Jaarverslag 2001

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

Jaarverslag 2001 Uitgave Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Het Trippenhuis Kloveniersburgwal 29 Amsterdam Postbus 19121 1000 GC Amsterdam telefoon (020) 5 51 07 00 fax (020) 6 20 49 41 e-mail: [email protected] website: http://www.knaw.nl

Vormgeving Afdeling Edita KNAW, Amsterdam

Fotografie Portretten: Capital Photos, Amsterdam Binnenplaten: cbs collectie p. 4, Adobe Stockphoto p. 6, Eso pr Photo, p. 50, Hans van den Boogaard pp. 38, 88 en 102.

Druk Drukkerij PlantijnCasparie, Heerhugowaard isbn 90-6984-341-2 Inhoud

Voorwoord 5 Prikkels en prestaties 7 Bestuur 12 De Akademie als ontmoetingsplaats 13 Fondsen en wetenschapsprijzen 19 Internationale samenwerking 23 Kwaliteit 35 Advies 39 Onderzoekorganisatie 51 Financiën 79 Sociaal jaarverslag 89 Informatievoorziening 99 Bijlagen 103 Register 106

Voorwoord

In mijn jaarrede van mei 2001 heb ik mij beziggehouden met de vraag: hoe wetenschappelijk is de universiteit? Een rechtgeaard academicus vindt het chic om vragen op te werpen. Maar eigenlijk zou een groot uitroepteken op zijn plaats zijn: de ‘wetenschap- pelijkheid’ van de universiteit verdient een heus programma. De kenniseconomie wordt door beleidsmakers omhelsd. Voorlopig louter verbaal, want de nieuwe investeringen die ons land op voorsprong moeten zetten vinden nog slechts mondjesmaat plaats. De universiteiten vormen de hoekstenen van de kenniseconomie. Hun uitgangspositie is, gelet op de hoge plaats die ons wetenschappelijk onderzoek op alle internationale ranglijsten van kwaliteit en productiviteit inneemt, ijzersterk. Allerlei ontwikkelingen, vooral internationaal, dwingen de universiteiten tot hernieuwde strategische keuzes. Keuzes die vooral van doen hebben met investeren in menselijk kapitaal: docenten en onderzoekers. Traditioneel niet een beleidsterrein – het personeelsbeleid – waarop de universiteiten een indrukwekkende staat van dienst hebben. Voor al die keuzes geldt één finale toets: wetenschappelijke kwaliteit, zowel in het onderwijs als het onderzoek. Daarom is de invoering van een accreditatiestelsel voor bachelors- en mastersopleidingen zo’n gelukkige greep. Een aanpak die moet worden doorgetrokken naar de opleiding van onderzoekers. Accreditatie van onderzoekersopleidingen, zoals die hoofdzakelijk door onderzoekscholen aangeboden worden, vormt het sluitstuk van de kwaliteitsborging in het universitaire onderwijs. De overheid doet er goed aan verleende accreditaties van onderzoekersopleidingen als een belangrijke maatstaf in de bekostiging van de universiteiten in te bouwen. Ter kennisneming van deze en andere in knaw-kring ontwikkelde opvattingen beveel ik u lezing van dit jaarverslag ten zeerste aan. R.S. Reneman, president

5 6 Prikkels en prestaties Prikkels en prestaties

In het afgelopen jaar vonden levendige debatten plaats over de vraag hoe Nederland zijn rol als kennisland kan behouden en versterken. Ons land heeft hier een gezonde uitgangspositie. Het Nederlandse onderzoeksysteem is immers over het geheel genomen competitief, internationaal georiënteerd en prestatie- en kwaliteitsgericht. De Nederlandse onderzoeksprestaties zijn van internationaal toonaangevend niveau. Verontrustend is echter dat de uitgaven voor wetenschappelijk onderzoek achterblijven bij die in sommige Europese landen en in de Verenigde Staten. Een krachtig stelsel van publiek gefinancierde universiteiten en onderzoekinstituten vormt voor de toekomst van ons land als kennisnatie een basisvoorwaarde. De vitaliteit van dat stelsel wordt vooral bepaald door het vermogen complexe wetenschappelijke programma’s en projecten te sturen, heldere strategische keuzes te maken en te effectueren, kritisch naar de eigen prestaties te kijken en deze – naar internationale maatstaven – op waarde te schatten. Verder is van belang dat actief wordt gewerkt aan de overdracht van verworven kennis en inzichten en het recruteren, in binnen- en buitenland, van die onderzoekers en aspirant-onderzoekers die voor vernieuwing en kwaliteit kunnen zorgdragen. In het bijzonder de tekortschietende beschikbaarheid van voldoende gekwalifi- ceerde onderzoekers vormt een bedreiging het Nederlandse wetenschapsbestel. De overheid moet zich als belangrijkste financier van publieke kennisinstellingen de vraag stellen welk niveau van uitgaven nodig is om kwaliteit en volume van de Neder- landse onderzoeksprestaties te behouden en zo mogelijk te versterken. Het besef lijkt te zijn doorgedrongen dat de Nederlandse positie in de wetenschappelijke kopgroep van Europa vooral te danken is aan financiële inspanningen in het verleden en dat behoud van die positie tot een terugkeer naar het toenmalige uitgavenniveau is verplicht. Daarnaast dient de aandacht uit te gaan naar de verdeling van de middelen op een wijze die de productie van excellent en relevant onderzoek bevordert. Enerzijds stelt zich de vraag naar de relatieve omvang van de verschillende geldstromen: eerste geldstroom (basisfinanciering; lokale competitie), tweede geldstroom (aanvullende financiering; landelijke competitie) en derde geldstroom (opdrachtfinanciering). Anderzijds is de vraag naar de meest wenselijke bekostigingssystematiek binnen de eerste geldstroom aan de orde. Aan laatstbedoelde systematiek dient de eis te worden verbonden dat kwaliteit beloond wordt.

Investeren in kennis Investeren in wetenschap en technologie betekent investeren in economische groei en in de kwaliteit en duurzaamheid van onze samenleving. Bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid moeten de krachten bundelen ter versterking van de hele keten van kenniscreatie tot innovatieve toepassingen. Het kabinet moet als eerste stap jaarlijks 100 miljoen euro extra uittrekken voor onderzoek in Nederlandse universiteiten en onderzoekinstituten, te verdelen door nwo. Netwerken tussen onderzoekinstellingen en bedrijven behoeven verdere versterking. Universiteiten en onderzoekinstituten dienen bij hun interne toewij-

7 zing van middelen strenge kwaliteitscriteria toe te passen. Aldus het Manifest Investeren in Kennis dat werkgeversvereniging vno- ncw met knaw, nwo, tno en vsnu heeft opgesteld. Dit manifest werd tijdens de Avond van Wetenschap en Maatschappij op 29 oktober 2001 in de Ridderzaal in Den Haag aan de ministers Hermans (ocenw), Jorritsma (ez) en Brinkhorst (lnv) aangeboden. De opstellers van het manifest betogen dat de tijdens de Europese top in Lissabon (maart 2000) uitgesproken Nederlandse ambitie om op kennisgebied tot de wereldtop te behoren niet haalbaar is zonder extra investeringen in de fundamentele wetenschapsbeoefening. Daarnaast dienen gebruikers en onderzoekers intensiever samen te werken in onderlinge netwerken ter wille van een effectieve kennisdiffusie.

Kwaliteit verplicht knaw, nwo en vsnu hebben begin 2001 hun standpunt bepaald over het rapport Kwaliteit Verplicht van de door deze organisaties ingestelde werkgroep-Van Bemmel. Zij stellen vast dat het voorstel van de werkgroep bijdraagt aan het oplossen van twee knelpunten: de overladen agenda van beoordelingen en het in de door de vsnu georganiseerde disciplinegewijze beoordelingen van universitair onderzoek te vaak moeten vergelijken ‘van steenkolen met eieren’. knaw, nwo en vsnu hebben besloten in 2003 te beginnen met de invoering van het door de werkgroep-Van Bemmel voorgestelde nieuwe stelsel. knaw, nwo en vsnu hebben besloten als object van beschouwing voor de externe kwaliteitsbeoordeling de ‘onderzoekeenheid’ te kiezen. Bij knaw en nwo zijn dat de instituten. Bij de universiteiten zijn dat de onderzoekscholen, de onderzoekinstituten en andere door de Colleges van Bestuur te definiëren organisatieonderdelen. Elke onderzoekschool of instituut dient tenminste eens per zes jaar door een internationaal samengestelde commissie te worden geëvalueerd en dient elke drie jaar een zelfevaluatie uit te voeren. Aan het einde van het verslagjaar werd de laatste hand gelegd aan een gezamenlijk protocol voor de kwaliteitsbeoordeling en waren enige in 2002 aan de hand van het nieuwe protocol uit te voeren proefevaluaties in voorbereiding.

Verkenning economische structuur In de zomer publiceerde het kabinet een reeks van verkenningen (zie ook de later aan de orde komende ocenw-verkenning Grenzeloos Leren). Onder verantwoordelijkheid van de minister van Economische Zaken kwam de Verkenning Economische Structuur tot stand. Door het Centraal Planbureau is met name aan het hoofdstuk Kennisinfrastructuur een belangrijke bijdrage geleverd.1 De knaw heeft in een brief aan het cpb haar bezorgdheid uitgesproken over zijn uitspraak dat verhoging van de publieke uitgaven voor wetenschappelijk onderzoek niet voor de hand ligt omdat (a) de publieke wetenschapsuitgaven al relatief hoog zouden zijn (dus reallocatie van middelen geboden is), (b) de Nederlandse onderzoeksprestaties bovengemiddeld zijn en (c) de onderzoekers niet beschikbaar zouden zijn. De knaw heeft deze redenering weerlegd door aan te tonen dat argument (a) op een verkeerd gekozen statistiek berust, (b) vanwege het hoge rendement een reden bij uitstek vormt om extra te investeren en (c) additionele investeringen kunnen zorgdragen voor voldoende aanwas van onderzoekerspotentieel. Het cpb heeft in een antwoord de gehanteerde statistische informatie verdedigd en bestre- den dat het cpb van mening zou zijn dat tekorten aan onderzoekers zouden moeten leiden tot het achterwege laten van investeringen in onderzoek. Het cpb wil zich nader beraden op het voorstel van de knaw om te bezien welke voorwaarden moeten en kunnen worden geschapen om selectieve investeringsimpulsen zo goed mogelijk te laten renderen. 1 Mogelijkheden en beperkingen van overheidsinvesteringen: analyse ten behoeve van de Verkenning Economische Structuur (cpb-document no. 12)

8 Prikkels en prestaties Pijlers van de kenniseconomie De eerdergenoemde cpb-publicatie deed het ergste vrezen voor het rapport De pijlers onder de kenniseconomie dat het Planbureau in januari 2002 het licht deed zien. Het werkstuk toont vooral aan hoe weinig betrouwbare kwantitatieve en kwalitatieve informatie er voorhanden is over variabelen en parameters die bij de sturing van wetenschappelijk onderzoek en de meting van effecten daarvan een rol spelen. Desalniettemin veroorlooft het cpb zich een aantal conclusies, die als niet of te zwak gefundeerd moeten worden aangemerkt. Lichtpunt is dat het cpb afstand neemt van de opvatting van de zittende minister van Economische Zaken luidend: ‘Bedrijven zouden dan ook meer invloed moeten krijgen op de onderzoeksagenda van universiteiten’2. knaw, nwo en vsnu bereiden een doorwrochte bespreking van het cpb-rapport voor.

Genoomonderzoek In het vorige Jaarverslag werd een trendbreuk gesignaleerd: voor het eerst sinds 1990 kon melding worden gemaakt van een stijging van de onderzoeksuitgaven van de overheid. Het bleek geen eendagsvlieg te zijn, want in juli kwam het kabinet met een pakket maatregelen ter versterking van de kennisinfrastructuur op het terrein van genomics over de brug. Er is aan de hand van het advies van de Commissie Wijffels tot 2006 een bedrag van 416 miljoen gulden (€ 189 miljoen) uitgetrokken. Over voortzetting van deze financiële impuls wordt in 2006 beslist. Een nationaal regie-orgaan, ondergebracht bij nwo, dient een strategisch plan voor onderzoek naar erfelijk materiaal op te stellen en de beschikbare middelen te verdelen.

Investeringen in de kennisinfrastructuur Aan het eind van het verslagjaar spraken de ministers van ez en van ocenw de verzeke- ring uit dat de in het kader van de Wet Versterking Economische Structuur uitgetrokken ices-middelen ter versterking van de kennisinfrastructuur (kis) ten bedrage van 1,8 miljard gulden (€ 850 000) vanaf 2003 beschikbaar zouden komen. Hiermee werden de voor de rond 130 indieners van expressions of interest voor ices/kis-subsidies buitengewoon verontrustende berichten tegengesproken dat genoemd budget geheel of grotendeels ten prooi zou vallen aan de ‘Zalm-norm’ voor de rijksuitgaven. In de zomer van 2001 werd de knaw door de onder voorzitterschap van Economische Zaken staande interdepartementale werkgroep ices/kis uitgenodigd om een voorstel te formuleren voor de wetenschappelijke kwaliteitsbeoordeling van in 2002 door ‘kennisconsortia’ in te dienen subsidieaanvragen in het kader van ices/kis. In september heeft de knaw een voorstel gepresenteerd in de vorm van een protocol voor de beoordelingsprocedure. De gedachten gaan uit naar een commissie met evenveel adviserende sub-commissies als de onderscheiden (vermoedelijk zes) kennisthema’s van ices/kis. De Nederlandse voorzitters van de voor het overige uit buitenlandse experts samengestelde sub-commissies zijn de leden van de door een voorzitter en vice-voorzitter geleide beslissingsbevoegde commissie. Laatst- bedoelde commissie neemt zelfstandig, dus zonder tussenkomst van het bestuur knaw, haar beslissingen. In het verslagjaar was de besluitvorming aan overheidszijde over de inrichting van de ices/kis-procedures – met inbegrip van de maatschappelijk-economische beoordeling van aanvragen door het Centraal Planbureau en de andere planbureau’s alsmede de beoordeling van de wetenschappelijke kwaliteit door de knaw – nog niet afgerond. Naar verwachting zal de call for proposals in september 2002 uitgaan. 2 Traditie in vernieuwing, rede uitgesproken door minister A. Jorritsma-Lebbink van Economische Zaken, bij de opening van het academisch jaar Universiteit Utrecht, september 2001

9 Grenzeloos Leren De knaw heeft in oktober gereageerd op de onder verantwoordelijkheid van de minister van ocenw uitgebrachte verkenning naar onderwijs en onderzoek in 2010, getiteld Gren- zeloos Leren. Grote waardering wordt uitgesproken voor de conclusie in dit document dat meer investeringen nodig zijn voor: het aantrekken van (jonge) talentvolle onderzoekers; het versterken van de tweede geldstroom; investeringen in prioritaire gebieden; infrastructurele voorzieningen. In de verkenning worden drie opties voor het te voeren wetenschapsbeleid opgevoerd, waarin respectievelijk de onderzoekers, de instellingen of de gebruikers centraal staan. De knaw biedt in haar commentaar aan een synthese van die opties uit te werken. Met name wordt gedacht aan een combinatie van verruiming van het nwo-budget met een wijziging in de bekostiging van universiteiten die aanhaakt op de accreditatie van onderzoekersopleidingen.

Onderzoekersopleidingen en bekostiging De voorbereiding van de aan de minister van ocenw in vervolg op Grenzeloos leren toegezegde notitie werd in handen gelegd van een werkgroep van Akademieleden onder voorzitterschap van de president. Rond de jaarwisseling had de werkgroep haar gedachten op hoofdlijnen uitgewerkt ten behoeve van discussie binnen en buiten de knaw. Voortbouwend op het knaw-advies Rijzende Sterren van eind 2000 en de daarover in juni 2001 in het Trippenhuis gehouden conferentie stelt de werkgroep voor om in de onderzoeksbekostiging van de universiteiten een prominente plaats in te ruimen voor de onderzoekscholen. In de visie van de werkgroep zijn wetenschappelijk onderzoek en onderzoekersopleidingen in de toekomst hoofdzakelijk geconcentreerd in onderzoekscholen. Internationale samenwerking, gepaard aan een actieve werving op de internationale arbeidsmarkt van mastersstudenten, onderzoekers-in-opleiding, postdocs en senioronderzoekers, staat daarbij hoog in het vaandel. Van de universiteiten mag worden verwacht dat zij op den duur een aaneengesloten Ba-Ma-PhD-traject bieden, waarvan de kwaliteit wordt bewaakt door een streng accreditatiestelsel dat maatgevend is voor publieke financiering. Nauwe samenwerking tussen onderzoeksgerichte mastersopleiding en onderzoekschool is een dwingende noodzaak. De toelating tot de onderzoeksvariant in de mastersfase dient (zeer) selectief te zijn. De onderzoeksmasters vereisen – zoals inmiddels door regering en parlement bij de behandeling van het wetsontwerp Bachelors/ Mastersstructuur is onderkend – voor alle disciplines een cursusduur van twee jaar. De vigerende erkenning van onderzoekscholen dient volgens de werkgroep – in aansluiting op het accreditatiestelsel van Bachelors- en Mastersopleidingen – te worden omgezet in een accreditatie van onderzoekersopleidingen. Overwogen moet worden in de bekostiging van de universiteiten een compartiment, van enkele honderden miljoenen euro’s per jaar, in te richten, dat over de universiteiten worden verdeeld op basis van aantal en omvang van geaccrediteerde onderzoekersopleidingen. Daarnaast zou elke universiteit de beschikking moeten krijgen over een door de minister met ‘nieuw geld’ te financieren Stimuleringsfonds Onderzoekscholen voor de oprichting van nieuwe en de herstructurering van bestaande onderzoekersopleidingen.

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs De levensader van het Wetenschappelijk Onderwijs (wo) is het vwo. Het vwo is daarmee medebepalend voor de toekomst van de Nederlandse wetenschapsbeoefening. Niet alleen de kwaliteit van de instromende studenten in het wo is in hoge mate afhankelijk van het onderwijsaanbod in het vwo, ook de kwantiteit wordt sterk bepaald door de mate waarin de motivatie voor een wetenschappelijke opleiding in het vwo wordt gekweekt.

10 Prikkels en prestaties In november heeft de knaw commentaar geleverd op het door het ministerie van ocenw opgestelde discussiestuk Hoofdlijnen Herijking Tweede Fase HAVO/VWO. De knaw heeft zich bij zijn kritiek op de denkbeelden over herschikkingen in het vakkenpakket vooral laten leiden door het streven de te grote afstand tussen vwo-curriculum en het wetenschappelijk onderwijs te verkleinen. Daarnaast is wederom aandacht gevraagd voor het afnemende aandeel van universitair gevormde vwo-docenten in het totale lerarencorps, die mogelijk een oorzaak vormen van het klaarblijkelijk geringe enthousiasme dat wordt gekweekt voor een universitaire studie. De knaw erkent dat het ombuigen van deze trend niet eenvoudig zal zijn, maar acht een bescheiden doch krachtig ‘deltaplan’ op zijn plaats.

Toelating buitenlandse onderzoekers Het wetenschappelijk onderzoek speelt zich af in een internationale context. Het is voor de wetenschappelijke vooruitgang van vitaal belang dat de Nederlandse onderzoekwereld zich openstelt voor buitenlandse onderzoekers. De belemmeringen, die bij het voor kortere of langere tijd naar Nederland laten komen van buitenlandse onderzoekers optreden, zijn zeer groot. Een slagvaardig toelatingsbeleid dat aansluit op de dynamiek van het onderzoeksysteem is ver te zoeken. knaw, nwo en vsnu hebben zich daarom tot de minister van ocenw gericht met verzoek om, in samenwerking met zijn ambtgenoten die het aangaat, drastische verbeteringen aan te brengen. De knelpunten die ervaren worden bij het verkrijgen van visa, verblijfsver- gunningen, tewerkstellingsvergunningen alsmede bij de toepassing van de fiscale regelgeving dienen in hoog tempo te worden opgeruimd. Het creëren van één centraal loket waar alle formaliteiten voor buitenlandse onderzoekers kunnen worden afgehandeld, zou een aanzienlijke stap voorwaarts betekenen.

Om hem te feliciteren met zijn De band van Worp met de papyri is sica T. de Jong, geeft hij nu onder tot in Canada en Australië toe.’Veel benoeming als Akademielid een heel directe: hij helpt mee ze meer horoscopen op papyrus uit. Papyrologisch werk is minder vrij stuurde de Universiteit van op te graven. Zijn voornaamste ‘Hij heeft een goed ontwikkeld en spannend dan Worps horosco- Amsterdam een brief naar jachtterrein is de Dakhleh Oase historisch gevoel, en ik weet van pen. Zoals het werk aan de professor K.A. Worp. ‘Ik vond het (‘een godverlaten oord’) waar de astrologie geen bal af. Als er bij Berichtigungsliste der griechischen wel een aangename verrassing’, antieke plaats Kellis lag. ‘Mijn wijze van spreken staat dat de zon Papyrusurkunden aus Ägypten, zegt Klaas Worp (1943) met Swiss Army Knife is mijn handels- in het teken van de ram stond kan ‘het telefoonboek voor gevoel voor ironie. Hoogleraar is merk. Daarmee pulk ik ostraca uit hij dat terugbrengen tot een papyrologen’, dat nu in Leiden hij tot op heden niet, omdat de de grond. De meeste papyrologen datum, met verbijsterende onder druk staat. ‘Het is lastig UvA na het emeritaat van zijn komen nooit verder dan teksten uit precisie.’ sponsors te vinden voor zoiets leermeester P.J. Sijpesteijn geen gortdroogs. Verrassend genoeg leerstoel meer voor een hebben we wel geïnteresseerden Orchideenfach als de papyrologie K.A. Worp: ‘Ik ben Rokus de Vrije Vogel. kunnen vinden, maar het kost wel overhad. Los van zijn eigen Ik werk het lekkerst als ik zelf uit kan veel tijd en energie.’Nog lastiger verdiensten vermoedt Worp dat de maken wat ik doe’ vindt Worp het gedaalde niveau Akademie in hem de zwaar van de student –iets wat hij ook in bedreigde papyrologie een hart KNAW-verband zou willen aan- onder de riem heeft willen steken. kaarten. ‘Ik ben geen laudator ‘Maar misschien is de wens wel temporis acti, maar toen ik op de de vader van de gedachte. Ik hoop middelbare school zat, kreeg ik vijf wel dat het Akademielidmaatschap museum of de collectie van een Kan Worp nog steeds zijn eigen talen. Nu zijn het er veelal drie. helpt om de papyrologie op een instituut. Ik voel me buitengewoon weg gaan? ‘Ik ben Rokus de Vrije Vroeger bezaten studenten een acceptabel niveau in stand te bevoorrecht. In het veld beleef je Vogel. Ik werk het lekkerst als ik behoorlijke kennis van klassieke houden. We denken nu aan een een extra dimensie, je maakt zelf uit kan maken wat ik doe. talen. Die moet nu bijgespijkerd samenwerkingsconstructie met kennis met materiaal dat nog Prikkels komen er toch wel worden op de universiteit om de het Leidse Papyrologisch Insti- nooit door anderen is gezien.’ voortdurend op me af. Via e-mail taalvaardigheid nog in stand te tuut, dat daarvoor het meest Samen met een sterrenkundige, de voer ik een internationale houden.’ toegerust is.’ Amsterdamse hoogleraar astrofy- correspondentie met vakgenoten

Nieuw bij de Afdeling Letterkunde 11 Bestuur Afdeling Natuurkunde Bestuurscommissie Onderzoeksorganisatie Voorzitter: P.C. van der Vliet Dagelijks bestuur Voorzitter: R. Kaptein Ondervoorzitter: J. Oerlemans President: W.J.M. Levelt Leden: D. Bootsma, C. Fasseur Secretaris: R. Kaptein Algemeen secretaris: R. Kaptein Assessoren: G.J.F. van Heijst, S.E. Wendelaar Leden: mw. M.A. Schenkeveld-van der Afdeling Letterkunde Bonga Dussen, P.C. van der Vliet Voorzitter: mw. M.A. Schenkeveld-van der Dussen Directie Algemeen bestuur Ondervoorzitter: W.Th.M. Frijhoff Algemeen Directeur: C.H. Moen President: W.J.M. Levelt Secretaris: J.W. Zwemmer Directeur Beheer a.i.: J. van ’t Hek Algemeen secretaris: R. Kaptein Assessoren: M.H. van IJzendoorn, E. Noort Leden: W.Th.M. Frijhoff, G.J.F. van Heijst, M.H. van IJzendoorn, E. Noort, J. Oerlemans, mw. M.A. Schenkeveld-van der Dussen, P.C. van der Vliet, S.E. Wendelaar Bonga, J.W. Zwemmer

Leden van de Akademie

Afdeling Afdeling Letterkunde Natuurkunde

Afdelings- Afdelings- bestuur bestuur

Bestuurscommissie Algemeen bestuur Onderzoekorganisatie Dagelijks bestuur

Bureau van de Instituten Akademie

12 BestuurPrikkels en prestaties De Akademie als ontmoetingsplaats

Afdelingen Tijdens de maandelijkse openbare vergaderingen van de Afdelingen Letterkunde en Natuurkunde hielden 34 leden voordrachten over hun wetenschappelijke werk. Bijzon- dere vermelding verdienen de themabijeenkomst van de beide Afdelingen over Arbeid in beweging, de uitreiking van de Akademiepenning aan E.H. Houwink tijdens de jaarlijkse Verenigde Vergadering, de uitreiking van de Beijerinck Virologie Medaille aan Robin A. Weiss, de uitreiking van de Van Walree Prijs aan J.J.E. van Everdingen en mevrouw G. Kleiverda en de uitreiking van de Dr. Hendrik Muller Prijs voor de Gedrags- en Maat- schappijwetenschappen aan P.T. van der Veer. De honderdjarige verjaardag van de toekenning van de Nobelprijs Chemie aan J.H. van ’t Hoff in 1901 werd op 1 oktober luister bijgezet met een internationaal Van ’t Hoff symposium. De Akademie is in 2001 geïnformeerd over het overlijden in het jaar 2000 van de buitenlandse leden C.R. Boxer (Afdeling Letterkunde), F.J.H. Haskell (Afdeling Letterkunde) en L.E.F. Néel (Afdeling Natuurkunde). Het buitenlands lid O. Cullman (Afdeling Letterkunde) is in 1999 overleden.

Afdeling Letterkunde De Afdeling Letterkunde verloor in 2001 door overlijden de rustende gewone leden J.C. Boogman, J. van der Hoeven, R.A. de Moor en J. Zijlstra, de buitenlandse leden E.H.J. Gombrich en J.V. Polisensky, correspondent F.J.A. Broeze, en rustend correspondent H.A. Oberman. In het verslagjaar gingen acht leden tot de categorie der rustende gewone leden behoren. De heer M. Kleijwegt is afgetreden als correspondent vanwege vestiging in Nederland. De Afdeling Letterkunde koos zeven gewone leden, vier buitenlandse leden en vier correspondenten. Per 31 december 2001 telde de Afdeling Letterkunde 82 gewone leden, 110 rustende gewone leden, 3 gewone leden in het buitenland, 64 buitenlandse leden, 28 correspondenten en 21 rustende correspondenten.

Afdeling Natuurkunde De Afdeling Natuurkunde verloor in 2001 door overlijden de rustende gewone leden J. Amesz, J.F. Arens, J.M.L. Janssen, J.A.A. Ketelaar, P. Mazur, D. Polder, A. Querido, Chr.P. Raven, G.C.A. Schuit en V. Westhoff, de buitenlandse leden E. Niggli en C.E. Shannon, correspondent W. de Jong en rustend correspondent mw. G.J. Thorbecke. In het verslagjaar gingen 12 leden tot de categorie der rustende gewone leden behoren en 3 correspondenten gingen over tot de categorie der rustende correspondenten. De Afdeling Natuurkunde koos 10 gewone leden, één buitenlands lid en twee correspondenten. Per 31 december 2001 telde de Afdeling Natuurkunde 101 gewone leden, 141 rustende gewone leden, 5 gewone leden in het buitenland, 67 buitenlandse leden, 32 correspondenten en 44 rustende correspondenten.

13 Met ingang van 1 mei 2001 trad J. de Swaan Arons om persoonlijke redenen terug als voorzitter van de Afdeling. Hij werd opgevolgd door P.C. van der Vliet, tot dan ondervoorzitter. In de ontstane vacature werd voorzien door de benoeming van J. Oerlemans. Tijdens de Verenigde Vergadering van 28 mei 2001 werd de wetenschappelijke voordracht verzorgd door E.P. Meijering over Begin en beginsel; drie klassieke visies op de geschiedenis van de christelijke theologie: Mosheim – Baur – Harnack. De president R.S. Reneman hield zijn jaarrede onder de titel Hoe wetenschappelijk is de universiteit? Uit handen van de president ontving E.H. Houwink (biotechnologie) de zilveren Akademiepenning.

Wetenschappelijke Integriteit In november werd door nwo, vsnu en knaw de door de knaw Advies Commissie Wetenschap en Ethiek (acwe) voorbereide notitie Wetenschappelijke Integriteit uitgebracht. De notitie definieert wetenschappelijk wangedrag, alsmede de verantwoordelijkheid van betrokken partijen bij het voorkomen van inbreuken op de wetenschappelijke integriteit. Beschreven worden de procedures die binnen de universiteiten en binnen de knaw en nwo moeten worden gevolgd bij klachten over wetenschappelijk wangedrag. In de notitie wordt aangekondigd de instelling bij de knaw van een Landelijk Orgaan voor Wetenschappelijke Integriteit (lowi), dat op verzoek van een klager of beklaagde ‘in tweede instantie’een oordeel kan vellen over de beslissing die het bestuur van een universiteit of van nwo of van de knaw heeft genomen in een geschil over vermeende misdragingen. De lowi-uitspraak heeft de status van een advies aan het verantwoordelijke bestuur. De instelling en samenstelling van het lowi zal in 2002 haar beslag krijgen.

In 2001 benoemde Akademieleden Staten; B. Wilpert, Technische Universität mevrouw C. Mariani, Katholieke Universiteit Berlin, Duitsland. Nijmegen; A.D.M.E. Osterhaus, Erasmus Afdeling Letterkunde Universiteit Rotterdam; R.H.A. Plasterk, Correspondenten Hubrecht Laboratorium knaw; R.A. van Gewone leden R.M.G.E. Foqué, Katholieke Universiteit Santen, Technische Universiteit Eindhoven; Mevrouw D.I. Boomsma, Vrije Universiteit Leuven, België; L.A. Geelhoed, Hof van M.L. Simoons, Erasmus Universiteit Rotter- Amsterdam; P.M.G. Emmelkamp, Universi- Justitie van de Europese Gemeenschappen, dam; J. Smit, Vrije Universiteit Amsterdam. teit van Amsterdam; J.D.F. van Halsema, Luxemburg; J.W.H. Konst, Freie Universität Vrije Universiteit Amsterdam; J. Hartog, Berlin, Duitsland; D.R. Wittink, Yale Buitenlandse leden Universiteit van Amsterdam; J.W.M. University, Verenigde Staten. Roebroeks, Universiteit Leiden; L. Timmer- N.J. Shackleton, Cambridge University, man, Rijksuniversiteit Groningen; K.A. Verenigd Koninkrijk. Worp, Universiteit van Amsterdam. Afdeling Natuurkunde Gewone leden Correspondenten Buitenlandse leden J.J.M. Braat, Technische Universiteit Delft; S.J. Edixhoven, Université de Rennes, P.P.B.H. Birks, University of Oxford, mevrouw E.F. van Dishoeck, Universiteit Frankrijk; mevrouw J.M. Vandenberg, Verenigd Koninkrijk; L. Galand, École Leiden; J.Th.M. de Hosson, Rijksuniversi- Bell Laboratories, Lucent Technologies, Pratique des Hautes Études, Frankrijk; teit Groningen; J.C. van Lenteren, Verenigde Staten. J. Mokyr, Northwestern University, Verenigde Wageningen Universiteit;

14 De Akademie als ontmoetingsplaats Akademie-Colloquia Jaarlijks wordt een zestal Akademie-colloquia georganiseerd. Doel hiervan is het bijeen- brengen van een selecte groep van ten hoogste vijftig wetenschapsbeoefenaren uit binnen- en buitenland op een actueel wetenschappelijk thema. Per colloquium stelde de Akademie in 2001 een bedrag van maximaal ƒ 35 000,– beschikbaar. De in 2001 gehouden colloquia zijn in de bijlage bij dit Jaarverslag te vinden. In 2000 zijn twaalf voorstellen voor de organisatie van Akademie-colloquium in 2001 beoordeeld. Zes aanvragen zijn gehonoreerd, vier op het terrein van de Afdeling Letter- kunde en twee op het terrein van de Afdeling Natuurkunde. In 2001 heeft de knaw voor het eerst aan organisatoren van Akademie-colloquia de mogelijkheid geboden om aanslui- tend op het colloquium een een- of tweedaagse master class van de aan het colloquium deelnemende buitenlandse onderzoekers met jonge Nederlandse promovendi te organiseren. Voor deze master classes stelt de knaw additionele middelen beschikbaar.

Workshop Bio-informatica Genomics en bio-informatica zijn nieuwe onderzoeksvelden in opkomst, met naar verwachting een enorme potentie voor economische ontwikkeling, voor de gezondheidszorg, voor gezondere, veiligere en beter houdbare voeding en voor meer duurzame productiemethoden. Genomics en proteomics betreft het in kaart brengen door grootscha- lige sequentieanalyse van de genomen van mensen, dieren, planten en micro-organismen en het grootschalig onderzoek naar de functie van genen, alsmede naar de manier waarop erfelijke eigenschappen, zoals vastgelegd in de genen, worden vertaald in het functioneren van een cel en uiteindelijk van het gehele organisme. In 2001 heeft de Nederlandse regering een bedrag van ƒ 416 miljoen (€ 189 miljoen) voor een periode van vijf jaar beschikbaar gesteld om de Nederlandse kennisinfrastructuur op het gebied van genomics op zo kort mogelijke termijn te versterken. Er is hiertoe een Nationaal Regieorgaan Genomics ingesteld, dat is ondergebracht bij nwo. Eén van de gebieden waarop de impuls is gericht, betreft onderzoek en onderwijs in de bio-informatica, waarvoor een forse inspanning noodzakelijk is, zowel voor onderzoek als voor onderwijs. Teneinde tot een doordachte strategie te komen voor de verdere ontwikkeling van bio-informatica in Nederland, organiseerde de knaw in samenwerking met nwo op 7 december een workshop onder de titel The Future of Bio-informatics in the Netherlands. Ruim tachtig vooraanstaande Nederlandse onderzoekers en andere betrokke- nen namen aan de workshop deel. Een zestal specialisten uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland gaf beschouwingen over diverse aspecten van de bio- informatica en over de stimulering van dit onderzoeksveld in Nederland. Tijdens de workshop werd het belang van samenwerking tussen medisch-biologische onderzoekers en bio-informatici benadrukt. Verder bestaat er een grote behoefte aan een structurele en systematische aanpak bij de inrichting van het bio-informatica-onderwijs. Tenslotte is het van groot belang om te streven naar een uniforme en consistente weergave en annotatie van onderzoeksdata; er is namelijk een gebrek aan wereldwijde, uniforme standaarden hiervoor. Op basis van de uitkomsten van de workshop zal door knaw en nwo een position paper over de bio-informaticabeoefening in Nederland worden opgesteld.

Rijzende Sterren In juni vond op initiatief van de ecos de discussiebijeenkomst ‘Rijzende Sterren’ plaats. Aanleiding voor deze bijeenkomst was het verschijnen van een tweetal rapporten: het knaw-advies Rijzende Sterren, Om de kwaliteit van de onderzoekersopleiding, en het

15 rapport Kwaliteit Verplicht; Naar een nieuw stelsel van kwaliteitszorg voor het wetenschappelijk onderzoek, alsmede standpuntbepaling over dit rapport van knaw, nwo en vsnu. Belangrijke discussiepunten waren de rol van onderzoekscholen bij de inrichting van de toekomstige (wetenschappelijke) mastersopleidingen, het nieuwe systeem van evaluatie in een periodiciteit van zes jaar, management en budget van de onderzoekscholen, de inrichting van het onderwijsprogramma van onderzoekscholen en de kwaliteitsbeoordeling en sturing van het onderwijsprogramma door middel van accreditatie en training grants.

Themabijeenkomst ‘Arbeid in beweging’ In januari 2001 heeft een themabijeenkomst van de Afdelingen Letterkunde en Natuur- kunde plaatsgevonden over Arbeid in beweging. Aanleiding voor de themabijeenkomst was onder meer de sterk veranderende rol van de arbeid in de samenleving onder invloed van economische en technologische ontwikkelingen. Het wetenschappelijk denken over arbeid wordt gekenmerkt door een veelheid van benaderingen die los van elkaar een te fragmentarisch beeld geven van de mate waarin arbeid maatschappelijk in beweging is. Tijdens de bijeenkomst is de rol van de arbeid benaderd vanuit verschillende onderzoeks- richtingen: de historische, de sociologische, de economische en de technologische. Doel hiervan was te verkennen in hoeverre de uitgangspunten in het onderzoek naar het ver- schijnsel arbeid aan het verschuiven zijn. Op basis van deze verkenning werd de behoefte geformuleerd aan een integrerend raamwerk voor multidisciplinair wetenschappelijk onderzoek naar de maatschappelijke betekenis van arbeid.

Joseph Braat: ‘Met behulp van een stuk maken ooit verdwijnen’, meent bedacht om dat voor een heel of zes à tien satellieten met telescopen Braat. `Al was het maar omdat in breed golflengtegebied te doen.’ de verre toekomst de bio- of Braat is voor meer dan 99 procent willen we nieuwe planeten in andere quantumchip eraan komt.’ zeker dat het lukt; dat moet ook sterrenstelsels waarnemen’ Via zijn sectie werkt Braat ook wel, want anders begint de ESA er mee aan een toekomstig niet aan. planeetdetectieprogramma van de Binnen de KNAW wil Braat zich Het belangrijkste deel van zijn ‘En dat terwijl twintig jaar Europese ruimtevaartorganisatie inzetten voor de vergroting van het carrière werkte Joseph Braat geleden al gezegd werd: de ESA. ‘Met behulp van een stuk of tanende bèta-bewustzijn bij de (1946) in het Natlab van Philips klassieke optische technieken zes à tien satellieten met telesco- Nederlandse jeugd. ‘Ik heb het in Eindhoven. Hij is onder meer gaan nog hooguit vijf jaar mee. Ik pen willen we nieuwe planeten in gevoel dat de KNAW dat probleem specialist in optische lithografie: denk dat ze nu nog wel een jaar of andere sterrenstelsels waarnemen’ weliswaar signaleert, maar er toch met behulp van geavanceerde vijf blijven bestaan, al is het erg legt de hoogleraar optica uit. ‘Het nog te weinig aandacht voor heeft.’ microscopen en (ultraviolette) moeilijk om harde voorspellingen probleem is dat sterren zo Verder is de Delftse prof een warm lichtstralen chips bewerken. In te doen.’ verblindend zijn dat het veel pleitbezorger van het Nederlands zijn Philipsperiode sleepte hij Die revolutie, die radicale omslag zwakkere licht van planeten niet als wetenschapstaal. ‘We moeten maar liefst veertig Amerikaanse in de chipfabricage, daar werkt meer is waar te nemen.’ ons niet laten overspoelen door octrooien binnen. Sinds 1998 is Braat aan. Daar is haast bij, want Wetenschappelijk hoogtepunt voor het Engels.’ Wetenschappers Braat voltijd hoogleraar optica de introductie van zo’n nieuwe Braat in 2001 was dat zijn groep moeten nieuwe, Engelstalige aan de TU Delft. vinding kost ‘astronomische toch een manier bedacht om die terminologie in het Nederlands Het maken van chips gebeurt bedragen’. En als de conventio- verre planeten waar te nemen. Het blijven vertalen, vindt hij. ‘Het eigenlijk al decennia grosso modo nele productiewijze zo goed recept in één zin: combineer de Nederlands Tijdschrift voor op dezelfde wijze, legt Braat uit. geëvolueerd is, dat een nieuwe gelijktijdige waarnemingen van Natuurkunde doet dat bijvoor- De vooruitgang zit in steeds revolutie op korte termijn niet een groot aantal verschillende beeld heel goed.’ sterkere ‘microscopen’, maar een terugverdiend kan worden, gaat telescopen en pas daarop zoge- echte revolutie vindt maar niet het feest niet door. `Toch zal de naamde ‘destructieve interferen- plaats. huidige optische manier van chips tie’ toe. ‘We hebben een manier

16 DeNieuw Akademie bij de afdelingals ontmoetingsplaats Natuurkunde Redactiecommisssies voor een uitgave – een studie naar de Het stcn-Bureau heeft in het verslagjaar een maatschappelijke rol van de Nederlandse onderzoek gedaan naar verdere voor opname marine in de 20ste eeuw – zal in 2002 nader in aamerking komende collecties oude worden uitgewerkt. drukken in Nederland. Op basis hiervan Commissie Geschiedschrijving wordt overleg gevoerd met een aantal KNAW Commissie voor het Corpus van bibliotheken over samenwerkingsmogelijk- Met het oog gericht op het tweehonderdjarig Oud-Babylonische Brieven heden. bestaan van de knaw in 2008 brengt de In november zijn ruim 100 000 stcn-records In het afgelopen jaar is goede vooruitgang Commissie Geschiedschrijving knaw een ingelezen in de Hand Press Book file van het geboekt met het gereedmaken van deel 14 reeks publicaties uit en organiseert studieda- Consortium of European Research Libraries van Altbabylonische Briefe in Umschrift und gen over perioden en ijkpunten in de geschie- (cerl). De hierin reeds aanwezige stcn- Übersetzung: Brieven in het Louvre door denis van de Akademie. beschrijvingen zijn vervangen door beter K.R. Veenhof. Het gaat om in totaal 225 Oud- In september werd een studiedag gehouden geconverteerde en in vele gevallen ook Babylonische brieven, die in de delen 1 over ‘De Akademie en de Tweede Gouden aanzienlijk vermeerderde records. De stcn- (1910), 17 (1933) en 18 (1934) van de door Eeuw, de bloeiperiode van de Nederlandse thesaurus voor drukkers en plaatsnamen het Louvre uitgegeven serie Textes wetenschap rond 1900’. Er werd gesproken vormt een van de basisbestanden voor Cunéiformes zijn gepubliceerd. Alle teksten over de vraag of de Akademie een rol heeft vergelijkbare cerl-thesauri, die nu in zijn in december 2001 opnieuw gecollatio- gespeeld bij deze opleving van de weten- ontwikkeling zijn. neerd, inlevering van het camera-ready schap, wat haar positie was in het Neder- Een pilot project van het stcn-Bureau met de manuscript wordt nog in 2002 verwacht. landse wetenschappelijke landschap en welk afdeling Optische Technieken van de Konink- Aan deel 15 van de serie, Brieven in het Brits beeld er bij tijdgenoten van de knaw bestond. lijke Bibliotheek heeft 1724 digitale opnamen Museum en het Horn Museum in Berrien De tijdens de studiedag gehouden lezingen van sleutelpagina’s uit 137 door de stcn Springs (Michigan) is slechts marginaal zullen medio 2002 verschijnen in een volgend beschreven boeken opgeleverd. Evaluatie van gewerkt. Een datum voor de afwerking van deel in de reeks Geschiedschrijving van de de werkwijze vindt plaats in 2002. het deel valt nog niet te geven. knaw. De volgende studiedag, in 2003, zal worden gewijd aan de Nederlandse wetenschap in de Short Title Catalogue Netherlands periode rond en in de Tweede Wereldoorlog. De stcn (Short-Title Catalogue, Netherlands) is de Nederlandse bibliografie tot 1800. In de Geschiedenis der Nederlandse stcn-database zal de gebruiker uiteindelijk Rechtswetenschap alle boeken aantreffen die in dat tijdvak in Nederland of daarbuiten in het Nederlands De Commissie voor de Uitgave van een zijn verschenen. De knaw-wetenschaps- Geschiedenis der Nederlandse Rechtsweten- commissie voor de stcn houdt toezicht op schap verwacht dat het derde deel van de het wetenschappelijk niveau van het werk; de Bibliografie der Nederlandsche Rechtsweten- Koninklijke Bibliotheek is verantwoordelijk schap betreffende de hoogleraren in de voor de uitvoering. rechten aan de Universiteit van Franeker in De invoer van de collectie 1622-1700 van de 2002 zal verschijnen. British Library werd in 2001 voltooid. Er De schrijvers van een Geschiedenis van het werd een begin gemaakt met de redactionele Burgerlijk Recht na 1811 hebben enige bewerking van de titels ter voorbereiding van vooruitgang geboekt. Zij zijn bezig met een door de British Library uit te brengen deelstudies die als bouwstenen kunnen gedrukte catalogus. Ook de beschrijving van worden gebruikt voor het project. de 16de- en 17de-eeuwse drukken van de bibliotheek van het Haags Gemeentearchief Commissie voor Zeegeschiedenis kon in 2001 worden afgerond. Volledig via de In januari werd het eerste exemplaar van B.C. stcn beschikbaar zijn inmiddels de collecties Damsteegt’s Nieuwe Spiegel der Zeevaart. tot 1700 van de kb, van de Universiteitsbi- Beknopte atlas van de Europese kusten met bliotheken van Amsterdam, Leiden en de oude Nederlandse namen aangeboden aan Utrecht en van het Haags Gemeentearchief, de Utrechtse hoogleraar in de geschiedenis en de collectie 1622-1700 van de British van de cartografie G.G. Schilder. Het betreft Library. Momenteel zijn de 18de-eeuwse de tweede, door de auteur herziene druk van collecties van de kb, de ub Utrecht en het zijn in 1942 als deel viii in de serie Werken Haags Gemeentearchief in bewerking, van de commissie uitgegeven studie. evenals de collectie vóór 1622 van de British De commissie heeft zich beraden over een Library. Hiermee werd goede voortgang tweetal voorstellen voor nieuwe uitgaven in geboekt. haar serie Werken. Een daarvan betreft een De totale stcn-productie in het jaar 2001 fase in de geschiedenis van de navigatiekunde bedroeg 8164 nieuwe titels en 5832 met in Nederland gedurende de 18de eeuw: de nieuwe exemplaren verrijkte beschrijvingen. introductie van de octant; dat voorstel is door De database bevatte op 31 december 108 449 de commissie aanvaard. Het tweede voorstel records met circa 220 000 exemplaren.

17 e Commissie Union Académique gen van de werkzaamheden aan het 5 deel de nieuwe directeur Massimo Miglio. De van het Rijksmuseum van Oudheden door de Nederlandse bijdrage wordt geleverd door het Internationale (UAI) auteur, die zulks op vrijwillige basis deed, Comité, dat beslist welke auteurs en teksten stagneert het onderzoek naar de Leidse moeten worden opgenomen en de kopij voor De Union Académique Internationale coör- collectie. Dit vijfde deel is ongeveer voor de de artikelen opstelt. dineert een aantal internationale projecten op helft gereed. Naar een oplossing wordt In 2001 is deel viii/4 verschenen (P- het terrein van de geesteswetenschappen. Aan gezocht. Petruccius). Op de tweejaarlijkse plenaire sommige van die projecten wordt in meerdere vergadering, in oktober 2001, is voorgesteld landen gewerkt, terwijl het ook mogelijk is Aristoteles Semitico-Latinus het Repertorium in drie jaar af te ronden, dat er alleen in één land een redacteur of Het Aristoteles Semitico-Latinus project mede door een strengere selectie van de redactiecommissie aan een project werkt. (asl) van de knaw, sinds 1994 gedeeltelijk bronnen. Voor een aantal projecten van de uai bestaat ondergebracht bij het Constantijn Huygens een Nederlands Comité en de publicaties van Instituut, beoogt de uitgave van Semitische die comités vallen onder de verantwoordelijk- en Semitisch-Latijnse vertalingen van heid van de Akademie. Sommige van de Aristoteles’ werken, die zowel in de Oosterse projecten zijn ondergebracht bij het als in de Westerse Middeleeuwse filosofie Constantijn Huygens Instituut (chi). Het een grote rol hebben gespeeld. project Corpus Vitrearum is in 2001 tot een einde gekomen. Encyclopedia of Islam In 1996 heeft het bestuur van de Afdeling In de encyclopedie worden alle facetten van Letterkunde de uai-Commissie, bestaande uit de Islam behandeld. De encyclopedie H.A.G. Braakhuis, voorzitter, W.Th.M. verschijnt bij uitgeverij Brill (Leiden), Frijhoff en M. Stol ingesteld. In 2001 is het tegelijkertijd in een Engelse en Franse editie. bestuur overgegaan tot hernieuwde instelling De uai is sinds 1949 bij het project betrok- (in dezelfde samenstelling) van de uai- ken. Commissie voor een periode van 5 jaren. In het verslagjaar verschenen van de Engelse De commissie heeft onder meer als taak het editie de dubbele afleveringen 179-180 (Van - bewaken van de voortgang van de onder de Wal§), 181-182 (Wal§-Y~bisa), 183-184 uai ressorterende projecten en het adviseren (Y~bisa-Y2ld2z Sar~y2), 185-186 (Y2ld2z van het bestuur over in uai-kader te nemen Sar~y2-Zandjib~r), pp. 1-448 van Deel xi. beslissingen. Van de Franse editie verscheen de dubbele Namens de Akademie woonde de heer aflevering 175-176 (Tunbãr-Türk Odjagh2), H.A.G. Braakhuis van 27 mei tot 2 juni 2001 pp. 673 - 784 van Deel x. de 75ste Algemene Vergadering bij van de uai In het verslagjaar werd tevens het persklare die heeft plaatsgevonden in Beijing, China. manuscript van de Index of Proper Names to Volumes I-X & to the Supplement, Fascicules Commissie Corpus Vasorum 1-6/Index des Noms Propres des Tomes I-X (jusqu’B Türk Odjagh2) & du Supplément, Antiquorum Livraisons 1-6 bij de uitgever ingeleverd. De internationale wetenschappelijke reeks De redactie verwacht dat de Engelse editie, Corpus Vasorum Antiquorum heeft tot doel de inclusief het Supplement, in 2003 voltooid publicatie van het aardewerk uit de klassieke zal zijn. oudheid in openbare en privé-verzamelingen. Na de voltooiing van de Engelse Editie zullen Vooral het gedecoreerde aardewerk uit de de Engelse Indexen zo spoedig mogelijk Griekse oudheid geeft tal van informatie over volgen. De Fransen Indexen zullen verschij- het dagelijks leven, de mythologie en de nen na de voltooiing van de Franse editie. geschiedenis van de oudheid. De Nederlandse commissie tot uitgave van Nederlands Comité voor het het Corpus Vasorum Antiquorum bestaat uit Repertorium Fontium Historiae vertegenwoordigers van de deelnemende Medii Aevi musea en specialisten op het vakgebied. De commissie stelt zich ten doel de collecties Het doel van dit comité is het garanderen van klassiek aardewerk te publiceren, die zich in de Nederlandse bijdrage aan het internatio- Nederlandse collecties. Tot nog toe zijn acht nale Repertorium van historische bronnen van Nederlandse delen verschenen. Dankzij de Middeleeuwen. Het Repertorium wordt financiële ondersteuning van de Stichting samengesteld met de bijdragen van vele Utopia werd in 2001 gewerkt aan de Europese landen, ter vervanging van publicatie van twee nieuwe delen van het A. Potthast, Bibliotheca Historica Medii Allard Pierson Museum. Voor vier andere Aevi, daterend uit 1896. De coördinatie van delen wordt momenteel onderzoek verricht en het project vindt plaats in het Istituto Storico tekenen fotowerk gedaan. Door het beëindi- Italiano per il Medio Evo onder leiding van

18 De Akademie als ontmoetingsplaats Fondsen en wetenschapsprijzen

Fondsen KNAW De knaw beschikt over een aantal private fondsen ter bevordering van wetenschappelijk onderzoek in Nederland en in het buitenland. Deze fondsen zijn gevormd uit erfstellingen, legaten en schenkingen. Een deel van de fondsen heeft de toekenning van wetenschapsprijzen ten doel. Andere fondsen richten zich op het beschikbaar stellen van middelen voor door of onder leiding van senioronderzoekers (tenminste vier jaar gepro- moveerd) te uit te voeren projecten. Een derde categorie fondsen combineert beide doelen.

Fondsen M.W. Beijerinck Virologie Fonds Ramsay Memorial Fund Aan Robin A. Weiss, hoogleraar virale P.H.J. Kouwer is in het academisch jaar oncologie aan het University College London, 2001-2002, door de Akademie in de gelegen- Van der Gaag Stichting Verenigd Koninkrijk, is de Beijerinck heid gesteld als Ramsay Fellow scheikundig Virologie Medaille 2001 uitgereikt voor zijn onderzoek te verrichten in Engeland. Hij is De Van der Gaag Stichting, opgericht in 1988 internationaal erkende prestaties op het in oktober 2001 gestart met het onderzoeks- door wijlen J.M. Verhoog, heeft als doel het gebied van de virologie, in het bijzonder voor project Self-organising liquid crystalline bevorderen van hoogwaardig, maatschappe- zijn onderzoek aan retrovirussen. De laureaat superdisks in de groep van J.W. Goodby te lijk relevant wetenschappelijk onderzoek naar heeft bij deze gelegenheid een voordracht Hull, Verenigd Koninkrijk. biologische, psychologische en sociale gehouden over Retroviruses: family determinanten van menselijk gedrag. Het heirlooms and new acquisitions. Tot 1998 onderzoek dient te worden verricht teneinde Stichting Akademieleerstoelen werd elke drie jaar de M.W. Beijerinck de mens in staat te stellen zichzelf en zijn De Stichting Akademieleerstoelen benoemde Virologie Medaille uitgereikt aan een bij medemens beter te leren kennen en op basis in 2000 V.J.J.P. van Heuvel tot bijzonder voorkeur Nederlands virologisch onderzoe- hiervan in intermenselijke relaties beter te hoogleraar experimentele taalkunde, in het ker. Dankzij een aanzienlijk legaat van functioneren. bijzonder de fonetiek aan de Universiteit mevrouw A.P. den Dooren de Jong-Ris is het De Van der Gaag Stichting heeft in 2001 Leiden. In november 2002 hield hij zijn mogelijk een driejaarlijkse internationale subsidie verstrekt aan de Faculteit Sociale oratie. prijs op het terrein van de virologie uit te Wetenschappen van de Universiteit van De benoemingsperiode van I.J.F. de Jong, reiken. Utrecht ten behoeve van het project Ontwik- hoogleraar Klassiek-Griekse Letterkunde, in keling van schuld, schaamte, geweten en het bijzonder vanuit verteltheoretisch per- empathie bij kinderen. Het project is op Schure-Beijerinck Popping Fonds spectief, aan de uva eindigde per 1 november 1 november 2001 van start gegaan. Het Het Schure-Beijerinck Popping Fonds is eind 2001. Met instemming van het College van bestuur van de Van der Gaag Stichting heeft 1999 gevormd door een samenvoeging van Bestuur wordt de periode verlengd tot 1 sep- een kleine commissie ingesteld die het het Beijerinck Popping Fonds en het fonds tember 2002. project zal begeleiden. voor uitzending van onderzoekers naar buitenlandse marien-biologische instituten. Gedurende 2001 werd verder een door de Van Stichting J. Gonda Fonds Gezien het aantal subsidie-aanvragen over der Gaag Stichting gefinancierd project over (Gondalezing) een breed front van ecologisch onderzoek Rituelen na rampen uitgevoerd door de blijkt het fonds in een behoefte te voorzien. Het Gonda Fonds verleende in 2001 subsidie Theologische Faculteit van de ku Brabant Uit het fonds wordt tevens een bijzondere aan 14 projecten en publicaties op het gebied voltooid waarvan de resultaten in boekvorm leerstoel gefinancierd. Deze is begin 2000 van de indologie. Drie Oost-Europese indo- zullen verschijnen. voor een eerste periode van vijf jaar geves- logen verbleven dit jaar voor een studie- Daarnaast gaf de Van der Gaag Stichting ook tigd aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. verblijf met een Gonda Advanced Study in 2001 financiële steun aan de door de Per februari 2000 is mevrouw E. van Donk Grant aan het iias te Leiden. Op 16 november Stichting aan de Universiteit Utrecht be- bij deze universiteit benoemd tot bijzonder 2001 werd de negende Gonda-lezing gehou- noemde bijzonder hoogleraar op het terrein hoogleraar Limnologie door de Stichting den door Patrick Olivelle onder de titel Food van de biopsychosociale determinanten van Schure-Beijerinck Popping Fonds. for thought.Dietary Rules and Social menselijk gedrag. Organisation in Acient India.

