dr inż. Ignacy Góra Prezes Urzędu Transportu Kolejowego

Szanowni Państwo, w 2020 r. cały sektor transportu w Polsce stanął w obliczu trudnej sytuacji spowodowanej pandemią koronawirusa. W przewozach kolejowych problem dotyczył zwłaszcza rynku przewozów pasażerskich, gdzie nastąpiły znaczne spadki spowodowane ograniczeniem mobilności pasażerów i przejściem wielu osób do świadczenia pracy w formie zdalnej. W transporcie towarowym również nastąpiły spadki, ale nie na taką skalę jak w przewozach pasażerskich. Pomimo licznych ograniczeń i obostrzeń zwłaszcza na początku pandemii towarów funkcjonował zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym. W 2020 r. przetransportowano ponad 223,2 mln ton ładunków, co stanowiło ok. 5,6% mniej niż w 2019 r. Mimo obaw na początku roku, pandemia nie spowolniła rozwoju transportu intermodalnego. Wszystkie parametry dla tego segmentu odnotowywały w 2020 r. wzrost w każdym z kwartałów. W 2020 r. udział przewozów intermodalnych w rynku kolejowych przewozów towarowych wyniósł 10,7% wg masy i 15% wg pracy przewozowej. Taki wynik stanowi duży wzrost w stosunku do 2019 r., kiedy udziały kształtowały się na poziomie 8,3% wg masy i 12,6% wg pracy przewozowej. Transport intermodalny rośnie nieprzerwanie z roku na rok na przestrzeni ostatniej dekady. Na początku pandemii nie było pewności, czy utrzyma się dobra koniunktura na linii Azja – Europa. W szczególności, że doszło do praktycznego zamknięcia gospodarki chińskiej, kiedy to wstrzymana została produkcja w wielu fabrykach, a transport morski i lądowy nie mógł chwilowo zaopatrywać odbiorców europejskich. Sytuacja szybko jednak wróciła do normy, towary konteneryzowane, wśród nich środki ochrony przeciwko zakażeniom oraz higieny osobistej, zaczęły masowo spływać do Europy. Do wzrostu w transporcie intermodalnym przyczynił się również wzrost rynku e-commerce. Zamknięcie sklepów i centrów handlowych spowodowało, że wzrosła popularność zakupów przez internet, w tym również na portalach zajmujących się wysyłką przesyłek z Chin bezpośrednio do odbiorców indywidualnych. Świadczy to o niskiej wrażliwości transportu intermodalnego na globalny kryzys i ograniczenia, a także o rosnącym znaczeniu nowych trendów w handlu na świecie. W związku z tranzytowym charakterem naszego kraju oraz wzrostem przewozów w połączeniach na Nowym Jedwabnym Szlaku, dla dalszego wzrostu wymiany międzynarodowej ważna jest rozbudowa infrastruktury na wschodzie kraju. Istotne jest również podjęcie działań na rzecz przeniesienia części ładunków jadących w tranzycie przez Polskę z dróg na kolej. Mam nadzieję, że opracowanie, które zawiera najbardziej aktualne dane rynkowe, przybliży Państwu sytuację na rynku transportu intermodalnego i zachodzące na nim zmiany. Z wyrazami szacunku

3

1. Podstawowe dane

Rok 2020 w przewozach intermodalnych pomimo pandemii koronawirusa charakteryzował się wzrostem wielkości wszystkich parametrów w stosunku do 2019 r. Z danych zebranych przez Urząd Transportu Kolejowego wynika, że przewieziono 23,8 mln ton ładunków. W porównaniu z rokiem poprzednim masa przewiezionych ładunków wzrosła o 4,3 mln ton. W ostatnich latach systematycznie wzrastał wolumen przewozów intermodalnych. W 2020 r. udało się utrzymać wzrostowy trend w przewozach intermodalnych pomimo trudnej sytuacji związanej z pandemią koronawirusa i jej wpływem, zwłaszcza na początku roku, na produkcję i handel, a wraz z nimi także na firmy przewozowe, spedytorów i terminale. Rosła popularność przewozu ładunków w transporcie intermodalnym z wykorzystaniem kolei. Wzrost przewozów intermodalnych zauważalny był z każdym kolejnym kwartałem 2020 r. W I kwartale 2020 r. przetransportowano 5,4 mln ton, w drugim 5,6 mln ton, w trzecim 6,2 mln ton a w IV kwartale było to już prawie 6,7 mln ton. Trend w pracy przewozowej był podobny – w IV kwartale przewozy osiągnęły ponad 2,1 mld tono-km, podczas gdy po I kwartale 2020 r. kształtowały się na poziomie 1,7 mld tono-km. Mimo pandemii i okresowych wzrostów zachorowań rynek przewozów intermodalnych rozwijał się bez zakłóceń.

