia działa ń i projektów realizowanych przez LGD, pozwoli na pełne i kompleksowe wypełnienie zało Ŝonych celów Lokalnej Strategii Rozwoju. Aktywne wykorzystanie efektów realizacji projektów realizowanych zwłaszcza w ramach PO KL pozwoli zwi ększy ć kompetencje, mobilno ść i poziom integracji społecznej regionu, co jest kluczowym elementem poprawy konkurencyjno ści regionu, ale tak Ŝe wypełniania zało Ŝeń Lokalnej Strategii Rozwoju oraz Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego

W celu unikni ęcia mo Ŝliwo ści zaistnienia podwójnego finansowania pewnych wydatków w ramach np.: PROW, RPOWP, PO KL i innych Programów ka Ŝdy realizowany przez LGD projekt b ędzie nadzorowany przez koordynatora zewn ętrznego. Pracownicy zatrudnieni w biurze LGD b ędą zajmowali si ę wył ącznie realizacj ą programu Leader - czego potwierdzeniem jest zakres obowi ązków poszczególnych pracowników umieszczony w LSR. W tym zakresie wszyscy pracownicy b ędą odpowiedzialni za funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania i wdra Ŝanie projektów współpracy. W przypadku realizacji wskazanych powy Ŝej projektów finansowanych z innych Programów ni Ŝ Leader, ich obsług ą i realizacj ą zajmowa ć si ę b ędą zewn ętrzni koordynatorzy finansowani ze środków danego projektu. Dodatkowo, ka Ŝdy dokument ksi ęgowy (faktury, rachunki, dowody zapłaty) dla operacji współfinansowanych z innego Programu b ędzie szczegółowo opisane, tak, aby mo Ŝna było w jasny i przejrzysty sposób wskaza ć, z jakiego programu dany koszt był poniesiony. LGD b ędzie prowadziła wyodr ębnione rachunki bankowe dla ka Ŝdego z projektów współfinansowanych z innych Programów.

203

XVI. Przewidywany wpływ realizacji LSR na rozwój regionu i obszarów wiejskich

Jako i Ŝ inicjatorami i głównymi twórcami LGD byli przedstawiciele samorz ądu gmin, jednym z podstawowych elementów, które miały wpływ na określenie celów działania LGD, było uwzgl ędnianie w programie działania podstawowych strategii planowanych i realizowanych wła śnie w tych gminach. Chodziło przede wszystkim o to, aby z jednej strony wesprze ć działania samorz ądu (szczególnie w sferze społecznej i gospodarczej), z drugiej za ś strony nie powiela ć działa ń realizowanych przez te samorz ądy. Podobne zało Ŝenia przy świecały w stosunku do strategii powiatowych i wojewódzkiej. Podstawowym zadaniem było uzyskanie synergicznego efektu LSR, jak równie Ŝ mo Ŝliwo ści wsparcia ze strony władz regionu, które ch ętnie wspieraj ą realizacj ę celów mniejszych jednostek zbie Ŝnych z celami regionu (powiatu czy gminy). Działania wskazane w Lokalnej Strategii Rozwoju opracowanej dla obszaru Lokalnej Grupy Działania Kraina Bobra w istotny sposób przyczyni ą si ę do rozwoju regionu. Wpływ realizacji Strategii na rozwój obszaru mo Ŝe wyst ąpi ć w dwóch obszarach. Pierwszy to wpisanie si ę w realizacj ę celów strategicznych i działa ń zapisanych w Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego. Natomiast drugi to zgodno ść z celami strategicznymi i operacyjnymi rozwoju gmin tworz ących Lokaln ą Grup ę Działania. Realizacja celów strategicznych, priorytetów i działa ń zapisanych w Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego b ędzie widoczna poprzez realizacj ę celów strategicznych i projektów zapisanych w Lokalnej Strategii Rozwoju. Działania zapisane w LSR poprzez realizacj ę projektów promuj ących i rozwijaj ących walory turystyczne oraz promuj ące rozwijanie przedsi ębiorczo ści (np. agroturystyka), szkolenia, rozwijanie partnerstw i promowanie regionu, bezpo średnio wpisuj ą si ę w realizacj ę obszarów priorytetowych rozwoju województwa podlaskiego. Niekorzystne zmiany gospodarcze, które zaszły w ostatnich latach na obszarach wiejskich, istotnie wpłyn ęły na zmian ę postaw społecznych, w szczególno ści na pojawienie si ę poczucia rezygnacji wobec braku perspektyw, nieufno ść i zamkni ęcie si ę wobec otoczenia. Sytuacja ta wymaga podj ęcia działa ń w celu zmobilizowania i zaktywizowania społeczno ści, poprawy świadomo ści, ale równie Ŝ przyczynienia si ę do zwi ększenia perspektyw i mo Ŝliwo ści rozwoju obszaru obj ętego niniejsz ą Strategi ą. Niezaprzeczalnie ju Ŝ poprzez dotychczasowe działania promocyjne udało si ę cz ęś ciowo przełama ć wewn ętrzn ą izolacj ę i zniech ęcenie mieszka ńców oraz wskaza ć im nowe mo Ŝliwo ści rozwoju zawodowego, kwalifikacji i umiej ętno ści oraz poprawy ogólnych warunków Ŝycia. Działania te wymagaj ą jednak kontynuacji, gdy Ŝ znajduj ą si ę dopiero w bardzo wczesnej fazie całego procesu restrukturyzacji obszarów wiejskich. Dotychczas ukazano mieszka ńcom pewne

204 mo Ŝliwo ści, zmobilizowano ich do współuczestniczenia w planowaniu rozwoju miejsca ich Ŝycia, pracy i wypoczynku. Ostatecznym bod źcem do zmian powinno sta ć si ę wsparcie finansowe obejmuj ące pomoc we wdro Ŝeniu opracowanej Lokalnej Strategii Rozwoju. Mo Ŝliwo ść skorzystania ze środków unijnych pozwoli na przywrócenie równowagi pomi ędzy zasobami historyczno-kulturowymi, naturalnymi, gospodark ą oraz potrzebami społecznymi w zakresie mo Ŝliwo ści godnego Ŝycia, tj. osi ągni ęcia odpowiednich dochodów, dost ępie do szeroko rozumianej infrastruktury odpowiedniej jako ści, oferty kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej.

205 XVII. Informacja o zał ąąącznikach

Zał ącznik nr 1. Kwalifikacje i do świadczenie osób wchodz ących w skład Rady Zał ącznik nr 2. Do świadczenie LGD i członków LGD w realizacji projektów

206