OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE PODSTAWOWE Z ELEMENTAMI PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ETAP WST ĘPNY dla projektu zmiany Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Iława

ZLECENIODAWCA: Urz ąd Gminy Iława WYKONAWCA: Ul. Gen. Wł. Andersa 2A, 14-200 Iława SOFT-SOIL Grzegorz Prusik Ul. Ciasna 2B , 12-100 Szczytno

Tel. +48 509668232 REPREZENTOWANY PRZEZ e-mail: [email protected] Przedsiębiorstwo Gospodarki Gruntami TOPOZ Maciej Wronka Pluski, ul. Pluszna 19, 11 -034 Stawiguda

woj. warmi ńsko - mazurskie Szczytno, wrzesie ń - pa ździernik 2016 r.

Spis tre ści: 1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNEGO ...... 3 2. STRUKTURA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 5 2.1. Poło żenie, u żytkowanie, zagospodarowanie terenu, analiza terenów sąsiednich, ...... 5 2.2. Rze źba terenu, budowa geologiczna, gleby, warunki klimatyczne ...... 9 2.3 Zlewnia, wody powierzchniowe, podziemne ...... 11 2.4 Jako ść wód powierzchniowych i podziemnych na terenie Gminy Iława ...... 15 2.5 Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy ...... 15 2.6 Obszary chronione ...... 20 2.7. Korytarze ekologiczne ...... 44 2.7. Procesy przyrodnicze ...... 47 2.8 Zagro żenia przyrodnicze ...... 47 2.9 Powi ązania przyrodnicze obszaru opracowania z otoczeniem ...... 48 3. OCENA OBECNEGO STANU ŚRODOWISKA ...... 49 3.1 Jako ść powietrza atmosferycznego ...... 49 3.2 Klimat akustyczny ...... 52 3.3 Oddziaływanie sieci elektroenergetycznych oraz innych pól elektromagnetycznych ...... 53 4. DIAGNOZA STANU ANTROPIZACJI ŚRODOWISKA ...... 53 4.1. Ocena zgodno ści u żytkowania terenu z uwarunkowaniami przyrodniczymi .. 53 4.2. Ocena odporno ści środowiska na obci ąż enie antropogeniczne oraz zdolno ści do regeneracji ...... 54 4.3. Ocena i wst ępna prognoza zmian zachodz ących w środowisku i potencjalnych zagro żeń ...... 54 5. UWARUNKOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO...... 55 6. WYKAZ MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH...... 58 ZAŁ ĄCZNIKI GRAFICZNE ...... 60

Strona | 2

1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNEGO Zgodnie z art. 72 ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 wraz z pó źniejszymi zmianami), przez opracowanie ekofizjograficzne rozumie si ę dokumentacj ę sporz ądzan ą na potrzeby miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub planu zagospodarowania przestrzennego województwa, charakteryzuj ącą poszczególne elementy przyrodnicze na obszarze obj ętym studium lub planem i ich wzajemne powi ązania. Niniejsze opracowanie wykonano zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1298), gdzie okre ślono rodzaje i zakres opracowa ń ekofizjograficznych wykonywanych na potrzeby projektów planów zagospodarowania przestrzennego. Jest to wersja wst ępna, która zostanie poddana stosownym zmianom po uzyskaniu pełnego zakresu proponowanych w zmianie Studium zmian. Zgodnie z ww. Rozporz ądzeniem, opracowanie ekofizjograficzne sporz ądza si ę, bior ąc pod uwag ę: 1) dostosowanie funkcji, struktury i intensywno ści zagospodarowania przestrzennego do uwarunkowa ń przyrodniczych; 2) zapewnienie trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych na obszarze obj ętym planem zagospodarowania przestrzennego; 3) zapewnienie warunków odnawialno ści zasobów środowiska; 4) eliminowanie lub ograniczanie zagro żeń i negatywnego oddziaływania na środowisko; 5) ustalenie kierunków rekultywacji obszarów zdegradowanych.

Opracowania ekofizjograficzne składaj ą si ę z cz ęś ci kartograficznej i opisowej obejmuj ących : 1) rozpoznanie i charakterystyk ę stanu oraz funkcjonowania środowiska, udokumentowane i zinterpretowane przestrzennie w zakresie: a) poszczególnych elementów przyrodniczych i ich wzajemnych powi ąza ń oraz procesów zachodz ących w środowisku, b) dotychczasowych zmian w środowisku, c) struktury przyrodniczej obszaru, w tym ró żnorodno ści biologicznej, d) powi ąza ń przyrodniczych obszaru z jego szerszym otoczeniem, e) zasobów przyrodniczych i ich ochrony prawnej, f) zasobów krajobrazowych i ich ochrony prawnej, g) jako ści środowiska oraz jego zagro żeń wraz z identyfikacj ą źródeł tych zagro żeń; 2) diagnoz ę stanu i funkcjonowania środowiska, a w szczególno ści: a) ocen ę odporno ści środowiska na degradacj ę oraz zdolno ści do regeneracji, b) ocen ę stanu ochrony i u żytkowania zasobów przyrodniczych, w tym różnorodno ści biologicznej, c) ocen ę stanu zachowania walorów krajobrazowych oraz mo żliwo ści ich kształtowania, d) ocen ę zgodno ści dotychczasowego u żytkowania i zagospodarowania obszaru z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi, e) ocen ę charakteru i intensywno ści zmian zachodz ących w środowisku, f) ocen ę stanu środowiska oraz jego zagro żeń i mo żliwo ści ich ograniczenia; Strona | 3

3) wst ępn ą prognoz ę dalszych zmian zachodz ących w środowisku, polegaj ącą na okre śleniu kierunków i mo żliwej intensywno ści przekształce ń i degradacji środowiska, które mo że powodowa ć dotychczasowe u żytkowanie i zagospodarowanie; 4) okre ślenie przyrodniczych predyspozycji do kształtowania struktury funkcjonalno- przestrzennej, polegaj ące w szczególno ści na wskazaniu obszarów, które powinny pełni ć przede wszystkim funkcje przyrodnicze; 5) ocen ę przydatno ści środowiska, polegaj ącą na okre śleniu mo żliwo ści rozwoju i ogranicze ń dla ró żnych rodzajów u żytkowania i form zagospodarowania obszaru; 6) okre ślenie uwarunkowa ń ekofizjograficznych...” Opracowania ekofizjograficzne podlegaj ą udost ępnieniu ka żdemu przez organy administracji, b ędące w ich posiadaniu. (art. 19. ust. 2, pkt 10 Ustawy „Prawo ochrony środowiska“). Obszar projektowanego projektu zmiany Studium gminy Iława obejmuje cały obszar w granicach administracyjnych Gminy. Cały obszar gminy posiada obowi ązuj ące Studium podj ęte Uchwał ą Rady Gminy Iława XLVII/454/2010 z dnia 2010-11-05. Znacz ąca cz ęść terenu obj ętego projektem zmiany Studium poło żona jest na terenach prawnej ochrony środowiska. W śród form ochrony wyst ępuj ą praktycznie wszystkie oprócz Parku Narodowe, stanowiska dokumentacyjnego i Zespołu Przyrodniczo - Krajobrazowego. Poni ższa grafika obrazuje zło żono ść i mnogo ść form ochrony przyrody na tle granic administracyjnych Gminy Iława.

