Uitgave Van Inhoud Inhoudsopgave En Medewerkers

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 uitgave van Inhoud Inhoudsopgave en medewerkers ...... 2 Omslagillustraties ...... 3 In memoriam Gerard Janssen ...... 3 De kampioen van Wieringen ...... 4 De schaatsen in kinderboeken (4 en slot) ...... 5 Stempels ...... 8 Glazen schaatsen en zo ...... 9 Twee voorstellen ...... 11 IJswegenkaarten (8) - De IJskaarten van de Krimpenerwaard (deel 3) ...... 12 Expositie in Museum Vreeburg ...... 16 Siteseeing (7) ...... 16 Mag ik u mijn rug aanbieden? – Prentbriefkaarten op de achterzijde van KD ...... 17 Ten IJse 6 – De revolutionaire puntschaats ...... 19 Halsversieringen op schaatsen ...... 22 IJszeilbootje ...... 24 Mevrouw Veedol (vervolg) ...... 24 Posten en Stempels (11) ...... 25 Schaatsers op de Turfmarkt ...... 28 De ethische kant van verzamelen ...... 29 Schaatstocht op de Zuiderzee ...... 31 Aanvullingen (1) op het boek van glis tot klapschaats van Wiebe Blauw ...... 32 Volma Noren ...... 33 IJspret in en rond het Rijksmuseum ...... 34 Mijn schaatsen achterna...... 35 Aanvullingen (2) op het boek van glis tot klapschaats van Wiebe Blauw ...... 35 Wie kent de Gebr. Kramer? ...... 36 IJsvermaak op het Zuideropgaande ...... 37 Boek en zopie ...... 38 Oplossing Poolsterpuzzel 4 en Poolsterpuzzel 5 ...... 41 Aanvullingen (3) op het boek van glis tot klapschaats van Wiebe Blauw ...... 42 Colofon ...... 43 Achterpagina ...... 44

Medewerkers Martin van der Bij, Hedman Bijlsma, Wiebe Blauw, Anrie Broere, Nico Buijze, Jan Gores, Ad Gras, Aukje de Haan, Wim van Herk, Matthy van Klaveren, Theodoor van der Kooi, Niko Mulder, Bart van de Peppel, Ben Remie, Louis de Rijk, Caroline van Staaveren, Nol Terwindt, Simon Verschueren, Bert van Voorbergen, Teun Wanink, Henk en Hillie Werink, Mariannne van Zuijlen.

ISSN 1572-4476

2 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Omslagillustraties owel de voor- als achterpagina van dit uitgebreider op worden ingegaan. Dat is dit Znummer staan in het teken van oude keer zeker het geval. prentbriefkaarten. Onze oproep om door middel van fraaie ‘mini-posters’ meer kleur Op de voorpagina rijdt ‘De kampioen van te geven aan de achterzijde, is door zes Wieringen’ u tegemoet. Veel lezers zullen verzamelaars beantwoord. Dat leverde in deze kaart wel kennen, maar misschien één keer een ‘vrachtje’ kaarten op waar we niet het fascinerende verhaal dat er achter nog jaren mee vooruit kunnen. Inzenders, steekt. Inzender Jan Gores doet het uit de hartelijk dank daarvoor; er zitten echte doeken op pagina 4. juweeltjes tussen! Toch willen we anderen alsnog uitnodigen om fantasiekaarten Op de achterzijde een deftig gezelschap en dergelijke in te sturen; alles mag, als met pronkslee en warm ingepakte dames- er maar kleur in zit. De redactie bepaalt de handjes, ingezonden door Caroline van keuze en zal proberen om zoveel moge- Staaveren. Op pagina 17 wordt uitgelegd lijk verschillende inzenders beurtelings hoe het komt dat deze kaart uit 1902, zoals aan bod te laten komen. Als de kaart zich zoveel vroege exemplaren, helemaal volge- daarvoor leent, zal er elders in het nummer priegeld is met tekst.

In memoriam p 15 januari ont- als er bijvoorbeeld een veiling gehouden Oving ik het bericht, werd. De laatste jaren heeft Louis het con- dat Gerard Janssen in tact met hem onderhouden. Bij één van de leeftijd van 74 jaar de bezoekjes van Louis aan Gerard, ver- op 13 januari 2010 was trouwde Gerard hem toe, dat als hij het overleden. Dat was moeilijk had hij naar de zolder ging om daar schrikken, maar het was op een stoel te gaan zitten om zijn schaats- mij al opgevallen, dat er collectie te bewonderen, soms uren lang. dit jaar tussen de kerstpost geen kerstkaart Dan kwam ik helemaal tot rust, vertrouwde van Gerard zat. Het was altijd de eerste hij Louis toe. Ondanks zijn handicap was kaart die ik ontving, al vroeg voor de feest- Gerard een echte schaatsenverzamelaar. dagen. De stichting ‘De Poolster’ heeft een mee- Velen van ons zullen zich afvragen wie denkend en belangstellend lid verloren. was Gerard en dat is begrijpelijk. Door Wij willen de familie Janssen en de fami- zijn beperkingen kwam Gerard niet meer lie Strijbosch condoleren met dit verlies en op onze bijeenkomsten, terwijl zijn naam hen sterkte toewensen. vanaf 2002 al op de ledenlijst voorkomt. Louis de Rijk Ons contact was hoofdzakelijk telefonisch, Bart van de Peppel

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 3 De kampioen van Wieringen e ansichtkaart ‘De kampioen van Verdun’ aan over. DWieringen’ verdient enige toelichting. In Oosterland zat hij geriefelijk gevangen Deze ansichtkaart is een karikatuur van de tot in de zomer van 1923. Wilhelm was een Duitse kroonprins, de jonge Wilhelm von joviale man, die gemakkelijk met de bewo- Hohenzollern, uit circa 1919. In novem- ners van het eiland omging. Als vrijetijds- ber 1918, een paar dagen na de wapen- besteding ging hij in de leer bij de hoefsmid stilstand in de Eerste Wereldoorlog, werd van het dorp. Hij smeedde hoefijzers met door de veerboot op het eiland Wieringen een kroontje er op, die als souvenir werden een legerofficier van hoge komaf afgezet. verkocht. De opbrengst was voor de armen Het vervoer op de kade brengt hem met van het eiland. Hij reed soms rond op een adjudant en secretaresse naar het gehucht van zijn paarden, die hij bij een boer had Oosterland. In de pastorie van de hervorm- staan. Ook werd hij wel op een motorfiets de kerk werd een passend verblijf gevon- gezien. Hij groette iedereen vriendelijk en den voor de gevangenschap van de Duitse maakte hier en daar een praatje. Bij een kroonprins. De prins werd gevangen gezet, aantal vrouwelijke bewoners zou de prins omdat hij in een generaalsuniform de grens wel op bezoek zijn gegaan. Deze escapa- was overschreden. des hebben nooit tot schandalen geleid, maar er werd wel over gesproken. Naar Zijn vader, de Duitse keizer Wilhelm, was aanleiding van zijn verblijf op het voorma- een paar dagen eerder in het kasteeltje lige eiland verschenen spotprenten, waar- Huis Doorn ondergebracht. Nederland van die op de voorzijde er een is. volgde destijds de neutraliteitspolitiek en Jan Gores wilde de kroonprins niet uitleveren aan de geallieerde overwin- naars. Deze zouden hem wat graag willen berechten. Het grootste deel van de Eerste Wereldoorlog had de jonge Wilhelm aan het front door- gebracht. Zo heeft hij met zijn troepen in 1916 het offensief op Verdun geopend. Hij hield hier de bij- naam ‘De slachter van Ex-kroonprins Wilhelm voor de smederij van Jan Luyt op zijn Indian Scout motorfiets Bron: www.wereldoorlog1418.nl

4 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte De schaatsen in kinderboeken (4 en slot) et beste bewaar je voor het laatst; het leven en met goede schaatsen heb je Hdaarom laat ik in de laatste aflevering meer kans om een hardrijwedstrijd te win- Friese schaatsen de revue passeren. nen. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw Alle leden van de “roversbende” in Pietje worden Friese schaatsen als het neusje Blank, Hoofdman van de roversbende van van de zalm beschouwd, vooral als het om Wimpie Lodigijs (Jac. Klei, 1919) krijgen als hardrijden gaat. dank voor het ontdekken van de buit en de inbrekers een paar echte Friese doorlo- De snelste pers, “waarop je jagen kon, zo hard haast, Al in 1857 heeft Kees liever Friese schaat- als je maar wou.” sen om iedereen voorbij te kunnen rijden. Twee Utrechtse jongens scheppen in J.H. Zijn broer Piet meent dat je daar alleen Brinkgreve-Entrop, Vriendinnen aan het mee kunt hardrijden en niet mooi mee kunt water (1935) op over hun schaatsen. De leren schaatsen (T. van Westrheene Wz., ene meent dat Friese de beste zijn. Als zijn Heidebloempjes: vertellingen uit het jon- vriend zegt dat hij er niet op vooruit zou gensleven). kunnen komen, krijgt hij als antwoord dat Van het kwartet vrienden in Het Veenwijker hij niet kan hardrijden. viertal (G. Holle, 1910) mag Rob in een gro- C. de Groot beschrijft in Een overwinning te ijzerwinkel zelf een paar nieuwe schaat- zonder vlaggen (1950) een hardrijderij in sen uitzoeken. Hij neemt echte Friese, het Friese Akkrum tijdens de oorlogsjaren. prachtige sterke en lichte hardrijders. Een boerenzoon komt opdagen met een Weinig schaatsenrijders komen voorbij paar gloednieuwe Noorse doorlopers, waar notariszoon Fred de Groot uit een dorp in de dorpsjongens vol bewondering naar kij- het Westland als hij op zijn Friese door- ken. Maar één van de jongens zegt dat zijn lopers rijdt. Bij de smid treffen hij en zijn vader meent dat gewone Friese schaatsen vrienden een eigenwijze Fries die de smid voor de wedstrijd de beste zijn. Dat denkt uitlegt dat hij zijn Friese schaatsen, erfstuk- de trotse bezitter ook; hij heeft daarom zijn ken die van vader op zoon zijn overgegaan, oude schaatsen nog maar meegenomen. niet zo recht mogelijk geslepen wil hebben voor de hardrijderij van de volgende dag. Aan de hardrijderij doet ook een Friese turfschipper mee op zwarte pantoffels, de Friese schaatsen scheef onder de voeten en zo losjes, dat het lijkt of hij ze zo zal verliezen. (J.F.P. Janssen, Freddy’s winter- avonturen, 1929). Gelukkig voor een jongen in Klavertje vier van A. Gass-van der Hoop (1933) passen Oom Jaap heeft zijn neef bedacht met een zijn schaatsen niet meer. Hij vertelt zijn paar echte Friese “doorschieters”, zoals de vader dat Friese de beste schaatsen zijn, jongens ze noemden, en waar ze allemaal maar ook de duurste. Maar je hebt ze voor jaloers op zijn (P.A. de Rover, IJsgang).

