Regionaal woon- en leefbaarheidsbasisplan Oost- Van krimp naar kwaliteit

eindversie KAW architecten en adviseurs , , Pekela, Veendam, Stadskanaal, en Vlagtwedde 1

Inhoudsopgave

Inleiding 5

Oost-Groningen in 2030: Mooi hè? 7 Een terugblik op twintig jaar werken aan kwaliteit en leefbaarheid

Hoe staan we ervoor? 11 Samenvatting van het inventarisatierapport

De opgaven 19 In acht samenhangende clusters

Bestuurlijke strategie 23 Gemeenten doen het niet alleen

Actieplan 29 Samen de vaart erin houden

Financiën 37

Bijlagen 40 Oost-Groningen: zeven gemeenten, drie subregio’s ‘Oost-Groningen’ is de algemene omschrijving van onze regio. Zij bestaat uit zeven gemeenten: Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veen- dam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagwedde. Deze zeven gemeenten werken samen op het niveau van de regio als geheel en - nog intensie- ver- op het niveau van de subregio. Er zijn drie subregio’s • Subregio I: Oldambt gemeente Oldambt (voor 2010 de gemeenten , Scheemda en Reiderland). Totaal ca. 40.000 inwoners. • Subregio II: Groninger Veenkolonien gemeenten Veendam, Pekela en Menterwolde. Totaal ca. 53.000 inwoners. • Subregio III: Westerwolde gemeenten Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde. Totaal ca. 59.000 inwoners.

Onder Oost-Groningen rekenen we hier uitsluitend het gebied van deze zeven gemeenten. Het Eemsmondgebied, dat in andere contexten ook wel tot Oost-Groningen wordt gerekend, hoort er in dit plan dus niet bij. 4 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Inleiding Inventarisatie, opgaven, strategie en actie Allereerst zijn de veranderingen in de bevolking en de gevolgen ervan zorgvuldig in beeld gebracht. Eind 2010 verscheen het Inven- tarisatierapport Wonen en Leefbaarheid Oost-Groningen, dat ook de belangrijkste opgaven voor de regio in beeld bracht. Vervolgens hebben de verantwoordelijke bestuurders zich uitgesproken over Minder bewoners, meer ouderen en minder jongeren een aantal principiële keuzes en richtinggevende vragen over de Oost-Groningen, grofweg bestaande uit de landstreken Oldambt, rol van de gemeente, samenwerking met buurgemeenten en maat- Groninger Veenkoloniën en Westerwolde, is een prachtig stuk schappelijke instanties, en participatie van burgers en bedrijven. (de Nederland. Maar het is ook een regio waar in de toekomst de be- bestuurlijke strategie). In de derde fase zijn ook de maatschappelijke volkingssamenstelling flink zal veranderen: minder bewoners, meer partners actief bij het proces betrokken onder meer op een toogdag ouderen en minder jongeren. in Veendam, waar gezamenlijk is gewerkt aan een concreet actieplan. De aldus verzamelde ingrediënten, aangevuld met een smaakmaker Oost-Groningen vitaal en leefbaar te houden (Oost-Groningen in 2030) en een eerste financiële verkenning vormen Als de bevolking in aantal terugloopt en in samenstelling verandert de basis voor het nu voorliggende Woon- en leefbaarheidsbasisplan wordt dat als eerste zichtbaar op de woningmarkt. Huizen staan voor Oost-Groningen. langer te huur en te koop of komen zelfs leeg te staan. Als er meer (oude) ouderen komen, zal ook de behoefte aan specifieke ouderen- woningen toenemen, net als de behoefte aan zorg. Minder inwoners heeft ook gevolgen op allerlei andere terreinen: winkels, scholen, cul- turele - en sportaccommodaties, verenigingen... al deze voorzieningen Bevolkingsprognoses voorspellen een krimp van 7% in de jaren 2010 krijgen te maken met minder mensen en dus met minder draagvlak, - 2030. Op een totaal van ruim 150.000 inwoners in Oost-Groningen, als eerste de voorzieningen voor jongeren. De veranderingen in de betekent zo’n 10.000 inwoners minder. Het aandeel jongeren tot 20 bevolking plaatsen gemeenten en andere betrokken instanties voor jaar neemt af: van 22% nu, tot 19% in 2030. Een geringer percentage nieuwe opgaven; op de woningmarkt en op alle gebieden van leef- op een kleiner totaal betekent in absolute zin een forse afname: van baarheid. In de kern gaat het om de vraag hoe we op de veranderin- 33.000 jongeren in 2010 naar 27.000 in 2030. Het aandeel ouderen gen in de bevolking moeten inspelen om ervoor te zorgen dat Oost- daarentegen zal flink toenemen, zowel procentueel (van 19% in 2010 Groningen voor de huidige en toekomstige bewoners een plezierig en tot 29% in 2030) als absoluut (28.000 in 2010; 41.000 in 2030). vitaal leefgebied blijft.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 5 Tot in de 19e eeuw was Oost Groningen in economisch opzicht een tamelijk welvarend gebied. De graanproductie was hoog, diverse indus- We wonen hier met ruim 150.000 mensen in goed voorziene stadjes gegrepen. trieënZo is groeidenonze regionale en bloeiden. soap Aan Onderweegns deze bloei kwam noar een geleidelijkKnoal een eind en mooie dorpen in een landschap dat niet alleen voor de inwoners enorme hitvanaf onder de jaren jongeren. ’30 in de In vorige deze eeuw. soap Datgeen werd snelle niet alleenjongens veroorzaakt met door de wereldcrisis en de oorlog, ook de massale toepassing van maar ook voor de vele bezoekers ontspanning en enorme afwisse- stropdassen en meisjes in mantelpakken maar succesvolle jongeren kunstmest op schralere gronden elders ontnam Oost Groningen zijn ling biedt. Zo kun je zeilen vanuit het historische Winschoten over met eerlijke beroepen die een beroepsopleiding volgen in Knoal. bijzondere agrarische positie. Na de oorlog werd met industriepolitiek de vele meren in Oldambt tot aan de uitgestrekte energielanderijen Starters opleidenen spreiding en vanvasthouden, overheidsdiensten dat is geprobeerdhet recept. de En werkgelegenheid natuurlijk helpt rondom Veendam en vandaar per trein naar het Nationaal Park Wes- ook de aanlegin de vanregio het op peilenorme te houden. Bio-park, Voor grote na de groepen Eemshaven bewoners het bleef groot de - terwolde. ste bedrijfsthema-gebiedregio aantrekkelijk van als alternatiefNoord Nederland. voor de matige kwaliteit van snel- groeiende kernen als Groningen en Emmen. Oost-Groningen is als gemeente onderdeel van de Interregionale De zorg is in Oost Groningen allang geen zorgenkindje meer. Om te Op het eind van de 20e eeuw veranderden deze omstandigheden Provincie Noordgrens die zijn hoofdstad heeft in Leer. Intensivering beginnen is de zorgvraag eenvoudigweg afgenomen. Niet alleen door opnieuw: het economisch beleid raakte gericht op de versterking van van de bestuurlijke samenwerking werd terecht als eerste voorwaar- de gezondheidspreventie vanuit de OGS maar ook omdat welzijn, kernzones zowel binnen als buiten Noord Nederland, werkgelegen- de gezien voor een verbetering van de leefkwaliteit. mantelzorgheidsbeleid en professionele door spreiding zorg werd van verlaten.het kleinste En door gehucht de toegenomen tot aan de drie regionaleautomobiliteit specialistische raakten wonen Multi en dedicatedwerken steeds OK’s minder perfect verweven. op De Een flinke bijdrage aan het positieve imago van Oost Groningen is elkaar zijn kwaliteitafgestemd. van steden Drijvende als Groningen, kracht achterEmmen endeze Assen integratie nam toe doorzijn gek geleverd door de Oost Groninger Standaard (OGS), een door de genoeg de grootschaligebewoners zelf.investeringen. Zorg is Heteindelijk vertrek vraaggestuurd van jongeren uit geworden, de regio naar regio zelf ontwikkelde kwaliteitsstandaard voor het onderwijs, die de basiszorgde stadwordt werd geregeld niet langer door gecompenseerd dorpscoöperaties. door terugkerende De gezamenlijke startende gezinnen. Stads wonen werd weer aantrekkelijk. uiteindelijk landelijk is ingevoerd. OGS maakte een einde aan het mo- coöperaties kopen de meest patiëntvriendelijke specialistische zorg in. De regio ontgroende, vergrijsde en kromp in inwoneraantal. Dit werd nomane meten uit het CITO-tijdperk en introduceerde maatstaven voelbaar vanaf het begin van deze eeuw. Scholen krompen en moesten voor sociale en culturele vaardigheden, beroepsoriëntatie en gezond- Wonen in sluiten,Oost Groningenwinkels liepen is in een aantal plezier. terug. CultuurvoorzieningenHuurders van sociale hadden huur het- heid. Uiteraard was daar samenwerking met vele maatschappelijke woningen betalenmoeilijk en geen de kwaliteit energie en meer, verkoopbaarheid sterker, ze van produceren delen van de meerparticu - geledingen buiten het onderwijs voor nodig. Naast het Waterschap dan ze verbruiken.liere woningvoorraad Verkrottende bleven panden achter. De zijn ouderenzorg opgekocht groeide en krijgen in vo- hebben wij in onze regio daarom nu ook het Schoolschap. Het is het vaak een culturelelume, maar of werd recreatieve geplaagd door functie. personeelstekorten De samenwerking en voortdurende tussen de Schoolschap gelukt om het onderwijs in de regio beter en efficiënter corporaties,bezuinigingen. bouwbedrijven Deze ontwikkeling en banken werd is in samengevat dit opzicht in zeerde term succesvol. ‘krimp’ en na een eerste korte ontkenningsfase was de aanvankelijke reactie te organiseren. De besparingen die hier mee zijn bereikt zijn allemaal “Van hier voortvarende door het zoogenaamde Damfterdiep, of vooral een toegenomen concurrentie. Gemeenten beconcurreerden in de ontwikkeling van OGS geïnvesteerd. De cultuurdiscussie van dertig jaar geleden is allang vergeten. Cultuur Trekvraart, heeft men ter wederzijde een fchoon en vermakelyk elkaar op inwoners, bedrijven en voorzieningen, scholen vochten om is nu een volstrekte vanzelfsprekendheid en een economie op zich. In Gezicht over de vruchtbare Bouwakkers, veeryke Beemden en leerlingen, ziekenhuizen om patiënten, theaters om bezoekers. In economisch opzichtWeilanden, is Oost Groningentuffchen welke heel men gewoon verfcheide gebleven. Toorens ziet opreizen,2010 moesten we nog terug naar misschien slechts één regionaal the- We zijn blijven doen waarvan zeer we fraaije, goed ingroote waren: en volkryketechnische Dorpen, beroepen, en alzoo vervolgensater. Nu beschikkenRuim twintig we jaar over geleden een ontstond gezamenlijke het inzicht cultuurinfra dat concurrentie met innegen recreatie, landbouw, tezorg. Groningen In die sectorenaankomt.” hebben we onze kansen regionale podia,deze context vele galerieëngeen effectieve en dorpsateliers reactie was en invoor 2011 kunst,werd het eerste Regionale Woon- en Leefbaarheidsbasisplan opgeleverd. In 2030 kijken (Uit de Reise en Zak/Atlas van Jan Chr. Sepp 1773 de 5e Reistogt naar we terug op een hectische en woelige periode die onze regio er weer Groningen) bovenop heeft gebracht. 6 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Oost-Groningen in 2030: geledingen buiten het onderwijs voor nodig. Naast het Waterschap hebben wij in onze regio daarom nu ook het Schoolschap. Het is het Mooi hè? Schoolschap gelukt om het onderwijs in de regio beter en efficiënter te organiseren. De besparingen die hier mee zijn bereikt zijn allemaal in de ontwikkeling van OGS geïnvesteerd. Een virtuele terugblik op twintig jaar werken aan kwaliteit en leefbaarheid In economisch opzicht is Oost Groningen heel gewoon gebleven. We zijn blijven doen waar we goed in waren: technische beroepen, logistiek en transport, gasdoorvoer en energieopslag, recreatie, We wonen hier nu in 2030 met ruim 140.000 mensen in goed landbouw en zorg. In die sectoren hebben we onze kansen gegrepen. voorziene stadjes en mooie dorpen in een landschap dat niet alleen Ons MKB verder versterkt door in te zetten op starters. Zo is onze voor de inwoners maar ook voor de vele bezoekers ontspanning regionale soap Onderweegns noar Knoal een enorme hit onder jon- en enorme afwisseling biedt. Zo kun je zeilen vanuit het historische geren. In deze soap geen snelle jongens met stropdassen en meisjes Winschoten over de vele meren in Oldambt tot aan de uitgestrekte in mantelpakken maar succesvolle jongeren met eerlijke beroepen die energielanderijen rondom Veendam en vandaar per trein naar het een beroepsopleiding volgen in Knoal. Nationaal Park Westerwolde. Starters opleiden en vasthouden, dat is het recept. En natuurlijk helpt ook de aanleg van het enorme Bio-park, na de Eemshaven het groot- Oost-Groningen is als gemeente onderdeel van de Interregionale ste bedrijfsthema-gebied van Noord Nederland. Provincie Noordgrens die zijn hoofdstad heeft in Leer. Intensivering van de bestuurlijke samenwerking werd terecht als eerste voorwaar- De zorg is in Oost Groningen allang geen zorgenkindje meer. Om te de gezien voor een verbetering van de leefkwaliteit. beginnen is de zorgvraag eenvoudigweg afgenomen. Niet alleen door de gezondheidspreventie vanuit de OGS maar ook omdat welzijn, Een flinke bijdrage aan het positieve imago van Oost Groningen is mantelzorg en professionele zorg van het kleinste gehucht tot aan geleverd door de Oost Groninger Standaard (OGS), een door de de drie regionale specialistische Multi dedicated OK’s perfect op regio zelf ontwikkelde kwaliteitsstandaard voor het onderwijs, die elkaar zijn afgestemd. Drijvende kracht achter deze integratie zijn gek uiteindelijk landelijk is ingevoerd. OGS maakte een einde aan het mo- genoeg de bewoners zelf. Zorg is eindelijk vraaggestuurd geworden, nomane meten uit het CITO-tijdperk en introduceerde maatstaven de basiszorg wordt geregeld door dorpscoöperaties. De gezamenlijke voor sociale en culturele vaardigheden, beroepsoriëntatie en gezond- coöperaties kopen de meest patiëntvriendelijke specialistische zorg in. heid. Uiteraard was daar samenwerking met vele maatschappelijke