RYS 1. Fragment mapy topograficznej - kolorami zobrazowano zakresy ró żnych form ochrony przyrody - www.geoserwis.gov.pl Strona | 4

Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe obszaru Gminy Iława zrealizowano jako opracowanie podstawowe - uzupełniaj ące. Jako podstawowe uwa ża si ę opracowanie ekofizjograficzne/prognoz ę wykonan ą w 2010 r. przez firm ę EkoKoncept z Olsztyna. Obecnie zakres zmiany studium ogranicza si ę tylko do kilku wskazywanych obszarów. Tak wiec w celu uzyskania ciągło ści opracowa ń - opisy cało ści gminy zostały powielone oraz wzbogacone nowymi informacjami i danymi. W odniesieniu do cz ęś ci graficznej dokonano tylko wskazania obszaru zmiany studium. W uj ęciu ogólnym od 2010 r. uwarunkowania ekofizjograficzne nie uległy zmianom szczególnie w zakresie ochrony przyrody, geologii i geotechniki oraz warunków wodnych.

2. STRUKTURA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 2.1. Poło żenie, u żytkowanie, zagospodarowanie terenu, analiza terenów sąsiednich, wiejska Iława zlokalizowana jest w zachodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego, w centralnej cz ęś ci powiatu iławskiego. Analizowana jednostka samorz ądu terytorialnego graniczy z nast ępuj ącymi gminami nale żą cymi administracyjnie do 3 powiatów: ‹ od wschodu z gmin ą Ostróda (powiat ostródzki), ‹ od zachodu z gmin ą Kisielice (powiat iławski), ‹ od północy z gmin ą Zalewo i Susz (powiat iławski) oraz gmin ą Miłomłyn (powiat ostródzki) ‹ od południa z gmin ą Lubawa (powiat iławski) oraz Nowe Miasto lubawskie i Biskupiec (powiat nowomiejski).

Miasto Iława zlokalizowane w środkowej cz ęś ci Gminy jest oddzieln ą jednostk ą administracyjn ą.

W granicach Gminy Iława funkcjonuje 76 miejscowo ści zgrupowane wokół 27 sołectw. Najwi ększ ą wsi ą pod wzgl ędem liczby ludno ści jest Z ąbrowo, kolejne to Nowa Wie ś, i Wikielec. Zgodnie ze Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gmina Iława została podzielona na 4 strefy funkcjonalno-przestrzenne o zró żnicowanych predyspozycjach rozwojowych: stref ę krajobrazow ą, stref ę rolnicz ą, stref ę rolniczo-gospodarcz ą oraz stref ę le śną.

Strefa I - Krajobrazowa Strefa I obejmuje południow ą cz ęść obszaru Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego oraz południowe cz ęś ci Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego - Wschód i Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego - A. W granicach parku poło żona jest miejscowo ść wypoczynkowa Siemiany. Poza granicami Parku, w jego otulinie i w cz ęś ci południowo zachodniej stref chronionego krajobrazu poło żone s ą miejscowo ści Szymbark, , Gardzie ń i Kamionka, a w cz ęś ci wschodniej miejscowo ść S ąpy, Wola Kamie ńska, Tynwałd, Kamie ń Du ży oraz Szałkowo,

Strona | 5

Ja żdżowki, Makowo i Jezierzyce - jako miejscowo ści letniskowe. Na zachód od miejscowo ści Siemiany znajduje si ę rezerwat „Jezioro Jasne”. Znacz ącą funkcj ę gospodarcz ą i turystyczn ą dla tego obszaru pełni akwen Jezioraka. W miejscowo ściach wypoczynkowych dominuje zabudowa rekreacji –indywidualnej (letniskowa), pensjonatowa oraz ośrodków wypoczynkowych. Pozostała zabudowa to mieszkaniowa jednorodzinna i zagrodowa. W strefie krajobrazowej du żą rol ę odgrywa racjonalna gospodarka le śna prowadzona w symbiozie z ochron ą przyrody oraz funkcja dydaktyczna i krajoznawcza, powi ązana z turystyk ą.

Strefa II - Rolnicza Obejmuje zachodni ą cz ęść gminy z miejscowo ściami: Z ąbrowo, Gałdowo, , , Nejdyki, Wikielec, Mozgowo. Miejscowo ści rolnicze poło żone s ą poza terenami chronionymi, natomiast na obszarach podmiejskich rozwija si ę zabudowa jednorodzinna. W strefie rolniczej poza terenami mieszkalno - usługowymi dopuszcza si ę lokalizacj ę ferm hodowlanych, obszarów rzemie ślniczych oraz zakładów przetwórczych.

Strefa III - Rolniczo-Gospodarcza Obejmuje wschodni ą cz ęść gminy z miejscowo ściami: , Tynwałd, Franciszkowo, Stanowo, Wola Kamie ńska, Rudzienice, Kałdunki, M ątyki, Kałduny, Gromoty, Ławice i . W miejscowo ściach tych rozwini ęta jest towarowa hodowla drobiu, b ędąca specjalizacj ą gminy. W strefie rolniczo-gospodarczej dopuszcza si ę rozbudow ę istniej ących i lokalizacj ę nowych obszarów działalno ści gospodarczej z uwzgl ędnieniem uci ąż liwo ści z tego wynikaj ących nie tylko jednostkowo, ale dla cało ści obszaru w granicach strefy. Wschodnia granica gminy, b ędąca jednocze śnie granic ą strefy, pokrywa si ę z rzek ą Drw ęcą jako „Rezerwatem Rzeki Drw ęcy”. Wzdłu ż rzeki rozci ąga si ę pas terenów podmokłych, stanowi ących razem z rzek ą obszar niezwykle cenny przyrodniczo i krajobrazowo. Jest to teren wył ączony z ingerencji gospodarczej z dopuszczeniem niezb ędnych zabiegów utrzymania użytków zielonych i urz ądze ń dla potrzeb utrzymania szlaków kajakowych.

Strefa IV – Le śna Obejmuje południowy kompleks lasów iławskich z miejscowo ściami: Radomek, Kara ś, , Dziarnówko, Smolniki i rezerwatem przyrody „Jezioro Kara ś”. Prawie cały obszar strefy zajmuj ą tereny le śne. Gospodarka le śna prowadzona jest w symbiozie z ochron ą przyrodnicz ą. Enklawy nie zalesione po stronie wschodniej to okolica miejscowo ści Dziarny i oczyszczalni ścieków. Dziarny oraz po stronie zachodniej okolica wsi Kara ś i obszar rezerwatu jeziora Kara ś. W strefie le śnej zlokalizowana jest oczyszczalnia ścieków dla miasta i gminy.

Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski obszar gminy poło żony jest w wi ększo ści w obr ębie regionu fizyczno - geograficznego zwanego Pojezierzem Iławskim. Natomiast niewielka cz ęść gminy (pogranicze południowe) zalicza si ę ju ż do Pojezierza Brodnickiego. Za ś południowo - wschodni pas to Dolina Drw ęcy. Jednostki te stanowi ą Strona 6

cz ęść Pojezierzy Południowobałtyckich, razem z którymi wchodz ą w skład okołobałtyckiej strefy pojeziernej. Obszar analizowanej jednostki samorz ądu terytorialnego charakteryzuje si ę krajobrazem pojeziernym - z licznymi jeziorami.