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 5 IJlsters en Hoekstra’s dags te gaan schaatsen dat ze op Friese Friese kinderen rijden natuurlijk op Friese doorlopers, merk IJlst rijdt en dat ze kan schaatsen, maar vaak worden ze niet expli- figuurrijden. ciet als zodanig benoemd. Bruining doet dat wel in Bouke, de hard- Drie vrienden in het zuidoosten van rijder (1913). Als de Gelderse jongen Frits Friesland, die in de kerstvakantie op weg in de kerstvakantie in een dorp bij Dokkum zijn naar de Linde om het ijs te proberen, logeert, kan er geschaatst worden. Tot gro- hebben het over hun schaatsen. Waar één te verwondering van zijn neef heeft hij zijn van de jongens met Sinterklaas een paar schaatsen vergeten. Knecht Bouke, een nieuwe schaatsen heeft gekregen, echte beste hardrijder, heeft echter zijn schaatsen Hoekstra’s uit Warga, moet een ander het waar hij als jongen op reed, al opgezocht. doen met oude. Maar ze zijn nog erg goed, “…’t Zijn een paar Drielsters [IJlsters] en het zijn IJlsters van Nooitgedacht. (U.G. heel beste. ‘k Heb er m’n eersten prijs op Dorhout, Vier vogelvrienden, 1937) gewonnen, toen ik pas twaalf jaar was.” De leden van de Babo-club laat U.G. Ook J. v.d. Ploeg heeft het over IJlsters. Dorhout (De Babo-club: vier kornuiten uit Gjalt, de hoofdpersoon in Torda, de zigeu- het Friesche waterland, 1930) in een dorp in nerhond (1932) wint een paar IJlster het lage midden van Friesland, waarschijn- schaatsen, de tweede prijs bij een hardrijderij voor schooljongens in een dorp niet ver van Franeker. Rijk verliest de finale van de hardrijderij voor schooljongens, maar wint een paar prachtige schaatsen met glanzende riemen en dunne, heel dunne ijzers. De vader van een vriendje zegt “Het zijn hardrijders- schaatsen, jongen, echte Friesche doorloopers van Nooitgedacht. Kijk eens, wat een heerlijke dunne ijzertjes er onder zitten. Dat is spul, hoor. Daar kun je op vooruit komen. Dat verzeker ik je.” (R. Feenstra, Uit Pinkie's jonge dagen, 1930). Mevrouw van Woerden-Pop laat in Jongensleven (1907) een Haagse jongen zijn IJlsters nog wat vaster binden om niet, zoals alle beginnelingen, telkens naast zijn lijk Wartena, wonen. Schipper Heerema schaatsen te staan. vertelt de jongens verhalen over strenge winters en legendarische hardrijders. Karel, De opstandige zestienjarige Juup in Het zoon van de notaris, vraagt voor Sinterklaas jaar van Juup en Toby (Maren Koster, 1935) een paar nieuwe Friese “doorloopers”. vertelt als ze plannen maken om ‘s mid- Eén van de andere jongens heeft er ook

6 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte een paar en kan daarmee geweldig “schot zetten. zetten”. Hij kan geweldig lange streken Maar die maken, en niemand van de jongens kan droom hem bijhouden. Karel krijgt met Sinterklaas gaat niet inderdaad die schaatsen en laat ze aan de in ver- schipper zien. Die bekijkt ze nauwkeurig vulling, en zegt dat het een paar beste schaatsen want zijn, dat er “sneed” in zit. Het zijn prachtige ze krijgt doorlopers met ijzers van baas Veeninga degelij- en “houten” van Hoekstra. Beter zijn ze er ke Friese niet. Ook de zoon van de schipper is vol lof schaat- als hij de ijzers tegen elkaar legt. Hij meent sen. dat ze veel ijs houden, zodat hij lange stre- Voor ken kan maken. Durk (Simke De weinig geliefde jongen Kobus in De de Haan, Durk syn lêste skoallejier, 1979) verdwenen schaatsen (Van der Hart, 1950) zijn de oude houten schaatsen van zijn schept op dat zijn allerbeste schaatsen niet grootvader dingen uit het jaar nul, want in het dorp te koop zijn, maar door zijn oom hardrijders rijden op noren. Bijna alle kinde- in Amsterdam zijn gekocht in een winkel, ren in de klas rijden ook op noren. Vergeefs waar ze alleen maar schaatsen verkopen. benadrukt zijn moeder dat opa er prijzen op Hoofdpersoon Dirk zegt bozig: “De beste heeft gewonnen. schaatsen komen uit Friesland. Uit IJlst, zoals de mijne. Alleen in Friesland weten J.P. Wiersma beschrijft in Kinderen van ze, hoe je schaatsen moet maken. Daar Thialf (in de bundel Maan en strand ijs en hebben ze in Amsterdam geen verstand land. Grote verhalen voor jongens en meis- van.” jes, 1950) de ervaringen van Luit Tjalsma in de Elfstedentocht van 1940. Hij sluit zich in Liever geen Friese … Harlingen aan bij vader en zoon Kooistra die De Hans in Hans en zijn schaatsen (Ter met Sjoerdtje Faber, de eerste dame, rij- Haar, in: Tusschen school- en bedtijd. den. Vader Kooistra begrijpt niet dat Luit op Verhalen, versjes, liedjes met muziek, noren rijdt, ze zijn wel sierlijk, maar je staat gezelschapsspelletjes, raadsels, rebussen, hoog en kan gemakkelijk vallen. “Drylster grapjes, puzzles enz.,1929) wilde zich ook trochrinders binne dochs better,” meenden weer gaan oefenen in rondrijden. Maar op de Kooistra’s, maar Sjoerdtje zei: “Ik soe die gewone Friese schaatsen die hij had, der wol op ride wolle.” ... zou hij nooit goed leren schoonrijden. De van oorsprong Friese schrijfster Cissy van Mijn Friese noren die ik als meisje met Marxveldt laat tienermeisje Dop Vermeer in Sinterklaas heb gekregen, heb ik nog, maar De blokkendoos (1950) op verjaardagslijst- ik rijd nu toch liever op mijn klapschaatsen. jes en Sinterklaaslijstjes kunstschaatsen Marianne van Zuijlen

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 7 Stempels oen ik de rubriek ‘postzegels en stem- Tpels’ van de vorige Kouwe drukte onder ogen kreeg ging er een lampje in mijn hoofd branden. Stempels hoeven niet alleen poststempels te zijn en ik bedacht me, dat ik in een kistje hele leuke schaatsstempels heb liggen. Door de jaren heen gevonden bij hobby-winkels, kantoorboekhandel en op internet. Nu zal ik vast de enige niet zijn met schaatsstempels. Dus Poolsterleden, als je in het bezit bent van mooie stempels, mail deze dan naar de redactie, zodat we deze rubriek in de volgende Kouwe Drukte nog een keer weer zien. Aukje de Haan

8 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Glazen schaatsen en zo n de Zierikzeesche Nieuwsbode van 2 vaardige rijders maakten van een en dezelf- Idecember 1885 wordt gesproken over de soort schaatsen gebruik en de ijzeren glazen schaatsen: konden de glazen onderstellen in de verste Axel Paulsen heeft een nieuwe soort van verte - natuurlijk bij gelijke vaardigheid - in schaatsen bedacht, waarvan hij zich veel het vlugrijden niet overtreffen. Zijn wij wel voorstelt. Een goed geslepen, dikke ijze- onderricht, dan is de heer Jonkers nog ijve- ren schijf is in het schaatsijzer gevat, welks rig bezig om zijne uitvinding te verbeteren, onderste gedeelte dus een glazen opper- wat wij hopen dat tot een volmaakt stelsel vlakte uitmaakt, waarop hij, voor bij sterke zal leiden (N. Brab. en Oosterh. Crt.). koude, meent, gemakkelijker vooruit te Wiebe Blauw kunnen komen dan op staal, dat zich in het ijs als 't ware vastzuigt. Axel Paulsen heeft in de herfst van 1885 inderdaad flink zitten knutselen. Met een Het onderwerp krijgt een vervolg in de dikke, goedgeslepen glazen strip die in het Zierikzeesche Nieuwsbode van 30 januari schaatsijzer was gevat, dacht hij bij strenge 1886: vorst minder last te hebben van de wrij- Enige tijd geleden werd meegedeeld dat vingsweerstand van het ijs, volgens een Axel Paulsen over glazen schaatsen had berichtje in het Norsk Idrætsblad van 20 gedacht. De heer Frank Jonkers te Breda november 1885. heeft de mededeling in 't oor geknoopt en, zij het dan ook met gebrekkige hulpmid- Een topper zal het niet geweest zijn, want delen, een paar glazen schaatsen zamen- van zijn ‘glasskøjter’ wordt niets meer gesteld, die in tegenwoordigheid van getui- vernomen. Ze zijn zeker niet in omloop gen proefondervindelijk hebben bewezen, gebracht, net zomin als de schaatsen van dat het denkbeeld van Paulsen alleszins Jonkers denk ik zo. uitvoerbaar is, zoodat de glasindustrie mis- Ook de schenkels van fosforbrons, waar- schien weldra een belangrijke afneming mee Harald Hagen, de grootste concurrent door het ijsvermaak zal vinden. van Paulsen, de wrijvingsweerstand wilde overwinnen (Norsk Idrætsblad - 8 oktober De Goessche Courant van 25 februari 1886 1886), zijn nooit aangeslagen. citeert Brabantse kranten: Deelden wij onlangs meede, dat door den Paulsen liet het er echter niet bij zitten en heer Frans Jonkers, aan het Stationsplein kwam begin januari 1888 met een alter- te Breda, een proef was genomen met ‘gla- natief: een schaats die druppelsgewijs zen’ ijzers voor onderstellen van Schaatsen, olie lekte vanuit een klein reservoir in die voorlopig aan de verwachting van Axel de voorste potjes van zijn stalen noren. Paulsen beantwoordden, thans hebben wij Vandaar voerde een pijpje, dat in de buis met genoegen vernomen, dat dezer dagen was aangebracht, de olie naar de punt van het veldijs gebruik is gemaakt om die van de schenkel. Alleen als er druk op de proefneming op meer uitgebreide schaal schaats stond kon de verdunde, vorstbe- te herhalen. Verschillende liefhebbers en stendige olie gaan vloeien. Zodra de voet