Rys. 1. Przewozy intermodalne w poszczególnych kwartałach 2020 r.

masa ładunków (tys. ton) praca przewozowa (mld tono-km) 8000 2,4 2,1 2,1 6664 6163 1,9 1,7 6000 5364 5586 1,8

4000 1,2

2000 0,6

0 0,0 I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał 2020 2020 2020 2020 2020 2020 2020 2020

W przypadku przewozów z portów w pierwszej fazie pandemii odczuwalne były skutki spowolnienia w handlu międzynarodowym. Ograniczenia w produkcji w Chinach w wielu sektorach przemysłu przy jednoczesnym wstrzymaniu wyjścia statków z chińskich portów wpłynęło w dużym stopniu na zwiększenie liczby pociągów intermodalnych na wschodniej granicy Polski. Spedytorzy, którzy zawarli kontrakty na transport morski, szybko zareagowali na ograniczenia w portach i przenieśli przewozy w miarę możliwości na kolej. W 2020 r. w transporcie intermodalnym przewieziono 23,8 mln ton ładunków, podczas gdy w 2019 r. było to 19,5 mln ton. Oznacza to wzrost o 21,9 %.

4

Rys. 2. Masa towarów w kolejowych przewozach intermodalnych w Polsce (w mln ton)

24 23,8

19,5 20 17,7

16 15,1 13,4

12 10,4 9,6 8,1 8,6 l ton mln 8 5,9

4

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Praca przewozowa wykonana przy przewozie ładunków intermodalnych kształtowała się na poziomie 7,8 mld tono-km. W porównaniu z rokiem 2019 wzrosła o 0,7 mld tono-km (ok. 10,9%).

Rys. 3. Praca przewozowa w kolejowych przewozach intermodalnych w Polsce (w mld tono-km)

7,8 8 7,1 7 6,2 6 5,4 5 4,4 3,7 4 3,4 3,0 3,1 mld ton-km mld 3 2,4

2

1

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Istotnie zwiększył się również udział przewozów intermodalnych w transporcie towarów. W 2020 r. udział masy przewiezionej w ramach transportu intermodalnego w masie ładunków ogółem osiągnął 10,7%, podczas gdy w 2019 r. kształtował się na poziomie 8,3% (wzrost o 2,4 punktu procentowego). Wielkość wykonanej pracy przewozowej w 2020 r. osiągnęła poziom 15% pracy przewozowej ogółem, podczas gdy rok wcześniej było to 12,6% (wzrost o 2,4 punktu procentowego).

5

Rys. 4. Udział przewozów intermodalnych w rynku transportu towarów w Polsce wg masy oraz wg pracy przewozowej w latach 2018-2020

18,00% masa praca przewozowa 16,00% 15,0%

14,00% 12,6% 12,00% 10,8% 10,7% 10,00% 8,3% 8,00% 7,1%

6,00%

4,00%

2,00%

0,00% 2018 2019 2020 W 2020 r. przewoźnicy kolejowi przetransportowali rekordową liczbę jednostek ładunkowych. Pierwszy raz w historii przewieziono ich prawie 1,7 mln sztuk, z czego blisko 1,6 mln sztuk stanowiły kontenery. W stosunku do 2019 r. liczba przetransportowanych jednostek wzrosła o ok. 19,3%.

Rys. 5. Liczba przewiezionych jednostek w kolejowych przewozach intermodalnych w Polsce (w tys. sztuk)

1800 1 663 1600 1 394 1400 1 296 1200 1 102 983 1000 745 800 645 689 700 600 489 400 liczba jednostek w tys. sztuk wtys. jednostek liczba 200 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Analizując przewozy intermodalne pod kątem przewiezionego TEU, w 2020 r. przewieziono koleją 2 672 tys. TEU. W porównaniu z 2019 r. jest to wzrost o 25%.

