Complete Dissertation
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
University of Groningen Zonder vrees en zonder verwijt Huiskamp, Florian IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2015 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Huiskamp, F. (2015). Zonder vrees en zonder verwijt: Poolse militairen in West-Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. [S.l.]: [S.n.]. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 24-12-2019 Zonder vrees en zonder verwijt Poolse militairen in West-Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de rector magnificus prof. dr. E. Sterken en volgens besluit van het College voor Promoties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op 13 april 2015 om 11.00 uur door Florian Marwick Huiskamp geboren op 10 mei 1977 te Warnsveld Promotores Prof. dr. D.F.J. Bosscher Prof. dr. H. Renner Beoordelingscommissie Prof. dr. P.M.E. Volten Prof. dr. H.W. Hoen Prof. dr. W. Klinkert Omslagontwerp: Erik Morren / Florian Huiskamp Omslagfoto: Poolse militairen in Pietermaritzburg (Zuid-Afrika) op doorreis van Perzië naar Groot-Brittannië (1942). [Bron: persoonlijk archief van Fam. Pasdriofski, Coevorden] Druk: Pumbo Amsterdam (www.pumbo.nl) ISBN: 978-90-367-7659-2 (hardcopy) ISBN: 978-90-367-7658-5 (digitale versie) Uitgegeven in eigen beheer [email protected] © 2015, Florian Huiskamp Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomati- seerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uit- gever/auteur. Voor Toby Jeremiah INHOUDSOPGAVE Woord vooraf 9 INLEIDING Algemene inleiding 11 Aanleiding tot onderzoek 14 Plan van aanpak 14 Deelvragen 15 Methodologie en legitimatie 16 Bronnenkritiek 17 Historiografie 17 1. DE POOLSE STAAT EN KRIJGSMACHT (1918-1939) 1.1 Inleiding 19 1.2 Józef Piłsudski en de Poolse onafhankelijkheid 20 1.3 Staatsvorming in de Eerste Wereldoorlog 23 1.4 De legitimatie van de Poolse staat na 1918 26 1.5 De Wojna Bolszewicka 28 1.6 Het Sanacja-regime (1926-1939) 34 1.7 Poolse paramilitairen in het interbellum 37 2. DE SOVJET-DUITSE INVASIE EN DE POOLSE UITTOCHT (1939-1940) 2.1 Inleiding 41 2.2 De invasie van Polen in september 1939 42 2.3 De massamoorden nabij Katyn in 1940 46 2.4 Het Poolse aandeel in de Franse verdediging 50 2.5 Poolse eenheden in Groot-Brittannië 54 2.6 De motivatie van Polen om te strijden 59 3. DE POLEN IN GROOT-BRITTANNIË VANAF 1940 3.1 Inleiding 63 3.2 De evacuatie van de Poolse regering en de goudvoorraad 63 3.3 De verhouding met de Britse gastheer en de Sovjet-Unie 67 3.4 Het Poolse 2e legerkorps van generaal Anders 70 5 3.5 Generaal Sosabowski’s parachutisten 71 3.6 Generaal Maczek en de 1e Poolse Pantserdivisie 77 4. POOLS MILITAIR OPTREDEN IN WEST-EUROPA IN 1944 4.1 Inleiding 81 4.2 De voorbereiding op Operation Totalize 81 4.3 De Poolse bijdrage aan Totalize 85 4.4 De Duitse tegenstand 86 4.5 Operation Tractable 87 4.6 De ingegraven Polen houden stand 91 4.7 De uitkomst van de omsingeling van Falaise 93 5. DE POOLSE BIJDRAGE AAN DE BEVRIJDING VAN NEDERLAND 5.1 Inleiding 95 5.2 De planning van Operation Market Garden 96 5.3 De opstand in Warschau 99 5.4 De Poolse landing nabij Arnhem 100 5.5. De Valburgconferentie 107 5.6 De Polen tijdens Operation Pheasant 113 5.7 De 1e Poolse Pantserdivisie boven de Rijn 117 6. SOSABOWSKI EN DE POOLSE POSITIE NA ARNHEM 6.1 Inleiding 121 6.2 De Rijnlandse en Angelsaksische cultuur 121 6.3 De leiderschapscontroverse rond Sosabowski 126 6.4 De verhoudingtussen Brooke, Montgomery en Churchill 131 6.5 De Poolse positie na Market Garden 133 6.6 De Amerikaanse houding ten opzichte van de Polen 141 7. DE POOLSE VETERANEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG 7.1 Inleiding 145 7.2 Nederlandse-Poolse betrekkingen tot 1952 145 7.3 De Poolse aanwezigheid in Duitsland (1945-1948) 149 7.4 Polish Resettlement Corps 156 7.5 De veteranengemeenschap in Nederland 157 7.6 Het geheim rond Maczek 161 6 8. HET PROCES VAN POOLS MILITAIR EERHERSTEL 8.1 Inleiding 167 8.2 De aanloop naar militair eerherstel 167 8.3 Onderzoeksjournalistiek naar de Poolse militairen 170 8.4 Pools eerherstel wordt een politiek debat 171 8.5 De uitvoering van eerherstel op 31 mei 2006 173 CONCLUSIE 179 EPILOOG 194 SUMMARY 195 BIJLAGEN 215 BRONNEN EN LITERATUUR 251 FOTO-EN KAARTVERANTWOORDING 261 PERSOONSREGISTER 265 ZAKENREGISTER 268 OVER DE AUTEUR 