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 9 echter van het ijs werd gelicht, hield een ken gleed, haperde het bij Paulsen. (Norsk ingebouwde springveer de toevoer tegen. Idrætsblad - 10 maart 1888) Kennelijk had Met recht een gesmeerd ontwerp, waar hij de omstandigheden verkeerd ingeschat Paulsen naar eigen zeggen patent op had en ten onrechte zijn kortere schaatsen ver- aangevraagd. De schaats werd in productie kozen. gebracht door de firma Heide & Gustafson. (Norsk Idrætsblad - 14 januari 1888) Het seizoen daarop bleek bij een bezoek aan Nederland dat hij in ieder geval wel een Hoewel het concept - zoals viel te ver- paar olieschaatsen van 42 cm bij zich had wachten - nooit op grote schaal is en het vertrouwen in zijn vinding dus nog toegepast, werd het wel degelijk in niet had opgegeven. Paulsen verzekerde gebruik genomen. Paulsen benutte een medewerker van de Nederlandsche het systeem voor het eerst in februari Sport ‘dat olie een belangrijk voor-

1888 tegen de Zweed Avèn en vond het deel was bij zeer hard ijs, doch dat bij van ‘beduidende praktische waarde’. zacht ijs geen olie gebruikt kon worden’. (Norsk Idrætsblad - 25 februari 1888) (Nederlandsche Sport - 27 oktober 1888) In een tweekamp tegen zijn grote rivaal Harald Hagen over 10 Engelse mijl (16.090 Een paar jaar later kreeg hij steun van Ubel meter) later dat seizoen, moest hij echter Wierda: De bekende Noorsche hard- en toch het loodje leggen op zijn olieschaat- kunstrijder, Axel Paulsen gebruikt mijns sen, die hij op die koude, maar zonnige dag inziens terecht zoogenaamde olieschaat- vermoedelijk niet echt nodig had. Het pro- sen, wanneer het zeer sterk vriest. Ieder bleem zat hem volgens een correspondent schaatsenrijder zal wel eens opgemerkt mogelijk in de betrekkelijke korte schenkels hebben, dat bij zeer sterke vorst het ijs (36 cm). Waar Hagen op zijn 42 cm lange moeilijk rijdt; de druk, uitgeoefend door schaatsen makkelijk over de slechte plek- het gewicht van den rijder, is bijna niet in

10 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte staat water te vormen, het schaatsijzer leek. De Nederlander Chris Beuker ver- raakt op sommige punten werkelijk het kreeg patent op een ‘gesmeerde (klap) ijs aan. Paulsen komt in dat geval met olie schaats’, waarbij de buis dienst deed als als smeermiddel te hulp. (Nederlandsche oliereservoir. Ids Postma fungeerde in Sport 8 maart 1890) 2003 als proefkonijn. Beuker had weinig eer van zijn ‘uitvinding’, want deze werd Ondanks al deze geleerdheid raakte de door de internationale schaatsunie (ISU) in olieschaats volledig in het vergeethoekje. competitieverband afgewezen. Totdat - ruim honderd jaar later - het model Niko Mulder heel even een tweede leven beschoren

Twee voorstellen heodoor van der Kooi stuurde ons Misschien wel ver weggestopt in een Teen mailtje met leuke en bruikbare doos. In ieder geval niet altijd even goed voorstellen: zichtbaar voor andere liefhebbers van winters vermaak. Het idee is om dit cultureel Voorstel 1: erfgoed (op anonieme basis) nog meer Het opnemen van een rubriek: Mijn aan- voor het voetlicht te krijgen. Als elk lid één winst ... in Kouwe Drukte. object in de vorm van een foto met korte Iedereen doet wel eens een aankoop voor beschrijving, beschikbaar zou stellen, kan zijn verzameling, klein of groot. Soms gemakkelijk een galerij worden gevuld met heel doelbewust, maar soms ook impul- ca. 150 objecten. Als voorbeeld zou ik wil- sief. Elke nieuwe aankoop kent zijn eigen len verwijzen naar de website van het Fries verhaal. Leden kunnen in deze rubriek Scheepvaart Museum. vertellen over hun nieuwe aanwinst. Wat Theodoor van der Kooi beweegt iemand om tot koop over te gaan, wat is het aankoopbedrag, waar is Opmerking van redactie en webmaster: het gekocht, wat is de koper inmiddels aan we nemen de voorstellen van Theodoor de weet gekomen over het object, welke over en nodigen hem uit om zelf de aftrap vragen resteren nog, etc. Iedereen kan er te geven voor de nieuwe rubriek ‘Mijn aan- aan meedoen (en reageren op elkaar), het winst’ in het volgende nummer van Kouwe is laagdrempelig en genereert gemakkelijk Drukte. Tegelijkertijd roepen we alle lezers copij. op om eveneens een foto en toelichting van een nieuwe aanwinst in te sturen. Voorstel 2: Foto en beschrijving van een bijzonder Het tentoonstellen van bijzondere objecten object voor de website kunnen worden uit onze verzamelkring op de website. gestuurd naar: Iedereen heeft wel één of meerdere bijzon- [email protected] dere objecten in zijn/haar verzameling.

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 11 IJswegenkaarten (8) - De IJskaarten van de Krimpenerwaard (deel 3) e derde kaart van de Krimpenerwaard afgevaardigde voor Ouderkerk a/d IJssel, Duit 1934 die dan de kaart in zijn geheel zou uitwer- Uit onderstaande passages uit het notu- ken. De heer Mohr deelt daarop mede lenboek over de jaren 1933 en 1934 blijkt dat Lekkerkerk en Berkenwoude hieraan dat er in 1934 nog een kaart is geweest. voldaan hebben. Krimpen a/d Lek dient Waarschijnlijk heeft de kaart uit 1925 daar staande de vergadering zijn gewijzigde model voor gestaan, maar zijn er een aan- kaart in, en dus het plan nog in het zelfde tal wijzigingen op aangebracht. Interessant stadium verkeert, als vorig jaar. Ouderkerk gegeven is natuurlijk dat je uit de financiële a/d IJssel vraagt een nadere verkeersweg verhandeling in het verslag van 1934 zou van hun gemeente naar Lekkerkerk, over kunnen opmaken dat de heer Mohr zonder de Lekkerkerkschen boezem, want thans toestemming van de voorzitter toch door- moeten de Ouderkerkers over Krimpen a/d gedrukt heeft om de bondswegen met een IJssel en Krimpen a/d Lek naar Lekkerkerk rode lijn aan te geven. De oplage is ech- trots dat hun gemeente aan elkander gren- ter beperkt tot 88 stuks en dat verklaart zen. Doch de vraag rijst: wie maakt het pad gelijk waarom ik tot op heden deze kaart daarvoor? Het is op Lekkerkerks grondge- nog niet ben tegengekomen. Vreemd is bied, doch Ouderkerks belang. De voorzit- wel dat er van de kaart uit 1925 toen 1000 ter zegt, dat in de jaarvergadering der ijs- zijn gemaakt en dat die binnen 8 jaar van club Lekkerkerk verleden jaar uitdrukkelijk de hand zijn gegaan, terwijl men nu maar is besloten, dat ze de verantwoording van een aantal van 100 wil laten maken. Tenzij een pad op gemelde boezem niet op zich er nog voldoende op voorraad waren, maar neemt. Als het zoo uitkomt, wil die club men een beperkt aantal kaarten wilde daarop wel eens een pad maken, doch niet bezitten die geheel waren bijgewerkt naar verplichtend. Die kwestie blijft daardoor de laatste situatie. Indien dat laatste het nog onopgelost. De afgevaardigde van bei- geval zou zijn, dan zou je verwachten dat de clubs spreken af, elk in hun vereeniging juist de ijsclubs de laatste versie zouden deze kwestie nog eens te bespreken en als bewaren, maar zowel ijsclub Stolwijk als het niet anders kan voor gezamenlijke reke- ijsclub Lekkerkerk heeft alleen een exem- ning het bewuste pad te banen en te bevei- plaar uit 1925. Hieronder de twee stukken ligen. Er wordt besloten, als die kwestie letterlijk uit het notulenboek. Lekkerkerk – Ouderkerk is opgelost, den heer Mohr op te dragen 100 stuks nieuwe Vergadering IJsbond “Krimpenerwaard” kaarten te laten maken, die naar schatting op woensdag 25 october 1933 f 25 à f 30 zullen kosten, nadat hij zich te Als punt 8 der agenda, over de bijwerking voren met verschillende clubs zal hebben en verbetering van de bondskaart, ontspint vergewist van de juiste weg. zich een uitvoerige discussie. De voorzitter brengt in herinnering, dat in de vorige ver- Vergadering IJsbond “Krimpenerwaard” gadering was afgesproken, dat elke ijsclub op woensdag 7 november 1934 hun bondswegen kaart, eventueel gewij- Naar aanleiding van het voorlezen van zigd, zouden opsturen aan den heer Mohr, de notulen zegt Krimpen a/d IJssel dat

12 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte zij meende dat er 50 ex. zouden wor- ‘Nadat nog was medegedeeld dat de vol- den besteld van de bondskaarten van de gende vergadering volgens rooster te Krimpenerwaard in plaats van 100 zoals Bergambacht gehouden zal worden, en op in de notulen is voorgelezen. De voorzit- de valreep nieuwe kaarten van de ijswe- ter deelt daarop de geschiedenis mede, gen in den Krimpenerwaard werden uit- hoe het gegaan is met die kaarten. Volgens gedeeld, sluit de voorzitter de vergadering opgaaf van den heer Mohr van Ouderkerk onder dankzegging.’ a/d IJssel, die voor wijziging en drukken der kaarten zou zorgen, zouden die 100 Wie het weet mag het zeggen, maar het kaarten f 25 à 30 kosten. Later heeft hij de lijkt er op dat er dus in 1943 nog een kaart voorzitter schriftelijk gevraagd om daarop is geweest. Alle gegevens blijven in duister de bondswegen met een rooden lijn aan te gehuld, zoals de prijs, de oplage en of de geven, hetgeen f 17,00 meer zou kosten. kaart was gewijzigd. Bovendien wordt de De voorzitter heeft daarop geen toestem- kaart bij twee drukkers gedrukt en gevoels- ming gegeven, aangezien hij voor zoon matig denk ik dan, dat het een rechtover- extra uitgaaf zich niet verantwoord achtte. kopie is geweest van de kaart van 1925. Thans blijkt dat den Heer Mohr toch is door- De drukkerij van Stuurman heb ik nog gegaan, en zijn de kaarten ter vergadering niet weten te lokaliseren; wel komt deze aanwezig, evenwel geen 100 stuks er schij- naam nu nog veel voor in Schoonhoven. nen er zoon stuk of 12 te ontbreken. Door De bezetter zal in eerste instantie geen den Heer Mohr is de nota à f 47 al ontvan- toestemming hebben gegeven en waarom gen van den penningmeester, bovendien daar later dan toch weer op terug is geko- is hij vertrokken van Ouderkerk a/d IJssel, men blijft ook in nevelen gehuld. Misschien dus kunnen wij moeilijk anders doen dan ’t zijn er verzamelaars in de Krimpenerwaard zaakje maar goed te keuren. die hier nog nadere gegevens over kunnen achterhalen. Ook ik zal verder blijven speu- De vierde kaart uit 1943? ren. Mochten er nieuwe gegevens beschik- Op de vergadering van november 1942 baar komen dan laat ik dat zeker weten. wordt besloten tot het aanschaffen van een nieuwe kaart van de ijswegen der Schaatstochten in de Krimpenerwaard Krimpenerwaard. De kaarten zullen gedeel- In 1912 wordt in de vergadering ter sprake telijk bij den heer Stuurman en gedeelte- gebracht om een tocht of wedstrijd te orga- lijk bij drukkers in Stolwijk (de Graaf en de niseren door de Krimpenerwaard naar aan- Groot) gedrukt worden. Twee maanden leiding van het 20-jarig bestaan. Uiteindelijk later in januari 1943 wordt bij de rondvraag na enige discussie wordt eerst het voorstel medegedeeld dat de toeristenkaartjes voor een wedstrijd in stemming gebracht voor de Krimpenerwaard niet meer mogen en verworpen. Vervolgens komt het voor- worden gedrukt. Dit was zonder twijfel in stel van Krimpen aan de Lek voor een opdracht van de bezetter. Echter de laat- tocht in stemming en wordt besloten het ste zin in de notulen van november 1943 bestuur te machtigen om met ijsgelegen- werpt ineens een ander licht op de zaak: heid dit punt af te werken. Waarschijnlijk