19 Van ‘t Hoff Fonds lijkheid om een bijzondere leerstoel in te Buijs, leeropdracht: Neuroendocrinologie; stellen werden statutair vastgelegd. De J. Verhaagen, leeropdracht: Moleculaire De activiteiten van de commissie voor het Van bestuurssamenstelling werd in de loop van Biologie van Zenuwweefselregeneratie. ’t Hoff Fonds stonden in het teken van de het verslagjaar vernieuwd. Aan het nieuwe In 2001 werd het nih- project Onderzoek Nobelprijs die J.H. van ’t Hoff (1852-1911) bestuur werd, naast de middelen van de E.W. naar de rol van chemorepulsieve semaforinen in 1901 ten deel viel. Met een symposium op Beth Stiching, de besteding van de in perifere en centrale zenuwregeneratie 1 oktober 2001 in de Aula van de Universiteit vermogensopbrengsten uit de nalatenschap gesubsidieerd. van Amsterdam werd stilgestaan bij de van mevrouw C.P.C. Beth – Pastoor toever- honderdjarige verjaardag van de toekenning trouwd. van de eerste Nobelprijs voor de scheikunde Ter Meulen Fonds aan van ’t Hoff, in leven lid van de Het bestuur van de E.W. Beth Stichting heeft Doelstelling van het Ter Meulen Fonds is de Akademie. Tijdens het symposium spraken in zijn nieuwe samenstelling in mei voor de bevordering van het medisch, biochemisch en Peter W. Atkins (Oxford) over A Century of eerste maal vergaderd. Een programma van biologisch onderzoek in relatie tot de Physical Chemistry, Jean Marie Lehn activiteiten is in ontwikkeling. Tevens vindt geneeskunde van de kinderleeftijd. (Strasbourg) over From Molecular to beraad plaats over de invulling van de E.W. Aandachtsgebieden zijn klinische kinder- Supramolecular Chemistry, E.W. (Bert) Beth Leerstoel. geneeskunde, humane en basale ontwikke- Meijer (Eindhoven) over Cooperativity in lingsbiologie, ontwikkelingspathofysiologie Supramolecular Architectures; Chirality as a Fonds Staatsman Thorbecke en farmacologie van de kinderleeftijd. Muse en Manfred P. Reetz (Muelheim) over De Akademie heeft, dankzij een royale Het Ter Meulen Fonds stelt daartoe stipendia Evolution in the Test Tube as a Means to schenking, eind 2000 het Fonds Staatsman en subsidies voor werkbezoeken beschikbaar Create Enantioselective Enzymes for Organic Thorbecke in het leven kunnen roepen. Het voor wetenschappelijk onderzoek in het Chemistry. Fonds heeft tot doel de herinnering aan Johan buitenland. Verder vond tijdens het symposium de Rudolf Thorbecke (1798-1872) levend te De tweede Ter Meulen Fonds-lezing vond presentatie plaats van een door de knaw, houden, onder meer door het totstandbrengen plaats op 7 november 2001 tijdens het 23e samen met de Koninklijke Nederlandse van een wetenschappelijke biografie. De in congres van de Nederlandse Vereniging voor Chemische Vereniging (kncv) uitgebrachte, het voorjaar samengestelde Adviescommissie Kindergeneeskunde. Spreker was de oud- populair – wetenschappelijke uitgave getiteld voor het Fonds heeft zich allereerst bezigge- stipendiaat F. van Bel met als onderwerp Chemie achter de Dijken: uitvindingen in de houden met het zoeken naar een biograaf van Hersenschade na perinatale afyxie: een eeuw na Van ’t Hoff. Deze publicatie onder Thorbecke. Aan het eind van dit verslagjaar is voldongen feit? eindredactie van wetenschapsjournalist de keuze van de commissie gevallen op een Simon Rozendaal, belicht Nederlandse kandidaat, met wie nadere gesprekken Hubrechtfonds uitvindingen en ontdekkingen op chemisch worden gevoerd over opzet en aanpak van de Het doel van de stichting is de bevordering gebied sinds 1901. Een aantal voorbeelden biografie. van het ontwikkelingsbiologisch onderzoek in die besproken worden zijn: smds (van aardgas Nederland, waarbij de doelstellingen van naar schone diesel); nieuwe zoetstof P-400 Stichting Van den Houtenfonds het Hubrecht Laboratorium/Nederlands (Verkade); de pillen van Organon; de Het C.H. Van den Houtenfonds is in 1970 Instituut voor Ontwikkelingsbiologie knaw kunstnier (Kolff) en de supersterke ingesteld uit een nalatenschap ter bevordering tot uitgangspunt worden genomen. dyneemavezel. van het hersenonderzoek, waarbij de doelstel- De middelen van het Hubrecht Fonds worden lingen van het Nederlands Instituut voor vooral gebruikt voor het in stand houden van Evert Willem Beth Stichting Hersenonderzoek knaw als uitgangspunt zijn de embryologische collectie van het Hubrecht Begin 2001 kwam een wijziging van de genomen. Door de Stichting zijn de volgende Laboratorium. Deze collectie bestaat voor statuten van de E.W. Beth Stichting tot stand. bijzonder hoogleraren benoemd: H.B.M. een belangrijk deel uit de door de naamgever Een herziening van de wijze van de samen- Uylings, leeropdracht: Morfometrie en van het fonds bijeengebrachte embryo- stelling van het bestuur, alsmede de moge- Ontwikkeling van het Zenuwstelsel; R.M. logische preparaten.

Aanvragen en toekenningen Schure-Beijerinck Popping Fonds Vertaalfonds uit de fondsen Aantal aanvragen: 44 Aanvragen: 26 Aantal gehonoreerde aanvragen: 32 Gehonoreerde aanvragen: 23 Toegekend bedrag: ƒ 223 500 Toegekend bedrag: ƒ 55 080 Gonda Fonds Aantal aanvragen: 20 Ter Meulen Fonds Van Walree Fonds Aantal gehonoreerde aanvragen: 14 Aantal aanvragen: 16 Aantal aanvragen: 33 (congres- en werkbe- Toegekend bedrag: ƒ 405 520 Aantal gehonoreerde aanvragen: 10 zoek promovendi), 29 (studenten) Toegekend bedrag: ƒ 727 030 Aantal gehonoreerde aanvragen: 22 (congres- Ramsay Memorial Fund en werkbezoek promovendi), 22 (studenten) Beurs voor scheikundig onderzoek in Van Leersumfonds Toegekend bedrag: ƒ 90 270 Engeland. Aanvragen: 27 Aantal aanvragen: 1 Gehonoreerde aanvragen: 23 Aantal gehonoreerde aanvragen: 1 Toegekend bedrag: ƒ 66 000 Toegekend bedrag: ƒ 40 000

20 Fondsen en wetenschapsprijzen Wetenschapsprijzen recent verdedigde dissertatie, op afwisselend J. Schoonman toegekend. Joop Schoonman een der volgende gebieden: informatie- en is werkzaam als hoogleraar op de afdeling communicatietechnologie, verzekerings- van Scheikundige Technologie van de Dow Energieprijs wiskunde en econometrie, theoretische en Technische Universiteit Delft. Hij ontving de toegepaste natuurkunde en ruimte- prijs in november uit de handen van eu- € De Dow Energieprijs ( 25 000) wordt sinds wetenschappen. De prijs bestaat uit ƒ 20 000 commissaris F. Bolkestein voor de wijze 1985 uitgereikt aan personen die zich en een bronzen beeld van Christiaan waarop hij de ontwikkeling van de kennis en verdienstelijk maken voor de bevordering van Huygens. De prijs werd dit jaar door een technologie voor het gedecentraliseed duurzame ontwikkelingen in de proces- Akademiejury toegekend voor een dissertatie opwekken en opslaan van elektriciteit heeft industrie. op het terrein van de theoretische en toege- vormgegeven. Hierdoor is het mogelijk op De Dow Energieprijs 2000 is door de knaw paste natuurkunde aan C.G.A. Hoelen. grote schaal hernieuwbare energie toe te toegekend aan H.E.M. Stassen, voor het passen met name in zonnecellen, lithium-ion bedenken van creatieve oplossingen voor Akademiepenningen batterijen en brandstofcellen. De prijs wordt duurzame energie en voor de toepassing sinds 1998 jaarlijks toegekend ter bekroning Aan E.H. Houwink is op 28 mei 2001 tijdens ervan. Stassen was oprichter van fabrieken van een wetenschappelijke doorbraak of een de Verenigde Vergadering de zilveren voor houtzaagselbriketten, houtskoolproduc- technische innovatie op het gebied van Akademiepenning op voordracht van de tie en bio-olie. De Akademie heeft de Dow Duurzame Ontwikkeling en Energie. Aan de € Afdeling Natuurkunde uitgereikt. De heer Energie dissertatieprijzen (elk 2 500) prijs is een geldbedrag van f 200 000 verbon- Houwink kreeg de Akademiepenning voor de toegekend aan M.J. Kühn en A.J. van Lange- den en een beeldje van ‘Il Dottore’ van stimulerende rol die hij in Nederland heeft velde voor hun proefschriften over respectie- kunstenaar Eric Claus. velijk offshore windenergie conversiesystemen gespeeld bij de revolutionaire vernieuwing en faseveranderingen in vetkristallen. van de biotechnologie met behulp van de recombinant-dna technologie. Dr. Hendrik Muller Prijs voor de Gedrags- en Maatschappijweten- Christiaan Huygens Koninklijke/Shell Prijs 2001 schappen Wetenschapsprijs De Koninklijke/Shell Prijs voor onderzoek op In oktober 2001 werd de Dr. Hendrik Muller De Christiaan Huygens Wetenschapsprijs is het gebied van Duurzame Ontwikkeling en Prijs voor de Gedrags- en Maatschappij- ingesteld door de stichting Christiaan Energie is dit jaar door een door de wetenschappen uitgereikt aan P.T. van der Huygens Prijs te Voorburg en wordt jaarlijks Hollandsche Maatschappij der Wetenschap- Veer, hoogleraar godsdienstwetenschappen aan toegekend aan een onderzoeker voor een pen en de knaw geformeerde jury aan de Universiteit van Amsterdam. Van der Veer

Virtual reality inzetten om Op zijn zesentwintigste al Paul Emmelkamp: ‘Ik pleit voor mensen van hun fobieën af te promoveerde Emmelkamp op de leerstoelen met een sterker onderwijs- helpen. Het is een van de nieuwe gedragstherapeutische behande- ontwikkelingen in de klinische ling van pleinvrees. Maar naast accent, om de onderwijsdruk op te psychologie die de Amsterdamse een veelheid van fobieën nam hij vangen’ hoogleraar Paul Emmelkamp ook allerlei andere psychopatho- (1949) tot groot enthousiasme logische problemen tot onder- brengen. ‘Exposure in vivo is de werp van onderzoek, zoals meest effectieve behandeling bij depressie, verslaving, en stress. een dag in de week ouderschaps- hem dat door nieuwe program- fobieën, zoals pleinvrees, Op dit moment onderzoekt hij verlof gehad. Nu blijkt dat niet zo ma’s als NWO’s Vernieuwings- claustrofobie of hoogtevrees. onder meer de meest effectieve rampzalig te zijn voor je weten- impuls ‘een nieuwe klasse van Maar je kunt niet altijd met je aanpak van verslaving, de indi- schappelijke carrière’ vrijgestelden’ verschijnt: fulltime patiënt naar buiten en bovendien viduele of partner-relatiethera- Als bruggenbouwer tussen jonge onderzoekers die zich heb je buiten zelden goede pie, en vergelijkt hij verschillende theorie en praktijk - die zelf ook nauwelijks voor het onderwijs experimentele omstandigheden. therapieën voor werkstress en nog steeds patiënten behandelt - hoeven in te spannen. ‘Terwijl zij In het lab gaat de behandeling burn out. Daarnaast richt een zou Emmelkamp graag meer straks wel de verantwoordelijk- altijd door en kunnen we de belangrijke onderzoekslijn zich ruimte zien voor praktijk- heid voor het onderwijs krijgen. cognitieve en fysiologische op het verwerken van traumati- houdende klinische psychologen Ik zie een tweesporenbeleid voor processen bij de patiënt tegelij- sche ervaringen. Zijn empirisch aan de universiteit. ‘Ik pleit voor onderzoek en onderwijs ontstaan. kertijd meten. We kunnen ook onderzoek naar de effectiviteit leerstoelen met een sterker Dat zou ik binnen de KNAW best in fobici blootstellen aan verschil- van verschillende psychothera- onderwijsaccent, om de onder- discussie willen brengen.’ ‘Niet lende virtuele werelden om te pieën maakte Emmelkamp de wijsdruk op te vangen. Met name meer dan rechtvaardig’ vindt hij onderzoeken welke de meeste productiefste auteur in de de postdoctorale beroeps- daarom het voornemen van de angst inboezemt, niet alleen Nederlandse psychologie van de opleidingen vragen heel veel tijd. KNAW om met een speciaal subjectief maar ook op fysiologi- laatste twintig jaar. Die positie Op de universiteit vind je daar onderzoeksfellowships voor sche variabelen. Ons programma wordt nu door zijn lidmaatschap nauwelijks begrip voor. Ik zou er ‘uitgebluste’ 55 plus-hoogleraren staat nu nog in de kinderschoe- bevestigd. Toch noemt hij zijn graag mensen met veel praktijk- te komen. ‘Vroeger hebben zij nen. Voor we het op de markt benoeming op de eerste plaats ervaring voor aan willen trekken, nooit die subsidiemogelijkheden kunnen brengen, zijn we vijf jaar ‘een opsteker voor de geëmanci- en dat kan nu niet.’ gehad; nu dreigen zij onder de verder.’ peerde man’.‘Ik heb jarenlang Aan de andere kant stoort het bestuursdruk te bezwijken.’

Nieuw bij de Afdeling Letterkunde 21 kreeg de prijs vanwege zijn bijdrage aan de 2001 heeft de adviescommissie besloten de eenmaal in de drie jaar toekennen van de vernieuwing van het godsdienst- Van Walree Prijs 2001 toe te kennen aan dr. M.W. Beijerinck Virologie Prijs en de wetenschappelijke onderzoek in Nederland. Jannes van Everdingen en mevrouw G. jaarlijks te houden M.W. Beijerinck Lecture. Hij wordt, aldus de jury, beschouwd als een Kleiverda. De heer Van Everdingen ontving De Beijerinck Premie ter waarde van van de belangrijkste onderzoekers op zijn deze prijs voor zijn gehele oeuvre, waaronder € 50 000 zal in 2003 voor het eerst worden terrein in de wereld. De heer Van der Veer zijn auteurschap van leerboeken over Commu- toegekend aan een post-doc onderzoeker die hield ter gelegenheid van de uitreiking een niceren met patiënten en Dermatovenereologie excellent virusgeoriënteerd onderzoek lezing over Nederland en de Islam. voor de eerste lijn, zijn columns in Medisch verricht aan een Nederlandse universiteit of Contact, Modern Medicine en Mediator en de onderzoeksinstelling. De premie is vrij te Van Walree Fonds reeks publicaties voor de Consumentenbond. besteden voor onderzoek en verantwoording Mevrouw Kleiverda ontving de prijs voor het geschiedt achteraf binnen een redelijke Het doel van het Van Walree Fonds (vwf) is toegankelijk maken en verspreiden van de termijn. Deze premie zal worden uitgereikt de bevordering van het medisch onderzoek nieuwste wetenschappelijke inzichten op het tijdens de Nationale Virologendag in het door subsidiëring van congres- en werkbezoe- gebied van de obstetrie en gynaecologie in de Trippenhuis van de knaw. Tijdens deze dag ken van jonge promovendi aan het buitenland ruimste zin van het woord. Op maandag 18 zal tevens de M.W. Beijerinck Lecture en van buitenlandse congresbezoeken van stu- juni 2001 ontvingen de prijswinnaars tijdens worden georganiseerd, te houden door een denten geneeskunde. Tevens verleent het Van een bijzondere vergadering van de Afdeling internationaal gerenommeerd virologisch Walree Fonds een tweejaarlijkse prijs voor de Natuurkunde de gedeelde geldprijs ter waarde onderzoeker. beste journalistieke prestatie op het gebied van f 25 000. De M.W. Beijerinck Virologie Prijs ter van de medische wetenschappen en stelt zij waarde van € 34 000 zal elke drie jaar een bijzondere leerstoel aan een faculteit worden uitgereikt aan een internationale Geneeskunde in. In 2001 zijn bij de advies- M.W. Beijerinck Virologie Fonds toponderzoeker die zich door een bijzondere commissie vanwege het Van Walree Fonds 33 Het doel van het Beijerinck Virologie Fonds prestatie op het gebied der virologie in de subsidieaanvragen voor congres- of werkbe- is het bevorderen van het wetenschappelijk ruimste zin heeft onderscheiden. In 2001 is zoeken door jonge promovendi en 29 aan- onderzoek in Nederland en daarbuiten op het deze prijs voor de eerste maal uitgereikt aan vragen voor congresbezoek door medisch gebied der virologie in de ruimste zin, dus prof. dr. Robin Weiss tijdens een bijzondere studenten in behandeling genomen. Daarvan met inbegrip van de daarop toegepaste zitting van de afdeling Natuurkunde. De werden 17, respectievelijk 22 subsidies biochemie en biofysica. Dankzij een legaat laureaat hield tijdens deze gelegenheid een toegewezen. In totaal is een subsidiebedrag van mevrouw A.P. den Dooren de Jong-Ris is voordracht onder de titel Retroviruses: family van € 41 025 toegekend. het fonds in 2000 sterk vergroot. De dit jaar heirlooms and new acquisitions. De vijfde Van Walree Prijs was in 2001 benoemde Adviescommissie van het M.W. bestemd voor één of meerdere wetenschap- Beijerinck Virologie Fonds heeft een aantal pers die in staat zijn gebleken medisch nieuwe activiteiten uitgewerkt: de jaarlijkse wetenschappelijk werk te populariseren. Begin toekenning van de Beijerinck Premie, het

Moleculaire astrofyscia: het is De enige manier om die molecu- verder reageren, maar in de basisvraag hoe ons eigen zonne- een nog piepjonge wetenschap. len waar te nemen is via de ruimte wel gewoon kunnen stelsel is gevormd. Een van de Het onderzoek naar moleculen in straling die ze uitzenden. bestaan. De analyse van de zaken waar de van huis uit de ruimte kwam pas begin jaren Infrarood en millimeterstraling: ruimtelijke chemie levert tegelijk scheikundige zich binnen de KNAW zeventig serieus van de grond, delen van het elektromagnetisch veel kennis op over de fysische voor wil inzetten is meer duide- vertelt Ewine F. van Dishoeck spectrum die telescopen pas de situatie ter plaatse. ‘De molecu- lijkheid rond aio’s en hun (1955), hoogleraar moleculaire laatste jaren kunnen waarnemen. len fungeren als thermometer en promotieduur. ‘De strikte pro- astrofysica in Leiden. ‘Dat Aan de hand van hun unieke barometer op afstand. Vaak motieduur van vier jaar werkt wetenschapsgebied begint nu uit spectrum zijn de stofjes uit de vormen ze de enige vorm van niet. Sommige uitstekende proef- te groeien tot volwassenheid. schriften hebben eenvoudig meer Mijn KNAW-lidmaatschap en de Ewine F. van Dishoeck: ‘De moleculaire tijd nodig. Nederland heeft een ongeveer gelijktijdige Spinoza- astrofysica begint nu uit te groeien tot uitstekende reputatie op het prijs van NWO, zie ik als erken- volwassenheid’ gebied van proefschriften, en dat ning daarvan.’ moet zo blijven. Daarom moeten De moleculaire astrofysica bestu- er flexibeler contracten met aio’s deert onder meer de ‘exotische worden afgesloten.’ chemie’ in de ruimte, vertelt Van Ook zou de KNAW de verwijdering Dishoeck. `Vroeger dacht men dat ruimte te identificeren. ‘Meestal diagnostiek’, vertelt Van tussen Europa en de Verenigde er tussen de sterren niets gaat het gewoon om huis-tuin-en- Dishoeck. ‘Op die manier kunnen Staten een halt moeten toeroepen. gebeurde, dat het er volkomen keukenmoleculen’, vertelt Van we weer meer te weten komen ‘De wetenschap raakt steeds leeg was. Maar de ruimte blijkt Dishoeck. ‘Maar soms komen we over ster- en planeetvorming, een meer op Europa gericht; vooral juist een ontzettend rijke chemie spectraallijnen tegen die in geen onderwerp dat erg in opkomst is op EU-posities mogen we alleen te hebben. En het is een uniek enkele catalogus staan.’ Na en een van de hoofdthema’s Europeanen aanstellen. We moe- lab, want de condities zijn er heel verder onderzoek blijkt het dan binnen de sterrenkunde wordt de ten ervoor waken dat niet een anders dan op aarde: heel lage vaak om radicalen of ionen te komende jaren. We hopen dichter steeds groter deel van onze finan- druk, heel lage temperatuur.’ gaan die op aarde onmiddellijk bij het antwoord te komen op de ciering die beperkingen krijgt.’

22 FondsenNieuw bij en de wetenschapsprijzen Afdeling Natuurkunde Internationale samenwerking

In 2001 heeft, mede op basis van externe evaluaties, besluitvorming door de minister van ocenw plaatsgevonden over de toekomstige wetenschappelijke samenwerking met China en Indonesië en de rol van de knaw daarin. De knaw heeft in vervolg hierop de uitvoering van de programma’s van wetenschappelijke samenwerking gecontinueerd dan wel aangevangen. Daarnaast heeft de knaw een aantal van haar activiteiten doorgelicht. Dit betrof onder meer de samenwerking met zusteracademies en de contributieverplichtingen aan icsu- organen.

Bilaterale samenwerking Wetenschappelijke Samenwerking met China De wetenschappelijke samenwerking met China vindt plaats in het kader van samenwerkingsovereenkomsten met een viertal Chinese counterparts, te weten het Ministry of Science and Technology (most), het Ministry of Education of China (moe), de Chinese Academy of Sciences (cas) en de Chinese Academy of Social Sciences (cass). De Memoranda of Understanding met deze counterparts zijn door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (ocenw) hernieuwd in februari 2001. China Exchange Programme Het reguliere China programma van de knaw (China Exchange Programme) is op last van de minister van ocenw door een externe evaluatiecommissie beoordeeld. Het rapport van de evaluatiecommissie juicht het laagdrempelige karakter van het programma toe. Ook het feit dat het voor alle wetenschapsgebieden open staat, wordt door de evaluatiecommissie positief beoordeeld. Het programma, aldus de commissie, speelt een belangrijke rol in het stimuleren van wetenschappelijke samenwerking met China door haar ‘zaaigoed karakter’. Naar aanleiding van het rapport van de evaluatiecommissie heeft de minister in 2001 besloten de financiering van het programma in de huidige lijn voort te zetten. Met het reguliere China programma was in 2001 een bedrag van circa 1,2 miljoen gulden gemoeid. In 2001 heeft de knaw 16 aanvragen voor uitzending van Nederlandse individuele, dat wil zeggen niet project-gebonden, onderzoekers en 21 voorstellen voor gezamenlijke Chinees-Nederlands onderzoeksprojecten van wederzijds belang gehonoreerd. Binnen deze projecten worden Nederlandse onderzoekers uitgezonden en Chinese onderzoekers ontvangen. Voorts zijn 5 aanvragen voor studie-bezoeken van Chinese onderzoekers gehonoreerd. Daarnaast ontving de knaw een delegatie van de cas onder leiding van professor Lu Yongxiang, president van cas. De delegatie bezocht onder meer de volgende knaw- instituten: het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek (nih) en het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek (nioo).

23 Verdeling van de projecten en bezoeken over de samenwerkingspartners

most moe cas cass

Projecten 7 5 9 - Nederland naar China 2 5 3 6 China naar Nederland - - 2 3 Delegatie bezoeken China naar Nederland - - 1 -

Programma Strategische Allianties tussen Nederland en de China (PSA) In februari 2001 heeft de minister van ocenw een nieuwe mou ondertekend met most waarin de realisatie van een nieuw programma voor wetenschappelijk samenwerking, het Programma Strategische Allianties tussen Nederland en de China (psa) overeengekomen is. De knaw is aan Nederlandse zijde door het Ministerie van ocenw belast met de verantwoordelijkheid voor opzet, uitvoering en beheer van het Programma. Aan Chinese zijde ligt deze verantwoordelijkheid bij de afdeling Internationale Samenwerking van most. Doel van het Programma is de totstandkoming van één of meer structurele wetenschappelijke samenwerkingsverbanden van wederzijds belang te realiseren, zogenaamde Strategi- sche Allianties, tussen top-onderzoeksinstellingen in Nederland en China op de geprio- riteerde onderzoeksgebieden materiaalonderzoek, biotechnologie en biofarmaceutica, en milieuonderzoek. Het Programma zal een looptijd van 15 jaar hebben en is gericht op fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Bijdragen en deelname van industriële partners aan het programma is mogelijk. Het budget voor het programma aan Nederlandse zijde bedraagt € 1,4 miljoen per jaar. Een gelijkwaardige financiële bijdrage aan het programma is door most toegezegd. De opzet van het Programma is getrapt en bestaat uit vier deelfasen: een voorbereidende fase van twee jaar, een projectfase van drie jaar, een programmafase van vijf jaar en tenslotte een periode van vijf jaar voor de Strategische Alliantie-fase. Aan het eind van iedere fase neemt de Minister op basis van een door de knaw uitgevoerde evaluatie een besluit over continuering van het programma en financiering van de volgende fase. Voorbereidende fase knaw en most hebben in een gedetailleerd implementatieplan afspraken gemaakt over de uitvoering van het Programma in de Voorbereidende fase. De verkennende activiteiten in beide landen worden zo nauw mogelijk op elkaar afgestemd. Aan Nederlandse zijde is op grote schaal een Call for Expressions of Interest voor het psa verspreid. Hierop zijn door de knaw ruim 80 reacties ontvangen. In januari 2002 zullen in aansluiting hierop workshops voor ieder van de drie prioriteitsgebieden worden georganiseerd, waarin geïnteresseerden hun voorstellen kunnen presenteren en toelichten. Na de workshops zal de noodzaak voor verdere oriënterende activiteiten ten behoeve van het programma bekeken worden. De selectie van de uit te voeren projectvoorstellen in de projectfase zal in de loop van 2002 via een open call plaatsvinden. De planning is erop gericht dat de projecten begin 2003 in uitvoering genomen kunnen worden.

24 Internationale samenwerking Wetenschappelijke Samenwerking met Indonesië

Scientific Programme Indonesia - Netherlands (SPIN) In 2000 heeft een externe evaluatie plaatsgevonden van het Programma Wetenschappe- lijke Samenwerking Nederland-Indonesië dat sinds 1995 op verzoek van de minister van ocenw door de knaw wordt uitgevoerd. De externe evaluatie heeft in 2001 geleid tot het besluit van de minister om de knaw wederom aan te wijzen als uitvoeringsorganisatie voor een programma voor wetenschappelijke samenwerking met Indonesië. Dit programma, het Scientific Programme Indonesia-Netherlands (spin) is erop gericht subsidie te verlenen aan onderling samenhangende onderzoekprojecten die tezamen een coherent geheel vormen binnen door Nederland en Indonesië gezamenlijk gedefinieerde prioriteitsgebieden. Voor de periode 2000-2004 zijn dit de prioriteitsgebieden Biotechnologie, Toegepaste Wiskunde, Infectieziekten (Medische Wetenschappen), Islam Studies (Reli- gieuze Wetenschappen), Indonesië in Transitie (Culture & Society) en Rechtswetenschap- pen. Er is voor het programma in totaal 19,6 miljoen gulden beschikbaar gesteld door de minister van ocenw. De onderzoekactiviteiten in het kader van de prioriteitsprogramma’s Infectieziekten (5 projecten) en Toegepaste Wiskunde (6 projecten) zijn het najaar van 2000 gestart; Biotechnologie (6 projecten), Islam Studies (4 projecten) en Indonesië in Transitie (4 projecten) zijn officieel op 1 januari 2001 van start gaan. Voor het prioriteitsprogramma Rechtswetenschappen is besloten dat dit inhoudelijk nauw dient aan te sluiten bij het prioriteitsprogramma Indonesië in Transitie. In december 2001 zijn voor dit programma twee projectaanvragen ingediend. Om de voorlichting over het Programma te vergroten is in het verslagjaar een internet- pagina met informatie over het Programma gestart (www.knaw.nl/indonesia). Via deze pagina worden projectdeelnemers en derden geïnformeerd over de inhoud van en achter- gronden bij de prioriteitsprogramma’s en de individuele onderzoeksprojecten, over de wetenschappelijke vooruitgang en ontwikkelingen in de samenwerking en over workshops, symposia en conferenties. Ook is in het verslagjaar mede op initiatief van de knaw een begin gemaakt met een brede inventarisatie van door verschillende ministeries gefinancierde samenwerkingsprogramma's gericht op Indonesië, teneinde samenwerkingsactiviteiten beter op elkaar af te stemmen en duplicatie te voorkomen. In september 2001 heeft een ocenw/knaw/nwo-delegatie een bezoek gebracht aan Indonesië. Dit bezoek had mede tot doel om de reis van de minister van ocenw naar Indonesië in februari 2002 voor te bereiden, waarbij nieuwe mou's voor wetenschappelijke samenwerking tussen Nederland en Indonesië zullen worden ondertekend. Tijdens het bezoek is bij de verschillende betrokken Indonesische ministeries de bereidheid tot samenwerking herbevestigd. Tevens werd duidelijk dat de economische situatie in Indo- nesië nog steeds de reden is dat het kapitaliseren van deze bereidheid maar moeizaam en in bescheiden mate van de grond komt. Het is de delegatie verder gebleken dat er in Indonesië een verbetering is opgetreden met betrekking tot de aandacht voor de sociale wetenschappen. In de gesprekken steeds terugkerende thema’s waren de sociale omwente- ling, de toepasbaarheid van het onderzoek in het algemeen en decentralisatie. Het ligt voor de hand om in toekomstige samenwerkingsprojecten met Indonesië aan deze thema’s speciale aandacht te schenken.

25 Samenwerking met zusteracademies Sinds de jaren tachtig heeft de Akademie samenwerkingsovereenkomsten met zeven zusteracademies te weten Australië, India, Hongarije, Polen, Rusland, Slowakije en Tsjechië. De samenwerkingsovereenkomsten zijn bedoeld om internationale contacten en wetenschappelijke samenwerking tussen senior-onderzoekers te stimuleren of te bestendi- gen en te komen tot meer structurele wetenschappelijke samenwerking. De maximale duur van een werkbezoek in het kader van de samenwerkingsovereenkomsten bedraagt doorgaans veertien dagen. In vergelijking met voorgaande jaren is het aantal uitwisselingsbezoeken in 2001 drastisch afgenomen. Vooral de afname van het aantal bezoeken aan Nederland, van 40 in 200 naar 20 in 2001, is opvallend. Met name Australië, Hongarije, Polen en Rusland maakten beduidend minder gebruik van de mogelijkheid van een werkbezoek aan Nederland dan voorheen. Er is geen duidelijk aanwijsbare verklaring voor deze afname te geven. De meeste bezoekende wetenschappers waren afkomstig uit Tsjechië en Slowakije. Beide landen maakten in voorgaande jaren ook relatief veel gebruik van de samenwerkings- overeenkomst. Tsjechië, alsmede Polen en Hongarije, hebben echter nauwelijks of geen beroep gedaan op de voor deze landen eveneens bestaande mogelijkheid tot het afleggen van een werkbezoek van langere duur (maximaal drie maanden). Alleen vanuit Polen is deze mogelijkheid één keer benut.

Wil Roebroeks: ‘Ik opper dat ren archeologen bijvoorbeeld op fysische antropologie en de Neanderthalers gecommuniceerd basis van bij elkaar aangetroffen primatologie en soms omstreden artefacten dat ze een kampement theorieën gebruikt. kunnen hebben op een manier die wij hebben blootgelegd. Samen met Neanderthalers bedreven 500 000 onder taal verstaan’ zijn collega Thijs van Kolfschoten jaar geleden jacht op grote die- was hij verantwoordelijk voor de ren en moesten daar elkaar ding- zogenaamde ‘korte chronologie’: en over leren. Ik opper dat ze hij stelde de vroege kolonisatie gecommuniceerd kunnen hebben Bíjna was de Leidse hoogleraar waarvan ik directeur ben, hebben van Europa - vóór een half op een manier die wij onder taal archeologie Wil Roebroeks (1955) het moeilijk. Mijn eigen vakge- miljoen jaar geleden - ter dis- verstaan.’ Graag zou hij aan het direct na zijn inauguratie in de bied, de Oude Steentijd, is heel cussie omdat daarvoor overtui- testen van die hypothese een categorie ‘buiten-lid’ terechtge- marginaal in Nederland.’ Toch gend bewijs ontbrak. En hij waar- grootscheeps onderzoeksproject komen. Hij kreeg een aanlokkelijk weet hij nog niet of hij gaat. De schuwde voor een te grote breuk wijden, zoals hij ooit een Pionier- bod uit Keulen, om daar een Leidse universiteit doet haar tussen de Neanderthaler en zijn project ‘Changing Views of Ice onderzoeksinstituut te gaan uiterste best om hem te houden opvolger, de homo sapiens Age Foragers’ opzette met filo- leiden. Weg van de Nederlandse en stelt hem in staat een nieuwe volgens de scheidslijn ‘primitief- sofen, paleontologen en biologen. onderwijsdruk - de Leidse onderzoekslijn op te bouwen. modern’. Een aanvraag bij de ‘European archeologie expandeert enorm - Roebroeks heeft dan ook een In lijn daarmee publiceerde hij Science Foundation’ zag hij tot en weg van de onstuitbare op- internationale reputatie, beves- vorig jaar een spraakmakend zijn teleurstelling niet gehono- mars van de commerciële tigd door de toekenning van de artikel in het ‘Journal of Human reerd. ‘Mijn voorstel werd heel archeologie. ‘Verreweg het ‘Europe Prize’ door de Engelse Evolution’ over de mogelijkheid goed beoordeeld, het zat bij de meeste geld gaat naar de ‘Prehistoric Society’ vorig jaar. van taal bij de Neanderthaler. top 10 van 150 aanvragen, en ik noodopgravingen in het kader ‘Dat snapte ik, want het was een ‘Het is een heel speculatief dacht de subsidie binnen was. van het Verdrag van Malta - met vorm van erkenning door mijn artikel dat eigenlijk niet past bij Dat was dom. Het moest ge- name bij de aanleg van de collega’s. Het lidmaatschap van wat ik vroeger deed. Ik heb er wel matched worden door de lande- Betuwelijn. Dat heeft vooral de KNAW kwam uit een hoek wat gemor van referenten op lijke onderzoeksorganisatie en bij betrekking op de Nieuwe Steen- waaruit ik het niet verwachtte.’ gekregen, maar tot nu toe zijn er NWO was helaas het geld op. tijd in Nederland. Alle andere Roebroeks maakte naam door zijn meer dan honderd reacties Maar ik ga sowieso door met het gebieden en tijdvakken, verenigd ontmaskering van te gemakkelijke gekomen. Ik heb gesnoept bij interdisciplinaire onderzoek.’ in de onderzoeksschool ARCHON interpretaties. Te snel conclude- verschillende disciplines zoals de

26 InternationaleNieuw bij de Afdeling samenwerking Letterkunde Tachtig procent van de inkomende uitwisselingsbezoeken betroffen het terrein van de Natuur- en Levenswetenschappen. Daarmee is de opleving in de belangstelling voor een bezoek op het terrein van de Geestes- en Sociale Wetenschappen, die voor het jaar 2000 geconstateerd werd, weer teniet gedaan. Het aantal uitgaande bezoeken vanuit Nederland bedroeg acht waarbij India en Tsjechië de meeste belangstelling genoten. Hier was eveneens het aandeel van de Natuur- en Levenswetenschappen het grootst (62,5 procent) zoals vorig jaar ook geconstateerd moest worden. Analyse van de verslagen van de onderzoekers over hun werkbezoek leidt tot de conclusie dat de aard van de wetenschappelijke samenwerking in hoge mate individuele contacten betreft. In slechts een beperkt aantal gevallen lijkt sprake te zijn van institutionele inbedding van de wetenschappelijke samenwerking of van een doelbewuste ontwikkeling in die richting. Aantal personen dat in 2001 een beroep deed op de samenwerkingsovereenkomsten, in vergelijking met de jaren 1996 t/m 2000. In deze aantallen zijn tevens de lange termijn- bezoeken (maximaal 3 maanden) meegeteld. Deze staan tussen haakjes apart vermeld.

Aantal personen dat een beroep deed op de samenwerkingsovereenkomsten

Overeen- Aantal bezoeken Aantal bezoeken komst met aan Nederland vanuit Nederland

1996 1997 1998 1999 2000 2001 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Australië 3 4 6 1 4 0 0 2 1 2 2 1 Hongarije 5 4 4 8 (3) 6(2) 1 1 1 1 0 0 1 India 4 4 0 3 1 1 0 1 0 2 2 3 Polen 9 8 7 6 (3) 10(3) 4(1) 7 4 7 3 3 0 Rusland 10 7 3 5 6 2 3 2 2 1 2 0 Slowakije 6 2 5 5 65 1 0 1 1 11 Tsjechië 8 7 6 5 (-) 7(1) 7 4 2 1 2 1 2

Totaal 45 36 31 33 40 20 16 12 13 11 11 8

Ondanks het beperkt aantal uitwisselingen per jaar, is zich in de wetenschappelijke contacten met India op termijn een meer structurele vorm van wetenschappelijke samenwerking aan het ontwikkelen op het terrein van de biomedische wetenschappen. Over en weer zijn er in een reeks van jaren langlopende contacten ontstaan die resulteren in regelmatige bezoeken over en weer, in het bijzonder in de biomedische wetenschappen op het terrein van infectieziekten en reumatische ziekten. Een nieuwe ontwikkeling betreft de samenwerking met Afrikaanse en Aziatische landen via de Third World Academy of Sciences (twas), waarvan het secretariaat in Triëste (Italië) is gevestigd. Het bestuur van de knaw heeft in 2001 besloten om de mogelijkheden te onderzoeken om vanaf 2002 een financiële bijdrage van bescheiden omvang te leveren aan twas. Daarbij wordt gedacht aan een programma voor Visiting Professor- ship.

27 Samenwerking in Laboratory (embl) en - Conference (embc). door het embl gevoerd wordt met betrekking Wegens het aanvaarden in december 2000 van tot de aanschaf van geavanceerde appara- Internationale organisaties een functie bij de embo door de toenmalige tuur. Onvoldoende financiële middelen, de voorzitter L.A. Grivell, is door de knaw komst van nieuwe groepsleiders/onderzoekers ALLEA R. Kaptein (uu) tot voorzitter van de Con- en de filosofie van het embl, relatief kort- De federatie van All European Academies is in tactcommissie benoemd, met ingang van durende aanstellingen meer bedoeld voor 1990 opgericht met een tweeledige doelstel- 1 januari 2001. Vervolgens is laatstgenoemde training, hebben er voor gezorgd dat het embl ling: enerzijds het uitwisselen van informatie, door de minister van ocenw tevens tot lid van qua apparatuur op een aantal terreinen geen kennis en expertise tussen de Europese de Nederlandse delegatie benoemd. Er unieke locatie meer is. Academies onderling ten behoeve van hun hebben zich in het verslagjaar geen verande- De Contactcommissie heeft tevens twee eigen ontwikkeling en anderzijds het fungeren ringen in de samenstelling van de Contact- kandidaten genomineerd voor het lidmaat- als spreekbuis voor de gezamenlijke academies commissie voorgedaan. schap van het sac. Deze nominaties zijn eind op Europees niveau. Het bureau van allea is, Nadat zich in het jaar 2000 enkele ontwikke- 2001 niet succesvol gebleken. met financiële steun van minister van ocenw, lingen hadden voorgedaan die een bedreiging Afgesproken is dat de Contactcommissie tot bij de knaw ondergebracht vormden voor het voortbestaan van het embl actie zal overgaan om te zorgen dat, zonder In het verslagjaar vertrok de executive director en voor de bereidheid van de Nederlandse aan de kwaliteit af te doen, er voldoende van allea, W.B. Drees wegens zijn regering om te blijven participeren in het Nederlanders worden voorgedragen voor het hoogleraarbenoeming. In zijn opvolging werd embl en embc, heeft de besluitvorming eind embo-lidmaatschap. Zeer weinig Nederlandse voorzien door de benoeming van J.J.F. 2000 over het nieuwe Scientific Programme onderzoekers zijn de laatste jaren voor benoe- Schroots. 2001-2005 en de bijbehorende indicatieve ming voorgedragen, waardoor Nederland in In het verslagjaar werd namens de Europese financiële schema’s het embl in een rustiger verhouding tot de onderzoekscapaciteit van academies een substantiële bijdrage geleverd vaarwater gebracht. Dat heeft er o.a. in andere landen geen goed figuur slaat wat aan de discussie over het in voorbereiding geresulteerd dat de Contactcommissie in het betreft het aantal in Nederland werkzame Zesde Kaderprogramma van de eu via zowel verslagjaar de gebruikelijke twee keer is embo-leden. schriftelijk commentaar op concept- bijeengekomen. voorstellen als overleg met betrokken eu- De Contactcommissie heeft in haar beide Contactcommissie ESO vertegenwoordigers. Daarnaast werd een vergaderingen stil gestaan bij het Young De eso Contact Commissie heeft in 2001 gezamenlijke verklaring door allea, ef en Investigator Programme van het embo, met tweemaal vergaderd als voorbereiding op de eua uitgebracht waarin zijn hun gezamenlijke name bij de vraag op welke wijze Nederland vergaderingen van Council van de European zorg voor een daadkrachtige en zorgvuldige een financiële bijdrage kan leveren aan de in Southern Observatory. De Nederlandse afge- invoering van de European Research Area Nederland werkzame onderzoekers van wie vaardigden naar de diverse eso commissies uitspreken. Hierin wordt nogmaals het belang een aanvraag voor dat programma gehono- rapporteren in die vergaderingen en algemene van de integratie van de humaniora en sociale reerd is. Uitgaand van twee gehonoreerde standpunten in te nemen in Council worden in wetenschappen benadrukt. aanvragen per jaar zouden de kosten voor samenspraak met de astronomische gemeen- allea is via haar president vertegenwoordigd Nederland circa € 90 000 bedragen. Een schap afgesproken. In de loop van 2001 heeft in de European Academies’ Science Advisory dergelijke verruiming van het budget door het is de laatste van de vier 8-meter telescopen van Council. ministerie van ocenw bleek vooralsnog niet de Very Large Telescope op de Paranal sterren- Daarnaast heeft allea onder haar leden een te verwachten, waarna de Contactcommissie wacht in Chili in gebruik genomen. Ook zijn inventarisatie uitgevoerd van de wijze waarop eind 2001 besloten heeft deze kwestie voor het eerst interfero-meter test metingen academies invulling geven aan hun nationale aanhangig te maken bij het ministerie. gedaan met behulp van een siderostaat (een adviesrol op het terrein van wetenschapsbe- De Contactcommissie heeft verder gesproken kleine telescoop). In de loop van 2002 zal de leid. Deze moet uiteindelijk leiden tot een over de evaluatie die het Scientific Advisory verdere bouw van het interferometer deel rapport met aanbevelingen over ‘best Committee (sac) van het embl heeft uitge- voortgaan en zullen de instrumenten voor de practices’ voor de General Assembly in 2002. voerd van onderdelen van het embl-pro- vlt telescopen geinstalleerd worden. Voor de In de commissie ‘Intellectual Property gramma, de toekomst van het nmr-onderzoek eerste twee telescopen is volledige operatie Rights’ participeert vanuit Nederland in het embl, de financiële situatie inzake het reeds gerealiseerd; Nederlandse astronomen H. Franken. Deze commissie bereidt een European Bioinformatics Institute (ebi-embl) hebben in competitie beduidend meer waar- rapport voor over de interactie tussen en de activiteiten van het embl met betrek- neemtijd verworven dan op grond van de wetenschap en wettelijke regelingen over king tot het terrein van de technology financiële bijdrage verwacht kan worden. eigendom van en toegang tot datacollecties, transfer. Deze laatste activiteiten nemen grote Belangrijkste punten, die in 2001 bij eso patenten en dergelijk. vlucht aan het embl zonder echter een bedrei- speelden waren de toetreding van Portugal en ging te betekenen voor het fundamentele het Verenigd Koninkrijk enerzijds en de onderzoek. Het kan echter wel op den duur het Contactcommissie EMBL/EMBC voorbereidingen voor een deelname in de gevaar inhouden dat aan goede onderzoekers De Contactcommissie embl/embc heeft tot Atacama Large Millimeter Array alma sterk getrokken wordt door het bedrijfsleven. taak de Nederlandse delegatie, bestaande uit anderzijds. De toetreding van Portugal is Geconstateerd is verder dat er geen bezwaren een vertegenwoordiger van het ministerie van geschied. De onderhandelingen met het v.k. bestaan tegen de toetreding van Luxemburg ocenw en de voorzitter van de Contact- zijn afgesloten en het wachten is nu op tot het embc en dat de huidige structuur, commissie, te adviseren over de in te nemen ratificatie door het Britse parlement. Voor de positie en activiteiten van het embc geen standpunten op de halfjaarlijkse vergaderin- toetreding is zowel een speciale bijdrage in verandering behoeven. Zorgen heeft de gen van de landen die een financiële bijdrage cash als in natura overeengekomen. De laatste Contactcommissie in de richting van de leveren aan het European Molecular Biology betreft een speciale survey telescoop voor het Nederlandse delegatie geuit over het beleid dat

28 Internationale samenwerking nabije infrarood. De onderhandelingen over de European Science Foundation (ESF) Fonds National de la Recherche uit Luxem- in-kind bijdrage zijn van eso zijde geleid door burg. In november werd de 27e General Assembly Nederlands Council-lid en vice-president P.C. van de European Science Foundation (esf) van der Kruit. De Neder-landse delegatie in gehouden. InterAcademy Panel eso Council heeft zich mede op grond van de De Assembly gaf zijn goedkeuring aan het Het InterAcademy Panel startte een aantal besprekingen in de eso Contact Cie. van harte esf beleidsplan 2002-2006 dat door de programma’s, in het bijzonder gericht op positief opgesteld ten opzichte van een Britse Governing Council, waarvan de president ontwikkelingslanden. Mother and Child toetreding. Nederland heeft zich ook uiterst knaw deel uitmaakt, was voorbereid. Health bevordert onderzoek gericht op ziekte positief opgesteld betreffende de bouw van Prioriteit hierin is een leidende rol voor esf en sterfte onder zwangere en barende alma. Dit is een gezamenlijk project met de in het organiseren en leiden van het debat moeders. Het programma Capacity Building usa (en wellicht ook Japan) om een grote over de wenselijkheid en totstandkoming van in Africa biedt steun aan nieuw opgerichte (sub-) millimeter array telescoop (het principe een Europese Research Council. academies in Afrika bij de beïnvloeding van van de Westerbork radiotelescoop) te bouwen De in 2000 ingestelde eurocores (esf beleidsmakers en publiek. Onder de noemer op ruim 5000 meter hoogte in de Atacama Collaborative Research Programmes) worden Science and Education worden activiteiten woestijn in Noord-Chili. Het eso management beschouwd als het preferente financierings- ontplooid ter bevordering van natuurweten- heeft een ontwerp meerjaren strategisch plan mechanisme voor gezamenlijk onderzoek schappelijke kennisoverdracht in het basis- geschreven, waarin dit als financieel mogelijk terwijl het aantal Forward Looks, eveneens in en voortgezetonderwijs. Science and Media wordt beoordeeld. Toetreding van de uk is 2000 van start gegaan, voor de komende jaren tenslotte tracht de complexe relatie tussen daarvoor essentieel. alma wordt minimaal twee zal bedragen. wetenschap en massamedia te ontrafelen. zeer sterk gedragen door de Nederlandse De Assembly stemde in met een aanzienlijke astonomische gemeenschap. De beslissing budgetverhoging met 9,7 procent. Tenslotte over de bouw wordt in de loop van 2002 InterAcademy Council werd een drietal nieuwe onderzoekorgani- verwacht. In mei 2000 is door tachtig, bij het wereld- saties als lid geaccepteerd: de Bulgaarse Prof. P.C. van der Kruit (rug) is in december wijde InterAcademy Panel (iap) aangesloten academie van wetenschappen, de Research 2001 herkozen tot vice-president van eso academies van wetenschappen de Promotion Foundation uit Cyprus en het Council voor 2002. InterAcademy Council (iac) opgericht. De taak van de iac is te voorzien in de behoeften

‘Als een donderslag bij heldere ontwikkelingen gebracht. ‘Tot Jeff Th.M. de Hosson: ‘meer afstand hemel’, kwam het KNAW-lidmaat- voor kort konden we materialen schap voor Jeff Th.M. de Hosson met elektronenmicroscopen nemen, niet alleen van de problemen (1950), hoogleraar technische uitsluitend statisch bestuderen. van alle dag maar ook van de waan natuurkunde aan de Rijksuniver- Maar met de laatste generatie van de dag’ siteit Groningen. `Fenomenaal elektronenmicroscopen - en door dat zoiets tot het laatste moment het bedenken van slimme proefjes verborgen blijft.’ - kunnen we de veranderingen in De Hosson is deskundig op het situ volgen: we kijken mee terwijl grootte van nog geen 20 nano- tuur en de invoering van eventuele gebied van materialen, met name de defecten ontstaan en bewegen.’ meter. Dieptepunt waren de topmasteropleidingen. ‘Dat metalen. ‘Metalen fascineerden De opkomst van de nanotechno- ontelbare uren die hij moest gebeurt inderdaad in een groot me enorm toen ik in de jaren logie zal de materiaalkunde de stoppen in een wetenschappelijk deel van Europa, maar Neder- zeventig mijn wetenschappelijke komende jaren opnieuw hot handboek. ‘Maar dat is gelukkig landse universiteiten moeten zo loopbaan begon. Het was destijds maken, verwacht de Groningse af.’ nodig weer voor de muziek een hot topic door de opkomst fysicus. Daarmee samen hangt Nu hij lid is wil De Hosson ijve- uitlopen, zonder veel harmonie van de computer en speciale ook de opkomst van de optische ren voor een ruimere blik van de en al helemaal geen melodie.’ microscopen. Daardoor konden materiaalkunde: het manipuleren KNAW buiten de eigen landsgren- Net zo irritant is het Nederlandse we gaan onderzoeken wat de van licht waardoor onder meer zen. ‘Nederland is geen eiland.’ trekje om ‘voortdurend van gevolgen zijn van microscopisch computers weer een stap vooruit Ook moet de Akademie universi- elkaar de maat te willen nemen. kleine defecten in de atoom- kunnen. ‘Waar ik ook veel van teiten tot grotere beschouwe- Volgend jaar wordt mijn onder- structuur op de macroscopische verwacht zijn de functionele lijkheid aanzetten, ze moeten zoeksgroep in totaal vier keer eigenschappen van metalen. Een polymeren. Daardoor kun je in de ‘meer afstand nemen, niet alleen door verschillende Nederlandse voorbeeld: hoe ziet metaal- toekomst beeldbuizen gewoon van de problemen van alle dag onderzoeksorganisaties geëvalu- moeheid eruit als je met een oprollen.’ maar ook van de waan van de eerd. Dat is doodzonde van alle goede microscoop naar de Het wetenschappelijk hoogtepunt dag. ’ tijd. De KNAW zou als geleerde kristalroosters kijkt.’ in 2001 was voor De Hosson zijn Zo ergert de Groninger zich sociëteit dat soort praktijken een De laatste jaren hebben volgens bijdrage aan het kleinste elektro- bijvoorbeeld aan het gedoe rond beetje moeten dempen.’ De Hosson nieuwe spannende nenhologram op aarde, met een de nieuwe bachelor-masterstruc-

Nieuw bij de Afdeling Natuurkunde 29 van internationale organisaties als de Vere- de vakgebieden landbouw-, bosbouw-, van het International Human Rights Network, nigde Naties, de Wereldbank, maar ook de veeteelt- en voedingswetenschappen de kans was een van de ondertekenaars van de Europese Unie, aan wetenschappelijk advies te bieden om een onderzoeksperiode van twee declaratie Responding to Terrorism While over mondiale vraagstukken. De iac, die à tweeëneenhalf jaar in eigen land of regio Respecting Human Rights die het Network na bestuurd wordt door een groep van vijftien van herkomst te realiseren. Dit programma de aanslagen van 11 september op de vs heeft presidenten van academies over de gehele wordt medegefinancierd door de minister uitgegeven. Tevens heeft de heer Van Dijk, wereld, stelt expert panels samen uit de voor Ontwikkelingssamenwerking. mede in zijn hoedanigheid van Secretaris van gelederen van de tachtig iap-academies. De selectie van de kandidaten en de admini- de Commissie, de tweejaarlijkse Netwerk- ‘Mobilizing the world’s best science to stratieve en financiële afhandeling van de vergadering en het bijbehorende Colloquium advise decision-makers’, luidt het iac-motto. aanvragen is ondergebracht bij de Internatio- in Parijs bijgewoond. Het secretariaat van de iac is gevestigd bij de nal Foundation for Science (ifs) in Stock- Koninklijke Nederlandse Akademie van holm, Zweden. Descartes-Huygensprijs Wetenschappen te Amsterdam. In de periode 1998-2000 zijn slechts twee De Descartes-Huygensprijs is in 1995 De iac is van start gegaan met een studie aanvragen gehonoreerd. In december 2000 ingesteld door de regeringen van Nederland over Promoting science and technology heeft de Universiteit Utrecht opnieuw twee en Frankrijk en wordt jaarlijks toegekend aan capacities for the 21st century, die wordt aanvragen bij ifs ingediend, die eind 2001 een Nederlandse en een Franse onderzoeker gefinancierd uit private Amerikaanse fondsen. werden goedgekeurd. voor een wetenschappelijke prestatie, en voor Er is een internationale studiegroep ingesteld Vanwege de geringe belangstelling voor het bijdragen aan de wetenschappelijke samen- en een staf aangesteld en de planning luidt fonds, is in overleg met het ministerie van werking tussen beiden landen. De selectie dat het rapport eind 2002 gereed is. Met de Buitenlandse Zaken (dgis) besloten tot een van de Franse kandidaat geschiedt door de Verenigde Naties is een ‘‘un-iac’’ Partners- externe evaluatie. De evaluatie zou dienen te knaw. De prijs van ƒ 50 000 voor onderzoek hip Arrangement afgesloten dat de basis resulteren in aanbevelingen voor de toekom- in het andere land wordt afwisselend toege- vormt voor de advisering van de vn, in het stige inrichting van het Carolina MacGillavry kend aan een wetenschapper in de natuurwe- bijzonder Secretaris-Generaal Kofi Anan. De PhD Fellowship programma. In 2001 is tenschappen (1995, 1998, 2001), Leven- eerste studie in dit kader heeft als onderwerp overeenstemming bereikt met het ministerie wetenschappen (1996 en 1999) en Geestes- Food Security in Africa. De internationale van Buitenlandse Zaken (dgis) over de en Sociale wetenschappen (1997 en 2000). studiegroep zal; begin 2002 worden gefor- Terms of Reference voor de evaluatie. De Franse winnaar van de Descartes- meerd. Einde januari 2002 vindt in Amster- Huygensprijs 2001 is de chemicus Bernard dam de vergadering van de iac Board plaatst. Commissie voor de Vrijheid Meunier, verbonden aan het Laboratoire de van Wetenschapsbeoefening Chimie de Coordination du Centre National de International Council of In 2001 heeft de heer H. Drion zijn werk- la Recherche Scientifique in Toulouse. Aan Scientific Unions (ICSU) zaamheden voor de Commissie om gezond- Nederlandse zijde is de Descartes- In het verslagjaar is een analyse gemaakt van heidsredenen moeten neerleggen. Over Huygensprijs toegekend aan de Leidse de participatie van Nederland in de verschil- invulling van de ontstane vacature wordt astronoom Tim de Zeeuw. lende Scientific Unions en overige organen nagedacht. van icsu. Hieruit blijkt dat Nederland qua Evenals in voorgaande jaren heeft de knaw Hendrik Casimir-Karl Ziegler aantal in vergelijking met andere landen in 2001, op voordracht van het Human Rights Onderzoeksstipendia bovengemiddeld participeert hierin. De Network van de National Academy of De knaw en de Nordrhein-Westfälische contributieverplichtingen worden echter Sciences in Washington, namens de Commis- Akademie der Wissenschaften hebben in slechts in een beperkt aantal door de knaw sie voor de Vrijheid van Wetenschapsbeoefe- 1997 de Hendrik Casimir-Karl Ziegler opgebracht. Analyse van deze verplichtingen ning (cvw) een tiental brieven verzonden, om Onderzoeksstipendia ingesteld. Deze leidt tot de conclusie dat sprake is van een regeringsleiders en ministers bezorgdheid stipendia zijn in het leven geroepen om een historisch gegroeide situatie. Derhalve is het over te brengen over de beperkingen die aan jonge veelbelovende onderzoeker, jaarlijks bestuur van de knaw voornemens in overleg wetenschappers in de betreffende landen zijn wisselend afkomstig uit de wetenschaps- met haar Secties en Adviesraden een welover- opgelegd. Met name werden brieven verzon- gebieden Geesteswetenschappen, Sociale wogen keuze te maken voor de toekomstige den aan de autoriteiten in Iran, Egypte, wetenschappen en Natuurwetenschappen in contributieverplichtingen en de rol van de Turkije, Ethiopië en Myanmar (Birma). In staat te stellen een jaar lang onderzoek te knaw daarin. een aantal gevallen is, mede dankzij de druk verrichten in het partnerland (Noordrijn – die de nationale academies hebben uitgeoe- Westfalen resp. Nederland). In het voorjaar fend, verbetering gekomen in de positie van Carolina MacGillavry Fellowships zijn in Dusseldorf de beide Hendrik Casimir- de betrokken wetenschappers of heeft deze Bij haar overlijden in 1993 heeft Carolina Karl Ziegler Onderzoeksstipendia uitgereikt. geresulteerd in hun vrijlating. MacGillavry, in leven hoogleraar Kristallo- Aan Nederlandse zijde ontving J.M. Koene De Commissie heeft zich in 2001 eveneens grafie en lid van de Akademie, haar vermo- (Biologie het stipendium 2001 voor een beziggehouden met de visumproblematiek, gen nagelaten met de bepaling, dat de gastonderzoekerschap aan de Westfälische waar buitenlandse onderzoekers die naar vermogensopbrengsten ten goede dienen te Wilhelms Universität Münster. Nederland willen komen mee geconfronteerd komen aan jonge onderzoekers uit ontwikke- worden, alsmede met haar relatie tot het nog in lingslanden. te stellen Landelijk Orgaan Wetenschappelijke De doelstelling van de Carolina MacGillavry Integriteit (lowi). Fellowships is om jaarlijks vier tot zes De heer P. van Dijk, Secretaris van de Com- onderzoekers uit de regio zuidelijk Afrika in missie en lid van het Executive Committee