6

Rys. 6. Liczba przewiezionych TEU w kolejowych przewozach intermodalnych w Polsce (w tys. TEU)

2800 2 672 2400 2 137 1 933 2000 1 692 1600 1 470 1 123 1 152 1200 1 054 1 114 799 800

TEU sztuk w TEU tys. 400 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

W 2020 r. spadek liczby pociągów pasażerskich wpłynął na zwiększenie przepustowości linii kolejowych, co pozwoliło zwiększyć punktualność na przybyciu pociągów towarowych, w tym również intermodalnych. Większa punktualność była nieprzewidzianym, ale pozytywnym skutkiem pandemii koronawirusa. Wyższa punktualność pociągów towarowych jest jednym z kluczowych parametrów jakości kolei oraz ma znaczący wpływ na jej konkurencyjność względem transportu drogowego. Szczególnie czas gra istotną rolę w transporcie ładunków intermodalnych. 2. Rodzaj transportowanych jednostek

W transporcie intermodalnym przewozi się głównie kontenery. Ich udział w ogólnej liczbie jednostek na koniec 2020 r. stanowił 95,6% wszystkich intermodalnych jednostek ładunkowych. Najwięcej przewożono, podobnie jak w latach poprzednich, jednostek 20- i 40-stopowych, które stanowiły odpowiednio 37,3% i 53,2% ogólnej liczby. Udział pozostałych kontenerów wyniósł odpowiednio: 25-stopowych – 0,3%, 30-stopowych – 1,5%, 35-stopowych – 0,6% i 45-stopowych – 2,7%. Naczepy i przyczepy samochodowe stanowiły 2,4% wykorzystywanych jednostek, a wymienne nadwozia samochodowe 1%. Ponadto w 2020 r. niewielki odsetek 0,001% stanowiły samochody ciężarowe, ciągniki siodłowe z naczepami.

Rys. 7. Udział poszczególnych jednostek transportowych w 2020 r.

samochody ciężarowe, ciągniki siodłowe z naczepami 12 0,001% kontenery 25' 5 290 kontenery 40' 0,3% 885 493 kontenery 35' 9 828 53,2% 0,6%

inne 15 029 0,9%

wymienne nadwozia samochodowe 17 074 kontenery 20' 1,0% 620 002 37,3% kontenery 30' 24 556 1,5%

naczepy i przyczepy samochodowe 40 535 kontenery 45' 2,4% 45 513 2,7%

7

3. Udziały w rynku

W 2020 r. spółka PKP Cargo wykonała, podobnie jak w latach poprzednich, przewozy intermodalne na największą skalę - biorąc pod uwagę masę oraz wykonaną pracę przewozową. Udział tego przewoźnika w rynku wyniósł 35,9% wg masy i 42,7% wg pracy przewozowej.

Rys. 8. Udział przewoźników w rynku przewozów intermodalnych wg masy w 2020 r.

PCC Intermodal Eurasian Railway Carrier 11,51% Metrans 4,61% 5,47%

LTE Polska CTL Logistics 5,18% 3,59%

Ecco Rail Eurotrans 4,80% 2,44% PKP CARGO 35,92% PKP LHS 2,22%

Lotos Kolej 1,26%

Rail Cargo Carrier 1,17%

Alza Cargo 0,59% EP Cargo 0,07% Rail Polska Freightliner 0,45% 0,09% CD Cargo Poland ZIK Sandomierz Inter Cargo Cargo Master Orion Rail Logistics 0,40% 0,12% 0,21% 0,31% 0,35%