RYS 2. Fragment mapy topograficznej - podział na regiony fizycznogeograficzne - kolorem ró żowym wskazano granice administracyjne Gminy Iława - www.geoserwis.gov.pl .

Projektem zmiany Studium obejmuje obszar w granicach administracyjnych Gminy Iława. Poni żej zamieszczono kopie zał ącznika graficznego do Uchwały intencyjnej.

Strona 7

RYS 3 Zał ącznik graficzny nr 1 do uchwały Rady Gminy Iława XX/185/2016 z dnia 29.04.2016 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Iława.

Analiz ę zagospodarowania terenów s ąsiednich wykonano w oparci o dane tematyczne tzw. analiz ę na podstawie danych przestrzennych CORINE Land Cover - jest to projekt realizowany przez Europejsk ą Agencj ę Środowiska, a jego podstawowym celem jest dalsze dokumentowanie zmian w pokryciu terenu, jak równie ż gromadzenie i aktualizacja porównywalnych danych w Europie. Jak zobrazowano to na rysunku nr 4 - głównymi formami wykorzystania terenu w sąsiedztwie dalszym i bli ższym jest rolnictwo oraz tereny le śne. du ży odsetek maj ą tereny wód. Okolice miasta Iława z dominacja antropogenicznego przekształcenia i wykorzystania gruntów.

Strona 8

RYS 4. Analiza obszarów w s ąsiedztwie terenu bada ń - kolorem czarnym i cyferk ą wskazano obszar opracowania, kolorami żółty i odcienie - tereny rolne, kolorami zieleni (odcienie) tereny le śne i podmokłe, kolorem czerwonym - grunty antropogeniczne główne miejscowo ści, jasno niebiesko / fioletowy - bagna.

2.2. Rze źba terenu, budowa geologiczna, gleby, warunki klimatyczne Teren gminy charakteryzuje si ę krajobrazem młodo glacjalnym, pojeziernym - z licznymi jeziorami. Jedn ą z dwóch dominuj ących przestrzennie jednostek morfogenetycznych jest wysoczyzna moreny dennej zbudowana z glin zwałowych i - podrz ędnie - z piasków lodowcowych. Zajmuje ona zachodni ą cz ęść gminy i jej cz ęść środkowo-wschodni ą. W obr ębie tej jednostki powierzchnia terenu zawiera si ę na ogół mi ędzy rz ędnymi 110 - 115 m n.p.m. i jest falista, a formy terenowe s ą zwykle drobno- powierzchniowe. Drug ą jednostk ą morfogenetyczn ą, niewiele mniejsz ą pod wzgl ędem rozprzestrzenienia, jest falisty, a miejscami prawie równinny piaszczysty zandr, obejmuj ący północn ą i południowo-wschodni ą cz ęść gminy z łącz ącym je przesmykiem po zachodniej stronie Jezioraka. Tereny zandru prawie w cało ści pokryte s ą lasami.

Strona 9

Trzecim istotnym elementem krajobrazu, wpływaj ącym zasadniczo na jego charakter, s ą rynny subglacjalne, na ogół o przebiegu południkowym, zwykle do ść gł ęboko wci ęte w teren (do kilkunastu metrów). W wi ększo ści wypełniaj ą je wody jezior, w mniejszym stopniu utwory mineralne lub organiczne. Dominuj ącą pozycj ę zajmuje rozgał ęziona rynna Jezioraka, przecinaj ąca gmin ę z północy na południe a ż do jez. Radomno. Wschodnim skrajem gminy przebiega rozległa dolina Drw ęcy, wypełniona torfami i cz ęś ciowo piaskami rzecznymi. Ponadto wyst ępuj ą formy o znaczeniu lokalnym, z których wi ększe to równina akumulacji jeziornej w rejonie jeziora Kara ś oraz obni żenie Sąp - płaskie wypełnione osadami rzecznymi, cz ęś ciowo zatorfione. Geologicznie obszar gminy le ży w Syneklizie Pery bałtyckiej, cz ęś ci Platformy Wschodnioeuropejskiej, na pograniczu z Nieck ą Brze żną Platformy Zachodnioeuropejskiej. Krystaliczne podło że prekambru znajduje si ę na gł ęboko ści około 4 km. Platforma prekambryjska nadbudowana jest kompleksem skał osadowych, w śród których mo żna wyró żni ć utwory paleozoiczne o mi ąż szo ści ok. 1400 m, pokryw ę permo - mezozoiczn ą o mi ąż szo ści ok. 1900-2200 m oraz osady kenozoiczne o mi ąż szo ści ok. 300 m (w tym utwory czwartorz ędowe - ok. 200 m mi ąż szo ści). Powierzchnia podczwartorz ędowa wykształcona jest w postaci niecki o wydłu żeniu południkowym. O ś niecki pokrywa si ę na ogół z przebiegiem Jezioraka. Stan stosunków geologicznych wymiernie wpływa na zasoby kopalin znajduj ących si ę na terenie Gminy. Na terenie gminy znajduj ą si ę zło ża: piasków kwarcowych, kruszywa naturalnego i surowców ilastych, wykorzystywanych do produkcji ceramiki budowlanej. Udokumentowano jedynie zło że piasków kwarcowych, nadaj ących si ę do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Zasoby geologiczne zło ża wynosz ą 3 568 tys. ton o powierzchni 37 ha i znajduj ą si ę średnio 1,1 m pod powierzchni ą ziemi, a ich przeci ętna mi ąż szo ść szacowana jest na 7,5 m. W wyniku bada ń wytypowano obszary perspektywiczne dla udokumentowania złó ż kruszywa naturalnego i surowców ilastych ceramiki budowlanej. Wytypowane obszary skupiaj ą si ę w środkowej i południowej cz ęś ci terenu gminy. Wi ększo ść z nich zalega na gruntach rolnych. Na obszarze gminy mo żna si ę te ż spodziewa ć wyst ępowania złó ż torfu, przydatnego do celów ogrodniczych czy rolniczych. Wi ększe zło ża surowców mineralnych wyst ępuj ą na terenach le śnych, jednak że ich eksploatacja jest zwi ązana z długoletni ą ingerencj ą w środowisko le śne. Zło ża na terenach rolniczych s ą niezbyt du że i mog ą mie ć jedynie znaczenie lokalne. Z pokładów udokumentowanych, zło że „Iława II” posiada zasoby piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno – piaskowej. Powierzchnia terenu wynosi około 35 ha. Na obszarze gminy wytypowano obszary perspektywiczne spodziewanego wyst ępowania kruszywa naturalnego grubego (pospółki) w nast ępuj ących miejscowo ściach: Laseczno, , Skarszewo, Kamionka, Karłowo, Nowa Wie ś, Dół i Mały Bór. Przeci ętna powierzchnia terenu szacowanych złó ż wynosi około 15 ha (jedynie zło że Iława – 2 x 50 ha). Natomiast obszary perspektywiczne spodziewanego wyst ępowania surowców w postaci glin ilastych, przydatnych do wyrobu ceramiki budowlanej, wytypowano w nast ępuj ących miejscowo ściach: Z ąbrowo, Laseczno, Gulb i Dół. Przeci ętna powierzchnia terenu wynosi około 20 ha.