30 Internationale samenwerking Nederlandse Commissie van het Workshop in juni in Haren. Het programma bestond onder meer uit het stimuleren, solas, ‘Surface Ocean Lower Atmosphere financieren en faciliteren van de Nederlandse Scientific Committee on Antarctic Study’, is een internationaal programma van bijdrage aan de conferentie, en het Neder- Research (SCAR) scor en igbp. Naar alle waarschijnlijkheid zal landse Global Change-onderzoek onder de In mei organiseerde de Nederlandse scar de workshop in het komende jaar een vervolg aandacht brengen van een breed publiek, Commissie in samenwerking met de Commis- krijgen in Nederland. bestaande uit beleidsmedewerkers, politici, sie Antarctisch Onderzoek (cao) van nwo/ Namens de commissie woonde W.P.M. de wetenschappers en pers. alw het tweejaarlijkse Antarctica Symposium Ruijter de scor Executive Committee Daarnaast zette de Commissie in 2001 haar dat plaatsvond bij de Akademie. Zowel de Meeting bij in Mar del Plata, Argentinië. stimulerende en faciliterende rol voort ten zestig toehoorders als de sprekers waren behoeve van de Nederlandse deelname aan en vertegenwoordigers uit het onderzoek, de Global Change financiering van Global Change-onderzoek. politiek en het wetenschapsbeleid. Het Dit Global Change-onderzoek betreft in Antarctica Symposium bood een combinatie HDP-commissie hoofdzaak onderzoek in het kader van het van lezingen die een gevarieerde mix De knaw-commissie voor het Humane International Geosphere-Biosphere Pro- vormden van bevindingen uit het fundamen- Dimensions of Global Change Programme gramme (igbp) en het World Climate Re- teel onderzoek en van de politieke context (hdp) heeft geparticipeerd in de voorberei- search Programme (wcpr). Tevens besprak waarin het poolonderzoek plaatsvindt, zoals ding van de internationale igbp Open Science de Commissie haar rol ten aanzien van de de juridische bescherming van het Antarc- Meeting die in juli 2001 in Amsterdam programma’s van het Scientific Committee on tisch milieu en de Nederlandse omgang met plaatsvond. De bijeenkomst werd mede Problems of the Environment (scope) en het het Verdrag inzake Antarctica. mogelijk gemaakt door een financiële unesco programma Man and Biosphere Het symposium werd afgesloten met een bijdrage vanuit de global change-middelen (mab). De Commissie besloot het knaw- korte presentatie van het Nederlands van de knaw. bestuur voor te stellen de taken van de AntArctisch Programma (naap, de coördina- In augustus 2001 heeft de hdp-Commissie de Commissie voor het laatstgenoemde pro- tie berust bij nwo/alw) 2001-2006 en een notitie A Kaleidoscopic view on social gramma in 2002 over te dragen aan het visie op de toekomstige ontwikkeling van het scientific global change research in the Ministerie van lnv. poolonderzoek. Het nieuwe naap zal Netherlands het licht doen zien. De notitie is In juli werd de internationale Global Change voortgezet worden met de combinatie van verspreid onder de deelnemers aan de Open Science Conference ‘Challenges of a fundamenteel en toegepast onderzoek, maar internationale conferentie van ihdp in Rio de Changing Earth’ van de programma’s igbp, de middelen zullen op aanraden van de Janeiro, Brazilië, onder sociaal-wetenschap- ihdp en wcrp gehouden in de rai te Amster- visitatiecommissie geconcentreerd worden op pelijke onderzoekers die geïnteresseerd zijn dam. Naast het International Organising minder onderwerpen. Zo zijn er ditmaal vier in (i)hdp èn onder belangstellende beleids- en Committee (waarin acht Nederlandse thema's vastgesteld waar binnen het onder- programmamakers. De publicatie van de onderzoekers zitting hadden) was er vanuit de zoek zal plaatsvinden: glaciologie en notitie werd mede mogelijk gemaakt door een Nederlandse igbp/wcrp Commissie een klimatologie, ecologie, oceanografie, en financiële bijdrage vanuit de global change- Nederlands Organiserend Comité ingesteld menswetenschappen en sociologie. Een middelen van de knaw. dat voor een Nederlandse bijdrage aan het aantal (universitaire) instituten zullen bij het Een delegatie van de hdp-Commissie heeft in programma zorgde, zoals de Dutch Science programma betrokken worden, met name het oktober 2001 deelgenomen aan de internatio- Tours. De deelnemers aan de conferentie Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee nale conferentie van ihdp in Rio de Janeiro, konden kiezen uit negen verschillende (nioz), het Nederlands Instituut voor Brazilië. Het deelnemen van de delegatie excursiedoelen waar zij kennis konden maken Oecologisch Onderzoek (nioo-knaw), het werd mede mogelijk gemaakt door een met het Nederlandse onderzoek en de Arctisch Centrum en het Instituut voor financiële bijdrage vanuit de global change- instellingen waarbinnen dit onderzoek Marien en Atmosferisch Onderzoek Utrecht middelen van de knaw. plaatsvindt. Een van de instellingen was het (imau). Het nieuwe naap wordt door vijf Samen met de igbp/wcpr Commissie heeft de knaw-instituut nioo-cemo in Yerseke. ministeries gedragen en beheerd door nwo/ hdp-Commissie in december 2001 de Notitie De conferentie heeft wetenschappers, alw. Het programma stelt onderzoekers in over toekomstig ‘Global Change onderzoek beleidsmakers, studenten en verdere staat naar Antarctica af te reizen. in Nederland’ afgerond. De voorzitters van de geïnteresseerden uit binnen- en buitenland in Nederlandse onderzoekers leverden een hdp-Commissie en de igbp/wcpr Commissie staat gesteld kennis te nemen van de meest bijdrage aan de organisatie van het succes- brengen deze notitie onder de aandacht van actuele ontwikkelingen op het onderzoek- volle viiie scar Biology Symposium in een aantal potentiële financiers van global gebied van de wereldwijde milieu- en Amsterdam in augustus 2001, mede dankzij change-onderzoek (ministeries, nwo, etc.). klimaatveranderingen door menselijke en een financiële bijdrage van de knaw. natuurlijke ingrepen. Met een verscheiden- heid aan gespecialiseerde lezingen, parallel Nederlandse IGBP/WCRP Nederlandse Commissie voor het sessions, die gegeven werden door internatio- Commissie naal gerenommeerde wetenschappers bood de Scientific Committee on Oceanic Het Global Change onderzoek in Nederland conferentie een overzicht van de effecten die Research (SCOR) heeft zich dit jaar duidelijk kunnen profileren Global Change op ons bestaan heeft en wat De Nederlandse scor Commissie behartigt in tijdens de internationale Global Change Open de gevolgen hiervan in de toekomst zullen Nederland de belangen van scor en die van Science Conference ‘Challenges of a zijn. De belangrijkste wetenschappelijke de Nederlandse oceaanonderzoekers in scor. Changing Earth’ juli 2001 in Amsterdam. Dit onderzoekresultaten en uitdagingen voor de Enige leden van de Nederlandse scor is overwegend te danken aan de voortdurende toekomst werden uiteengezet; daarbij stonden Commissie zijn intensief betrokken geweest aandacht en inzet van de leden van de een viertal kwesties van groot wetenschappe- bij de organisatie van de Netherlands solas Nederlandse igbp/wcrp Commissie. Deze lijk èn maatschappelijk gewicht centraal: Air

31 Quality, de Global Carbon Cycle, Water Aantal aanvragen reis- en congressubsidie (1990-2001) Resources en Food, Land and Oceans. Tijdens de tweede en derde dag kregen de deelnemers Jaar Afdeling Natuurkunde Afdeling Letterkunde inzicht in de boeiende wetenschappelijke Ingediend Gehonoreerd Ingediend Gehonoreerd vooruitgang die de internationale Global Change programma’s de afgelopen tien jaar 1990 193 127 234 122 hebben geboekt. De laatste dag richtte zich 1991 183 117 204 116 voornamelijk op de toekomst wanneer er meer 1992 225 160 200 139 en meer sprake zal zijn van een nauw verband 1993 180 134 166 129 tussen menselijke activiteiten en natuurlijke processen. 1994 229 168 194 153 De Global Change Open Science Conference 1995 219 171 221 171 is bezocht door onderzoekers uit heel de 1996 192 131 163 116 wereld en kan met recht mondiaal genoemd worden. Zo’n 1500 personen uit 105 verschil- 1997 176 125 176 127 lende landen namen deel aan de conferentie, 1998 155 103 150 104 waarvan 150 studenten. Voor meer informatie 1999 148 110 136 98 over de conferentie en voor de Amsterdam 2000 117 84 151 121 Declaration: www.sciconf.igbp.kva.se. Met het oog op de Global Change Open 2001 50 43 63 55 Science Conference heeft de Nederlandse igbp/wcrp Commissie besloten de in 1998 uitgebrachte brochure Global Change- MAB (UNESCO) internationale programma’s Diversitas, igbp, onderzoek in Nederland. Nederlands onder- ihdp en wcrp bij de voorbereidingen van de De igbp/wcrp Commissie heeft ruim aandacht zoek in het kader van het igbp in het Engels grote Global Change Open Science Confe- besteed aan haar rol met betrekking tot het te laten vertalen en uit te breiden met rence in Amsterdam in juli. unesco Man and Biosphere (mab) programma informatie over de Core Projects van het naar aanleiding van een notitie van de World Climate Research Programme (wcrp). secretaris. De conclusies van de discussie in de NEST Dit resulteerde in de brochure Global change commissie waren dat het mab programma een Het Netherlands House for Science and research in The Netherlands. Dutch research mondiaal belang dient, maar dat de verant- Technology (nest), een samenwerkingsver- within the framework of the IGBP and the WCRP woordelijkheid voor de relatie met het mab band van knaw, nwo, vsnu, tno en Senter/ die de Nederlandse invulling van de core programma beter op zijn plaats is bij het EGLiaison dat kantoor houdt in Brussel heeft projects van de twee internationale program- Ministerie van lnv. Zulks is aan het knaw zich in 2001 zeer intensief beziggehouden ma’s behandelt. Via interviews met Neder- bestuur voorgesteld, dat met dit voorstel heeft met de strategische informatievoorziening landse wetenschappers wordt een helder ingestemd. Dit besluit zal in 2002 worden van de deelnemende organisaties over de beeld gegeven van het Nederlandse Global geëffectueerd. ontwikkelingen binnen de eu op het terrein Change-onderzoek en de resultaten daarvan. van het onderzoekbeleid. Tevens heeft de Nederlandse igbp/wcrp In 2001 betrof dit met name de voorbereidin- Commissie samen met de hdp-Commissie DIVERSITAS gen van het Zesde Kaderprogramma. Door een notitie opgesteld met het oog op de Het diversitas-programma is in ontwikkeling eigen activiteiten en door participatie in een toekomst van het Global Change-onderzoek sinds 1991 en wordt medegefinancierd door informeel overleg van soortgelijke functiona- in Nederland. Deze Notitie over toekomstig icsu-organen en unesco. Het heeft tot doel: rissen uit andere landen, is nest in staat deze Global Change-onderzoek in Nederland zet ‘to provide accurate scientific information and informatiegaring op zeer effectieve wijze uiteen waarom Nederland ook in de toekomst predictive models of the status of biodiversity vorm te geven. in het Global Change-onderzoek moet blijven and sustainability of the use of Earth’s biotic Via nest-nieuws wordt op een geaggregeerd investeren; zowel qua kennispotentieel als resources, and to build a world wide capacity niveau deze informatie voor een omvangrijke qua financiering. Want juist in Nederland, for the science of biodiversity’. groep in onderzoekbeleid geïnteresseerden waar op het gebied van het gecombineerde diversitas is gericht op de mondiale toegankelijk gemaakt. bèta-gamma-onderzoek een zekere reputatie biodiversiteit en de oorzaken en gevolgen van Naast het kp6 en de daarmee samenhangende hoog te houden is, biedt het Global Change- veranderingen in biodiversiteit. Het is het Europese Onderzoekruimte, werden ten onderzoek een uitnemende uitgangspositie enige bestaande wetenschappelijke pro- behoeve van de partners op nog een aantal voor een verdere uitbouw. gramma dat de biodiversiteits-onderzoek- beleidsterreinen de ontwikkelingen gevolgd. inspanningen wereldwijd coördineert. Voor de knaw zijn met name te noemen de Door de igbp/wcrp Commissie is aan de SCOPE (Scientific Committee on biotechnologie, gmo's, ethische aspecten, Biologische Raad voorgesteld een perma- Problems of the Environment, Europese Agentschappen, vrouwen in de nente relatie in te stellen vanuit de Commis- wetenschap en het mobiliteitsdossier. ICSU) sie naar het internationale diversitas Per najaar 2001 heeft de heer Vellinga het programma het mondiale wetenschappelijke lidmaatschap van het Executive Committee programma gericht op het beheer en behoud van scope beëindigd. De heer Heip nam van de Biodioversiteit. De motivatie dit voor- vanuit de Commissie deel aan de XIth General stel kwam mede voort uit de intensieve en Assembly in september in Bremene. vruchtbare samenwerking van de vier

32 Internationale samenwerking Gasthoogleraarschap, Universiteit wetenschap aan de Universiteit Leiden en de STAR-congressen Universiteit van Amsterdam; 2001-2002 van Michigan Ann Arbor, Verenigde In samenwerking met het Nederlands D.E.H. de Boer, hoogleraar geschiedenis aan Congres Bureau (ncb) bevordert de knaw Staten de Rijksuniversiteit Groningen. Allen hebben jaarlijks de organisatie van maximaal vier Sinds 1950 biedt de Universiteit van Michigan het gasthoogleraarschap aanvaard. wetenschappelijke congressen van hoog te Ann Arbor, Verenigde Staten, jaarlijks een niveau, de zogenaamde star-congressen. gasthoogleraarschap van een jaar aan een Subsidieregelingen star staat voor Science Technology and Art Nederlandse hoogleraar aan. Op verzoek van Recognition. Het ncb is een non-profit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Congressubsidies organisatie die zich ten doel stelt om het Wetenschappen heeft de Akademie met ingang In 2000 heeft de knaw besloten de mogelijk- internationale congresbezoek aan Nederland van 1995 het voordragen van de kandidaten heid tot reissubsidies voor deelname aan te stimuleren. In deze samenwerking is de voor dit gasthoog-leraarschap op zich geno- internationale congressen in het buitenland knaw in beginsel verantwoordelijk voor de men. In 1997 heeft de Akademie ingestemd met ingang van 1 januari 2001 te beëindigen. beoordeling van het wetenschappelijke niveau met het voorstel van het ministerie van ocenw De mogelijkheid om subsidie aan te vragen van de aanvragen, terwijl het ncb in overleg om het beschikbare budget voor het gast- ten behoeve van de organisatie van internatio- met de initiatiefnemers zorg draagt voor de hoogleraarschap van het ministerie over te nale congressen in Nederland blijft gehand- praktische uitvoering van de congressen. dragen aan de knaw. Dit houdt onder meer in haafd, terwijl de maximale subsidies zijn Geselecteerde congressen ontvangen finan- dat het gasthoogleraarschap sinds 1998 verhoogd. Met deze congressubsidies is een ciële steun van ncb en knaw: jaarlijks is er gezamenlijk wordt gefinancierd door de knaw bedrag van circa 830 000 gulden gemoeid. een bedrag van in totaal ƒ 50 000 en respectie- en de Universiteit van Michigan. (zie tabel op pagina 32) velijk ƒ 30 000 beschikbaar voor maximaal De Universiteit van Michigan en het bestuur Tegen besluiten over aanvragen voor de vier congressen per jaar. Zowel de knaw als van de knaw hebben het Nederlands gast- organisatie van internationale wetenschappe- het ncb verleent voor congressen met 150 tot hoogleraarschap te Ann Arbor voor de lijke congressen zijn in 2001 in het totaal drie 300 deelnemers is een subsidie van ten driejaarlijkse cyclus 1999-2000, 2000-2001 bezwaarschriften ingediend. hoogste 7000 Euro (ƒ 15 000) en voor en 2001-2002 aan de volgende personen Drieënzeventig aanvragen op het gebied van congressen met 300 tot 700 deelnemers aangeboden: 1999-2000 A.P. van Goudoever, Letterkunde en Natuurkunde tezamen zijn op maximaal 11 500 Euro (ƒ 25 000). universitair hoofddocent geschiedenis van formele gronden niet in behandeling geno- In 2001 is het star-congres ‘Feelings and Europa aan de Universiteit Utrecht; 2000- men. Emotions: the Amsterdam Symposium’, 2001 F.C.J. Ketelaar, hoogleraar archief- gehouden dat werd georganiseerd door

Hoeveel onderscheidingen kan categorieën van de Akademie. eiste haar internationale ‘credits’ uitbreiden, met oudere tweelingen een mens in één jaar verdragen? Vandaar dat er nu een status op. In ‘Nature Neuroscience’ en andere familieleden. Minister ‘Met deze twee was het wel aparte voor Boomsma is ge- stond een artikel over MRI- Hermans zou daarbij hulp kon genoeg’, zegt Dorret Boomsma creëerd: lid van de Afdeling onderzoek naar tweelingen, verlenen. Ons ideaal is de situa- (1957), hoogleraar biologische Letterkunde, maar tegelijk waarin werd gesuggereerd dat IQ tie in de Scandinavische landen psychologie aan de Vrije Univer- buitengewoon lid van de sectie erfelijk is. Toen hebben we een waar de overheid een centraal siteit Amsterdam. Vanwege haar biologie aan de andere kant van brief naar de redactie gestuurd: registratiesysteem beheert en de baanbrekende werk op het gebied de Akademie-scheidslijn. dit kunnen wij ook. En beter.’ contacten met tweelingen regelt. van de menselijke gedrags- Hoewel ze afgelopen jaar ook Het geld van de Spinoza-premie We streven naar hun status op het genetica werd ze in mei 2001 nog een imposante hoeveelheid en de andere subsidies betekent gebied van de genetische benoemd tot KNAW-lid. Eind epidemiologie.’ augustus ontving ze de presti- Ondanks de overdadige subsidie- gieuze en lucratieve Spinoza- Dorret Boomsma ‘Ik wil het Neder- regen is gekwalificeerd personeel premie van onderzoeksorgani- landse Tweelingenregister uitbreiden, werven erg lastig, zegt ze. ‘Het satie NWO. Op haar conto staan met oudere tweelingen en andere grote probleem is dat we goede onderzoeken naar de genetische familieleden’ mensen geen vaste aanstelling achtergrond van probleemgedrag, kunnen geven. Ik vind het niet IQ, roken, alcoholgebruik en correct van mensen te verlangen religiositeit, op basis van het dat ze van de ene naar de andere door haar beheerde Nederlandse subsidies binnen wist te slepen, dat Boomsma’s groep behoorlijk tijdelijke aanstelling overstap- Tweelingenregister. Opvallende van onderzoeksorganisaties en uit uitdijt. ‘Volgend jaar stellen we pen. De categorie ‘veelbelovend ontdekking was onder meer dat het bedrijfsleven, verwaarloosde een aantal nieuwe aio’s aan en en wat ouder’ houden we niet religiositeit niet genetisch ze het onderzoek zelf niet. Ze zitten er verschillende promo- binnen. Het geld is daarbij niet bepaald is. Alcoholgebruik, IQ, verheugt zich, zegt ze, over de vendi tegen hun promotie aan. het probleem, maar het ontbreken roken en probleemgedrag zijn dat voortgang die haar groep maakte Dat alles zal veel begeleiding van een lange termijn-perspec- bijvoorbeeld wel, al varieert het in de statistische genetica. ‘Het is vergen.’ Lobby-activiteiten staan tief.’ De KNAW kan dat probleem tijdstip van genetische expressie. nu mogelijk het DNA en de ook op haar agenda. ‘Ik wil het niet zelf oplossen, denkt ze, maar Haar vakgebied suggereert het gedragsdata van proefpersonen Nederlandse Tweelingenregister het wel onder de aandacht van de al, ze past niet netjes in de twee simultaan te analyseren.’ En ze politiek brengen.

Nieuw bij de Afdeling Letterkunde 33 N.H. Frijda, mevrouw A.H. Fischer en Contactcommissie in Collaboration and Systems of Innovation. Het A.S.R. Manstead van de Universiteit van tweede door mevrouw I. Baud getiteld North CERN-aangelegenheden Amsterdam. Doel van het congres was om de South Research Collaboration; Towards an huidige status van algemene theorieën over Begin november 2000 was de laatste opera- institutions analysis of partnerships in emoties te evalueren vanuit een multidiscipli- tionele dag van de lep electron-positron development research. Beide essays schetsen nair perspectief. Dit congres vond in juni botser. Het laatste jaar van lep draaide een mogelijk theoretisch kader voor een 2001 plaats en er waren ongeveer driehonderd volledig om de jacht op het Higgs-boson en nadere analyse van Noord-Zuid samenwer- deelnemers. De knaw heeft hiervoor een in het bijzonder om de paar gebeurtenissen king. subsidie à fonds perdu verleend van die te interpreteren zijn als e+e- hz Daarnaast is een drietal casussen geselecteerd ƒ 15 000 (ruim € 6800). productie. Dat het cern-management, die aan de hand van deze essays in parallelle Aan het in 2003 te houden congres ‘First ondanks het mogelijke ontdekken van het werkgroepen zijn bediscussieerd. Deze European Symposium on Limnology and Higgs-boson, besloten heeft de (verlengde) discussie werd voorafgegaan door een Oceanography’ werd het star-predicaat lep run te stoppen heeft alles te maken met presentatie van het betreffende onderzoek- verleend. het voorkomen van (kostbare) vertragingen in programma door zowel een onderzoeker uit cern's toekomstige versneller project: de lhc het Zuiden als uit het Noorden. Vragen die in Nederlandse Commissie voor proton-proton botser. In 2001 zijn de lep de discussie aan de orde kwamen, betroffen versneller en de vier lep experimenten onder meer de wijze waarop de onderzoeks- Lithosfeer Project zonder grote problemen ontmanteld. De vier prioriteiten tot stand waren gekomen, de Het Nederlandse onderzoek aan lithosfeer toekomstige lhc experimenten zijn nu randvoorwaarden voor succesvolle samenwer- processen werd in 2001 verder versterkt in goedgekeurd. Detectorconstructie voor met king, de invloed van financiers en de mate het kader van de nauwe samenwerking tussen name de twee grote lhc experimenten, atlas van interactie in de onderzoeksamenwerking. in de toponderzoekschool Netherlands Centre en cms, vordert goed. De realisatie van de for Integrated Solid Earth Science (ises) infrastructurele voorzieningen voor de lhc Bio-ethiek en gezondheid participerende onderzoeksgroepen aan de versneller en de experimenten ligt redelijk op Vrije Universiteit, Universiteit Utrecht en de schema en de belangrijke order voor de lhc In februari 2000, tijdens het staatsbezoek van Technische Universiteit Delft. dipool magneten is goedgekeurd. Kortom het de president van Frankrijk, Jacques Chirac, is In dit kader werden een tweetal diepe lhc project heeft met succes de overgang in een bijzondere zitting van de beide seismische reflectie profielen geschoten in gemaakt van de r&d fase naar de productie afdelingen van de knaw een gezamenlijk Zuid-Nederland en de Roemeense Carpathen. fase. In tegenstelling tot deze florissante Frans-Nederlands symposium aangekondigd Het nedseis project leverde nieuwe informa- technische kant van het lhc project, zijn er over Bio-ethiek en Gezondheid. Op 30 no- tie op over de diepe structuur van de Roerdal problemen aan de kosten kant. cern's vember 2001 heeft dit symposium, met als slenk. Binnen dit project wordt samengewerkt Directeur Generaal L. Maiani heeft in 2001 titel ‘Bioethics and Health in International tussen ises en het knmi. Het onderzoek aan onverwachts aangekondigd dat er voor het Context’, plaatsgevonden in het Trippenhuis de Carpatenboog vond plaats in nauwe lhc project als geheel in de periode tot 2010 te Amsterdam. De organisatie was in handen samenwerking met de universiteiten van een tekort dreigt van 850 msfr (ongeveer 19 van de Académie des Sciences de l’ Institut Karlsruhe en Boekarest en heeft nieuwe procent). Verschillende commissies werken de France en de knaw. Het centrale thema inzichten opgeleverd over de Moho en de nu aan een inventarisatie van met name van de ochtendsessie was de internationalise- diepere lithosferische processen in het cern's financiële situatie; een eerste rappor- ring van regelgeving in de gezondheidszorg, seismisch actieve Vrancea gebied. Resultaten tage wordt verwacht in april 2002. terwijl in de middag verschillende aspecten van het onderzoek in het Pannoonse bekken/ van presymptomatische genetische screening werden besproken. Met de Académie des Carpaten systeem zijn gepubliceerd in een Conferentie North South Special Volume van het internationale Sciences is afgesproken is dat in 2003 een Research Co-operation tijdschrift Marine and Petroleum Geology vervolgsymposium in Frankrijk plaatsvindt. (Cloetingh et al. (eds.), Mar. Petrol. Geol., Als vervolg op de conferentie ‘Interactive v. 18, p. 1-177, 2001). North South Research’ die in 1999 door de In 2001 heeft het Nederlandse lithosfeer knaw werd georganiseerd, heeft in december onderzoek aan continentale margins een 2001 opnieuw een conferentie plaatsgevon- nieuw kader gekregen door de totstandko- den over het thema onderzoeksamen-werking ming van een eurocores Programme op tussen landen in het Noorden en het Zuiden, continentale marges. Dit esf euromargin georganiseerd door de knaw in samenwer- Programme, mede gefinancierd door nwo- king met nwo/wotro, rawoo en het alw leidt tot een verdere versterking van de Ministerie van Buitenlandse Zaken. Aan deze Europese samenwerking in het lithosfeer conferentie namen ongeveer vijfenzeventig onderzoek. mensen deel om te discussiëren over verschil- De totstandkoming van een door de Vrije lende modaliteiten voor onderzoeksamen- Universiteit gecoördineerd Europees Marie- werking, over doelstellingen, verschillende Curie Centrum op het gebied van Geïnte- belangen en elkaars verwachtingen en ver- greerde Sedimentaire Bekken Studies onderstellingen bij onderzoeksamenwerking. (eurobasin) in 2001 vormt een andere Ter voorbereiding op de conferentie is op belangrijke impuls voor het Nederlandse verzoek van de knaw een tweetal essays lithosfeer onderzoek. geschreven. Het eerste is van de hand van mevrouw L. Velho getiteld North South

34 Internationale samenwerking Kwaliteit

Erkenningscommissie onderzoeksscholen In het verslagjaar heeft de tiende beoordelingsronde van onderzoekscholen plaatsgevonden. Zes universiteiten dienden zeven aanvragen tot erkenning in. Hiervan betroffen zeven aanvragen een vervolgerkenning en een aanvraag een erkenning. Tijdens de beoordelingsprocedure is voor twee onderzoekscholen de hererkenningsaanvraag ingetrokken. Het aantal erkende onderzoekscholen bedroeg per 31 december 2001 108. In samenwerking met het bestuur knaw organiseerde de ecos op 12 juni 2001 de discussiebijeenkomst Rijzende Sterren. (zie in het hoofdstuk de Akademie als ontmoetingsplaats)

Programma Akademie Onderzoekers Het Programma Akademie Onderzoekers is met nadruk gericht op het leveren van een bijdrage aan de verjonging van de vaste wetenschappelijke staf van de Nederlandse universiteiten. Hiermee onderscheidt het Programma zich van reguliere post-doc programma’s die zich richten op tijdelijke aanstellingen van jong wetenschappelijk talent. Iedere Akademie-onderzoeker wordt een aanstelling met een looptijd van vijf jaar in het vooruitzicht gesteld. In eerste instantie wordt uitgegaan van driejarige aanstellingen, op basis van onderzoekvoorstellen voor projecten die in drie jaar tot een zinvolle afronding kunnen worden gebracht. Deze projecten moeten wel op natuurlijke wijze met een vervolgproject voor een periode van twee jaar kunnen worden uitgebreid zodat er een inhoudelijke relatie met het initiële project is. Verlengingsaanvragen kunnen in het derde jaar van de aanstelling worden ingediend en dienen vergezeld te gaan van een garantie van de universiteit dat na afloop van de tweejarige periode van verlenging een volledige structurele personeelsplaats zal worden aangeboden. Indien de betrokken universiteit geen aanstellingsgarantie kan afgeven, dan heeft de betrokken onderzoeker de mogelijkheid om met behoud van de KNAW-bijdrage over te stappen naar een andere universiteit, mits die universiteit wel een aanstellingsgarantie verstrekt. De eis dat een inhoudelijke relatie dient te bestaan tussen initieel en vervolgproject blijft hier onverkort gehandhaafd. De eis van een arbeidsplaatsgarantie is een expliciete uitnodiging aan universiteiten en faculteiten om een systematisch, op behoud van onderzoektalent gebaseerd, personeelsbeleid te voeren. De vergoeding aan een universiteit bedraagt jaarlijks ƒ 120 000 (in 2002: € 55 000) voor de eerste drie jaar en jaarlijks ƒ 150 000 (in 2002: € 70 000) voor het vierde en vijfde jaar van de aanstelling van een Akademie-onderzoeker. In het verslagjaar is besloten het Programma Akademie Onderzoekers te beëindigen (zie Programma Akademie Hoogleraren). In december 2001 werden voor de laatste maal de nieuwe driejarige aanstellingen als Akademie-onderzoeker toegewezen. In 2004 zullen voor de laatste maal verlengingsaanvragen (twee jaar) worden beoordeeld.

35 De beoordeling van 97 aanvragen eind 2001 zal leiden tot 38 nieuwe aanstellingen voor drie jaar in 2002. De aanvragen zijn beoordeeld op de kwaliteit van de voorgedragen onderzoeker en van het onderzoeksvoorstel, het niveau van de directe werkomgeving en de wijze waarop het voorstel in het onderzoek en onderzoekbeleid van de betreffende universiteit of faculteit past. Het aantal aanvragen per wetenschapsgebied alsmede het aantal aanvragen dat uiteindelijk gehonoreerd is, is in bijgaand overzicht weergegeven.

Aanvragen en toewijzingen in 2001 (aanstelling met ingang van 2002)

Mannen Vrouwen Totaal Aangevr. Toegew. Aangevr. Toegew. Aangevr. Toegew Geesteswetenschappen 10 3 11 4 21 7 Gedrags- en Maatschappijwetenschappen 17 6 2 1 19 7 Biomedische Wetenschappen 17 9 8 2 25 11 Natuurwetenschappen 15 7 5 1 20 8 Technische Wetenschappen 11 5 1 0 12 5

Van de in 1999 voor drie jaar aangestelde Akademie-onderzoekers is van 31 onderzoekers een verlengingsaanvraag voor een periode van twee jaar gehonoreerd. Dertien onderzoekers uit deze jaargang hebben het Akademie-onderzoekerschap voortijdig beëindigd in verband met het aanvaarden van een andere functie, veelal binnen de Nederlandse universiteiten. Twee onderzoekers zullen komend jaar nog in de gelegenheid worden gesteld een verlengingsaanvraag in te dienen. In de beoordelingsronde 2000-2001 werd in drie gevallen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om tegen de besluiten bezwaar aan te tekenen. Deze bezwaarschriften worden behandeld door de Bezwarencommissie Programma Akademie-Onderzoekers, die het bestuur van de Akademie voorziet van advies inzake de beslissing op bezwaarschriften. In één van deze gevallen heeft het bestuur van de knaw het besluit herzien. Voor twee bezwaarschriften leidde het advies van de bezwarencommissie tot herziening van de motivering van het besluit. Eén van deze laatste bezwaarden heeft zowel advies gevraagd aan de Commissie Gelijke Behandeling als beroep aangetekend bij de arrondissements- rechtbank. Ten behoeve van de Akademie-onderzoekers was in 2001 een budget van ƒ 102 101 (€ 225 000) gereserveerd voor deelname aan internationale wetenschappelijke congressen. Aan een Akademie-onderzoeker wordt maximaal één keer per jaar een bijdrage van ten hoogste ƒ 1 588 (€ 3 500) voor reis- en deelnamekosten verstrekt. In 2001 verscheen het elfde Jaarboek van de Vereniging Akademie-Onderzoekers. In het jaarboek, met de titel Over de grenzen van het weten, lichten enkele Akademieonderzoe- kers hun onderzoek toe op een manier die voor een breed publiek toegankelijk is. Het eerste exemplaar werd op 12 november 2001 door de voorzitter van de Vereniging, E.R.T. Kerstel, overhandigd aan de directeur-generaal Cultuur en Arbeidsvoorwaarden van het Ministerie van ocenw, J. Riezenkamp die minister Hermans van ocenw verving.

36 Kwaliteit VSNU-onderzoeksbeoordelingen De knaw heeft in 2001 bijgedragen aan de samenstelling van de volgende internationale onderzoeksbeoordelingscommissies: bedrijfswetenschappen, aardwetenschappen, lucht- en ruimtevaarttechniek, wiskunde, universitaire lerarenopleiding, bewegings- wetenschappen, rechtsgeleerdheid, scheikunde en scheikundige technologie, bestuurs- kunde, politicologie en communicatiewetenschap, economie en econometrie en industri- eel ontwerpen.

Programma Akadmie Hoogleraren In 2000 is met de selectie voor de zogenaamde Vernieuwingsimpuls aangevangen. Deze is met name gericht op de toetreding van jonge post-docs tot het universitaire systeem. De financiële voorwaarden die de Vernieuwingsimpuls biedt aan de kandidaten is beter dan die in het Programma Akademie Onderzoekers, terwijl het zich op een overeenkomende doelgroep richt. Nu het financiële perspectief van de Vernieuwingsimpuls aanzienlijk is verruimd, heeft de Akademie – zoals eerder aldaar vermeld – besloten het Programma Akademie Onderzoekers te beëindigen. Naar de mening van de knaw blijft aandacht voor de omslag van formatiegericht personeelsbeleid naar carrièregericht personeelsbeleid van groot belang. De knaw zal daarom haar middelen inzetten op stimulering in een vergevorderde fase van de wetenschappelijke loopbaan middels een in 2002 van te start te gaan Programma Akademie Hoogleraren. Kern van het Programma is eminente hoogleraren volledig vrij te stellen ten behoeve van het doen van onderzoek en het geven van geavanceerd onderwijs. De knaw zal hiertoe een financiële vergoeding verstrekken. De vrijvallende universitaire middelen dienen aangewend te worden om jonge onderzoekers een aansprekende positie te verschaffen binnen de Nederlandse universiteiten.

Alles wat met genen te maken stamper onderwerpen de binnen- Celestina Mariani: ‘De gemiddelde heeft, is momenteel ‘hot’. Maar gekomen pollen aan strenge tests. mens beseft niet wat een ontzettend al die aandacht is vooral op de Blijken ze toch van een andere medische en dierwetenschappen plantensoort te zijn, dan gaat het belangrijke rol onderzoek en onder- gericht, en veel minder op haar bevruchtingsfeest en de productie wijs in onze maatschappij spelen’ vak, erkent Celestina Mariani van zaden niet door. (1931) eerlijk. ‘De plantweten- ‘Als wij die barrières voor vreem- schappen hebben nou eenmaal de pollen binnen de stamper samenleving’. Dat houdt volgens vindt ze in ieder geval een minder impact’, aldus de hoog- weten te elimineren, kunnen we haar in dat ze het grote publiek uitstekend initiatief. ‘Ik heb daar leraar botanie aan Katholieke heel nieuwe kruisingen maken’, beter moet overtuigen van het vorig jaar een avond lang gedis- Universiteit Nijmegen. vertelt Mariani. ‘Zo zouden we grote belang van wetenschap. cussieerd met mensen uit allerlei Mariani is gespecialiseerd in hybride planten kunnen maken, ‘Mijn constante boodschap is dat sectoren van de maatschappij, plantenveredeling en het kruisen die economisch van grote waarde het publiek meer interesse moet van ambtenaren tot sportmensen. van verschillende plantenrassen. kunnen zijn.’ hebben in het werk van onderzoe- Dat was uitermate interessant en In haar recente onderzoek in Ronduit verbaasd was de van kers. De gemiddelde mens beseft zinvol.’2001 was voor Mariani Nijmegen neemt ze de stamper, oorsprong Italiaanse toen ze tot niet wat een ontzettend belang- een jaar zonder echte hoogte- of het vrouwelijke bloemorgaan, KNAW-lid werd benoemd. ‘Want ik rijke rol onderzoek en onderwijs dieptepunten. Een beetje jammer minutieus onder de loep. ‘De heb relatief weinig gepubliceerd, in onze maatschappij spelen.’ De vond ze het dat ze meer manage- stamper is een heel complex zij het wel in heel goede tijd- overheid is hier deels schuldig mentachtig werk is gaan doen en orgaan dat uit drie delen bestaat. schriften.’ aan, meent Mariani. ‘Die zou minder in het lab stond. ‘Toch Het bovenste deel, de stempel, Extra deuren zal het Akademie- veel meer moeten doen. Er zou- heb ik het met veel plezier ontvangt de pollen (mannelijke lidmaatschap niet direct openen, den ook meer wetenschappers in gedaan. Want ik ben een goede zaadcellen) van bloemen van de denkt de botanica. ‘Maar het de politiek moeten zitten.’ soldaat: ik ga daarheen waar eigen soort.’ geeft me wel een extra verant- De jaarlijkse KNAW-‘Avond van mijn land - mijn faculteit in dit Het tweede en derde deel van de woordelijkheid tegenover de Wetenschap en Maatschappij’ geval - mij stuurt.’

Nieuw bij de Afdeling Natuurkunde 37

Advies

Verkenningen Verkenningen vormen een zwaartepunt in de adviesfunctie van de knaw. In de Notitie Raden of kiezen (1995) van het knaw bestuur wordt het streven verwoord om het aandeel van verkenningen in de adviesactiviteiten te verdubbelen. De verhoogde inspanning heeft inmiddels geleid tot een serie verkenningsrapporten. Een aantal hiervan werd in samenwerking met Overlegcommissie Verkenningen (ocv) geproduceerd: Chemie (1995), Aardwetenschappen (1996), Cognitie wetenschappen (1997) en Biologie (1997). Geheel voor verantwoordelijkheid van de knaw zagen verkenningen over Wiskunde (1999), Biochemie en Biofysica (1999) en Theologie (2000) het licht. In het Wetenschapsbudget 2000 (juni 1999) heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen het belang van het instrument verkenningen voor het wetenschapsbeleid onderstreept. Aan de knaw wordt daarbij een centrale functie toegekend bij ‘verkenningen vanuit wetenschappelijk perspectief’. In de in oktober 2000 aan de minister van ocenw aangeboden notitie Verkenningen- agenda KNAW zijn de door de knaw te vervullen signalerings-, uitvoerings- en dissemina- tie-opgaven nader uitgewerkt en is een agenda opgesteld van de in de komende jaren door de knaw te ondernemen verkenningen. De knaw-verkenningen hebben als hoofddoel richting te geven aan het denken over wetenschappelijke ontwikkelingen om zodoende een grondslag te bieden voor het te voeren beleid en te kiezen prioriteiten. Het initiatief voor een verkenning zal doorgaans uitgaan van één of meer adviesraden van de knaw. Het besluit tot instelling van een verkenningscommissie wordt genomen door het bestuur van de knaw dat de opdracht verstrekt, de benodigde personele en financiële middelen fourneert en de voorzitter en de leden van de commissie benoemt. De knaw streeft ernaar per jaar tenminste twee verkenningsrapporten het licht te doen zien; dit betekent dat er meer verkenningen tegelijk kunnen lopen of in voorbereiding kunnen zijn. In de regel worden de verkenningen voorbereid middels voorstudies. Op basis van de voorstudie neemt het knaw-bestuur het besluit over het al of niet verrichten van de verkenning en de condities waaronder deze zal plaatshebben. Aan de minister van ocenw is gevraagd de helft van het benodigde budget voor knaw – Verkenningen voor zijn rekening te nemen. Dit verzoek resulteerde in een toekenning in mei 2001 van een bedrag van maximaal 300 000 gulden per jaar voor een periode van drie jaar. De minister heeft daarbij zijn bereidheid uitgesproken om in de loop van 2002 de mogelijkheden voor een langere termijn te bezien. Het bestuur heeft H.J.C. Berendsen, lid van het bestuur van de Afdeling Natuurkunde, aangezocht als Coördinator Verkenningen

39 In het najaar van 2001 heeft de coördinator zowel met awt als de Commissie Overleg Sectorraden (cos) overleg gehad over de agendering en afstemming van verkenningsactiviteiten. Het overleg met de cos resulteerde in het plan tot het opzetten van een gemeenschappelijke informatievoorziening op het gebied van verkenningen. Het voorstel daartoe zal in het voorjaar van 2002 nader worden uitgewerkt met daartoe in aanmerking komende verkennende instanties in binnen- en buitenland en andere mogelijk geïnteres- seerde doelgroepen van verkenningen (onder andere ocenw, nwo, awt). Het jaar 2001 heeft verder in het teken gestaan van de verdere planvorming voor de verkenningsactiviteiten. Daarnaast zijn in 2001 vorderingen gemaakt met de uitvoering van de verkenning Filosofie en de verkenning Taal en Letterkunde, die beiden medio 2002 zullen worden afgerond. Ook werden in 2001 de voorstudies afgerond voor Fysica en Levensprocessen en Biogeologie. Beide voorstudies resulteerden in een besluit tot verkenning respectievelijk van Natuurkunde en Levende Materie en van Biogeologie die in 2002 zullen worden uitgevoerd.

Primatenonderzoek In december 2000 ontving de knaw van de minister van ocenw het verzoek inzicht te geven in de noodzaak van biomedisch onderzoek met apen. De minister achtte dit inzicht noodzakelijk ter fundering van zijn beslissingen over eventuele verhoging van de structurele financiering van het Biomedical Primate Research Centre (bprc) te Rijswijk, dat meer dan 1600 Oude en Nieuwe Wereld apen en chimpansees huisvest. Een commissie onder voorzitterschap van A.J.M. Berns bereidde het knaw-advies (Primaten voor biomedisch onderzoek, april 2001) voor. In het advies wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen onderzoek met chimpansees en met andere (kleinere) primaten, zoals makaken. Het onderzoek met chimpansees is volgens de commissie alleen toelaatbaar wanneer er een ernstig gevaar voor de volksgezondheid dreigt en proeven met chimpansees die dreiging kunnen afwenden. Aangezien het dan om een internationale calamiteit zal gaan, kan de relatief kleine chimpanseekolonie in het bprc hieraan geen belangrijke bijdrage leveren. In dergelijke gevallen dient naar de Verenigde Staten te worden uitgeweken. De commissie beveelt daarom aan om het lopend onderzoek binnen drie jaar af te ronden en de chimpansees elders onderdak te geven. Voor de chimpansees die drager zijn van voor de mens ziekteverwekkende virussen, moeten speciale huisvesting en andere voorzieningen komen. Gezonde dieren kunnen in reservaten worden uitgezet of in dierentuinen worden geplaatst. Voor het onderzoek met de kleinere niet-humane primaten dient een primatenfaciliteit in Nederland te worden gehandhaafd. Voor bestudering van ontstaan en ontwikkeling van ziekten (waaronder hiv, hepatitis, malaria, tuberculose), en voor onderzoek naar transplantaten en chronische aandoeningen (artritis, multiple sclerose) zijn primaten die ‘getypeerd’ zijn op overerfbare kenmerken van groot belang. De huidige apenkolonie bij het bprc is uniek en onvervangbaar. De knaw-commissie doet tenslotte enkele aanbevelingen over organisatie en financiën. In het advies wordt gepleit voor scheiding van de facilitaire functie (verzorging en huisvesting) en onderzoeksfunctie van het bprc en van de bijbehorende geldstromen. Onmiddellijk na ontvangst van het knaw-advies heeft de minister van ocenw in april in een brief aan de Tweede Kamer meegedeeld de aanbevelingen over te nemen. In een

40 Advies nadere standpuntbepaling heeft de minister in juli de kamer de volgende conclusies gepresenteerd: – Experimenten met chimpansees worden bij wet verboden. Het bprc neemt geen onderzoek met chimpansees meer aan. Alleen voor een reeds jaren lopend eu-onderzoek naar een hepatitis-C vaccin zullen wellicht nog enkele chimpansees geïnfecteerd moeten worden. – Alle chimpansees worden gepensioneerd en uitgeplaatst. Voor de uitplaatsing van de chimpansees is aan het bprc en Stichting Aap gevraagd een plan te maken voor zowel de gezonde als de geïnfecteerde chimpansees. – Voor de huisvesting van de overige apen zullen voorstellen voor verbetering worden opgesteld. Het aantal dierproeven kan drastisch afnemen. – bprc dient het commerciële standaardtestonderzoek te beëindigen. In november richtte de minister van ocenw zich tot de knaw met het verzoek het onder- brengen van het bprc te Rijswijk in de knaw organisatie van de knaw in overweging te nemen. Het bestuur knaw heeft de minister laten weten in beginsel bereid te zijn over de mogelijkheid van onderbrenging van een financieel gezond bprc in de onderzoeksorganisatie van de knaw in overleg te willen treden. Het overleg was bij het einde van het verslagjaar in volle gang.

Albert D.M.E. Osterhaus: ‘We proberen reisgedrag en de seksuele Zijn KNAW-lidmaatschap betekent ook te voorspellen wat ons voor revolutie vergroten de kans op voor Osterhaus onder meer verspreiding van gevaarlijke erkenning van het belang van virusellende te wachten staat’ virussen sterk. En wat zijn de virusonderzoek. Desondanks gevaren van een nieuwe weten- vindt hij de aandacht van de schappelijke ontwikkeling als overheid voor bepaalde gevaren xenontransplantatie? In ieder nog niet voldoende. ‘Een kwart eeuw geleden had ling voort uit interesse voor geval moeten we volgens Het wetenschappelijk hoogtepunt mijn vak, de virologie, het tij dieren; de Rotterdamse dieren- Osterhaus rekenen op een nieuwe in 2001 was voor Osterhaus ‘de tegen. “Weinig meer te doen”, arts-viroloog trachtte bijvoor- zware griep, afkomstig van ontdekking in Rotterdam van het werd er gezegd, “pest, pokken, beeld de gedecimeerde populatie vogels. Een pandemie van het humane metapneumovirus. `Vóór polio: de gevaarlijke virussen zeldzame monniksrobben in de kaliber 1968, 1957 of 1918; bij die ontdekking konden we 20 zijn nagenoeg verdwenen”’, Middellandse Zee te behoeden de laatste vielen overigens veel procent van de acute gevallen vertelt Albert D.M.E. Osterhaus voor een nieuwe virusepidemiea. meer doden dan in de hele Eerste van longontsteking bij kinderen (1948), hoogleraar en hoofd van Maar een belangrijker motief is Wereldoorlog. ‘Maar vergeet niet niet verklaren. Nu is de puzzel de afdeling virologie van het het feit dat de dierenwereld de dat er ook nu ieder jaar meer bijna compleet’. Erasmus MC Rotterdam. Helaas belangrijkste bron is van de griep- dan verkeersdoden vallen.’ Voor bijeenkomsten van de KNAW is het tij gekeerd. ‘De wereld recente grote virusuitbraken bij De virologie staat de laatste heeft de viroloog tot op heden werd vervolgens geconfronteerd de mens. maanden in het centrum van de niet zoveel tijd gehad. ‘Omdat met heel nieuwe ziekten, aids ‘We proberen ook te voorspellen mediabelangstelling door de mijn agenda altijd al een half bijvoorbeeld en de gekkekoeien- wat ons voor virusellende te dreiging van biologische aansla- jaar vooruit is volgepland.’ Maar ziekte.’ wachten staat’, vervolgt gen. Moeten vaccins tegen hij is zeker van plan energie in de Osterhaus’ aandacht is vooral Osterhaus. Weinig goeds, denkt ‘verdwenen’ ziekten als pokken KNAW te gaan steken, zegt hij. gericht op ‘virussen die tussen hij, want allerlei veranderingen massaal worden ingeslagen, is Mits zijn gouden stelregel niet verschillende diersoorten, in onze samenleving, zoals een van de vragen waar wordt overtreden: ‘Maximaal waaronder de mens, oversprin- urbanisatie, intensivering van de Osterhaus zich momenteel over dertig procent van mijn tijd be- gen.’ Deels komt zijn belangstel- landbouw, ons wereldwijde buigt. steden aan reizen en vergaderen.’

Nieuw bij de Afdeling Natuurkunde 41 Adviesraden van In het kader van de invoering van de ministerie is ingesteld die een rode draad bachelor/masterstructuur faciliteert sinds moeten ontwerpen waarlangs het vak de Akademie september 2000 de acc het proces om op het scheikunde in het voortgezet onderwijs vorm terrein van de chemie en de chemische tech- kan worden gegeven. Voorzitter acc en nologie te komen tot afstemming en coördi- voorzitter cbb zijn benoemd tot respectieve- Akademie Commissie voor de natie van de onderwijsprogramma’s in de lijk voorzitter en vice-voorzitter van die Chemie bachelor- en masterfase. Daartoe hebben in commissie. Ontwikkelingen het verslagjaar onder voorzitterschap van de Op initiatief van o.a. de acc is het ministerie In het in juli 2000 verschenen rapport van de acc vier overleggen plaatsgevonden met de van Economische Zaken in 2001 het project onderwijsvisitatiecommissie scheikunde en onderwijsdirecteuren/-decanen van de tien ‘Arbeidsradar Chemie voor Academici’ scheikundige technologie wordt aan de hand opleidingen. Dit heeft geleid tot de formule- gestart. Dit project moet uitmonden in een van de per jaar lagere instroomcijfers ring van de eindtermen van de bachelor- rapport waarin een groot aantal maatregelen voorspeld dat bij eenzelfde voortdurende opleidingen scheikunde/scheikundige wordt voorgesteld om te komen tot een daling in het jaar 2005 de instroom van technologie en moleculaire wetenschappen. oplossing van geconstateerde kwantitatieve studenten scheikunde praktisch tot nul De acc heeft ingestemd met het verzoek van en kwalitatieve knelpunten op de arbeids- gereduceerd zou zijn. Deze voorspelling, naar de Kamer Scheikunde van de vsnu om ook markt van universitair opgeleide chemici en de voorzitter van de visitatiecommissie, ook ten aanzien van de taakverdeling/concentratie chemisch technologen. De acc heeft in het wel ‘het axioma van Stouthamer’ genoemd, van de masteropleidingen een initiërende rol verslagjaar deel uitgemaakt van de begint zo langzamerhand bewaarheid te te spelen en zal in 2002 het overleg met de begeleidingscommissie van dit project. Het worden. Acties om dit tij te keren hebben tien opleidingen voortzetten. rapport wordt begin 2002 uitgebracht. In dit kader heeft de acc in 2001 eveneens geen effect gehad. Nieuwe studierichtingen In het verslagjaar is de acc o.a. in het kader nauw samengewerkt met de werkgroep en opleidingen met in hoofdzaak een van het Overleg Chemie Nederland, maar ook Convenanten Natuurwetenschappen van de chemische signatuur worden geïntroduceerd, bilateraal, veelvuldig de discussie aangegaan vsnu die in reactie op een verzoek van de maar of deze in staat zullen zijn de daling met vertegenwoordigers van de Vereniging minister convenanten opstelt op het terrein binnen de disciplines scheikunde op termijn van de Nederlandse Chemische Industrie van de wiskunde, natuurkunde en scheikunde. te compenseren is nog maar de vraag. Ook (vnci). Hoofdonderwerp was veelal de mate In die convenanten moeten de toekomstige binnen de hbo-opleidingen chemie en che- van de door de industrie gewenste invloed op taakverdeling/concentratie en samenwer- mische technologie, waarvan er al enkele de de richtingen die het universitaire onderzoek kingsverbanden tussen de diverse opleidingen laatste jaren gesloten zijn, is de instroom- inslaat. Deze discussies hebben in het per discipline worden uitgebouwd en situatie niet anders. De negatieve gevolgen verslagjaar niet tot overeenstemming geleid. geconcretiseerd. van deze continue daling van de instroom Daarnaast zijn aan de orde geweest de voor het hoger onderwijs en wetenschappelijk Wat betreft de huidige profilering en samen- plannen van de vnci om het volgen van een onderzoek en voor de (relatie met de) werkingsverbanden van de tien opleidingen studie scheikunde aantrekkelijker te maken. chemische industrie kunnen aanzienlijk zijn. zal de acc in 2002 een document uit brengen Stevige kritiek heeft de acc daarbij geuit op De activiteiten van de Akademie Commissie waarin per opleiding de onderzoekszwaarte- het besluit van de vnci om wijzigingen aan te voor de Chemie in het verslagjaar hebben in punten worden vermeld, waarin duidelijk tot brengen in haar studiebeurzenprogramma hoofdzaak een relatie gehad met de aan die uiting wordt gebracht waar de universitaire voor tweede en derdejaarsstudenten en over dalende instroom verbonden consequenties. chemie en chemische technologie in Neder- de wijze waarop de Nederlandse chemische Belangrijkste activiteiten land voor staat en op welke wijze wellicht tot industrie omgaat met verzoeken uit universi- Voor de acc eindigde in mei 2001 de termijn verdere concentratie en accentuering van taire kring voor sponsoring van wetenschap- van 5 jaar waarvoor zij in 1996 was ingesteld. aandachtsgebieden kan worden gekomen. Dit pelijke bijeenkomsten in Nederland. Een De door de acc opgestelde zelfevaluatie van document moet dus ook voor de niet-direct reactie op de brief die de acc daarover haar werkzaamheden vanaf 1996 heeft medio bij de universitaire chemie betrokken actoren, geschreven heeft, heeft zij nimmer ontvan- 2001 tot de beslissing geleid de acc in een zoals de chemische industrie en de overheid, gen. vernieuwde samenstelling opnieuw voor een voldoende duidelijk tot uiting brengen op termijn van vijf jaar in te stellen. welke wijze het Nederlandse chemie- Akademie Raad voor de Wiskunde De acc zal haar streven voortzetten om de onderwijs en -onderzoek zich in de afgelopen jaren heeft geprofileerd. Ontwikkelingen kanalen naar andere spelers in chemisch De wiskunde kampt al enige tijd met een Nederland wijd open te houden. In samenwerking met de Commissie voor de situatie met scherpe contrasten. In onze Dit dient echter niet ten koste te gaan van de Biochemie en de Biofysica (cbb) heeft de maatschappij spelen steeds complexere zelfstandige inhoudelijke koers van de acc en acc in 2001 enkele initiatieven ontplooid om vraagstukken waardoor in vele sectoren om het naar zichtbaar blijven van haar eigen de door iedere betrokkene gewenste herzie- wiskundige modellen wordt gevraagd om inzichten. ning van het eindexamenprogramma voor het beter met die complexiteit om te kunnen Het acc-bestuur heeft medio 2001 een scheikunde-onderwijs op havo en vwo van gaan. Deze mathematisering van de samenle- gesprek gehad met de Stichting Duurzame de grond te krijgen. Op voorstel van beide ving, en de daarmee verbonden wetenschap- Chemie Ontwikkeling over de mogelijkheden adviesraden heeft het Akademie-bestuur de pelijke disciplines, vereist een hiermee voor een verkenning op het terrein van de staatssecretaris van Onderwijs, mw. voortschrijdende kennisontwikkeling binnen duurzame chemie. De ‘nieuwe’ acc kent een Adelmund, dringend verzocht een uitweg in de wiskunde en het opleiden van voldoende aantal leden met expertise op het terrein van de ontstane impasse te zoeken. Deze activi- wiskundigen. Dit staat in schril contrast met duurzaamheid. Met hen zal de acc in 2002 teiten hebben er uiteindelijk in geresulteerd het geringe aantal wiskundigen dat thans een voorstel voor een verkenning nader dat begin 2002 een commissie door het wordt opgeleid. uitwerken.