W 2020 r. wśród pozostałych przewoźników znaczący udział pod względem przewiezionej masy ładunków odnotowały: PCC Intermodal, DB Cargo Polska, Captrain Polska, Metrans, LTE Polska. Ich łączny udział w rynku, biorąc pod uwagę przewiezioną masę, wyniósł 41,4%. Analizując wyniki spółek w wykonanej pracy przewozowej poza PKP Cargo najwyższy udział w rynku dotyczył: DB Cargo Polska, PCC Intermodal, Captrain Polska, Ecco Rail oraz CTL Logistics. Łączny udział tych przewoźników wyniósł ok. 41,8%. Zwłaszcza pierwsze trzy z wymienionych spółek miały znaczący udział w rynku: DB Cargo Polska (12%), PCC Intermodal (11,8%), Captrain Polska (7,7%). W 2019 r. dominującymi spółkami były Captrain Polska (12,2%), DB Cargo Polska (10,4%) i PCC Intermodal (9,4%). Z roku na rok wzrasta zainteresowanie innych spółek działalnością w tym segmencie rynku. Udział lidera rynku – PKP Cargo zmniejszył się z poziomu 44,1% w masie w 2019 r. do 35,9% w 2020 r. (spadek o 8,2 punktu procentowego) oraz analogicznie z 49,1% w pracy przewozowej do 42,7% (spadek o 6,4 punktu procentowego). W stosunku do 2019 r. nastąpiła również zmiana kolejności w przypadku udziałów w przewożonej masie wśród trzech kolejnych spółek. PCC Intermodal osiągnęło 11,5%, DB Cargo Polska 11,3%, a Captrain Polska blisko 8%. W analogicznym okresie 2019 r. Captrain Polska miało udział w masie na poziomie 13,4%, PCC Intermodal 10,6%, a DB Cargo Polska 8,4%.

8

Rys. 9. Udział przewoźników w rynku przewozów intermodalnych wg pracy przewozowej w 2020 r.

DB Cargo Polska 12,02%

Ecco Rail 5,57%

PKP CARGO 42,70% 2,25%

PKP LHS 0,91%

CD Cargo Poland 0,71%

Alza Cargo 0,58% Cargo Master 0,57%

Orion Rail Logistics Rail Cargo Carrier Poland 0,01% 0,42% EP Cargo ZIK Sandomierz 0,14% Inter Cargo Eurasian Railway 0,02% 0,38% Eurotrans Freightliner Rail Polska Carrier 0,10% 0,16% 0,25% 0,30%

4. Przewozy międzynarodowe

W 2020 r. na początku pandemii występowały utrudnienia w połączeniach przez wschodnią granicę. Związane było to z wdrożeniem procedur zaostrzonych kontroli i innymi podjętymi działaniami w zakresie bezpieczeństwa w związku z koronawirusem. Po rozwiązaniu problemów w ruchu granicznym i ustaleniu procedur postępowania wobec pociągów transgranicznych sytuacja się ustabilizowała. Operatorzy nie zgłaszali większych problemów w obsłudze terminalowej, a nawet z uwagi na spadki przewozów pasażerskich wskazali na niewielki wzrost jakości obsługi, szczególnie w zakresie czasów i prędkości jazdy pociągów na obszarze normalnotorowym. W 2020 r. zauważalnie zwiększyła się liczba pociągów intermodalnych na granicy z Białorusią. Dane z systemów zarządcy wskazują, że na części relacji w porównaniu z 2019 r. widoczne było znaczące zwiększenie liczby uruchomionych tras. Dane dotyczące m.in. tranzytu realizowanego przez Polskę w oparciu o terminale w Małaszewiczach i przejście graniczne w Rzepinie wskazują, że na wybranych trasach pomiędzy stacjami odnotowane były duże wzrosty. W niektórych przypadkach przekroczyły one nawet 100%, np. trasa Małaszewicze Centralne – Rzepin. Wzrost zainteresowania zauważalny był zwłaszcza w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku.

9

Rys. 10. Realizacja tras w kierunku wschód – zachód w latach 2019-2020

1600 1514

1400 1294 1221 1200

1000

800 640 656 600 526

400 281 200 91 0 Małaszewicze Centralne Rzepin - Małaszewicze Małaszewicze Oderbruecke - - Rzepin Centralne Rozrządowa - Rzepin Małaszewicze Centralne

2019 2020

W przewozach intermodalnych w 2020 r. wzrosło nie tylko zainteresowanie połączeniami tranzytowymi realizowanymi przez terytorium Polski głównie do Niemiec. Dane dotyczące realizacji tras w 2020 r. wskazują wzrosty na trasach do naszych południowych sąsiadów. Dane dotyczące m.in. tranzytu realizowanego przez Polskę z Małaszewicz do Zebrzydowic wskazują, że pomiędzy tymi stacjami odnotowane były, podobnie jak w relacji z Małaszewicz do Rzepina, duże wzrosty wynoszące niejednokrotnie ponad 100%. Realizacja tras wschód – południe to także możliwości wykorzystania sieci połączeń nie tylko do Czech, ale m.in. także Węgier, czy nawet Włoch.