Strona 10

Gleby: Na obszarze gminy, wykorzystywanym do celów rolniczych przewa żaj ą gleby brunatne. Na gruntach ornych dominuje kompleks 2 - pszenny dobry. Z kolei gleby trwałych u żytków zielonych w du żej cz ęś ci s ą pochodzenia organicznego. Głównie s ą to gleby torfowe i murszowe. Skoncentrowane s ą one w dolinach rzek i obni żeniach pojeziernych. Najwi ększe powierzchnie gleb wykorzystywanych pod u żytki zielone wyst ępuj ą w dolinach Drw ęcy i Osy. Wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Im warto ść wska źnika wy ższa tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej ma du że znaczenie w aspekcie akcesji z Uni ą Europejsk ą. Zgodnie z programem wsparcia w ramach Planów Rozwoju Obszarów Wiejskich, obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (LFA), na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze wzgl ędu na niekorzystne warunki naturalne, dla gospodarstw poło żonych w ich zasi ęgu otrzymuj ą dopłaty wyrównawcze.

Warunki klimatyczne Pod wzgl ędem klimatycznym obszar Gminy Iława charakteryzuj ą: ‹ średnia temperatura powietrza - 7,5 - 8,0 C; ‹ okres wegetacyjny - 210 dni; ‹ liczba dni przymrozkowych - 90-100 dni; ‹ roczna suma opadów - do 600 - 650 mm; ‹ liczba dni pochmurnych w ci ągu roku - około 128 dni; ‹ średnie dzienne nasłonecznienie rzeczywiste w lecie (VI-VIII) wynosi 7-7,5 godzin, natomiast w zimie (XII-II) poni żej 1,3 godziny; ‹ najsilniejsze wiatry wyst ępuj ące na terenie Gminy z południowego wschodu i zachodu, a najsłabsze ze wschodu.

Na opisywanym obszarze dominuj ą wiatry z sektora zachodniego. Pozostałe kierunki wiatrów wyst ępuj ą rzadziej.

2.3 Zlewnia, wody powierzchniowe, podziemne Zasoby wód powierzchniowych gminy Iława szacowane s ą wg średnich odpływów wody. Najwi ększe zasoby wodne, mierzone wielko ści ą przepływu średniego, posiada najwi ększa rzeka przepływaj ąca wzdłu ż wschodniej granicy gminy – Drw ęca 6,6 m 3/s (przepływ średni mierzony w Samborowie) i 8,6 m 3/s (przepływ średni mierzony powy żej rzeki Iławki). Rzeka Iławka posiada przepływ 2,1m3/s (przepływ średni mierzony u uj ścia do Drw ęcy), za ś rzeka Osa w Gardzeniu zaledwie 0,09 m 3/s. Rze źba terenu powiatu iławskiego sprawia, że Drw ęca przepływa przez obszary o niskiej lesisto ści lub odwadnia stoki wzniesie ń, co powoduje znaczne nieregularno ści odpływów - stany niekorzystne z przyrodniczego

Strona 11

i gospodarczego punktu widzenia, natomiast rzeka Osa przepływa przez tereny zalesione.

WODY PODZIEMNE Wody podziemne na terenie gminy Iława s ą intensywnie zasilane przez wody pochodz ące z opadów, płytkich poziomów wodono śnych, a tak że lokalnie dzi ęki infiltruj ącym wodom z rzek i jezior. Strefa drena żu wód jest przede wszystkim zwi ązana z obszarem doliny rzeki Drw ęcy. Naturalna odporno ść wód podziemnych jest uwarunkowana stopniem izolacji od powierzchni i systemem kr ąż enia wód. Wa żnym czynnikiem decyduj ącym o stopniu zagro żenia s ą rzeczywiste i potencjalne ogniska zanieczyszcze ń. Wyst ępuj ą one lokalnie i s ą zwi ązane z obszarami przemysłowymi. Wynikiem naturalnej odporno ści poziomów wodono śnych oraz wyst ępuj ących ognisk zanieczyszcze ń jest stopie ń zagro żenia. Wody podziemne wyst ępuj ące na obszarze gminy Iława ze wzgl ędu na wyst ępuj ące warunki hydrologiczne oraz charakter gminy cechuj ą si ę niskim i bardzo niskim stopniem zagro żenia. Na terenie Gminy Iława wyst ępuj ą trzy pi ętra wodono śne o znaczeniu u żytkowym: czwartorz ędowe, neoge ńskie i paleoge ńskie. Najlepiej rozpoznane s ą warunki hydrogeologiczne czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego, z uwagi na jego wykorzystywanie przez wi ększo ść studni zlokalizowanych na terenie gminy. Studnie bazuj ące na wodach neogenu i paleogenu grupuj ą si ę w rejonie Iławy. Na omawianym terenie wyró żni ć mo żna cztery wyra źne czwartorz ędowe poziomy wodono śne, których rozprzestrzenienie, zarówno w pionie jak i w poziomie jest bardzo zró żnicowane. Pierwszy u żytkowy poziom wodono śny wyst ępuje w dolinie Drw ęcy i Liwy oraz w dolinach ich wi ększych dopływów oraz na obszarze sandru iławskiego. Poziom nie jest izolowany od powierzchni. Zwierciadło wody ma charakter swobodny. Mi ąż szo ść osadów wodono śnych jest zmienna i nie przekracza na ogół 20 m. Wydajno ści uzyskiwane z pojedynczych otworów dochodz ą ponad 100 m 3/h. W dolinach rzek poziom ten cz ęsto ma bezpo średni kontakt z głównym u żytkowym poziomem wodono śnym. Główny użytkowy poziom wodono śny na terenie Gminy zwi ązany jest z osadami interglacjału eemskiego. Poziom ten wyst ępuje praktycznie na całym obszarze gminy do gł ęboko ści ok. 20 - 40 m i jest na ogół dobrze izolowany. Zmienna mi ąż szo ść głównego u żytkowego poziomu wodono śnego waha si ę w granicach od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. Wydajno ści pojedynczych otworów studziennych mieszcz ą si ę w granicach 30-70 m 3/h. Jednak że spotyka si ę tak że obszary, gdzie wydajno ść otworów jest znacznie ni ższa i waha si ę od 10 do 30 m 3/h oraz takie, gdzie wydajno ść waha si ę w granicach 70-120 m 3/h. Du że znaczenie u żytkowe na omawianym terenie ma powszechnie ujmowany do eksploatacji poziom wodono śny, który tworz ą osady akumulacji rzecznej reprezentowane przez piaski i żwiry rzeczne interglacjału mazowieckiego. Mi ąż szo ść osadów wodono śnych jest zmienna i waha si ę od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. Wydajno ści