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 7 WonenIntentieverklaring in Oost Groningen is een plezier. Huurders van sociale huur- ook nog oudjes als Tim Knol zijn te bewonderen, is een internatio- woningen betalen geen energie meer, sterker, ze produceren meer naal begrip met vooral veel bezoekersWe hebben uit China. al aardig wat reisjes Oost Groningen in 2040 afgelegd in onze prachtige regio dan ze verbruiken. Verkrottende panden zijn opgekocht en krijgen En hier schuilt misschien wel de belangrijksteen samen mooie verandering dingen gedaan. in onze vaak een culturele of recreatieve functie. De samenwerking tussen de regio: de Oost-Groninger trots, hetOnze eigengereide, kwaliteiten inis kaartweer gebracht. helemaal corporaties, bouwbedrijven en banken is in dit opzicht zeer succesvol. terug. Bewoners doen het zelf, organiserenVeel wijken hun en dorpen onderwijs, opgeknapt, hun zorg, Ja! Wij willen samen op expeditie! hun cultuur en hun werk, en het lúktonze hen. verzorgingscentra Mooi hè? en Bé Zwiers – Wethouder Gemeente Oldambt, Jan Bessembinders – Wethouder Gemeente Stadskanaal, voorzieningen versterkt. Maar we De cultuurdiscussie van twintig jaar geleden is allang vergeten. Cul- Harry Kremer – Directeur-Bestuurder Acantus, Ton Selten – Bestuursvoorzitter Lefier reizen nog niet altijd samen en tuur is nu een volstrekte vanzelfsprekendheid en een economie ook nog niet zover in de tijd (dat op zich. In 2010 moesten we nog terug naar misschien slechts één avontuur willen wij wel aan) dus: Wie moeten er mee: regionaal theater. Nu beschikken we over een gezamenlijke cultuur- Ál onze collega-bestuurders van gemeenten infra met negen regionale podia, vele galerieën en dorpsateliers voor Ál onze collega-bestuurders van maatschappelijke organisaties die werkzaam zijn in kunst, onze muziek regio, encorporaties, theater. onderwijs,Festival Swinging zorg, enz. Oldambt, waar dit jaar Vertegenwoordigers van het bedrijfsleven En natuurlijk: onze 150.000 bewoners!

Dit was ons reisplan.

We beginnen met vier sporen, we kruisen elkaar regelmatig en wisselen uit en we komen samen aan! prachtig uitzicht Oost Groningen 2030 mooi hè? Het bestuurlijk spoor kruispunten

Het maatschappelijk spoor

Het bedrijfsspoor pas op! valkuilen

Het bewonersspoor handige brug! tekst en ontwerp KAW architecten en adviseurs

8 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Regionaal woon- en leefbaarheidsbasisplan Oost-Groningen Van krimp naar kwaliteit 10 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Hoe staan we ervoor? Wonen en openbare ruimte Samenvatting van het inventarisatierapport Vier woonmilieus We onderscheiden vier woonmilieus: 1 Stedelijke kernen: Veendam, Winschoten, Stadskanaal, alle voorzie- ningen en een subregionale functie 2 Centrumdorpen: dorpen met supermarkt(en) en andere winkels en voorzieningen 3 Basisdorpen: dorpen met (meestal) alleen een supermarkt Dit hoofdstuk is een samenvatting van het inventarisatierapport, 4 Woondorpen en landelijk gebied: geen voorzieningen waarin de demografische ontwikkelingen in Oost-Groningen en de gevolgen ervan in beeld zijn gebracht. Op basis daarvan zijn vervol- Middelgrote dorpen meest onder druk gens de opgaven voor de regio geformuleerd (zie het volgende hoofd- Uit migratiecijfers blijkt dat naast de stedelijke kernen ook de woon- stuk). Het Inventarisatierapport is in het voorjaar van 2011 door de dorpen/landelijk gebied nieuwe inwoners trekken en dat de middel- Stuurgroep vastgesteld. grote dorpen (niveaus 2 en 3) meer onder druk staan. De verklaring hiervoor kan zijn dat woonmilieus 1 en 4 een duidelijke identiteit hebben, waar mensen welbewust voor kiezen. De centrum- en basis- Demografische ontwikkelingen dorpen vergrijzen meer dan gemiddeld.

In 2030 acht tot tienduizend inwoners minder Meer levensloopbestendige woningen nodig De regio telt nu zo’n 150.000 inwoners. In 2030 zullen dat er zo’n Er treden forse verschuivingen op in het type huishouden. In alle drie acht tot tienduizend minder zijn. De krimp ontstaat niet alleen door de subregio’s zien we een forse toename van het aantal ouderen- migratie, maar ook doordat er meer sterfte is dan geboorte. huishoudens en een afname van alle andere huishoudens en dan met name de jonge gezinnen en stellen. Dit betekent dat de behoefte aan Minder jongeren, veel meer ouderen voor ouderen geschikte woningen fors toeneemt. Het gaat dan om Het aandeel jongeren neemt af van 22% in 2010 tot 19% in 2030. Het toevoegen van flexibele huurwoningen (zelfstandige woningen waar aantal ouderen neemt toe. Op een kleinere bevolking leidt dit tot ook ouderen comfortabel wonen), maar nog vaker om het aanpassen een fors groter aandeel ouderen: van 19% in 2010 tot 29% in 2030. van bestaande woningen in huur en koop.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 11 Stagnatie op de particuliere woningmarkt Stagnatie op de koopmarkt belemmert de doorstroming naar ge- schiktere woningen. Dit speelt bij ouderen, maar ook bij gezinnen en andere groepen. Anders dan in groeiregio’s zal dit probleem – ook bij een aantrekkende woningmarkt – in Oost-Groningen niet vanzelf worden opgelost.