Rys. 11. Realizacja tras w kierunku wschód – południe w latach 2019-2020

450 400 382 351 350 300 250 200 169 166 139 150 113 100 71 50 17 0 Zebrzydowice - Małaszewicze Centralne Zebrzydowice - Małaszewicze Małaszewicze Centralne - Zebrzydowice Małaszewicze Południowe - Południowe Zebrzydowice

2019 2020

Wobec rosnącego znaczenia transportu kolejowego na trasach ze wschodniej granicy zarówno w połączeniach tranzytowych przez granicę niemiecką, jak i czeską należy dążyć do usprawnienia procesów obsługi na granicy, co jest istotne w przypadku transportu intermodalnego realizowanego w komunikacji międzynarodowej na dużych odległościach.

10

Od początku pandemii UTK zaangażowany był w utrzymanie międzynarodowych połączeń towarowych i koordynował przekazywanie do Straży Granicznej list pracowników kolei, którzy bez kwarantanny mogli przekraczać granice. W trakcie pierwszej fali pandemii odpowiadał również za rozdysponowanie do spółek kolejowych środków ochrony osobistej z zasobów Agencji Rezerw Materiałowych. Działalność UTK w dobie pandemii w 2020 r. miała na celu m.in wsparcie zapewnienia płynności połączeń międzynarodowych. Istotna jest również współpraca, aby zarządcy infrastruktury oraz przewoźnicy kolejowi skupiali się na minimalizowaniu opóźnień na granicach oraz zwiększaniu elastyczności przewozów kolejowych. Niezawodność kolejowego transportu towarowego powinni wspierać zarządcy infrastruktury poprzez zacieśnienie współpracy z przewoźnikami w zakresie alokacji zdolności przepustowej i zarządzania operacyjnego dla międzynarodowych usług kolejowych. Szczegółowe wyniki dotyczące przewozów intermodalnych można znaleźć na nowym portalu statystycznym Urzędu Transportu Kolejowego Dane Kolejowe dostępnym pod adresem dane.utk.gov.pl. Nowy serwis w zakładce Transport intermodalny w przejrzysty sposób prezentuje bieżące statystyki dotyczące rynku transportu intermodalnego, jak również dane archiwalne.

11

Tabela skrótów

1. Alza Cargo Alza Cargo sp. z o.o.

2. Captrain Polska Captrain Polska sp. z o.o.

3. Cargo Master Cargo Master sp. z o.o.

4. CD Cargo Poland CD Cargo Poland sp. z o.o.

5. CTL Logistics CTL Logistics sp. z o.o.

6. DB Cargo Polska DB Cargo Polska S.A.

7. Ecco Rail ECCO Rail sp. z o.o.

8. EP Cargo EP Cargo a.s.

9. Eurasian Railway Carrier Eurasian Railway Carrier sp. z o.o.

10. Eurotrans Eurotrans sp. z o.o.

11. Freightliner Freightliner PL sp. z o.o.

12. Inter Cargo Inter Cargo sp. z o.o.

13. Lotos Kolej Lotos Kolej sp. z o.o.

14. LTE Polska LTE Polska sp. z o.o.

15. Metrans Polonia Metrans Polonia sp. z o.o.

16. Orion Rail Logistics Orion Rail Logistics sp. z o.o. sp.k.

17. PCC Intermodal PCC Intermodal sp. z o.o.

18. PKP Cargo PKP Cargo S.A.

19. PKP LHS PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa sp. z o.o.

20. Rail Cargo Carrier Poland Rail Cargo Carrier Poland sp. z o.o.

21. Rail Polska Rail Polska sp. z o.o. Zakład Inżynierii 22. Zakład Inżynierii Kolejowej sp. z o.o. Kolejowej

12