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 13 door het ontbreken van ijs komt hier niets men is en in 1936 komt Stolwijk met een van, in ieder geval wordt er niets meer over voorstel voor een Negen Dorpentocht. Nu gemeld. wordt er direct een commissie gevormd en In 1928 wordt er opnieuw gesproken over bovendien een aardig startbedrag vanuit het houden van een tocht. De ijsclub uit de bond beschikbaar gesteld. In 1938 is het Krimpen aan de Lek wil een Elfstedentocht dan zover, de eerste Negen Dorpentocht gaan organiseren en krijgt daarvoor de laat- kan worden verreden. Zowel een wedstrijd- ste bondsmedaille. Hiervoor was name- als een prestatietocht wordt er gehouden. lijk nogal wat commotie ontstaan over de Op 24 december 1938 is Stolwijker Arie bondswedstrijd, een hardrijderij, waar- Berkouwer de eerste winnaar. Ook in de bij het in het begin zo was dat de andere jaren 1940, 1941, 1942, 1947 en 1954 was clubs binnen de bond op die dag geen de tocht zowel open voor wedstrijdrijders wedstrijden mochten houden. Inmiddels als tochtrijders. Start en finish vonden had Stolwijk de knuppel in het hoender- plaats in Stolwijk. De tocht van 1954 was hok gegooid door te verklaren dat als de de laatste die als wedstrijd werd gereden. wedstrijd op donderdag was, zij ook een Daarvoor was er binnen de bond nogal wat wedstrijd zouden houden, want zij hadden discussie of de wedstrijd wel moest wor- de donderdag zich toegeëigend. Inmiddels den gehouden. Er waren afgevaardigden waren er clubs binnen de Krimpenerwaard die vonden dat er nogal veel extra inspan- die geen lid (meer) waren van de bond, ning nodig was, terwijl het deelnemer- zoals Haastrecht, Vlist, Achterbroek en aantal terugliep, maar juist bij de tocht de ’t Beiersche en ook een tweede club uit deelname groeide. Bij de latere versies van Lekkerkerk. De vergadering kon zich dus 1986, 1996 en 1997 was er alleen een toer- wel vinden in een nieuwe uitdaging van tocht. In totaal zijn er nu dus negen Negen- een tocht, want met de bondswedstrijd dorpentochten verreden. De afstand van zou het nooit meer goed de tocht kan nogal verschil- komen. Deze Elfstedentocht len. De tocht uit 1938 zou Krimpenerwaard verdwijnt 1941 75 km hebben gemeten, net zo snel als hij geko- de tocht uit 1996 had een

1940 1942

14 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte 1954 1986 1996

Bij de Kromme, Geer en Zijdetocht dacht ik eerst dat de Kromme Geer een lengte van watertje was, maar dat is onjuist. Vroeger 100 km, bestonden drie afzonderlijke polders: maar er komen ook tochten voor met een de Kromme polder, de Geerpolder en lengte van 85 km en 65 km. de Zijdepolder. Deze werden samenge- voegd, waarna de nieuwe polder de naam De Stolwijkse Lansingtocht is een tocht Kromme-, Geer- en Zijdepolder kreeg. De die al snel op de agenda staat. Een groot tocht gaat dus door deze polder en heeft gedeelte gaat over het parcours van de een afstand van 25 km. Negen-dorpentocht dat ligt in de driehoek Poldertocht Bergambacht heeft twee ver- Stolwijk, Gouda en Berkenwoude. Als men schillende rondjes, één van 25 km en één één keer rond gaat dan heb je een afstand van 35 km. Beide rondjes kan men naar har- van 25 km achter de gekromde rug. Er is tenlust combineren. Hierdoor ontstaat een namelijk een aantal lage bruggen waar je groot aantal mogelijke afstanden. Naast op de knieën onderdoor gaat. Zo moet je Bergambacht doet men ook Berkenwoude bij Stolwijk over een plankier onder de pro- aan. vinciale weg door. Op de grens van de Krimpenerwaard en de Lopikerwaard wordt de 1997 Tweeprovinciëntocht verreden. Ook deze tocht vind je al snel op de schaatskalender. Men heeft de keuze uit een afstand van 20 of 40 km en ook nu kan men het traject natuurlijk meermalen afleggen. Bij het scheiden van de markt in 1963 werd op 2 maart de 1e Boezemtocht Lekkerkerk verreden over een afstand van 20 km. Hoewel de aanduiding 1e aangeeft dat men van plan was hiervan een zo mogelijk jaar- lijks terugkerend gebruik te maken, heeft

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 15 de 2e editie tot op heden nog niet plaats- het Lekkerkerks grondgebied was, maar gevonden. De Lekkerkerksche Boezem Ouderkerks belang. Of er in beide plaatsen is een boezemwater tussen Lekkerkerk gestempeld werd bij die tocht is mij niet en Ouderkerk a/d IJssel en kwam al in bekend. de beginjaren van de IJsbond 1963 Het zou erg leuk zijn indien er nog weer Krimpenerwaard eens een nieuwe ijskaart komt van de ter sprake. Het Krimpenerwaard, want dan kan je thuis raakte namelijk nog eens in alle rust nakijken waar je die een ander pro- dag zo lekker gereden hebt. bleem binnen Matthy van Klaveren de ijsbond: wie houdt welk stuk Geraadpleegde bronnen: schoon? In de Archief van de IJsbond notulen van 1933 Krimpenerwaard werd gemeld dat Foto’s: Wim van Herk

Expositie xpositie in Museum Vreeburg in ESchagen Thema ‘Wintertijd – Gezelligheid’ Een klein deel van mijn collectie is hier te zien, zoals oude schaatsen, posters en aanverwante artikelen. Open vanaf 9 April 2010. Woensdag t/m zaterdag van 13.30 tot 16.30 uur. Tussen 1 juli en 2 september ook op zondag van 13.30 tot 16.30 uur. Adres: Loet 14, 1741 BP Schagen. Telf. Vreeburg: 0224 216906. Teun Wanink

Siteseeing (7) nze zwerftocht op het wereldwijde reden. Mooier decor dan het IJsselmeer Oweb leverde ook deze keer weer een bij Hindeloopen was nauwelijks denkbaar. ratjetoe aan wetenswaardigheden op. KNSB.tv was erbij: http://www.knsb.nl/ In de afgelopen winter werden de Ned. actief/knsb-tv/item/19031/. Op KNSB.tv kampioenschappen schoonrijden voor het is veel meer te zien: interviews, voor- en eerst sinds 1996 weer op natuurijs ver- nabeschouwingen, etc. Maak een selectie

16 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte op http://www.knsb.nl/actief/knsb-tv/ Natuurlijk kijkt u op internet regelmatig rond in het virtuele schaatsenmuseum van Veel schaatsliefhebbers trokken jaren- Bert van Voorbergen. Ben Remie atten- lang iedere herfst of winter naar het Zuid- deerde ons erop dat hier nu ook informa- Duitse Inzell om daar aan de voet van de tie is te vinden over de schaatsenmaker Falkenstein hun rondjes te schaatsen. De Rooij uit Waddinxveen: http://www. Helaas was dat de afgelopen winter nau- schaatsenmuseum.nl/mak-rooij.htm welijks mogelijk. Al die Inzell-fans moeten wachten tot 1 januari 2011 voordat de nieu- Tot slot. Liefhebbers van de historie van we overdekte ijsbaan gereed is. Wij ken- de langebaan: ga eens kijken op de site nen trouwe Inzell-gangers die dag in dag http://geschiedenis.vpro.nl/artike- uit de sloopwerkzaamheden en de bouw len/43028131 U vindt daar van alles over van het nieuw stadion live via de webcam de carrière (inclusief video’s) van Stien volgen: http://www.eisstadion-inzell.de/ Kaiser. webcam.php. Nol Terwindt/Hedman Bijlsma

Mag ik u mijn rug aanbieden? – Prentbriefkaarten op de achterzijde van KD n het laatste kwart van de negentiende en boodschapgedeelte, namen verzenders Ieeuw ontstond zoetjesaan de gewoonte doorgaans hun toevlucht tot de voorzijde. om iets van je te laten horen aan het thuis- Dit verklaart waarom de prachtige kaart uit front of aan vrienden of bekenden via een de verzameling van Caroline van Staaveren, briefkaart met opdruk. waarmee we een nieuwe traditie starten ‘Ansichtkaarten’, een begrip dat al snel op de achterzijde van Kouwe Drukte, zo overwaaide uit Duitsland, werden rond is volgekalkt door de afzender, meneer A. 1900 een regelrechte rage. Koetsiers had- Bégueler. Hij moet overigens een echte den ze in hun hoge hoed, op spoorweg- liefhebber van ijsvermaak zijn geweest stations werden ze uitgevent door jongens getuige de tekst. ‘Vive la glace!!!’ Leve het met een kaartenbak om de nek en boven- ijs!!!. Daarnaast ‘Brrr … wat is het koud’. op de Eiffeltoren stonden schrijftafels voor Onder de titel: je klaar om ze ter plekke te beschrijven en ‘De winter is het ijs te verzenden. Op de ijsbaan ging het al niet De zomer is het meer. anders, zoals we kunnen zien uit deze illu- Alle seizoenen stratie uit het Duitse blad ‘Moderne Kunst’ brengen afleiding uit 1899. Het bijschrift luidt in vertaling dan gelukkig maar mijn kind!!’ ook: ‘Mag ik u misschien mijn rug aanbie- De kaart is geschreven op 17 november 1902, den? – Voortreffelijke lessenaar!’ dus hij had de smaak al vroeg te pakken. Aangezien vóór 1905 de achterzijde van de Niko Mulder kaart nog niet was onverdeeld in een adres-

