Salmo kottelati, Alakır Akarsuyu’ndan, Güney Anadolu, Türkiye'de Akdeniz'e dökülen, yeni bir alabalık türü (Teleostei, Salmonidae)
Davut Turan¹, Esra Doğan¹, Cüneyt Kaya¹, Mahir Kanyılmaz² l Recep Tayyip Erdogan Üniversitesi, Balıkçılık ve Su Bilimleri Fakültesi, 53100 Rize, Türkiye 2 Akdeniz Su Ürünleri Araştırma Üretme ve Eğitim Enstitüsü, 07000, Antalya, Türkiye
Sorumlu yazar: Davut Turan ([email protected])
Akademik editör: N. Bogutskaya | 26 Haziran 2014 tarihinde Alındı| 13 Kasım 2014 tarihinde Kabul Edildi | 10 Aralık 2014 tarihinde Yayınlandı http://zoobank.org/AABC88CB-9091-4E07-99C8-7771964434B4 Alıntı: Turan D, Doğan E, Kaya C, Kanyılmaz M (2014) Salmo kottelati, Alakır Akarsuyu’ndan, Güney Anadolu, Türkiye'de Akdeniz'e dökülen, yeni bir alabalık türü (Teleostei, Salmonidae). ZooKeys 462: 135–151. doi: 10.3897/zookeys.462.8177
Özet Salmo kottelati sp. n., Türkiye’deki Alakır Akarsuyu’ndan (Akdeniz havzası) tanımlanmıştır. Diğer Anadolu Salmo türlerinden aşağıda belirtilen karakteristiklerin kombinasyonu ile ayırt edilmektedir (türe özgü olmayan): hayattayken/canlıyken genel gövde rengi yeşilimsiden gümüşiye doğru; 7–9 parmak boyu (par imi) uzunluğunda yanal çizgiler; her iki cinsiyette de yan taraflarında eksik olan 4 koyu şerit; 160 mm SL’den küçük olanlarda, yüzgecin sadece üst kısmında bulunan göze benzeyen benek şeklinde birkaç siyah nokta, ancak daha büyük olan hem erkek hem de dişilerde çok sayıda siyah benek bulunmaktadır ve yüzgecin arkasında ve ortasında ve de üst tarafında yer almaktadırlar; birkaç taneden çok sayıdaya kadar sayısı değişebilen kırmızı benekler, orta tarafta ve yüzgecin alt ve üst taraflarının yarısına dağılmış şekilde; kafa uzunluğu (uzunluğu erkeklerde 29–33% SL, dişilerde 26–32); ağız genişliği (ağız açıklığının uzunluğu erkeklerde 13–19% SL, dişilerde 12–15); çene uzunluğu (uzunluğu erkeklerde 10– 13% SL, dişilerde 8–12); 105–113 yanal çizgi skalaları; 24–29 yanal çizgi ve sırt yüzgeci başlangıç noktası arasındaki skala sıraları, 17–19 yanal çizgi ve anüs yüzgeci başlangıç noktası arasındaki skala sıraları; 13–15 yanal çizgi ve adipoz (yağ) yüzgeci arasındaki skala.
Anahtar Kelimeler Anadolu, balık dağılımı, taksonomi (türüne göre sınıflandırma), Salmo (Alabalık), yeni türler ARAŞTIRMA MAKALESİ Telif Davut Turan ve diğerleri. Bu makale, Creative Commons Attribution License (CC BY 4.0) (4.0 TARAFINDAN KK) koşulları altında dağıtılan ve itibar edilen özgün yazar ve kaynağının belirtilmesi kaydıyla herhangi bir ortamda sınırsız kullanılmasına, dağıtılmasına ve çoğaltılmasına izin verilen, erişime açık bir makaledir. Giriş
Salmo trutta (Deniz alası) Linnaeus, 1758 uzun süre, yaygın olarak Avrupa ve Ortadoğu boyunca dağılıp Atlas Menzili’nin (Fas, Cezayir) güney ve güney-doğusuna ve Afganistan'daki Amu-Darya Nehri’nin yukarı kısmına ulaşan bir polimorfik (çok biçimli) tür olarak kabul edilmiştir (Kottelat 1997). Uzun yıllardan beri, daha S. Trutta nın bir dizi alt türünün ya da sonrasında S. trutta olarak atanan farklı türlerin tanımı yapılmıştır. kabul Çoğu yazar S. trutta yı üç büyük ekotip (deniz göçmeni, gölde yaşayan ve nehircil veya ırmakta yaşayan) oluşturan oldukça değişken bir tür olarak nitelendirmiştir. Avrupa ve Asya'da dağıtılan S. trutta nın alt türlerinin bazı çeşitleri Kottelat (1997) tarafından tür düzeyinde yeniden hayata