Dreigende leegstand en verkrotting Het overgrote deel van de woningen in Oost-Groningen staat er goed bij. Op sommige plaatsen zien we echter ook dat onverkoop- baarheid leidt tot leegstand en verkrotting. De impact hiervan - ook als het slechts om een enkel pand gaat - op de ruimtelijke en steden- bouwkundige kwaliteit en leefbaarheid kan relatief groot zijn. Juridi- sche en financiële factoren maken slopen ingewikkeld. De sanering van de verouderde/overbodig geworden particuliere woningvoorraad stelt alle betrokkenen voor grote opgaven.

Lage woningprijzen Op de koop- en huurmarkt liggen de prijzen in Oost-Groningen nu al laag. Verdere prijsdaling zou kunnen leiden tot instroom van mensen met (erg) lage inkomens, hetgeen de sociale structuur verder onder druk kan zetten.

Te veel plannen De woningbouwplannen zoals die momenteel in de regio bestaan, zijn slechts ten dele nodig om in de behoefte te voorzien. Realiseren van alle plannen zou de woningmarkt verder verstoren. Het is dus nodig alle huidige plannen blijvend kritisch tegen het licht te houden.

12 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Subregio’s zijn zelfstandige woningmarkten Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt bij elkaar brengen De migratie tussen de subregio’s is relatief beperkt. Dat duidt erop Tegenover een (dreigend) tekort aan arbeidskrachten staat een bovenge- dat de subregio’s als drie tamelijk zelfstandige woningmarkten functi- middelde werkloosheid in de regio. De uitdaging is dus om met om- en oneren. bijscholing vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Aansluiting van het beroepsonderwijs op de werkpraktijk. Forse transformatieopgave Samenvattend staat de regio voor een forse transformatieopgave op Inzet op toerisme en recreatie als bedrijfstak van betekenis de woningmarkt. Er zijn niet méér woningen nodig, wel andere. Een Behalve in de zorg liggen ook in toerisme en recreatie kansen voor groot deel van de transformatie moet plaatsvinden in de bestaande economische ontwikkeling en werkgelegenheid. Hiervoor bestaat al een voorraad. Bij nieuwbouw moet er tegelijk ook worden gesloopt. overkoepelende organisatie (TROG) en meerdere gemeenten maken actieplannen voor stimulering van deze sector. Zo is ook in de afgelopen Kosten transformatie niet door regio zelf op te brengen periode flink ingezet op versterking van de Ecologische Hoofd Structuur. De kosten van de transformatieopgave - waaronder begrepen de (sloop)maatregelen om verkrotting tegen te gaan - zijn door lokale en regionale partijen alleen bij lange na niet te dragen. Gezamenlijk Winkels fondsen werven is effectiever. Winkels in basisdorpen onder druk Door schaalvergroting en hogere kwaliteitseisen staan in vooral in de Economie en werk basisdorpen de winkels onder druk. Door de bevolkingskrimp neemt die druk nog eens toe. Dreigend tekort arbeidskrachten Door de afname van het aantal jongeren, vermindert de jonge Winkelaanbod stedelijke kernen instroom op de arbeidsmarkt. Nu al hebben bepaalde (technische) De drie stedelijke kernen, Veendam, Winschoten en Stadskanaal heb- sectoren moeite om voldoende personeel te vinden. In de komende ben een compleet en vergelijkbaar winkelaanbod. Winschoten heeft jaren zal dit probleem zich ook nadrukkelijk in de zorgsector mani- sterker nog dan de andere twee een bovenregionale positie met name festeren, waar door de vergrijzing flink meer werkgelegenheid zal voor Duitsland. De drie winkelsteden functioneren nauwelijks als elkaars ontstaan. concurrent. Het winkelareaal neemt af door de huidige recessie maar ook door internet en bevolkingskrimp. Alle drie kernen voeren plannen uit om het winkelcentrum compacter te maken.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 13 Onderwijs

(Te) kleine en zwakke basisscholen In Oost-Groningen staan momenteel bijna 100 basisscholen. Door de afname van het aantal leerlingen zullen 6 van de 100 scholen in de komende tien jaar onder de opheffingsnorm zakken. Bij handhaving van het huidige gemiddelde leerlingaantal (120 ll) zullen echter in de komende 20 jaar niet 6 maar 20 basisscholen moeten sluiten. De meeste daarvan in de komende 10 jaar. Oost-Groningen heeft meer (zeer) zwakke scholen. Voor de regio is verhoging van de onderwijskwaliteit een vitale opgave. Hier zijn inmiddels diverse initiatieven voor opgestart, desalniettemin zakt het aantal zwakke scholen vooralsnog niet. De opgave blijft dus groot.

Schaalvergroting primair onderwijs ontkoombaar toe dat scholen zullen moeten worden samengevoegd. Er zijn een aantal ontwikkelingen die nopen tot schaalvergroting in Als het een combinatie van openbaar en bijzonder onderwijs betreft, het primair onderwijs: verhoging van de onderwijskwaliteit, vergro- is dat extra gecompliceerd. ting van de samenwerking tussen opvang en onderwijs, versterking van de samenhang tussen peuterspeelzaalwerk, primair onderwijs en Opheffen secundair onderwijs, beheersbaarheid van de budgetten voor huisves- In de kernen Drieborg, Nieuw-Scheemda, Wedde, Vriescheloo, Veel- ting en tot slot de aantrekkelijkheid van het onderwijs voor jongere erveen, Bourtange en Ter Apelkanaal staan scholen met minder dan leerkrachten. 100 leerlingen, zonder mogelijkheid tot samenvoeging met andere Wanneer wordt aangesloten bij de onderwijskundige trend tot ver- scholen in het dorp. Hier is opheffen van de laatste school een moge- groting van het leerlingaantal per school, zullen nog (veel) meer dan lijk scenario. 20 scholen moeten verdwijnen. Schoolvervoer Samenvoegen onontkoombaar Als er minder scholen komen, zal de afstand school-thuis voor een De voorspelde afname van het aantal leerlingen, de noodzaak de deel van de kinderen groter worden. Dit kan ertoe leiden dat er kwaliteit te verbeteren en de trend tot schaalvergroting leiden er on- schoolvervoer georganiseerd moet worden. Niet alleen de gemeente,

14 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs maar ook schoolbesturen en ouders kunnen hierin een rol spelen. Theaters De meeste voorzieningen op het gebied van welzijn, cultuur en sport Voortgezet onderwijs hebben primair een lokale functie. Dat geldt niet voor de theaters in De leerlingdaling doet zich ook voor in het voortgezet onderwijs, zij Veendam. Winschoten en Stadskanaal. De vraag kan gesteld worden het dat hier het zwaartepunt na 2020 komt te liggen. In het voortge- of er in de regio als geheel voldoende draagvlak zal kunnen blijven zet onderwijs zullen de leerlingaantallen met ca. 25% dalen. Anticipe- voor drie middelgrote zelfstandig programmerende theaters. Thea- rend hierop werken VMBO en MBO scholen aan nieuwe onderlinge ters zijn dure voorzieningen. De van rijkswege aangekondigde bezui- verbindingen en samenwerkingsvormen. Versterking van de band nigingen dwingen tot scherpere keuzes. Samenwerking en afstemming tussen het beroepsonderwijs en de werkpraktijk (met name de zorg) op het gebied van programmering kunnen helpen om voor de regio is in Parkstad Limburg speerpunt van beleid. Ook in Oost-Groningen als geheel een gevarieerd en kwalitatief theateraanbod in stand te ontstaan inmiddels deze initiatieven. Dit zou met kracht moeten houden. worden gestimuleerd.