274 7 8 Woord vooraf De Poolse militairen in de Tweede Wereldoorlog zijn de afgelopen jaren een belangrijk onderdeel in mijn leven geweest. In begin 2007 werd ik mij van de volle omvang van de Poolse bijdrage aan de geallieerde strijd pas goed bewust. Mijn eerste reactie was: waarom heb ik daar als historicus nooit eerder van gehoord? In Brabant, Twente, de Achterhoek, Zuidoost-Drenthe en Oost-Groningen zijn vrijwilligers bezig om de herinnering aan de Poolse inzet levend te houden. Waarom bestond er op nationaal niveau nauwelijks een collectieve herinnering over het militair optreden van de Polen? De twee hoogleraren die mijn promotoren werden vonden een grondig onderzoek naar de achtergronden van het Pools militair optreden in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog een goed idee. Vanaf dat mo- ment, begon voor mij een onderzoek waarin ik steeds meer groeide. In eerste instantie zag ik alleen een aantal puzzelstukjes, maar na verloop van tijd begonnen zich patronen te ontwikkelen en werden verbanden zichtbaar. Dit soort denkslagen doe je nooit alleen. Door middel van discussie komt er nieuw inzicht. Eigenlijk een typisch Poolse vorm van eenheid creëren: veel praten en acceptatie zoeken voor ideeën. Elke mate van kritiek of aan- vulling was welkom, want dat is een cadeau waarmee je als onderzoeker je voordeel kunt doen. Om vervolgens met veel initiatief en doorzettingsvermogen aan de slag te gaan. Ik voelde me na verloop van tijd verbonden met de Polen. Het bezorgde mij een soort Januskop: ik werd strenger voor mijzelf en meer coulant tegenover mijn omgeving. Daar waar ik vroeger afgaf op mensen die in mijn ogen leden aan zelfmedelijden of met slechte smoezen kwamen aanzetten, kreeg ik meer begrip voor hun denkbeelden. Ik kreeg ook meer begrip voor de af- wegingen van mensen om keuzes te maken, die zij op een bepaald moment goed hebben geacht. Het gaf mij een interne rust, zodat ik mij kon richten op zaken die belangrijker waren, zoals het nastreven van doelen met zelf- opgelegde deadlines. Bij elke verzwakking beschouwde ik dat als persoonlijk falen en was ik vastberaden om het de volgende keer beter te doen. Volgens de mensen om me heen werd ik door het onderzoek waar ik mee bezig was, overvallen met bezieling. Begin 2011 zei Hans Renner daarop tegen mij: “Als je zo door gaat word je nog een Pool!”. Tegen hem zeg ik nu: de transformatie is niet volledig, maar volgens mij wel geslaagd. Mijn dank aan beide promotoren, prof. dr. Hans Renner en prof. dr. Doeko Bosscher, is zeer groot. Zij hadden begrip voor de beperkingen van een externe promovendus die tegelijkertijd moet functioneren als actief dienende militair en gaven mij de ruim- te en het vertrouwen om een eigen weg te vinden. Tegelijkertijd heb ik hun persoonlijke begeleiding, met oog voor detail, zeer gewaardeerd. Ook wil ik Justa Renner graag bedanken voor haar (informele) begeleiding en uitstekende werkzaamheden van redactionele aard. Zo een transformatie is natuurlijk te danken aan velen. Thank you Stan and Doris Sosabowski for the warm reception in Portugal and the elaborate discussions about the personal history of General Sosabowski, and for making the Polish culture more understandable. Ik wil ook graag de medewerkers van het Maczek mu- seum bedanken voor hun hulp bij mijn onderzoek. Zij zijn geweldig in het uitdragen van de Poolse gedachte, in hard werken en een menselijk gezicht laten zien. Frans, bedankt voor je tijd en uitleg. De ‘vrienden van het Air- 9 borne museum’ bedank ik voor hun aanvullende literatuur en informatie. Geertjan Lassche, ik heb genoten van je documentaire en heb veel respect voor de gedrevenheid die je toont als journalist. Verder ben ik dank schul- dig aan het Nationaal Archief (Den Haag) en de bibliotheek van de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda. Beide instellingen zijn een genot voor een onderzoeker door de hoge mate van klantgerichtheid. De bi- bliothecarissen van de KMA stuurden mij - ook ongevraagd - publicaties door, omdat ze wisten waar ik mee bezig was. Ook het Veteraneninstituut in Doorn, de Graduate School for Humanities in Groningen en de In- specteur-Generaal der Krijgsmacht in Hilversum ben ik zeer erkentelijk voor hun steun, te meer omdat deze in- stellingen mij mede in staat hebben gesteld het promotieonderzoek succesvol af te ronden.