döndürüldü. Daha sonra, bazı Kuzey Afrika türlerinin tür durumu Delling ve Doadrio (2005) tarafından ve Balkan olanlar Delling (2003, 2011) tarafından tartışıldı. Kottelat ve Freyhof (2007) tereddütle Avrupa sularında 29 tür ayırt etti ve pek çok popülasyonun ve nominal türlerin durumunun hala açıklığa kavuşmadığını belirtti. Tortonese (1955) Anadolu'daki alabalıkları inceledi ve S. Trutta’nın dört alt türünü bildirdi: S. Turta labrax Pallas, 1814 Çoruh Nehri’nden (Karadeniz havzası), Kuru Nehri’ndeki Çıldır Gölü (Hazar Denizi havzası), ve Uludağ dağlarından (Marmara Denizi havzası); Kuru Nehri’nden (Hazar Denizi havzası) S. trutta caspius Kesler, 1877; Çoruh Nehri’nden (Karadeniz havzası) S. trutta macrostigma (büyük benekli alabalık) (Dumeril, 1858) ve Çatak Çayı (Dicle sistemi) ve Abant Gölü’nden (kuzeybatı Anadolu'da kapalı bir göl), S. trutta abanticus Tortonese’i, 1955 yeni bir alt tür olarak tanımladı. Daha sonra. S. trutta macrostigma nın dağılım alanı olarak, Çoruh Nehri’nin, Ege Denizi havzası yanısıra Marmara Denizi havzası, İzleme bölgesi, Akdeniz havzası, ve de Dicle-Fırat Nehirleri’ni de kapsadığı şeklinde kabul edildi (Geldiay ve Kähsbauer 1967; Kelle 1978; Kuru 1975, 2004; Balık 1984; Bardakçı ve diğ. 1994; Küçük 1997). Salmo trutta labrax ın yaygın olarak Karadeniz’in güneydoğu kıyısındaki akarsularda ve nehirlerde, ve S. trutta caspius un Kuru Nehri’nde (Aras 1974; Kuru 1975, 2004; Kutrup1994, Geldiay ve Balık 2007, Tabak ve diğ. 2002; Turan, 2003) olduğu bildirildi. Buna ek olarak, S. platycephalus Behnke, 1968 üst Seyhan Nehri’nde şeklinde tanımlandı (Behnke 1968; Kuru 2004; Schöffmann 2004). Turan ve diğ. (2010) Anadolu'da Karadeniz kıyısına suyunu boşaltan tüm nehirleri ve akarsuları araştırdı, ve Salmo popülasyonunun morfolojik olarak üç farklı grubunu ayır etti. Bu gruplar önceki yazarlar tarafından S. trutta labrax (Karadeniz kıyılarının güney-doğu drenajları), S. trutta macrostigma (Çoruh Nehri drenajı), ve S. trutta abanticus (Bolu İli’nde Abant Gölü çıkış noktası) olarak belirlenmişti. Turan ve dğ. (2010) Anadolu'da Karadeniz kıyısından edinilen örnekleri Kırım’daki Ulu-Uzen Nehri’ndeki (coğrafi olarak S. labrax ın örnek yeri bölgelerinden birine yakın olan Kırım’da Kacha Nehri üst uzantısındaki Biyuk- ozen Nehri) gerçek bir Salmo labrax örneği ile ve Rusya'daki Krasnodar Krai;’da bulunan Khosta Nehri'nden (kuzeydoğu Karadeniz kıyısı) bir örnek ile karşılaştırdı. Karşılaştırma, Anadolu'nun Karadeniz kıyılarındaki Salmo popülasyonlarının Kırım yarımadasındaki S. labrax ve Rusya’daki Kafkas kıyısındakinden farklı olduğunu ortaya çıkardı. Salmo trutta abanticus tür düzeyinde değerlendirildi; 137 diğer iki popülasyonun morfolojik olarak farklı olduğu, teşhis edilebilir olduğu ileri sürüldü ve yeni tür olarak tanımlandı: S. coruhensis Turan, Kottelat & Engin, 2010 ve S. rizeensis Turan, Kottelat & Engin, 2010. Ayrıca çeşitli akarsularda her iki türün de sempatri olarak mevcut olmasına rağmen, sintopi olarak oldukça ender bulunduğunu belirtmişlerdir. Turan ve diğerleri (2010) tarafından, Türkiye'nin kuzey Karadeniz havzasındaki alabalıkların, ilgili nehir drenajlarındaki göçebe alabalıklardan ziyade genetik olarak birbirlerine daha yakın olan belirgin türü, yani farklı nehir drenajlarının yukarı kısımlarına yerleşmiş olan alabalıkları temsil edebileceği