Zorg Welzijn, cultuur en sport Eerstelijnszorg Op cultureel vlak is al veel gedaan: zoals versterking van toeristische Door de vergrijzing neemt de vraag naar zorg toe. Er dreigt een voorzieningen, en verbetering van cultureel erfgoed. Het belang voor tekort aan eerstelijnszorg. Nu reeds blijkt het in Oost-Groningen de regio is groot en er kan nog veel meer gedaan worden. moeilijk om tijdig en voldoende opvolgers te vinden voor huisartsen en tandartsen die met pensioen gaan of er om andere reden mee stoppen. Minder mensen, minder draagvlak Met minder jongeren en met minder actieve mensen zal het moeilij- Intramurale zorg ker worden om de voorzieningen voor welzijn, cultuur en sport op De vraag naar intensieve intramurale zorg en 24-uurszorgarrange- hetzelfde niveau in stand te houden. Maar tegelijk neemt het belang menten zal met het oog op de vergrijzing toenemen. Tegelijkertijd van veel van deze voorzieningen juist toe! En door de bevolkingsver- ontstaat een groeiende vraag naar een hogere kwaliteit van wonen andering ontstaan ook nieuwe kansen. en keuze in zorgaanbod. Dit stelt corporaties en zorgaanbieders voor nieuwe opgaven die ook gepaard gaan met mogelijk risicovolle inves- teringen in zorgvastgoed.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 15 16 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Thuiszorg waarin sprake is van een relatief grote mate van mobiliteit, zullen de Door de toenemende vraag en de afnemende instroom van jonge verwachte veranderingen niet tot problemen leiden. Dat kan wel zo mensen, dreigt er in de thuiszorg een personeelstekort. Het rijksbe- zijn voor groepen zonder eigen vervoer, zoals ouderen en kinderen leid is gericht op verschuiving van zorgtaken en -voorzieningen naar en bij vervoersbehoeften waarin het reguliere openbaar vervoer niet de WMO, die door gemeenten wordt uitgevoerd. Op het gebied van voorziet. zorg krijgen gemeenten dus meer verantwoordelijkheden en werk. Openbaar vervoer Nieuwe wetten: Werken naar Vermogen, Jeugdzorg Het openbaar vervoer is in Oost-Groningen – in vergelijking met ande- Naast de verschuiving van AWBZ naar WMO zullen ook onder deze re regio’s – momenteel goed. De opgave is om dat zo te houden. Het nieuwe wetten zowel bezuinigingen als dencentralisatie worden door- openbaar vervoer op de hoofdverbindingen is robuust. Met kleinschalig gevoerd. De betekenis daarvan voor de gemeenten en meer nog voor doelgroepenvervoer (zie hieronder) kunnen we zorgen voor goede de sociaal zwakkeren waarvoor deze wetten bedoeld zijn is groot. In verbindingen vanuit de kleinere dorpen met het OV-net. de uitvoering van het plan zal hier vanuit de verschillende opgaven op het vlak van zorg, onderwijs, werk en inkomen en burgerparticipatie Kleinschalig doelgroepenvervoer ruime aandacht moeten worden besteed. De vraag naar kleinschalig doelgroepenvervoer zal toenemen. Gezien de beperkte financiële mogelijkheden van de gemeenten, ligt het voor Ziekenhuizen de hand te onderzoeken of en hoe we het kleinschalig doelgroepenver- Om de kwaliteit van zorg op het vereiste niveau te kunnen behouden voer samen met onze inwoners efficiënt en effectief kunnen organise- zullen de Ommelander Ziekenhuis Groep en het Refaja Ziekenhuis ren. volgens het BCG rapport in de toekomst verschillende onderdelen van specialismen onderling verdelen. ICT Goede bereikbaarheid is niet alleen een kwestie van fysieke nabij- heid. Nieuwe ICT-toepassingen geven aan ‘bereikbaarheid’ een nieuwe Bereikbaarheid inhoud. Met een simpele pc met internet-aansluiting kan tegenwoordig iedereen live oog-in-oog contact onderhouden met familie en vrienden Voorzieningen waar ook ter wereld. ICT kan ook een belangrijke rol spelen bij het Waar voorzieningen (scholen, winkels, zorginstellingen enz) verdwij- bereikbaar houden van professionele dienstverlening (zorg, onderwijs, nen of worden gebundeld, zullen ze voor een deel van de doelgroe- winkels). De opgave is om met elkaar dergelijke nieuwe vormen van pen verder weg komen te liggen. Ten opzichte van de huidige situatie, bereikbaarheid te ontwikkelen en toe te passen, zonder dat daarbij het ook altijd noodzakelijke contact van mens-tot-mens in gevaar komt.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 17 18 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs De opgaven economische sector van betekenis. Voor starters kan de regio, met veel ruimte en relatief lage vastgoed-prijzen ook heel aantrekkelijk In acht samenhangende clusters zijn. Hoogwaardige ICT-verbindingen zijn dan wel een voorwaarde. Regionale opgaven: regionaal stimuleren van initiatieven in kansrijke sectoren, afstemmen van (ontwikkeling) bedrijfsterreinen, versterken vestigingsbeleid en ondernemersklimaat (inclusief ICT-infrastructuur), stimuleren van innovaties en ondernemersnetwerken, ondersteuning van starters. Er wordt al heel veel gedaan in Oost-Groningen op het vlak van krimp en leefbaarheid. Maar het kan nóg beter. Vooral door inten- 2. Wonen I (particuliere voorraad) sievere samenwerking en verbinding tussen gemeenten, maatschap- Regionale opgaven: ontwikkelen van regionaal instrumentarium om pelijke organisaties en bewoners. Deze verbinding leidt tot meer ontwaarding van particulier bezit in goede banen te leiden en om par- slagkracht en tot vernieuwing. Het inventarisatierapport maakt ticulieren te stimuleren om noodzakelijke woningaanpassingen uit te duidelijk op welke terreinen van de leefbaarheid in Oost-Groningen voeren, ondanks dalende marktprijzen. Drie hoofdlijnen: de opgaven liggen. Opgaven niet alleen op verschillende (beleids) • Komen tot een aanpak van rotte kiezen; terreinen, maar ook verschillend in urgentie, impact en in de bestuur- • Uitzoeken hoeveel particuliere woningen kwetsbaar zijn en lijke schaal waarop ze het best kunnen worden opgepakt. Kan het vormen van een strategie om het dreigende overaanbod aan jaren lokaal/gemeentelijk, is samenwerking met de buurgemeenten gewenst ’60 en ’70 woningen te begeleiden; (subregionaal) of is een regionale of zelfs boven-regionale benade- • Komen tot een prikkel om te investeren in energiebesparing en ring aangewezen? Daarbij is gezocht naar een praktische bundeling, levensloopbestendigheid van woningen in een woningmarkt die waarmee ook de samenwerking met maatschappelijke partners goed minder uitnodigt tot investeren; vorm kan krijgen. Dit heeft geleid tot een clustering van de opgaven als volgt:

1. Economie In economisch opzicht is Oost-Groningen vanouds sterk in land- bouw en industrie. Actuele ontwikkelingen op het gebied van duur- zame energie (bio-massa) bieden nieuwe kansen. Daarnaast liggen er ook kansen om toerisme en recreatie uit te laten groeien tot

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 19 enerzijds een cultureel erfgoed als toeristische trekpleister en imagoverstrekker voor de regio, met een direct economische belang. Juist dit vraagt om een regionale aanpak. Anderzijds heeft een goed cultuur- en sportaanbod een direct effect op de leefbaarheid en het welzijnsniveau in de regio. Dit kan lokaal aangepakt worden, maar de opgaven spelen in de hele regio.

5. Zorg Regionale opgaven: verdere samenwerking tussen zorgorganisaties, 1e, 1½e en 2e lijns met het oog op gezondheidsbevordering en vergroting van de efficiency en effectiviteit van zorgorganisaties in relatie met Masterplan Zorg voor de Toekomst. Opvangen van de gevolgen van de Dit instrumentarium kan vervolgens worden ingezet in het kader nieuwe regelgeving omtrent de Jeugdzorg. van de woningbouw en transformatieafspraken en in het woon- en Subregionale opgaven: versterken van de samenhang tussen alle soor- basisdorpenbeleid. ten van zorgwonen, van zorgintensief intramuraal tot zorgextensief zelfstandig, in relatie tot de (nieuwe) WMO zowel op het vlak van 3. Onderwijs – arbeidsmarkt gebouwde voorzieningen als organisatorische samenwerking tus- Regionale opgaven: oplossen van dreigende tekorten in de regionale sen zorgorganisaties en -ondernemers, corporaties, 1e lijnszorg en personeelsmarkt zowel kwantitatief als kwalitatief met name op het gemeentelijke afdelingen op het vlak van Wonen/RO en WMO. vlak van zorg en techniek. Verdere versterking van de relatie bedrijfs- Welzijnsorganisaties: Bevolkingsdaling, maar zeker ook de decentrali- leven/zorgorganisaties, beroepsonderwijs én primair onderwijs. Ver- saties Jeugdzorg, AWBZ-begeleiding en Wet Werken naar Vermogen sterking van het imago van zorgende en technische beroepen. Ont- vragen een wijkgerichte aanpak, waarin partijen vraaggericht, effici- wikkelen van productiviteitverhogende innovaties in zorg en techniek. ënt en effectief hun zorg- en dienstverlening op elkaar afstemmen. Opvangen van de gevolgen van de wet Werken naar Vermogen. Een (sub-)regionale aanpak en bovenlokale afspraken zijn daarbij onmisbaar. 4. Cultuur en sport Regionale opgaven: organiseren van samenwerking tussen de bestaan- In combinatie moeten deze regionale en subregionale inspanningen de regionale culturele en sportvoorzieningen op het vlak van pro- leiden tot een integraal regionaal zorgplan, dat voorziet in een door- grammering, marketing en organisatie. Dit heeft meerdere functies: lopende ‘zorglijn’ van mantelzorg tot ziekenhuis.

20 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs 6. Primair onderwijs Subregionale opgaven: versterken van de onderwijskwaliteit en het inhalen van onderwijsachterstanden. Ontwikkelen van innovaties op het vlak van onderwijshuisvesting en samenwerking met andere maatschappelijke organisaties. Zoeken van oplossingen voor de span- ning tussen kleinschaligheid, ouderbetrokkenheid en bereikbaarheid enerzijds en de noodzaak tot samenvoeging en/of schaalvergroting anderzijds.

7. Wonen II (woningbouw en transformatie) Subregionale opgaven: het transformeren van gemeentelijke woon- plannen naar subregionale woonplannen. Hierin staan de woonvisie en het woningmarktbeleid per subregio uitgewerkt in prestatieafspra-

ken over nieuwbouw, herstructurering of verbetering van de bestaan- de voorraad, verduurzaming, in zowel de huur- als koopsector.

8. Leefbare dorpen Subregionale opgaven: In de woondorpen ontbreken vrijwel alle van ouderen en leerlingenvervoer. Wetswijzigingen rond de WMO, voorzieningen en in basisdorpen staan de resterende voorzienin- werkvoorziening en jeugd zullen een groter beroep doen op de ‘civil gen vaak onder druk. Er is visie nodig op welke voorzieningen waar society’ in dorpen. Naast verantwoordelijkheid voor voorzieningen worden geconcentreerd. In deze dorpen ligt de opgave om bewoners zal ook in de zorg en ondersteuning van sociaal zwakkeren in toe- actiever te betrekken bij de instandhouding van voorzieningen of het nemende mate een beroep worden gedaan op burgers. Hier zullen vinden van alternatieven daarvoor. De opgave is innovatieve vormen nieuwe vormen van Burgerschap voor ontwikkeld moeten worden. van zelfbeheer te ontwikkelen al dan niet ondersteund vanuit ge- meenten of maatschappelijke organisaties (‘Nieuw Burgerschap’), het onderling delen van voorzieningen tussen dorpen en het organiseren De beschreven opgaven komen terug in het actieplan. Zie Bijlage Opgaven en 1e acties. van bereikbaarheid van de voorzieningen met innovaties op het vlak De volgorde van de clusters is willekeurig.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 21 22 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Bestuurlijke strategie en Versterken eigen identiteit en kwaliteit In de relatie tussen kernzone en perifere gebieden worden de eigen samenwerking onderscheidende kwaliteiten steeds belangrijker. Hetzelfde geldt voor de relatie tussen de stedelijke kernen en het platteland. Migratiecij- Gemeenten doen het niet alleen fers laten zien dat gebieden met een duidelijke eigen identiteit het meest in trek zijn. Er liggen dus kansen om complementaire kwalitei- ten te versterken, en van het geheel meer te maken dan de som der delen.