Strona 12

uzyskiwane z otworów mieszcz ą si ę w granicach od 3 do 155 m 3/h. Poziom jest dobrze izolowany. Najgł ębszy z poziomów wodono śnych zwi ązany jest z seri ą osadów piaszczysto-wirowych interglacjału podlaskiego. S ą słabo rozpoznane, gdy ż zalegaj ą gł ęboko (na gł ęboko ści poni żej 160 m) i s ą rzadko ujmowane do eksploatacji. Neoge ńskie pi ętro wodono śne pliocen - wody w tych osadach zostały rozpoznane tylko lokalnie na obszarze Pojezierza Brodnickiego. Wyst ępuj ą one w piaskach drobnoziarnistych zanieczyszczonych pyłem w ęgla brunatnego. Zwierciadło wody stabilizuje si ę na rz ędnych od 70 do 116 m n.p.m. Wydajno ści uzyskiwane z otworów s ą niewielkie i na ogół nie przekraczaj ą kilkunastu m 3/h, przy depresji ok. 35 m. miocen – mi ąż szo ść warstwy wodono śnej tego poziomu najcz ęś ciej wynosi od kilkunastu do 35 m, a wodoprzewodno ść 20 do 1000 m2/d, jednak najcz ęś ciej nie przekracza 100 m 2/d. Współczynnik filtracji przyjmuje warto ści typowe dla piasków drobnoziarnistych lub pylastych, tj. od 0,12 do 65 m/d. Uzyskane wydajno ści na ogół s ą niewielkie i nie przekraczaj ą 30 m 3/h. W rejonie pogrzebanych rynien wodono śne osady miocenu kontaktuj ą si ę z poziomami plejstocenu (czwartorz ęd). W miejscu tych mi ąż szo ści czwartorz ędowo-mioce ńskiego poziomu wodono śnego s ą zacznie wi ększe i przekraczaj ą 40 m. Paleoge ńskie pi ętro wodono śne – zostało stwierdzone tylko lokalnie w rejonie Iławy. Warstw ę wodono śną stanowi ą utwory paleocenu, eocenu i oligocenu. Mi ąż szo ść utworów wodono śnych w rejonie Iławy wynosi do 97 m. Współczynnik filtracji zawiera si ę w szerokim przedziale od kilku do 85 m/d, natomiast średnia przewodno ść wynosi 200 m2/d. Najwi ększe wydajno ści otworów studziennych dochodz ą do ponad 100 m 3/h. Znaczna cz ęść gminy Iława zlokalizowana jest w zasi ęgu mi ędzymorenowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP - 210 Iława. Zbiornik ten usytuowany jest w strukturach wodono śnych Pojezierza Iławskiego. Jego powierzchnia wynosi 1159 km2, a zasoby dyspozycyjne zostały oszacowane w wysoko ści 4000 m3/h (96 tys. m3/d). Zbiornik ten posiada szczegółow ą dokumentacj ę hydrogeologiczn ą, w której proponuje si ę obj ąć stref ą ochronn ą powierzchni ę ok. 876 km 2 ze wzgl ędu na jego cz ęś ciow ą izolacj ę.

Strona 13

RYS 5. Mapa zasi ęgu obszaru GZWP 210 Zbiornik Iławski na tle granic administracyjnych gminy Iława - http://epsh.pgi.gov.pl/epsh

W odniesieniu do jednolitych cz ęś ci wód podziemnych - ramowa Dyrektywa Wodna wprowadziła poj ęcie jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd), przez które rozumie si ę okre ślon ą obj ęto ść wód podziemnych w obr ębie warstwy wodono śnej lub zespołu warstw wodono śnych. Jednolite cz ęś ci wód s ą obj ęte monitoringiem, prowadzonym przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny oraz wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Celem bada ń jako ści wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód podziemnych, okre ślenie trendów zmian oraz sygnalizacja zagro żeń w skali kraju na potrzeby zarz ądzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczno ści podejmowanych działa ń ochronnych. Według podziału Polski na jednolite częś ci wód, Gmina Iława poło żona jest głównie na terenie JCWPd o numerze 40, niewielki jej fragment obejmuje JCWPd 32. Obszar JCWPd 32 obejmuje zlewnie Liwy i Nogatu. Główne poziomy wodono śne wyst ępuj ą w utworach mi ędzymorenowych. Tylko w zachodniej cz ęś ci obszaru stwierdzono wody szczelinowe w osadach w ęglanowych kredy górnej (paleocenu). Obszar JCWPd 40 obejmuje zlewnie Drw ęcy i Osy. Z uwagi na rozległo ść JCWPd obejmuje on ro żne jednostki morfologiczne i hydrogeologiczne. W zwi ązku z czym wyst ępowanie wód podziemnych i warunki hydrogeologiczne s ą tak że zró żnicowane. System wodono śny jest wielopi ętrowy; obok poziomów mi ędzymorenowych obecne s ą równie ż warstwy wodono śne miocenu, oligocenu i paleocenu. W południowo - zachodniej

Strona 14

cz ęś ci obszaru wody podziemne wyst ępuj ą równie ż w osadach kredy. Główne obszary zasilania systemu wodono śnego znajduj ą si ę w północnej i wschodniej cz ęś ci JCWPd.1

2.4 Jako ść wód powierzchniowych i podziemnych na terenie Gminy Iława

Podstawowymi kierunkami środowiskowymi w odniesieniu do jednolitych cz ęś ci wód podziemnych jest utrzymanie lub poprawa ich jako ści w celu zachowania dobrego stanu ilo ściowego oraz chemicznego. Znacz ący wpływ na jako ść i ilo ść wód podziemnych w regionie wywiera zarówno ukształtowanie terenu, jak i urbanizacja, skoncentrowany przemysł, nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa oraz gospodarka odpadami. Wody podziemne w porównaniu z wodami powierzchniowymi ulegaj ą przeobra żeniom antropogenicznym w niewielkim stopniu. Do głównych czynników wpływaj ących na pogorszenie stanu wód podziemnych nale ży eutrofizacja powierzchniowych warstw litosfery, zwi ązana z nadmiernym nawo żeniem i intensyfikacj ą gospodarki rolnej. Spływaj ące zwi ązki azotu (amonowego, azotynowego) przenikaj ą zwłaszcza do płycej poło żonych zasobów wód podziemnych powoduj ąc ich degradacj ę. W latach 2011 - 2015 na terenie Gminy Iława Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska nie prowadził pomiarów w zakresie monitoringu wód podziemnych.

2.5 Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy Flora Naturalne zbiorowiska ro ślinne s ą odbiciem całokształtu warunków geograficznych, a wi ęc klimatu, stosunków wodnych i troficzno ści podło ża. Uzupełnieniem zespołów ro ślinno ści naturalnej jest urz ądzona ro ślinno ść parków, cmentarzy, ogrodów działkowych oraz liczne zadrzewienia przywodne, śródpolne i przydro żne. W otwartym krajobrazie rolniczej cz ęś ci Gminy pełni ona nie tylko funkcj ę krajobrazowo-estetyczn ą, ale tak że ekologiczn ą, korzystnie wpływaj ąc na mikroklimat oraz walory u żytkowe środowiska rolniczego. Szczególnie znacz ącym elementem środowiska, zarówno na tle województwa jak i Gminy Iława, s ą lasy. Spełniaj ą one wielorakie funkcje: środowiskotwórcze, krajobrazowe, ochronne, społeczne - przyczyniaj ąc si ę do zachowania równowagi ekologicznej w obr ębie Gminy. W uszczegółowieniu funkcje lasu kształtuj ą si ę nast ępuj ąco: ‹ retencjonowanie wody i łagodzenie ekstremalnych stanów przepływu wód powierzchniowych i gruntowych, ‹ przeciwdziałanie degradacji i erozji gleb oraz stepowienia krajobrazu, ‹ wi ązanie dwutlenku w ęgla i gazów przemysłowych z powietrza, wody i gleby oraz neutralizacja ich negatywnego działania,

Strona 15

‹ korzystna modyfikacja warunków hydrologicznych i topoklimatycznych na terenach rolniczych, ‹ zachowanie zasobów genowych fauny i flory oraz przywracanie bioró żnorodno ści i naturalno ści krajobrazu, ‹ tworzenie mo żliwo ści wypoczynku oraz poprawy warunków życia dla ludno ści Gminy.