42 Advies Deze ontwikkelingen vormden voor de met name in de hogere posities aan de opleidingen een volwaardige opleiding kan Akademie Raad voor de Wiskunde enige tijd universiteiten – te verhogen, nog andere blijven bieden, terwijl ze haar onderzoek con- geleden aanleiding om een advies op te maatregelen kunnen worden voorgesteld. centreert binnen een beperkt aantal thema- stellen met als doel aanbevelingen te doen Om de afstemming te bevorderen tussen de tisch ingevulde onderzoeksprogram-ma’s, die aan diverse actoren om de uitdagingen diverse organisaties die actief zijn op het elk inhoudelijk versterkt worden door een adequaat tegemoet te kunnen treden en de terrein van wiskunde onderzoek en onderwijs lokaal kader van aanpalend universitair en negatieve trends een halt toe te roepen. is in het verslagjaar een informeel ‘Voorzit- para-universitair onderzoek. Door hun com- Belangrijkste activiteiten tersoverleg Wiskunde’ van start gegaan. plementariteit vormen deze onderzoekspro- Het werk van de Raad stond voor een Hierin participeren de voorzitters van de gramma’s – het rapport onderscheidt er 24 – belangrijk deel nog in het teken van de Akademie Raad voor de Wiskunde (knaw), een landelijk kader, vormgegeven in een bevordering van de implementatie van de de Advies Commissie Wiskunde (van het gb- zevental onderzoeksthema’s. aanbevelingen in 1999 door de knaw e van nwo), de Kamer Wiskunde (vsnu), het Vanuit de Biologische Raad wordt de imple- uitgebrachte verkenningsrapport De toekomst Wiskundig Genootschap, het Overleg Onder- mentatie van de diverse aanbevelingen actief van het wiskunde-onderzoek in Nederland zoekscholen Wiskunde, de Nederlandse bevorderd. Hierbij wordt samengewerkt met (twon). Onderwijscommissie voor de Wiskunde en de daarvoor in aanmerking komende organen, waaronder het Decanenoverleg Biologie. Dat Een belangrijke ontwikkeling in dat kader Nederlandse Vereniging van Wiskunde- de ontwikkeling en imple-mentatie van een vormde het werk van het in jaar 2000 gestarte leraren. Dit overleg is door de deelnemers als dergelijke nationale visie zinvol is en wordt Overleg Onderzoekscholen Wiskunde (oow). zinvol ervaren en zal voortaan regelmatig geapprecieerd, is onder meer gebleken uit In het oow participeren de wiskundige, worden gehouden. vragen die door Tweede-Kamerleden zijn ge- landelijk georganiseerde, onderzoekscholen, steld naar aanleiding van reorganisatie plan- alsmede enkele nauw verwante onderzoek- Biologische Raad nen van de Universiteit Leiden, onder verwij- scholen. Om de samenwerking ‘op de Ontwikkelingen zing naar het rapport Biologie: een vitaal werkvloer’ verder te versterken zijn ook De biowetenschappen hebben de afgelopen belang. vertegenwoordigers van nwo en de Kamer jaren een prominente plaats gekregen, met Een belangrijk aandachtspunt voor de Raad Wiskunde van de vsnu bij het oow uitgeno- name waar het gaat om de verwachtingen die vormt de invoering van de bachelor-masters- digd. Regelmatig wordt het arw bestuur bestaan rond de oplossing van centrale tructuur, i.c. de aansluiting daarbij op de geïnformeerd over en zonodig betrokken bij maatschappelijke vraagstukken zoals licha- aanbevelingen in het rapport Biologie: een het werk van het oow. In het begin van 2002 melijke en geestelijke gezondheid, voedsel- vitaal belang. zal het oow een nota presenteren die onder voorziening, leerprocessen, natuur- en meer voortbouwt op het twon rapport. In de milieubeheer. Het is dan ook van groot Vanuit de Raad zijn ook bijdragen geleverd nota zal onder meer worden aanbevolen om belang dat de kern van de biologie voldoende aan de in 2001 gestarte knaw verkenningen een groot deel van het wiskundig onderzoek krachtig is om zich goed te kunnen blijven ‘Biogeologie’ en ‘Natuurkunde van Levende langs een aantal thema’s te structureren onder ontwikkelen en vanuit haar centrale positie Materie’. Eerstgenoemde verkenning wordt in het koepelthema ‘Wiskunde op Raakvlak- ook de meer perifere wetenschapsgebieden en samenwerking met de Raad voor Aarde en ken’. Het betreft hier niet alleen raakvlakken andere afnemers te kunnen blijven voeden Klimaat uitgevoerd, in de commissie van tussen diverse wiskundige specialisaties, met nieuwe inzichten, al dan niet in solide laatstgenoemde verkenning participeren twee maar vooral ook raakvlakken met andere samenwerkingsverbanden. Vanuit deze optiek (voormalige) leden van de Biologische Raad. disciplines. Een en ander zou tevens gepaard heeft de Raad de afgelopen periode een aantal Diverse ontwikkelingen hebben de Raad aan moeten gaan met een financiële injectie. belangrijke rapporten het licht doen zien. Zo het eind van het verslagjaar doen besluiten Voortbouwend op de recente rapporten heeft is in 1997 het verkenningsrapport Biologie: om door een kleine ad hoc Commissie de Raad gesproken over het voorbereiden van het leven centraal door de knaw uitgebracht Onderwijs onder voorzitterschap van de heer mogelijke nieuwe verkenningen. Ook hierbij en in het verslagjaar het vervolg daarop: K.Th. Boersma een advies te laten voorberei- staat interdisciplinaire samenwerking hoog in Biologie: een vitaal belang. In de rapporten den over het onderwijs in de biologie ‘van te vaandel van de Raad. staat nationale samenwerking, naast lokale en vier tot achttien jaar’. Dit advies wordt in de loop van 2002 aan de Raad voorgelegd, waar- De ontwikkelingen in het onderwijs, zowel in regionale zwaartepuntvorming, centraal. De na waarschijnlijk eind 2002 een symposium het voortgezet en het hoger onderwijs, blijven ontwikkelingen rond de invoering van een zal worden georganiseerd om met de diverse de aandacht van de Raad vragen. Het gaat bachelor-masterstructuur in het hoger onder- relevante partijen te overleggen over de te hierbij om kwesties zoals de herziening van wijs zijn hierbij nadrukkelijk betrokken. zetten vervolgstappen. de ‘tweede fase’ in het voortgezet onderwijs, Belangrijkste activiteiten het voor de wiskunde (veelal te lage) aantal Aan het einde van het jaar 2000 heeft de Adviezen en rapporten contacturen tussen docent een leerling in het Commissie Disciplineplan Biologie onder – Biologie: een vitaal belang. Strategische ‘studiehuis’ en de invoering van de bachelor- voorzitterschap van de heer E.J.J. van Zoelen visie op de universitaire biologie in Neder- masterstructuur in het hoger onderwijs. haar rapport afgerond. Na enige aanvullingen land, knaw, 2001. Een bijzonder punt van aandacht vormt de in overleg met het knaw bestuur is het – Intern (aanvullend) advies over het te geringe participatie van vrouwen in het wis- rapport begin 2001 door de knaw gepubli- voeren beleid inzake het ruimte-onderzoek, kunde onderzoek. De Raad zal een commissie ceerd en aangeboden aan de diverse in het maart 2001. instellen om te bezien of er naast de initiatie- rapport onderscheiden actoren, waaronder de ven die de afgelopen tijd reeds zijn genomen minister van ocenw. Een van de hoofdpunten (zoals de door nwo gecoördineerde program- van het rapport betreft de profilering van de ma’s aspasia en meervoud) om het aantal diverse universiteiten. Uitgangspunt hierbij is vrouwen dat werkzaam is in de wiskunde – dat elk van de zeven universitaire biologie-

43 Commissie voor de Biochemie wetenschappen van nwo over de inhoud van verlengen tot vijf jaar. In de bachelorfase dient en de Biofysica de concept-strategienota van dit gebied. een brede academische vorming aangeboden te Gevoegd bij de in het jaar 2000 gevoerde worden, in de masterfase zou het accent Ontwikkelingen gesprekken met andere nwo-Gebiedsbesturen moeten liggen op het aanleren van weten- Het kan het niemand ontgaan zijn tot welke kan geconcludeerd worden dat het rapport schappelijke vaardigheden. Er wordt uitgegaan nieuwe wetenschappelijke mogelijkheden, ‘Bio-exact’ positief is ontvangen en goed van drie soorten masteroplei-dingen: maat- uitdagingen en potentiële toepassingen de gebruikt is voor de opstelling van de schappelijke, educatieve en disciplinair/ stormachtige ontwikkelingen op het terrein strategienota van nwo en die van diverse wetenschappelijke. van de genomics aanleiding kunnen geven. Gebieden. Ook voor de opstelling van de eind Biochemie en biofysica staan aan de basis Belangrijkste activiteiten 2000 verschenen ‘Integrale Beleidsnota daarvan en het onderzoek op die terreinen zal De door de Commissie Geesteswetenschap- Biotechnologie’ van de regering is gebruikt grote veranderingen ondergaan. Daartegen- pen ingestelde Adviescommissie Kleine gemaakt van het cbb-rapport. over staat in de toenemende mate de zorg Letteren kwam in 2001 enkele malen bijeen. over de voortdurende afnemende belangstel- Zoals reeds gemeld onder de Akademie Dit resulteerde in het advies Vensters op de ling van aankomende studenten om een Commissie voor de Chemie hebben acc en wereld. De studie van de zogenoemde Kleine universitaire opleiding wiskunde, natuur- cbb in 2001 enkele initiatieven ontplooid om Letteren in Nederland, dat in het voorjaar van kunde of scheikunde te gaan volgen en in de gewenste herziening van het eindexamen- 2002 is verschenen. samenhang daarmee over de ontwikkelingen programma voor het scheikunde-onderwijs op De Commissie Geesteswetenschappen binnen het voortgezet onderwijs. Genoemde havo en vwo van de grond te krijgen. onderschrijft het ‘concept Universiteit disciplines staan met de biologie aan de basis De cbb heeft eind 2001 afspraken gemaakt Nederland’. Samenwerking is immers een van het biochemische en biofysische onder- met de Vereniging voor Biofysica en stimulans om het eigen vakgebied te profile- zoek. De afnemende belangstelling wordt Biomedische Technologie teneinde te ren en kwalitatief te versterken. Zij hoopt met enigszins gecompenseerd door de instelling waarborgen dat de cbb en Vereniging over en het advies van de Commissie Kleine Letteren van nieuwe opleidingen, zoals moleculaire weer beter geïnformeerd en betrokken kunnen de decanen in grote lijnen te kunnen steunen. (levens)wetenschappen, medische natuurwe- worden inzake elkaars activiteiten. In overleg De Commissie Geesteswetenschappen is er tenschappen en ‘life sciences and technology’ met de Vereniging is verder besloten de heer eveneens van overtuigd dat een tweejarige en de aanzienlijke belangstelling van de R. van Grondelle voor te dragen voor het masteropleiding noodzakelijk is en dat aankomende student voor die opleidingen. lidmaatschap van de iupab-Council. Zijn onderzoekscholen betrokken dienen te Naar het uiteindelijke saldo van deze verkiezing vindt plaats op de in april 2002 in worden bij de invulling van de wetenschappe- ontwikkelingen blijft het echter gissen. Argentinië te houden driejaarlijkse General lijke variant. Zij zal in de toekomst conferen- Belangrijkste activiteiten Assembly van de iupab ties beleggen over onderzoekscholen in het In mei 2001 eindigde de termijn van 5 jaar algemeen en hun betrokkenheid bij de waarvoor de cbb was ingesteld. De cbb stelde Commissie Geesteswetenschappen opleiding van onderzoekers in het bijzonder. een zelfevaluatie op aan de hand van een Ontwikkelingen In het najaar van 2001 organiseerde de aantal door het Afdelingsbestuur Natuur- De interesse voor de traditionele letteren- Commissie Geesteswetenschappen de eerste kunde gestelde vragen. Besloten is de cbb studies is de laatste jaren afgenomen. conferentie over samenwerking tussen opnieuw, in een vernieuwde samenstelling, Voorheen middelgrote opleidingen behoren wetenschapsgebieden. De ontwikkelingen voor een termijn van vijf jaar in te stellen. nu vaak tot de kleine letteren. Daarentegen zijn interessant, maar roepen ook de nodige Eind 2001 werd door de cbb een werk- mogen nieuwe Algemene Letterenstudies zich vragen op. Leidt samenwerking tot funda- programma aangeboden aan het Afdelings- verheugen in een toenemend aantal studen- menteel nieuwe inzichten en zijn de theoreti- bestuur Natuurkunde. De cbb ruimt een ten. Deze studies hebben inter- en multidisci- sche uitgangspunten solide? En mocht deze belangrijke plaats in voor het verbeteren van plinair onderzoek gestimuleerd, waardoor ontwikkeling zich voortzetten, is de be- het begrip voor en het imago van de natuur- andere wetenschapsgebieden zijn ontstaan. staande institutionele inbedding (een verde- en technische wetenschappen in de maat- Geesteswetenschappers werken niet alleen ling in faculteiten) dan niet aan vernieuwing schappij, en in het bijzonder in het onderwijs. samen binnen het eigen gebied, maar ook toe? Dit met de bedoeling te komen tot maatrege- steeds meer met onderzoekers uit de gamma- Tijdens de eerste conferentie stonden deze en len en initiatieven die leiden tot een verho- en bètasector. andere vragen centraal met betrekking tot de ging van de belangstelling van jongeren en De letterendecanen beschrijven deze ontwik- interdisciplinaire gebieden cognitie- van de instroom van studenten, en tot een keling in het in 2001 verschenen Convenant wetenschap, informatiewetenschap en verbetering van de arbeidsmarktpositie en het 2000+: nadere invulling, toelichting en theologie en natuurwetenschappen. In 2002 carrièreperspectief van degenen die na de uitwerking. Zij relateren haar aan veranderin- wordt een conferentie georganiseerd over de studie of promotie uitstromen. gen in de maatschappij en conservering van zogenaamde culturele studies. Ook het Het overleg met het bestuur over het werk- alle klassieke disciplines per universiteit is onderwijs in de Algemene Letteren zal dan programma is nog niet afgerond. daarom ongewenst. Nauwere samenwerking onderwerp van discussie zijn. Het onder de aandacht brengen van de tussen de faculteiten zal in de toekomst nodig De Commissie Geesteswetenschappen aanbevelingen en conclusies van het eind zijn. Zij spreken over het ‘concept Universi- besteedde in 2001 wederom aandacht aan 1999 verschenen cbb/knaw-rapport ‘Bio- teit Nederland’. verkenningen op deelgebieden van de geesteswetenschappen. Over de implemen- exact. Mondiale trends en nationale positie in Ook de invoering van het bachelor-master- tatie van het verkenningsadvies theologie biochemie en biofysica’ vroeg in het begin systeem maakt een nieuwe positiebepaling werd extern overleg gevoerd en een subcom- van het verslagjaar nog de aandacht van de noodzakelijk. Zij zal, om het tij van lage missie werkte verder aan een verkennings- cbb. Zo heeft er overleg plaatsgevonden met rendementen te keren, aangegrepen moeten advies over de beoefening van de filosofie. het Gebiedsbestuur Aard- en Levens- worden om de duur van de letterenstudies te

44 Advies Door een andere subcommissie werden de minister van Volksgezondheid, Welzijn en instellen van de adviesraad. Daarbij werd voorbereidingen getroffen voor de verkenning Sport (vws) verzocht haar invloed aan te aangetekend dat de omvang van de Commis- taalkunde en letterkunde, waarvan de start- wenden. Ook de voorzitter van Coreper 1 sie beperkt zal worden tot vijfentwintig, op conferentie op 14 maart 2002 zal plaatsvin- werd benaderd. Helaas werd de richtlijn eind persoonlijke titel, benoemde leden. Ook den. januari 2001 aangenomen. Alleen onderzoek zullen de leden van de sectie Geneeskunde In het najaar van 2001 is door de Commissie met minderjarigen valt niet onder het verbod. niet meer automatisch lid zijn van de Geesteswetenschappen gesproken over de In november 2001 werd het ‘Report on the Commissie. Op verzoek van de Commissie is herijking tweede fase havo/vwo. De reductie ethical, legal, economic and social tevens besloten om de naam te wijzigen in van het aantal moderne vreemde talen en de implications of human genetics’, dat opge- Raad voor Medische Wetenschappen. Op 12 positie van het vak Nederlandse taal-en steld is door de Temporary Committee on november 2001 is de Raad door de Verenigde letterkunde zijn punten van zorg. De ko- Human Genetics and Other New Techno- Vergadering van beide Afdelingen van de mende jaren zullen de ontwikkelingen rond logies in Medicine (Commissie Fiori), in het knaw ingesteld. de invulling van een nieuwe tweede fase Europees Parlement in stemming gebracht. In Belangrijkste activiteiten nauwlettend worden gevolgd. dit rapport werd een compleet verbod voorge- Vanuit de zorg dat steeds minder artsen steld op alle vormen van kloneren (inclusief geïnteresseerd zijn in het doen van Raad voor Medische therapeutisch kloneren), op eu-financiering biomedisch wetenschappelijk onderzoek, is in Wetenschappen van stamcelonderzoek met restembryo’s, en samenwerking met het Gebied Medische op prenatale screening van pre-implantatie Wetenschappen/nwo een analyse gedaan naar Ontwikkelingen embryo’s. Zowel knaw als nwo hebben het het aantal artsen dat een promotieonderzoek In 2001 speelden op Europees niveau Europees Parlement opgeroepen de richtlijn heeft uitgevoerd in de afgelopen 10 jaar. Op verscheidene juridisch-ethische zaken. In in deze vorm niet te accepteren. Op 29 basis van deze analyses bleek dat een dalende januari dreigde een eu-richtlijn Good november werd het rapport, met 37 stemmen belangstelling van arts-onderzoekers voor Clinical Practice te worden goedgekeurd over voor en 316 stemmen tegen, verworpen. wetenschappelijk onderzoek (nog) niet te de uitvoering van klinisch geneesmiddelen- Op 1 mei 2001 kwam een einde aan de bewijzen is. Op een themamiddag in april onderzoek. Deze richtlijn verbiedt bepaalde vijfjarige instellingsperiode van de Commis- werd over de resultaten van de analyse vormen van onderzoek met wilsonbekwamen sie Geneeskunde. De Commissie heeft een gediscussieerd in samenhang met een en staat daarmee op gespannen voet met de zelfevaluatie over de periode 1995-2000 onderzoek van het Centraal Planbureau naar Nederlandse wetgeving ter zake. knaw en de uitgevoerd Op basis daarvan heeft het bestuur de belangstelling van studenten voor een Nederlandse organisatie voor Wetenschappe- van de knaw besloten tot het opnieuw wetenschappelijke loopbaan en in samenhang lijk Onderzoek (nwo) hebben gezamenlijk de

‘Het mooiste Studium Generale eitje in; haar nakomeling eet het papillen blijken de wespen exact wetenschappelijk Nederland zich dat er is’, noemt Joop C. van plaaginsect vervolgens van te kunnen proeven hoeveel eitjes gelukkig ook dat genomics- Lenteren (1945) de KNAW. binnenuit op. Chemische bestrij- er al inzitten.’ Tot ieders verba- onderzoek in het bredere kader De Wageningse hoogleraar ecolo- dingsmiddelen zijn niet meer zing kunnen de piepkleine sluip- van omgevingsinvloeden ge- gische entomologie vindt het dan nodig. wespjes ook leren. ‘Als ze op een plaatst moet worden.’ ook een ‘luxe’ dat hij tot lid is Door de sluipwesppopulaties in bepaalde plant eenmaal een Wetenschappelijk dieptepunt in uitverkoren. ‘Als ik in Nederland kassen te bestuderen kon Van prooi gevonden hebben, door- 2001 vond Van Lenteren de ben, ga ik elke maand trouw naar roman ‘Geheime Kamers’ van de vaste lezingen. Daar maak ik Joop C. van Lenteren: ’Veel weten- Jeroen Brouwers. `Een schitte- tijd voor vrij.’ rend boek, maar Brouwers Van Lenteren is deskundige op schappers laten zich nauwelijks zien of schrijft erg negatief en bitter over het gebied van ‘gedragsecologie horen, waardoor het wetenschappelijk wetenschappelijk onderzoekers. en populatiedynamiek’ van argument in discussies vaak te weinig Ik ga niet verklappen hoe; mijn dieren. Ofwel: hoe ontwikkelen naar voren komt’ collega’s moeten het boek zelf zich de aantallen roof- en prooi- maar lezen.’ dieren in ruimte en tijd. `Zo ben Binnen de KNAW wil Van Lenteren ik uiteindelijk in de sluipwespen zich onder meer gaan inzetten gerold’, vertelt Van Lenteren. Lenteren zijn theoretische model- zoeken ze voortaan voornamelijk voor de emancipatie van de `Die diertjes zijn ideaal om len in de praktijk toetsen. Van die plantensoort; een voorbeeld wetenschapper in de grote populatiedynamiek te bestude- Lenteren ontdekte daarbij tevens van associatief leren.’ maatschappelijke debatten zoals ren.’ dat sluipwespen kunnen tellen. ‘In Wetenschappelijk hoogtepunt in die over genetische manipulatie. Sluipwespen zijn het symbool een plaaginsect kan maximaal één 2001 is volgens Van Lenteren de ‘Veel wetenschappers laten zich geworden van biologische sluipwesp tot ontwikkeling komen. ontdekking in Nederland van nauwelijks zien of horen, ongediertebestrijding. In vele Als sluipwesp kun je een eitje dus eco-genomics. ‘In onze buurlan- waardoor het wetenschappelijk Nederlandse kassen jagen deze het best leggen in een larve den Engeland en Duitsland werd argument in discussies vaak te beestjes op gevreesde plaaginsec- zonder eitjes of met zo min moge- al flink geïnvesteerd in eco- weinig naar voren komt.’ ten. De wesp plant er haar eigen lijk andere eitjes. Met hun smaak- genomics. Maar nu realiseert

Nieuw bij de Afdeling Natuurkunde 45 met een studie naar de arbeidsmarkt voor – Briefadvies aan de minister van vws inzake schoolboeken in de Basisvorming, anw, en het jonge wetenschappers van de Universiteit eu-richtlijn Good Clinical Practice, januari Tweede Fase onderwijs. De werkgroep beoogt Maastricht. Een publicatie van de analyse is 2001 haar bevindingen in 2002 onder de aandacht te in voorbereiding. – Briefadvies aan voorzitter Coreper 1 inzake brengen van uitgeverijen van de lesmethodes. In juni werd een ‘invitational meeting’ eu-richtlijn Good Clinical Practice, januari Verder vertegenwoordigt een werkgroeplid de gehouden waarin het rapport ‘The societal 2001 ‘Aarde op school’ binnen de in september impact of applied health research: towards a – Briefadvies aan Europees Parlement inzake ingestelde Commissie Aardrijkskunde van het quality assessment system’ werd besproken Report on the ethical, legal, economic and Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig door wetenschappelijk onderzoekers en social implications of human genetics, Genootschap (knag) die als doel heeft experts op het terrein van kwaliteits- november 2001 staatssecretaris Adelmund van ocenw te beoordeling van onderzoek. In dit rapport, – Briefadvies aan de ministers van ocenw en adviseren over de inhoud van het opgesteld door de subcommissie vws inzake opleidingsplaatsen voor artsen, aardrijkskundeprogramma van de Tweede Gezondheidszorgonderzoek, worden moge- december 2001 Fase havo/vwo. lijke indicatoren voor de evaluatie van ‘Voorstudie Verkenning Biogeologie’ maatschappelijke impact van toegepast Raad voor Aarde en Klimaat In overleg met de Biologische Raad (br) is gezondheidsonderzoek besproken. Tevens Ontwikkelingen besloten gezamenlijk een werkgroep ‘Voor- wordt een methodologie voor de beoordeling De Raad voor Aarde en Klimaat heeft zijn studie Verkenning Biogeologie’ te vormen. ervan geschetst. Het rapport is in het bijzon- activiteiten in het kader van de eerder Deze werkgroep is op verzoek van br en rak der gericht op het deelgebied gezondheids- gekozen inhoudelijke thema’s ‘de geschiede- door het knaw bestuur ingesteld en bestond zorgonderzoek, maar veel van de overwegin- nis van het leven’, ‘water’ en ‘aardweten- uit acht leden, waaronder drie br- en vier gen en aanbevelingen zijn van belang voor schappen in het Voortgezet Onderwijs’ rak-leden. het toegepaste gezondheidsonderzoek in het voortgezet. Deze initiatieven zijn verder De biogeologie houdt zich bezig met het algemeen. De voorgestelde evaluatie van de uitgewerkt tot een inventarisatie van het beschrijven, kwantificeren en begrijpen van maatschappelijke impact van toegepast aardwetenschappelijk onderwijs binnen het interacties van abiotische (fysische en gezondheidsonderzoek kan in de praktijk Voortgezet Onderwijs en een voorstudie naar chemische) en biotische processen die de goed gecombineerd worden met de reguliere de wens en noodzaak van een knaw- ontwikkeling en dynamiek van het Systeem beoordeling van de wetenschappelijke verkenning Biogeologie. Deze voorstudie, Aarde en de daarin aanwezige biodiversiteit kwaliteit. Een aantal proefevaluaties is nu verrricht door een afzonderlijke knaw reguleren, in het geologische verleden, nu, en wenselijk om de methodologie in de praktijk werkgroep, heeft geleid tot het instellen van in de toekomst. te bewijzen. de Verkenningscommissie Biogeologie in In september rondde de werkgroep haar werk In december 2001 stuurde de knaw een door december 2001 die zich in 2002 zal oriënte- af met een Startnotitie, waarin werd voorge- de Commissie Geneeskunde voorbereide ren op het biogeologisch onderzoek in steld een Verkennings Commissie brief aan de ministers van Onderwijs Cultuur Nederland. Biogeologie in te stellen. Deze Verkenning enWetenschappen (ocenw) en vws over de Voorts is er tijdens de bijeenkomsten van de Biogeologie heeft als doel heeft het identifi- wijze waarop het hoofd geboden kan worden rak gesproken over een eventuele toekom- ceren van de belangrijkste ontwikkelingen aan het dreigend tekort aan artsen in Neder- stige knaw-verkenning Hydrologie, over de binnen het internationale biogeologisch land. In de brief wordt gesteld dat het van mogelijkheden die ices/kis biedt en de rol onderzoek en het strategisch positioneren van groot belang is dat de opleiding tot arts van internationale unies. Samen met het het Nederlandse onderzoek binnen deze wetenschappelijk van karakter blijft. Daarom Koninklijk Nederlands Geologisch Mijn- ontwikkelingen. Het werk van deze wordt gepleit voor een uitbreiding van de bouwkundig Genootschap (kngmg) en nwo/ verkenningscommissie zal moeten resulteren bestaande voorzieningenstructuur binnen de Aard en Levenswetenschappen is het rak- in concrete aanbevelingen aan de overheid, medische faculteiten en academische secretariaat betrokken bij de voorbereidingen andere financiers, universiteiten en onder- ziekenhuizen in een zodanige omvang dat op en de organisatie van het zesde Neder- zoek-instellingen. voldoende toekomstige artsen wetenschappe- lands Aardwetenschappelijk Congres (nac iv) In verband met deze ‘Verkenning Biogeolo- lijk kunnen worden opgeleid. dat op 18 en 19 april 2002 zal plaatsvinden. gie’ die de knaw uitvoert naar het biogeo- Adviezen en rapporten Belangrijkste activiteiten logisch onderzoek in Nederland is eveneens – Zorg voor Onderzoek Naar optimale ‘Aarde op School’ de behoefte ontstaan aan een brede presenta- voorwaarden voor wetenschappelijk onder- De werkgroep ‘Aarde op School’ is anderhalf tie van dit specifieke terrein. Daartoe is een zoek in universitair medische centra Com- jaar geleden ingesteld met als taak een ‘Biogeology Symposium’ voorbereid, dat op missie Geneeskunde/knaw 2001 isbn 90- strategie te ontwikkelen om de aardweten- 7 februari 2002 in het Trippenhuis zal worden 6984-333-1 schappen meer zichtbaar te maken in het gehouden. Zowel de rak als de Biologische – The societal impact of applied health Voortgezet Onderwijs. Als strategie is geko- Raad hebben bijgedragen aan de samenstel- research: towards a quality assessment zen voor een aanpak langs twee wegen: 1) om ling van het programma voor dit symposium. system. Rapport van de subcommissie aardwetenschappen als verplicht domein van De resultaten van het (inter)nationale onder- Gezondheidszorgonderzoek, december 2001 Algemene Natuur-Wetenschappen (anw) zoek rond het thema biogeologie zullen door – Advisering over een conceptversie van de ingevoerd te krijgen en 2) het vak aardrijks- zowel aardwetenschappers als biologen International Ethical Guidelines for kunde in de Basisvorming en het Tweede worden gepresenteerd. Biomedical Research involving Human Fase onderwijs kritisch door te lichten op Subjects van de Council for International aardwetenschappelijke componenten. Organizations of Medical Sciences (cioms), Inmiddels heeft de werkgroep een analyse juli 2001 gemaakt van een aantal veel gebruikte

46 Advies ‘Hydrologie’ Raad voor Natuur- en een dergelijke verkenning. De voorstudie De rak heeft, mede naar aanleiding van de Sterrenkunde toonde aan dat er behoefte bestaat aan een Verkenning Aardwetenschappen (1996) in visie op richtingen in het fysisch onderzoek Ontwikkelingen 2000 het plan opgevat de positie van het die kunnen bijdragen aan het levens- De Raad voor Natuur- en Sterrenkunde heeft hydrologisch onderzoek nader te beschouwen wetenschappelijk onderzoek aan levende in 2001 tweemaal plenair vergaderd. Het op kansen en bedreigingen in de toekomst. systemen. De voorstudie liet ook zien dat bestuur van de Raad is vijf maal in vergade- Het in 2000 opgerichte en autonoom functio- onderzoek aan levende materie vele voor ring bijeen geweest. De Raad heeft aan het nerende Landelijk Hydrologisch Platform fysici interessante vraagstukken kent. begin van het verslagjaar een werkplan heeft een ‘Schets voor een samenhangend Een werkgroep van de Raad schenkt aandacht vastgesteld waarin vier onderwerpen een programma van fundamenteel-strategisch aan de rol die internationale faciliteiten voor central plaats innemen. In de eerste plaats is onderzoek’ opgesteld dat is besproken in de natuurkundig en sterrenkundig onderzoek dat de trekkersrol van een verkenning van de rak. Naar aanleiding hiervan vonden spelen voor Nederlandse onderzoekers. Het natuurkunde van levende materie. Voorts zal verschillende besprekingen plaats met het doel is inzicht krijgen in de omvang van het de rns zich richten op activiteiten die kunnen oog op een eventuele verkenning hydrologie Nederlandse natuurkundige onderzoek dat bijdragen aan het verbeteren van het imago in 2002 of later; een beslissing tot een plaats kan vinden dankzij gebruik van van de natuurkunde. De Raad heeft een kleine voorverkenning hydrologie is echter niet internationale faciliteiten. De Raad hoopt conferentie gewijd aan de rol die de natuur- genomen. Besprekingen over de hydrologie tevens uitspraken te kunnen doen over het kunde kan spelen in het onderzoek naar met het Hydrologisch Platform zullen in 2002 beleid dat wordt gevoerd ten aanzien van energiebronnen en -conversie. De Raad zal worden voortgezet. Nederlandse onderzoeksdeelname aan zich bovendien buigen over de vraag welke apparatuur en satellieten. Adviezen en rapporten rol internationale faciliteiten kunnen spelen De rns heeft zorg voor de continuïteit van het – Startnotitie Verkenning Biogeologie, rapport voor het Nederlandse fysische onderzoek. Werkgroep Voorstudie Verkenning onderzoek op lange termijn vanwege de Belangrijkste activiteiten Biogeologie, september 2001 tanende belangstelling voor natuurkunde bij De rns heeft voorgesteld om in samenwer- – Beschijving van het fundamenteel scholieren in het voortgezet onderwijs. Een king met andere adviesraden een verkenning hydrologisch ondrzoek, interne raknotitie, rns-werkgroep, waarin vertegenwoordigers uit te voeren naar het natuurkundig onderzoek augustus 2001 uit het vwo zitting hadden, heeft een aantal aan levende materie en levende systemen. In opties in eerste opzet gepresenteerd aan de het verslagjaar is een voorstudie uitgevoerd Raad. De Raad heeft besloten in het volgende naar de wenselijkheid en haalbaarheid van

‘Een goede manier om leiders behandeling te geven’, vertelt Maarten L. Simoons:’Juist door van medisch en andersgericht Simoons. ‘Maar het hangt sterk “mislukkingen” is de medische onderzoek te ontmoeten’, af van je persoonlijke kenmerken oordeelt Maarten L. Simoons welke behandeling voor jou de wetenschap heel nieuwe wegen (1946) over zijn KNAW-lidmaat- beste is.’ in geslagen’ schap. Binnen de Akademie wil Een voorbeeld. Neem patiënten hij zich bezighouden met de met een hartinfarct, meestal miljarden euro’s aan Europees veroorzaakt door een stolsel in langzaam. Simoons: ‘Aangezien Dat is heel bijzonder, want onderzoeksgeld die jaarlijks het bloedvat. Door dit stolsel te het voor mensen moeilijk is om normaal zijn die de grootste worden verdeeld. ‘Die verdeling verwijderen, wordt de schade veel gegevens tegelijkertijd te concurrenten van elkaar. Die is te veel politiek gestuurd, beperkt. Dit kan met bepaalde wegen, proberen wij computer- bereidheid tot een dergelijk terwijl de kwaliteit en weten- combinaties van geneesmiddelen, systemen te ontwikkelen om gezamenlijk overleg, dat overi- schappelijke inhoud bepalend of met een Dotterbehandeling en adviezen voor diagnostiek en gens bijzonder zinvol was, krijg moeten zijn. NWO, maar ook stentimplantatie. ‘De keuze hangt behandeling te geven.’ je alleen als academicus voor bijvoorbeeld de Hartstichting en onder meer af het bloedingsrisico Simoons’ wetenschappelijk elkaar.’ het Koningin Wilhelmina Fonds bij een bepaalde patiënt.’ En bij hoogtepunt in 2001 is nogal Onderzoeken die anders uitpak- kijken wel primair naar kwaliteit sommige hartinfarctpatiënten kan opmerkelijk. ‘Bij een bepaald ken dan verwacht, zijn uiteinde- bij de verdeling van hun beter helemaal worden afgezien onderzoek naar geneesmiddelen lijk vaak de vruchtbaarste, meent onderzoeksgeld.’ van behandeling. ‘Namelijk als die bloedplaatjes remmen, kregen Simoons. ‘Ze triggeren het denk- Simoons is hoogleraar cardio- de te verwachten winst klein, en we onverwachte uitslagen: het proces; je moet op zoek naar logie aan de Rotterdamse het risico van de behandeling onderzochte geneesmiddel leidde nieuwe verklaringen. Voor door- Erasmus Universiteit. Onderzoek relatief groot is.’ tot oversterfte in plaatst van de braken op langere termijn is dat naar behandeling op maat van ‘De laatste tien, vijftien jaar sterfte te verminderen. Om er- heel belangrijk. Kijk naar het hartpatiënten is één van voor- hebben we systematisch gezocht achter te komen wat er aan de verleden: juist door “mislukkin- naamste wetenschappelijke naar patiëntenkenmerken die hand was, zijn we met een twin- gen” is de medische wetenschap interesses. bepalend zijn voor de behandel- tigtal wetenschappelijk onderzoe- heel nieuwe wegen in geslagen. ‘Oppervlakkig gezien ligt het keuze.’ Het menselijk beoorde- kers en vertegenwoordigers van De ontdekking van penicilline is voor de hand alle patiënten met lingsvermogen speelt daarbij een een tiental verschillende indus- natuurlijk het bekendste voor- een bepaalde hartziekte dezelfde grote rol. Maar dat verandert trieën om één tafel gaan zitten. beeld.’

Nieuw bij de Afdeling Natuurkunde 47 jaar feitelijke informatie te publiceren over de swr-bestuur heeft besloten in principe slechts Raad voor Technische opleiding en de beroepsmogelijkheden ad hoc commissies in te stellen met een Wetenschappen teneinde voordoordelen over natuur- en specifieke taakstelling. In dat kader heeft het In het verslagjaar heeft overleg plaatsgevon- sterrenkunde te kunnen ontzenuwen. swr-bestuur de Commissie hoger onderwijs den tussen het knaw-bestuur en het bestuur (opgericht in 1995) opgeheven, en de De rns heeft bijgedragen aan de organisatie, van de het Nederlands Forum voor Techniek Commissie Human Dimensions of Global door de K.L. Poll Stichting Onderwijs, Kunst en Wetenschap (nftw) over de wenselijkheid Change Programme (hdp) (opgericht in 1994) en Wetenschappen, van een bijeenkomst over een Raad voor Technische Wetenschappen in opnieuw ingesteld tot 1 mei 2006 met het het imago van exacte vakken in juni. In deze te stellen. Dit overleg heeft er toe geleid dat verzoek aan de hdp-Commissie ruim voor het bijeenkomst heeft een aantal sprekers het in overeenstemming het nftw met ingang einde van de instellingstermijn een zelf- woord gevoerd over de aantrekkelijke en van 1 juli een Raad voor Technische Weten- evaluatie uit te voeren. minder aantrekkelijke kanten van exact schappen (rtw) is ingesteld. De rtw bestaat wetenschappelijke opleidingen. Deze bijdrage Belangrijkste activiteiten uit zeven leden die allen zitting hebben in het van de rns past in het streven het imago van De swr heeft het bestuur van de knaw twee bestuur van de raad. Het werkgebied van de de natuurkunde te verbeteren. voorstellen voor voorstudies ten behoeve van rtw omvat de wetenschapsbeoefening in de In oktober 2001 heeft de Raad de Conferentie mogelijke verkenningen gedaan: ‘Onderzoek technische wetenschappen. ‘Energiebronnen: uitdagingen voor fysici’ naar de sociale, psychologische en juridische georganiseerd. In deze conferentie is de stand gevolgen van toenemende kennis over het Advies Commissie Wetenschap van het onderzoek besproken op gebied van genoom’ en ‘Sociaal-wetenschappelijk global en Ethiek het klimaatonderzoek, zonnecellen, het change-onderzoek’. Het eerst genoemde De Advies Commissie Wetenschap en Ethiek gebruik van waterstof als energiebron, brand- onderwerp wordt door het knaw-bestuur niet (acwe) is in het verslagjaar betrokken stofcellen, windmolens, kernfusie, warmte- geschikt geacht als verkenningsonderwerp. geweest bij de afronding van het voorstel pompen en de transmutatie van kernafval. De voorkeur gaat uit naar een programme- ringsstudie. voor een door knaw, nwo en vsnu gezamen- Adviezen en rapporten lijk in te stellen Landelijk Orgaan voor Daarnaast heeft de swr tijdens zijn plenaire De rns is nauw betrokken geweest bij een Wetenschappelijke Integriteit (lowi). Van de conferentie op 14 en 15 september 2001 een adviesaanvraag van de minister van ocenw instelling van dit orgaan zou een preventieve aantal toonaangevende vertegenwoordigers aan de knaw en nwo over het ruim- werking uit moeten gaan tegen het optreden van de Nederlandse sociologie in Nederland teonderzoek. Het astronomisch ruimte- van wetenschappelijk wangedrag. Het vormt gepolst of het zinvol is een voorstudie onderzoek is van wezenlijk belang voor de tevens een signaal voor de maatschappij dat ‘Sociologie’ uit te (laten) voeren. Het swr- sterrenkunde aangezien buiten de dampkring de wetenschappelijke wereld oog heeft voor bestuur zal de gevoerde discussie evalueren waarnemingen mogelijk zijn die vanaf de de problemen die wetenschappelijk wange- en eventueel een voorstel formuleren voor aarde niet kunnen worden gedaan. Het aard- drag kan veroorzaken en dat het corps van een voorstudie ‘Sociologie’. gericht ruimteonderzoek draagt in belangrijke wetenschapsbeoefenaren in staat is om zelf mate bij aan het begrip van mondiale De swr heeft een ad hoc commissie in het de nodige stappen te zetten om wangedrag tot natuurlijke processen. Het microgewicht- leven geroepen die een swr-advies over het een minimum te beperken. De besturen van onderzoek heeft voor de natuurkunde maar gebruik van sciëntometrisch onderzoek in de drie organisaties hebben het lowi inge- beperkte meerwaarde; voor het onderzoek is sociaal-wetenschappelijk onderzoek voorbe- steld. gewichtsloosheid niet van overwegend reidt. De commissie zal in 2002 verslag belang. Het rns-advies heeft in belangrijke uitbrengen. Commissie Dierproeven, mate bijgedragen aan de formulering van het In het verlengde van het swr-advies Prakti- Transgenese en Biotechnologie knaw-standpunt aangaande het ruimte- sche omgangsvormen met betrekking tot De in 1996 ingestelde Commissie Dier- onderzoek. Dit advies heeft deel uitge-maakt persoonsgegevens, in februari 1999 uitge- van de standpuntbepaling van de ministers- proeven, Transgenese en Biotechnologie bracht aan de minister van ocenw, is – in (cdtb) adviseert over ontwikkelingen, conferentie in het najaar van 2001 waarin het overleg met het ministerie van ocenw, het beleid ten aanzien van de esa is bepaald. resultaten, toepassingen, de aanvaardbaarheid College Bescherming Persoonsgegevens, het en de ethische en maatschappelijke implica- Centraal Bureau voor de Statistiek, en het Sociaal-Wetenschappelijke Raad ties van onderzoek waarbij gebruik wordt Wetenschappelijk Statistisch Agentschap van gemaakt van dieren, genetisch gemodifi- Ontwikkelingen nwo – besloten in 2002 een bijeenkomst te ceerde planten en micro-organismen. De swr is in het verslagjaar gestart met een organiseren met als doel de consequenties Daarnaast heeft de cdtb tot taak het verstrek- gedachtenwisseling over de toepassing van van de Wet Bescherming Persoonsgegevens ken van informatie aan de politie en het brede evaluatiemodellen op het sociaal-weten- (op 1 september 2001 van kracht geworden) publiek over aspecten van het hiervoor schappelijke onderzoek. De discussie heeft onder de aandacht van sociaal-wetenschappe- genoemde onderzoek. zich gecentreerd rond het thema van het lijke onderzoekers te brengen. In het begin van het verslagjaar hebben de gebruik van sciëntometrisch onderzoek in de Het vierde swr-Hendrik Muller Seminaar is beoordeling van sociaal-wetenschappelijk activiteiten van de cdtb zich met name in het najaar van 2001 gehouden onder de geconcentreerd op het overleg met het onderzoek. Een belangrijk punt van discussie titel: ‘Kennis, arbeid en maatschappelijke is of alleen Engelstalige publicaties – al dan ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en dynamiek’. Aan dit Seminaar namen 19 Visserij, niaba, Nederlandse Vereniging van niet peer reviewed – worden meegeteld, of personen deel. bijvoorbeeld ook hoofdstukken in Neder- Dierexperimentencommissies en Commissie landstalige boeken. Adviezen en rapporten Biotechnologie bij Dieren (cbd) over de wij- De swr heeft in 2001 geen adviezen en ze waarop uitvoering gegeven kon worden De swr is opnieuw ingesteld voor de periode rapporten uitgebracht. aan de zgn. Tweede Kamermotie-Swildens. 1 mei 2001 tot 1 mei 2006. Het nieuwe

48 Advies In die motie, eind 2000 aangenomen naar Trippenhuiscommissie van de knaw en de instituutsdirecteuren aanleiding van de bespreking door de Tweede De Trippenhuiscommissie adviseert het terzake. Kamer van de evaluatie van het Besluit bestuur van de knaw over de inrichting en de Aantal vergaderingen in 2001: 5 Biotechnologie bij Dieren, wordt de regering conservering van de stijlvertrekken van het Aantal behandelde protocollen in 2001: 92 verzocht ‘de toetsing, zoals plaatsvindt op Trippenhuis en over het beheer van het Aantal positief geadviseerde protocollen in basis van het Besluit Biotechnologie bij cultuurbezit – zoals kunstvoorwerpen en 2001: Dieren, ook ten aanzien van geïmporteerde collecties – van de Akademie. knaw-instituten: 84 (waarvan 24 na bijstel- transgene dieren te doen plaatsvinden’. De Onder leiding van M. van Roosmalen, ling) regering heeft deze motie overgenomen en architect van de Rijksgebouwendienst, heeft Overige instituten: 8 (waarvan 3 na bijstel- zich daarbij op het standpunt gesteld dat een onderzoek plaatsgevonden naar de ling) gestreefd moet worden naar een ‘vrijwillige’ oorspronkelijke afwerking van de wanden en Aantal ingetrokken protocollen in 2001: 1 importtoets in plaats van naar een wettelijke plafonds in de verkeersruimten van de eerste regeling met een vergunningstelsel. In het verdieping van het rechterhuis van het Wetenschappelijke Raad voor de verslagjaar heeft de cdtb twee concepten van Trippenhuis. Het onderzoek uitgevoerd door Kankerbestrijding het ministerie voor een dergelijke importtoets restaurator E. Verweij en collega’s heeft voor commentaar voorgelegd aan de Colleges De Wetenschappelijke Raad voor de Kanker- geresulteerd in de conclusie dat de zeven- en Raden van Bestuur van de universiteiten bestrijding heeft in 2001 het Bestuur van de tiende eeuwse laag een grijs-bruine kleur en academische ziekenhuizen, de directies Nederlandse Kankerbestrijding/kwf geadvi- moet hebben gehad. Op basis van deze van het nki en tno alsmede de directeuren seerd over 179 nieuwe project-subsidie- bevindingen zal een advies worden geschre- van enkele onderzoeksinstituten die in hun aanvragen voor onderzoek op het gebied van ven en een plan-van-aanpak worden gemaakt onderzoek gebruik maken van transgene kanker. Dit betreft fundamenteel kanker- voor de voltooiing van de restauratie. dieren. Een regeling voor een ethische toets onderzoek, preventie-onderzoek, onderzoek In september was er veel aandacht voor het van de import van genetisch gemodificeerde naar de verbetering van diagnostiek en monument het Trippenhuis. Ten eerste waren dieren was aan het eind van het verslagjaar therapie van kanker. Voor de vaststelling van er de Open Monumentendagen over het niet tot stand gekomen. de kwaliteit van de aanvragen deed de Raad thema ‘wonen’. Het Trippenhuis als voorma- In het verslagjaar heeft de cdtb uitvoering een beroep op onafhankelijke, voornamelijk lig woonhuis van de familie Trip was voor het gegeven aan het in het jaar 2000 gedane buitenlandse deskundigen. Bij gelijke publiek opengesteld. Ten tweede organiseerde verzoek van de minister van Volksgezond- kwaliteit van de projectaanvragen hanteerde het Instituut Collectie Nederland in samen- heid, Welzijn en Sport om inzicht te verde Raad een prioritering voor klinisch werking met de Rijksdienst voor Monumen- schaffen in de resultaten van onderzoek voor kankeronderzoek, onderzoek naar de relatie tenzorg een grote manifestatie over Histori- medische doeleinden met transgene dieren. tussen exogene factoren en het ontstaan van sche Interieurs. In het kader van deze Aan de hand van het archief van de cbd is kanker en onderzoek dat zich richt op manifestatie was een top 100 samengesteld een overzicht opgesteld waaruit geconclu- primaire preventie van kanker, zoals ook van de best bewaarde woonhuisinterieurs in deerd kon worden dat het overgrote deel van aangegeven in zijn beleidsnota 2001-2005. Nederland, die met beschrijvingen zijn de door de cbd beoordeelde projecten Op advies van de Raad werden door het opgenomen in de publicatie Leven in toen: fundamenteel medisch-wetenschappelijk Bestuur van het kwf aan 67 nieuwe projecten Vier eeuwen Nederlands interieur in beeld. onderzoek betreft dat in eerste instantie subsidie verstrekt. Het Trippenhuis is als een van de top 100 gericht is op het vergroten van kennis en De Raad beoordeelde tevens de voortgang interieurs opgenomen in die boek. inzicht dan op therapie. van lopende kwf-projecten, eindverslagen van kwf-projecten, alsmede subsidie- Aan het eind van het verslagjaar is de cdtb Commissie voor de Geschiedenis aanvragen voor persoonsgebonden financie- ingegaan op het verzoek van de ministeries en de Cultuur van de Joden in van Economische Zaken en ocenw om toe te ring voor gepromoveerde artsen werkzaam in Nederland treden tot een commissie die een in opdracht de patiëntenzorg ten behoeve van het opzetten van beide ministeries uitgevoerde evaluatie In november organiseerde de Commissie voor van een eigen klinische onderzoekslijn en moet begeleiden naar de bestaande weten de Geschiedenis en de Cultuur van de Joden voor programmafinanciering voor oncolo- regelgeving op het terrein van de biotechno- in Nederland het negende internationale gisch top onderzoek in de kliniek. logie, met name wat betreft de knelpunten in symposium getiteld ‘Dutch Jewry in a Daarnaast adviseerde de Raad over een groot de uitvoeringspraktijk van die regelgeving. Cultural Maelstrom, 1880-1940’ dat door 130 aantal subsidieaanvragen voor een verdere Dit onderzoek van de regering is aangekon- deelnemers werd bezocht. Het symposium verdieping in kankeronderzoek en de digd in de Integrale Beleidsnota Biotechno- werd in het Trippenhuis gehouden. Veertien behandeling van kanker in binnen- en logie. Het evaluatierapport zal naar verwach- sprekers uit binnen- en buitenland belichtten buitenland, in het kader van het onderwijs en ting in april/mei 2002 verschijnen. thema’s als historiografie, filosofie, vrouwen- opleidingsprogramma van het kwf. emancipatie en de joodse pers binnen het Zoals blijkt uit het voorgaande hebben ook in In 2001 is de beleidsnota van de Wetenschap- Nederlandse jodendom tussen 1880 en 1940. het verslagjaar op nationaal politiek niveau pelijke Raad voor de Kankerbestrijding voor De proceedings van het symposium zullen goede contacten bestaan met o.a de ministe- de jaren 2001-2005 uitgegeven. Deze naar verwachting eind 2002 worden gepubli- ries van lnv en vws. Ook de contacten met beleidsnota vormt tezamen met de beleids- ceerd. de Tweede Kamer hebben in 2001 een nota’s van de andere adviesraden een vervolg gekregen. Zo hebben voorzitter en Dierenexperimentencommissie belangrijke basis voor de in 2002 te verschij- secretaris een informeel overleg gehad met nen beleidsvisie van het kwf voor de jaren P.K. ter Veer, voorzitter van de Vaste Kamer- De Dierenexperimentencommissie houdt 2002-2006. commissie van lnv. toezicht op experimenten op dieren in de Akademie–instituten en adviseert het bestuur

Onderzoekorganisatie

De instituten van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen verrichten fundamenteel onderzoek op de gebieden Levenswetenschappen, Geesteswetenschappen en Wetenschappelijke Informatie. Sommige instituten hebben daarnaast nog een dienst- verlenende functie voor de wetenschap. Zij vormen en beheren biologische of documentaire collecties, verzorgen informatie (in toenemende mate in digitale vorm) voor andere onderzoekers en overige belangstellenden en verschaffen andere faciliteiten voor onderzoek. In het verslagjaar zijn er twee wijzigingen opgetreden in de samenstelling van de instituten. Met ingang van februari 2001 is het meg-centrum knaw volledig opgenomen in de organisatie van het Vrije Universiteit Medisch Centrum te Amsterdam. Voor het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap (knhg) was het verslagjaar het laatste jaar onder de hoede van de knaw. Met ingang van 1 januari 2002 is het knhg overgegaan naar nwo. Het bureau van het knhg is organisatorisch verbonden met het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. In het verslagjaar werden tevens de onderhandelingen omtrent de toetreding van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (nidi) tot de knaw-organisatie succesvol afgerond met het bestuur van dit instituut. In 2002 zal met de minister van ocenw overleg plaats vinden over de financiële condities voor de onderbrenging van het nidi bij de knaw met ingang van 1 januari 2003.

Strategische ontwikkelingen De uitvoering van de in de Strategienota 2000 neergelegde beleidsvoornemens werd voortgezet door de Bestuurscommissie Onderzoekorganisatie (bco). Het accent dat in de strategienota wordt gelegd op drie zwaartepunten binnen de levenswetenschappen - ontwikkelingsbiologie, ecologie en neurobiologie – werd zichtbaar in een aantal inhoudelijke en organisatorische ontwikkelingen. Ten aanzien van alle drie de gebieden geldt dat moleculair biologisch onderzoek en in het bijzonder genomics onderzoek een steeds grotere rol gaat spelen. Er werd hiertoe een nieuw centraal fonds ingesteld voor moleculair biologisch onderzoek en een klankbordgroep met vertegenwoordigers van de drie zwaartepunten. Deze overlegt over de verdeling van de middelen en adviseert de bco. Het fonds is jaarlijks € 450 000 groot. Naast een versterking van dit onderzoek uit eigen middelen werkt de knaw ook samen met andere instellingen om tot projecten, programma’s en laboratoria te komen. In het bijzonder is dit het geval met de universiteit van Utrecht. Ook kunnen voor dit strategische doel middelen worden ingezet vanuit het Vernieuwingsfonds knaw. Ook organisatorisch wordt gewerkt aan een verdere concentratie van de onderzoeks- activiteiten. De drie centra binnen de ecologie werken in toenemende mate samen aan probleemstellingen. Daarnaast geeft de vestiging in aanpalende gebouwen van enerzijds het Hubrecht Laboratorium en het cbs en anderzijds het nih en het ioi aanleiding tot steeds meer samenwerking tussen onderzoekers uit die instituten. In het geval van nih en ioi is in het verslagjaar een belangrijke stap gezet om beide instituten te integreren in één organisatie die werkzaam zal zijn op het gebied van de neurobiologie en het visuele systeem. Het bestuur van de knaw heeft C.J. Wensing, lid adviescommissie Instituten Levenswetenschappen, gevraagd om in overleg met de onderzoekers van beide instituten

51 een voorstel te doen voor een gezamenlijk onderzoeksprogramma op hoofdlijnen, waaruit de meerwaarde voor het onderzoek zou kunnen blijken.

Naast concentratie van activiteiten stimuleert de knaw ook samenwerking in het onderzoek met partners buiten de knaw. Voorbeeld hiervan is de samenwerking van het nioo- cemo met het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (nioz) van nwo. In het verslagjaar werd besloten tot het sluiten van een samenwerkingsconvenant waarin de start van een tweetal samenwerkingsprojecten tussen deze beide instituten is opgenomen.

Ook op het terrein van de geesteswetenschappen en wetenschappelijke informatie werd voortgang geboekt met de versterking van de onderzoekscomponent van instituten. Aan enkele instituten werden extra financiële middelen toegekend om structurele personele versterking te zoeken. Zo werd onder meer het kitlv, dat in het verslagjaar voor het eerst als knaw-instituut functioneerde, in de gelegenheid gesteld enkele nieuwe onderzoekers aan te trekken. Ook zijn de onderzoeksfaciliteiten van het nias, neha, niod, rsc en niwi uitgebreid. Tevens werd een aantal instituten via dotaties uit het vernieuwingsfonds de mogelijkheid geboden om nieuwe onderzoekslijnen te ontwikkelen.

De digitalisering van wetenschappelijke informatie neemt in deze sector een hoge vlucht. Met name door de invloed van het Internet wordt de website of het information portal steeds meer het centrale knooppunt van de interne en externe communicatie. De gevolgen hiervan, zowel voor de website zelf als voor de onderliggende gegevensbestanden en ook uiteindelijk voor de organisatie van het instituut zelf, zijn verstrekkend en vereisen grote investeringen. Dit betreft zowel de investeringen in personeel als in hard- en software. Het digitaliseringsfonds werd daartoe wederom rijker gevuld teneinde de instituten de mogelijkheid te bieden hun dienstverlening verder te verbeteren. Jaarlijks is er vanaf 2002 € 450 000 beschikbaar voor goede projectaanvragen. Om het ingrijpende proces te begeleiden is in het verslagjaar besloten te onderzoeken hoe op de beste wijze hoogwaardige ondersteuning kan worden verleend aan de instituten van de knaw. Plannen worden ontwikkeld voor een mogelijk Centrum voor Kennis- en Informatiemanagement (ckim). Daartoe wordt in eerste instantie de behoefte aan ondersteuning bij de instituten geïnven- tariseerd, dan wel de mogelijke bijdragen die instituten, met name het niwi, aan deze ontwikkeling kunnen leveren.

Informatiebeleid en automatisering Het groeiend besef van de strategische betekenis van ict voor de onderzoeksorganisatie bleek in 2001 ook uit een aantal andere acties van de bco. Een stuurgroep Digitalisering werd ingesteld onder leiding van K. de Belder (Universiteitsbibliotheek uva) en daarnaast een ict-commissie onder leiding van P. Doorn (niwi). De stuurgroep wordt geacht om samen met de instituten te werken aan de ontwikkeling van beleid op het gebied van digitalisering, uitmondend in goede projectplannen op het gebied van digitalisering. De commissie is gevraagd de huidige ict-infrastructuur in kaart te brengen en knelpunten aan te wijzen. Voor een van de grootste knelpunten, de beperkte bandbreedte, is inmiddels een voorlopige oplossing gevonden in de aanzienlijke uitbreiding voor alle instituten tot 2 Mbits/s. Een verdere uitbreiding ligt in het verschiet. Tot nu toe hebben de instituten nog geen deel kunnen nemen in het GigaPort-project van Surfnet omdat de kosten hiervan door de grote geografische spreiding van de relatief kleine instituten disproportioneel hoog zouden worden (circa 2 procent van de begroting), terwijl deels de lokale infrastructuur (nog) niet geschikt is voor het benutten van deze hoge bandbreedtes.

52 Onderzoekorganisatie Vanuit de instituten is met grote inzet meegewerkt aan deze projecten. Conclusies en formulering van de verdeling van centrale en decentrale taken op het gebied van ict worden begin 2002 uitgewerkt. Algemeen werd geconcludeerd dat er grote behoefte was aan de functie van een kennismakelaar of informatiemanager, ten behoeve van het overzicht van aanwezige kennis en expertise binnen de knaw dan wel de lacunes daarin. Verder bleek dat er aanzienlijke verschillen bestaan in niveau van ambitie en behoefte aan ict-ondersteuning bij de verschillende instituten. Met name de kleinere instituten hebben behoefte aan meer ondersteuning op het gebied van ict, terwijl bij vrijwel alle instituten de behoefte aan standaardisatie gevoeld wordt (vooral met het oogmerk om te komen tot meer gezamenlijke expertise). Het zal een taak voor het bovengenoemde ckim zijn om voor deze verschillen maatwerk oplossingen te vinden.

Voor de komende jaren wordt een groei van het gebruik van internet en internet- technologieën voorzien waarbij meer dan voorheen aandacht zal zijn voor het gebruik van ‘open source’ technologie (zoals bijvoorbeeld xml) voor zowel onderzoeksdoeleinden als informatie-uitwisseling en publicatietechnieken.

Bouw In het verslagjaar zijn door de knaw geen grote bouwprojecten afgerond of gestart. Juist daarvoor heeft de knaw een aantal instituten van nieuwe huisvesting voorzien: nioo- cemo, ioi, Hubrecht Laboratorium/niob en cbs. In het verslagjaar is een aanvang gemaakt met het opstellen van een nieuw huisvestingsplan voor de periode tot 2007. Hier- voor wordt de behoefte aan extra ruimten of aanpassing van ruimten bij instituten in kaart gebracht. Op basis hiervan is een lijst met projecten opgesteld waaraan een tijds- en een financiële planning wordt toegevoegd. De minister van ocenw wordt gevraagd het huisvestingsbudget van de knaw structureel met € 1,7 miljoen te verhogen.

Apparatuurinvesteringen Het bestuur van de knaw had in het verslagjaar ongeveer € 3,7 miljoen beschikbaar voor investeringen. Dit bedrag wordt verdeeld in vier componenten, investeringen A (kleine apparatuur), investeringen B (grote apparatuur), een flexibel deel voor apparatuur en een deel voor het bureau van de knaw (grotendeels voor ict-investeringen). Het A-deel wordt aan de lump sum van de instituten toegevoegd (totaal ruim € 1,84 miljoen). In het kader van de B-investeringen zijn door de knaw in het verslagjaar onder meer investeringen gedaan aan de gwi-kant bij het iisg (uitbreiding archiefmagazijn), het Meertens (studio voor digitale geluidsbanden), het niod (digitalisering fotoarchief). Ten behoeve van de levenswetenschappen is onder meer geïnvesteerd in een laser capture microscoop (nih en ioi), een sequencer voor het Hubrecht Laboratorium en 12 clean air kasten bij het cbs. Het flexibele deel van de investeringen werd in het verslagjaar gebruikt als een dotatie aan het nieuw ingestelde fonds voor genomics onderzoek.

Het Vernieuwingsfonds van de knaw is gericht op het bieden van kansen aan de instituten om nieuwe onderzoekslijnen te ontwikkelen. Het fonds bedroeg in 2001 ruim € 2 miljoen. Aan de gwi-kant werden bij een aantal instituten tijdelijke medewerkers op dit fonds aangesteld, onder meer bij het Meertens, het iisg en het chi. Ook werd ten behoeve van een samenwerkingsproject tussen rsc en niod een medewerker uit het Vernieuwingsfonds aangesteld. Aan de kant van de levenswetenschappen werd onder meer subsidie verstrekt uit dit fonds om de ontwikkelingsbiologie van het hart, een samenwerking tussen Hubrecht Laboratorium en icin, een impuls te geven. Tevens werd

53 met dit fonds moleculair biologisch onderzoek gefinancierd waarin nioo en cbs samen- werken op het terrein van interactie tussen schimmels en bacteriën in micro-ecosystemen.