Intensiveren intergemeentelijke samenwerking Om van ‘krimp’ tot ‘kwaliteit’ te kunnen komen, is samenwerking Van krimp naar kwaliteit! tussen de betrokken gemeenten een bijna absoluut vereiste. Want Voor de gezamenlijke bestuurlijke strategie zijn volgende ijkpunten bij het werken aan de beoogde doelen in het belang van de inwo- geformuleerd: ners, bedrijven en instellingen in het gebied, mogen gemeentegren- zen of subregionale grenzen geen belemmering zijn. Via intensieve Krimp accepteren, kansen benutten samenwerking(sverbanden) moeten gemeenten werken aan oplos- De bevolkingsdaling in Oost-Groningen moeten we accepteren. Het singen die voldoen aan de eisen van kwaliteit en bereikbaarheid voor heeft geen zin er tegen te strijden. De opgave is om tijdig en zo goed die inwoners, bedrijven en instellingen. Daarvoor is het nodig om mogelijk in te spelen op de gevolgen van de krimp, om zo de leef- de bestaande (regionale en subregionale) samenwerkingskaders te baarheid te behouden en waar mogelijk te versterken. Krimp dwingt herijken en te intensiveren, rekening houdend met specifieke lokale tot maatregelen en biedt daarmee ook kansen op vernieuwing en situaties en subregionale omstandigheden. verbetering. Krimpbeleid vraagt om een proactieve lokale overheid Kwaliteit boven kwantiteit Voor nogal wat van de hiervoor beschreven opgaven is strikt geno- In het spanningsveld tussen spreiding en nabijheid van voorzieningen men de gemeente niet de eerst verantwoordelijke. De gemeente enerzijds en bundeling en concentratie anderzijds zullen we inzetten bezit geen woningen, geen winkels, exploiteert geen openbaar op inhoudelijke kwaliteit van voorzieningen. Als voor deze inhoude- vervoer, bestuurt geen sportverenigingen en heeft geen peuterjuf- lijke kwaliteit bundeling en concentratie nodig zijn dan zullen we deze fen, schoolmeesters en dokters in dienst. Toch is het wel van belang discussies niet uit de weg gaan. dat gemeenten zich met deze onderwerpen bemoeien. Niet om de

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 23 verantwoordelijkheid over te nemen - dat kan nooit de bedoeling zijn Samenwerking met bewoners - maar omdat de gemeente wél verantwoordelijk is voor de leefbaar- In Oost-Groningen gaan zaken veranderen. Daarbij is betrokkenheid heid als geheel. Die verantwoordelijkheid kan de gemeente waarma- van burgers onmisbaar. Niet alleen omdat het van belang is zo breed ken door problemen en knelpunten tijdig te signaleren, met betrok- mogelijk draagvlak voor de noodzakelijke veranderingen te bereiken, kenen in gesprek te gaan, partijen met elkaar in contact te brengen maar ook omdat bewoners in de toekomst vaker zelf een grotere en en gezamenlijk na te denken over goede oplossingen en als gemeente actievere rol zullen krijgen op terreinen waar die rol nu nog (vooral) actief op zoek te gaan naar (financiële) mogelijkheden en instrumen- door de gemeente wordt vervuld. Een belangrijke opgave voor alle ten om de gezamenlijk ontwikkelde plannen uit te kunnen voeren. betrokkenen is om gezamenlijk vorm te geven aan de veranderende verhoudingen tussen (gemeentelijke) overheid en burger. Krimpbeleid vereist actief samenwerken De krimp heeft gevolgen voor alle beleidsterreinen, nadrukkelijk Samenwerking gemeenten en maatschappelijke ook die waarop maatschappelijke organisaties een belangrijke rol partners spelen (wonen, zorg, onderwijs). Krimpbeleid vraagt dus om actieve Hoe moeten de gemeenten samenwerken met maatschappelijke samenwerking met en tussen maatschappelijke partners; corporaties, partners? Die vraag benaderen we langs drie wegen: schoolbesturen en zorginstellingen. Samenwerking met burgers en bedrijven. En tussen dorpen, steden, gemeenten en regio’s. Om zo Inhoudelijk en organisatorisch kader met minder mensen toch voldoende draagvlak te organiseren en te In dit plan wordt allereerst afgebakend voor welke inhoudelijke opga- behouden voor kwaliteit en duurzame leefbaarheid voor iedereen ven de gemeenten samenwerking zoeken. Daarna wordt een voorstel gedaan over de organisatie daarvan. Focus op verbinding Een steeds terugkerend element in bovenstaande ijkpunten en de Krachtige sturing of weinig sturing? opgaven is de essentiële betekenis van verbindingen. Verbindingen We kunnen de oplossing van knelpunten overlaten aan het vrije spel in fysieke en nadrukkelijk ook in mentale zin. Werken aan leefbaar- der krachten of we zetten in op een aanpak waarbij de overheid heid - en ook het in de praktijk samen vorm geven aan een leefbare krachtig stuurt. Dat betekent niet dat de overheid alles zelf moet regio, stad of dorp - vereist dat mensen elkaar weten te vinden en doen: het gaat er minstens zo zeer om de veerkracht en solidariteit elkaar verstaan. Dan gaat het om goede fysieke verbindingen, mo- in de gemeenschap aan te spreken. derne ICT-voorzieningen, faciliteiten om elkaar te ontmoeten én om de bereidheid naar elkaar te luisteren, van elkaar te leren en opgaven Innoveren of repareren? gezamenlijk op te pakken. We kunnen de knelpunten aanpakken met een strategie die zich richt

24 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Rollen en ambities per cluster van opgaven Aansluitend op de strategische uitgangspunten en de – in theorie – mogelijke rollen van de gemeenten, is vervolgens per thema bepaald welke rol de gemeente het beste past en op welk schaalniveau de opgaven primair opgepakt dienen te worden:

Van belang is daarnaast in welke mate en hoe gemeenten en organisa- ties op de verschillende thema’s willen samenwerken:

• uitwisseling (van feiten, ontwikkelingen, goede ervaringen en voorbeelden op het terugbuigen van de demografische ontwikkelingen: dat wil • afstemming van beleid na uitwisselinggezamenlijke (beleids)voor- zeggen een ‘reparatie’ van de bevolkingsopbouw of van verdwijnende bereiding voorzieningen. Hierbij wordt leefbaarheid ook vooral kwantitatief • gezamenlijke of gecoördineerde besluitvorming na gezamenlijke gedefinieerd. Maar we kunnen groei ook kwalitatief definiëren: liever voorbereiding. minder maar goede voorzieningen dan meer maar matige. Daarvoor zijn innovaties nodig van bestaande voorzieningen vanuit een accepta- Verder uitgewerkt leidt dat tot de schema’s op de volgende bladzij- tie van en aanpassing aan een veranderde bevolking. den waarin de rollen en de samenwerkings-ambities per cluster van opgaven op een rij zijn gezet. In alle gevallen zullen de gemeenten een initiërende rol moeten nemen om partners te motiveren en bij elkaar te brengen in een sa- menwerkingsverband. Daarna kunnen de gemeenten kiezen voor een Regisserende rol Faciliterende rol meer regisserende rol daar waar het gaat om opgaven die dicht tegen Subregionaal - Leefbare dorpen - Zorg; ketenontwikkeling wonen en zorg het gemeentelijk beleid aanliggen of waar de gemeente een recht- - Woningbouw en transformatie - Primair onderwijs streekse verantwoordelijkheid voor draagt, of een meer faciliterende Regionaal - Wonen; particuliere voorraad - Economie, ontwikkelen van (nieuwe) rol waar maatschappelijke partners de regierol kunnen en willen - Grote cultuur- en bedrijvigheid (zorg, toerisme, recreatie) sportvoorzieningen - Onderwijs- arbeidsmarkt (zorg en invullen. Bijzondere aandacht hierbij is nodig voor de samenwerking techniek) van organisaties die – daartoe geprikkeld door ander beleid – ook als - Zorginnovatie concurrent (moeten) opereren. - Vervoer en bereikbaarheid

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 25 cluster: Economie (w.o. zorg Wonen I; particuliere Onderwijs - arbeidsmarkt recreatie, toerisme) voorraad (m.n. zorg en techniek)

Urgentie / impact Hoog Extra hoog Extra hoog

Rol overheid Faciliterend Regisserend Faciliterend

Betrokken partijen Provincie, Gemeenten, Gemeenten, (trekker / initiatief) Gemeenten, Corporaties Onderwijs, Bedrijfsleven, Provincie Bedrijfsleven Koepelorganisaties econo- Bankwezen, Zorgorganisaties mie en werk, TROG ontwikkelaars + aannemers Provincie

Betrokkenheid bewoners Indirect Direct Indirect

Samenwerking - Uitwisseling Regionaal Regionaal Regionaal Rollen en ambities en Rollen - Afstemming beleid Regionaal Regionaal Regionaal - Voorbereiding beleid Regionaal Regionaal Regionaal

- Besluitvorming en uitvoering Gemeentelijk Per gemeente / organisatie

26 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Cultuur en sport Zorg; ketenontwikkeling wo- Primair onderwijs Wonen II; nieuwbouw Leefbare dorpen nen en zorg en zorginnovatie* en transformatie

Hoog Extra hoog Extra hoog Hoog Hoog

Regisserend Faciliterend Faciliterend Regisserend Regisserend

Gemeenten, Zorg voor de toekomst, Onderwijskoepels, Gemeenten, Gemeenten, Cultuursector Zorgorganisaties, Scholen, Corporaties, Bewoners, Zorgondernemers, Sportsector Ouders, Bankwezen, Maatschappelijke organisa- Zorgverzekeraars Kinderopvang, ontwikkelaars + aannemers ties Corporaties, 1e lijns zorg, Peuterspeelzaal, Gemeenten Gemeenten, Provincie Corporaties Indirect Direct Direct Indirect Direct

Regionaal Subregionaal / regionaal * Subregionaal Subregionaal Subregionaal Regionaal Subregionaal / regionaal * Subregionaal Subregionaal Subregionaal Regionaal Subregionaal / regionaal * Subregionaal Subregionaal Per gemeente met lokale organisaties Per gemeente / organisatie Per gemeente / organisatie Per gemeente / organisatie Per gemeente met lokale Per gemeente met lokale organisaties organisaties

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 27 28 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Actieplan te zetten. Wij kiezen ervoor deze betrokkenheid niet op een abstracte en regionale schaal vorm te geven maar zo concreet mogelijk vanuit de Samen de vaart erin houden gemeenten en de organisaties die betrokken zijn bij het uitwerken van de opgaven. Dat wil niet zeggen dat elke gemeente het maar zelf moet uitzoeken, nee we zullen kennis en ervaringen intensief uitwisselen en samen optrekken waar dat praktisch of nuttig is.