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 17 18 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Ten IJse 6 – De revolutionaire puntschaats egen het einde van de 15e eeuw krijgen moet voorstellen. Deze puntschaats komt Twe dankzij de teken- en schilderkunst bij ons over als een uiterst eenvoudig een beter beeld van de schaatsmodellen model, maar daar gaan we anders over die gangbaar waren. We hebben in KD37 denken als we ons realiseren dat het de al gezien dat de lange snavelschaats per- allereerste schaats in de geschiedenis fect paste bij de schoenen van die tijd. Toch was, waarvan de punt boven de voetstapel waren ze – net als de tuitschoenen zelf - uitstak! Het contrast met de lange, lage rond 1500 al weer uit de mode geraakt. Op snavelschaats was enorm en de verleiding de beroemde prent met de val van Liduina is groot om ook dit model te beschouwen uit 1498 (afb. 1) treffen we ze dan ook niet als een modeverschijnsel. Vanaf 1480 wer- aan. We zien hoe de joffer links zich nog den de puntige snavelschoenen namelijk schrap zet met de afzetpunt van een ouder- vervangen door de ronde, brede en veel wetse prikschaats. Dat model had al langer kortere ‘koeienmuilen’. De geschiedenis dan tweehonderd jaar stand gehouden en herhaalt zich: tegenwoordig zien we ze moest het rond 1500 eindelijk afleggen weer terug in het straatbeeld en heten ze tegen de korte puntschaats, hier te zien aan Uggs. Een andere verklaring voor de korte, de voet van de vrouw rechts, die Liduina wendbare puntschaats zou het gebruik op

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 19 grachten en vijvers kunnen zijn. Dus als het getijdenboek Croÿ-Arenberg (afb. 2). een soort ‘baanschaats’ voor de stedeling, De wat voorzichtige schaatshouding, met die zich trouwens ook met paardenslee en beide armen op heuphoogte vooruit gesto- prikslee overgaf aan het wintervermaak, ken, lijkt kenmerkend voor die tijd. zoals we kunnen zien op de miniatuur uit

20 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Kort na de eeuwwis- seling toont Hieronymus Bosch in ‘De tuin der lus- ten’ (© Prado – Madrid) dat de punt ook niet altijd meer met hout bekleed was. Niko Mulder

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 21 Halsversieringen op schaatsen (reactie en oproep)

" aar door de band genomen lijkt het behoorden toe aan burgemeester Koopman M er op dat het aanbrengen van een van Bolsward (ca. 1760). U kunt ze vinden halsversiering toch vooral een Duitse onder objectnummer 1988-156 op de web- gewoonte was." Deze conclusie van Bert site van het Fries Scheepvaartmuseum. van Voorbergen in de vorige Kouwe Drukte Kennelijk had Koopman nog een tweede (p. 8) was voor mij een openbaring. Nooit paar schaatsen, eveneens met halsversie- bij stilgestaan! Ik vermoed dat ik niet de ring, nu in eigendom van het Fries Museum enige ben die de schaatsen in zijn verzame- (zie afbeelding). ling hierop onmiddellijk heeft getoetst. Met bij mij als resultaat: een paar uitroeptekens Halve houten moeten toentertijd in en heel veel vraagtekens. Zoals Bert zelf al Friesland heel gangbaar zijn geweest, want aangaf zijn er namelijk genoeg uitzonderin- op de gravures van Rienk Jelgerhuys in gen op de regel: Nederlandse schaatsen De Winter in Drie Zangen zijn alle rijders mét en Duitse schaatsen zonder halsver- er mee uitgerust (De Honigbye, 1765). Ze siering. Hij constateert dan ook terecht dat stonden er destijds al bekend als ‘Keulse er meer onderzoek moet worden gedaan Schaatzen’ zoals blijkt uit een bericht uit de naar de herkomst van dit verschijnsel. Leeuwarder Courant van 3 februari 1762. Hierbij een bescheiden eerste verkenning. Keulen was een belangrijk knooppunt op de handelsroute van Duitsland naar Voorwaarde voor de halsversiering is uiter- Nederland, vandaar. aard een schaats met onbedekte hals. Dat type kwam tot halverwege de 17e eeuw Koopmans schaatsen zijn vermoedelijk zelden voor, al is op schilderijen en gravures wel in Friesland gemaakt, althans de hal- doorgaans slecht waar te nemen of men ve adelaars uit het wapen van Bolsward, op ‘halve houten’ of ‘volhouten’ schaatsen die bij beide paren in de onderzijde van de rijdt. houten zijn gekerft, wijzen in die richting. Fraaie schaatsen met halsversiering Voorzichtigheid is hier geboden, want de

22 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte combinatie van halsversiering en houtsnij- werk komt ook voor bij één van de vier schaatsen in de catalogus van de firma Schimmelbusch uit Solingen (1789). Uit Nederlandstalige opschriften in dit stalen-

boek blijkt dat artikelen van deze groothan- Schurhoff 1842) treffen we de halsversie- del in ieder geval ook in ons land werden ring overigens niet aan. afgezet. Toch zal de invoer van Duitse schaatsen In De Schaatsenrijder van A.v.D. (1848) vóór 1800 verhoudingsgewijs beperkt zijn daarentegen, zijn zowel het Linschoter als geweest. Volgens Esser in Remscheids Bergambachtse model voorzien van een Weg zur Schlittschuhschmiede der Welt verfraaiing op de hals. Ook op de litho’s waren er in Remscheid en omgeving van Vosnack (circa 1877), afgebeeld in het aanvankelijk namelijk slechts twee à drie boekje Schaatsenmakers Remscheid van schaatsensmeden actief en hun pro- Wiebe Blauw en Frits Locher, zien we een duktie was niet alleen op ons land, maar versiering op vrijwel alle ‘Holländische ook op Engeland, Frankrijk en het noor- Schlittschuhe’ met onbeklede hals. Op de den van Duitsland gericht. Bovendien litho’s met niet-Hollandse modellen komt schakelden ze vanaf 1748 steeds meer deze opsmuk, afgezien van de Breinermoor, over op het maken van de zogenaamde echter helemaal niet voor. ‘Hohlbahnschlittschuhe’, schaatsen met een geut in het loopvlak, een model dat in Mogen we uit bovenstaande gegevens Nederland niet erg populair was (Schedel, afleiden dat de halsversiering oorspron- 1851). kelijk juist een Hollandse gewoonte was, Van 1794 tot 1814 lag de handel op waarin de Duitse schaatsenmakers pas in Nederland (én op Frankrijk en Engeland de loop van de 19e eeuw op grotere schaal trouwens) zelfs helemaal stil vanwege de en goedkoop konden voorzien? Franse bezetting. In de jaren daarna kwam Hoe dan ook, naar mijn mening is het zeer de export weer op gang, met de Verenigde de moeite waard, als we vanuit deze invals- Staten als nieuw afzetgebied. In Duitse hoek onze antieke schaatsen nog eens bronnen uit die periode (Zindel 1825, goed tegen het licht houden. Hasenclever 1830, Overbeck circa 1835 en

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 23 Oproep en voorstel Hierbij nodig ik alle verzamelaars uit om den we zowel in het najaarsnummer van te reageren en/of foto’s in te sturen van Kouwe Drukte als op de verzameldag in schaatsen met halsversiering plus gege- oktober de halsversiering centraal kunnen vens over de herkomst en een beschrijving stellen. van opvallende kenmerken. Daarmee zou- Niko Mulder

IJszeilbootje p 7 januari j.l. kwam Nico Buijze Oeen klassiek ijszeilbootje tegen op de Gouwzee bij Monnickendam met de naam Poolster. Het bootje is van Martin Verbeek uit Monnickendam, lid van de Stichting IJsschuiten Gouwzee. Bij deze stichting zijn we een paar jaar geleden op onze voorjaarsbijeenkomst op bezoek geweest. Nico Buijze

Mevrouw Veedol (vervolg) In Kouwe De tweede afbeelding van Henk en Hillie Drukte 37 bleek vrijwel identiek aan de inzending van werd gevraagd Simon Verschueren, die ons het volgende naar afbeel- mailde: dingen van Ik heb er ook Mevr. Veedol. een afbeelding Afgelopen van op karton, week- wel orgineel end waren met de afme- we op de ting van 9 x 15,5 Oldtimerbeurs cm. Hierbij een in Rosmalen afdruk bijge- en daar zag voegd. ik deze twee Simon staan. Hopelijk Verschueren is dit wat jullie bedoelen. Groeten uit Slagharen. Henk en Hillie Werink

24 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Posten en Stempels (11) et nadat ik de vori- Nge P&S had inge- leverd werd mij bekend dat er weer een uitgave met schaatsers te bemachtigen viel. Een persoonlijk zegelvel uitgegeven door TNT post op 12-01-2010 in het kader van een nieuwe serie is samenwerking met het Rijksmuseum. Ik had zowaar een pri- meur en kon ze bij mijn postkantoor al op 9 spelen. Zoals gezegd de persoonlijke januari kopen. zegels zal ik niet meer meenemen, even- In het kader van de uitgiften van de per- min als de eerstedagenveloppen die duide- soonlijke zegels zal ik me voortaan beper- lijk met wat photoshop werk zijn gemaakt. ken tot de uitgiften gedaan door TNT post Ook de shorttrackpostzegels en postwaar- (of officiële postale instantie van een ander destukken sla ik dit keer over. Ik beperk me land). Want zeker in dit Olympisch jaar zijn wat betreft de beschrijvingen en zal vooral er weer vele eigenhandige samengestelde proberen zoveel mogelijk afbeeldingen te zegels gemaakt. Er gaan al stemmen op laten zien. om ook de persoonlijke zegels met een oplage vanaf 1000 in een toekomstige Canada 12-01-2010 blokje van Vancouver en catalogus op te nemen. Daar kunnen we Whistler, met daaronder de logo’s van alle onze Poolsterzegel dan ook bij rekenen. sporten. Op 29 januari ziet weer een TNT persoonlij- Canada (datum onbekend) hetzelfde blokje ke zegel het licht tijdens de Filateliebeurs in met opdruk Vancouver 2010 in goud (ook in Loosdrecht. Tijdens deze beurs is het ook Souvenirverpakking) mogelijk om de zegels te stempelen met een prachtig stempel van 3 toerschaat- sers. Dan was het wachten natuurlijk op de postzegels die uitgegeven worden in het Canada 22-02-2010 blokje van Olympic kader van de Spirit, met daaronder de logo’s van alle Olympische sporten op één van de zegels shorttrack.