Kwaliteitszorg In het verslagjaar werd in landelijk verband samen met vsnu en nwo een concept evaluatie protocol voorbereid. Nadat de besturen van de drie organisaties zich over het ontwerp hebben uitgesproken zal naar verwachting halverwege 2002 een definitieve versie worden vastgesteld. Besloten is om het jaar 2002 een overgangsjaar te laten zijn waarin een beperkt aantal proef-evaluaties volgens het nieuwe protocol zal plaats vinden. Ten aanzien van de levenswetenschappelijke instituten van de knaw is onafhankelijk daarvan besloten dat bij een viertal instituten – Hubrecht Laboratorium, cbs, nih en ioi – naast de reguliere peer reviews (de eerste in 2001, de andere drie in 2002) tevens een bibliometrische evaluatie zal plaats vinden. Aan het eind van dat traject zal worden geëvalueerd hoe in het vervolg de beoordeling van de instituten zal worden ingericht.

Ook langs andere wegen wordt gestreefd naar verhoging van de kwaliteit van de knaw- instituten. In het bijzonder bij de aanstelling van nieuwe directeuren wordt er naar gestreefd dat deze tot het echelon der internationale top behoren. Daarnaast wordt zoveel mogelijk bevorderd dat de materiële en financiële positie van de instituten top-onderzoek mogelijk maakt.

In het verslagjaar werd één reguliere evaluatie uitgevoerd, bij het Hubrecht Laboratorium. De resultaten van deze evaluatie worden in het voorjaar 2002 besproken met het bestuur van de knaw.

Bestuur Voor de Bestuurscommissie Onderzoeksorganisatie (bco) was het verslagjaar het eerste volledige jaar met de nieuwe verantwoordelijkheid ten aanzien van de instituten. De bco kwam gedurende het verslagjaar om de drie weken bijeen om te overleggen over de belangrijkste beleids- en beheerskwesties die bij de instituten spelen. Met alle instituten werd in het verslagjaar minstens tweemaal overlegd. In het voorjaar werden de strategische plannen van de instituten besproken, in het najaar lag het accent op de financiële aspecten. Bij die vergaderingen werd de bco bijgestaan door telkens verschillende leden van de adviescommissies voor de levenswetenschappen en de geesteswetenschappen.

Strategie KNAW-instituten Levenswetenschappen Van de knaw-instituten wordt in algemene zin verwacht dat ze een internationale top- positie innemen dan wel nastreven op hun terrein teneinde hun spilfunctie in het netwerk van universitaire en andere instituten waar te kunnen maken. In het verslagjaar werd verder gewerkt aan de lijnen die daartoe in de Strategienota 2000 zijn vastgesteld: versterking van de coherentie van de onderzoekprogramma’s en stimulering van onderlinge samenwerking van instituten. De in het licht hiervan aangemerkte drie concentratie- gebieden, ecologie, neurobiologie en ontwikkelingsbiologie, kregen elk nieuwe impulsen toegediend. Dit gebeurde enerzijds door financiële bijdragen via de investeringen en extra fondsen, anderzijds via een aantal beleidsmaatregelen om de samenwerking tussen instituten verder te bevorderen. Met name het onderzoek op het terrein van de moleculaire biologie, in het bijzonder genomics en proteomics onderzoek, neemt een steeds belangrijkere plaats in. De knaw stimuleert dit onderzoek niet alleen via een apart fonds, maar ook door het bevorderen van de samenwerking binnen en buiten de knaw. Met de Uni- versiteit van Utrecht is het initiatief genomen voor de nieuwbouw van een genomics

54 Onderzoekorganisatie laboratorium op het terrein van het Hubrecht Laboratorium/cbs. In dat gebouw zou niet alleen onderzoek moeten worden gedaan, maar er zou ook ruimte moeten komen voor een zgn. hotelfunctie. Onderzoekers van andere instellingen en vanuit het bedrijfsleven zouden daar tijdelijk kunnen worden gehuisvest om samen te werken met de onderzoekers van Hubrecht Laboratorium en Universiteit Utrecht. Op een ander gebied, de ecologie, werd met de Landbouwuniversiteit Wageningen onderhandeld over de mogelijke vestiging van twee centra van het nioo (limnologie en terrestrische ecologie) op het terrein van de universiteit. In dat kader is ook een ices/kis aanvraag ingediend. Zoals hierboven al vermeld werden in het verslagjaar belangrijke stappen gezet ten behoeve van de samenbrenging van de instituten ioi en nih in één organisatie.

Strategie KNAW-instituten Geesteswetenschappen en Wetenschappelijke Informatie De instituten Geesteswetenschappen en Wetenschappelijke Informatie verschillen nogal in omvang en missie. De meeste instituten combineren een nationale en internationale archief- en bibliotheekfunctie met eigen wetenschappelijk onderzoek. Deze laatste functie wordt de laatste jaren belangrijker, mede onder invloed van stimulansen vanuit de knaw. In het verleden heeft het accent meer gelegen op de eerste functie. Het onderzoek bij deze instituten is niet alleen uit het oogpunt van autonome kennisvermeerdering belangrijk. Het vormt ook een voorwaarde om de aanwezige collectie zo goed mogelijk te beheren, te verrijken en toegankelijk te maken ten behoeve van het onderzoek van anderen. Som- mige instituten koppelen daaraan ook nog een bredere publieke functie. Keuzes van thema’s en programma’s voor het eigen onderzoek kunnen een bepalende rol spelen bij beslissingen over acquisitie of afstoting van collecties. De bco heeft in het verslagjaar langs verschillende lijnen mede vorm gegeven aan dit keuzeproces, zowel via structurele bijdragen als via investeringen en extra fondsen. Bij voorbeeld werd bij het chi een nieuwe onderzoekslijn gestart met het project ‘Geschiedenis van het newtonianisme in Nederland in de achttiende eeuw’, dit in het kader van de door de bco bepleite stimulering van de bestudering van de intellectuele geschiedenis. De bco stimuleerde voorts de samenwerking tussen instituten onderling op verschillende terreinen. Voorbeelden hiervan zijn een project van rsc en niod om gezamenlijk een onderzoeksproject te gaan ontwikkelen, waarvoor de bco een post doc plaats beschikbaar stelde, en de samenwerking tussen kitlv en niod (en nog andere partners ook) in een omvangrijk onderzoek naar sociaal-economische gevolgen van de Japanse bezetting. Vanwege het toenemend belang van ict en digitalisering werd het digitaliseringsfonds voor de gwi-instituten structureel versterkt, van € 270 000 per jaar naar € 450 000 per jaar. Dit gebeurde met name met het oog op de mogelijkheden om via digitale technolo- gieën de waarde van collecties te verrijken, en om de collecties ter beschikking te stellen van een groter publiek. Ter verdere ondersteuning werden in het verslagjaar tevens middelen gereserveerd voor eventuele extra personele inspanning in het kader van het eerder genoemde ckim-concept.

55 Instituten lezer, opdrachtbrieven en lofdichten. Derge- Belangrijkste publicaties lijke teksten verschaffen inzicht in de – Willem Procurator, Kroniek. Editie en Geesteswetenschappen beweegredenen om klassieke auteurs aan het vertaling van het Chronicon van Willelmus en Wetenschappelijke lezerspubliek aan te bieden, in het gebruik Procurator door Marijke Gumbert-Hepp met van manuscripten en vooral in de onderlinge medewerking van J.P. Gumbert. Hilversum informatie betrekkingen die de editoren onderhielden 2001. binnen toonaangevende centra als Leuven en – Hugo Grotius, De imperio summarum Leiden. potestatum circa sacra. Critical edition with Constantijn Huygens Instituut introduction, English translation and De Europese samenwerking op het terrein commentary by Harm-Jan van Dam. Leiden voor tekstedities en intellectuele van de informatietechnologie ten behoeve van enz. 2001. geschiedenis de editiewetenschap resulteerde in het project Studies in the History of Christian Thought estate (‘European Support for Techniques of Vol.cii/i-ii. Advanced Text Encoding’) waarvoor een Werkgebied – Constantijn Huygens, Nederlandse gedich- beroep zal worden gedaan op Europese Het Constantijn Huygens Instituut (chi) ten 1614-1625. Historisch-kritische uitgave, fondsen. Het chi en De Monfort Universiteit verricht fundamenteel onderzoek op het verzorgd door Ad Leerintveld. Den Haag te Leicester hebben voorts het initiatief terrein van de editiewetenschap en de 2001. 2 dln. Deel 1: Teksten; deel 2: Apparaat genomen voor de oprichting van de European intellectuele geschiedenis. De onderzoeks- en commentaar. projecten op beide terreinen hebben bronnen- Society for Textual Scholarship (ests). Deze vereniging zal dienen als een internationaal ontsluiting als gemeenschappelijke noemer. Personeelsinzet CHI Dit gebeurt door het verzorgen en (doen) en interdisciplinair forum voor de wetenschappelijke discussie over de theorie en de uitgeven van wetenschappelijke edities van Onderwerp Aantal fte praktijk van de editiewetenschap in Europa. teksten uit de Nederlandstalige literatuur van of thema In november 2001 werd onder de titel ‘The de Middeleeuwen tot de moderne tijd, van 2000 2001 teksten uit het corpus Aristoteles Semitico- Book in the 21st Century’ het inaugurele colloquium van de ests gehouden in Leices- Latinus en van teksten uit de Neolatijnse wp nwp wp nwp literatuur, het verzorgen en doen uitgeven van ter. lexica en repertoria en monografieën en het Belangrijkste resultaten Middeleeuwen 3,8 – 5,3 – leveren van bijdragen aan de theorievorming Naar aanleiding van de voltooiing van de Renaissance 6,2 – 4,5 – op beide terreinen. Briefwisseling van Hugo Grotius organi- Nieuwe Tijd 4,6 – 6,7 – Ontwikkelingen seerde het chi samen met het ing in juni het Directie 1,0 1,0 1,0 1,0 Een verdere uitbreiding van de ‘intellectuele symposium ‘Oude methoden, nieuwe Algemene dienst – 2,0 2,0 2,0 geschiedenis’ binnen het onderzoeks- technieken’ over de vraag hoe moderne Secretariaat – 2,0 – 2,0 programma van het chi werd gerealiseerd informatietechnieken kunnen worden Totaal 15,6 5,0 17,5 5,0 met het project ‘Geschiedenis van het toegepast bij het ontsluiten van historische newtonianisme in Nederland in de achttiende bronnen. In november werd een colloquium Financiering eeuw’. Het doel van dit project is een gewijd aan de toekomst van de reeks ‘Mid- Exploitatietotaal 2001: ƒ 3 072 200 monografie over de opkomst van het deleeuwse Verzamelhandschriften uit de newtonianisme in relatie tot het bredere Nederlanden’. De aanwezige vakgenoten Financieringsbronnen in % contemporaine culturele gedachtengoed. Het hielden een pleidooi voor uitbreiding van de knaw 97% voltooide editieproject Briefwisseling van reeks met kritische edities en met digitale Externe subsidies 3% Hugo Grotius krijgt een vervolg in de vorm facsimile’s van de handschriften op Internet. van een nieuwe biografie van De Groot. Na jaren van voorbereiding werden in Totaal 100% Hiervoor werd financiële steun verworven december de eerste twee delen van het van het Prins Bernhard Fonds. Volledig Werk van Willem Elsschot aangeboden aan de Vlaamse minister van Cultuur. De Constantijn Huygens Instituut (chi-knaw) De bestaande samenwerking met het Institut nieuwe uitgave, die in totaal uit elf delen zal Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag de Recherche et d’Histoire des Textes te bestaan, is gebaseerd op uitgebreid biblio- http://www.knaw.nl/chi/ Parijs werd uitgebreid met het internationale grafisch en tekstkritisch onderzoek en geeft project ‘Europa Humanistica’. Behalve de tekst van Elsschot in de oorspronkelijke Frankrijk en Nederland participeren in dit spelling, gezuiverd van alle tekstcorrupties. project Duitsland, België, Spanje, Italië en Hongarije. Het doel is inzicht te bieden in de Productie werkwijze en de motieven van de belangrijkste editoren uit de tijd van het Humanisme, – 11 boeken namelijk de vijftiende tot en met de zeven- – 32 artikelen tiende eeuw. Onderwerp van studie zijn de – 9 recensies uitgaven die deze editoren bezorgden van – 33 voordrachten/gastcolleges teksten uit de Klassieke Oudheid. Voor het – 4 rapporten/adviezen eerst zullen systematisch delen uit het voorwerk van deze uitgaven worden ontsloten, zoals voorwoorden, berichten aan de

56 Onderzoekorganisatie Fryske Akademy De laatste maanden van het verslagjaar is Overige output gewerkt aan het tot stand brengen van een – 10 recensies De opdracht van de Fryske Akademy is het nieuw meerjarenplan. In dit plan, dat begin – 23 rapporten verrichten van wetenschappelijk onderzoek 2002 zal uitkomen, worden de onderzoeks- – 47 artikelen / korte bijdragen op het terrein van de Friese taal en cultuur en projecten en beleidsvoornemens voor de Belangrijke publicaties het op grond daarvan verzorgen van weten- periode 2002-2006 gedetailleerd beschreven. – Lambooij, H. Th. M. en J.A. Mol, m.m.v. schappelijk onderwijs. Het wetenschappelijk In afwijking van de eerdere meerjarenplannen M.Gumpert-Hepp en P.N. Noomen, Vitae onderzoek richt zich op de Friese taal- en is nu gekozen voor een planperiode van vier Abbatum Orti Sancte Marie. Vijf abtenlevens letterkunde, op de geschiedenis van Friesland jaar; de reden daarvoor is dat de knaw voor van het Klooster Mariëngaarde in Friesland, en op de sociaal-culturele ontwikkelingen in de voorjaarsnota’s ook een dergelijke periode Hilversum/Leeuwarden, Uitgeverij Verloren/ de huidige Friese samenleving. Een belang- hanteert. Fryske Akademy, 534 pp. rijk kenmerk van het onderzoek is het Belangrijkste resultaten – Petry, M. J. (red.) Wijsgerige Werken Frans vergelijkend perspectief. Steeds weer wordt De Fryske Akademy publiceerde net als de Hemsterhuis, Budel/Ljouwert/Leeuwarden, gepoogd aan te geven wat de Friese taal en voorgaande jaren een aanzienlijk aantal titels Uitgeverij Damon/Fryske Akademy, 867 pp. cultuur in heden en verleden kenmerkt in en organiseerde diverse symposia en studie- – Meer, P .van der, Opkomst en ûndergong vergelijking tot Nederland als geheel of delen dagen. De Akademy organiseerde in samen- fan in boerebedriuw ûnder Achlum. De ervan of in vergelijking tot andere minderhe- werking met de Universiteit van Baskenland, famylje Hibma 1697-1824), Ljouwert/ den (met name autochtone minderheden in de Technische Universiteit van Darmstadt en Leeuwarden, 206 pp. Europa). Met de onderzoeksresultaten wil de de Universiteit van Innsbruck op 13, 14 en 15 – Jukema, J, Th. Piersma e.a. Goudplevieren Akademy in de eerste plaats een bijdrage september het symposium getiteld Third en wilsterflappers. Een eeuwenoude fascina- leveren aan het wetenschappelijk debat op Language Acquisition and Trilingualism. tie voor trekvogels, Ljouwert/Utrecht, 272 pp. genoemde terreinen, de onderzoeksresultaten Voorts vond op 18, 19 en 20 september 2001 zijn echter ook (mede op grond van het het congres Hemsterhuis a European Financiering vergelijkend perspectief) bedoeld om bij te Philosopher rediscovered plaats, dat de dragen aan het definiëren van de Friese Exploitatietotaal 2001 ƒ 6 718 000 Akademy organiseerde in samenwerking met identiteit en daarmee ook aan het in stand het Istituto Italiano per gli Studi Filosofici Financieringsbronnen in % houden van de Friese cultuurgemeenschap. van Napels en de Erasmus Universiteit van knaw 44% Ontwikkelingen Rotterdam. Aan het einde van dit congres Contractonderzoek/dienstverlening Het beleid van de Fryske Akademy om grote werden een Italiaanse en Nederlandse editie aan derden 29% taalbestanden in verrijkte vorm op het van Hemsterhuis’ werken gepresenteerd. Externe subsidies 28% internet beschikbaar te stellen heeft ook in Totaal 100% het verslagjaar verder gestalte gekregen. Het Productie corpus Midfrysk zal in de loop van 2002 via Wetenschappelijke output Fryske Akademy (fa-knaw) het internet door taalkundigen en andere – 26 boeken Doelenstraat 8, Leeuwarden geïnteresseerden bevraagd kunnen worden. – 49 artikelen http://www.fa.knaw.nl Het ligt tevens in de bedoeling dat een – 58 congrespapers/lezingen demoversie van het reeds verzamelde materiaal voor het project ‘Gesproken Fries’ op het internet beschikbaar komt in 2002. Voorts is in 2001 een aanvraag ingediend bij het knaw-digitaliseringsfonds voor het inrichten van een databank 19de-eeuws Fries en het in verrijkte vorm beschikbaarstellen Personeelsinzet Fryske Akademy daarvan op het internet. Onderwerp of thema Aantal fte Over de rol van de Fryske Akademy in de 2000 2001 universitaire Frisistiek aan de Universiteit van Amsterdam is in het verslagjaar meer wp nwp wp nwp helderheid gekomen. Tot besluitvorming Taalkunde 10,44 2,79 12,34 3,24 heeft het overleg nog niet geleid, maar voor Sociale Wetenschappen 8,60 0,63 6,60 1,14 zover nu is te overzien zal de Akademy ook Geschiedenis, Letterkunde en Naamkunde 10,10 0.42 7,51 0,42 in de nabije en verdere toekomst een substan- Economisch Bureau Coulon – – 3,40 0,20 tiële bijdrage aan de Frisistiek in de Randstad Bijzondere leerstoelen Frysk 0,69 0,00 0,39 0,00 blijven leveren. Het ligt voorts in de bedoe- Wetensch. Afdeling algemeen 1,00 2,00 0,00 2,0 ling van de Akademy – zulks conform het Algemene dienst 0,00 13,97 0,00 13,22 beleid van de knaw – het aantal bijzondere Totaal 30,83 19,81 31,25 20,22 leerstoelen dat zij onder haar beheer heeft nog uit te breiden en dan met name ook naar n.b. In 2001 is het Economisch Bureau Coulon van de vakgroep Sociale Wetenschappen andere disciplines. Te verwachten valt dat afgesplitst. komend jaar reeds één nieuwe leerstoel zal worden gerealiseerd.

57 Internationaal Instituut voor In het mede door het International Institute – 2505 catalogisering periodieken for Asian Studies gefinancierde onderzoeks- – 4995 catalogisering AV -documenten Sociale Geschiedenis programma Changing Labour Relations in – 5,8 eenheden raadpleging archivalia Werkgebied Asia werden zes workshops georganiseerd (in – 12 478 eenheden raadpleging gedrukt Het Internationaal Instituut voor Sociale Amsterdam, Karachi, Lund, Berlijn, Londen materiaal Geschiedenis (IISG) verzamelt documenten, en Denpasar), vier Working Papers gepubli- – 1610 eenheden overige raadplegingen verricht onderzoek en verleent diensten op ceerd en een nieuwe boekenreeks voorbereid, – 4706 externe vragen inlichtingen het terrein van de nationale en internationale die bij Curzon Press zal verschijnen. Het – 1 296 367 bezoek website Instituut probeert ook met behulp van het sociale geschiedenis in het algemeen en de Belangrijkste publicaties programma de organisatie van Aziatische labour history in het bijzonder. Het is op dit – Willem van Schendel and Erik J. Zürcher labour history te verbeteren; dit jaar kon het terrein een van de grootste instellingen ter (eds), Identity Politics in Central Asia and the zo bijdragen aan de oprichting van verenigin- wereld. Muslim World: Nationalism, Ethnicity and gen van Iraanse, Zuidkoreaanse en Labour in the Twentieth Century, London- Ontwikkelingen Indonesische sociaal-historici. Op het gebied van de collectievorming is het New York: I.B. Tauris, 235 pp. IISG sinds een aantal jaren zijn aandacht aan Opnieuw gingen verschillende nieuwe – Michael Buckmiller, Michel Prat, Meike G. het verschuiven naar niet-Westerse gebieden, projecten van start. Een ervan, financieel Werner (eds), Karl Korsch Gesamtausgabe: omdat het meent dat het behoud van materi- mogelijk gemaakt door de Federatie Neder- Bände 8 und 9: Briefe 1908-1958, Amster- aal in West-Europa en de Verenigde Staten landse Vakbeweging, behelst de opbouw van dam-Hannover, Stichting Beheer IISG-Offizin, meestal afdoende geregeld is. De inspannin- een databestand betreffende de Nederlandse 1780 pp. gen worden, behalve op Nederland en een vakbeweging op lokaal niveau. Hiermee kan – Marx/Engels Gesamtausgabe (MEGA): Erste aantal internationale organisaties en stromin- de vestiging en ontwikkeling van de bewe- Abteilung: Werke, Artikel, Entwürfe, Band gen, in toenemende mate gericht op West, ging beter in kaart worden gebracht. Het 14: Januar bis Dezember 1855; Hrsg. von der Zuid en Zuidoost-Azië, waar veel waardevol bestand zal aansluiten op eerder gebouwde Internationalen Marx-Engels Stiftung materiaal verloren dreigt te gaan. databases met betrekking tot de christelijke (Amsterdam); Berlin, Akademie Verlag, vakbeweging, gilden en organisaties van 2001, 1695 pp. Op het onderzoeksterrein waarop het IISG zich onderlinge bijstand, en zo een analyse van de beweegt, wordt al jaren de behoefte gevoeld ontwikkeling van arbeidersorganisaties op Financiering aan meer internationaal en diachroon langere termijn mogelijk maken. vergelijkend onderzoek met een grotere Exploitatietotaal 2001 f 12,2 miljoen sociaal-wetenschappelijke inbreng. Het Productie Financieringsbronnen in % Instituut speelt hier een belangrijke rol, deels door het eigen onderzoek, dat zich in Wetenschappelijke output knaw 67% hoofdlijnen richt op de bestaansstrategieën – 18 wetenschappelijk artikelen Contractonderzoek/dienstverlening van arbeiders in Europa en Azië, deels door – 53 overige artikelen aan derden 25% het faciliteren van onderzoek door anderen. – 2 electronisch gepubliceerd artikelen Externe subsidies 8% – 4 proceedings bijdragen Totaal 100% Naast de traditionele infrastructurele voorzie- – 16 boeken ningen voor congressen en publicaties biedt – 21 hoofdstukken in boeken het IISG ook de omvangrijkste electronische – 2 wetenschapelijke rapporten Internationaal Instituut voor dienstverlening ter wereld op het vakgebied. – 90 lezingen Sociale Geschiedenis (iisg – knaw) De webserver van het IISG ontving ca 1,3 – 1 CD-ROM Cruquiusweg 31, Amsterdam miljoen bezoekers, die ruim 7,5 miljoen http://www.iisg.nl pagina’s bekeken. Overige output – 426 m. archiefordening Belangrijkste resultaten – 10 537 catalogisering boeken Van het grote aantal interessante aanwinsten moge er hier één in het bijzonder worden genoemd. Al een aantal jaren werkt het IISG Personeelsinzet IISG samen met enkele archieven in Azerbeidzjan Onderwerp of thema Aantal fte om documenten over de Kaukasus, Iran en Turkije te verfilmen. Deze zijn afkomstig van 2000 2001 de voormalige Sovjet-inlichtingendiensten, wp nwp wp nwp waarvan Baku het hoofdkwartier voor deze regio was. Het project is het enige ter wereld Verzamelingen 8,9 37,6 6,28 34,95 waarbij op grote schaal GPU- en NKVD- Onderzoek en Publicaties 13,3 11,0 9,77 24,01 materiaal wordt gedupliceerd. Dit jaar Directie 2,0 – 2,0 – kwamen de resultaten van een nieuwe ronde dp en it 2,7 2,3 2,70 2,95 op dit terrein ter beschikking, waarmee alle Algemene Diensten 1,0 18,2 – 13,25 documentatie van vóór de Tweede Wereldoor- Persmuseum 1,40 3,10 log nu in Amsterdam ter beschikking van het Totaal 27,9 65,1 22,15 78,26 onderzoek is gekomen.

58 Onderzoekorganisatie Koninklijk Instituut voor Taal-, Belangrijkste resultaten Belangrijkste publicaties In 2001 herdacht en vierde het Koninklijk – Peter Boomgaard, Frontiers of fear; Tigers Land- en Volkenkunde Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde and people in the Malay world, 1600-1950. Werkgebied zijn 150-jarig bestaan. Tegelijkertijd was dit New Haven/London: Yale University Press, Het kitlv heeft tot doel de bevordering van het jaar waarin het kitlv een instituut werd 2001, 306 pp. de geestes- en menswetenschappen betref- van de knaw. – Kees van Dijk, A country in despair; Indonesia between 1997 and 2000. Jakarta: fende Zuidoost-Azië, in het bijzonder Het 150-jarig bestaan van de Vereniging, en kitlv Press, 2001, 621 pp. Indonesië, en het Caraïbisch gebied, in het daarmee het instituut, werd een groot succes, – Gert Oostindie en Inge Klinkers, Knellende bijzonder Suriname, de Nederlandse Antillen niet slechts voor de bezoekers van de Koninkrijksbanden. Het Nederlandse en Aruba. Het instituut legt zich sinds 1851 evenementen, maar tevens vanuit een oogpunt dekolonisatiebeleid in de Caraïben, 1940- toe op het verzamelen en toegankelijk maken van public relations. Het kitlv en de 2000. Amsterdam: Amsterdam University van boeken en andere documenten, het verschillende jubileumactiviteiten werden Press, 2001. 3 vols., 358, 549 en 668 pp. verrichten en stimuleren van onderzoek en door de landelijke en regionale pers promi- het publiceren van boeken en tijdschriften. nent – vrijwel steeds in positieve zin – voor Personeelsinzet KITLV Het kitlv heeft zijn hoofdvestiging in Leiden het voetlicht gebracht. De officiële viering en een vertegenwoordiging in Jakarta. van het 150-jarig bestaan vond plaats op 9 Onderwerp Aantal fte Ontwikkelingen juni, in het Rijksmuseum voor Volkenkunde of thema In het afgelopen decennium is het beleid van te Leiden. De voorzitter van het bestuur van 2000 2001 het instituut erop gericht geweest de balans de Vereniging, R. Schefold, sprak een tussen zijn drie hoofdtaken te verschuiven in feestrede uit waarin hij terugkeek op ander- wp nwp wp nwp halve eeuw kitlv. Hij bood de president van de zin van een versterking van de Bibliotheek 1,0 13,1 1,0 12.3 de knaw het eerste exemplaar aan van de onderzoeksfunctie. Dit beleid is ook in het Caraïbische Studies 1,0 1,7 2,0 2,3 door Maarten Kuitenbrouwer geschreven afgelopen jaar voortgezet. De wetenschappe- Historische studie Tussen oriëntalisme en wetenschap; lijke productie van de onderzoeksclusters documentatie 1,0 3,6 1,0 4,1 Het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en ‘eden’ (‘Ecology, Demography, and Econo- Redactie/Uitgeverij 1,0 4,7 1,0 4,7 Volkenkunde in historisch verband, 1851- my in Nusantara’) en ‘Dekolonisatie en natio- Vertegenwoordiging 2001. Tevens werd de tentoonstelling ‘Indië nale identiteit in de Nederlandse Caraïben’, Indonesië 1,0 8,0 1,0 8,0 ontdekt; Expedities en onderzoek in de Oost alsmede van individuele onderzoekers van het Onderzoek 4,8 – 5,4 – en de West’ geopend. In deze tentoonstelling kitlv lag op een kwalitatief en kwantitatief Directie 0,9 – 0,9 – en de bijbehorende rijk geïllustreerde hoog niveau. Gepaard aan de inspanningen op Algemene dienst – 2,5 – 2,5 het gebied van de collectievorming en – catalogus geven de samenstellers Jet Bakels ontsluiting, alsmede de uitgeverij-activiteiten, en Nico de Jonge een beeldende voorstelling Totaal 10,7 33,6 12,3 33,9 versterkte het kitlv hiermee zijn positie van de ontwikkeling van het Nederlandse onder de internationale topinstituten op zijn onderzoek naar de voormalige koloniën. In Financiering het kader van het jubileum werden vele terrein. Exploitatietotaal 2001 f 6 230 850 andere drukbezochte activiteiten georgani- De internationale belangstelling voor seerd en publicaties gerealiseerd. Financieringsbronnen in % Zuidoost-Azië blijft groot, mede door de knaw 86% turbulente politieke ontwikkelingen in de Productie Vereniging kitlv en eigen inkomsten 14% regio en het feit dat Indonesië het bevolkings- Wetenschappelijke output rijkste islamitische land ter wereld is; dit Totaal 100% laatste trekt na ‘11 september’ extra de – 4 artikelen in tijdschriften met een referee aandacht. Het beleid van het kitlv is erop systeem Toelichting gericht vanuit een wetenschappelijke – 7 artikelen in overige vaktijdschriften Enkele door het kitlv aangenomen c.q. invalshoek actief in te spelen op deze – 11 boeken beheerde speciale projecten (o.m. Stichting ontwikkelingen, waarbij onder meer de eigen – 14 hoofdstukken in boeken Mondelinge Geschiedenis Indonesië; website een belangrijke rol speelt (digitale – 1 wetenschappelijke rapporten/adviezen dekolonisatiebeleid Nederlandse Caraïben, ontsluiting catalogi en collecties), voorts door – 51 voordrachten en gastcolleges op 1940-2000, Kenniscentrum v.o.c.) zijn buiten het voeren van het secretariaat van de uitnodiging dit overzicht gehouden. European Association for South-East Asian Overige output Studies. Anderzijds heeft ook de post- bibliotheek Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en koloniale migratie vanuit de voormalige – 11 281 bezoeken Volkenkunde (kitlv-knaw) koloniën naar Nederland geleid tot een sterke – 23 275 uitleningen Reuvensplaats 2, Leiden en aanhoudende belangstelling in eigen land – 33 672 bezoekers homepage http://www.kitlv.knaw.nl voor de werkterreinen van het instituut. Het v afdeling Historische Documentatie speelt in toenemende mate in op ontwikkelin- – 951 bezoeken gen in deze sfeer. – 7485 bezoekers digitale catalogus

59 Koninklijk Nederlands een geanimeerde studiedag in het auditorium Meertens Instituut. van het ara te Den Haag over ‘De ontsluiting Historisch Genootschap Onderzoek en documentatie van recente archieven. De it (Institutionele van Nederlandse taal en cultuur Werkgebied Toegang) tegen het licht gehouden’. Op 4 mei organiseerde het knhg een voor- Het Koninklijk Nederlands Historisch Werkgebied Genootschap (knhg) bevordert de beoefening jaarscongres in de Koninklijke Bibliotheek te van de geschiedenis der Nederlanden en van Den Haag over ‘Medische geschiedenis van Voor beide onderzoeksgroepen Variatie- de ontwikkeling van de geschiedkundige klassiek tot modern’. linguïstiek en Nederlandse etnologie zijn vier wetenschap. Het knhg produceert onder Op 24 november tenslotte organiseerde het zwaartepunten geformuleerd. Binnen variatie- meer vier afleveringen per jaar van het knhg samen met het ncv de nationale linguïstiek zijn dit syntactische variatie, tijdschrift Bijdragen en mededelingen Geschiedenisdag te Tilburg gewijd aan het morfologische variatie, fonologische variatie betreffende de geschiedenis der Nederlanden thema ‘Historisch besef’ met veel en naamkunde. Binnen Nederlandse etnologie: feest en ritueel, religieuze cultuur, orale (BMGN). plenaire sessies/debatten, workshops, presentaties, een informatiemarkt en de cultuur en materiële cultuur. Ontwikkelingen jaarvergadering van het knhg. Ontwikkelingen De personele en materiële middelen van het In het jaar 2001 is het project Talen en Koninklijk Nederlands Historisch Genoot- Productie Culturen in het Utrechtse Lombok en schap (knhg) zijn afgestemd op de productie Wetenschappelijke output Transvaal (tcult) volgens planning afgeslo- van 4 afleveringen per jaar van het tijdschrift ten. Het onderzoek naar de multiculturele Bijdragen en mededelingen betreffende de – 4 afleveringen van het tijdschrift de BMGN – 1 deel Kroniek; samenleving is een vruchtbaar onderzoekster- geschiedenis der Nederlanden (BMNG), het rein gebleken voor samenwerking tussen enige algemene vaktijdschrift op het gebied – 4 afleveringen HG-Nieuws – knhg-website-databanken taalkundigen en etnologen. Ten behoeve van van de geschiedenis der Nederlanden; de uit- de syntactische atlas van Nederlandse gave van een nieuwsbrief, HG-Nieuws (4 x per dialecten (sand) is intensief veldwerk Personeelsinzet KNHG jaar); de publicatie van een jaarlijkse selec- verricht in Nederland en Vlaanderen. Op het tieve bibliografie op het terrein van de Neder- Onderwerp Aantal fte terrein van de naamkunde is een nieuw landse geschiedenis (Kroniek) en de organisa- of thema promotieonderzoek gestart naar moderne tie van een congres/jaarvergadering en een 2000 2001 toponiemen. wetenschappelijk colloquium. Het te ontwik- Het jaar 2001 was voor de Nederlandse kelen ict-beleid is een aandachtspunt voor de wp nwp wp nwp komende jaren. Etnologie een periode van afsluiting van enkele projecten (Muziekgeschiedenis en In het verslagjaar is er intensief overleg 3 1,2 31Vertelcultuur in Waterland) en de opzet en geweest met het ing over mogelijke vormen operationalisering van nieuwe onderzoeken van samenwerking en op 24 november j.l. is op het terrein van de Materiële, Orale en de algemene ledenvergadering van het knhg Financiering Religieuze Cultuur. In aansluiting op het akkoord gegaan met het ‘Raamakkoord Exploitatietotaal 2001 ƒ 553 700,– internationale etnologiedebat is er ook samenwerking knhg en ing’. Op 10 septem- aandacht geweest voor de reflexieve volks- ber 2001 bereikten knaw, nwo, knhg en ing Financieringsbronnen in % kunde, waardoor bijvoorbeeld de cultuur- in het genoemde raamakkoord overeenstem- knaw 50% politieke dimensies van het vak zichtbaarder ming over acht uitgangspunten. Het doel is Dienstverlening aan derden 40% zijn geworden. De verschijning van het om na een overgangsfase van maximaal 3 jaar Externe subsidies 10% handboek ‘Volkscultuur’; een inleiding in de te komen tot een volledig samengaan tussen Nederlandse etnologie en de lopende knhg en ing voor wat betreft de wetenschap- Totaal 100% historiografische projecten hebben hieraan en pelijke activiteiten van het knhg: het produ- aan de heroriëntatie van de discipline verder ceren van het wetenschappelijk tijdschrift bijgedragen. BMGN; het samenstellen van een bibliografie Koninklijk Nederlands Historisch Genoot- schap (knhg-knaw) In september 2001 hebben H. Bennis en over de Nederlandse geschiedenis en advi- G. Rooijakkers hun inaugurele redes uitge- sering inzake het archiefwezen. Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag http://www.knhg.nl sproken bij de benoeming tot bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amster- Belangrijkste resultaten dam. In 2001 verschenen vier afleveringen van het tijdschrift de bmgn (totaal 596 bladzijden). Het Meertens Instituut heeft congressen Tevens is gepubliceerd de bibliografie over georganiseerd inzake het programma 2000 namelijk Kroniek. Lijst van de voor- ‘Cultural Exchange in Europe’ (esf-congres), naamste in 2000 verschenen boeken en het ‘Repertorium van het Nederlandse lied’ artikelen op het terrein van de Nederlandse en over ‘De constructie van een muziekgeschiedenis (679 nummers). Deze titels zijn geschiedenis der Nederlanden’. In samenwer- ook aan de databank toegevoegd. king met andere instanties heeft het Meertens Er verschenen eveneens vier afleveringen van Instituut een aantal symposia georganiseerd, de nieuwsbrief van het knhg, hg-Nieuws. zoals het ‘Internet als bron’ (met de stdh) en Op 16 februari 2001 organiseerde het knhg ‘Taalwetenschap en Streektaalbeleid’ (met de Nederlandse Taalunie).

60 Onderzoekorganisatie De archieven en collecties die het Meertens In Een muziekgeschiedenis der Nederlanden Colleges Instituut beheert worden verder ontsloten. wordt een overzicht gegeven van muziek en De onderzoeksgroep Variatielinguïstiek heeft Enerzijds door middel van macrogewijs muziekleven in Nederland en België (vooral in het eerste semester van 2001 een college- beschrijven en ontsluiten, anderzijds via Vlaanderen) van prehistorie tot heden. De reeks verzorgd met als titel: Taalvariatie in digitalisering en de verwerking in databases. auteurs besteedden naast aan de klassieke Nederland. Etnologie heeft een hoorcollege- Digitalisering wordt ook toegepast met het muziek ruime aandacht aan de populaire reeks gegeven, getiteld: Algemene inleiding oog op een breder gebruik van de informatie muziek, de volksmuziek en andere niet- in de Nederlandse Etnologie, gevolgd door en de conservering van het oorspronkelijke elitaire muziekrichtingen. Ook de verhouding een serie werkcolleges ‘Streetwise, volks- materiaal. tussen deze muziekgroepen werd besproken. cultuur van de straat’. De werkstukken Belangrijkste resultaten De muziek werd in de sociale en culturele werden in allerlei vormen (papier, video, Met de afronding van het tcult project context geplaatst door essays van vertegen- dia’s etc.) onder ruime belangstelling (Talen en Culturen in het Utrechtse Lombok woordigers uit andere vakgebieden: bijvoor- gepresenteerd op de afsluitende collegedag. beeld literatuur- en kunstgeschiedenis, en Transvaal) wordt een project van ruim vier Belangrijkste publicaties sociologie en etnologie. Het boek en bijbeho- jaar afgesloten. In tcult participeerden tien – Hester Dibbits: Vertrouwd bezit: Materiële rende cd-rom zijn tot stand gekomen in onderzoekers van het Meertens Instituut en cultuur in Doesburg en Maassluis, Nijmegen, samenwerking met de Koninklijke Neder- het project werd gerealiseerd in samenwer- sun, 2001 landse Vereniging voor Muziekgeschiedenis king met de Katholieke Universiteit Brabant, – Doreen Gerritzen: ‘Wandel der en de Amsterdam University Press. de Rijksuniversiteit Leiden, de Universiteit Vornamengebung im niederländischen Raum van Amsterdam en de Universiteit Utrecht. Het Symposium Taalwetenschap en aus gesellschaftlicher Sicht’. Name und Binnen het Meertens Instituut werd er zowel Streektaalbeleid werd, in samenwerking met Gesellschaft. Gesellschaftliche und histori- van de afdeling variatielinguïstiek als door de Nederlandse Taalunie, in juni 2001 sche Aspekte der Namengebung. Nederlandse etnologie aan meegewerkt. georganiseerd om van gedachten te wisselen – Willy Jongenburger & Jeroen Aarssen: Objecten van studie waren het culturele en over de wisselwerking tussen het academisch ‘Linguistic and Cultural Exchange and linguïstische repertoire van individuen en van onderzoek naar structurele en sociale Appropriation. A Survey-study in a Multi- groepen autochtone Nederlanders, Marokka- aspecten van de streektaal enerzijds en de ethnic Neighbourhood in the Netherlands’. nen, Turken, Surinamers en andere etnische concrete politieke bemoeienis met en Journal of Multilingual and Multicultural groepen. De structuur van taalvariëteiten, bescherming van corpus en status van Development, Vol. 22, No. 4 verhalen, liedjes, feesten, rituelen en ge- streektalen anderzijds. Door de meeste bruiksvoorwerpen werden middels veldwerk aanwezigen op het symposium-onderzoekers in kaart gebracht, waarna de resultaten en beleidsmakers- werd onderschreven dat Personeelsinzet Meertens Instituut getoetst werden aan theoretische invalshoe- het van belang is dat er in het Nederlandse Onderwerp Aantal fte ken. taalgebied een goed taalvariatiebeleid komt of thema dat gericht is op de bescherming van de 2000 2001 belangen van de sprekers van minderheids- talen. wp nwp wp nwp

Productie Variatielinguïstiek 10,28 3,00 8,8 4,2 Wetenschappelijke output Etnologie 8,30 13,30 9,1 8,9 Documentatie – 3,84 – – Aantal Taalvariatie Etnologie Totaal Automatisering – 3,90 – – Stafbureau – 4,93 – – Artikelen in tijdschriften met een referee systeem 5 2 7 Directie 1,9 – 1,0 – Artikelen in overige vaktijdschriften 21 11 32 Bijdragen aan proceedings van wetenschappelijke conferenties 1 – 1 Algemene Zaken Boeken 1 5 5 Hoofd 0,6 Hoofdstukken in boeken 7 19 23 p&o 0,5 Wetenschappelijke rapporten/adviezen 1 3 4 pr en dtp 2,6 Voordrachten en gastcolleges op uitnodiging 20 60 80 Receptie/secretariaat 1,5 Automatisering 4,8 Bibliotheek/datainvoer 3,8 Overige output Databanken Beheer en collectie 0,4 Dienstverlening en informatievoorziening In 2001 is gewerkt aan 22 documentatie- en Audio digitaliseringsprojecten: Totaal 21,2 28,97 19,5 26,7 Nieuwe opnamen in 2001: 146 banden Verzoeken om inlichtingen Digitalisering in 2001: 678 banden 481, waarvan 174 resulteerden in een bezoek Toelichting Werkzaamheden voor derden tbv Radio- en aan de bibliotheek van het Instituut In de nieuwe organisatiestructuur zijn de tv-uitzendingen en wetenschappelijk afdelingen Documentatie, Automatisering en onderzoek: 64 geluidsdragers Stafbureau opgegaan in Algemene Zaken, waarvan hier een uitsplitsing is gemaakt.

61 Financiering Nederlands Economisch Belangrijkste resultaten De studie naar de geschiedenis van het Exploitatietotaal 2001 ƒ 6 506 016,– Historisch Archief Philips Pensioenfonds werd in 2001 afgerond, en zal in 2002 in boekvorm verschijnen. Financieringsbronnen in % Werkgebied Samen met het IISG onderhield het NEHA de knaw 83,0 % Het Nederlands Economisch Historisch Labour and Business History sectie van de Contractonderzoek/ Archief (NEHA), een in 1914 opgerichte WWW Virtual Library, een veel bezocht Dienstverlening aan derden 16,3% vereniging, wordt sinds 1990 gesubsidieerd onderdeel van de IISG-server. Een eigen NEHA Externe subsidies 0,7% door de KNAW. Het NEHA heeft tot taak de website werd in het begin van het jaar Totaal 100 % wetenschappelijke studie van de economische geschiedenis te bevorderen, zowel door eigen operationeel en in de loop ervan belangrijk onderzoek als door het verzamelen en ter uitgebreid. Meertens Instituut. Onderzoek en documen- beschikking stellen van bronnen en andere tatie van Nederlandse taal en cultuur informatie. Productie Joan Muyskenweg 25, Amsterdam http://www.meertens.knaw.nl Ontwikkelingen Wetenschappelijke output Het NEHA heeft zich in de jaren negentig tot – 3 boeken doel gesteld bij te dragen aan de infrastruc- – 4 wetenschappelijke artikelen tuur voor de beoefening van de economische – 18 overige artikelen geschiedenis in Nederland. Daartoe geeft het (sinds 1915) een jaarboek uit en (sinds 1987) Belangrijkste publicaties het NEHA-Bulletin, naast monografieën en – E.J.V. van Nederveen Meerkerk en W. van bundels. De toegankelijkheid van economi- den Broeke, ‘Spoorlijnen en geldstromen. sche archieven werd vergroot door het Een onderzoek naar de financiers van de opzetten van het Bedrijfs Archieven Register Nederlandse Rhijnspoorweg-Maatschappij Nederland (BARN). 1845-1890’, in: NEHA-Jaarboek 64 (2001) In de sociale wetenschappen heeft het 154-177 economische verklaringsmodel in de loop van – C. van Eijl, L. Heerma van Voss en P. de de jaren negentig aan belang gewonnen. Ook Rooy (eds.), Sociaal Nederland. Contouren in de sociaal-economische geschiedenis was van de twintigste eeuw (Amsterdam: Askant) een toenemend belang te bespeuren van van oorsprong economische methoden en theo- Personeelsinzet NEHA rieën, waarbij bijvoorbeeld de mens gezien Onderwerp of Aantal fte wordt als een maker van rationele keuzen thema gericht op het zeker stellen van de toegang tot 2000 2001 schaarse goederen. Die ontwikkeling was WP NWP WP NWP binnen het NEHA zichtbaar doordat in de tweede helft van de jaren negentig een groot onderzoeksproject uitgevoerd werd naar Verzamelingen 0,7 – 0,7 – ‘Vijfhonderd jaar zekerheid in Nederland Onderzoek en publicaties 2,8 2,0 3,9 0,5 1500-2000’. Op dit terrein werkte het NEHA voort in de vorm van een onderzoek naar de Totaal 3,5 2,0 4,6 0,5 geschiedenis van het Philips Pensioenfonds. Binnen de economische geschiedenis is de Financiering laatste jaren de aandacht voor het onderne- Exploitatietotaal 2001 ƒ 0,74 miljoen merschap sterk toegenomen. Gezien de expertise van het NEHA kan daarbij aange- Financieringsbronnen in % sloten worden. In 2001 werd verkennend knaw 47,1% onderzoek verricht naar het Nederlandse Contractonderzoek 40,2% ondernemerschap in de twintigste eeuw. Externe subsidies 12,7% Daarnaast werd een onderzoek voortgezet Totaal 100% waarin de geschiedenis van het familiebedrijf en de familie Van Gelderen in onderlinge samenhang worden onderzocht. Nederlands Economisch Historisch Archief (neha-knaw) Het NEHA startte een oio-project naar de Cruquiusweg 31, Amsterdam ontwikkeling van de levensstandaard in http://www.neha.nl/ Indonesië in de twintigste eeuw, in vergelijking met die in India. Daarmee sloot het NEHA aan bij een ontwikkeling bij het iisg, waar een aantal onderzoeksprojecten naar de sociaal-economische geschiedenis van Indonesië een aanvang nam.

62 Onderzoekorganisatie Netherlands Institute for Advanced Tot opvolger van H.L.Wesseling, die per Financiering Study in the Humanities and Social september 2002 het nias als rector zal ver- laten wegens het bereiken van de pensioen- Exploitatietotaal 2001 ƒ 5,75 miljoen Sciences gerechtigde leeftijd, is W.P. Blockmans benoemd. De heer Blockmans is hoogleraar Werkgebied Financieringsbronnen in % middeleeuwse geschiedenis aan de Universi- De belangrijkste taak van het Netherlands knaw 75% teit Leiden en sedert 1990 lid van de Akade- Institute for Advanced Study in the Human- Externe subsidies 25% mie. ities and Social Sciences (nias) is het bevorderen van hoogstaand onderzoek op het Belangrijkste resultaten Totaal 100% gebied van de mens en maatschappijweten- In de jaargroep 2000/2001, die bestond uit 44 schappen en de internationalisering daarvan. fellows en 5 visitors, hebben vooral de activi- Netherlands Institute for Advanced Study Het instituut stelt daarvoor jaarlijks onder- teiten van beide themagroepen de aandacht in the Humanities and Social Sciences zoeksfaciliteiten ter beschikking van een getrokken. De themagroep ‘Rethinking the (nias-knaw) veertigtal vooraanstaande onderzoekers uit History of Medicine: ‘‘Rationality’’ and Meijboomlaan 1, Wassenaar binnen- en buitenland. Daarnaast kent het ‘‘Magic’’ in Babylonia and the Graeco- http://www.nias.knaw.nl instituut enkele speciale onderzoeks- Roman World’ presenteerde de resultaten van programma’s. de samenwerking in een groot congres in juni 2001. De voordrachten zullen verschijnen in Ontwikkelingen een bundel onder redactie van H.F.J. De uitkomst van de vijfjaarlijkse evaluatie Horstmanshoff en M. Stol. In de themagroep door een internationale commissie onder ‘Network Analysis’ waren drie subgroepen voorzitterschap van het Akademie-lid actief, die zich concentreerden op respectie- D.J. Wolfson was zeer bemoedigend voor het velijk: ‘Formalization of theories of organi- instituut. De inleidende samenvatting van het zation ecology’, ‘Transformation of corporate evaluatierapport met de regels: ‘The commit- networks, 1976-1996’ en ‘Ethnic organiza- tee is impressed by the performance of nias tions and mobilization’. Deze themagroep in the international scientific community and werd gecoördineerd door M. Fennema en its contribution to the international recogni- R.J. Mokken. tion of Dutch scholarship in the humanities and social sciences. The institute is unique in Productie the Netherlands and accordingly deserves to be cherished’. Het rapport ging overigens Wetenschappelijke output vergezeld van 23 aanbevelingen, waaronder – 24 boeken; de suggestie om een ‘mission statement’ voor – 44 hoofdstukken voor boeken het instituut op te stellen. Dit laatste is in- – 143 artikelen middels geschied. – 195 papers en voordrachten. Teneinde de Nederlands-Vlaamse onder- Belangrijkste publicaties zoekssamenwerking te bevorderen heeft het – Boomgaard, P. Frontiers of Fear; Tigers and nias met de Universiteit Antwerpen (ua) een People in the Malay World, 1600-1950. convenant gesloten, dat het voor onderzoe- London: Yale University Press, 2001 kers van die instelling eenvoudiger en aan- – Heijden, P.F. van der en F.M. Noordam. De trekkelijker maakt om een uitnodiging voor waarde(n) van het sociaal recht. Deventer: het nias aan te nemen. Om aandacht te vra- W.E.J. Tjeenk Willink, 2001 gen voor deze overeenkomst, die hopelijk een – Kuipers, T.A.F. Structures in science. voortrekkersrol gaat vervullen, zal jaarlijks Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, door een nias-fellow een lezing in Antwerpen 2001 worden gehouden. Aan deze lezing is de naam van Abraham Ortelius (1527-1598) ver- Personeelsinzet NIAS bonden, de befaamde 16de eeuwse Antwerpse cartograaf, die onder meer in Leiden heeft Onderwerp Aantal fte gewoond en van wie in Amsterdam een grote of thema kaartenverzameling aanwezig is. 2000 2001 In samenwerking met de pcm Landelijke wp nwp wp nwp Dagbladen is aan het nias de positie van ‘journalist-in-residence’ ingesteld. Dit Directie 1,6 – 1,6 – ‘fellowship’ is gecreëerd voor journalisten Algemene dienst – 16,6 – 16,1 met een sterke wetenschappelijke belangstel- Totaal 1,6 16,6 1,6 16,1 ling, die gebaat zijn bij een verblijf aan het instituut voor een studie van grotere omvang. De eerste journalist die in deze kwaliteit is uitgenodigd, is redacteur Dirk van Delft van NRC Handelsblad.

63 Nederlands Instituut voor gevolgen van oorlog en conflict voor indivi- professionele kwaliteitseisen voldeed. De Oorlogsdocumentatie duele burgers en hun sociale en c) de presentatie voor het eindrapport is thans geschiedenis van Nederlands-Indië en voorzien voor 10 april 2002. Indonesië in de context van de moderne Werkgebied Belangrijkste resultaten Aziatische geschiedenis. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocu- De Japanse bezetting in dagboeken, een mentatie heeft als werkgebied de Tweede Een belangrijke impuls gaat uit van het project in het kader van het Historical Wereldoorlog in Nederland en Nederlands- European Science Foundation-programma Research Program Japan and the Netherlands Indië/Indonesië in het bredere kader van de ‘The Impact of National Socialist and Fascist leverde twee publicaties op: Vrouwenkamp eigentijdse geschiedenis. Rule in Occupied Europe’, dat mede door Ambarawa 6 en De Birma-Siam spoorlijn. Oorlogsdocumentatie heeft vanaf de oprich- Oorlogsdocumentatie wordt geleid. De eerste Van De Dagboeken van Anne Frank ver- ting in 1945 twee centrale taken. De eerste is internationale workshops hebben volgens scheen een vijfde druk, waarin een vijftal tot de Informatie- en Documentatietaak; dat wil plan plaatsgevonden. Daarnaast was het dusver onbekende blaadjes van het dagboek zeggen het beheren, ontsluiten en ter beschik- instituut oprichter van een netwerk van werden opgenomen. Deze vijfde druk ging king stellen van documentatie over Nederland Europese instellingen voor contemporaine vergezeld van een kritische uitgave van het en Nederlands-Indië/Indonesië in de Tweede geschiedenis. Verhaaltjesboek. De studie Roof, de ontvreemding van Joods Wereldoorlog en alles wat daar direct mee Op verzoek van de directie heeft in 2001 een bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog (1999) samenhangt, alsook het geven van informatie markt- en gebruikersonderzoek plaatsgevon- werd opgevolgd door Berooid. De beroofde daarover aan overheidsinstellingen en den. De resultaten van dit onderzoek vormen Joden en het Nederlandse restitutiebeleid particulieren. De tweede taak is het verrich- de basis voor de verdere ontwikkeling van het sinds 1945. ten van wetenschappelijk onderzoek op dit instituut in de komende jaren, in het bijzon- terrein in het bredere kader van de eigentijdse der de ontwikkeling van de Informatie en Begin december 2001 heeft het Ministerie geschiedenis. Documentatietaak. van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan het niod opdracht gegeven om een onder- Ontwikkelingen Het niod zette het onderzoek naar de gebeur- zoek, genaamd Van Indië tot Indonesië; de In het in 2000 gepubliceerde Research Plan tenissen vóór, tijdens en na de val van herschikking van de Indonesische samenle- 1998-2003 worden de drie zwaartepunten Srebrenica voort. Ondanks de substantiële ving, uit te voeren. Dit wordt een breed uitgewerkt, die een doelgerichte omslag naar vorderingen moest het kabinet worden bericht historisch onderzoek naar de sociale en een breder werkterrein mogelijk moet maken. dat de presentatie eind 2001 niet zou worden economische gevolgen van de Japanse De zwaartepunten zijn a) staat en maatschap- gehaald. Het was niet mogelijk op 29 novem- bezetting en de daarop volgende Bersiap- en pij onder de spanning van oorlog en conflict, ber een complete en definitieve tekst gereed revolutietijd, alsmede het dekolonisatieproces b) de langere termijn verschijnselen rond de te hebben die aan de te stellen historisch-

Joop Hartog:‘We zullen onze onder- inkomensverdeling uit individuele gang gekomen. De Amsterdamse kenmerken. Later heeft hij in zijn juristen hebben de bachelorspoot wijsvormen ook moeten herenten. We werk over rendement uit oplei- van hun opleiding goed herzien. krijgen nu een type studenten binnen ding aangetoond dat over- De economen hebben de oplei- met een kortere aandachtscyclus’ scholing niet met maatschappe- ding alleen maar doorgeknipt. We lijke verspilling gepaard gaat. hebben niet goed nagedacht over Ook mensen met een baan de aansluiting van de Een kleine kans op een groot dat mensen lopen. Een onzeker- beneden het niveau van hun bacheloropleiding op de arbeids- succes in hun carrière spreekt der beroep leidt inderdaad tot opleiding ervaren een alleszins markt. mensen aan. En op weg naar dat hogere compensatie. Uiteindelijk aanvaardbaar rendement op hun ‘We zullen onze onderwijsvormen mogelijke succes zijn ze bereid blijkt er op de arbeidsmarkt een investering. ook moeten herenten. We krijgen met een laag loon genoegen te asymmetrische verdeling te Zijn gestage stroom van invloed- nu een type studenten binnen met nemen en soms zelfs ontberingen bestaan: er is maar een kleine rijke publicaties, samen zo’n 150, een kortere aandachtscyclus. Een te lijden. Zie promovendi, zie kans op een groot succes. Toch moet hem het lidmaatschap uur lang stilzitten lukt ze niet geneeskundestudenten, en zie trekt dat mensen aan. Het ver- hebben bezorgd, denkt hij. ‘Ik meer. In een hoorcollege ontstaan vooral ook kunstenaars. band dat we gevonden hebben is dacht dat ik op een breder terrein gauw ordeproblemen. Daarom Zo luidt het laatste onderzoeks- behoorlijk robuust.’ actief zou moeten zijn om lid van moeten we veel aandacht resultaat van de Amsterdamse Hartog geldt als vernieuwer van de Akademie te worden. Ik ben besteden aan de zelfwerkzaam- econoom Joop Hartog (1946) dat de Nederlandse arbeidseconomie. juist niet zo’n bestuurder.’ heid van studenten, en moeten we hij samen met zijn Texaanse Zijn micro-economische benade- Inmiddels heeft Joop Hartog wel moderne technieken als video, collega Wim Vijverberg in mei zal ring zoomt in op individuen die de leiding van het onderzoeks- webonderwijs en computer presenteren. Zijn vertrekpunt was keuzes maken op de arbeids- instituut van de Amsterdamse gesteund onderwijs inzetten. een hypothese uit The Wealth of markt. In de macro-economie economische faculteit op zich Gedeeltes uit de stof moet je Nations van Adam Smith. ‘We gaat de individuele mens genomen en voelt hij zich ook presenteren als een spannende hebben afgelopen jaar onderzoek verscholen achter categorieën als betrokken bij de vernieuwing van videoclip. Ik klaag overigens niet gedaan naar loonstructuren: ongeschoolde, geschoolde en het onderwijs. ’De discussie over over het niveau of de inzet. lonen dienen volgens Smith ook hooggeschoolde arbeid. Zijn de invoering van de bachelor- Studenten van nu kunnen en doen als compensatie voor het risico proefschrift uit 1978 verklaart de masterstructuur is hier te laat op zeker niet minder dan ik vroeger.’