2 We stimuleren lopende initiatieven Uitgangspunten De informatie uit de voorgaande hoofdstukken vormde de basis voor de Toogdag op 13 mei 2011, waar vertegenwoordigers van de zeven In dit hoofdstuk beschrijven we afspraken die de zeven gemeenten Oost-Groninger gemeenten en tal van maatschappelijke partners hebben gemaakt om de opgaven uit dit Woon- en leefbaarheidsbasis- gezamenlijk aan de slag gingen om de opgaven te vertalen in concrete plan in de komende jaren voortvarend op te kunnen pakken. Daarbij actieplannen. Wat dat heeft opgeleverd ziet u verderop. Duidelijk werd gelden allereerst de volgende uitgangspunten: in ieder geval dat alle maatschappelijke organisaties al heel veel initiatie- ven ontplooien maar dat kennis van elkaars werk nog vaak ontbreekt. 1 We betrekken bewoners zo vroeg, zo concreet en zo lokaal mogelijk 2 We stimuleren lopende initiatieven 3 We organiseren en ondersteunen verbinding tussen organisaties 3 We organiseren en ondersteunen verbinding tussen organisaties In een krimpende regio is het versterken van verbindingen, letterlijk 4 We regelen de borging van acties én figuurlijk heel belangrijk. Daardoor ontstaat niet alleen uitwisseling maar ook samenwerking en innovatie. Ideeën en initiatieven versterken elkaar en komen sneller tot ontwikkeling. Het doel van die samenwer- 1 We betrekken bewoners zo vroeg, zo concreet en zo lokaal king moet concreet worden in een beschreven opgave. mogelijk Het proces dat geleid heeft tot dit eerste Regionaal Woon- en 4 We regelen de borging van acties Leefbaarheidsbasisplan is tot nu toe vooral gericht op het tot stand Op de Toogdag werd herhaaldelijk en met nadruk naar voren gebracht brengen van bereidheid onder bestuurders tot intensieve samenwer- dat een actieplan heel belangrijk is, maar dat het niet bij goede voor- king en hoe en waarin dat moet. Als dat niet eerst geregeld is kun je nemens moet blijven. De afspraken moeten voor de zomer van 2012 bewoners niet betrekken zonder dat het een chaos wordt. Met het gemaakt zijn en voor eind 2012 worden vastgelegd en financieel onder- huidige plan wordt het mogelijk om deze volgende noodzakelijke stap bouwd.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 29 vaart erin te houden’. De projectleider legt verantwoording af aan de (huidige) Kerngroep van de Regionale Stuurgroep Woon en Leefbaar- heidsplan. De projectleider krijgt concreet de volgende taken:

1 Opstarten van de diverse platforms en actielijnen 2 Adviseren en ondersteunen bij het betrekken van bewoners 3 Communicatie met betrokken partijen aansturen 4 Voortgang bewaken, aanjaagfunctie 5 Afstemming zoeken tussen gemeenten en provincie

1 Opstarten van de diverse platforms en actielijnen In dit Regionaal Woon en Leefbaarheidsbasisplan staan diverse voornemens en initiatieven om tot samenwerking en planvorming te komen op concrete deelthema’s. We kiezen voor een aanpak van on- Bij het in de praktijk brengen van deze vier uitgangspunten is een derop, geïnitieerd door partijen uit de regio. Concrete ondersteuning belangrijke rol toegedacht aan een (tijdelijke) projectleider. in de vorm van vooroverleg, organisatorische diensten en het uitzet- ten van actielijnen is nodig om het ‘vuur’ erin te houden.

Projectleider Woon- en Leefbaarheidsbasisplan 2 Adviseren en ondersteunen bij het betrekken van bewoners Oost-Groningen In Oost-Groningen gaan zaken veranderen. Daarbij is betrokkenheid van burgers in veel gevallen onmisbaar. Communicatie met bewoners Tijdens de Toogdag in mei 2011 kwamen vele concrete plannen boven is dan ook cruciaal. Daarbij is het steeds zoeken naar een balans: een tafel. Om deze plannen ook daadwerkelijk om te zetten in actie, is boodschap te vroeg brengen, nog voor dat opgaven zichtbaar zijn, een aanjager nodig, soms zelfs een stok achter de deur. Tegelijk is werpt niet altijd vruchten af. Te laat is natuurlijk ook niet goed. En afstemming belangrijk en communicatie met zoveel mogelijk betrok- bewoners accepteren meestal niet een boodschap die alleen proble- ken partijen. Voortgang enerzijds en afstemming en communicatie an- men biedt, maar geen alternatieven. Ook op andere momenten in het derzijds staan enigszins op gespannen voet met elkaar. Om die reden proces is communicatie met en tussen bewoners van belang. Juist als stellen we – in eerste instantie voor anderhalf jaar – een projectlei- er op bewoners vaker een beroep wordt gedaan ook zelf in actie te der aan, die als taak krijgt de acht platforms te ondersteunen en ‘de komen, kunnen bewoners uit verschillende dorpen, regio’s, provin-

30 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs cies of zelfs landen, veel profijt hebben van elkaars ervaringen. Com- municatie met bewoners zal in de meeste gevallen op lokaal niveau gestalte krijgen. De taak van de projectleider is hierbij waar gewenst te adviseren en te ondersteunen. Daarnaast zullen er ook thema’s zijn die regionaal van belang zijn, waarbij de projectleider de meest geëigende communicatiemiddelen en kanalen inzet.

3 Communicatie met betrokken partijen aansturen Tijdens de Toogdag bleek dat binnen de regio Oost-Groningen al diverse plannen en projecten tot wasdom komen. Daarbij werken gemeenten onderling samen, maar ook met maatschappelijke orga- nisaties. Er gebeurt al heel veel! Maar ook bleek dat de onderlinge kennis van die plannen en projecten beperkt was. Communicatie tus- sen partijen in de regio Oost-Groningen is daarom cruciaal. Kennis en creativiteit kunnen dan breed benut worden, zodat we niet ieder voor zich op zoek gaan naar oplossingen. De projectleider heeft ook als taak om landelijke ontwikkelingen te volgen en de betrokken par- tijen in Oost-Groningen daar op te wijzen.

4 Voortgang bewaken, aanjaagfunctie De projectleider zorgt voor overzicht in de plannen. De projectleider legt structureel contact met de betrokken gemeenten en maatschap- pelijke organisaties, om na te gaan welke nieuwe plannen en projec-

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 31 ten er ontstaan. De projectleider informeert de betrokken partijen periodiek over de voortgang en licht succesvolle voorbeelden uit in (een voortzetting van) de nieuwsbrief. Dit moet leiden tot enthousi- asme, uitwisseling en een blijvend gevoel van urgentie. Wie wil er nu achter blijven als anderen voortgang boeken?

Communicatieplan Voor een systematische aanpak van de hier beschreven communica- tietaken, zal de projectleider, in overleg met de communicatiemede- werkers bij gemeenten en maatschappelijke partners, een communi- catieplan (laten) opstellen. Onderdeel van dat plan vormen afspraken met de communicatiecollega’s over ieders rol en inbreng.

5 Afstemming zoeken tussen gemeenten en provincie Communicatie over de ontwikkeling geeft ook zicht op de onderlinge afstemming (of het gebrek daaraan). De provincie stelt als voorwaar- de voor subsidieverstrekking uit de Reserve Krimpgelden dat plannen ‘regioproof’ zijn en dat plannen regionale samenhang moeten verto- nen. In het hoofdstuk Bestuurlijke strategie en samenwerking gaven we aan op welke thema’s afstemming tussen gemeenten het meest nodig is. De projectleider houdt het overzicht en spreekt gemeen- ten of maatschappelijke partners aan wanneer er kansen liggen voor betere afstemming.

32 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Acht platforms Toogdagen: beginnen met doen!

In de bijlage treft u samenvattende overzichten van de eerste serie Tijdens de Toogdag in mei 2011 is gezamenlijk geconcludeerd: stop- acties (plannen, projecten), waarover de aanwezigen op de Toogdag pen met praten, beginnen met doen! Terugkijkend zijn de ervaringen in mei 2011 afspraken maakten. We geven steeds concreet aan: wie met de Toogdag zo positief, dat besloten is nog eens zo’n dag te orga- zijn betrokken, wie is de trekker, wat moet er gebeuren, wanneer, en niseren. De Toogdag kan daarmee een jaarlijks ijkpunt worden van de hoever gaat de samenwerking? samenwerking. Voorjaar 2012 organiseren we een tweede Toogdag. Sommige platforms zijn al gestart, zo is het platform Zorg op 6 juli begonnen en zijn diverse werkgroepen ingesteld om de opgaven uitgevoerd te krijgen.