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 25 Ook een hangboekje, maar dat is alleen Polen 27-01-2010 FDC met daarop de shorttrack. afbeelding van een Nederlandse schaatsster (Marianne Timmer?). Canada stempel van schaatsen in Richmond BC 2010-02 12-28.

Turkije 12-02- 2010 postzegel en FDC, met daarop alweer een schaatser die de bocht verkeerd om neemt. Dat Roemenië 12-02-2010 postzegel en blokje was in 2006 ook al het geval ... met schaatser, waarde 90 kurus.

Zuid Korea 12-02-2010 shorttrackpostzegel en stempel met klapschaats.

26 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte San Marino 09-2-2010 blokje met daar op Tsjechië 24-03-2010 postzegel, FDC en de logo’s van de sporten op een prachtige stempel nu ter gelegenheid van de “Zlata manier verwerkt. Medaille” van Martina Sablikova.

Guiné Bissau datum onbekend, blokje met in de rand een schaatser.

Montenegro (datum onbekend), postzegel Tsjechië met schaatser. 10-02-2010 Postzegel, FDC en stempel allen met schaatsster en we denken natuurlijk meteen aan Martina Sablikova.

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 27 En dan misschien wel het meest verras- TVM-schaatser (Ireen Wüst?) !!! sende Bosnië Herzogovina, (datum onbe- Caroline van kend) met op de postzegel van 1,50 een Staaveren

Schaatsers op de Turfmarkt an Gores traceerde Jopnieuw een kunst- object met schaatsenrijders. Ditmaal is het een object aan de Turfmarkt in Katwijk aan de Rijn. Het gaat om een bronzen ontwerp van Gerard Brouwer uit Leiden (geb. 1951). Een aanduiding op de kop van de sokkel geeft als jaartal 1995. Volgens Brouwer zelf moet Op zijn website www.gerardbrouwer. het 1996 zijn. nl staat ook nog het kleinere object Deze sculptuur lijkt sterk op het beeld ‘Drie ‘Marathonschaatsers’. schaatsers’ bij de Doesbrug in Hoogmade, dat ook van zijn hand is. Het werd eerder afgebeeld op de achterzijde van KD27.

28 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte De ethische kant van verzamelen ls verzamelaars van schaatsen houden van commentaar te voorzien. Voor zichzelf, Awij ons mede bezig met het bewaren voor hun medeverzamelaars en voor het en conserveren van cultuurhistorisch erf- nageslacht. goed. Dat zijn ongetwijfeld grote woorden, Alle fabriekjes van traditionele Nederlandse maar ze geven het waardevolle karakter van schaatsen zijn inmiddels immers geslo- onze hobby goed aan. Schaatsen is onlos- ten en nu al weten wij te weinig van de makelijk verbonden met de Nederlandse geschiedenis van deze bedrijfjes en de door cultuur. hen gemaakte producten. Nog een genera- Veel verzamelaars beperken zich tot het tie verder en er is ook niemand meer die ‘sparen’ van objecten, in ons geval dus van nog uit eigen herinnering kan praten over schaatsen. Daar is op zich niets mis mee. het rijden op simpele houten (en metalen) Zij werken mee aan het behoud ervan en schaatsen. Het is daarom de hoogste tijd verdienen doorgaans waardering voor de om op te schrijven wat we nog wel weten liefde en kundigheid waarmee zij de ver- en dan het liefst op zodanige wijze dat deze zamelde voorwerpen opknappen en con- kennis ook toegankelijk is voor derden en serveren. Maar ik zou mijn collega-verza- zo mogelijk bevestigd en aangevuld kan melaars willen aanmoedigen hun verza- worden. melde objecten ook te documenteren en Wij zijn ons waarschijnlijk allemaal wel min

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 29 of meer bewust van dit bijzondere aspect Alleen consumeren en zelf nooit actief aan van onze verzamelingen, maar misschien een discussie deelnemen, is te mager en minder van de zedelijke plicht die dat met heeft ongemerkt een contraproductieve zich meebrengt om ook de verworven ken- uitwerking op anderen. nis en inzichten te conserveren en door te Niet iedereen heeft een vlotte pen en de geven. Wij zijn in feite de archeologen van bijdragen hoeven daarom echt niet altijd grote verhalen te zijn. Opgevallen details en mogelijke ‘theorieën’ kunnen in een paar zinnen samengevat ‘grotere’ schrijvers aan het werk zetten. Wel is het van belang dat bij opiniërende artikelen duidelijk is wat het gewicht van de publicatie is. Een serieuze auteur streeft ernaar gebruik te maken van ‘getoetste kennis’ uit authentieke bronnen en hij vermeldt ze om anderen in staat te stellen zijn bevindingen na te trekken. Door studie, vergelijking en overleg met medeverzamelaars kunnen we samen tot groter inzicht komen. En is dat niet hetgeen waar we ieder individueel naar streven!? Bert van Voorbergen

Opmerking redactie: een verdwenen aspect van het ambach- Bert van Voorbergen is ‘conservator’ van telijke cultuurgoed en dat schept verplich- het virtuele schaatsenmuseum op internet: tingen. Althans, zo kijk ik er tegenaan. Als www.schaatsenmuseum.nl wij het niet doen, doet niemand het, want de musea laten ons verzamelgebied in het algemeen links liggen. Kouwe Drukte lijkt mij hiervoor het plat- Kleur bekennen?! form bij uitstek. En zo functioneert het ook, Dankzij een jaarlijkse bijdrage van een maar er zou een beter gebruik van kunnen sponsor, die overigens anoniem wenst te worden gemaakt. Hier buig ik nu deemoe- blijven, kunnen we het aantal kleurenpa- dig het hoofd, want ook mijn bijdrage aan gina's in het midden van het blad fors uit- de discussie zou best wat groter kunnen breiden. Dit keer zijn het er tien, maar dit zijn. Maar als auteurs elkaar uitdagen en kan per nummer verschillen. aanmoedigen, met ruimte en respect voor Redactie elkaars zienswijze, kan KD een blad worden dat ver buiten de eigen kring wordt gewaardeerd. Daarvoor is het echter wel nodig dat er meer wisselwerking komt.

30 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Schaatstocht op de Zuiderzee ondag 3 maart 1929 was een his- Veerman de doorlopers onder voor een Ztorische dag voor de Zaanstreek. De tocht van Zaandam naar Urk. Twee jonge Zaanse VVV organiseerde in samenwer- kerels in de kracht van hun leven, goed king met ijsvereniging ‘Willem Barentsz’ getraind door de lange winter. Beiden een nationale hardrijderiij op het Zaandijker waren door-en-door bekend met de ijswe- Wijd. Volgens het dagblad De Zaanlander gen in Waterland. Zij hebben dan ook zeker verschenen 54 deelnemers – allen ama- gebruik gemaakt van de route Zaandam teurs – aan de start. Langs de baan ston- – Ilpendam – Monnickendam. Eenmaal den circa 5000 toeschouwers op het ijs. op de Gouwzee is de kustlijn gevolgd tot Voor het eerst werd gebruik gemaakt van Enkhuizen. Vanaf deze stad is de oversteek een luidspreker. De Zaandijkse klompen- gemaakt naar Urk. handelaar Groot was in één dag door zijn hele voorraad heen. Onderweg zagen de jonge Zaankanters een fotograaf die bezig was om een foto In de vroege ochtend van diezelfde zon- te maken voor een ‘fijn’ gezelschap op de dag bonden Jan Gras (24 jaar) en Simon bevroren Zuiderzee. Natuurlijk vroegen

De achterzijde van de ansichtkaart die Jan Gras op de post deed in Urk. Hij woonde toen nog op Weerpad 69 te Zaandam. Omstreeks 1980 heeft hij er met balpen nog wat sum- miere gegevens aan toegevoegd. De voorzijde – Pinkersterdrukte bij de haven van Urk – heeft geen betrekking op de winter.

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 31 ze beleefd of zij ook op de foto mochten. een fikse tegenvaller. Geen koek-en-zopie, Maar helaas, het was hun - vermoedelijk geen ijsvermaak, helemaal niets. Op Urk vanwege hun kleding - niet gegund. heerste de zondagsrust met alle gevol- De route over de Zuiderzee was geen gen van dien. Uiteindelijk werd een deur zwerftocht. Velen waren hen voor gegaan. geopend en wenkte een gekromde wijs- Zo fietsten op 23 februari 1929 de vinger de jongens binnen. Hier konden ze Krommeniër H. Zwart jr samen met drie wat aansterken en een ansichtkaart sturen vrienden de haven van Enkhuizen uit. Zij naar Zaandam. Bij het afscheid kregen Jan fietsten over prachtige vlakke ijsvelden, en Simon wel te verstaan nooit meer de maar ook over ijsvelden met in elkaar zondagsrust te verstoren op Urk. geschoven schotsen. Op deze uitgestrekte Hoewel het in de middag begon te dooien vlakte hebben de schaatsers Jan Gras (mijn zijn de mannen heelhuids teruggekeerd. Zij vader) en Simon Veerman gereden. Zoiets hebben ongeveer twaalf uur geschaatst. maak je maar zelden mee. Ad Gras Eindelijk op Urk aangekomen wachtte hun

Aanvullingen (1) op het boek Van Glis tot Klapschaats van Wiebe Blauw

1. S.H. Westra, Warga. Leeuwarder Courant 29 november 1839

Het antwoord volgt spoedig: 2. [nog een Westra? - red.] Warga Leeuwarder Courant 27 december 1839 Ben Remie

32 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Volma-noren uit Grou ij onze laatste bijeenkomst in Lelystad voor 25 gulden. Bhebben we kunnen zien dat de verza- Fokke Roodbergen [1905-1976], die meer melkring nog heel mooie en aparte noren dan vijftig jaren bij genoemde fabriek werk- heeft. Mijn eigen collectie bevat ± 32 paar zaam is geweest, en daarvoor koninklijk noorse modellen. Het oudste model is van werd onderscheiden, maakte in de peri- 1897 [ F.W. Hens]. Sinds 1999 ben ik in het ode 1956 -1958 voor drie van zijn kinderen, Hette, Adrianus en Sake P een paar Volma-noren. Het getoonde paar is aan mij persoonlijk geschonken in 1999 door zijn zoon Adrianus Roodbergen [1944], die nog steeds dierbare herinneringen heeft aan de wijze waarop heit de onderdelen samenvoegde. Dit vond plaats in de winter, thuis op de eettafel, waar onder het bewonderend oog van vrouw en kinderen, onder barstens geweld werd geboord en geklonken, en de ijzers vakkundig werden vast gesoldeerd.