64 NieuwOnderzoekorganisatie bij de Afdeling Letterkunde voor de verschillende bevolkingsgroepen in Personeelsinzet NIOD Nederlands Instituut voor Weten- de verschillende regio’s in Nederlands-Indië/ Onderwerp of Aantal fte schappelijke Informatiediensten Indonesië. Bij de uitvoering zijn diverse thema onderzoeksinstellingen betrokken, waaronder 2000 2001 Werkgebied het kitlv. Het niwi doet onderzoek naar de invloed van Het voorzitterschap van de internationale wp nwp wp nwp digitale netwerken en informatie op de Task Force for International Cooperation on wetenschapsbeoefening in verschillende Holocaust Education, Remembrance and disciplines. Binnen het domein van onder- Infodoc 3,5 13,7 3,5 10,6 Research was dit jaar in handen van Neder- zoek naar de Nederlandse taal en cultuur Fotodigitalisering 1,0 land, waarin het ministerie van Buitenlandse bevordert het instituut de beschikbaarheid en Onderzoek 10,6 1,0 9,0 Zaken een grote rol speelde. Het belangrijk- het gebruik van digitale informatie; digita- Rethinking 1,0 ste onderdeel van het voorzitterschap was de liseringprojecten, data-archieven, bibliogra- Calmeyer 1,0 organisatie van the Amsterdam Conference on fische databanken. Het niwi beheert de Soviet-propaganda 1,0 Remembrance, die van 2-5 mei plaatsvond in bibliotheek van de knaw, bestaande uit een Na-oorlogse org. 1,0 Amsterdam en waarin het instituut de grote collectie biomedische tijdschriften en Japan 2,8 2,8 organisatie van de internationale research- een historische collectie. Bovendien levert soto 1,0 1,0 workshops voor haar rekening nam. het niwi informatie over onderzoek en onder- Srebrenica 9,0 0,8 10,0 0,8 zoekers in Nederland, voor alle wetenschaps- Yad Vashem 0,5 Productie gebieden. Directie 1,5 1,5 Wetenschappelijke output Algemene Dienst 1,0 7,3 1,0 8,4 Ontwikkelingen – 4 artikelen in vaktijdschriften Vanuit het uitgangspunt dat het niwi zich Totaal 27,1 25,6 30,0 23,6 – 1 bijdragen proceedings primair richt op het wetenschappelijk onder- – 7 boeken zoek is in 2001 de vernieuwing van het insti- – 12 hoofdstukken in boeken Toelichting tuut voortgezet. De inhoudelijke basis voor – 8 encyclopedie-bijdragen In het verslagjaar 2001 nam de personeelsin- deze vernieuwingen is gelegd na raadpleging – 2 wetenschappelijke rapporten/adviezen zet bij het niod licht toe ten opzichte van van een groot aantal vooraanstaande onder- – 18 bijdragen in dagen weekbladen 2000. In 2000 bedroeg de personeelsinzet zoekers in de Neerlandistiek, geschiedenis en – 22 recensies 52,7 fte; in 2001 bedroeg deze 53,6. sociale wetenschappen. Daarnaast hebben – 86 voordrachten en lezingen interne vernieuwingen van organisatiestruc- Schriftelijke informatievoorziening tuur en informatiesystemen plaatsgevonden. Financiering – 3084 inkomende schriftelijke verzoeken om De gesprekken die door het niwi met onder- informatie, algemene dienstverlening Exploitatietotaal 2001 ƒ 9,3 miljoen zoekers zijn gevoerd hebben een duidelijk – 3268 uitgaande schriftelijke verzoeken om Financiering in % beeld opgeleverd van de actuele opvattingen informatie, algemene dienstverlening knaw 51% over wetenschappelijke informatie en com- – 145 inkomende schriftelijke verzoeken om Contractonderzoek/dienstverlening municatie. De prioriteit van onderzoekers ligt informatie, pur en Stichting 1940-1945 aan derden 49% overduidelijk bij de beschikbaarheid van – 167 uitgaande schriftelijke verzoeken om kwalitatief hoogwaardige data en ander informatie, pur en Stichting 1940-1945 Totaal 100% onderzoeksmateriaal. De ontwikkelingen in Overige output de informatietechnologie hebben er niet voor Nederlands Instituut voor gezorgd dat data moeiteloos beschikbaar zijn Het aantal bezoekers aan de studiezaal lag dit Oorlogsdocumentatie gekomen. Het opbouwen en onderhouden van jaar rond de 2500. Herengracht 380, Amsterdam goede databestanden blijft arbeidsintensief en Belangrijkste publicaties http://www.niod.knaw.nl daardoor kostbaar. Bovendien worden onder- – mw. M. Heijmans-van Bruggen, De zoekers veelvuldig geconfronteerd met tech- Japanse bezetting in dagboeken: Vrouwen- nische, financiële en juridische belemmerin- kamp Ambarawa 6 en De Birma-Siam gen. Van het niwi wordt op dit gebied een spoorlijn (Amsterdam 2001) belangrijke bijdrage aan de onderzoeks- – D. Barnouw, A.H. Paape en G. P. van der infrastructuur verwacht, uiteraard in samen- Stroom, De dagboeken van Anne Frank werking met andere relevante organisaties. (vijfde verbeterde druk, Amsterdam 2001) De behoefte aan bibliografische databanken – G. Aalders, Berooid. De beroofde Joden en op sociaal-wetenschappelijk gebied is duide- het Nederlandse restitutiebeleid sinds 1945 lijk afgenomen. Het niwi zal deze dan ook (Amsterdam 2001) staken of omvormen tot een moderne informatievoorziening afgestemd op de actuele behoeften van onderzoekers. Voor de biomedische collectie van het niwi is het tot stand komen van licentieovereen- komsten tussen de universiteiten en grote uitgevers een significante ontwikkeling. De aanvullende functie van de collectie zal

65 daardoor in betekenis afnemen. Deze omslag ifdo (International Federation of Data Belangrijkste publicaties werd overigens al lange tijd verwacht. Organisations) is opgericht in antwoord op de – Anne Beaulieu (2001), Voxels in the Brain. groeiende vraag naar meer en betere Neuroscience, Informatics and Changing Belangrijkste resultaten onderzoeksdata, met name binnen de Sociale Notions of Objectivity, Social Studies of In juni vond bij de knaw een internationaal Wetenschappen. Science, vol. 31, 5 October 2001, pp. 635-680 symposium plaats onder de titel ‘Change and – W. Ebeling, Karmeshu, A. Scharnhorst: Continuity in Scientific Communication’. Om de toegankelijkheid van de niwi-data- Dynamics of Economic and Technological Deze mede door het niwi georganiseerde banken te vergroten zijn deze per 1 januari jl. Search Processes in Complex Adaptive conferentie bracht voor het eerst internatio- kosteloos ter beschikking gesteld aan Landscapes. Advances in Complex Systems 4 naal bekende vernieuwers in wetenschappe- gebruikers. (1) (2001) (Special Issue: Complex Dynamics lijke communicatie uit verschillende discipli- in Economics, Guest Editors: D. Helbing, nes bij elkaar. Productie F. Schweitzer) pp. 71-88 Het afgelopen jaar is de nieuwe onderzoeks- – Lyuba Gurjeva and Paul Wouters (2001) Productie- en gebruikscijfers groep gevormd op basis van het onderzoeks- Scientometrics in the context of probabilistic Neerlandistiek programma. De groep zal bekend staan onder philosophy, Scientometrics, vol. 52, pp. 111- – 7400 titels ontsloten en toegevoegd aan de de naam ‘Networked Research and Digital 126 databank Bibliografie van de Nederlandse Information’. – Paul Wouters and Repke de Vries (2001), Taal- en Literatuurwetenschap (bntl) Het Web Geciteerd: Veranderingen in het De afdeling Neerlandistiek stelt in samenwer- – 205 917 totale aantal titels bntl gebruik van informatie door het internet, king met de Koninklijke Bibliotheek een – 60 879 zoekacties in databank bntl Werkgemeenschap Informatiewetenschap, secundaire bibliografie over W.F. Hermans Historische Wetenschappen 90-9015430-2 samen. – 5 datasets toegevoegd aan Nederlands Van de voltooide digitaliseringprojecten van Historisch data Archief (nhda) Personeelsinzet NIWI de afdeling Geschiedenis is die van het – 120 totaal aantal datasets Nederlands ‘Repertorium van boeken en tijdschriften Historisch Data Archief (nhda) Afdeling Aantal fte 2001 betreffende geschiedenis van Nederland’, de – 800 historische banden knaw bibliotheek wp nwp nationale historische bibliografie, speciaal gerestaureerd het vermelden waard. De complete bibliogra- Directie 1 1,45 Maatschappijwetenschappen fie van de jaren sinds de Tweede Wereldoor- Dir/Research 3 – 3825 titels ontsloten en toegevoegd aan de log is nu raadpleegbaar. Onder historici was Dir/Onderzoekinformatie 3,5 6,9 Sociaal-Wetenschappelijke Literatuur- dit jarenlang de nummer één van de top 40 Neerlandistiek 1,4 6,2 databank (swl) van digitaliseringwensen. Het project werd Maatschappijwetensch. 1,35 8,76 – 1230 titels ontsloten en toegevoegd aan de uitgevoerd in opdracht van het Instituut voor Geschiedenis 0,8 14,2 Onderwijsdatabank Nederlandse Geschiedenis. Een Europees Bedrijfsvoering 2,5 20,1 – 230 812 totaal aantal titels Onderwijs- samenwerkingsproject ‘European Visual Bibliotheekdiensten 0,5 35,58 databank en Sociaal-Wetenschappelijke Archives’, in samenwerking met onder Literatuurdatabank (swl) Totaal 14,05 93,59 andere de foto-archieven van Antwerpen en – 1 399 titels ontsloten en toegevoegd aan de Londen, kreeg veel lof van Europese beoorde- Toelichting srm-databank laars en wordt op het Web intensief bezocht. De organisatiestructuur van het niwi-knaw is – 49 006 totaal aantal titels srm-databank Van de toegankelijk gemaakte databanken in 2001 ingrijpend veranderd. – 34 datasets toegevoegd aan het van de afdeling is de elektronische publicatie Steinmetzarchief ‘Merchants from the Southern Netherlands Financiering – 316 datasets geleverd vanuit het and the rise of the Amsterdam staple market Steinmetzarchief Exploitatietotaal 2001 ƒ 17 690 000 (1578-1630)’ wetenschappelijk zeer succes- – 3060 totaal aantal datasets Steinmetz- vol. Financieringsbronnen in % archief knaw 71,5% De sectie Onderzoekinformatie kreeg een Biomedisch Contractonderzoek/Dienstverlening tweehoofdige vertegenwoordiging in het – 230 453 documentleveranties aan derden 27,3% bestuur van Eurocris, een platform van – 2175 bezoekers niwi leeszaal Externe subsidies 1,2% technisch en inhoudelijk deskundigen op het gebied van lopend onderzoek informatiesys- Onderzoekinformatie Totaal 100% temen in Europa, dat hiermee een belangrijke – 10 656 zoekacties Nederlandse Onderzoek impuls heeft gekregen. Databank Nederlands Instituut voor Wetenschappelijke Informatiediensten (niwi-knaw) In mei 2001 heeft niwi een iassist/ifdo totale omvang Nederlandse Onderzoek Joan Muyskensweg 25, Amsterdam congres, waaraan ruim 200 experts uit ruim Databank http://www.niwi.knaw.nl 35 landen hebben deelgenomen, mede- – 29 100 zoekacties Milieu Literatuur georganiseerd te Amsterdam. iassist (Inter- Bestand (mlb), national Association for Social Science – 15 876 zoekacties Jeugdonderzoek Bestand Information Services and Technology) is een – 6540 zoekacties Directory of Research organisatie waarvan de leden professionals Information Systems zijn op het gebied van data-archivering, data- – 43 407 totale omvang records onderzoek in bibliotheken, data-productie en onderzoek. de nod

66 Onderzoekorganisatie Roosevelt Study Center Productie Wetenschappelijke output Werkgebied – 4 Artikelen in overige vaktijdschriften Het Roosevelt Study Center bestudeert de – 3 Bijdragen aan proceedings van weten- geschiedenis en cultuur van de Verenigde schappelijke conferenties Staten van Amerika in de twintigste eeuw en – 3 Boeken de Nederlands-Amerikaanse betrekkingen. – 3 Voordrachten en gastcolleges op uitnodi- Ontwikkelingen ging (betaald) De Amerikanistiek aan de Nederlandse Overige output universiteiten telt als gevolg van de onder Dienstverlening druk staande budgetten van de Letteren- – 273 boeken video uitleningen faculteiten steeds minder plaatsen waar jonge – 515 onderzoekers in bibliotheek onderzoekers kunnen worden opgeleid. Op – 786 bezoekers conferentie/filmzaal basis van matching met de universiteiten van – 16 791 bezoekers tentoonstelling Leiden, Nijmegen en Utrecht heeft het Informatievoorziening: rsc vijf aio-plaatsen gecreëerd en is daardoor – 48 aanvragen van informatie en 60 000 hits de enige plaats geworden waar aio’s op dit rsc website vakgebied onderzoek verrichten. Zowel nationaal als internationaal vervult het rsc Belangrijkste publicaties een belangrijke rol als onderzoeks- en – C.A. van Minnen, Een slingerbeweging conferentiecentrum op het vakgebied van de tussen aanvaarding en verzet. Europese Amerikanistiek. Dit blijkt onder meer uit de beeldvorming over Amerika. Inaugurele rede jaarlijkse conferenties van de Netherlands Universiteit Gent (Middelburg: Roosevelt American Studies Association en de twee- Study Center, 2001). jaarlijkse conferenties van Europese historici – Hans Krabbendam, The Model Man: A Life met de vs als specialisatie, die in het rsc of Edward William Bok, 1863-1930 (Amster- plaatsvinden, alsmede uit het voorzitterschap dam/Atlanta: Rodopi, 2001). van het American Studies Network in Europa – Hans Krabbendam, Marja Roholl, and Tity dat in de periode 2000-2002 bij de directeur de Vries, eds., The American Metropolis: van het rsc berust. De collecties in het rsc Image and Inspiration. European werden in 2001 niet alleen geraadpleegd door Contributions to American Studies 45 individuele onderzoekers uit tien Europese (Amsterdam: vu University Press, 2001). landen, maar ook gebruikt voor onderwijs- doeleinden door Amerikanistiekopleidingen Personeelsinzet RSC in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en Onderwerp of Aantal fte Groot-Brittannië. Het consolideren en verder thema uitbouwen van deze internationale rol op het terrein van de Amerikanistiek is de belang- 2000 2001 rijkste opdracht waarvoor het rsc zich gesteld WP NWP WP NWP ziet. Een nauwere samenwerking met de Universi- Onderzoek en teit Gent leidde tot de benoeming van de publicaties 5,0 – 6,0 – directeur rsc tot deeltijd gasthoogleraar Directie 1,0 – 1,0 – Amerikaanse geschiedenis aan die universi- Algemene Dienst – 1,0 – 1,0 teit Totaal 6,0 1,0 7,0 1,0 Belangrijkste resultaten Drie internationale conferenties over respec- Financiering tievelijk de thema’s mobiliteit en religie in de Exploitatietotaal 2001 ƒ 1 585 000 Amerikaanse geschiedenis, alsmede over culturele aspecten van de Koude Oorlog in Financieringsbronnen in % Europa. knaw 30% Contractonderzoek (kun/uu)6% De verwerving van vijf nieuwe bronnen- Externe subsidies (met name collecties over binnen- en buitenlands- Provincie Zeeland) 64% politieke ontwikkelingen in de vs na de Tweede Wereldoorlog, en het verlenen van Totaal 100% twaalf studiebeurzen aan jonge Europese Roosevelt Study Center (rsc-knaw) onderzoekers voor onderzoek in de rsc Abdij 9, Middelburg bibliotheek. http://www.roosevelt.nl

67 Instituten Levens- De collectie profiteert van de samenkomst De eerste, inventariserende fase van het door van de tot voor kort gescheiden collecties nwo gesubsidieerde onderzoek naar de rol wetenschappen schimmels, gisten en bacteriën in één locatie, van fungi in de regeneratie van tropische met de daaruit voortvloeiende verbeteringen regenwouden, werd afgerond. De tweede, in collectiemanagement en de dienstverle- meer functioneel-analytisch gerichte fase is Centraalbureau voor ning. Samen met de afdeling Dienstverle- inmiddels door nwo/wotro goedgekeurd. Schimmelcultures ning/Toegepast Onderzoek worden de Dit onderzoek vindt plaats in Colombia, in voorbereidingen getroffen om de diensten samenwerking met de Universiteit van Werkgebied van het cbs te conformeren aan de iso- Medellin; het wordt bemoeilijkt door de Het Centraalbureau voor Schimmelcultures normen. De vraag naar de expertise van het onzekere politieke situatie in dit land. (cbs) werd in 1904 opgericht als een cultuur- cbs neemt toe, en de hiermee te verwerven Het cbs is vanaf 1986 betrokken bij eu- collectie, van waaruit levende schimmels en inkomsten worden voor het Instituut steeds projecten, gericht op coördinatie in dienstver- gisten (Fungi), correct geïdentificeerd en belangrijker. De afdeling werd versterkt door lening en opzet van datanetwerken van de benoemd, wereldwijd worden gedistribueerd het aantrekken van een wetenschappelijk belangrijkste cultuurcollecties in Europa. In ten behoeve van het onderzoek aan deze medewerker. 2001 ging het derde project in deze reeks van start: ‘European Biological Resources organismen. Ook bacteriën maken sinds kort De bacteriecollectie werd geconfronteerd met Centres Network’, waarin het cbs het sleutel- deel uit van de cbs-collecties. een groot aantal personele mutaties. Mede instituut voor de schimmels en gisten is. In toenemende mate werd, met de collectie naar aanleiding hiervan werd een nieuw als basis en als inspiratiebron, in het cbs een profiel van deze collecties opgesteld door de Dit project sluit goed aan bij twee andere eigen onderzoekslijn ontwikkeld, aanvanke- per 1 januari 2001 benoemde curator, dat internationale grote projecten: Het Global lijk geheel gericht op inventarisatie en vervolgens werd voorgelegd aan de participe- Biodiversity Information Network (gbif), en beschrijving van soorten. Dit taxonomisch rende instanties (cbs, tud en uu). Het plan het European Network for Biodiversity onderzoek is thans ingebed in evolutie- voorziet in duidelijke accenten in het beheer Information (enbi). In deze projecten biologische en oecologische vraagstellingen van de collectie en in een onderzoeksthema participeert het cbs vooral via het lidmaat- (biosystematiek). Tegenwoordig is het cbs dat nauw aansluit bij het cbs. In december schap van de Onderzoekschool Biodiversiteit. betrokken bij onderzoek dat leidt tot funda- 2001 verhuisde de collectie van het De bacteriecollectie verkreeg een omvang- mentele inzichten in processen van soort- Kruytgebouw (uu) naar het cbs. rijke opdracht van het Ministerie van vrom, voor de microbiologische controle van vorming en in structuren en kenmerken die Resultaten Genetisch Gemodificeerde Organismen. bepalend zijn in de phylogenie, onder meer Het, in meerjaren projecten ingekaderde, door middel van genomische benaderingen. taxonomisch en phylogenetisch onderzoek De kennis, verankerd in de collectie en in het aan geselecteerde groepen in het Rijk der Productie Fungi, veelal gericht op een monografische onderzoek, wordt geëxploiteerd door het Wetenschappelijke output revisie, kende een goede voortgang. Een verrichten van een veelheid aan diensten en – 45 Artikelen in tijdschriften met een referee aantal projecten, kreeg gestalte in samenwer- door het participeren in onderzoeksprojecten systeem king met derden, in de vorm van promotie- met een toegepast en maatschappelijk belang. – 5 Artikelen in overige vaktijdschriften dan wel post-doc onderzoek. Al bijna 100 jaar levert het cbs hiermee – 3 Boeken belangrijke inzichten in de ‘Biodiversiteit van Zo werd het reeds langer bestaande onder- – 8 Hoofdstukken in boeken de Fungi’, hun bijdrage in het behoud van zoek naar de ultrastructuur van septa in – 1 Promotie ecosystemen, hun rol in ziekten en gezond- basidiomyceten uitgebreid met vraagstellin- Overige output heid van mens, plant en dier, en het belang gen rond functie, evolutie en de genetische – 3955 Leveranties van stammen van gisten en schimmels voor de biotechno- basis van deze phylogenetisch belangrijke – 47 Depositie patentstammen logie, de voedings- en geneesmiddelen- cel-organellen. Naast de Electronenmicrosco- – 1563 Identificaties industrie. pische Structuur Analyse (emsa) participeert Ontwikkelingen ook de afdeling Microbiologie van de Belangrijke publicaties De goed voorbereide en uitgevoerde verhui- Universiteit Utrecht in het project. – Schroers, H.-J., 2001 – A monograph of Bionectria (Ascomycota, Hypocreales, zing naar Utrecht in december 2000 vormde, Met het nioo werd een onderzoek op post- Bionectriaceae), and its Clonostahys na 80 jaar Baarn en Delft, het begin van een doc niveau gestart, met steun van het anamorphs Sud. Mycol. 46:1-214. nieuwe fase in het bestaan van het cbs. Het Vernieuwingsfonds van de knaw, naar de – Werres, S., Maritz, R., Man in ’t Veld, cbs kreeg de beschikking over een goed interactie tussen bacteriën en schimmels in W.A., de Cock, A.W.A.M., Bonants, P.J.M., geoutilleerd en ruim gebouw, dat alle moge- bodem-ecosystemen, als aanzet naar een de Weedt, M., Themann, K., Ilieva, E., & lijkheden biedt voor verbreding en verdieping meer structurele samenwerking in het thema: Baaijen, R.P. -2001. Phytophtora ramorum van de doelstellingen van het instituut. Met microbiële oecologie van het plant-bodem- sp. nov., a new pathogen on Rhodondendron de faculteiten Biologie en Geneeskunde van wortel ecosysteem. de Universiteit Utrecht zijn aanzetten gege- and Viburnum. Mycological Research 105: ven voor gezamenlijke projecten, deels in het Een breed opgezet genoom-onderzoek naar 1155-1165. verlengde van de reeds langer bestaande de medisch belangrijke gist Cryptococcus – Boekhout, T., Theelen, B., Diaz, M., Fell, samenwerking. Ook met de zusterinstituten neoformans omvat samenwerking met J.W., Hop, W.C.J., Abeln, E.C.A., Dromer, F. niob en nioo zijn concrete aanzetten gegeven Academische ziekenhuizen en de knaw & Meyer, W. 2001. Hybrid genotypes in the voor inhoudelijk, methodologische en instituten niob en nih/ioi. pathogenic yeast Cryptococcus neoformans. technische samenwerking. Microbiology 147: 891-907.

68 Onderzoekorganisatie Personeelsinzet CBS Hubrecht Laboratorium, vorm gekregen; het staat nu vast dat deze samenwerking een drietal groepen zal betref- Onderwerp Aantal fte Nederlands Instituut voor fen waarvan twee nog personele invulling of thema Ontwikkelingsbiologie behoeven. Een van de onderzoeksthema’s 2000 2001 van Christine Mummery, namelijk die met wp nwp wp nwp Werkgebied betrekking tot het gebruik van humane em- De ontwikkelingsbiologie houdt zich bezig bryonale stamcellen als mogelijke celtherapie Onderzoek 10,5 9,0 8,0 6,3 met een van de meest fundamentele proces- bij ernstig hartfalen, is een hoeksteen van Collectie cbs 3,6 10,7 2,8 11,2 sen in de levende natuur: de ontwikkeling van deze samenwerking. Collectie nccb 0,6 2,1 1,0 2,4 een organisme vanuit één enkele cel, de be- Op 2 mei 2001 vond de opening plaats van de Dienstverlening/ vruchte eicel. Het onderzoek binnen het nieuwbouw van het Hubrecht Laboratorium Toegep. onderzoek 2,0 4,5 3,0 4,3 Hubrecht Laboratorium richt zich vooral op en het gerenoveerde gebouw waarin het cbs Directie 1,0 - 1,0 - de embryonale ontwikkeling van dieren. Door nu is gehuisvest. De officiële openings- Secretariaat - 1,0 - 1,0 het voortschrijdend inzicht dat fundamentele handeling werd verricht door zkh de Prins Algemene Dienst - 4,3 biologische processen zich in evolutionair ver uiteenlopende systemen toch volgens dezelf- van Oranje. Hem werd door middel van korte Totaal 17,7 31,6 15,8 25,2 de principes voltrekken, beperkt de onder- inleidingen en een rondleiding ook een beeld geschetst van het onderzoek dat plaats vindt Noot: de teruggang in de personele bezetting zoeksmissie van het instituut zich niet tot de in beide instituten. Deze feestelijke dag was is het gevolg van het beëindigen van dubbel- ontwikkeling van gewervelde dieren. Het is een gepaste afsluiting van een lang proces aanstellingen voorafgaand aan de pensione- van groot belang om tevens toegang te heb- van plannen, bouwen en inrichten. ring van een tweetal stafmedewerkers en de ben tot een ‘lager’ systeem, in dit geval de overgang van de medewerkers van de nematode Caenorhabditis elegans. In samen- Met de Universiteit Utrecht worden plannen algemene dienst naar het Hubrecht Laborato- hang met dit fundamentele onderzoekspro- uitgewerkt voor de bouw van een Genoom rium, als onderdeel van de gezamenlijke gramma wordt ook strategisch biomedisch Instituut op het terrein van het Hubrecht diensten. onderzoek verricht. Laboratorium. In dit nieuwe gebouw zullen Het onderzoeksprogramma van het Hubrecht top-groepen uit de universiteit met collega’s Laboratorium is - ook internationaal - uniek van het Hubrecht Laboratorium samenwer- Financiering omdat het zich richt op de gehele ontwikke- ken, met behoud van eigen identiteit. De realisatie van deze plannen (binnen drie tot Exploitatietotaal in 2000 ƒ 7 035 360 lingsbiologie van dieren, van de bevruchting tot het volwassen organisme, en daartoe de vijf jaar) zou voor Utrecht en daarbuiten een Financieringsbronnen in % meeste belangrijke onderzoeksmodellen belangrijke zwaartepunt kunnen worden. knaw 71,9% worden aangewend: nematoden, vissen, In november vond de vijfjaarlijkse site visit Contractonderzoek/ amfibieën, zoogdieren en diverse in vitro plaats. De commissie bestond uit Richard Dienstverlening aan derden 22,8% celsystemen, elk met zijn specifieke moge- Flavell (Yale University), Nobelprijswinnaar Externe subsidies 5,3% lijkheden. Dit maakt het tevens mogelijk snel Christiane Nüsslein-Volhard (Tübingen) en Totaal 100% en efficiënt verschillende modelsystemen Roel Nusse (Stanford University). naast elkaar te gebruiken. Resultaten Centraalbureau voor Schimmelcultures Ontwikkelingen Het onderzoek in 2001 kenmerkte zich door (cbs-knaw) Het jaar 2001 werd gekenmerkt door een vooruitgang over een breed front van de ver- Uppsalalaan 8, Utrecht verdere groei van wetenschappelijke activitei- schillende onderzoeksgebieden en onder- http;//www.cbs.knaw.nl ten. Op verschillende gebieden werd succes zoekssystemen. Nu ook in de nabije toekomst geboekt met het verwerven van externe volledige genoomsequenties van andere dier- projecten, waaronder twee aanvragen die soorten (bijvoorbeeld van muis, rat en zebra- werden gehonoreerd in het kader van het iop- vis) zullen zijn opgehelderd, zoals dat bij Genomics programma. Om de professionali- nematode, fruitvlieg en de mens eerder is sering van de organisatie te vergroten werd gebeurd, wordt het steeds belangrijker meer per 1 april een adjunct-directeur beheer over de functie van de nieuw ontdekte (of aangesteld. Ook werd het organisatiemodel reeds bekende) genen te weten te komen. van het instituut aangepast zodat nu, naar Terwijl daarvoor bij de muis de mogelijkheid Angelsaksisch model, een platte structuur door middel van homologe recombinatie wordt gehanteerd waarin de individuele reeds jaren bestaat, is dat bij de rat en de projectgroepleiders direct verantwoording zebravis op deze manier niet mogelijk omdat afleggen aan de directeur. Er zijn inmiddels er van deze soorten geen embryonale stam- vijftien zelfstandige groepen, in grootte cellen bekend zijn; deze zijn nodig om homo- variërend van drie tot vijfentwintig personen. loge recombinatie te kunnen uitvoeren. In de Naast de bestaande twee junior-onderzoeksgroep van Ronald Plasterk is het thans voor groepen zal een derde zijn werkzaamheden het eerst gelukt om, met behulp van een per 1 januari 2002 starten. De randvoorwaar- methode van random chemische mutagenese den met betrekking tot de samenwerking van volwassen zebravismannetjes, een ver- tussen het icin en het Hubrecht Laborato- zameling mutaties verspreid over het gehele rium hebben in de loop van het jaar definitief

69 genoom te verkrijgen waaruit, door ‘re- Productie Interuniversitair Cardiologisch sequencing’ van een bepaald gewenst gen, Wetenschappelijke output Instituut Nederland mutaties kunnen worden geïdentificeerd die – 30 tijdschriftartikelen dat gen onwerk-zaam maken. Alhoewel dit op – 5 proefschriften Werkgebied het eerste gezicht omslachtig en duur lijkt, is Het Interuniversitair Cardiologisch Instituut dat door de technische vooruitgang in Belangrijke publicaties verschenen in 2001 Nederland (icin) verricht onderzoek naar sequencingtech-niek niet langer het geval. – Van de Water S., van de Wetering M., Joore oorzaak en behandeling van harten vaatziek- Eenzelfde procedure wordt thans toegepast J., Esseling J., Bink R., Clevers H., Zivkovic ten. Het onderzoek vindt plaats in hechte bij de rat. Van een recent ontdekte manier om D. Ectopic Wnt signal determines the eyeless samenwerking met de acht academische genexpressie te reguleren door dubbelstrengs phenotype of zebrafish masterblind mutant. cardiologische afdelingen in Nederland, rna (rnai of rna interferentie) is het mecha- Development 128, pp. 3877-3888. zowel in de voorbereidende als de uitvoe- nisme (deels) opgehelderd door genetische en – Wicks S.R., Yeh R.T., Gish W.R., Waterston rende fase. De onderzoeksprojecten van het biochemische analyse in de nematode R.H., Plasterk R.H.A. Rapid gene mapping in icin zijn multicentrisch van opzet, dat wil C. elegans. rnai blijkt voor te komen in Caenorhabditis elegans using a high density zeggen dat ten minste twee of meer van de in planten, schimmels en dieren (ook vertebra- polymorphism map. Nature Genet. 28, pp. het icin samenwerkende academische centra ten zoals de mens). 160-164. aan een project deelnemen. Niet zelden wordt Ook gedurende het afgelopen jaar kwamen – Sijen T., Fleenor J., Simmer F., Thijssen ook aan het onderzoek deelgenomen door (humane) embryonale stamcellen (es-cellen) K.L., Parrish S., Timmons L., Plasterk niet-academische ziekenhuizen. vaak in het nieuws. In de groep van Christine R.H.A., Fire A. On the role of rna Mummery wordt sinds eind 2000 met amplification in dsrna-triggered gene Medisch wetenschappelijk onderzoek is niet dergelijke cellen gewerkt, in samenwerking silencing. Cell 107, pp. 465-476. mogelijk zonder een groot aantal specifieke met het Australische esi Ltd. Het onderzoek infrastructurele voorzieningen. Het icin richt zich op de mogelijkheid om deze Financiering maakt gebruik van de infrastructuur van de pluripotente cellen zodanig te instrueren dat academische centra (voor het patiëntgebon- Exploitatietotaal 2001 ƒ 15,7 miljoen met grote efficiëntie functionele hartcellen den onderzoek) en de experimentele cardiolo- kunnen worden verkregen. Deze kunnen Financieringsbronnen in % gische afdelingen (voor het meer basale gebruikt worden om door celtransplantatie knaw 63 % onderzoek). Op deze wijze wordt met een beschadigde harten te ‘repareren’. Het Contractonderzoek/dienstverlening relatief bescheiden inzet van mensen en onderzoek maakt deel uit van de strategische aan derden 26 % middelen de grootst mogelijke wetenschappe- samenwerking met het icin. De verwachtin- Externe subsidies 11 % lijke output gerealiseerd. gen zijn hooggespannen, maar het is ook Totaal 100% Ontwikkelingen duidelijk dat er nog een lange weg te gaan is. Zoals in medisch-wetenschappelijk onder- Van onschatbare waarde hierbij is de jaren- zoek in het algemeen, wordt ook binnen het Hubrecht Laboratorium, Nederlands Instituut lange ervaring in de groep met dit type cellen cardiovasculaire onderzoek in toenemende voor Ontwikkelingsbiologie van de muis. mate gebruik gemaakt van informatie en Uppsalalaan 8, Utrecht technieken afkomstig uit de celbiologie en http://www.niob.knaw.nl moleculaire genetica. Dit is dus ook het geval Personeelsinzet Hubrecht Laboratorium met de drie reeds lang bestaande onderzoeksclusters van het icin: Vaatwand, Hartritme, Onderwerp Aantal fte Hartspierfunctie. of thema 2000 2001 Daarnaast kwam in het afgelopen jaar het nieuwe onderzoekscluster Ontwikkelings- wp nwp wp nwp biologie en Genetica van het Hart tot stand. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwer- Onderzoeksgroepen 49,0 27,2 65,0 36,0 king met het Hubrecht Laboratorium (niob). Directie 1,5 1,0 1,5 2,4 Hierbij zal het icin gebruik maken van de Bedrijfsvoering* 7,5 6,8 expertise en ruimten van het niob. Deze Facilitaire Dienst * 23,6 25,9 onderzoekslijn past uitstekend in de profilering van het icin in de laatste jaren, waarbij Totaal 50,5 59,3 66,5 71,1 de nadruk is komen te liggen op translatie * Tezamen met het cbs van basale gegevens naar de klinische toepassing. Belangrijkste resultaten In het jaar 2001 werd het onderzoek afgerond naar de beste behandeling van boezemfibril- leren (de racestudie). Er werd goede voortgang geboekt bij de lopende projecten, zoals dat van interventie cardio-logie, het onderzoek naar de genetische factoren bij krans- slagaderlijden (de gender studie), het gebruik van magnetische resonantie (mri) bij de

70 Onderzoekorganisatie bestudering van (aangeboren) harten G.C.M., van Tintelen P., van den Berg M.P., Interuniversitair Wilde A.A.M., Balser J.R. A sodium channel vaatziekten, contrastechografie, mechanis- Oogheelkundig Instituut men van hartritmestoornissen, en het mutation causes isolated cardiac conduction registratieproject van Nederlandse patiënten disease. Nature 2001;409:1043-7. Werkgebied met aangeboren hartafwijkingen. Samen met – Langerak S.E., Kunz P., Vliegen H.W., Het werkgebied van het ioi bestaat uit het Hubrecht Laboratorium werd een begin Lamb H.J., Jukema J.W., van der Wall E.E., fundamenteel en strategisch onderzoek aan gemaakt met het onderzoek naar het gebruik de Roos A. Improved MR flow mapping in het visuele systeem. van stamcellen voor hartspiercelvervanging. coronary artery bypass grafts during adenosine-induced stress. Radiology Ontwikkelingen Binnen het ict project epd car wordt 2001;218:540-7. Door interne verschuivingen in het afgelopen gewerkt aan het beter registreren en beschik- – Wentzel J.J., Kloet J., Andhyisware I., jaar is het onderzoek geconcentreerd in drie baar maken van patiëntengegevens, gebruik Oomen J.A., Schuurbiers J.C., De Smet B.J., multidisciplinaire onderzoekslijnen: makend van de nieuwe mogelijkheden van de Post M.J., De Kleijn D., Pasterkamp G., 1) Molecular structure and function of the informatietechnologie. Voortgegaan werd ook Borst C., Slager C.J., Krams R. Shear-stress retina; met het onderzoek van de mogelijkheden van and wall-stress regulation of vascular 2) Retinal signal processing; en snelle beeldcommunicatietechnieken (via remodeling after balloon angioplasty: effect 3) The neural basis of visual perception. breedband) aan te wenden voor consultatie en of matrix metalloproteinase inhibition. onderwijs-op-afstand (tele-consulting en tele- De trend van verdere integratie van de Circulation. 2001;104:91-6. teaching) binnen de cardiologie. moleculaire biologie en de functionele fysiologische benaderingen heeft zich dit jaar Financiering Productie in versterkte mate voortgezet. De transgenen Exploitatie 2001 f 9 152 053 muizenunit is nu geheel operationeel en de Wetenschappelijke output eerste transgene muizen zijn geboren. Nu de – 89 artikelen in peer-reviewed tijdschrijften Financieringsbronnen in % transgenen muizenunit uitstekend draait, is – 20 artikelen in overige tijdschriften knaw 46% ook de verdere invulling van de zebravissen- – 4 proefschriften Externe subsidies 54% faciliteit zowel qua formatie als qua ruimte in – 14 hoofdstukken in boeken Totaal 100% 2001 ter hand genomen. In de tweede helft – 1 boek van 2001 werd het iso-certificatieproces van – 12 overige publicaties Interuniversitair Cardiologisch Instituut de Hoornvliesbank krachtig in gang gezet. Belangrijkste publicaties Nederland (ICIN-KNAW) Teneinde vast te stellen of een fusie met het – Tan H.L., Bink-Boelkens M.T.E., Bezzina Catharijnesingel 52, Utrecht nih wenselijk is, is er in 2001 intensief met C.R., Viswanathan P.C., de Beaufort-Krol http;//www.icin.knaw.nl het nih overlegd over een gezamelijk onderzoekprogramma. Dit heeft geresulteerd in een rapport waarin vier thema’s aangewe- zen worden, waarbinnen intensivering van Personeelsinzet ICIN samenwerkling tussen ioi en nih leidt tot Onderzoekslijn belangrijke synergie. Op basis hiervan heeft of afdeling Aantal fte het bestuur van de knaw besloten tot een fusie van beide instituten. Het nieuw te 2000 2001 vormen instituut zal werkzaam zijn op het gebied van neurobiologie en het visuele wp nwp wp nwp systeem. Belangrijkste resultaten ‘Vaatwand’ 18,5 8,7 22,0 7,5 In de werkgroep ‘Molecular structure and ‘Hartfunctie’ 16,8 1,8 20,9 3,8 function of the retina’ is de nadruk steeds ‘Hartritme’ 1,2 0,6 1,0 1,1 meer komen te liggen op het functioneel ‘Ontwikkelingsbiologie en Genetica van het Hart’ 0,2 0,5 genetisch werk, met name in het retinitis Informatie Technologie 2,3 0,5 3,0 1,5 pigmentosa en macula degeneratie onderzoek Directie en Beheer 0,4 3,7 0,4 4,2 waarin de afgelopen jaren reeds belangrijke doorbraken werden bereikt. Binnen de Totaal 39,2 15,3 47,5 18,6 werkgroep neemt het transgene muizenwerk een steeds belangrijker plaats in. Tevens werd dit jaar vanuit de werkgroep, samen met de werkgroep ‘neuroregeneratie’ van het nih, de zeer geavanceerde knaw-Agilent oligo- nucleotide micro-array faciliteit opgezet. De integratie van deze innovatieve technologiën met de reeds bestaande expertise biedt zeer goede mogelijkheden tot innovatief onderzoek aan genetisch bepaalde retina-ziekte, zoals retinitis pigmentosa, macula degeneratie en glaucoom.

71 retina. Science 292: 1178-1180, 2001. In de werkgroep ‘Retinal Signal Processing’ Nederlandse Commissie voor werd dit jaar een grote doorbraak bereikt. Een – Super H, Spekreijse H, Lamme V.A.F. Two Geodesie al jarenlang onopgelost probleem in de distinct modes of sensory processing observed in monkey primary visual cortex retinale fysiologie kon op elegante wijze Werkgebied (vi) Nature Neuroscience 4:(3) 304-310, verklaard worden. Hierbij werd een nieuwe De Nederlandse Commissie voor Geodesie Mar 2001. manier van neuron-neuron interactie gevon- (ncg) initieert en coördineert fundamenteel – Super H, Spekreijse H, Lamme V.A.F. A den waarbij zgn. hemichannels een essentiële en strategisch geodetisch onderzoek in neural correlate of working memory in the rol spelen: hemichannel gemedieerde Nederland. De ncg geeft adviezen over monkey primary visual cortex. Science ephaptische communicatie. Deze vinding, die algemene beleidslijnen voor de geodesie en 293:(5527) 120-124, Jul 6 2001. in Science werd gepubliceerd, opent een heel stimuleert de verspreiding van geodetische nieuw onderzoeksterrein en heeft implicaties kennis. die niet alleen tot de retinale fysiologie beperkt blijven. Tevens is de zebravis retinale Personeelsinzet IOI Geodesie ontleent haar betekenis als ruimte- lijk informatieve wetenschap aan het veelzij- slice ontwikkeld en zijn de eerste patch- Onderwerp of Aantal fte’s dige gebruik dat de samenleving van de clamp afleidingen van retinale neuronen in Thema dit preparaat gemaakt. beschrijvingen van de aarde maakt. In hoofd- 2000 2001 zaak kan dit gebruik worden ondergebracht in Binnen de werkgroep ‘The neural basis of twee toepassingsgebieden: de beschrijving visual perception’ komt de nadruk steeds wp nwp wp nwp van de aarde als natuurlijk object en de in- meer te liggen op het onderzoek naar de richting en het beheer van de ruimte op aarde. neurale basis van cognitieve elementen van visuele verwerking, zoals visuele aandacht, Oculaire media 3,6 2,4 2,0 1,6 Ontwikkelingen visueel werkgeheugen en visueel bewustzijn. Genetica 7,8 2,0 De Europese Commissie heeft het ambitieuze Immunologie 3,9 3,1 10,4 5,3 plan opgevat om binnen tien jaar een systeem Belangrijke nieuwe resultaten, dit jaar Visuele systeem- voor satellietnavigatie te ontwikkelen en te gepubliceerd in Science en Nature analyse*) 11,3 1,4 13,6 4 operationaliseren dat vergelijkbaar is met het Neuroscience, stellen ons in staat een neuraal Ocular Dominance Amerikaanse gps (Global Positioning Sys- model te postuleren over de rol van de Plasticity 1,1 1 tem). Het systeem met de naam ‘Galileo’ diverse typen cortico-corticale verbindingen Corneabank 0,8 4,0 0,8 4 verkeert momenteel in de ontwerpen ont- in bewuste waarneming, aandacht en geheu- Directie & wikkelingsfase. Naar verwachting biedt een gen. Voor het komend jaar ligt de nadruk op onderst. diensten 1,0 11,6 1,0 11,6 dergelijk systeem veelbelovende mogelijkhe- het verder toetsen en verfijnen van deze den voor het nauwkeurig plaatsbepalen ten Totaal 28,4 24,5 30,9 27,5 hypothese. Hierbij is een combinatie van behoeve van wetenschappelijk onderzoek en dierexperimenteel en humaan onderzoek *) incl. op locatie elders van allerlei maatschappelijke toepassingen; gepland, zoals het simultaan intracorticaal zeker ook bij gebruik in combinatie met het afleiden van verschillende lagen in v1, het gps-systeem. simultaan afleiden van vi en hogere gebieden, Financiering De Subcommissie Geometrische Infrastruc- alsook fmri, meg/eeg en tms bij mensen die tuur streeft naar een inte-grale aanpak van de Exploitatietotaal f 9,4 miljoen verschillende cognitieve taken uitvoeren. geometrische infrastructuur in Nederland. Dit Financieringsbronnen in % doet zij door het bevorderen van de koppeling knaw 80% van de verschillende referentiestelsels en te Productie Contractonderzoek/ streven naar een zo goed mogelijke toeganke- Wetenschappelijke output Dienstverlening aan derden 4% lijkheid van deze stelsels. De Subcommissie – 24 sci artikelen Externe subsidies 16% onderkent referen-tiestelsels voor de ligging – 6 overige artikelen Totaal 100% van punten in twee en drie dimensies en – 1 proefschrift afzonderlijk voor hoogte en voor zwaarte- – 1 hoofdstuk in boek Interuniversitair Oogheelkundig Instituut kracht. (ioi-knaw) Voor een land als Nederland, waar de inricht- Dienstverlening Meibergdreef 47, Amsterdam Zuidoost ing, het beheer en het gebruik van de ruimte De Corneabank bewerkte in 2001 2958 http://www.knaw.nl/01institut/ioin100.htm cornea’s. Ten behoeve van patiëntenzorg werd speerpunten zijn van veel overheidsbeleid en 76 maal uveitisdiagnostiek aan voorste handelen, is de realisatie van een goed func- oogkamer waterpuncties verricht. tionerende geo-informatie infrastructuur van groot belang. Een geo-informatie infrastruc- Erfelijkheidsadviezen over oogaandoeningen tuur is een stelsel van voorzieningen ter werden 70 maal geleverd (31 keer uitgebreid ondersteuning van het doel om (geo-)infor- en 39 keer enkelvoudig), voorts werd 8 keer matie, direct of indirect, aan te bieden aan dna-diagnostiek verricht. (potentiële) afnemers of gebruikers. De ont- Belangrijkste publicaties wikkeling van de geo-informatie infrastruc- – Kamermans M, Fahrenfort I, Schultz K, tuur in Nederland gaat een nieuwe fase in. Janssen-Bienhold U, Sjoerdsma T, Weiler R. Kenmerk-te zij zich de laatste jaren vooral Hemichannel-mediated inhibition in the outer door ont-werp, bouw en protoyping, het moment is aangebroken om door productie en

72 Onderzoekorganisatie beheer daadwerkelijk tot een brede imple- Op basis van overleg met vele partijen die Personeelsinzet NCG mentatie in Nederland te komen. Op dit mo- betrokken zijn bij het geodetisch onderwijs Onderwerp of Aantal fte ment krijgt de realisatie van een geo-infor- en naar aanleiding van het rapport ‘Het thema matie infrastructuur in ons land te weinig beroepsprofiel van de geodeet, nu en in de 2000 2001 aandacht. De initiatieven zijn te veel op toekomst’ (1999), heeft de Subcommissie deelaspecten gericht en worden onvoldoende Geodetisch Onderwijs haar werkplan wp nwp wp nwp krachtig doorgezet. Er is grote behoefte aan bijgesteld. Het vigerende plan bevat aanbeve- – 1,5 – 1,5 een nationale regisseur voor deze infrastruc- lingen voor het geodetisch onderwijs, zoals tuur. De mogelijkheden en wenselijkheden op voor de bachelor- en masteropleidingen en de Totaal – 1,5 – 1,5 dit gebied worden besproken binnen de samenwerking tussen geo-informatie- Subcommissie Geo-Informatie Modellen. opleidingen. De aanbevelingen zijn besproken met de opleidingsinstellingen en worden Financiering Belangrijkste resultaten gebruikt bij het formuleren van nieuwe Een van de taken van de geodesie is het zo Exploitatietotaal 2001 ƒ 552 600 curricula. nauwkeurig mogelijk meten en beschrijven Financieringsbronnen in % van hoogteveranderingen als indicator van Productie knaw 61% bodemdaling ten gevolge van menselijke en Contractonderzoek/ natuurlijke activiteiten. Hiervoor worden Wetenschappelijke output Dienstverlening aan derden 10% verschillende methoden gehanteerd voor – 1 hoofdstuk Externe subsidies 29% meetopzet, data-analyse en modellering. De – 16 afleveringen van Journal of Geodesy Subcommissie Bodembeweging en Totaal 100% Belangrijkste publicaties Zeespiegelvariatie heeft tijdens een thema- – H.J.G.L. Aalders, A.K. Bregt, M.P.J. van de vergadering aandacht besteed aan het Ven, Geo-informatie infrastructuur, Jaarver- Nederlandse Commissie voor Geodesie maatschappelijke kader voor de geodetische slag 2000, ncg, Delft 2001, pag. 41-50, isbn Thijsseweg 11, Delft monitoring (‘hoe precies moet het?’) en aan 906132274X http://www.ncg.knaw.nl de gehanteerde normen en methodieken (‘hoe moet het precies?’). Zij levert hiermee een bijdrage aan de kennisintegratie op het gebied van bodembeweging en het bevorderen van de uniformering van normen en methodieken.

Hij is door zijn vele columns wordt en niet overwoekerd wordt Ronald H.A. Plasterk: ‘Wetenschap inmiddels een bekende Nederlan- door virussen.’ moet zo veel mogelijk op waarne- der; dat neemt niet weg dat De genenkaart van het beestje Ronald H.A. Plasterk (1957) ook mag dan bekend zijn, de decode- ming en experiment gebaseerd zijn’ een van ’s lands beste weten- ring van die informatie is dat nog schappers is. De jonge telg van lang niet. ‘Daar zijn zeker nog de KNAW is mateloos geïnteres- decennia voor nodig, en ik denk seerd in het ‘meest fundamentele zelfs dat er nooit een eind komt De ontwikkelingsgeneticus ergert Hoogtepunt in 2001 vormden deel van de biologie: het humane aan het ontcijferen van die drie zich wel eens aan de ongefun- voor Plasterk zijn mooie publica- genoomproject. Ontzettend miljard “letters”, het zal een deerde speculaties van collega’s. ties in ‘Cell’, ’Science’ en spannend, je hebt het gevoel dat kwestie van interpreteren blijven.’ De sociobiologen bijvoorbeeld, ‘Nature’. ‘Ik had van tevoren je geschiedenis aan het schrijven Plasterk ziet het dan ook die iedere menselijke gedraging absoluut niet verwacht dat het bent.’ letterlijk als een linguïstisch evolutionair doelmatig verklaren. mijn meest productieve publica- De directeur van het Hubrecht probleem, verwant aan de ‘Het is ontzettend verleidelijk om tiejaar zou worden, omdat ik net Laboratorium (NIOB-KNAW) ontcijfering van het spijkerschrift overal verklaringen voor te be- verhuisd was van het Nederlands ontwikkelde enkele jaren geleden of de interpretatie van oude denken, maar je moet er erg mee Kankerinstituut naar mijn huidi- een techniek om de genen te teksten. oppassen. Wetenschap moet zo ge baan. Maar door mijn heel bestuderen van de Caenor- Probleem met het DNA is volgens veel mogelijk op waarneming en goede onderzoeksgroep hebben habditis elegans, het eerste dier Plasterk onder meer dat het een experiment gebaseerd zijn, vind we toch veel resultaten geboekt.’ waarvan de DNA-volgorde com- combinatie is van natuurlijke ik. Overigens maak ik me ook zelf Het KNAW-lidmaatschap? ‘Abso- pleet werd afgelezen. ‘Ik doe nu selectie en volstrekt toevallige wel eens schuldig aan speculatie, luut een eer om tot deze 200 nog steeds onderzoek naar de C. mutaties. ‘Onze taak is het om de maar dan zet ik dat er wel altijd uitverkoren wetenschappers te elegans’, vertelt Plasterk. ‘Hoe functie van DNA-sequenties te in een voetnoot bij.’ behoren. Zeker omdat ik gehoord het genoom stabiel gehouden herkennen en die uit de chaos te heb dat ik het jongste lid ben.’ filteren.’