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 33 34 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Thema Programma’s en projecten 1. Economie Toerisme en recreatie diverse programma’s Startersloketten: versterking gemeentelijke dienstverlening startlokaties: onderzoek herbestemming bedrijfs(verzamel)gebouwen Verbetering Glasvezelnet 2. Wonen - particulier Aanpak particuliere voorraad: Rotte kiezen’ Seriematige verbetering particuliere woonwijken Woningplus: verbetering particulier bezit op aanvraag 3. Onderwijs en arbeidsmarkt Rolmodelcampagne ter bevordering van technische beroepsopleidingen Bevorderen leerbedrijven en werkscholen 4. Cultuur Opstellen regionaal cultuurplan Experimenten vrijwiliggersbeheer bij grotere accomodaties plan Oost Groningen 2011 - 2020 plan Oost Groningen 2011 5. Zorg Ontwikkeling Frontlijnzorg

basis Regelgeving in de zorg Relatie overheid en zorgpartijen Verbetering arbeidsmarkt in de zorg Samenbrengen van eerstelijnszorg Experimenten dorpszorgcooperaties 6. Onderwijs Vernieuwing primair onderwijsaccomodaties Indicatief uitvoeringsprogramma Onderzoek Schoolschap Ontwikkeling Oost Groninger Standaard: toets voor kwaliteit prim. onderw. 7. Wonen - woningmarkt Uitvoering WOBOF Transformatie en Prestatieafspraken corporaties in de subregio’s Energie-transitie corporatieve voorraad 8. Nieuw Burgerschap Jaarlijkse dorpendagen Helpdesk Vrijwilligersorganisaties Regionaal Woon en Leefbaarheids Woon Regionaal Experimentregeling Doe Het Zelf

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 35 36 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs Financiën geld er nodig is om de afgesproken acties ook daadwerkelijk uit te kunnen voeren. Over wie de werkzaamheden concreet zal verrichten, hebben we in deze fase nog geen gedachten gevormd. In veel gevallen zullen dat medewerkers van gemeenten en maatschappelijke partners zijn. In voorkomende gevallen zullen mogelijk ook externe adviseurs, onder- Wat kost de uitvoering van dit plan? zoekers en dienstverleners worden ingeschakeld.

Het antwoord op deze vraag hangt natuurlijk af van de tijdshorizon Doel van het overzicht is te laten zien dat de plannen onderdeel uit- en de soort maatregelen die we doorrekenen. Hoe langer de termijn maken van een brede, regionale aanpak vanuit dit regionale woon- en en hoe algemener de doelen hoe moeilijker het wordt een indicatie te leefbaarheidsbasisplan en alvast een eerste beroep te doen op de (co) geven. Bovendien zou je niet alleen naar kosten maar ook naar baten financiering. In veel gevallen zal het nodig zijn om de plannen ver- moeten kijken. Die baten zijn soms financieel maar vaker nog maat- der uit te werken, met een beter onderbouwde financiële paragraaf. schappelijk of kwalitatief. Tot slot komt het merendeel van de inves- Dat is een voorwaarde voor subsidieverstrekking vanuit de Reserve teringen in onze regio niet uit overheidsgelden maar van bedrijven en Krimpgelden van de provincie. organisaties. Zij zullen eerder en meer investeren als het vertrouwen ontstaat dat deze investeringen in onderlinge samenhang doordacht zijn en daardoor minder risico lopen. Op deze samenhang en dit ver- touwen zullen we in de komende anderhalf jaar vooral moeten inzet- ten en investeren. Die investering moet in eerste instantie van ons als gemeenten komen. Daarom houden we de investeringen voor de lange termijn voorlopig buiten beschouwing.

Korte termijn 2011-2012 Op de vorige bladzijden was te lezen wat de acht platforms de komen- de tijd gaan doen. Voor een deel zal dat kunnen zonder dat daar extra geld voor nodig is. Maar dat lukt niet in alle gevallen. Op de volgende bladzijde presenteren we een eerste – globale – raming van hoeveel

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 37 Financiën

Wat kost de uitvoering van dit plan? Financiën Het antwoord op deze vraag hangt natuurlijk af van de tijdshorizon en de soort maatregelen die we doorrekenen. Hoe langer de termijn en hoe algemener de doelen hoe moeilijker het wordt een indicatie te geven. Bovendien zou je niet alleen naar kosten maar ook naar baten moeten kijken. Die Watbaten kost zijn de soms uitvoering financieel van maar dit plan? vaker nog maatschappelijk of kwalitatief. Tot slot komt het merendeel van de investeringen in onze regio niet uit overheidsgelden maar van bedrijven en organisaties. Zij Hetzullen antwoord eerder enop meerdeze investerenvraag hangt als natuur het vertrouwenlijk af van de ontstaat tijdshorizon dat deze en deinvesteringen soort maatregelen in onderlinge die we samenhangdoorrekenen. doordacht Hoe langer zijn de en termijn daardoor en hoeminder algemener risico lopen. de doelen Op deze hoe samenhang moeilijker het en wordt dit vertouwen een zullenindicatie we te in geven. de komende Bovendien anderhalf zou je jaar niet vooral alleen moeten naar kosten inzetten maar en ook investeren. naar baten Die moeten investering kijken. moet Die in eerstebaten zijn instantie soms vanfinancieel ons als maar gemeenten vaker nog komen. maatschappe Daarom lijkhouden of kwalitatief. we de investeringen Tot slot komt voor het demerendeel lange termijnvan de voorlopiginvesteringen buiten in onzebeschouwing. regio niet Voor uit overheidsgelden het op gang brengen maar vanen houden bedrijven van en dit organisaties. plan hebben Zij we eenzullen preciezere eerder en berekening. meer investeren als het vertrouwen ontstaat dat deze investeringen in onderlinge samenhang doordacht zijn en daardoor minder risico lopen. Op deze samenhang en dit vertouwen Kortezullen termijnwe in de 2011-2012 komende anderhalf jaar vooral moeten inzetten en investeren. Die investering moet in eerste instantie van ons als gemeenten komen. Daarom houden we de investeringen voor de lange Optermijn de vorige voorlopig bladzijden buiten beschouwing.was te lezen wat Voor de het acht op platforms gang brengen de komende en houden tijd gaanvan dit doen. plan Voor hebben een we deel zaleen dat preciezere kunnen zonderberekening. dat daar extra geld voor nodig is. Maar dat lukt niet in alle gevallen. In dit hoofdstuk presenteren we een eerste – globale – raming van hoeveel geld er nodig is om de afgesprokenKorte termijn acties2011-2012 ook daadwerkelijk uit te kunnen voeren. Over wie de werkzaamheden concreet zal verrichten, hebben we in deze fase nog geen gedachten gevormd.Op de vorige In veel bladzijden gevallen was zullen te lezen dat medewerkers wat de acht platforms van gemeenten de komende en maatschappelijke tijd gaan doen. Voorpartners een zijn. deel Inzal voorkomende dat kunnen zonder gevallen dat zullen daar extramogelijk geld ook voor exte nodigrne isadviseurs,. Maar dat onderzoeker lukt niet in alles en gevallen. dienstverleners In dit wordenhoofdstuk ingeschakeld. presenteren we een eerste – globale – raming van hoeveel geld er nodig is om de afgesproken acties ook daadwerkelijk uit te kunnen voeren. DoelOver vanwie deonderstaand werkzaamheden overzicht concreet is te laten zal verrichten,zien dat deze hebben plannen we onderdeelin deze fase uitmaken nog geen van gedachten een brede, regionalegevormd. aanpakIn veel gevallenvanuit dit zullen regionale dat medewerkers woon- en leefbaarheidsplan van gemeenten en en alvast maatschappelijke een eerste beroep partners te doenzijn. opIn voorkomende de (co)financiering gevallen door zullen de provincie. mogelijk Inook veel exte gevarnellen adviseurs, zal het nodigonderzoeker zijn oms deen plannendienstverleners verder uit te werken,worden ingeschakeld.met een beter onderbouwde financiële paragraaf. Dat is een voorwaarde voor subsidieverstrekking vanuit de Reserve Krimpgelden van de provincie. ActiesDoel van 2011 onderstaand - 2012 overzicht is te laten zien dat deze plannen onderdeel uitmaken van een brede, De kosten voor de kwartiermaker worden gedurende 2011 en 2012 Actiesregionale 2011-2012 aanpak vanuit dit regionale woon- en leefbaarheidsplan en alvast een eerste beroep te doen op de (co)financiering door de provincie. In veel gevallen zal het nodig zijn om de plannen verder uit te ingeschat op €140.000,-. Uitgaande van een provinciale cofinanciering Themawerken, met een beter onderbouwdeActie financiële paragraaf. Dat is een voorwaardeJaar voor 1.subsidieverstrekking Economie vanuit3 bijeenkomsten de Reserve Krimpgelden van de provincie. 2011, 2012 van 40% betekent dit per huishouden in de regio een investering van

Acties1. Economie 2011-2012 Opstellen plan voor betere glasvezel-ontsluiting 2012 € 1,-. De kosten van en bijdragen voor ondersteuning en eventueel Onderzoek naar versterking van de vestigingsmogelijkheden in Thema Actie Jaar herbestemde bedrijfs(verzamel)gebouwen onderzoek voor de platforms worden per platform bepaald. 1. Economie Formuleren3 bijeenkomsten van concrete verbeteringen op het vlak van gemeen- 2011, 2012 2. Wonen I; particuliere 3 platform bijeenkomsten aanpak particuliere voorraad 2011, 2012 telijke dienstverlening aan bedrijven, regel- en belastingdruk op voorraad 1. Economie gemeentelijkOpstellen plan en voorprovinciaal betere niveau glasvezel-ontsluiting ter versterking van het 2012 starters- en vestigingsklimaat 3. Onderwijs – Inventarisatie lopende initiatieven. 2011, 2012 arbeidsmarkt 2.3. OnderwijsWonen I; particuliere - 3Organiseren platform bijeenkomsten bijeenkomst onderwijspartijenaanpak particuliere voorraad 20112011, 2012 voorraadarbeidsmarkt