bezit van de noren op de foto. Omstreeks 1954 bezaten in het Friese Grou slechts enkele, bevoorrechte schaatsers, echte noren. Voor de meesten was deze luxe nog niet weggelegd. Dit werd anders toen medewerkers van ‘it izerfabriek’ in Grou de Het moge duidelijk zijn dat de kinderen kunst verwierven om eigenhandig noren trots waren op zo'n heit, en dat Fokke te fabriceren. De toentertijd internationaal Roodbergen hen een geweldig geschenk bekende firma Volma [tot 1951 Van der bezorgde dat de basis legde voor veel Made en de Vries, na 1973 Stork-Bepak] schaatsavonturen. De zware noren [1000 produceerde voornamelijk werktuigen en gram per schaats; Viking ± 720 gram], ble- installaties voor de zuivelindustrie, en was ken, zoals voorspeld, onverwoestbaar. Op derhalve deskundig in het bewerken en het getoonde paar is geschaatst tot de elf- lassen van roestvrij staal. In enkele jaren stedentocht van 1985. tijd werden door een aantal werknemers Teun Wanink van Volma in de vrije tijd in totaal enige tien- Bron: Dhr. Roodbergen te Petten tallen noren van roestvrij staal gemaakt, die hier Volmanoren werden genoemd. De schoenen werden in Leeuwarden gekocht

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 33 IJspret in en rond het Rijksmuseum an 20 november 2009 tot 15 februari terrein braak waar het binnen onze vereni- V2010 werd er in het Rijksmuseum de ging zo vaak om gaat. Er wordt niets, maar tentoonstelling IJspret gehouden. dan ook helemaal niets vermeld over de schaatsen zelf. Nu weet ik ook wel dat de schaatsen op de tekeningen moeilijk zijn te identificeren, maar het zou toch aardig zijn als daar eens wat aandacht aan gegeven Allemaal schilderijen van Hendrick zou worden. Het Rijks heeft daar nog een Avercamp (1585-1634) met voorname- slag te slaan. lijk mensen op het ijs. Ik verheugde me Leuk is het dan wel dat de twee keer die er enorm op, want zijn niet al zijn schilde- ik geweest ben, het Rijksmuseum glibbe- rijen taferelen waar je telkens weer iets rend en glijdend over de sneeuw te berei- nieuws over ontdekt. Het leek me leuk ken was. En voor het Rijksmuseum was op om de tentoonstelling niet alleen te bekij- historische schaatsgrond een heuse baan ken, maar ook een rondleiding te krijgen. neergelegd, waar heel wat ijspret beleefd Helaas lukte dat niet om het gezamenlijk werd. Heerlijk om ook daar met een kopje met Poolsterleden te doen. Wel kwam ik warme chocolademelk met slagroom van nog heel even voor de rondleiding Edith en te genieten. Tjitte Wassenaar tegen. Ik heb met plezier de tentoonstelling Tijdens de rondleiding was het aardig om gezien en ik hoop dat het Rijksmuseum zijn te horen dat de tenten die je op sommi- omissie nog eens goed maakt. Ligt daar ge schilderijen ziet, eigenlijk een veredeld nog een taak voor onze leden??? soort “bushokjes” zijn die dmv de vlag die Caroline van Staaveren er bij hangt aangeven welke verbinding met de slede gemaakt wordt. Ook de ver- 1 Hendrick Avercamp – De Meester van schillende soorten kledij worden in zowel het ijsgezicht, 2009 uitgifte Rijksmuseum, rondleiding als het tijdens de tentoonstel- Amsterdam onder redactie van Pieter ling uitgegeven boek1 uitgebreid beschre- Roelofs. ISBN 9789086890569 ven. De galgen in veel van zijn schilderijen geven een aardig tijdsbeeld. Dat Avercamp het begin van de Republiek der Nederlanden meemaakt en tijdgenoot is van Rembrandt zijn allemaal zaken die weer eens even een leuk tijdsperspec- tief geven. Wat valt je dan op? Bij het Rijksmuseum ligt nog een

34 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Mijn schaatsen achterna.... ovember jongstleden werd ik bena- Wheelock en zeven Amerikaanse journa- Nderd door één van de conservatoren listen. Dat was spannend, maar het ten- van het Rijksmuseum die zich intensief toongestelde materiaal viel in de smaak. bezig hield met de prachtige winterten- Of dat ook voor de uitleg gold, uiteraard in toonstelling van Hendrick Avercamp. Of ik het Engels, daar heb ik mijn twijfels over! bereid was mee te denken over het uitle- In januari werd de keus definitief gemaakt nen van schaatsen die voorkwamen op de en tien paar antieke schaatsen gingen met schilderijen. de schilderijen naar de States. Na de Avercamptentoonstelling in Als “dank” werd ik voor de opening uitge- Amsterdam zou deze tentoonstelling nodigd, maar moest wel een lezing hou- ook te zien zijn in de National Gallery in den. Dat was weer zweten. Terwijl ik dit Washington, een van de mooiste musea schrijf ben ik al weer een weekje thuis en in Amerika. De conservator, Sir Arthur zit nog steeds na te genieten van een fan- Wheelock, zou graag schaatsen die op de tastische week. schilderijen voorkwamen in werkelijkheid In het oktobernummer hoop ik nog wat willen tonen. Dit was een uitdaging waar ik uitgebreider op deze reis terug te komen geen nee tegen zei. met daarbij, hopelijk, enkele van de daar Contacten werden gelegd en een presen- gemaakte foto’s. tatie in het Openluchtmuseum in Arnhem Anrie Broere vond plaats in het bijzijn van de heer

Aanvullingen (2) op het boek Van Glis tot Klapschaats van Wiebe Blauw 3. G.J. Pool, Warga Leeuwarder Courant 2 februari 1873; zie Wiebe pag. 185 r.o.

4. J. de Bes, Nieuwveen Op p. 293 onder nr. 103 vermeldt Wiebe, dat Raaphorst in De Rijnbode van 1902 tot 1916 adverteert met ‘smidsschaatsen van J. de Bes, mr. Smid te Nieuwveen’. Hij adverteert echter al op 26 december 1897 met schaatsen van De Bes. Dat zijn dan Hollandse en Friese schaatsen. Ben Remie

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 35 Wie kent de Gebr. Kramer? p de laatste najaarsbijeenkomst heb Het stempel wijkt af van het stempel van Oik een paar geheel metalen schaatsen de wederverkopers GEBRS. KRAMER uit van Tom Clardij geleend om ze op kleinere Rotterdam, dat is geslagen in een schaats schaal na te maken. Ze zijn bijna gereed, van Taeke Faber uit Beetsterzwaag (zie zoals op de foto te zien is. merkjes in het schaatsenmuseum.nl) De schaatsen van Tom dragen boven op de Ik zit nog met de volgende vragen: -

voetstapel het stempel: Gebr. Kramer. waren de Gebr. (Gebrüder) Kramer schaatsenmakers of verkopers? Daaronder in een ronding: GESETZLICH - waar waren zij gevestigd? GESCHUTZTES en daaronder het woord - zijn er andere schaatsen of producten MUSTER. bekend van de Gebr. Kramer? Ik heb inmiddels contact gehad met Frits Bij voorbaat dank voor uw reactie. Simon Verschueren

Locher en die gaf aan dat de leeftijd tussen 1875 en 1915 zou kunnen liggen. Het woord MUSTER duidt er volgens Frits op dat er voor dit type schaats vermoedelijk een patent is aangevraagd.

36 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte IJsvermaak op het Zuideropgaande illie Werink dook in de oude doos en de Openbare Lagere School in het buiten- Hvond een paar foto’s uit haar onbe- gebied van Hollandscheveld, waar wij ook zorgde jeugd. woonden. Deze foto’s zijn uit de jaren vijftig. We ‘s Winters vroor alles dicht en leefden woonden toen aan het Zuideropgaande, we als kinderen in een sprookjesachtige een water met aan de ene kant bruggetjes wereld. Mijn vader was bosarbeider en kon en aan de overkant houten vonders. Op als het hard vroor of als er veel sneeuw verschillende plaatsen waren draaivonders, lag niet werken en was dus thuis. Samen dus we hadden een rustig, beschermd met andere vaders maakte hij een ijsbaan leven zonder auto’s en zo. We gingen naar voor de deur. De schaatsen werden thuis ondergebonden en schaatsen maar … Het was altijd gezellig op het ijs. Het Zuideropgaande tussen Hollandscheveld en Slagharen was een lang uit- gestrekt water en als kind kwam je niet zo ver. We waren nog te jong om tochten te rijden, want het water is gedempt rond 1960, toen ik een jaar of tien was. Hillie Werink Schaatsen voor de school in het buitengebied bij Hollandscheveld

Het Zuideropgaande bij Hollandscheveld We leefden als kinderen in een sprookjesachtige wereld …

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 37 Boek en Zopie ye for an eye/ Auge um Auge – Olympische schaatshelden – L.J. Veen EThomas Kettner De Olympische winterspelen zijn altijd goed voor een paar extra boeken. Dit is er zo éen. Een verhalenboek waar de oude helden naar voren gehaald worden. Ard Schenk, Hilbert van der Duim, Jochem Uytdehaage, Rintje Ritsma, Atje Keulen Deelstra, Yvonne van Gennip maar ook mannen als Kees Broekman en Siem Heiden vertellen hun verhaal. Bekende verhalen, maar vooral de nooit eerder vertelde gebeurtenissen geven dit boek zijn meer- waarde. 172 pagina’s. Te koop via de boekhandel voor € 14.90

Anni Friesinger en Marianne Timmer geven zich letterlijk bloot in dit prachtige fotoboek. Op de ijsbaan zijn ze rivalen, maar daarbui- ten kunnen ze het prima met elkaar vinden. Dit boek laat de dames op een prachtige manier zien op mooie en bijzondere locaties en met prachtige kleding, maar ook zonder. De ene kant is voor Anni en de andere kant is voor Marianne. Op de middenpagina treffen ze elkaar. Dit boek hoort misschien wel niet in deze rubriek thuis want er komt geen ijs, geen winter en geen schaats in voor, maar toch… Verschenen in een beperkte oplage en voor een pittige prijs ( € 299.-) dus alleen voor de echte liefhebbers die hier flink voor in de buidel willen tasten. http://augeumauge-annifriesinger.com/ Friesinger_Timmer.html