Najwi ększe kompleksy le śne zlokalizowane s ą: w północnej cz ęś ci gminy, po zachodniej stronie jez. Jeziorak, w południowej cz ęś ci gminy, po wschodniej stronie jez. Kara ś. Gospodarka leśna prowadzona jest w oparciu o zasady: ‹ powszechnej ochrony lasów; ‹ trwało ści utrzymania lasów; ‹ ci ągło ści i zrównowa żonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów; ‹ powi ększania zasobów le śnych.

Główny kompleks le śny jest cz ęś ci ą masywu le śnego o powierzchni ponad 20 tys. ha, zwanego Lasami Iławskimi. Zajmuje północn ą i południow ą cz ęść gminy z przew ęż eniem w pobli żu miasta Iławy. W śród typów siedliskowych lasu dominuj ą lasy borowe, a w śród nich bór mieszany świe ży. Wielogatunkowe lasy mieszane gminy Iława maj ą pod wzgl ędem geobotanicznym du że znaczenie, bowiem zbiorowiska źródliskowe i łęgowe zmieniaj ą tu swój charakter i nabywaj ą nowe cechy boru mieszanego. Podstawowym komponentem lasów jest sosna, dominuj ąca w śród powierzchni le śnej. Najcz ęś ciej wyst ępuj ącymi gatunkami lasów mieszanych s ą: buk, sosna, d ąb, klon, brzoza i lipa drobnolistna. Najliczniej wśród nich reprezentowany jest przej ściowy typ lasu mieszanego, wyst ępuj ący płatami na północ od Iławy, na północ od S ąp i mi ędzy jeziorami Ł ąckim i Radomno. Na północ od jez. Kara ś dominuj ą siedliska wilgotne i bagienne, które w kompleksie Lasów Iławskich zajmują te ż do ść znaczne powierzchnie. Du że powierzchnie le śne obj ęte s ą statusem lasów ochronnych. S ą to głównie lasy wodochronne, a tak że ostoje zwierzyny. Przewa żaj ąca cz ęść kompleksu le śnego na terenie gminy obj ęta jest ochron ą krajobrazow ą, w tym cz ęść północna obj ęta jest granicami Iławskiego Parku Krajobrazowego. Lesisto ść Gminy wynosi 44%. Obszary le śne gminy Iława znajduj ą si ę pod nadzorem dwóch nadle śnictw: nadle śnictwa Iława i nadle śnictwa Susz. Wła ściciele lasów, dla zapewnienia ich powszechnej ochrony, obowi ązani s ą do kształtowania równowagi w ekosystemach le śnych, podnoszenia naturalnej odporno ści drzewostanów, a zwłaszcza do wykonywania zabiegów profilaktycznych, zapobiegaj ących zagro żeniom po żarami; tak że do wykrywania i zwalczania szkodliwych organizmów oraz ochrony gleby i wód le śnych.

Wa żną rol ę w systemie ekologicznym Gminy oprócz lasów, spełnia ro ślinno ść niele śna: ziele ń śródpolna, parkowa, pałacowo-dworska oraz cmentarna. Zadrzewienia

Strona 16

śródpolne, szczególnie o charakterze pasowym, przydro żne i przywodne pełni ą rol ę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicaj ą krajobraz Gminy, podnosz ą walory estetyczno-krajobrazowe. Zadrzewienia tworz ą pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupienia nie b ędące zbiorowiskami le śnymi. Na terenie Gminy zespoły zadrzewie ń przybieraj ą nast ępuj ące formy: ‹ zadrzewienia prywatne - wzdłu ż obiektów prywatnych, ‹ zadrzewienia przydro żne - ci ągn ą si ę liniowo wzdłu ż tras komunikacyjnych, ‹ zadrzewienia śródpolne - rozpraszaj ą si ę mozaikowo w obr ębie terenów rolnych, ‹ zadrzewienia przyzagrodowe - pokrywaj ą tereny towarzysz ące zabudowie zagrodowej i jednorodzinnej w poszczególnych miejscowo ściach wiejskich, ‹ zadrzewienia pozostałe – wypełniaj ą powierzchnie parków wiejskich i podworskich, skwerów, cmentarzy oraz innych form zieleni urz ądzonej.

Z ekologicznego punktu widzenia zadrzewienia wspólnie z lasami to naturalne „bufory środowiskowe” wspieraj ące stabilno ść krajobrazu. W obr ębia Gminy pełni ą one wiele zró żnicowanych środowiskowych funkcji: ‹ zwi ększaj ą wodn ą retencyjno ść krajobrazu, ‹ ograniczaj ą ewapotranspiracj ę gruntów ornych, ‹ chroni ą zlewnie źródłowe, ‹ przeciwdziałaj ą wodnej i wietrznej erozji gleby, ‹ chroni ą czysto ść wód powierzchniowych, ‹ chroni ą przed zanieczyszczeniami pochodz ącymi z komunikacji drogowej, ‹ zapobiegaj ą tworzeniu si ę zasp śnie żnych na szlakach komunikacyjnych, ‹ wzmagaj ą naturalny opór środowiska przeciw szkodnikom ro ślin uprawnych, ‹ zapewniaj ą warunki bytowania okre ślonych gatunków ro ślin i zwierz ąt, umo żliwiaj ąc ich dalsze rozprzestrzenianie si ę, ‹ poprawiaj ą warunki klimatyczno – higieniczne i ekologiczne w obr ębie terenów zabudowanych, ‹ zwi ększaj ą turystyczno - wypoczynkow ą atrakcyjno ść terenu.