şeklinde bir görüş ileri sürülmüştür. Tortonese (1955) Çoruh drenajında hem S. trutta labrax hem de S. trutta macrostigma bulunduğunu bildirildi. Turan ve diğ. (2010) bunların görünüşe göre sırasıyla S. coruhensis ve S. rizeensis olduğu sonucuna varmışlardır. Bu iki türün aynı zamanda güney-doğu Karadeniz kıyısına suyunu boşaltan diğer akarsu ve derelerde de kaydedilmiştir (bkz Turan ve diğ. 2010: 336) (Şekil 1). Salmo labrax Karadeniz kıyılarının kuzey drenajlarına dağılmaktadır (hiç kuşkusuz kuzeybatıdan Kafkasya’dan Rusya’daki Tuna Nehri’ne) ancak, S. labrax ve S. coruhensis yayılma alanı arasındaki kesin sınır halen bilinmemektedir ve Gürcistan'daki nehirlerde bulunan alabalıklar hala taksonomik bir çalışma gerektirmektedir. S. coruhensis e gelince, bu alabalık Kızılırmak Nehri’nin kuzeyindeki Çoruh Nehri'nden güney-doğu Karadeniz kıyısındaki drenaja dağılmaktadır.
S. macrostigma dağılımı Cezayir ile sınırlıdır (Kottelat 1997; Delling ve Doadrio 2005). S. macrostigma olarak anılan diğer peri-Akdeniz popülasyonları birkaç türe aittir (örneğin, İtalya’daki S. cettii ve doğu Adriyatik drenajlarındaki S. farioides) (1997 Kottelat). Türkiye'de, S. rizeensis in yanı sıra, önceleri S. trutta macrostigma olarak yanlış tanımlanan bazı popülasyonlar da S. tigridis Turan, Kottelat & Bektaş, 2011 (Dicle-Fırat drenajı, Basra Körfezi havzası), S. labecula Turan, Kottelat & Engin, 2012 (aşağı Seyhan Nehri’ndeki Ecemiş Çayı, doğu Akdeniz havzası), Kartoz ve Zindan Çayları (Köprü Çayı’nın akarsu kolları, bir Akdeniz kıyı drenajı) S. opimus Turan, Kottelat & Engin, 2012 (Ceyhan Nehri’nin alt uzantılarındaki Tekir, Fırnız ve Göçüksu Çayları) ve Alara Akarsuyu (bir Akdeniz kıyı drenajı), S. chilo Turan, Kottelat & Engin, 2012 (yukarı Ceyhan Nehri’ndeki Akdere Çayı), S. okumusi Turan, Kottelat & Engin, 2014 (batı Fırat drenajı), ve S. euphrataeus Turan, Kottelat & Engin, 2014 (kuzeydoğu Fırat drenajı) olarak tanımlanmıştır. Güney Marmara Denizi kıyısında ve İzleme Bölgesi’nde bulunan Salmo popülasyonunun taksonomik durumu önümüzdeki diğer yazılarda tartışılacaktır. Mevcut yazı Alakır’da, suyunu Akdeniz'e boşaltan küçük bir çayda yaşayan yerleşik alabalığın kimliğine dair verilerimizin bildirmektedir. İsimsiz bir tür olduğu sonucuna vardık. Burada, yeni bir tür Salmo kottelati olarak tanımlanmaktadır.
Materyal ve Yöntemler
Balık, darbeli DC elektro balıkçılık ekipmanları ile yakalanmıştır. Malzeme aşağıda belirtilen yerlere yerleştirilmiştir: Salmo kottelati, Alakır Çayı’ndan yeni bir alabalık türü... 138 FFR, Su Ürünleri Fakültesi Zooloji Müzesi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Rize ve CMK, Maurice Kottelat koleksiyonu, Cornol. Ölçümlerin ve sayıların her biri, doğal olarak avlanmış, düz pozisyonda, iyi korunmuş numuneler üzerinden elde edilmiştir. 138 Davut Turan ve diğ. / ZooKeys 462: 135–151 (2014)
Düz şekilde sabitlenmemiş veya hasarlı olan örnekler hariç tutulmuştur. Çoğu örnek, yavru ve olgun örneklerin her iki cinsiyetini de içermektedir. Çoğu Salmo popülasyonu küçüktür, coğrafi olarak kısıtlanmaktadır ve aşırı avlanma ve habitat tahribi nedeniyle büyük tehdit altındadır ve geniş gruplar halinde toplanmaları veya muhafaza edilmeleri uygun değildir. İlave edilmiş olan muhafaza edilmeyen alabalıkların olduğu alanda renk modelleri ve şekil çeşitliliği gözlenmiştir.