Nieuw bij de Afdeling Natuurkunde 73 Nederlands Instituut voor weten de olfactorische steuncel, heeft gere- Een differentiatie is tot stand gebracht binnen sulteerd in een verbetering van het functio- het czs tussen parasympatische en sympa- Hersenonderzoek neel herstel in een rattenmodel voor ruggen- thische premotor neuronen. Tevens werd de Werkgebied mergbeschadiging. somatotopie van autonome output opgehelderd. Beide vondsten geven aanleiding om Het centrale onderzoeksthema van het nih is Het gereed komen van de sequentie van het binnen hypothalame kernen naar een verdere ‘ontwikkeling, plasticiteit en veroudering van menselijk genoom (en de verwachting dat van differentiatie van autonome aansturing te de hersenen’. verschillende andere diersoorten de genoom- kijken als basis voor de samenhang tussen sequentie compleet zal zijn in 2002/2003) Tijdens de hersenontwikkeling ontstaan er neuroendocriene, interne en psychiatrische betekent dat het onderzoek naar de molecu- 100 miljard hersencellen die ieder met meer ziektebeelden. dan 1000 andere neuronen contact maken. Dit laire biologie van hersenen oogziekten in een stroomversnelling raakt. Op basis van een ongelooflijk complexe netwerk ontwikkelt Productie zich maar ten dele onder invloed van gene- in het nih en ioi uitgezette strategie is in tische factoren. Het functioneren van hersen- 2001 besloten een ‘Centrale knaw-micro- Wetenschappelijke output cellen, onze ervaringen en hormonen zoals de array faciliteit’ op te zetten in de nieuwbouw – 59 artikelen in tijdsch. met referee systeem geslachtshormonen van het kind die de sex- ioi/nih. Er wordt gebruik gemaakt van ‘state – 23 artikelen in overige vaktijdschriften uele differentiatie van de hersenen bewerk- of the art’ micro-array technologie van – 12 hoofdstukken in boeken Agilent Inc. Deze firma biedt de unieke stelligen, spelen tijdens de ontwikkeling een Levering biologisch materiaal mogelijkheid deel te nemen aan een cruciale rol bij de vorming van een voor De Nederlandse Hersenbank (nhb) heeft in ‘Technology Access Programme’ bestaande iedere persoon uniek netwerk. In het volwas- het jaar 2001 klinisch en neuropathologisch uit apparatuur, technische ondersteuning en sen individu herstellen hersenbeschadigingen goed gedocumenteerd hersenmateriaal training van onderzoekers en een basaal (b.v. door een trauma of infarct) zich niet. beschikbaar kunnen stellen van 143 obduc- niveau van bioinformatica. De faciliteit zal Daarom wordt gepoogd volwassen zenuwcel- ties. Sinds 1985 bedraagt het totaal aantal het mogelijk maken dat alle onderzoekers len aan te zetten tot regeneratie door middel obducties 2420. Totaal ontvingen de laatste binnen de levenswetenschappen instituten van transplantatie of gentherapie. Tijdens het zestien jaar 400 Nederlandse en buitenlandse toegang hebben tot deze innoverende verouderingsproces neemt de kans op onderzoeksprojecten in 22 landen materiaal technologie. Tevens biedt de in dit jaar neurodegeneratieve ziekten, zoals de ziekte van de nhb. van Alzheimer, sterk toe. Verouderingsziekten aangeschafte laser dissectie microscoop en van de hersenen zijn door de vergrijzing een qpcr een scala van nieuwe onderzoeks- Belangrijkste publicaties snel groeiend probleem in onze maatschappij methoden. – Buijs, R.M. and Kalsbeek, A. (2001) Hypothalamic integration of central and geworden. Daarnaast zijn technieken ontwikkeld die het peripheral clocks. Nature Neuroscience mogelijk maken elektrische activiteit van een Het onderzoek van het nih vindt plaats in zes Reviews 2: 521-526. grote groep zenuwcellen tegelijkertijd multidisciplinaire werkgroepen die niet – De Vrij, F.M.S., Sluijs, J.A., Gregori, individueel te volgen. Deze unieke technie- alleen onderzoek doen naar de normale L., Fischer, D.F., Hermens, W.T.J.M.C., ken worden gebruikt om leerprocessen te hersenontwikkeling, sexuele differentiatie Goldgaber, D., Verhaagen, J., Van Leeuwen, volgen. van de hersenen, het functioneren in volwas- F.W. and Hol, E.M. (2001) Mutant ubiquitin senheid (met name wat betreft het geheugen IOI/NIH, zie IOI expressed in Alzheimer’s disease causes en autonome regulatiemechanismen) en neuronal death. FASEB J. 15: 2680-2688. Belangrijkste resultaten veroudering, maar ook naar stoornissen – Huitinga, I., De Groot, C.J.A., Van der Postmortem, via de Nederlandse Hersenbank hiervan zoals mentale retardatie, transsexua- Valk, P., Kamphorst, W., Tilders, F.J.H. and verkregen, weefsel van controles en patiënten liteit, eetstoornissen en hypertensie en de Swaab, D.F. (2001) Hypothalamic lesions in met hersenziekten blijft in kweek weken in pathogenetische mechanismen van de ziekte multiple sclerosis. J. Neuropath. Exp. Neurol. leven. Neuronen in gekweekte plakjes van Alzheimer en psychiatrische ziektebeel- 60: 1208-1218 den. Dierexperimenteel en theoretisch brengen nog weken na het overlijden van de onderzoek en observaties op het unieke, patiënt het reporter-gen LacZ tot expressie. menselijke postmortem hersenweefsel ter De kweken zijn in hun overlevingsduur en beschikking gesteld door de Nederlandse activiteit te manipuleren met neurotrofe Hersenbank vinden geïntegreerd plaats. factoren en pyruvaat. Dit biedt grote mogelijkheden voor het bestuderen van hersen- Ontwikkelingen ziekten waarvoor veelal geen goede dier- Niet alleen kunnen zich ontwikkelende experimentele modellen aanwezig zijn. hersencellen van de rat nu gedurende een lange tijd elektrofysiologisch gevolgd Mutaties die signalering door Rho gtp-ases worden, maar tevens kunnen ook hersencellen verstoren worden verondersteld een belang- van overleden, oude patiënten vele weken in rijke oorzaak voor mentale retardatie te zijn. kweek gehouden worden. Dit maakt een Oligophrenine-1 en aPix zijn regulatoren van veelheid van multidisciplinair onderzoek aan Rho gt-ases. Als deze genen of gemuteerde de hersenontwikkeling, veroudering en vormen in gekweekte neuronen worden hersenziekten mogelijk, inclusief functioneel getransfecteerd bleek de ontwikkeling van genoomonderzoek. Een combinatie van cel- axonen en dendrieten inderdaad verstoord te en gentherapie uitgevoerd met sterk verbe- worden. terde virale vectoren en een nieuw celtype, te

74 Onderzoekorganisatie Personeelsinzet NIH Nederlands Instituut voor in gebruik, hetgeen de samenhang binnen het Onderwerp Aantal fte Oecologisch Onderzoek zoetwateronderzoek ten goede komt. Naast of thema deze faciliteit konden ook nieuwe limnotrons Werkgebied in gebruik genomen worden voor onderzoek 2000 2001 Het Nederlands Instituut voor Oecologisch naar indirecte factoren, die een rol spelen bij Onderzoek doet fundamenteel en strategisch het structureren en het functioneren van wp nwp wp nwp ecologisch onderzoek in zee en estuarium aquatische voedselwebben. De eerste resulta- (cemo), in zoete wateren (cl) en op het land ten zijn veelbelovend. Tenslotte kreeg de Hypothalamus I 11,1 2,5 11,5 5,9 (cto). moleculaire ecologie van micro-organismen Hypothalamus II 8,2 4,6 8,0 2,1 (ammonia- en methaan-oxiderende bacteriën) Molecular Misreading 5,7 2,0 5,1 1,1 Ontwikkelingen een impuls door toekenning van een extra Neuroregeneratie 9,7 2,7 9,5 3,3 Centrum voor Estuariene en Mariene plaats uit het vernieuwingsfonds van de Prefrontale Cortex 5,2 3,5 7,1 2,1 Oecologie (cemo) knaw. Neuronen & Centrum voor Terrestrische Oecologie (cto) Netwerken 4,0 1,8 3,2 1,1 Na een intensieve nioo-brede discussie werd Beeldverwerking 1,5 1,0 1,5 1,1 de beslissing genomen om de werkgroep Het onderzoeksprogramma van het cto is Hersenbank 0,8 5,0 0,8 5,4 Litorale Vegetaties om te vormen tot een steeds sterker gerelateerd aan belangrijke Directie 1,0 1,0 1,0 1,0 nieuwe werkgroep Ruimtelijke Ecologie. maatschappelijke vraagstukken zoals op het Algemene dienst 0,5 20,4 0,5 21,7 Deze groep zal in de eerste plaats de link gebied van biodiversiteit, klimaats- gaan onderzoeken tussen een aantal ecologi- verandering en landgebruik. Het karakter van Totaal 47,7 44,5 48,2 44,8 sche processen en het landschap waarin ze het onderzoek is daarbij onveranderd plaats vinden. Hierbij zal in de eerste jaren fundamenteel van aard gebleven, met een vooral de Westerschelde als modelsysteem sterkere aandacht voor levensgemeenschap- Financiering dienen. pen op basis van een gedegen kennis van de Exploitatietotaal 2001 ƒ 14,2 miljoen De onderzoeksprogramma’s binnen de populaties van organismen die deel uit maken van die levensgemeenschappen. Nieuwe Financieringsbronnen in % samenwerking met het Nederlands Instituut ontwikkelingen op het terrein van functional knaw 67% voor Onderzoek der Zee van nwo werden genomics en ruimtelijke ecologie worden nu Contractonderzoek/ uitgewerkt. Het cemo bouwde de bestaande geïntegreerd in het onderzoeksprogramma. Dienstverlening aan derden 8% samenwerking met rikz verder uit, onder De ondersteuning van het knaw Vernieuw- Externe subsidies 25% meer met de organisatie van een jaarlijkse bijeenkomst. Ook werden door het cemo in ingsfonds heeft voor een belangrijk deel deze totaal 100% Vlissingen de Noordzeedagen georganiseerd: ontwikkelingen mogelijk gemaakt. Hierdoor een tweedaagse bijeenkomst van alle insti- is tevens de samenwerking met de andere nioo-centra en andere knaw-instituten Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek tuten die zich met Noordzee-onderzoek versterkt. Met name de nieuwe werkgroep (NIH-KNAW) bezighouden. Het centrum was eveneens Multitrofe Interacties was in het tweede jaar Meibergdreef 33, Amsterdam hoofdorganisator van een Euroconferentie van haar bestaan zeer succesvol in de http://www.nih.knaw.nl over Mariene Biodiversiteit in Korinthe, Griekenland. Daarnaast werden nog verschil- verwerving van extern gefinancierde projec- lende eu-workshops georganiseerd, zoals ten, onder andere door de eu. Ook internatio- binnen de ‘geconcerteerde actie’ biomare naal vormden we nieuwe samenwerkingsver- rond marien biodiversiteitsonderzoek in banden. Zo heeft onder leiding van het cto Europa. biomare vormde tevens een bijdrage het onderzoek naar de gevolgen van klimaats- aan het International Biodiversity Observa- veranderingen voor voedselketens met tion Year. Ook zijn een groot aantal nieuwe zangvogels als top-predatoren zich internatio- projectvoorstellen voor nwo en het Vijfde naal sterk verbreed in heel Europa, inclusief Kaderprogramma uitgewerkt en ingediend, het voormalige Oostblok en met name het merendeel met succes. Rusland. Nationaal en internationaal onderzoek naar ruimtelijke processen in de Centrum voor Limnologie (cl) vogelwereld heeft onder leiding van de In 2001 haalde het cl de banden met de Nederlandse Ringcentrale een stevige impuls Universiteit van Oslo verder aan met de gekregen. benoeming van mevrouw E. van Donk als In verband met personele mutaties overweegt bijzonder hoogleraar Limnologie. Voor de de werkgroep Populatiebiologie van Planten eerste keer werden een tweetal oio’s aange- een bijstelling van het onderzoeksprogram- steld vanuit het Centrum voor Wetland ma. De groep zal zich nader profileren op het Ecologie, het samenwerkingsverband tussen gebied van ‘Sexualiteit’ en ‘Ziekte bij nioo-knaw en kun. Beide oio’s werken aan Planten’. Ze concentreert zich daarbij op een gemeenschappelijke onderzoeksvragen op beperkt aantal modelsystemen en vraag- beide locaties (Nijmegen en Nieuwersluis). gebieden die met name door het inzetten van In Nieuwersluis zelf namen we een nieuwe moleculaire technieken ontsloten worden. faciliteit voor het onderzoek aan watervogels

75 Belangrijkste resultaten foerageerbeslissingen nemen te leren begrij- voornaamste bron van energie voor het pen. Zwanen blijken zich bij het eten op een bodemleven en daarmee bepalend voor het cemo kleiner oppervlak (0,25 m2) te concentreren functioneren van het bodemecosysteem. In 2001 publiceerden het cemo de eindresul- dan tot voor kort werd aangenomen. Binnen Onderzoek binnen de werkgroep Plant- taten van het omex-project (Ocean Margin de werkgroep Microbiële Ecologie werd met Micro-organisme Interacties toonde aan dat Exchange Experiment). Dit is het grootste succes een nwo-project over ammonia- planten in een natuurlijke vegetatie selecteren mariene onderzoeksproject dat de eu ooit oxiderende bacteriën afgesloten. Door expe- op een vrij stabiele microbiële gemeenschap sponsorde. De rol van bodemecosystemen in rimenten in modelsystemen konden we een op het worteloppervlak, die in sterke mate de koolstofuitwisselingen tussen continent en uitspraak doen over aanpassingen van soorten afwijkt van de gemeenschap in de grond diepzee raakte hierdoor veel beter bekend en aan omstandigheden in het milieu. Eén soort daaromheen (rhizosfeer). De consequenties gemodelleerd. Verrassend is dat bodemdieren was specifiek aangepast aan groei bij lage van deze selectie zijn bepalend voor de ge- een veel belangrijkere rol in het bodem- ammoniumconcentraties, een andere soort zondheid van de plant. In het plantenziekten- metabolisme spelen dat totnogtoe gedacht. juist aan hoge concentraties. De laatste ver- onderzoek werd duidelijk dat een pathogene Alleen in de diepzee is het metabolisme voor toonde echter ook een betere overleving bij schimmel die twee verschillende gastheer- meer dan 90 % bacterieel. In ondiepere afwezigheid van voedsel. De werkgroep soorten kan infecteren een duidelijke gene- gebieden in de buurt van continenten nemen Voedselweb Onderzoek startte in 2001 een tische differentiatie in relatie tot de gastheer dieren ruim de helft van het metabolisme project met als doel de invloed van parasieten vertoont. Het gedrag van de bestuivende voor hun rekening. In de flume tank van het (chytride-schimmels) op groei en successie insecten houdt deze differentiatie mede in cemo, een stroomgoot van 17 meter lang, van populaties plantaardig plankton te bestu- stand. Deze inzichten zijn van belang in het konden we voor het eerst de waterstroming in deren. Het is al gelukt de schimmel uit het debat over sympatrische soortsvorming: het mosselbedden gedetailleerd doormeten. veld te isoleren. De eerste analyses met be- ontstaan van twee nieuwe soorten uit een Mosselbedden stabiliseren de bodem in de hulp van moleculaire technieken laten zien bestaande soort in één en hetzelfde leef- Oosterschelde en de Waddenzee, maar ze dat de infectie op plantaardig plankton niet gebied. worden door de visserij geëxploiteerd en alleen soort-specifiek is maar ook kloon- daardoor uiteraard beschadigd. Het blijkt dat specifiek. Productie aan de rand van een mosselbed de ‘ruwheid’ cto Wetenschappelijke output van de bodem sterk verhoogd is. De turbulen- Het aantal nioo-publicaties bedroeg vorig tie die daardoor onstaat, zorgt ervoor dat ook Een verbeterd begrip van de factoren die het jaar in totaal 165, als volgt verdeeld: mosselen die zich verder van de rand van het trek- en broedgedrag van vogels in de tijd mosselbed bevinden aan voldoende voedsel (timing) bepalen is een belangrijk resultaat – 132 Publicaties in tijdschriften kunnen komen. Verder werd een belangrijke van het cto in 2001. Met name de invloed – 11 Proceedings inspanning geleverd voor het programmeren van klimaatsveranderingen trok de aandacht. – 2 Boeken van de modelomgeving femme (Flexible Timing speelt ook een belangrijke rol in het – 7 Proefschriften Environment for Mathematically Modelling gedrag van plantparasitaire aaltjes in de – 12 Publicaties in rapporten the Environment). Door dit programma kun- wortelzone van planten. Planten zijn de – 1 Progress Report nen de wiskundige oplossingen van complexe modeltoepassingen automatisch uitgevoerd worden. Dit brengt een heel belangrijke Personeelsinzet NIOO vereenvoudiging van ecosysteem-modellering met zich mee. De werkgroep Mariene Micro- Onderwerp of thema Aantal fte biologie onderzocht de diversiteit van stik- 2000 2001 stof-vastleggende cyanobacteriën op het ‘groene strand’ van Schiermonnikoog met wp nwp wp nwp moleculair-biologische technieken. Deze resultaten kon koppelen aan activiteitspatro- Voedselweb onderzoek(cl) 10,5 4,8 11,9 4,5 nen van de verschillende populaties voor Plant-dier interacties (cl) 6,5 5,4 7,0 5,8 informatie over de relatie tussen bio-diversi- Microbiële ecologie (cl) 12,5 6,6 9,0 5,4 teit en biologische functionaliteit. Populatiebiologie van dieren (cto) 12,0 11,0 12,0 11,7 Populatiebiologie van planten (cto) 12,0 6,0 8,6 6,9 cl Plant-micro-organisme Interacties (cto) 6,0 5,0 7,8 7,2 In 2001 werd door de werkgroep Plant-Dier Multitrofe interacties (cto) 7,0 3,0 7,6 2,6 Interacties met succes een groot transplanta- Ecosysteem studies (cemo) 15,6 9,9 21,9 9,9 tie-experiment uitgevoerd met de waterplant Litorale vegetaties (cemo) 8,7 4,9 9,7 3,1 schedefonteinkruid. Deze proef met planten Mariene microbiologie (cemo) 8,7 4,0 9,2 6,0 afkomstig uit Noorwegen, Nederland en Directie en Bureau Diensten 1,0 3,2 1,0 15,6 Spanje toonde aan dat populaties aan de rand Overige ondersteunende diensten – 38,4 – 19,1 van het verspreidingsgebied een verlaagde Totaal 99,8 102,2 105,7 97,8 fitness hebben en dat zij niet door lokale aanpassingen superieur geworden zijn. Daarnaast werden voedselzoekende kleine zwanen tot op de millimeter nauwkeurig ‘ingemeten’, om de schaal waarop ze hun

76 Onderzoekorganisatie Belangrijkste publicaties – DeMott, W.R., R. Gulati, E. van Donk, Financiering 2001. Effects of dietary phosphorus cemo Exploitatietotaal f 24 267 000 deficiency on the abundance, phosphorus – Bouma, T., B.P. Koutstaal, M. van Dongen, balance and growth of Daphnia cuculata in Financieringsbronnen in % K. L. Nielsen, 2001. Coping with low three hypereutrophic Dutch lakes. Limnol. knaw 83% nutrient availability and inundation: root Oceanogr. 46: 1871-1880 Contractonderzoek/ growth responses of three halophytic grass – Klaassen, M., Å. Lindström, H. Meltofte, Dienstverlening aan derden 0% species from different elevations along a T. Piersma, 2001. Arctic waders are no Externe subsidies 17% flooding gradient. Oecologia 126: 472-481 capital breeders. Nature 413: 794 – Van de Koppel, J., P.M.J. Herman, P. Totaal 100 % Thoolen, C.H.R. Heip, 2001. Do alternate cto stable states occur in natural ecosystems? – Both, C., M.E. Visser, 2001. Adjustment to Nederlands Instituut voor Oecologisch Evidence from a tidal flat. Ecology 82: 3449- climate change is constrained by arrival date Onderzoek (nioo-knaw) 3461 in a long-distance migrant bird. Nature 411: Rijksstraatweg 6, Nieuwersluis – De Brouwer, J.F.C., L.J. Stal, 2001. Short- 296-298 http:// www.nioo.knaw.nl term dynamics in microphytobenthos – De Boer, W., P.J.A. Klein Gunnewiek, G.A. distribution and associated extracellular Kowalchuk, J.A. Van Veen, 2001. Growth of Centrum voor Estuariene en Mariene carbohydrates in surface sediments of an chitinolytic dune soil ß-subclass Oecologie (nioo-cemo) intertidal mudflat. Mar. Ecol. Progr. Ser. 218: Proteobacteria in response to invading fungal Korringaweg 7, Yerseke 33-44 hyphae. Appl. Environ. Microbiol. 67: 3358- Centrum voor Limnologie (nioo-cl) 3362 cl Rijksstraatweg 6, Nieuwersluis – Grossniklaus, U., G.A. Nogler, P.J. van – De Bie, M., A. Speksnijder, G. Kowalchuk, Dijk, 2001. How to avoid sex: the genetic Centrum voor Terrestrische Oecologie T. Schuurman, G.J.M. Zwart, J.R. Stephen, control of gametophytic apomixis. Plant Cell (nioo-cto) O. Diekmann, H.J. Laanbroek, 2001. Shifts in 13: 1491-1498 Boterhoeksestraat 48, Heteren the dominant populations of ammonia- – Van der Putten, W.H., L.E.M. Vet, J.A. oxidising b-subclass proteobacteria along the Harvey, F.L. Wackers, 2001. Linking above- eutrophic Schelde estuary. Aquat. Microbial. and belowground multitrophic interactions of Ecol. 23: 225-236 plants, herbivores, pathogens, and their antagonists. TREE 16: 547-554

‘Het verruimt de geest’’, zegt internationale netwerk van de internationale context wordt ook Ook het onderwijs wordt nu op Levinus (Vino) Timmerman KNAW nog wel uitgebreid mogen in zijn vak steeds sterker bepa- internationale leest geschoeid (1950) over het lidmaatschap van worden. ‘Bij mijn aantreden lend. Het is een ontwikkeling die met de komst van het bachelor- de KNAW. Als hoogleraar handels- verwachtte ik een bijzonder Timmerman ook schetst in de masterstelsel. De opmars van het recht te Groningen met speciali- internationaal georiënteerd geschiedenis van het vennoot- Engels in de masterfase juicht satie in het vennootschaprecht, gezelschap aan te treffen. Daar schapsrecht in de twintigste eeuw Timmerman toe, evenals de medezeggenschapsrecht en zou men meer aan moeten doen, waaraan hij werkt. ‘De titel heb toegenomen keuzemogelijkheden concernrecht, zoekt hij graag want veel internationale contac- ik al: ‘van vrijheid naar vrij- met verschillende masteroplei- inspiratie buiten zijn eigen ten zijn er niet.’ heid’. dingen. Maar verder zal veel bij vakgebied. De kennismaking het oude blijven, verwacht hij. binnen de afdeling Letterkunde Levinus (Vino) Timmerman: ‘We hebben hier net het curricu- met andere disciplines doet hem ‘Mijn ideaal zou een verbreding lum opnieuw vastgesteld, maar goed. ‘Ik kan niet concreet van de studie zijn’ veel verandert er niet. De bache- aangeven wat ik er van meeneem, lors wordt in ons vak geen uit- maar ik beleef veel plezier aan stroommoment, omdat het civiel het volgen van lezingen die niets effect om een vierjarige opleiding met mijn vakgebied te maken vraagt. Mijn ideaal zou een hebben.’ Naast het contact met Zelf is hij voor een niet-interna- Ik constateer een tendens in de verbreding van de studie zijn, om collega-juristen ziet hij dat als tionaalrechtelijk jurist behoorlijk laatste tien jaar om het dwin- de kwaliteit van de afgestudeer- het grootste profijt van zijn internationaal gericht. ‘Ik treed gende recht op het gebied van den te vergroten. Maar ja, dan benoeming. ‘Of ik ook aan nog wel eens op bij een buiten- vennootschappen weer af te zou je naar een vijfjarige oplei- wetenschappelijk prestige heb lands congres. En ik organiseer schaffen. Dat heeft alles te maken ding toe moeten en daarvoor gewonnen door het lidmaatschap, hier in Groningen een congres met de internationale concurren- ontbreekt de financiering. Het zit kan ik niet beoordelen. Ik geloof later dit jaar waarin ik mijn tie. Bedrijven kunnen heel ge- er politiek gezien niet in dat we niet dat veel van mijn collega’s er buitenlandse collega’s nog wat makkelijk overstappen naar die op korte termijn binnen- iets van gewaar zijn geworden.’ beter kan leren kennen.’ buitenlandse systemen met slepen, vrees ik, dus we moeten Wat Timmerman betreft zou het Het moet ook wel, zegt hij, de minder regels.’ maar met die beperking leven.’

Nieuw bij de Afdeling Letterkunde 77 Rathenau Instituut gegeven door de minister van Werkgelegen- Financiering heid en Sociale zaken, W. Vermeend, de Werkgebied voorzitter van de ser, H. Wijffels en de Exploitatietotaal 2000 ƒ 5 116 038 Het Rathenau Instituut ondersteunt oordeels- plv. voorzitter van de fnv, mevrouw vorming over ontwikkelingen in wetenschap Roozenmond. De discussie ging over werk- Financieringsbronnen in %: en technologie. Daartoe stimuleert het druk, zelfstandigheid en de combinatie van knaw 95% onderzoek en analyse over de maatschappe- zorg, vrije tijd en arbeid en hun invloed op de Externe subsidies 5% lijke gevolgen van deze ontwikkelingen en wijze waarop in Nederland de arbeidsverhou- Totaal 100% structureert het het maatschappelijke en dingen zijn georganiseerd. politieke debat over onderwerpen binnen dit Binnen het programma ‘Gebruik van Dieren’ brede terrein. Het werkterrein omvat informa- Rathenau Instituut werd aandacht besteed aan het functioneren tie- en communicatie-technologie, biome- Koninginnegracht 56, Den Haag van de Commissie Biotechnologie bij Dieren, dische technologie, gebruik van dieren en http://www.rathenau.nl de cbd. Een onderzoek richtte zich op de voeding. De onderwerpen veehouderij en vraag in hoeverre deze adviescommissie er in waterbeheer (technologisch systemen) bevin- slaagt de ontwikkeling van beoordelingska- den zich in een afrondende fase. Het Neder- ders en publieke discussie over biotechnolo- landse Parlement is de belangrijkste ontvan- gische ingrepen bij dieren te bevorderen. De gende partij van de uitkomsten van deze uitkomsten pleiten voor een scheiding van de activiteiten. Daarnaast wordt steeds meer advies en de debatsfunctie van deze commis- aandacht besteed aan de verbreding van het sie. debat en het zoeken naar werkwijzen en beelden die de inbreng van alle betrokken Het Rathenau Instituut organiseerde in het partijen inclusief leken, kunnen versterken. Wetenschapsmuseum NeMo in Amsterdam het eerste Rathenau Technologiefestival: de Ontwikkelingen Nacht van de Voortplanting. Dit evenement, De minister van ocenw heeft naar aanleiding georganiseerd in het kader van het project van de evaluatie van het Rathenau Instituut Voortplantingsgeneeskunde, was er vooral op het belang benadrukt van een grotere gericht activiteiten van het Rathenau Instituut zichtbaarheid. Tevens dient het streven erop voor een breder publiek en de media te te zijn gericht de projectresultaten onder de presenteren en te laten zien dat wetenschap aandacht van een grotere doelgroep te brengen technologie op een dynamische wijze en. Mede in het licht van de in het vorige gepresenteerd kunnen worden voor een breed, jaarverslag al gesignaleerde ontwikkelingen ook jong publiek. Naast inhoudelijke ele- in de richting van interactieve ta en debats- menten en debat omvatte het programma ook activiteiten, werd in het afgelopen jaar dan aandacht voor literatuur, theater en cabaret. ook veel aandacht besteed aan het zoeken Het evenement was een succes. naar vernieuwende en bredere vormen van communicatie. Regelmatig treden burgerpan- Productie els op en onderzoek naar de zienswijze van burgers en het inbrengen van deze gegevens Wetenschappelijke output in het debat, is inmiddels gemeengoed binnen – 2 Berichten aan het Parlement alle programma’s. De integratie van de activi- – 5 Studies teiten van het Platform Wetenschap en Ethiek – 10 werkdocumenten en rapporten kreeg met name gestalte binnen het nieuwe – 8 overige publicaties onderwerp gebruik van dieren en in de pro- – 10 publicaties waarvan 3 wetenschappelijke jecten over orgaandonatie en xenotransplan- Belangrijkste publicaties tatie (biomedische technologie). – Hoog, A. van ’t, P. Wouters en J. aan de Resultaten Stegge. Zo goed als nieuw! De toekomst van De aandacht voor communicatie rond de orgaanvervanging. Studie nr 43, Rathenau programma’s werpt duidelijk vruchten af. Instituut/Boom, den Haag/Leiden, 2001. Theatergroep Pandemonia gaf door het hele – Sterrenberg, L. en N.E. van de Poll; M.N.C. land op middelbare scholen een honderdtal Aarts, H.M. te Velde en C.M.J. van voorstellingen van het toneelstuk ‘Dierbaar Woerkum; C. Hanning en G.C.J. Smink. Hoe Leven’, gericht op de dilemma’s rond xeno- oordelen we over de veehouderij? Werk- transplantatie. De voorstelling werd afgeslo- document nr 78, Rathenau Instituut, den ten met discussie. De combinatie van toneel Haag, 2001 en wetenschapsonderwijs is uniek en de – Vries, M. de. Met elektronische overheids- evaluatie geeft een positief beeld. informatie het nieuwe millennium in: hoe het was, hoe het is en hoe het worden moet. De conferentie ‘Werken in digitaal Neder- Studie nr 42, Rathenau Instituut, den Haag, land’ presenteerde verschillende toekomst- 2001. beelden van arbeid. Eerste reacties werden

78 Onderzoekorganisatie Financiën

Organisatie De jaarrekening van de knaw is samengesteld uit de ‘jaarrekeningen’ van de instituten van de knaw inclusief die van het centrale bureau te Amsterdam; tevens zijn via consoli- datie opgenomen de jaarrekeningen van de private wetenschappelijke fondsen, waarvan de administraties separaat van die van de knaw worden gevoerd. Sinds 1 januari 2001 maakt het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde te Leiden als volwaardig knaw-instituut deel uit van de organisatie. Per 1 februari 2001 is het meg-centrum (neurologie) overgedragen aan het Medisch Centrum van de Vrije Universiteit te Amsterdam, sinds de start van het project al de medeparticipant die zorgde voor de huisvesting van projectmedewerkers en -apparatuur.

De inrichting van de jaarrekening Vanaf 2000 heeft de knaw de jaarrekening via een uitvoerige stelselwijziging ingericht volgens de wettelijke richtlijnen zoals vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek Boek 2 Titel 9. Het jaar 2001 stond in het teken van de verdere verfijning die diende te worden aangebracht. Voorbeelden hiervan zijn: – een verbeterde financiële verantwoording van projecten welke in opdracht en/of in samenwerking met derden worden gerealiseerd; – een meer uitgebreide administratie van investeringen in materiële vaste activa zulks ter verbetering van de ondersteuning van financieringsbeslissingen; per slot van rekening is in deze sector het effect van de stelselwijziging in 2000 het grootst geweest; – een herijking van de vastgelegde interne administratieve procedures teneinde de besluitvormingsprocessen beter te kunnen toetsen aan de interne knaw-richtlijnen.

Resultaat Alhoewel er was begroot dat voor 2001 via een negatief exploitatiesaldo van ƒ 2 535 000 een beroep op de algemene reserve zou moeten worden gedaan (met name in de sfeer van onderzoeksprojecten bij de instituten), is er een positief exploitatieresultaat bereikt van ƒ 6 426 000, hetgeen voornamelijk voortkomt uit extra inkomsten van de instituten die niet snel genoeg in activiteiten konden worden omgezet om nog in het boekjaar tot uitgaven te leiden.

Eigen Vermogen De vermogenspositie van de knaw is onderwerp geweest van een studie, verricht in 2000 in opdracht van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en terug te voeren tot het onderzoek ter zake van de Algemene Rekenkamer van 24 maart 2000. Bij de studie is uitgegaan van het model dat in 1999 door de Commissie Koopmans is ontwikkeld ten behoeve van de vermogensbeoordeling van universiteiten. De resultaten zijn in 2001 bekend geworden. De knaw bleek volgens de uitkomsten van de studie niet over voldoende vermogen te beschikken om met name de huisvestingsfinanciering op lange termijn te kunnen realiseren. De vermogenssituatie is vanaf 2000 wel verder verbeterd,

79 maar dit is meer een resultaat van de invoering van de wettelijke regels voor de inrichting van de jaarrekening dan van structurele vermogensverbetering ten behoeve van de huisvesting.

Liquiditeiten De liquiditeitspositie van de knaw is ultimo 2001 uitgekomen op 95 miljoen gulden. Het liquiditeitsbeheer is deels gecentraliseerd en deels gedelegeerd aan de instituten en is gebonden aan interne beleggingsregels toegespitst op het vermijden van hoofdsom- risico’s. Een formeel knaw-reglement ter zake is in voorbereiding. Het centrale gedeelte betreft het gezamenlijk optrekken in de richting van de commerciële banken teneinde met het totale knaw-volume zo efficiënt mogelijk zo hoog mogelijke renteinkomsten te realiseren. Uiteraard blijven in een gedecentraliseerde organisatie als de knaw de instituten zelf verantwoordelijk voor hun liquiditeitenbeheer; dit geldt zowel voor de liquiditeitspositie en de -prognose als voor de betalingen zelf.

In het boekjaar heeft de minister van Financiën zijn in 2000 aangekondigde initiatief tot verplicht schatkistbankieren omgezet in een voorstel voor wetswijziging dat sinds 1 oktober 2001 bij de Tweede Kamer ligt; hoofdreden ligt voor de minister in het uitsluiten van beleggingsrisico’s. De tegenargumenten van de knaw en andere rechtspersonen met een wettelijke taak zijn o.a.: – dat met schatkistbankieren besturen-op-afstand door de overheid wordt teruggedraaid; – dat de uitvoeringsregelingen van het ministerie van Financiën extra werkbelasting zullen gaan veroorzaken die het eigen efficiënte betalingsverkeer binnen de knaw zullen frustreren; – dat er politieke onzekerheid rondom de continuïteit van de beoogde regelingen zal blijven bestaan.

De tegenargumenten hebben tot op heden geen effect gehad: de minister van Financiën houdt voet bij stuk. Ultimo 2001 was het wetsvoorstel nog niet door de Tweede Kamer behandeld.

Vernieuwingsfonds Doel van het Vernieuwingsfonds voor de knaw instituten is het tijdelijk (mede-) financieren van (a) de introductie van structureel nieuwe kennis, en van (b) organisatorische veranderingen die met het opzetten van een nieuwe lijn van onderzoek of dienstverlening gepaard gaan. De middelen worden voor ten hoogste vier jaar gefourneerd; daarna dienen de instituten de structurele uitgaven uit hun eigen begroting te financieren. Uit centrale middelen is in 2001 in totaal ƒ 3 000 000 gereserveerd; uitgekeerd is over 2001 een bedrag van ƒ 2 650 000. In de periode 2002 tot en met 2005 wordt elk jaar een centrale bijdrage voorzien van ƒ 4 500 000.

Digitaliseringsfonds Voor het uitvoeren van het programma ‘Stimulering van de inventarisatie, bewerking, ontsluiting en digitalisering van teksten en bestanden, gericht op het behoud van het Nederlands Cultureel Erfgoed’ zal er volgens afspraken in de Strategienota 2000 jaarlijks tot en met 2003 ƒ 600 000 beschikbaar komen. Tot en met 2001 is gereserveerd ƒ 906 000 waarvan reeds is toegekend ƒ 494 000.

80 Financiën Fondsen De knaw beheert een privaat vermogen opgebouwd uit giften, legaten en erfstellingen. Dit vermogen is separaat zichtbaar in de balans onder ‘fondsen’. De doelstellingen van de verschillende wetenschappelijke fondsen worden bewaakt door stichtingsbesturen of commissies van advies, welke zijn benoemd door het bestuur van de knaw. Het beheer van dit vermogen wordt binnen door het bestuur vastgestelde kaders uitgevoerd door een aantal professionele vermogensbeheerders. Mede door de algehele malaise op de beurs moest in 2001 een negatief beleggingsresultaat van circa 10 miljoen gulden worden genoteerd, waarmee in het verleden behaalde koerswinsten weer deels moesten worden ingeleverd.

Stand van de fondsen van de KNAW per 31 december 2001 (bedragen in guldens x 1000)

Ter Meulen Fonds 15 606 Stichting J.Gonda Fonds 11 649 Schure-Beijerinck-Popping Fonds 6 127 Stichting Van den Houten Fonds voor nih 5 039 M.W. Beijerink Virologie Fonds 4 119 Van Walree Fonds 3 427 Mac Gillavry Fonds 3 086 Van der Gaag Stichting 1 969 Van Leersumfonds 1 231 E.W. Beth Stichting 2 061 Geschiedschrijving knaw 1 406 Fonds Staatsman Thorbecke 873 Hubrecht Fonds voor het niob 870 Overige fondsen 2 735

Totaal 60 198

Planning & control Bij de inrichting van de begroting 2001 heeft voorop gestaan de verbetering van de allocatiefunctie van dit planningsinstrument. knaw-breed zijn op diverse niveaus in de organisatie detailanalyses gemaakt van de gerealiseerde exploitatierekening 2001 (zowel op jaartotalen en als op kwartaalstanden); dit heeft geleid tot een kwaliteitsslag in begrotingsbewaking. De knaw heeft een formeel gereglementeerde goedkeurings- procedure voor interne jaarrekeningen van de instituten; deze dienen tevens te voldoen aan de door de accountant daaraan te stellen eisen. In 2001 is een aanzienlijke verbetering van de kwaliteit van de instituutsjaarrekeningen gerealiseerd.

Bij de p&c-cyclus is binnen de knaw naast ‘Financiën’ ook ‘Onderzoekbeleid’ en ‘Personeel en Organisatie’ betrokken. Het geheel van de cyclus heeft primair een intern karakter maar is tevens gericht op externe verantwoording en kwaliteitsbewaking. Aan- sluiting vindt plaats op het interdepartementale programma Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording (VBTB). De knaw heeft in 2001 de eerste stappen gezet in de ontwikkeling van vbtb-indicatoren.

81 Euro De jaarrekening 2001 is nog opgesteld in guldens, zij het dat aan de totaaloverzichten wel de waarden in euro’s zijn toegevoegd. De knaw-organisatie heeft via een euro-werkgroep de overgang in muntsoort met de jaarwisseling 2001/2002 begeleid en waar nodig gefaciliteerd. Er werd gewerkt met een checklist waarmee de risico’s voor hiaten konden worden opgespoord en vervolgens weggewerkt. De grotere systemen (met name de salarisadministratie en de financiële administratie) werden al in een vroeg stadium euro- proof gemaakt; de kleinere zijn successievelijk gevolgd. Tot het moment van opstellen van dit jaarverslag zijn er geen problemen uit de knaw-organisatie naar voren gekomen.

Rutger A. van Santen: ‘Geen ander precies doet, is een vraag waar besluiten over wetenschap nemen wetenschappelijk lichaam in chemici pas sinds kort onderzoek dan wetenschappers zelf. Daarom naar doen. Voor Van Santen is het moeten wij wetenschappers ons Nederland kan zoveel voor de hamvraag van zijn onderzoek. juist met managementzaken elkaar krijgen als de KNAW’ ‘Ik probeer op atomistisch niveau bezighouden. Om die reden ben te begrijpen wat er precies ik vorig jaar rector magnificus gebeurt tijdens een katalysepro- geworden in Eindhoven.’ ces. De verschijnselen die optre- Als Akademie-lid wil Van Santen den zijn heel fascinerend. En de zich inzetten voor beter bèta- De katalysator in de auto-uitlaat werken’, vertelt Van Santen. Een ideeën waartoe het leidt, kunnen onderwijs op de middelbare is voor velen de enige bel die goede katalysator gebruikt dus gebruikt worden om nieuwe scholen. ‘Daar hebben universi- gaat rinkelen bij het begrip weinig energie, werkt bij lage katalytische systemen te ontwik- teiten te weinig aandacht voor. katalyse. ‘Die autokatalysator zet temperatuur en produceert het kelen.’ Terwijl het saaie onderwijs op de schadelijke oxides om in onschul- beoogde product zonder onge- Binnen de KNAW zou Van Santen middelbare scholen een van de dige stoffen zoals stiksof’, legt wenste bijproducten. graag meedraaien in de commis- oorzaken is voor de impopula- Rutger A. van Santen (1945) uit, ‘Daarom maken we graag ge- sies die belangrijke adviezen riteit van de natuurwetenschap- hoogleraar katalyse aan de TU bruik van heterogene katalyse’, opstellen. ‘Ik denk dat de invloed pen in Nederland.’ Eindhoven. Maar er zijn ontel- vervolgt Van Santen. Heterogene van de KNAW tegenwoordig groter Het probleem van middelbare baar veel andere katalysatoren, katalyse houdt in dat de katalysa- is dan in het verleden. En die schoolvakken als natuur- en die alle voldoen aan de definitie: tor zich in een andere aggregatie- invloed kan nog groter worden, scheikunde is volgens Van Santen ‘Een katalysator zet een uit- toestand bevindt dan het reactie- als men de handen echt ineen dat ze totaal niet aansluiten op gangsstof om in een gewenst mengsel. ‘De katalysator is bij- slaat. Geen ander wetenschappe- de laatste ontwikkelingen in de ander product terwijl de kataly- voorbeeld een vaste stof, terwijl lijk lichaam in Nederland kan wetenschap. ‘Daardoor is het erg sator zelf tijdens de reactie uitgangsstof en product gas- zoveel voor elkaar krijgen als de saai voor leerlingen. Bovendien onveranderd blijft.’ vormig zijn. Het voordeel is dat KNAW.’ is de vakinhoudelijke component ‘Katalysatoren zijn nodig om katalysator en product vanzelf De beleidsmakende wetenschap- in het studiehuis nogal verzwakt. chemische omzettingsreacties zo gescheiden zijn.’ per is een belangrijk thema voor Het curriculum moet vernieuwd efficiënt mogelijk te laten Hoe een katalysator zijn werk Van Santen. ‘Wie kan er beter worden.’

82 FinanciënNieuw bij de Afdeling Natuurkunde Balans per 31 december 2001

(bedragen x 1000)

Activa

31-12-2001 31-12-2001 31-12-2000 € ƒ ƒ

Vaste activa Materiële vaste activa 56 558 124 638 117 718 Financiële vaste activa 27 325 60 216 70 646 Collecties p.m. p.m. p.m. 83 883 184 854 188 364 Vlottende activa Voorraden 366 806 583 Vorderingen 32 865 72 424 62 608 Liquide middelen 43 577 96 032 100 911 76 808 169 262 164 102

Totaal activa 160 691 354 116 352 466

Passiva

31-12-2001 31-12-2001 31-12-2000 € ƒ ƒ Eigen vermogen Algemene reserve 62 657 138 077 120 973 Bestemmingsreserves 9 520 20 980 25 968 Saldo exploitatie verslagjaar 2 916 6 426 10 812 75 093 165 483 157 753

Fondsen 27 317 60 198 70 377

Voorzieningen 4 146 9 137 7 446

Schulden Kortlopende schulden 54 135 119 298 116 890 54 135 119 298 116 890

Totaal passiva 160 691 354 116 352 466

83 Exploitatierekening 2001

(bedragen x 1000)

Jaar 2001 Jaar 2001 Begroting 2001 Jaar 2000 € ƒƒƒ Baten Rijksbijdrage ocenw 74 956 165 182 159 024 152 777 Opbrengst werk voor derden 14 222 31 341 29 969 28 181 Overige baten 12 675 27 932 16 336 15 656 Baten fondsen -4 620 -10 181 -7 000 8 956

Totaal der baten 97 233 214 274 198 329 205 570

Lasten Personele lasten 52 449 115 583 112 586 89 898 Afschrijving materiële lasten 6 196 13 655 13 326 10 678 Huisvestingslasten 3 954 8 714 8 329 8 074 Overige materiële lasten 31 869 70 229 63 602 59 597 Toekenning aan derden 4 425 9 751 9 938 7 834 Financiële lasten 44 97 83 77 Lasten fondsen -4 620 -10 181 -7 000 8 956

Totaal der lasten 94 317 207 848 200 864 185 114

Exploitatiesaldo 2 916 6 426 -2 535 20 456

Bestemming exploitatiesaldo

jaar 2001 jaar 2000

– naar algemene reserve 0 9 644 – nog te bestemmen expl. saldo verslagjaar 6 426 0 812 Totaal 6 426 20 456

84 Financiën Kasstroomoverzicht 2001

(bedragen x 1000)

2001 2001 2000 € ƒƒ

Resultaat 2 916 6 426 20 456

Materiële vaste activa – afschrijvingen 6 196 13 655 10 678 – investeringen /desinvesteringen -8 744 -19 269 -26 715 -2 548 -5 614 -16 037 Financiële vaste activa – verwerving deelnemingen 0 0 -20 – verstrekking leningen u/g 0 0 -59 – aflossingen leningen u/g 113 249 145 113 249 66

Vlottende activa en passiva – voorraden -101 -223 243 – vorderingen -4 454 -9 816 -16 432 – kortlopende schulden 1 093 2 408 36 385 -3 463 -7 631 19 710

Voorzieningen 767 1 691 -21 280

Langlopende schulden 00-110

Mutatie liquide middelen -2 214 -4 879 2 805

85 Baten voor het jaar 2001 per KNAW-organisatie-onderdeel

(bedragen in guldens x 1000)

Rijksbijdrage Werk voor Overige Totaal ocenw derden baten

GWI-instituten chi 3 011 52 91 3 154 iisg 8 194 3 091 1 030 12 315 kitlv 5 416 0 567 5 983 nias 4 397 517 834 5 748 Meertens Instituut 5 398 611 496 6 505 niod 7 099 1 183 1 084 9 366 niwi 12 638 1 437 5 052 19 127 * fa 3 178 0 0 3 178 * neha 351 0 0 351 * rsc 493 0 0 493 * knhg 298 0 0 298 50 473 6 891 9 154 66 518

LW-instituten cbs 4 857 562 1 616 7 035 icin 4 339 3 210 514 8 063 ioi 7 560 1 595 321 9 476 ncg 285 0 183 468 nih 9 469 3 595 1 155 14 219 Hubrecht Laboratorium 9 910 5 356 427 15 693 nioo 19 454 3 974 1 338 24 766 55 874 18 292 5 554 79 720

Overig Rathenau Instituut 4 854 0 418 5 272 Private Fondsen 0 0 -10 182 -10 182 knaw-bureau 63 908 2 240 6 998 73 146 68 762 2 240 -2 766 68 236

Totaal 175 109 27 423 11 942 214 474

* aan de knaw gelieerde instituten; de aldaar genoemde bedragen betreffen alleen de door de knaw verstrekte subsidies

86 Financiën Lasten In deze grafiek is weergegeven aan welke bestemmingen de exploitatielasten in 2001 dienen te worden toegekend.

Bestemming Lasten in procenten van de totale lasten

Onderzoek Geesteswetenschappen en Informatie 37,1 %

Onderzoek Levenswetenschappen 44,0 %

Programma Akademie Onderzoekers 9,4 %

Internationale samenwerking 4,3 %

Ontmoeting 1, 3 %

Advies 1,2 %

Overige functies 2,7 %

Sociaal jaarverslag

De knaw heeft hoge wetenschappelijke ambities en stelt daarom hoge eisen aan de prestaties van haar instituten. Deze kunnen alleen worden gerealiseerd als dit ondersteund wordt met een toegesneden en doelgericht personeelsbeleid. De zelfstandige positie als werkgever biedt hiervoor mogelijkheden. De onderzoekinstellingen verenigd in de Werkgeversvereniging Onderzoekinstellingen (wvoi, gevormd door knaw, nwo, kb en het nidi) nemen steeds meer initiatieven om een eigen beleid te ontwikkelen dat aansluit op de specifieke eisen van een onderzoekorganisatie. Binnen de wvoi zijn een aantal studies gestart naar onder meer vernieuwing van functiewaarderings- en belonings- systematiek. Voorts zijn er meer faciliteiten gecreëerd voor ontwikkeling en inzetbaarheid van medewerkers. In overleg met de centrales zijn middelen beschikbaar gesteld om de arbeidsvoorwaarden voor medewerkers op een hoger plan te krijgen. De centrale p&o afdeling speelt een actieve rol in het bekendmaken van de mogelijkheden van beschikbare ontwikkelingsbudgetten en in het ondersteunen van de instituten bij het ontwikkelen van een planmatig personeelsbeleid.

Personeelsbeleid Arbeidsomstandigheden, ziekteverzuim en milieu In het Plan van Aanpak 2001 is een verdere verbetering van de arbeidsomstandigheden en milieuzorg opgenomen. Het bevat de voornemens van de instituten en de beleidspriori- teiten van het bestuur van de Akademie. Voor de instituten gaat het om de resterende aktiepunten die voortkwamen uit de in 1998 gehouden risico-inventarisatie en evaluatie (rie) van de arbeidsomstandigheden. In voorgaande jaren waren de belangrijkste knelpunten al (afhankelijk van de omvang en het beschikbare budget) aangepakt. Sommige activiteiten verdienen echter doorlopende aandacht. Het houden van een nieuwe rie in 2002 wordt overwogen. De knaw hanteert voor het arbeidsomstandigheden- en milieubeleid de volgende uitgangspunten: – een werkgevers- en algemeen maatschappelijke verantwoordelijkheid voor goede arbo- en milieuzorg – het bevorderen van de kwaliteit van het werken en minimaliseren van risico’s voor de gezondheid, veiligheid of welzijn van werknemers – goede beheersing van de milieurisico’s van de eigen bedrijfsactiviteiten – de directeuren van instituten dienen vanuit hun integrale verantwoordelijkheid arbo- en milieuzorg af te wegen tegen andere beleidsdoelstellingen. Van alle knaw-instituten wordt een systematische aandacht voor arbo- en milieubeleid verwacht; het opstellen van een goed bedrijfshulpverleningsplan, (inclusief training en oefening), het opstellen van huisregels (gericht op gedragsregels van medewerkers voor hun veiligheid, gezondheid en welzijn) alsmede maatregelen voor een goede werkplek- inrichting en het voorkomen van rsi. In de instituten in de levenswetenschappen dient de omgang met chemische stoffen zorgvuldig te verlopen door een betrouwbare registratie van aanschaf, gebruik, opslag en afvoer en voorlichting over de risico’s.

89 Het stoffenregistratiesysteem werkte in het verslagjaar niet naar tevredenheid: de netwerkcapaciteit van sommige instituten was onvoldoende en het updaten van het registratiesysteem kende nogal wat aanloopproblemen en vertraging. De voorgenomen milieu-audit werd daarom uitgesteld tot medio 2002. Leidinggevenden spelen een belangrijke rol in het terugdringen van het ziekteverzuim. Een cursus verzuimbeheersing voor leidinggevenden is aangeboden. De meer instituuts- gebonden risico’s (bijvoorbeeld ziekteverzuim, werkdrukproblemen, werkplekergonomie, problemen rond het fysieke binnenklimaat) vergen een meer specifieke aanpak. Deze zaken komen onder andere in de sociaal medische teams (smt’s) arbo- en milieu- commissies en in het overleg met de onderdeelcommissies van de instituten periodiek aan de orde.

Ziekteverzuim Het gemiddelde ziekteverzuim bedroeg in 2001 4,7 procent inclusief het verzuim langer van één jaar, doch exclusief zwangerschapsverlof. Het kwam daarmee voor het eerst sinds 1996 weer onder de vijf procent. De in vorige jaren ingezette daling van het werkgerelateerde verzuim vertoonde nu weer een stijging. Het gaat hier nog steeds om zeer kleine aantallen: van het aantal ziekte- meldingen van 814 kon de arbodienst er twintig terug voeren op werkgerelateerde klachten. Dit aantal is te klein om er een algemene conclusie aan te verbinden; in de smt’s komt het onderwerp op instituutsniveau aan de orde. In het verslagjaar heeft zich één (gering) bedrijfsongeval voorgedaan, er zijn maatregelen genomen om herhaling te voorkomen. Het ongeval was te wijten aan overmoedigheid van een medewerker.

Percentage ziekteverzuim 1994-2001

Jaar Bureau NIWI RI CHI MI IISG NIAS CBS niob NIH IOI ICIN NIOO NIOD Totaal

1998 9,2 10,0 6,0 2,4 5,3 7,6 7,6 5,9 2,9 4,9 4,2 6,1 4,1 5,7

1999 6,4 8,7 6,0 2,6 7,4 9,1 7,1 5,0 2,6 7,6 2,9 5,9 4,7 7,8 5,9

2000 7,0 5,7 3,5 2,4 5,8 8,5 4,6 4,1 1,4 5,1 3,6 4,4 5,9 9,4 5,4

2001 6,4 7,4 3,5 3,4 4,3 7,1 3,2 5,7 2,1 3,9 6,9 3,4 3,9 5,8 4,7

Onacceptabel gedrag De knaw kent een commissie van drie vertrouwenspersonen voor de behandeling van klachten over vermeend onacceptabel gedrag. Op diverse instituten zijn voorlichtings- bijeenkomsten gehouden om de werknemers vertrouwd te maken met wat onder onacceptabel gedrag wordt verstaan en met de rollen van de vertrouwenspersoon, de maatschappelijk werker en de personeelsadviseur. Het ligt in de bedoeling in het komende jaar op de andere instituten soortgelijke bijeenkomsten te organiseren. Gedurende het jaar zijn er geen klachten ingediend in het kader van de Klachtenregeling Onaccep- tabel gedrag. Tien maal hebben medewerkers van de knaw een vertrouwenspersoon benaderd met een probleem, zonder dat dit tot een formele klacht heeft geleid. De verbeterde voorlichting speelt bij dit gegroeide aantal ongetwijfeld een rol. De vertrouwenspersonen hebben aangedrongen op een knaw-reglement voor het omgaan met Internet. Dit is vervolgens, na overleg met de Ondernemingsraad, vastgesteld en aan de instituten gezonden.

90 Sociaal jaarverslag Bedrijfsmaatschappelijk werk Het bedrijfsmaatschappelijk werk binnen de knaw wordt verzorgd door het gimd. Het bedrijfsmaatschappelijk werk verleent, vanuit een onafhankelijke positie, psychosociale hulp aan individuele medewerkers en adviseert leidinggevenden over de begeleiding van medewerkers en het oplossen van problemen. Gedurende het jaar heeft het bedrijfsmaatschappelijk werk hulp geboden aan 79 medewerkers, 47 vrouwen en 32 mannen. Daarnaast is in negen gevallen consultatie aan groepen/afdelingen verleend. Evenals in voorgaande jaren blijken de vragen op het gebied arbeidsverhoudingen het meest voor te komen. Het gaat dan om de relaties met collega’s en direct leidinggevenden en over de inhoud van de werkzaamheden. Reorganisaties met de daaraan verbonden onzekerheden voor individuele medewerkers genereren relatief veel vraag voor het maatschappelijk werk.

Bezwaar en beroep Het aantal bezwaren door medewerkers van de Akademie tegen rechtspositionele besluiten van het Bestuur van de knaw is gedaald van vijftien in 2000 naar twaalf in 2001. Zeven bezwaarschriften zijn voor advies voorgelegd aan de Centrale Commissie van Advies Arbeidsgeschillen. Hiervan zijn twee bezwaren gegrond en vijf bezwaren onge- grond verklaard. Van de overige vijf bezwaarschriften zijn er nog twee in behandeling, zijn er twee na overleg geschikt en is één bezwaar ingetrokken. Gedurende het verslagjaar zijn vier beroepszaken aanhangig gemaakt bij de bestuurs- rechter. In één zaak is na een uitspraak van de rechtbank de rechtsgang door de ex- medewerker niet voortgezet. In een ander geval is het beroep na overleg ingetrokken. Eén beroepschrift is inmiddels voor behandeling als bezwaarschrift van de arrondissements- rechtbank terugontvangen en een ander is nog in behandeling.

Opleidingen Na de start van de training Persoonlijke Effectiviteit in 2000, waaraan toen reeds 200 medewerkers deelnamen, is deze opnieuw aangeboden. De basistraining van drie dagen is voor vier groepen (40 personen) verzorgd. Daarna zijn eendaagse workshops georganiseerd waarin op een specifiek onderwerp werd ingegaan: onderhandelen (drie groepen), persoonlijk stressmanagement (twee groepen) dan wel vergadertechnieken. Voor de groep van labverantwoordelijken in de instituten voor de levenswetenschappen is opnieuw een training verzorgd over labverantwoordelijkheid. Voor leidinggevenden op het niveau van werkgroepleider is een nieuwe leergang ontwikkeld en verzorgd door een extern bureau. Centraal thema was ‘het leidinggeven tussen professionals’. De leergang werd zeer positief ontvangen en zal het komend jaar opnieuw worden aangeboden. De investeringen in studie en opleidingen bedraagt voor de knaw totaal ongeveer 1 miljoen gulden. Dit komt neer op een gemiddelde van 900 gulden per medewerker hetgeen overeenkomt met 0,9 procent van de loonkosten. Dit percentage ligt net boven de in de cao afgesproken norm van 0,8 procent. Vergeleken met andere sectoren (2-3 procent) en het gegeven dat het onderzoek een kennisintensief vakgebied is, kan de vraag worden gesteld of deze investering op termijn voldoende is. Opmerkelijk zijn de grote verschillen in investeringen tussen de instituten: sommige instituten besteden nog geen 200 gulden per medewerker (chi, cbs, nih en icin). Andere instituten besteden ruim boven het gemiddelde van 900 gulden, bijvoorbeeld het niwi en Rathenau-instituut. Bij deze cijfers past de kanttekening dat kennisuitwisseling vaak buiten reguliere cursussen e.d. plaatsvindt.

91 Loopbaanbegeleiding en inzetbaarheid De knaw besteedt de afgelopen jaren steeds meer aandacht aan de ontwikkeling en inzetbaarheid van medewerkers vanuit het belang van de organisatie en van de werknemers. Sommige leidinggevenden hebben moeite ontwikkeling van hun medewerkers te stimuleren omdat dit tot vertrek van juist de ‘beste’ mensen kan leiden. Vaak wordt echter duidelijk dat het geen zin heeft om te proberen mensen vast te houden vanwege motivatieverlies en verminderde inzet. Mobiliteit van medewerkers geeft bovendien de mogelijkheid om de gegroeide werkwijzen onder de loep te nemen en ‘vers bloed’ binnen te halen. Waar de ontwikkeling van een medewerker leidt tot vragen over de eigen loopbaan kan men terecht bij het Loopbaancentrum van de knaw, een onderdeel van de afdeling p&o. De oude naam van ‘Mobiliteitsbureau’ is vervangen omdat het accent is verlegd naar loopbaanontwikkeling en inzetbaarheid. Het Loopbaancentrum is, na een jaar van onder- bezetting in 2000, weer op sterkte gekomen. De dienstverlening is uitgebreid en de coaching van oio’s is bij het Loopbaancentrum ondergebracht. Voor hen is een cursus projectmatig werken ontwikkeld om de promotieduur te helpen terugdringen. Het komend jaar gaat veel aandacht naar de introductie van Persoonlijke Ontwikkelings Plannen (pop’s). Een gesprek over een pop stimuleert een leidinggevende en een medewerker de doelen van de organisatie en de wensen en ambities van een medewerker tegen elkaar af te wegen. Dergelijke gesprekken vraagt van beide kanten een goede voorbereiding. Hierin zal het Loopbaancentrum een ondersteunende rol spelen. Voor een goed inzicht in de producten en diensten bij de medewerkers en leidinggevenden zal in het voorjaar een nieuwe brochure verschijnen en wordt de website zodanig vernieuwd dat medewerkers zelf loopbaaninstrumenten kunnen opvragen. Het doel is dat medewerkers instrumenten individueel en op een zelf gekozen tijdstip zich goed kunnen voorbereiden op een eventueel loopbaangesprek. In 2001 hebben 45 personen gebruik gemaakt van een vorm van loopbaanbegeleiding. Er was vooral vraag naar individuele loopbaangesprekken. In de praktijk blijkt dat de meeste cliënten aan drie gesprekken voldoende hebben om een besluit te nemen over een volgende stap in de loopbaan. Zeven, voornamelijk Engelstalige oio’s hebben gebruik gemaakt van specifieke coaching. De gesprekken en andere diensten zoals sollicitatie- en netwerktraining en psychologische testen worden bekostigd uit het budget decentrale arbeidsvoorwaarden. De verwachting is dat door intensievere voorlichting in het komende jaar een groter beroep wordt gedaan op dit budget. Aan het einde van het verslagjaar stonden 127 kandidaten ingeschreven, waarvan 66 vrijwillige kandidaten (57 in 2000), 55 (20 in 2000) door herplaatsing na reorganisatie of afloop van het dienstverband, vier personen (0 in 2000) met een gedeeltelijke arbeids- geschiktheid, twee uitkeringsgerechtigden (36 in 2000). Het Loopbaancentrum ontvangt iedere vacature binnen de knaw die vervolgens wordt vergeleken met het profiel van de ingeschreven medewerkers. In het totaal zijn 125 vacatures aangeboden. Bij 30 vacatures zijn medewerkers getipt, dit heeft bij twee personen geleid tot plaatsing. Het centrum verzorgt ook de plaatsing van de vacatures op de website van de knaw en die van Academic Transfer.

92 Sociaal jaarverslag Medezeggenschap Op 13 juni 2001 organiseerde de ondernemingsraad tussentijdse verkiezingen vanwege een aantal opengevallen zetels in de ondernemingsraad, in de onderdeelcommissies van het Bureau en het niwi, en bij de toetreding van het kitlv tot de knaw. Niet alle vacatures konden na de verkiezingen worden opgevuld. In november van het verslagjaar organiseerde de wvoi een studiedag over de professiona- lisering en verbetering in de huidige structuur van het overleg binnen de wvoi. Het betreft bijvoorbeeld het overleg met de vakcentrales op bedrijfstakniveau, het lokaal overleg en het medezeggenschapsoverleg binnen de instelling. Deelnemers waren leden van de medezeggenschapsorganen van de vier werkgevers, het management, beleidsmakers en vertegenwoordigers van de vakcentrales. De resultaten van deze studiedag leidden tot een aantal aanbevelingen die begin 2002 aan de cao-tafel worden voorgelegd. Tijdens het verslagjaar is met de ondernemingsraad overleg gevoerd over tal van onderwerpen betreffende de organisatie van de knaw en van de instituten, het personeelsbeleid en het arbo- en milieubeleid.

Organisatie-ontwikkelingen In het verslagjaar hebben zich bij diverse instituten grote en kleine organisatie- veranderingen voorgedaan. In een aantal gevallen heeft dit geleid tot formele reorganisaties.

Hubrecht Laboratorium/CBS Eind 2000 is het cbs verhuisd van Baarn en Delft naar het voormalige gebouw van het Hubrecht Laboratorium in Utrecht. Met deze verhuizing is tegelijk een gezamenlijke Facilitaire Dienst voor het cbs en het naastliggende Hubrecht Laboratorium ingesteld voor de facilitaire dienstverlening en de bedrijfsvoering. In het najaar van 2001 is deze nieuwe opzet geëvalueerd. Gebleken is dat in termen van doelmatigheid de beide instituten door de combinatie goedkoper uit zijn door de grotere omvang minder kwetsbaar geworden voor de gevolgen van verzuim. Terwijl de kwaliteit van de dienstverlening niet zichtbaar is verminderd. Deze samenwerking wordt breed gedragen en verloopt uitstekend.

IOI/NIH In februari heeft het bestuur van de knaw een onderzoek gestart naar de mogelijkheid van samenvoeging van de beide instituten. Kernvraag was of samenvoeging wetenschappelijke meerwaarde zou bieden. Het rapport aan het bestuur in september gaf hierover een positief advies. Het besloot vervolgens een reorganisatie in gang te zetten met als doel beide instituten te integreren tot één centrum voor neurobiologisch onderzoek. De een jaar eerder gestarte samenvoeging van de ondersteunende diensten van beide instituten was in verband met dit onderzoek opgeschort, deze reorganisatie zal integraal onderdeel vormen van de gehele reorganisatie. Na benoeming van een directeur voor het te fuseren instituut zal de reorganisatie worden gestart met als planning deze voor het eind van 2002 af te ronden.

CHI Het Constantijn Huygens Instituut (chi) heeft , om in te kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen en uitdagingen op wetenschappelijk gebied in binnen - en buitenland, een reorganisatie voorbereid. Het gaat hierbij vooral om het gebruik van de informatietechnologie in de humaniora en om de sterk uitgebreide internationale samenwerking. Voorts is

93 gekozen voor een verschuiving van tekstedities naar intellectuele geschiedenis. De verwachting is dat de nieuwe opzet in 2002 zijn beslag krijgt.

NIWI In 2001 is een reorganisatie van het niwi, die tot doel had het contact met de verschillende doelgroepen te versterken, voltooid. Hiertoe zijn nieuwe afdelingen opgezet met een vakinhoudelijke oriëntatie. De leiding van het instituut heeft gekozen voor een betrekkelijk nieuwe stijl van sturing, namelijk competentiemanagement. Bij competentiemanagement ligt het accent op nood- zakelijke vaardigheden en ervaring en minder op de feitelijke taakomschrijving. Hierdoor kan de organisatie beter anticiperen op nieuwe ontwikkelingen. Daarnaast biedt het medewerkers de mogelijkheid de eigen ontwikkeling en loopbaan meer te sturen. Bij drie afdelingen wordt gestart met een pilot om vervolgens het competentiemanagement desgewenst in het gehele instituut in te voeren.

Meertens Instituut De afdeling Documentaire Informatieverzorging (div) van het Meertens Instituut is in 2001 samengevoegd met het stafbureau. De reden voor deze wijziging was de grote heterogeneniteit binnen deze afdeling met een verzameling van uiteenlopende functies die zich uitte in een onduidelijke rol en positie binnen het instituut. De samenvoeging heeft geresulteerd in een nieuwe afdeling Bureau Algemene Zaken. Deze afdeling zal worden geleid door een nieuw te benoemen hoofd Algemene Zaken.

NIOD In het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie is de reorganisatie afgerond met een (her)waardering van alle functies. Tevens is in het afgelopen jaar veel aandacht besteed aan het team dat het Srebrenica-onderzoek uitvoert. De grote tijdsdruk en de aandacht vanuit de politiek en media leggen grote druk op de onderzoekers en leiding van het instituut. Door gerichte ondersteuning door de p&o-adviseur en bedrijfsarts konden tijdig knelpunten worden gesignaleerd en opgelost.