Obszar "Aleje Pojezierza Iławskiego" obejmuje sie ć alei przydro żnych i zadrzewie ń (w tym parków wiejskich) w krajobrazie rolniczym środkowej cz ęś ci Pojezierza Iławskiego. W skład obszaru "Aleje Pojezierza Iławskiego" wchodz ą liczne otoczone alejami odcinki dróg gruntowych, w szczególno ści s ą to drogi ł ącz ące dawne maj ątki ziemskie w okolicach Kamie ńca, Szymbarku i Gardzienia. Aleje te wyst ępuj ą zarówno przy gruntowych drogach śródpolnych, jak i asfaltowych. Najcz ęś ciej wyst ępuj ącym gatunkiem drzewa w alejach jest lipa (w wi ększo ści drobnolistna Tilia cordata), stanowi ąca ok. 52% wszystkich drzew. Znaczny jest tak że udział jesionu wyniosłego (ok. 11%), klonu zwyczajnego (ok. 10%) i dębu szypułkowego (ok. 10%). Pozostałe gatunki stanowi ą ł ącznie 17% drzew. Aleje Pojezierza Iławskiego, oprócz walorów przyrodniczych, maj ą du że znaczenie jako godne zachowania świadectwo historii. W Szymbarku znajduj ą si ę ruiny zamku biskupów pomeza ńskich, otoczone naturalistycznymi zało żeniami parkowymi o wyra źnie zaznaczonym układzie

Strona 17

przestrzennym w formie alei i szpalerów z du żą ilo ści ą drzew starych. Niedaleko zamku ro śnie sosnowa pomnikowa "Aleja Napoleo ńska", która liczy ok. 90 drzew o obwodach pni od 50 do 380 cm. Cz ęść alei jest pozostało ści ą historycznej drogi Via Regia - szczególnie odcinki ł ącz ące dawne maj ątki ziemskie. Fauna Na terenie Lasów Iławskich wyst ępuje wyj ątkowo du ża ilo ść gatunków zwierz ąt rzadkich i obj ętych ochron ą. Spo śród wielu gatunków warto zwróci ć uwag ę na: • z chrz ąszczy: t ęcznik liszkarz, pachn ąca d ębowa; • z motyli: pa ź królowej, czerwo ńczyk nieparka; • z wa żek: zalotka białoczelna, straszka północna, żagnica zielona, żagnica torfowcowi – nale ży zwróci ć uwag ę na fakt, że na terenie Lasów Iławskich stwierdzono wyst ępowania 45 gatunków wa żek co czyni ten obszar jedną z najwi ększych ostoi wa żek w północnej cz ęś ci Polski; • z płazów: ropucha szara, kumak nizinny, traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, ropucha zielona, grzebiuszka ziemna; • z gadów spotykamy: padalca zwyczajnego, jaszczurk ę żyworodna, żmij ę zygzakowat ą, zaskro ńca zwyczajnego, • z ptaków: na badanym obszarze stwierdzono wyst ępowania 135 gatunków ptaków obj ętych ochron ą z czego 29 gatunków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej 79/409/EWG – bąk, b ączek, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, rybitwa rzeczna, rybitwa czarna, jarz ębata, lelek, zimorodek, kilka gatunków dzi ęcioła – średni, czarny, zielonosiwy, orlik krzykliwy, bielik, błotniak stawowy, żuraw, derkacz, kropiatka, rybołów, muchołówka białoszyja, muchołówka mała, g ąsiorek oraz wiele innych – W okresie l ęgowym obszar Lasów Iławskich zasiedla; rybołów – co najmniej 2% - 3% populacji krajowej (PCK – Polska Czerwona Ksi ęga), bielik – co najmniej 2 % populacji krajowe (PCK), g ągoł – co najmniej 2% populacji krajowej (PCK), co najmniej 1 % populacji – kani czarnej, kani rudej, podgorzałki, podró żniczka, trzmielojada. Na terenie „Lasów Iławskich ochron ą strefow ą obj ęto 6 bytuj ących gatunków ptaków: kania ruda, kania czarna, bielik, orlik krzykliwy, rybołów, bocian czarny. Celem niniejszego dokumentu nie jest wskazywani konkretnych stanowisk wyst ępowania gatunków ptaków obj ętych ochrona prawn ą. Ekofizjografia jest dokumentem ogólnodost ępnym i mogłaby si ę sta ć źródłem wiedzy o stanowiskach gatunków chronionych co wi ązałoby si ę z mo żliwo ści ich dewastacji (z zało żeń ochrony miejsca te nie powinny by ć wskazywane – czasem nawet ch ęć zobaczenia zwierz ąt w dobrej wierze jest czynnikiem znacz ącego negatywnego oddziaływania). Tak wi ęc po zapoznaniu si ę z wynikami prac waloryzacji przyrodniczych wykonanych dla badanego terenu oraz terenów s ąsiednich stwierdza si ę, że;

Strona 18

• teren bada ń poło żony jest w rewirze 1 pary bociana czarnego, 1 pary kani czarnej oraz 750 m od jednej strefy gniazdowania, 1 km od drugiej strefy gniazdowania, 1,5 km od trzeciej strefy gniazdowania, rewirze 1 pary bielika i 1 km od jednej strefy gniazdowania, rewirze 1 pary błotniaka stawowego oraz 1 km do jednej strefy gniazdowania i 1,5 km od drugiej strefy gniazdowania; • na podstawie wyci ągu z wykazu stref ochronnych dla Nadle śnictwa Susz i Iława; o w odległo ści 2,5 km od obszaru bada ń znajduj ą si ę; ° 4 strefy ochronne rozrodu ptaków drapie żnych: Kani czarnej – Nadle śnictwo Susz, Le śnictwo Ro żek, ° 3 strefy ochrony Bielika – 1 strefa Nadle śnictwo Susz, Le śnictwo Ro żek, 2 strefy Nadle śnictwo Iława, Le śnictwo Gardyny ° oraz dwa stanowiska błotniaka stawowego Nadle śnictwo Susz, Le śnictwo Ro żek, Nadle śnictwo Iława, Le śnictwo Gardyny.

A terenie „Lasów Iławskich” spotka ć mo żna równie ż 32 gatunki ssaków – z gatunków chronionych warto wymieni ć: wydr ę, bobra europejskiego, kilka gatunków nietoperzy: Mopek i Nocek łydkowłosy.

Spo śród ptactwa nale ży wymieni ć podstawowe gatunki, których obecno ść na terenie bada ń lub w bliskim s ąsiedztwie jest bezsporna:

Białorzytka Oenanthe oenanthe Kruk Corvus corax Bocian biały Ciconia ciconia Krzy żówka Anas platyrhynchos Bogatka Parus major Kukułka Cuculus canorus Cierniówka Sylvia communis Kwiczoł Turdus pilaris Czajka Vanellus vanellus Lerka Lullula arborea Czarnogłówka Poecile montanus Łab ędź niemy Cygnus olor Dymówka Hirundo rustica Łozówka Acrocephalus palustris Dudek Upupa epops Makol ągwa Carduelis cannabina Dzi ęcioł du ży Dendrocopos major Mazurek Passer montanus Dzi ęciołek Dendrocopos minor Modraszka Parus caeruleus Dzwoniec Carduelis chloris Muchołówka szara Muscicapa striata Gawron Corvus frugilegus Myszołów Buteo buteo Gajówka Sylvia borin Oknówka Delichon urbicum Gąsiorek Lanius collurio Paszkot Turdus viscivorus Grzywacz Columba palumbus Pełzacz le śny Certhia familiaris Jerzyk Apus apus Piecuszek Phylloscopus trochilus Kapturka Sylvia atricapilla Pieg ża Sylvia curruca Kawka Corvus monedula Pierwiosnek Phylloscopus collybita Kopciuszek P hoenicurus ochruros Pleszka Phoenicurus phoenicurus Kos Turdus merula

Strona 19

Wpływ człowieka na świat zwierz ąt jest przewa żnie negatywny, ale przy braku wi ększej ingerencji lub wykorzystaniu terenu bada ń w formie obecnej, fauna regionu nie ucierpi w stopniu znacz ącym.