4.3. OnderwijsCultuur en – sport PortefeuillehoudersInventarisatie lopende bijeen initiatieven. over samenwerking regionale 20112011, 2012 arbeidsmarkt theaters 4.3. CultuurOnderwijs en -sport OrganiserenOpstellen regionaal bijeenkomst cultuurplan onderwijspartijen 20112011-2012 arbeidsmarkt 4. Cultuur en sport Plan van aanpak versterking regionale sportvoorzieningen 2011-2012

Portefeuillehouders bijeen over samenwerking regionale 2011 5.4. ZorgCultuur en sport Startbijeenkomst om pilotprojecten te kiezen en de aanpak op 2011, 2012 theaters te starten. 4. Cultuur en sport Opstellen regionaal cultuurplan 2011-2012 5. Zorg Pilot Zorgloket 2011, 2012 4. Cultuur en sport Plan van aanpak versterking regionale sportvoorzieningen 2011-2012

5. Zorg Startbijeenkomst om pilotprojecten te kiezen en de aanpak op 2011, 2012 te starten. 5. Zorg Pilot Zorgloket 2011, 2012

6. Primair onderwijs POPO-bijeenkomst speciaal voor regio-afstemming 2011 6. Primair onderwijs Opstellen Oost Groninger kwaliteitsstandaard voor primair 2011-2012 onderwijs 6. Primair onderwijs Opstellen Oost Groninger huisvestingsplan 2011-2012

7. Wonen II; nieuwbouw Startbijeenkomst regionale afspraken 2011 en transformatie 7. Wonen II; nieuwbouw Opstellen regionaal kader voor woningbouw 2011-2012 en transformatie

8. Leefbare dorpen Platformbijeenkomst + terugkoppeling ‘dorpendag’ Oldambt. 2011 8. Leefbare dorpen Plan + uitvoering campagne “De gemeente helpt het je te 2011-2012 doen”

Om bovenstaande acties te kunnen uitvoeren hebben we een globale kostenopsteling:

Projectbureau ca 1,5 fte: € 135.000,- Communicatiebudget: € 50.000,- Onderzoek en middelen: € 200.000,-

Het totale begrote bedrag van ca. € 385.000,- betreft activiteiten in de tweede helft van 2011 en geheel 2012. Dat wil zeggen dat er in 2011 nog ca. € 130.000 beschikbaar moet komen. Uitgaande 38 Oldambt,van een provinciale Menterwolde, co-financiering Pekela, van Veendam, 50% betekent Stadskanaal, dit dat de zeven Bellingwedde gemeenten en en de Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs samenwerkingspartners in de platforms gezamenlijk voor 2011 ca. € 65.000,- en voor 2012 ca. € 130.000, - beschikbaar moeten stellen voor de uitvoering van de in dit plan genoemde acties.

Eerste acties 1. Economie 2. Wonen I; particuliere 3. Onderwijs - 4. Cultuur en sport Toogdag 2011 voorraad arbeidsmarkt

Doelstelling - Versterken van het ondernemers - Ontwikkelen van instrumenten - Versterking van de keten primair- - Samenwerking tussen culturele / startersklimaat, bevorderen voor de aanpak van de particuliere beroepsonderwijs-bedrijfsleven en grote sportvoorzieningen (aan- Toerisme en Recreatie voorraad i.r.t. arbeidsmarkt in m.n. zorg en haken lopende acties) - Inzetten op economisch kansrijke - Aanpak van woningen die leeg techniek - Regionaal cultuurplan (aanhaken sectoren staan en verkrotten; - Coördinatie en uitwisseling van op plan Biblionet) - Concurrentie waar dat kan, - Bevorderen doorstroming koop- initiatieven zorg-techniek-arbeids- samenwerking waar nodig markt; markt - Bevorderen aanpassen koopwo- - Bij zorg ook aandacht voor ningen mensen met een zorgvraag niet-ouderenzorg en de groeiende betekenis WMO.

Eerste actie(s) - Agenda bepalen voor het vervolg - Platformbijeenkomst: delen van - Inventarisatie lopende initiatieven. 1. portefeuillehouders bijeen over - Betere ontsluiting regio via concrete successen. In elk geval op - Betrekken onderwijspartijen, samenwerking regionale theaters glasvezel de agenda: aanpak Lefier-VNO/ organiseren bijeenkomst 2. ‘cultuur’-ambtenaren regionaal NCW-Rabobank-Stadskanaal- cultuurplan Vlagtwedde 3. Plan van aanpak versterking regionale sportvoorzieningen

Initiatiefnemer Gemeente Oldambt (Anton Saman) Hilde van Ree (Groninger Huis), R. Broens (gemeente Stadskanaal) B. Boon (Oldambt): 1. Samenwerking en gemeente Veendam Ton Selten (Lefier), Harry Kremer ad interim. Na eerste bijeenkomst theaters J.W. van de Kolk (Stadskanaal) en (Acantus) rolverdeling herzien. S. Scholtens (van Beresteyn, Veendam): 2. Regionaal cultuurplan J.W. Nanninga (Huis voor de Sport): 3 Regionale sportnota Partijen Zeven gemeenten, KVK, VNO/ Corporaties, gemeenten, make- Onderwijs, bedrijfsleven, zorg- NCW, ELAN laars, VNO/NCW, Rabobank partijen, ambtenaren onderwijs, Portefeuillehouders: Delfzijl, Hoogezand, ambtenaren werk en inkomen Oldambt, Stadskanaal, Veendam Cultuurambtenaren 7 gemeenten, daarna ook bibliotheken, cultuurorganisaties, vereni- gingen, onderwijs, VVV , kunst en toerisme

Vervolg Herverdelen rollen Bepalen agenda vervolgbijeenkomsten Voorstel van mw. Broens Na eerste bijeenkomsten bepalen

40 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs 5. Zorg 6. Primair onderwijs 7. Wonen II nieuwbouw 8. Leefbare dorpen en transformatie

Doelstelling - Ketenontwikkeling Wonen en - Toekomst van het primair onder- - Naar bouw en transformatieaf- - Nieuw Burgerschap in kwetsbare Zorg wijs; bundeling, kwaliteitsgroei en spraken op subregionaal niveau dorpen Komen tot een keten aan zorg, op bereikbaarheid - Verbondenheid creëren maat voor de regio. Waar nuttig Al bij jonge kinderen zoeken naar Goed inventariseren wat er is (in- samenwerking zoeken. Mocht meer aansluiting bij samenleving clusief de kwaliteit van het aanbod) regelgeving knellen, dan samen en werk. - Gemeente moet mensen stimu- optrekken. Geen uitgebreide visies Schoolschap introduceren: brede leren om verantwoordelijkheid maar benutten bestaande kennis school, met restaurant, zorg en te nemen. Regionaal boodschap en netwerken. woonfuncties uitdragen: “de gemeente helpt u om het te doen”

Eerste actie(s) - Startbijeenkomst om pilotprojec- POPO – bestaand overleg tussen Eerste bijeenkomst organiseren. Platformbijeenkomst, informerend ten te kiezen en de aanpak op te POrtefeuillehouders en Primair Centraal daarbij staat de vraag: over doel en opzet van regionaal starten. Eerste gedachte: naar één Onderwijs) wat zijn regionale thema’s en plan om bewoners te mobiliseren. zorgloket. - voortzetten. Agenda: welke afspraken maken wij subre- Ook terugkoppeling ‘dorpendag’ - Oost Groninger kwaliteitsstan- gionaal? Oldambt. daard voor primair onderwijs - Intensiveren/betrekken van de Initiatiefnemer Anton Saman (gemeente Oldambt) regionale onderwijsbesturen Gemeente Stadskanaal neemt Geke Löhr (gemeente Oldambt) en Alma Burema (gemeente Veen- - Verruimen/behouden exploitatie- initiatief en legt verbindingen dam) ad interim. voordelen Rijk Te verbreden. In eerste aanzet: welzijnsmedewerkers gemeente, Partijen Zorgpartijen Oosterlengte, Meander, Blanc- J. Hamster (voorzitter POPO). Corporaties, zorgpartijen, gemeen- welzijnsstichtingen, VNO/NCW, kenborg, Menzis, Noorderbrug, Zorgbelang, ten en Provincie Lefier, Huis voor de Sport, Novo, ELAN, Thuiszorg. portefeuillehou- Regionale schoolbesturen Vereniging Groninger Dorpen dersoverleg WMO Oost-Groningen: J.W. van Provincie Ambtenaren onderwijs de Kolk (Stadskanaal) en Lusette Brouwer gemeenten J.W. Nanninga (Huis voor de Sport), (Vlagtwedde), Tinten/Welstad Tony Evers (Stichting Welzijn Men- Vervolg Herzien trekkersrol / rolverdeling Nader bepalen terwolde) organiseren vervolgbijeen- Vervolgafspraken dan maken komsten

KAW architecten en adviseurs Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde 41

In opdracht van:

De gemeenten Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde, en Provincie Groningen

Stuurgroep Woon- en leefbaarheidsbasisplan Oost-Groningen Bé Zwiers, wethouder Oldambt (voorzitter) Jan Bessembinders, wethouder Stadskanaal Jaap van Mannekes, wethouder Pekela Marianne Besselink, gedeputeerde Provincie Groningen

contact: B. Zwiers (0597) 48 23 04 [email protected]

KAW architecten en adviseurs Hofstraat 8 9712 JB Groningen

contact: Marcel Tankink [email protected]

Kees Frenay [email protected]

Daniël Depenbrock [email protected]

Vormgeving Irene Bruggemann, KAW architecten en adviseurs

Fotografie John Hogan © KAW architecten en adviseurs, november 2011 44 Oldambt, Menterwolde, Pekela, Veendam, Stadskanaal, Bellingwedde en Vlagtwedde KAW architecten en adviseurs