94 Sociaal jaarverslag Het personeel van de KNAW in getallen. Peildatum 31-12-2001.

Instituut Fte Aan- Schalengroep jonger dan 35 35 tot 50 jaar 50 jaar en ouder tal pers. M V M V M V Bureau knaw 108,19 121 schaal 7 of lager 6 16 4 7 2 1 schaal 8 t/m 11 6 7 16 16 5 8 schaal 12 en > 1 0 11 4 9 2 Rathenau Instituut 15,40 18 schaal 7 of lager 0 1 0 2 0 0 schaal 8 t/m 11 1 2 2 5 0 0 schaal 12 en > 0 0 1 2 2 0 niwi 107,53 135 schaal 7 of lager 10 2 17 18 6 8 schaal 8 t/m 11 5 5 28 12 10 6 schaal 12 en > 0 0 2 2 4 0 chi 19,40 21 schaal 7 of lager 0 0 1 3 0 0 schaal 8 t/m 11 1 2 4 1 2 1 schaal 12 en > 0 0 0 0 3 3 Meertens Instituut 43,97 63 schaal 7 of lager 3 9 2 4 1 7 schaal 8 t/m 11 0 7 6 9 4 0 schaal 12 en > 1 0 4 2 4 0 iisg incl. neha 59,79 79 schaal 7 of lager 1 2 8 10 1 7 schaal 8 t/m 11 0 0 13 9 6 8 schaal 12 en > 0 0 8 2 4 0 nias 14,86 21 schaal 7 of lager 0 2 2 2 1 7 schaal 8 t/m 11 0 0 0 3 3 0 schaal 12 en > 0 0 1 0 0 0 cbs 44,18 50 schaal 7 of lager 4 9 2 11 1 4 schaal 8 t/m 11 0 1 7 1 2 2 schaal 12 en> 0 0 2 0 4 0 Hubrecht Lab. 115,48 124 schaal 7 of lager 6 9 6 6 4 4 schaal 8 t/m 11 25 16 22 8 4 1 schaal 12 en > 0 0 6 3 3 1 nih 92,80 100 schaal 7 of lager 6 7 2 8 6 3 schaal 8 t/m 11 15 11 15 4 3 1 schaal 12 en > 0 0 4 2 12 1 ioi 55,30 62 schaal 7 of lager 1 1 0 3 1 4 schaal 8 t/m 11 8 12 5 7 5 1 schaal 12 en > 1 0 7 0 5 1 icin 54,73 58 schaal 7 of lager 2 3 0 5 0 2 schaal 8 t/m 11 24 9 2 1 0 2 schaal 12 en > 0 0 6 0 1 1 nioo 182,25 200 schaal 7 of lager 4 11 9 12 10 8 schaal 8 t/m 11 25 17 32 17 19 1 schaal 12 en > 0 0 18 4 13 0 niod 53,86 62 schaal 7 of lager 5 1 3 3 3 1 schaal 8 t/m 11 4 4 12 7 5 3 schaal 12 en > 0 0 4 1 4 2 knhg 0 0 schaal 7 of lager 0 0 0 0 0 0 schaal 8 t/m 11 0 0 0 0 0 0 schaal 12 en > 0 0 0 0 0 0 rsc 0 0 schaal 7 of lager 0 0 0 0 0 0 schaal 8 t/m 11 0 0 0 0 0 0 schaal 12 en > 0 0 0 0 0 0 fa 0 0 schaal 7 of lager 0 0 0 0 0 0 schaal 8 t/m 11 0 0 0 0 0 0 schaal 12 en > 0 0 0 0 0 0 kitlv 38,49 46 schaal 7 of lager 0 1 8 6 3 3 schaal 8 t/m 11 1 3 5 3 2 2 schaal 12 en > 0 0 2 1 6 0

Totaal 1006,23 1160 166 170 309 226 183 106

Het totaal aantal personeelsleden is 1186 exclusief personeel werkzaam bij knaw-onderdelen, doch met een dienstverband elders.

95 Arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid

CAO Onderzoekinstellingen Op 1 maart 2001 eindigde de cao voor de onderzoekinstellingen. Eind juni heeft de wvoi met de centrales een nieuw cao-akkoord op hoofdlijnen gesloten. Dit akkoord met een looptijd tot 1 juni 2002 bevatte de volgende punten: – De salarisverhogingen bedragen 4,1 procent per 1 maart 2001 en 1 procent per 1 maart 2002. – Er komt een structurele premiespaarregeling of eindejaarsuitkering voor 2001 van € 113,45 en voor 2002 van € 158,82. – Er worden persoonlijke ontwikkelingsplannen (pop´s) ingevoerd en de wvoi-instellingen gaan hun expertises op het terrein van loopbaanadvisering gezamenlijk inzetten. – Het onderzoek naar een ziektekostenstelsel dat beter inspeelt op fiscale faciliteiten ten opzichte van de huidige interim ziektekostenregeling, wordt voortgezet. – De wvoi gaat een eigen functiewaarderingssysteem ontwikkelen. – De regeling arbeidsvoorwaarden op maat (avom) wordt verder geoptimaliseerd. – Met buitenlandse onderzoekers boven schaal 15 kan een dienstverband worden aangegaan dat buiten de cao-oi blijft. – Er wordt een studiedag georganiseerd voor het verbeteren van de kwaliteit van het overleg binnen de wvoi. – Er wordt een regeling telewerken tot stand gebracht.

Positie als werkgever De positie van de overheid als werkgever op de arbeidsmarkt staat al enige jaren onder druk. Vanuit de centrale overheid is een commissie onder voorzitterschap van directeur- generaal Van Rijn (SoZaW) ingesteld. Naar aanleiding van het advies zijn structureel extra middelen toegekend. Een deel van de toegekende middelen is bestemd om meer vrouwen in hogere functies te krijgen en voor het beter kunnen aantrekken van jonge onderzoekers. Het overige deel is bestemd voor het oplossen van arbeidsmarktknelpunten. De positie van de oio’s kwam in discussie door het nieuwe regime van de ww. Het probleem wordt gevormd door oio’s die met ontslag gaan maar niet tijdig hun proefschrift hebben afgerond. Het uszo staat op het standpunt dat een oio de periode van een werkloosheidsuitkering niet mag gebruiken om de promotie af te ronden. De centrales hebben gewezen op het extra werk dat oio’s vaak tijdens hun promotie krijgen opgedra- gen. Zij hebben daarom gepleit voor een verlenging van de aanstelling. wvoi en centrales hebben afspraken gemaakt om het ergste leed te verzachten. Om dergelijke problemen in de toekomst te voorkomen heeft de knaw een aantal maatregelen ontwikkeld, gericht op verbetering van de werkplanning en de begeleiding. In dit verslagjaar zijn, voor het eerst sinds de decentralisatie vanuit ocenw, voor de onderzoekinstellingen eigen regelingen overeengekomen voor uitkeringen bij onvrijwil- lige werkloosheid. Bij deze regelingen wordt onderscheid gemaakt tussen wettelijke en bovenwettelijke uitkeringen. Het ministerie van ocenw staat de eerste twee jaar (2001 en 2002) garant voor de uitvoeringskosten.

WVOI-project werkdruk Voor het project werkdruk is een aantal pilots uitgevoerd bij afdelingen van de kb, het nidi en het nwo-bureau. Het doel is het meten van de beleving van de werkdruk en het ontwikkelen van instrumenten voor de beheersing van de werkdruk. Het project wordt

96 Sociaal jaarverslag gesubsidieerd door de stichting Sofokles. De wvoi overlegtafel heeft ingestemd met het reserveren van gelden voor de training van personeelsfunctionarissen en leidinggevenden voor de invoering van Persoonlijke Ontwikkelings Plannen (pop) en het ontwerpen van plannen voor Management Development. De sociale partners in de sectoren van het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek hebben met de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een arboconvenant afgesloten voor een gerichte aanpak van ziekteverzuim en psychische werkbelasting. Bij vijf werkgevers zijn pilots voor ziekteverzuimbeleid gestart: twee universiteiten, twee hbo-instellingen en fom. In de pilots ligt het accent op de registratie en analyse van het verzuim, waarmee tevens wordt ingespeeld op de grotere registratie- plicht die het toekomstige Poortwachtermodel voor de wao voorschrijft. De ervaringen van de pilots worden uitgewisseld met de andere werkgevers.Voor het bereiken van de kwantitatieve doelstellingen van het convenant moet een werkdrukonderzoek plaatsvinden. Er is een gezamenlijk arboservicepunt ingericht voor ontwikkeling, onderzoek en advies.

WVOI-project doorstroom vrouwen naar hogere functies Voor het eerder gestarte project doorstroom vrouwen naar hogere functies is een pilot opgezet, waarvoor uiteindelijk zes kandidaten zijn geselecteerd. Het project is gericht op vrouwen in de schalen 11 tot en met 13 die zich in het management willen ontwikkelen. Het project bestaat uit een individueel ontwikkelingsassessment voor de ontwikkeling van een aantal competenties door begeleiding, trainingen en een zwaar praktijkproject van

Hij geniet wellicht meer faam in gesproken waar onder meer Jan Smit: ‘Op zo’n moment tref je de VS en bij het grote publiek dan meteorieten als mogelijke in de Nederlandse wetenschap. bouwstenen van het leven een wereld aan die zo anders is Paleontoloog Jan Smit ontving centraal stonden. Er zijn vele dan wat je gewend bent’ met de benoeming tot KNAW-lid theorieën op dat gebied, maar het eerste ‘echte’ Nederlandse helaas weinig feiten. Mijn blijk van erkenning. De verhaal had juist betrekking op prestigieuze Mary Clark een meteoriet die aantoonbaar menten in een bekken van 2,5 Heuvel, die het een interessante Thompson-medaille van de voor extinctie van leven heeft miljard jaar oud. Ze waren zo hypothese vond, de moeite waard Amerikaanse National Academy gezorgd.’ mooi ritmisch gelaagd, alleen om te onderzoeken.’ of Sciences had hij toen al twee Smit dankt zijn autoriteit aan de gestuurd door klimaatsverschil- Behalve om zijn Nederlandse jaar op zak. En op bewijsvoering voor de theorie dat len, en niet verstoord door netwerk uit te breiden, wil Jan www.dinosaurus.net prijkt een het uitsterven van dinosauriërs dieren. Op zo’n moment tref je Smit zijn lidmaatschap ook Amerikaans portret van Smit, en andere levensvormen op de een wereld aan die zo anders is gebruiken om het Nederlandse universitair onderzoeker aan de grens tussen Krijt en Tertiair (65 dan wat je gewend bent. Ook in beoordelingscircuit ter discussie VU, met de ondertitel ‘de be- miljoen jaar geleden) terug te het ‘Phanerozoicum’, tot 545 te stellen. ‘Er zijn al veel van roemdste Nederlandse voeren is op een meteorieten- miljoen jaar geleden, is het mijn voorstellen afgewezen. paleontoloog ooit?’ inslag. Veel van dat werk deed hij patroon van eten en gegeten wor- Iedereen beoordeelt elkaars ‘Ik houd me bezig met de relatie in Midden-Amerika. Hij bestu- den allesoverheersend. Maar voorstellen, heeft zijn eigen tussen meteorieteninslagen en het deerde er ook de – inmiddels daarvóór lijkt de aarde een belangen, en is dus niet objectief. uitsterven en de evolutie van het allang opgevulde – krater en de andere planeet. En er is te weinig geld. Alle leven op aarde. In Nederland is sporen van vloedgolven die de ‘De onderzoeksvragen die ik uit plannen rond onderzoekscholen dat een klein specialistisch inslag teweegbracht. Afgelopen dat veldwerk destilleerde, luiden: slurpen het geld op. Bij de laatste onderwerp en ben ik daarmee zomer reisde hij naar Australië wat stuurde de ritmes van de open ronde van NWO voor bijna een eenling. In de VS gaat er om de sporen van vloed-golven sedimenten? Hoe lang duurden aardwetenschappen werden er op dit moment veel geld naar ter plekke met die in Midden- die ritmes: jaren, tientallen jaren, twaalf voorstellen als excellent astrobiologie, de relatie tussen de Amerika te vergelijken. ‘Dat eeuwen? Hadden de zonnevlekken aangemerkt. Slechts één is omgeving en het leven op aarde, bleek minder interessant, maar ik toentertijd misschien een ander gehonoreerd. Daar ga je dus geen waar mijn onderwerp ook in past. beleefde er wel een soort seren- ritme? Ik sprak er bij de KNAW voorstellen meer voor schrijven.’ Ik heb net op een congres dipiteit. Ik ontdekte oude sedi- over met astronoom Van den

Nieuw bij de Afdeling Natuurkunde 97 drie tot vijf maanden. Naar verwachting worden dergelijke trajecten tevens opgezet voor mannen. Ook is een zogenaamde gender-audit uitgevoerd om de verdeling van vrouwen en mannen in de onderzoekinstellingen in beeld te brengen. Zoals bekend is met name in de functies vanaf schaal 12 en hoger sprake van een ondervertegenwoordiging van vrouwen. De instellingen werken in 2002 de aanbevelingen uit voor de eigen situatie. In november hebben werkgevers en werknemersorganisaties gesproken over verbetering van het overleg tussen de partners. De werkgevers streven er naar op lange termijn het overleg op werkgeversniveau over te laten aan de ondernemingsraden. Er is een rapportage met aanbevelingen voor de cao-tafel opgesteld. De wvoi heeft twee cursussen ontwikkeld voor personeelsfunctionarissen bij de onderzoekinstellingen. De cursus Sociale Zekerheid werd door het abp verzorgd. In de cursus rechtspositie werd specifiek ingegaan op de cao van de onderzoekinstellingen. Deze laatste is door de juristen binnen de wvoi opgezet in samenwerking met een extern bureau. Het voorzitterschap van de wvoi rouleert tussen de instellingen. De afgelopen twee jaar is de knaw voorzitter geweest. Omdat kb en nidi van deze taak hebben afgezien, zal nwo de komende twee jaar deze rol vervullen. Het secretariaat zal niet meer rouleren. Overwogen is of de wvoi baat heeft bij het lidmaatschap van de Algemene Werkgevers- vereniging Nederland (awvn), maar daar is door de hoge kosten van afgezien.

Decentrale arbeidsvoorwaarden In het lokaal overleg met de bonden heeft de knaw overeenstemming bereikt over de besteding van de decentrale arbeidsvoorwaardengelden voor 2002 en later. Voor de voorzieningen als kinderopvang en premiespaarregeling zijn voor een periode van vier jaar middelen beschikbaar gesteld. Over andere projecten zijn afspraken met een looptijd van twee jaar gemaakt. Het budget voor loopbaanoriëntatie is uitgebreid met de mogelijkheid van het opstellen van persoonlijk ontwikkelingsplannen (pop) en scholing voor het vergroten van de inzetbaarheid in de eigen organisatie dan wel elders. De uitvoering van dit onderwerp moet nog worden uitgewerkt. De training persoonlijke effectiviteit wordt in overleg met de or-knaw een vast onderdeel van de faciliteiten. Er is een aanzienlijke vooruitgang geboekt met het in kaart brengen en ontsluiten van interne regelgeving binnen de knaw en die van de cao. Na het schonen en actualiseren worden de regelingen voorjaar 2002 in een handzaam boekje uitgegeven voor beheerders en p&o-medewerkers en voor alle medewerkers via intranet van de knaw beschikbaar gesteld. Aan het begin van het verslagjaar zijn op brede schaal middelen ter beschikking gesteld voor opleiding en ontwikkeling. De instituten konden aanspraak maken op een bedrag (gemiddeld ƒ 40 000) om een impuls te geven aan het eigen opleidingsbeleid. Voorwaarde voor de toekenning is dat het instituut hetzelfde bedrag beschikbaar stelt. De regeling loopt tot 2003. Inmiddels hebben twee instituten er van gebruik gemaakt. Daarnaast kreeg elke medewerker de mogelijkheid te beschikken over een bedrag van ƒ 1000 te besteden aan doelen voor het werk of de loopbaan, zoals een bijdrage voor een pc of internetaansluiting, lidmaatschap van een beroepsvereniging, vakliteratuur, opleidingen of cursussen. Van ruim 100 medewerkers zijn de aanvragen gehonoreerd. De looptijd van deze regeling is eveneens tot 2003.

98 Sociaal jaarverslag Informatievoorziening

Interne en externe communicatie In het verslagjaar was er veel media-aandacht voor de jaarrede van de president van de knaw, R.S.Reneman, waarin hij betoogde dat wetenschap de drijfveer dient te zijn in het universitair onderwijs (mei), voor de uitreiking van de Van Walreeprijs aan dermatoloog Jannes van Everdingen en gynaecoloog Gunilla Kleiverda (juni), de uitreiking van de Dr. Hendrik Mullerprijs aan godsdienstsocioloog Peter van der Veer (september), het Van ’t Hoff symposium (oktober), de tweede Avond van Wetenschap en Maatschappij (oktober) en de notitie over Wetenschappelijke integriteit (november). Het advies van de Akademie aan de minister van ocenw over Primaten voor biomedisch onderzoek (maart) werd in de publiciteit artikelen over het Primatencentrum bprc te Rijswijk veelvuldig aangehaald.

Voorlichtingsprojecten Jota/werkstuknetwerk.nl De knaw werkt samen met documentairemaker Jan Vink (Science Productions) voor het inhoudelijk vullen van dertig televisieprogramma’s over wetenschap en wetenschappelijke onderzoekers. Jan Vink werkt in opdracht van Teleac/not. Het gaat om het wetenschapsprogramma jota dat al in het huidige televisieseizoen is gestart. De nieuwe serie die vanaf september 2002 tot en met voorjaar 2003 zal worden uitgezonden richt zich met name op jongeren, leeftijdscategorie 16 jaar en ouder, door middel van interviews met jonge wetenschappers die enthousiast over hun onderzoek vertellen. De nieuwe programmareeks wordt gesponsord vanuit de private fondsen van de knaw. In het verslagjaar is een tweede project voorbereid om de doelgroep ‘vwo-scholier’ beter te kunnen bereiken. De onderwerpen die voorkomen in de serie jota lenen zich uitstekend voor het maken van profielwerkstukken. Met United Knowledge worden de mogelijkheden verkend voor een gezamenlijk project rond de site www.werkstuknetwerk.nl die United Knowledge beheert. Het project jota/werkstuknetwerk.nl moet resulteren in werkstukpakketten die leerlingen en docenten uitdagen op school actief aan de slag te gaan met de onderzoeksthema’s die worden gepresenteerd in het televisieprogramma.

Website KNAW De Akademie heeft de afgelopen jaren een vrij omvangrijke website opgebouwd met links naar de Akademie-instituten en de subsites van raden en commissies. Deze site is aan een opknapbeurt toe zowel wat informatie-aanbod als uiterlijk en techniek betreft. Eind vorig jaar is het project ‘Internet 2002 knaw’gestart. Het doel is de knaw-site om te bouwen tot een netwerk van dynamische, ‘database- gestuurde’sites. Daarnaast zullen de mogelijkheden worden geïnventariseerd rond het Intranet en Infonet van de knaw.

99 Avond van de Wetenschap en Maatschappij In oktober vond de tweede Avond van Wetenschap en Maatschappij plaats in de Ridder- zaal te Den Haag. Ruim honderd prominenten uit bedrijfsleven, kunst, media, politiek en sport bespraken deze avond met ruim honderd Nederlandse wetenschappers uitdagingen waar wetenschap en maatschappij in Nederland voor staan. Het thema van dit jaar was ‘Jong talent voor de wetenschap’. De initiatiefnemers, waaronder de Prins van Oranje, F.W. Huibregtsen en R.S. Reneman willen meer erkenning van het belang van de wetenschap en wetenschapsboefenaren stimuleren een actievere rol in maatschappelijke discussies te spelen. In 2002 zal de Avond opnieuw worden georganiseerd.

Wetenschap & TechniekWeek In 2001 was de knaw opnieuw een van de hoofdsponsors van de Wetenschap & TechniekWeek. De Week georganiseerd door de Stichting Wetenschap en Techniek Nederland (Weten), is een publieksmanifestatie bedoeld om jong en oud te laten kennis- maken met wetenschap en techniek. In oktober 2001 vond de Week voor zestiende keer plaats. Het thema was ‘Voeding’. Een aantal instituten van de knaw organiseerde open dagen en lezingen tijdens de Week.

Uitgeverij Edita De website van de Akademie werd uitgebreid met enkele subsites voor programma’s en organisaties die bij de Akademie zijn ondergebracht. De gehele website werd overge- bracht naar een eigen server en het technisch beheer, dat in handen is van Edita, werd verbeterd, onder andere door het gebruik van databases voor het bijhouden van informatie. In het kader van het project tot herziening van de website dat in 2001 gestart is zullen meer onderdelen worden gestructureerd als dynamische pagina’s, om het beheer van de informatie te vergemakkelijken. Per 1 oktober werd de elektronische versie van Iconclass door de Universiteit van Utrecht overgedragen aan de Akademie. Edita en niwi zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het beheer en de exploitatie van dit iconografisch classificatiesysteem. Diverse vertalingen van het systeem zijn door de Universiteit van Utrecht in samenwerking met partner- instellingen in diverse landen in gang gezet. Het vertaalproject, waarvoor een subsidie van het Getty Grant Program beschikbaar is, zal de komende twee jaar worden afgerond. Daardoor zal het mogelijk worden beschrijvingen die gebruik maken van Iconclass notaties in verschillende talen te doorzoeken. Ter gelegenheid van de viering van de toekenning van de eerste Nobelprijs voor de chemie aan J.H. van ‘t Hoff in 1901 verscheen in oktober Chemie achter de dijken – uitvindingen en uitvinders in de eeuw na Van ’t Hoff, een initiatief van de Van ’t Hoff Commissie-knaw, gerealiseerd door Edita in samenwerking met de Koninklijke Neder- landse Chemische Vereniging. Het boek is gericht op een algemeen publiek, met name op scholieren, en presenteert op een toegankelijke wijze meer dan 70 belangrijke Neder- landse vindingen in de chemie. Via diverse partners en sponsoren en directe verkoop zijn inmiddels duizenden exemplaren van het boek verspreid. Het driedelig werk The Stained-Glass Windows in the Sint Janskerk at Gouda werd voltooid met de publicatie van The Works of Dirck and Wouter Crabeth, door Xander van Eck, Christiane E. Coebergh-Surie en Andrea C. Gasten. De uitgebreide biografie van Rudolf Magnus geschreven door zijn zoon Otto verscheen onder de titel Rudolf Magnus. Physiologist and Pharmacologist (1873-1927), als co-publicatie met Wolters Kluwer Academic.

100 Informatievoorziening Documentaire Informatievoorziening In 2001 is verder gewerkt aan het project Akademis (de database met gegevens van personen, leden en commissieleden en aanverwante organisaties). Het project is in het najaar 2000 technisch opgeleverd. Daarna is hard gewerkt aan de conversie en invoer van data. Akademis is uitgebreid met een module documentregistratie ten behoeve van de centrale document registratie. Deze module zal in 2002 in gebruik worden genomen. Het gebruik van Akademis ondervond enige stagnatie tengevolge van de invoering van Word als nieuw teksverwerkingsprogramma voor het Bureau knaw. Opschoning en herordening van het statisch archief (vanaf 1945) en het opstellen van bewaartermijnen wordt nu door een vaste voltijdkracht structureel uitgevoerd. Er is overleg gepleegd met het Rijksarchief Noord-Holland over de planning van de overdracht. In het postregistratiesysteem zijn 4239 inkomende en 3901 uitgaande correspondentiestukken geregistreerd. In 2001 zijn door de centrale postkamer 117 869 stukken verstuurd.

Automatisering Er is een groeiend besef van de strategische betekenis van ict voor de onderzoekorganisatie. Het bestuur heeft een stuurgroep Digitalisering en een werkgroep ictaan het werk gezet met enerzijds het doel een beter inzicht in de huidige inzet van ict ten behoeve van het onderzoek te krijgen en anderzijds te inventariseren op welke terreinen er behoefte bestaat aan centrale ondersteuning danwel sturing. Onderdeel van het werk van de werkgroep ict was een verkenning van de beschikbare ict-infrastructuur. Vanuit de instituten is met grote inzet meegewerkt aan deze projecten. Conclusies en formulering van de verdeling van centrale en decentrale taken op het gebied van ict worden begin 2002 uitgewerkt. Voorlopige uitkomsten geven aan dat er grote verschillen bestaan in niveau van ambitie en behoefte aan ict-ondersteuning bij de uiteenlopende instituten. Verder is het duidelijk dat de voortschrijdende ontwikkeling van de Web- technologie ook organisatieverandering tot gevolg zal hebben. Met name de kleinere instituten hebben behoefte aan meer ondersteuning op het gebied van ict, terwijl bij vrijwel alle instituten de behoefte aan standaardisatie gevoeld wordt (vooral met het oogmerk meer gezamenlijke expertise te ontwikkelen). Verder is een aanvang gemaakt met het opwaarderen van de bandbreedte van de interne- taansluitingen van de instituten en het Bureau knaw. Totnogtoe hebben de instituten nog geen deel kunnen nemen in het GigaPort-project van Surfnet omdat de kosten hiervan door de grote geografische spreiding van de relatief kleine instituten disproportioneel hoog zouden worden (circa twee procent van de begroting), terwijl deels de lokale infrastructuur (nog) niet geschikt is voor het benutten van deze hoge bandbreedtes. Voor de komende jaren wordt een groei van het gebruik van internet en internet-technolo- gieën voorzien waarbij meer dan voorheen aandacht zal zijn voor het gebruik van ‘open’ standaarden zoals xml voor zowel onderzoeksdoeleinden als uitwisselings- en publicatietechnieken.

101

Bijlagen Lezing door E.R.M. Taverne over Ein Blick 24 september 2001 auf den sozialistischen Hinterhof. A.S. Troelstra over Honderd jaar keuzenrijen Korte voordracht door P.J. van Kessel over en A. van Kammen over Verspreiding van Wetenschappelijke voordrachten Oorlog en wetenschap: de strijd om Duitse virussen in planten. bibliotheken in Rome. 29 oktober 2001 Afdelingsvergaderingen 10 december 2001 J.F.G. Vliegenthart over Endogene Letterkunde Lezing door M.H. van IJzendoorn over Drie cannabinoïden: structuur en eigenschappen 8 januari 2001 Generaties Holocaust? en D.C. Schram over Plasma’s, fysica bij Lezing door L.P. Louwe Kooijmans over Een Korte voordracht door A.D. Leeman over Hoe nader inzien. kwestie van droog of nat; Twee mesolithische gebaarde de Romeinse redenaar? 26 november 2001 woonplaatsen, opgegraven in de Betuweroute, H. de Waard over Het Land Effect (met hun informatie en interpretatie. Afdelingsvergaderingen demonstraties) en mevrouw E.F. van Korte voordracht door P.J.D. Drenth over De Natuurkunde Dishoeck over Op zoek naar de bouwstenen ontwikkelingen rondom het bachelor/master 29 januari 2001 van planeten. model. Themabijeenkomst van de beide Afdelingen Laureaat Beijerinck Virologie Medaille Robin 12 februari 2001 over Arbeid in beweging. Sprekers: prof. dr. P. A. Weiss over: Retroviruses: family Lezing door F.J.C. Willekens over De de Rooy, Universiteit van Amsterdam, over heirlooms and new acquisitions. biografische methode in de studie van Werken aan arbeid: over de verandering van 17 december 2001 maatschappelijke verandering. het begrip arbeid en de daaraan gehechte J.W.M. Osse over Vislarven: structuur-functie Korte voordracht door W.J.M. Levelt over betekenis in de moderne geschiedenis, prof. relaties tijdens de groei en L.A. Peletier over Perspectief in de talige weergave van ruimte dr. B. Kee, Vrije Universiteit Amsterdam, Fronten, pulsen en periodieke patronen 12 maart 2001 over Geeft het begrip arbeid nog inzicht?, beschreven door hogere orde model- Lezing door F.J. van Ingen over Echo, een prof. dr. ir. H.W. Lintsen, Technische vergelijkingen. literair fenomeen in de 17e eeuw. Universiteit Delft en Technische Universiteit Korte voordracht door H.W. van Os, ter Eindhoven, over Ingenieurs en arbeid: een Akademie-Colloquia inleiding op het tentoonstellingsbezoek De geschiedenis van efficiency, beheersing en Akademie Colloquium ‘The control of weg naar de hemel, reliekverering in de een beetje betrokkenheid, prof. dr. B. Cognitive processing’ georganiseerd door Middeleeuwen, Nieuwe Kerk te Amsterdam Nooteboom, Erasmus Universiteit Rotterdam, over Stabiliteit en verandering in arbeid en K.R. Ridderinkhof van 30 mei-2 juni 2001 9 april 2001 organisatie en prof. dr. J.H.T.H. Andriessen, Akademie Colloquium ‘Solidarity between Lezing door A. van de Beek over Het Technische Universiteit Delft, over Arbeid, the sexes and the generations: beloofde land - Wie betaalt het cadeau?; techniek, behoeften en competenties. transformations in Europe’ georganiseerd Israël tussen de volken van het Midden- door mw. T. Knijn en mw. A. Komter van Oosten. 26 februari 2001 R.D. Levine, lid van de Israel Academy of 28 - 29 juni 2001 14 mei 2001 Sciences and Humanities, over Does air Akademie colloquium ‘Hands on meeting in Korte voordracht door C.J. Ruijgh over De burn? en G.A. Sawatzky over New horizons modeling immune systems’ godin Moeder Aarde in de Lineair B tabletten in resonant soft x ray scattering on complex georganiseerd door R.J. de Boer van 19-22 uit Thebe (± 1200 v.C.). solids and macromolecules. september 2001 Lezing door R.J.L. Lesthaeghe, buitenlands lid, over De voorwaarden voor innovaties 26 maart 2001 Akademie Colloquium ‘Electron inzake demografisch gedrag: algemeen model A.J. Berkhout over De rol van kennis in Tomography’ en illustraties. innovatie, H. Hooghiemstra over Instabiliteit georganiseerd door A.J. Koster van 17-20 van het klimaat: het paleo-ecologisch archief oktober 2001 11 juni 2001 en J.W. Verhoeven over Intramoleculair Lezing door C.J. Lammers over Nederland Akademie Colloquium ‘Harmonisation and elektron-transport via covalente en niet als bezettende mogendheid.1648-2001 harmonising measures in criminal law’ covalente paden. Korte voordracht door mw. M.E.H.N. Mout georganiseerd door Th. de Roos van over Erasmus levensgroot. De uitgave van de 23 april 2001 13-14 december 2001 Opera Omnia Erasmi. E.J. Ruitenberg over Leishmania infecties: De lange weg van immunologische modellen 10 september 2001 naar beheersingsstrategieën. Lezing door H.C.F. Schoordijk over De privaatrechtelijke rechtscultuur in de 20e 28 mei 2001 eeuw. J.J. Sixma over: De rol van de wetenschap bij de bepaling van het overheidsbeleid. 8 oktober 2001 Lezing door T. Koopmans over Rechter en 18 juni 2001 politiek in de Verenigde Staten. J.H. van der Waals over Gashydraten: van Laureaat Dr. Hendrik Muller Prijs, P.T. van wetenschappelijke curiositeit tot potentiële der Veer over Nederland en de Islam. energiebron? en J.A. Tjon over Kern materie en haar effectieve dynamische vrijheids- 12 november 2001 graden.

103 Erkenning onderzoekscholen Uitgebrachte achtergrondstudies – The societal impact of applied health research: towards a quality assessment De Erkenningscommissie Onderzoekscholen commentaren en rapporten system. Rapport van de subcommissie (ecos) beslist krachtens het vastgestelde KNAW algemeen Gezondheidsonderzoek, december 2001 protocol over verzoeken van universiteiten tot – Briefadvies aan de minister van vws inzake erkenning van onderzoekscholen. De Com- – Wetenschappelijk Ruimte-onderzoek. eu-richtlijnen Good Clincal Practice, januari missie bestaat uit negen personen, te weten Gezamenlijk advies van knaw en nwo, 2001 een voorzitter, een vice-voorzitter en zeven januari 2001 – Briefadvies aan Europees Parlement inzake andere leden. Deze zeven leden zijn de – Bestrijding van mond- en klauwzeer – Report on the ethical, legal, economic and voorzitters van de zeven sub-commissies die ‘Stamping out’ of gebruik maken van weten- social implications of human genetics, de Commissie adviseren bij het beoordelen schappelijk onderzoek?, januari 2001 november 2001 van de aanvragen. Alle commissieleden en – Kwaliteit verplicht. Naar een nieuw stelsel – Briefadvies aan de ministers van ocenw en sub-commissieleden worden door het bestuur van kwaliteitszorg voor het wetenschappelijk vws inzake opleidingsplaatsen voor artsen, van de knaw benoemd voor een periode van onderzoek. Rapport van de werkgroep december 2001 vier jaar en zijn éénmaal hernoembaar. Kwaliteitszorg Wetenschappelijk Onderzoek Tijdens de beoordelingsronde 2001 was de en standpuntbepaling KNAW, NWO en VSNU. Commissie Dierproeven, Transgenese en samenstelling van de ecos en haar sub- Gezamenlijke uitgave van knaw, nwo en Biotechnologie commissies als volgt: vsnu, februari 2001 – Antwoord op het verzoek van de minister – Reactie op de notitie Naar een open Hoger van vws om een overzicht van het onderzoek Erkenningscommissie Onderzoekscholen Onderwijs van de minister van ocenw in met transgene dieren voor medische doelein- Voorzitter: J.A. Michon, vice voorzitter: verband met de invoering van de bachelor- den, augustus 2001 A. Verruijt masterstructuur, februari 2001 Raad voor Aarde en Klimaat Sub-commissies – Primaten voor Biomedisch onderzoek. – Startnotitie Verkenning Biogeologie, rapport Sub-commissie Geesteswetenschapppen (gw) Beantwoording adviesaanvraag d.d. 8 Werkgroep Voorstudie Verkenning Voorzitter: A. van de Beek december 2000 minister OCenW, april 2001 Biogeologie, september 2001 Leden: H. Bennis, J.L. van Zanden, – Microgewichtonderzoek. Gezamenlijk – Beschrijving van het fundamenteel W.L. Idema, A.G.B. ter Meulen. advies knaw en nwo, mei 2001 hydrologisch onderzoek, augustus 2001 Sub-commissie Maatschappij- en Gedragswe- – Investeren in kennis. Gezamenlijk manifest tenschappen (mag) van vno-ncw, knaw, nwo, vsnu en tno, Publicaties Voorzitter: J. Gierveld oktober 2001 Leden: E. van Avermaet, E.E.C. van Damme, – Notitie Wetenschappelijke Integriteit. Over Publicaties van de Akademie in zijn geheel D.W.F. Verkade, J. van Doorne-Huiskes de normen van wetenschappelijk onderzoek Jaarverslag 2000, Koninklijke Nederlandse Sub-commissie Exacte Wetenschappen (ew) en een Landelijk Orgaan voor Wetenschappe- Akademie van Wetenschappen Voorzitter: E. Drent lijke Integriteit. Gezamenlijke uitgave van Jaarboek 2002 knaw, nwo en vsnu, november 2001 Leden: H.J. Habing, P.J. Zandbergen, G. van Levensberichten en herdenkingen 2002 Middelkoop, C.G. Kruse Afdeling Letterkunde – Johan Christiaan Boogman, Herdenking Sub-commissie Biologische-, Commissie IGBP/WCR en HDP-commissie door H.W. von der Dunk Oceanografische- en Aardwetenschappen Sociaal-Wetenschappelijke Raad – Lars Ernster, Levensbericht door E.C. (boa) – Notitie Toekomstig Global Change Onder- Slater Voorzitter: J.H. Koeman zoek in Nederland, december 2001 – Piet Eykhoff, Levensbericht door A.J.W. Leden: J. Ridder, S.B.J. Menken, W. van HDP-commissie Sociaal-Wetenschappelijke van den Boom en H.L. Hagedoorn Delden, J.W. de Leeuw Raad – Hendrik Christoffel van de Hulst, Levens- Sub-commissie Medische Wetenschappen – Kaleidoscopic view on social scientific bericht door H.J. Habing (mw) global change research in the Netherlands, – Wybren de Jong, Levensbericht door Voorzitter: S.W.J. Lamberts augustus 2001 D. de Wied en F.P. Nijkamp Leden: R. Casteels, J.A. Knottnerus, – Heiko Augustinus Obeman, Herdenking Afdeling Natuurkunde C.J.M. Melief, G.B. Snow, A.M. Kruisbeek, door G.H.M. Posthumus Meyjes Commissie IGBP/WCR en HDP-commissie B. Löwenberg – Abraham Pais, Levensbericht door M. Sociaal-Wetenschappelijke Raad Veltman Sub-commissie Technische Wetenschappen – Notitie over Toekomstig Global Change – Dirk Polder, Levensbericht door Q.H.F. (tw) Onderzoek in Nederland, december 2001 Vrehen Voorzitter: G.J.F. van Heijst Biologische Raad – Josef Vincenc Polišenský, Herdenking door Leden: J.A. Wesselingh, S. Middelhoek, – Biologie: een vitaal belang. Strategische M.E.H.N. Mout B.M. Spee visie op de universitaire biologie in Neder- – Andries Querido, Levensbericht door Sub-commissie Landbouwwetenschappen land, april 2001 E. Mandema (lw) Raad voor Natuur- en Sterrenkunde – Cornelis Reedijk, Herdenking door P.J. Voorzitter: J.W.M. Osse – Rapportage werkgroep voorstudie verken- Buijnsters Leden: S. Bruin, A.H. Eenink, F. de Vree, ning fysica en levensprocessen, juni 2001 – Willem Paul de Roever, Levensbericht door J.M. van Groenendael E. den Tex en H.J. Zwart Raad voor Medische Wetenschappen De voorzitters van de sub-commissies zijn lid – Folkert de Roos, Herdenking door – Naar optimale voorwaarden voor weten- van de Erkenningscommissie Onderzoek- M.M.G. Fase schappelijk onderzoek in universitair scholen. medische centra, september 2001

104 Bijlagen – Claude Elwood Shannon, Levensbericht – Zwemmer, J.W., De dood als belastbaar feit, E.P. Meijering, J.J. Sixema, A.S. Troelstra, door K.A. Schouhamer Immink mln64:2 J.F.G. Vliegenthart, E.F. van Dishoeck – Dirk Jan Struik, Levensbericht door G. – Schenkeveld-van der Dussen, M.A., De Verhandelingen Tweede Reeks Alberts en W.T. van Est geheimen van het vrouwelijk hart, Neder- – Heide, A. van der, Onwuteaka-Philipsen, B. – Henri Theil, Herdenking door J.S. Cramer landse vrouwelijke auteurs over de liefde in Emanuel, E.J. Maas, P.J. van der, Wal, G. van - Victor Westhoff, Levensbericht door M.J.A. lyriek en roman (1600-1840) mln64:3 der (eds), Clinical and Epidemiological Werger en H.F. Linskens – Hondius, E.H., Nieuwe methoden van Aspects of End- of-Life Decision-Making, – Adam Simon van der Woude, Herdenking privaatrechtelijke rechtsvinding en rechts- vnt102 door E. Noort vorming in een verenigd Europa, mln64:4 Verslag van de Verenigde Vergadering van de Verhandelingen Letterkunde nieuwe reeks Overige Publicaties – Algra, K., Epicurus en de zon, Wiskunde en beide Afdelingen der Akademie, Op 8 mei – Dijk, S. van, Gemert, L. van, Ottway, S. fysica bij een Hellenistisch filosoof sag5 2000 (eds), Writing the History of Women’s Bekkum, H. van, Reedijk, J. (red.), Rozen- Akademie Nieuws, Nieuwsbrief over de Writing, Towards an International Approach daal, S. (eindred.), Chemie achter de dijken, Akademie en de Akademie-instituten, vln182 Uitvindingen en uitvinders in de eeuw na veertiende jaargang, nummer 60-64 – Everaerd, W., Laan, E., Both, S. (eds), Van ’t Hoff brchemie Sexual Appetite, Desire and Motivation, Vereniging van Akademie-onderzoekers, – Damsteegt, B.C., Nieuwe spiegel der Energetics of the Sexual System vln184 Over de grenzen van het weten, Jaarboek zeevaart., Beknopte historische atlas van de – Gommans, J., Leider, J. (eds), The Mari- 2000. Vereniging van Akademie-onderzoekers Europese kusten met de oude Nederlandse time Frontier of Burma, Exploring Political, Rijzende sterren, Om de kwaliteit van de namen cvzg8 Cultural and Commercial Interaction in the onderzoekersopleiding – Joosse, J. (red.), Biologie en psychologie: Indian Ocean World, 1200-1800 vln185 Reneman, R.S., Hoe wetenschappelijk is de naar vruchtbare kruisbestuivingen, ThR2 universiteit?, Jaarrede van de president van Publicaties Afdeling Natuurkunde – Magnus, Otto; ed. by Louis M. Schoon- de Koninklijke Nederlandse Akademie van – Indagationes Mathematiae, New Series, hoven, Rudolf Magnus;Physiologist and Wetenschappen uitgesproken op 28 mei 2001 Volume 12, nummer 1-4 Pharmacologist (1873-1927), A Biography by – Verslag van de gewone vergadering van de Otto Magnus brmagnus Publicaties Afdeling Letterkunde Afdeling Natuurkunde, vol.110, nummer 1-9, – McGregor, Stuart, The formation of modern Mededelingen, jaargang 64, nummer 1-4 waarin opgenomen de wetenschappelijke Hindi as demonstrated in early ‘Hindi’ – Hillenaar, H.G.C., Enkele opmerkingen bij voordrachten van: H. Hooghiemstra, J.W. dictionaries gl9 de Oedipusmythe, voor en na Freud, Verhoeven, A.J. Berkhout, E.J. Ruitenberg, mln64:1

‘U zult begrijpen dat ik als neer- matig veel aandacht aan de nemen me al in beslag sinds mijn groot in omvang, verklapt hij landicus geen voorstander ben context van literatuur te beste- afstuderen. De poëzie en literaire vast. ‘Ik werk aan de biografie van Engelstalige masters. den. De training in het scherpe constellaties tussen 1880 en van de dichter Leopold. Met Geschie-denis, filosofie, kunstge- lezen is daardoor aan het 1940, in een combinatie van name de intertekstualiteit van schiedenis, het zijn gecompli- verdwijnen.’ tekstanalyse en literair-histori- zijn poëzie - dat er andere teksten ceerde disciplines die met een Ook in het universitaire onder- sche vraagstellingen. Daar kan ik door heen schemeren - heeft me rijke woordenschat weergegeven zoek heeft de neerlandicus het nog decennia mee door.’ altijd geïnteresseerd. Die moeten worden, niet in een niet gemakkelijk. ‘De letterkun- ‘Afgelopen jaar heb ik genoten interferentie van oude en nieuwe geleende taal. En de ‘ver- dige neerlandistiek matcht niet van Léon Hanssens tweedelige tekst, en daarmee het ontstaan domming’ van onze taal is slecht erg goed met de officiële Ter Braak-biografie. Het is een van de gedichten, heb ik elders voor de cultuur.’ beschreven. Ik had in dat eerdere Neerlandicus en literatuurweten- Dick van Halsema:‘Maar is het niet onderzoek soms het gevoel schapper Dick van Halsema (….) het spannendst om een rijke geconfronteerd te worden met het schrijvend bewustzijn achter die waarschuwt in stevige taal voor biografie van een muizenleven de teloorgang van het Neder- gedichten. Ik kwam steeds dichter lands. ‘Op de middelbare school te schrijven?’ bij de auteur. Wie was dan dat is de Nederlandse letterkunde brein waarin die ingewikkelde opgelost in een algemeen soort schikkingen tot stand kwamen? literatuur. En in de naamgeving wetenschapspolitiek. Individueel ongelooflijk mooi voorbeeld van Daarom moest ik zijn biografie van de universitaire neerlandi- onderzoek is passé. De voort- multi-disciplinair onderzoek met schrijven. stiek is het element ‘letterkunde’ tobbende enkeling zal het straks socio-logische, historische en ‘Het archiefonderzoek was tijdro- onzichtbaar gemaakt; ‘taal en bij gebrek aan zuur-stof op literatuurwetenschappelijke vend, het kostte me bijna twee letterkunde’ is door de minister moeten geven.’ elementen, in een vitale synthese jaar en is nog niet klaar. Het veranderd in ‘taal en cultuur’, Zo ver is het bij Van Halsema opgenomen. Dit soort resultaten boek zelf wordt klein, omdat hij een vage en dommelige term. Het zelf, specialist in de Nederlandse zul je nooit bereiken als mensen een klein leven heeft gehad. lijkt een cosmetische verande- dichtkunst tussen 1880 en 1940, niet meer heel lang binnen één Leopold was een muis. Maar is ring, maar dat is het niet. Die nog lang niet. ‘Ik ben een buffel onderwerp mogen doorgroeien.’ het niet het spannendst om een naamsverandering gaat zich van de oude soort. De onderwer- Het boek waaraan hij nu al rijke biografie van een muizen- verbinden met de neiging over- pen waar ik nu mee bezig ben, enkele jaren bezig is, wordt niet leven te schrijven?’

Nieuw bij de Afdeling Letterkunde 105 Register cemo 76, 77 diversitas-programma 32 Centraalbureau voor Schimmelcultures (cbs) Documentaire Informatieverzorging (div) 51, 53, 54, 55, 68, 91, 93 94, 101 Centrale Commissie van Advies Arbeids- Dow Chemical Energieprijs 21 Aanvragen en toekenningen uit de fondsen geschillen 91 20 Centrum voor Estuariene en Mariene E.W. Beth Stichting 20, 81 abp 98 Oecologie (cemo) 75 Eigen Vermogen 79 acc 42, 44 Centrum voor Limnologie (cl) 75, 76, 77 Electronenmicroscopische Structuur Analyse Advies 87 Centrum voor Terrestrische Oecologie (cto) (emsa) 68 Advies Commissie Wetenschap en Ethiek 75 Encyclopedia of Islam 18 (acwe) 14, 48 chi 53, 91, 93 Erkenningscommissie Onderzoekscholen Adviesraden van de Akademie 42 China 23, 24 (ecos) 104 Afdeling Letterkunde 12, 13, 16, 104 China Exchange Programme 23 Erkenningscommissie onderzoeksscholen Afdeling Natuurkunde 12, 13, 16, 104 Chinese Academy of Sciences (cas) 23 35 Afdelingsvergaderingen Letterkunde 103 Chinese Academy of Social Sciences (cass) estate (‘European Support for Techniques Afdelingsvergaderingen Natuurkunde 103 23 of Advanced Text Encoding’) 56 Akademie Commissie voor de Chemie (acc) Christiaan Huygens Wetenschapsprijs 21 Euro 82 42, 44 ckim 55 eurocores (esf Collaborative Research Akademie Raad voor de Wiskunde (arw) 42 cl 75, 76, 77 Programmes) 29 Akademie-Colloquia 15, 103 Commissie Biotechnologie bij Dieren (cbd) European Network for Biodiversity Akademiepenningen 21 48, 78 Information (enbi) 68 Algemeen Bestuur 12 Commissie Corpus Vasorum Antiquorum 18 European Science Foundation (esf) 29 Algemene Natuur-Wetenschappen (anw) 46 Commissie Dierproeven, Transgenese en Evert Willem Beth Stichting 20, 81 Algemene Werkgeversvereniging Nederland Biotechnologie 48 Exploitatierekening 2001 84 (awvn) 98 Commissie Fiori 45 All European Academies (allea) 28 Commissie Geesteswetenschappen 44 Financiën 79 alw 31 Commissie Geschiedschrijving knaw 17 Fonds Staatsman Thorbecke 20, 81 Apparatuurinvesteringen 53 Commissie Human Dimensions of Global Fondsen knaw 19 Arbeidsomstandigheden 89 Change Programme 48 Fryske Akademy 57 Arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid Commissie Overleg Sectorraden (cos) 40 96 Commissie Union Académique Internatio- Gasthoogleraarschap, Universiteit van arbeidsvoorwaarden op maat (avom) 96 nale (uai) 18 Michigan Ann 33 Aristoteles Semitico-Latinus 18 Commissie voor de Biochemie en de Geschiedenis der Nederlandse Rechtsweten- aspasia 43 Biofysica (cbb) 42, 44 schap 17 Automatisering 101 Commissie voor de Geschiedenis en de Geschiedschrijving knaw 81 Avond van de Wetenschap en Cultuur van de Joden in Nederland 49 Global Biodiversity Information Network Maatschappij 100 Commissie voor de Vrijheid van (gbif) 68 awt 40 Wetenschapsbeoefening 30 Global Change 31, 32 Commissie voor het Corpus van Oud- Gonda Fonds 19, 20, 21 Balans per 31 december 2001 83 Babylonische Brieven 17 Gondalezing 19 Baten voor het jaar 2001 per knaw-organisa- Commissie voor Zeegeschiedenis 17 gps (Global Positioning System) 72 tie-onderdeel 86 Conferentie North South Research Grenzeloos Leren 10 bco 12, 51, 54, 55 Co-operation 34 gwi 53, 55 Bedrijfsmaatschappelijk werk 91 Congressubsidies 33 Beijerinck Virologie Medaille 13 Constantijn Huygens Instituut (chi) 53, 91, hdp-Commissie 30, 31 Bestuurscommissie Onderzoekorganisatie 93 Hendrik Casimir-Karl Ziegler Onderzoeks- (bco) 12, 51, 54, 55 Constantijn Huygens Instituut voor tekst- stipendia 30 Bezwaar en beroep 91 edities en intellectuele geschiedenis 56 Hendrik Muller Prijs voor de Gedrags- en Bilaterale samenwerking 23 Contactcommissie embl/embc 28 Maatschappen 13 Bio-ethiek en gezondheid 34 Contactcommissie eso 28 Hubrecht Fonds voor het niob 81 Biologische Raad 43, 46 Contactcommissie in cern-aangelegenheden Hubrecht Laboratorium (niob) 51, 53, 54, Biomedical Primate Research Centre (bprc) 34 55, 68, 69, 70, 93 40, 41 cpb 8, 9 Hubrechtfonds 20 cto 76, 77 cao 98 cvw 30 iassist (International Association for Social cao Onderzoekinstellingen 96 Science Information Services and Carolina MacGillavry Fellowships 30 Dagelijks bestuur 12 Technology) 66 cas 23, 24 Decentrale arbeidsvoorwaarden 98 ices/kis 9, 55 cass 24 Descartes-Huygensprijs 30 icin 53, 70, 91 cbb 42, 44 Dierenexperimentencommissie 49 icsu-organen 32 cbd 48 Digitaliseringsfonds 55, 81 ict 53, 55, 101 cbs 51, 53, 54, 55, 68, 91, 93 Directie 12 ict project epd car 71

106 Bijlagen ifdo (International Federation of Data moe 23, 24 Onderzoek Levenswetenschappen 87 Organisation) 66 most 23, 24 Onderzoekersopleidingen en bekostiging 10 igbp Open Science Meeting 31 mou 24 oow 43 igbp/wcpr Commissie 31, 32 Opleidingen 91 ihdp 31 Nederlands AntArctisch Programma (naap) or-knaw 98 iisg 53 31 Organisatie-ontwikkelingen 93 Indonesië 23 Nederlands Congres Bureau (ncb) 33 Over de grenzen van het weten 36 Informatiebeleid en automatisering 52 Nederlands Economisch Historisch Archief Overleg Onderzoekscholen Wiskunde (oow) Informatievoorziening 99 (neha) 62 43 Instituten Levenswetenschappen 68 Nederlands Forum voor Techniek en Weten- InterAcademy Council (iac) 30 schap (nftw) 48 Personeel van de knaw in getallen 95 InterAcademy Panel (iap) 29, 30 Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek Personeelsbeleid 89 Internationaal Instituut voor Sociale Ge- (nih) 23, 51, 54, 55, 68, 71, 74, 91, 93 Persoonlijke Ontwikkelings Plannen (pop) schiedenis 58 Nederlands Instituut voor Oecologisch 92, 97 International Council of Scientific Unions Onderzoek (nioo) 23, 31, 53, 54, 55, Plan van Aanpak 2001 89 (icsu) 30 68, 75 Planning & control 81 International Geosphere-Biosphere Pro- Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee Positie als werkgever 96 gramme (igbp) 31 (nioz) 31, 52 Primatenonderzoek 40 Internationale samenwerking 87 Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumen- Programma Akademie Onderzoekers 35, 87 Interne en externe communicatie 99 tatie (niod) 52, 53, 55, 64, 94 Programma Akademie Hoogleraren 37 Interuniversitair Cardiologisch Instituut Nederlands Instituut voor Wetenschappelijke Programma Strategische Allianties tussen Nederland (icin) 70 Informatie (niwi) 52, 65, 91, 93, 94 Nederland 24 Interuniversitair Oogheelkundig Instituut Nederlands Interdisciplinair Demografisch Publicaties 104 (ioi) 51, 53, 55, 71, 93 Instituut (nidi) 51, 89, 96, 98 Publicaties Afdeling Letterkunde 105 iupab-Council 44 Nederlandse Commissie van het Scientific Publicaties Afdeling Natuurkunde 105 Committee on Antartic Research (scar) Jaarrekening 79 31 Raad voor Aarde en Klimaat (rak) 43, 46 Jota/werkstuknetwerk.nl 99 Nederlandse Commissie voor Geodesie Raad voor Medische Wetenschappen (rmw) (ncg) 72 45 Kasstroomoverzicht 2001 85 Nederlandse Commissie voor het Scientific Raad voor Natuur- en Sterrenkunde (rns) 47 kb 89, 96, 98 Committee on Oceanic Research (scor) Raad voor Technische Wetenschappen (rtw) kitlv 52, 55, 59, 93 31 48 Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Nederlandse Commissie voor Lithosfeer rak 43, 46 Volkenkunde (kitlv) 52, 55, 59, 93 Project 34 Ramsay Memorial Fund 19, 20 Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Nederlandse igbp/wcpr Commissie 31 Rathenau Instituut 78, 91 Genootschap (knag) 46 Nederlandse Kankerbestrijding/kwf 49 rawoo 34 Koninklijk Nederlands Geologisch neha 52 Redactiecommisssies 17 Mijnbouwkundig Genootschap (kngmg) nest 32 Repertorium Fontium Historiae Medii Aevi 46 Netherlands Centre for Integrated Solid 18 Koninklijk Nederlands Historisch Genoot- Earth Science (ises) 34 Rijzende Sterren 10, 15, 35 schap (knhg) 51, 60 Netherlands Institute for Advanced Study in Roosevelt Study Center (rsc) 52, 53, 55, 67 Koninklijke/Shell Prijs 2001 21 the Humanities and Social Sciences kwf 49 (nias) 52, 63 Samenwerking met zusteracademies 26 nidi 51, 89, 96, 98 Schure-Beijerinck Popping Fonds 19, Landelijk Orgaan voor Wetenschappelijke nih 23, 51, 54, 55, 68, 71, 74, 91, 93 20, 81 Integriteit (lowi) 14, 48 niob 51, 53, 54, 55, 68, 69, 70, 93 Scientific Committee on Problems of the Lasten 87 niod 52, 53, 55, 64, 94 Environment (scope) 31, 32 Liquiditeiten 80 nioo 23, 31, 53, 54, 55, 68, 75 Scientific Programme Indonesia - lnv 32 niwi 52, 65, 91, 93, 94 Netherlands (spin) 25 Loopbaanbegeleiding en inzetbaarheid 92 nki 49 scope (Scientific Committee on Problems of Loopbaancentrum 92 nwo 7, 8, 9, 10, 14, 15, 16, 25, 31, the Environment 31, 32 lowi 14, 48 32, 34, 40, 43, 45, 46, 48, 51, 52, Senter/EGLiaison 32 68, 75, 89, 96 Short Title Catalogue Netherlands (stcn) 17 M.W. Beijerinck Virologie Fonds 19, 22, 81 nwo/alw 31 Sociaal jaarverslag 89 Mac Gillavry Fonds 81 nwo/wotro 34 Sociaal-Wetenschappelijke Raad (swr) 48 Medezeggenschap 93 solas, Surface Ocean Lower Atmosphere Meertens Instituut 60, 94 ocenw 23, 24, 25, 40, 46, 53, 78, 96, Study 31 milieu 89 99 star-congressen 33 Ministry of Education of China (moe) 23, omex-project (Ocean Margin Exchange Stichting Aap 41 24 Experiment) 76 Stichting Akademieleerstoelen 19 Ministry of Science and Technology (most) Onderzoek Geesteswetenschappen en Infor- Stichting J. Gonda Fonds 19, 81 23, 24 matie 87

107 Stichting Van den Houten Fonds voor nih 81 Stichting Van den Houten Fonds 20 Strategienota 2000 54 Strategische ontwikkelingen 51 tcult project (Talen en Culturen in het Utrechtse Lombok en Transvaal) 60 Ter Meulen Fonds 20, 81 Themabijeenkomst ‘Arbeid in beweging’ 16 Third World Academy of Sciences (twas) 27 tno 8, 32, 49 Toelating buitenlandse onderzoekers 11 Trippenhuiscommissie 49 twon 43

Uitgebrachte achtergrondstudies commentaren en rapportages 104 Uitgeverij Edita 100 unesco 32 unesco programma Man and Biosphere (mab) 31,32

Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording (vbtb) 82 Van der Gaag Stichting 19, 81 Van Leersumfonds 20, 81 Van ’t Hoff Commissie-knaw 100 Van ’t Hoff Fonds 20 Van ’t Hoff symposium 13 Van Walree Fonds 20, 22, 81 Van Walree Prijs 13 Verkenningen 39 Vernieuwingsfonds knaw 51, 53, 80 Vertaalfonds 20 vno/ncw 8 Voorlichtingsprojecten 99 vsnu 8, 9, 14, 16, 32, 43, 48 vsnu-onderzoeksbeoordelingen 37 vws 45, 46

Website knaw 99 Wetenschap & TechniekWeek 100 Wetenschappelijke Raad voor de Kanker- bestrijding 49 Wetenschappelijke Samenwerking met China 23 Wetenschappelijke voordrachten 103 Wetenschapsprijzen 21 Workshop Bio-informatica 15 World Climate Research Programme (wcpr) wotro 34, 68 wvoi 89, 96, 97, 98 wvoi-project doorstroom vrouwen naar hogere functie 97 wvoi-project ‘werkdruk’ 96

Zalm-norm 9 ziekteverzuim 89

108 Bijlagen