Ölçümler dijital kumpaslar (kalınlık ölçer) (0.1 mm doğruluk) ile alınmıştır. Sayımlar ve ölçümler için aşağıda yer alanlar hariç, Hubbs ve Lagler’ı (1947) izleyiniz. Kafa derinliği 1: gözün başından sonuna kadar; baş derinliği 2: oksiputtaki (kafanın arka derinliğinde) kafa derinliği; gövde derinliği 1: başlangıç noktasından sırt yüzgeci; gövde genişliği 2; anüs yüzgeci başlangıç noktasından gövde genişliği; adipoz-anüs yüzgeci yüksekliği: yüzgeç tabanının ortasından ölçülen; adipoz (yağ) yüzgeci tabanı uzunluğu: başlangıç noktasından eklenti yerine kadar ölçülen; kuyruk uzunluğu: anüs yüzgeci eklenti yerinden kuyruk yüzgeci tabanının ortasına kadar ölçülen; adipoz yüzgeci ve kuyruk yüzgeci arasındaki mesafe: adipoz yüzgeci eklenti yerinden kuyruk yüzgeci tabanının ortasına kadar ölçülen; maksilla (çene) uzunluğu: görünen tarafın üst kenarının ön ucundan arka ucuna kadar; ağız açıklıklığının uzunluğu: maksilla ve supramaksillanın birleşik maksimum derinliği; ağız açıklığı genişliği: ağız açıklığının köşeleri arasında ölçülen; ağız açıklığı uzunluğu: burun ucundan ağız açıklığı köşesine kadarki mesafe. Yanal-çizgi skalaları hipural kompleksinin arka ucuna kadar sayılmıştır. Adipoz yüzgeci ve yanal çizgi arasındaki skala sıraları adipoz yüzgeci eklem yerine kadar sayılmıştır. Tek bir pterygiophore da eklemlerle birleşen son iki dallı sırt ve anüs yüzgeç kılçıkları 1½ olarak sayılmıştır. Omurga sayısı radyografilerden elde edilmiştir ve karın ve kuyruk omurgaları olaraktan ayrı ayrı sayılmıştır. Karın omurgası ilk omurgadan itibaren sayılmıştır. İlk kuyruk omurgası hemal dikeni ile tam gelişendir. Kuyruk omurga sayısı hipural kompleksini içermektedir. Cinsiyet eşeylik organlarının incelenmesi ile tespit edilmiştir. Renk modellerinin tanımlamasında, gövde üzerindeki, genellikle solungaç açıklığının arkasında, sırt yüzgecinin altında, anüs yüzgecinin üzerinde ve kuyruk sapında konumlanmış olan geniş siyahımsı dikey izleri ifade etmek için şeritler kelimesini kullanmaktayız. Bazı türlerde, bu şeritler, sadece iyi korunmuş numunelerde ya da sadece gerilim altında olanlarda bilinmektedir, ve diğer türlerde de doğal ortamında rahatsız edilmemiş (bozulmamış) olanlarda görünmektedir. Bir benek, beyaz ya da çok soluk bir halka ile çevrili olduğu zaman göz şeklinde benek olarak adlandırılır. S. coruhensis, S. aizeensis, S. abanticus, S. taspius, S. tigridis, S. platycephalus, S. labecula, S. opimus, S. chilo, S okumusi, ve S. euphrataeus için morfometrik ve meristik veri Turan ve diğ. tarafından (2010, 2011, 2012, 2014).
Sonuçlar
Salmo kottelati sp. n. http://zoobank.org/A1CED992-9A64-4369-B88C-918DFB12BBDC Şekil 1 139 Holotip. FFR 03180, 205 mm SL, erkek; Türkiye: Antalya İli: Altınyaka köyü; Alakır Çayı (40°35.32'K, 40°51.50'D); D. Turan, E. Doğan ve C. Kaya. 21 Eylül 2014. 139 Davut Turan ve diğ. / ZooKeys 462: 135–151 (2014)