38 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Koek en Zopie – Johan Faber Winter of discontent – Eva Rodansky Dit boek verscheen vlak voordat de winter inviel. Diverse verhalen die de winterse sfeer oproepen. De sfeer die wij beleven als de eerste schaatstocht kan worden gereden. Of als we als recreant weer eens naar de kunstijsbaan gaan. Of de sfeer die opgeroepen wordt als je denkt aan de schaatstoernooien met Hilbert in de hoofd- rol….Faber schreef meerdere sportboe- ken. In Koek en Zopie diverse verhalen van de bekende schaatsers van weleer, maar ook de recreanten komen aan bod. 144 pagina’s, te koop via de boekhandel voor € 17.50

Verschenen in februari 2010. Eva Rodansky gunt ons een blik in de Amerikaanse schaatswereld. Het laat zien hoe de ver- standhouding tussen de sporter en de Amerikaanse schaatsbond is. Schaatsen is een sport die maar eens in de vier jaar media aandacht krijgt en als dan ook het beetje sponsorgeld verkeerd wordt besteed….. 392 pagina’s, online te koop voor $ 29.99

In de ban van het ijs – Henk de Beer Een van de weinige boeken in dit Olympische jaar die niet over de Olympische spelen gaan. Ik durf te bewe- ren dat ik het misschien wel het mooiste boek van dit seizoen vind terwijl het eigenlijk niet eens een echt schaatsboek is. De Medemblikker De Beer was een pionier als het gaat om tochten over het bevroren IJsselmeer. Of het nu op de schaats was, lopend, met de brommer of in de auto, hij is vanaf de winter van 1962/63 verschillende malen overgestoken van Medemblik

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 39 meer verschenen op het gebied van ijs en winter. Begin deze winter verscheen “Dat waren nog eens echte winters” (Jack Botermans/ Wim van Grinsven), een zg koffietafelboek, dat in de winkel verkrijgbaar is voor zo’n € 25.-. Henk Schueler schreef “Werkijs”, waarin hij zijn herinneringen aan zijn sportieve leven te boek heeft gesteld. € 17.50.

Bijzonder is het boek “IJsmoppen uit Vlaardingen” ( Frank Hazenberg), met daarin de geschiedenis van de ijsmop en vele schaatsverhalen die daarmee te maken hebben. Het boek `Friese sport, tussen traditie en professie` hoort ook thuis in de boekenkast van verzamelaars van schaatsliteratuur, hoewel dit niet uit- sluitend schaatsen betreft. Naar aanleiding van de tentoonstelling in het Rijksmuseum verscheen het boek `De meester van het ijsgezicht`, dat vanzelfsprekend over de winterschilder Hendirk Avercamp gaat. Prijs: € 24,95. naar Stavoren en Workum. Georganiseerd Martin vd Bij en ongeorganiseerd. De ANWB auto- rally over het IJsselmeer, een alternatieve Elfstedentocht over het IJsselmeer, De Beer was erbij. Parcours verkennen, ijs- dikte peilen, scheuren overbruggen. Ook beschrijft hij de overtochten die niet slaag- den. Prachtige anekdotes over tochten waar ik jaloers op ben. De vele unieke foto’s van zijn vrouw, die graag fotogra- feerde, dragen ertoe bij dat het een zeer lezenswaardig boek is geworden dat ik iedereen aanraad. Wees er snel bij want de voorraad is beperkt. Te bestellen bij H. de Beer, tel 0227-548494 of [email protected]. Prijs ongeveer € 25.- Behalve bovenstaande boeken is er

40 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Oplossing Poolsterpuzzel 4 B. ‘Fjetre’ was een grote boerderij net buiten e vorige puzzel met de foto van de Hamar. In de late Middeleeuwen logeerden Dbevoorrading van een Waddeneiland in de Noorse koningen hier op doorreis naar een koude winter tussen 1916 en 1964, lever- Trondheim. Na de Tweede Wereldoorlog stre- de het recordaantal van veertien inzenders ken hardrijders uit tal van landen er neer. Ze op. Negen van hen hadden het antwoord werkten mee voor de kost en inwoning en kre- goed: 1939-1940. Na loting gaan de felicita- gen de tijd om met elkaar te trainen. Zo werd ties en het winterboek naar Wout Griffioen uit ‘Fjetre’ de ‘Fabriek der Wereldkampioenen’. Spijkenisse. Sommige inzenders zetten zichzelf op het verkeerde been door mij er van te verdenken dat ik hen op een dwaalspoor wilde brengen! Ik zou niet durven … Poolsterpuzzel 5 Teun Wanink draagt dit keer het idee aan voor de Poolsterpuzzel. Hoe goed kent u de C. De ‘Fjetre’ was een soort veter van ste- geschiedenis van het hardrijden? vig elastiek, waarmee de beenspieren wer- Hardrijders die vlak voor en na de Tweede den geoefend voor de schaatsslag. Wereldoorlog naar Noorwegen trokken om In aangepaste vorm wordt deze simpele te trainen en de techniek af te kijken, kwa- trainingsvorm nog altijd gebruikt. men er doorgaans al snel in aanraking met ‘Fjetre’, destijds een begrip in de schaatswereld. ‘Fjetre’ stelde hen in staat hun prestaties aanmerkelijk te verbeteren. De vraag is: wat was ‘Fjetre’?

A. ‘Fjetre’ was een vederlichte schaats uit de stal van Ballangrud. Door een legering van alu- minium en Zweeds staal gingen de pr’s met seconden naar beneden, met name op de D. ‘Fjetre’ was de Noorse benaming voor lange afstanden. Hjalmar Andersen en Kees een verende beweging in de schaatsslag. Broekman dankten hun successen groten- Net voor de afzet veerde de rijder een deels aan ‘Fjetre’. beetje in om vervolgens krachtig vooruit te kunnen schieten. Bekende schaatsers uit het TV-tijdperk die ‘Fjetre’ onder de knie hadden waren onder andere Dag Fornæss en ‘Haags hupje’ Veldkamp. Het natuur-

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 41 talent Shani Davis zal er misschien nooit augustus 2010 inzenden naar het redactie- van gehoord hebben, maar past de tech- adres. De winnaar ontvangt een originele, niek van ‘Fjetre’ perfect toe. ongebruikte Foss carborundum slijpsteen. Niko Mulder Uw antwoord (A, B, C of D) uiterlijk 15

Aanvullingen (3) op het boek Van Glis tot Klapschaats van Wiebe Blauw 5. J.Bakker, Roelofarendsveen 8. W. Hosbach, Leeuwarden G.C.Schouten B.Cz., Gouwsluis Leeuwarder Courant 2 februari 1873. De Rijnbode van 10 augustus 1892 meldt, dat op de Sporttentoonstelling te Scheveningen zijn bekroond in groep K: Schaatsen, ijsschuitjes enz. J. Bakker te Roelofarendsveen en G.C. Schouten B.Cz. te Gouwsluis, zilveren medaille. Waarschijnlijk zijn zij dus ook schaatsen- Wopke Hosbach, zoon van Elisa Hosbach, makers. overlijdt 18 augustus 1874 (55 jr.). Hij heeft een smederij en ijzerwarenwinkel op 6. K.F. Bakker, Amsterdam de Groentemarkt 8 bij de Brol en op de Op pag. 246 vermeldt Wiebe wel dat Arie Berlikumermarkt. Uit overige advertenties en Korver uit Vinkeveen in januari 1879 op de ten- liquidatieverkopen blijkt niets van handel in of toonstelling te Zaandijk een zilveren medaille voorraad van schaatsen. heeft behaald. De Rijnbode van 19 januari rept Ben Remie over Nederlandse schaatsenfabrikanten. Naast Korver werden ook G.J. Leeuwenberg Denk aan het aanleveren items voor de uit Delft en K.F. Bakker uit Amsterdam najaarsbijeenkomst zie KD 37. bekroond. Deze laatste is niet in het boek vermeld. (De discussie of Leeuwenberg verkoper dan wel fabrikant was, ga ik uit de weg).

7. Sint Gerlofs Smit, Oldeboorn Leeuwarder Courant 28 december 1830; komt niet voor bij Wiebe.

42 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte Kouwe Drukte Kouwe Drukte is een uitgave van Stichting “De Poolster”, verzamelkring van schaatsen en winterse objecten en verschijnt driemaal per jaar. Misdrukken, bezorgfouten en dergelijke melden bij: Wim van Herk, tel. 0180 663092 e-mail: [email protected]

Redactie-adres Niko Mulder (schaatsen gerelateerde artikelen) Martin van der Bij (overigen) Schoener 48-01 Landweg 50 8243 XT Lelystad 3833 VM Leusden

Redactieleden Kouwe Drukte en website Martin van der Bij tel. 033 4948901 e-mail: [email protected] Matthy van Klaveren tel. 0251 241492 e-mail: [email protected] Marnix Koolhaas (web) tel. 020 4681912 e-mail: [email protected] Niko Mulder tel. 0320 251663 e-mail: [email protected] Caroline van Staaveren (web) tel. 023 5651597 e-mail: [email protected] Nol Terwindt tel. 0485 318056 e-mail: [email protected]

Opmaak en druk Drukkerij De Gans, Amersfoort

Bestuursleden Stichting “De Poolster” Huub Snoep tel. 0252 688699 e-mail: [email protected] (voorzitter) Maarten Dijkstra tel. 072 5610916 e-mail: [email protected] (secretaris) Wim van Herk tel. 0180 663092 e-mail: [email protected] (penningmeester) Alex Kampinga tel. 0598 398002 e-mail: [email protected] (contactpersoon veilingen) Caroline van Staaveren tel. 023 5651597 e-mail: [email protected] (contactpersoon redactie)

Ledenadministratie Maarten Dijkstra, Doorntjes 9, 1861 VH Bergen (NH), tel. 072 5610916

Stichting De Poolster http://www.stichtingdepoolster.nl [email protected]

Lidmaatschap Verzamelaars of geïnteresseerden die zich willen aansluiten worden verzocht € 25,= over te maken op gironummer 4324260 t.n.v. Stichting De Poolster met vermelding van naam en lidmaatschapsgeld 2009- 2010. Graag dan ook uw adresgegevens doorgeven aan [email protected].

Kopij Voor Kouwe Drukte nummer 39, oktober 2010, moet de kopij en oplossingen Poolsterpuzzel 4 uiterlijk 1 juli 2010 binnen zijn. Bij voorkeur per e-mail (als bijlage), handgeschreven of getypt mag ook. Kleine berichtjes kunnen ook worden doorgebeld. Aanwijzingen voor het aanleveren van kopij zijn verkrijgbaar bij de redactie. De artikelen in Kouwe Drukte mogen zonder schriftelijke toestemming van de auteurs niet worden gebruikt voor andere publikaties.

Kouwe Drukte jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 43 44 jaargang 14 - nummer 38 - april 2010 Kouwe Drukte