2.6 Obszary chronione Na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627, z pó źn. zm.) formami ochrony przyrody s ą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, u żytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo- krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów.

Na obszarze Gminy Iława wyró żnia si ę nast ępuj ące formy ochrony przyrody: ‹ obszary Natura 2000, ‹ rezerwaty przyrody, ‹ parki krajobrazowe, ‹ obszary chronionego krajobrazu, ‹ pomniki przyrody, ‹ użytki ekologiczne. ‹ Sie ć Natura 2000 Rodzajem ochrony przyrody na terenie Gminy jest Natura 2000, która została powołana na mocy postanowie ń Dyrektywy 92/43/EWG (tzw. siedliskowej lub Habitatowej),a wcze śniej Dyrektywy 17/409/EWG (tzw. Ptasiej). W wy żej wymienionych dyrektywach pa ństwa członkowskie Unii Europejskiej zobowi ązały si ę utworzy ć do ko ńca 2004 roku sieci obszarów chronionych. Poj ęcie oraz zasady tworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 wprowadza Dyrektywa Siedliskowa, jednak cz ęść unormowa ń (dotycz ących zasad wybierania do ochrony siedlisk wa żnych dla ptaków) jest tak że zawarta w Dyrektywie Ptasiej. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, NATURA 2000 jest to spójna Europejska Sie ć Ekologiczna która obejmuje: ‹ Specjalne obszary ochrony (SOO) Obszary wyznaczane, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagro żonych wygini ęciem gatunków ro ślin lub zwierz ąt lub w celu odtworzenia wła ściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub wła ściwego stanu ochrony tych gatunków. ‹ Obszary specjalnej ochrony (OSO) Obszary wyznaczane, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji dziko wyst ępuj ących ptaków jednego lub wielu gatunków, w których granicach ptaki maj ą korzystne warunki bytowania w ci ągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju.

Realizacja Europejskiej Ekologicznej Sieci NATURA 2000 ma w sposób ci ągły umo żliwia ć przekazywanie dziedzictwa przyrodniczego dla przyszłych pokole ń poprzez zachowanie w stanie naturalnym lub zbli żonym do naturalnego obszarów charakteryzuj ących si ę wyst ępowaniem warto ściowych przyrodniczo siedlisk oraz rzadkich ro ślin i zwierz ąt. Takie obszary nazwano w programie ostojami. Ochrona obszaru w ramach sieci NATURA 2000 nie wyklucza jego gospodarczego wykorzystania. Jednak że

ka żdy plan lub przedsi ęwzi ęcie, które mo że w istotny sposób oddziaływa ć na obiekt wchodz ący w skład sieci, musi podlega ć ocenie oddziaływania jego skutków na ochron ę obiektu. Zgoda na działania szkodz ące obiektowi mo że by ć wyra żona wył ącznie w okre ślonych przypadkach i pod warunkiem zrekompensowania szkód w innym miejscu (w celu zapewnienia spójno ści sieci). Kraje członkowskie współfinansuj ą ochron ę obszarów Natury 2000. Dyrektywa zawiera zasady tego finansowania. Stan chronionych siedlisk i gatunków, a tak że sytuacja na obszarach wchodz ących w skład sieci, są monitorowane. Dyrektywa przewiduje równie ż procedur ę rezygnacji z uznawania danego obszaru za ostoj ę wchodz ącą w skład sieci, je śli na skutek naturalnych procesów utraci chronione warto ści. Poni żej opisano obszary Natura 2000 zlokalizowane na terenie Gminy Iława.

RYS 6. Mapa obszarów NATURA 2000 na tle granic administracyjnych gminy Iława - obszary SOO.

SOO - Aleje Pojezierza Iławskiego PLH280051 Obszar "Aleje Pojezierza Iławskiego" obejmuje sie ć alei przydro żnych i zadrzewie ń (w tym parków wiejskich) w krajobrazie rolniczym środkowej cz ęś ci Pojezierza Iławskiego, obejmuj ącą - w świetle obecnej wiedzy - jedno z wi ększych skupisk drzew zasiedlonych przez pachnic ę d ębow ą Osmoderma eremita w skali Polski. W skład obszaru "Aleje Pojezierza Iławskiego" wchodz ą liczne otoczone alejami odcinki dróg gruntowych, w szczególno ści s ą to drogi ł ącz ące dawne maj ątki ziemskie w okolicach Kamie ńca, Szymbarku i Gardzienia. Ponadto, ci ągło ść środowisk pachnicy jest zapewniona dzi ęki wł ączeniu alei do pasów drogowych dróg wojewódzkich nr 515, 520 i 521 oraz kilku

Strona | 21

odcinków dróg powiatowych. Aleje te wyst ępuj ą zarówno przy gruntowych drogach śródpolnych, jak i asfaltowych. Najcz ęś ciej wyst ępuj ącym gatunkiem drzewa w alejach jest lipa (w wi ększo ści drobnolistna Tilia cordata), stanowi ąca ok. 52% wszystkich drzew. Znaczny jest tak że udział jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior (ok. 11%), klonu zwyczajnego Acer platanoides (ok. 10%) i d ębu szypułkowego Quercus robur (ok. 10%). Pozostałe gatunki stanowi ą ł ącznie 17% drzew. Wi ększo ść poboczy dróg przy drogach gruntowych w ci ągu sezonu wegetacyjnego nie jest koszona, co sprawia, że w terenie zdominowanym przez grunty orne stanowi ą one wa żne refugium bezkr ęgowców. Cz ęść alei jest pozostało ści ą historycznej drogi Via Regia - szczególnie odcinki ł ącz ące dawne maj ątki ziemskie. Sie ć alei i zadrzewie ń na Pojezierzu Iławskim stanowi jedn ą z wa żniejszych w skali kraju ostoi pachnicy dębowej Osmoderma eremita, gatunku priorytetowego wymienionego w Zał ączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz znacz ącą ostoj ą organizmów saproksylicznych, spo śród których tylko chrz ąszcze były przedmiotem wst ępnego rozpoznania. Odnotowano wyst ępowanie co najmniej 23 gatunków chrz ąszczy rzadkich w Polsce b ądź uwzgl ędnionych na krajowej li ście gatunków zagro żonych, w tym 4 gatunki chronione (oprócz pachnicy d ębowej Osmoderma eremita, tak że ciołek matowy Dorcus parellelipipedus, t ęgosz rdzawy Elater ferrugineus i kusak Velleius dilatatus). Na podkre ślenie zasługuje liczne wyst ępowanie na dwu stanowiskach t ęgosza rdzawego Elater ferrugineus, najwi ększego krajowego przedstawiciela chrz ąszczy z rodziny spr ęż ykowatych. Gatunek ten obj ęty jest ochron ą gatunkow ą, a tak że został wł ączony do Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt i znalazł si ę na czerwonej li ście gatunków zagro żonych z kategori ą VU. Larwa t ęgosza zasiedla dziuple drzew, b ędąc wyspecjalizowanym drapie żnikiem poluj ącym na du że larwy chrz ąszczy z rodziny Cetoniidae, w tym larwy pachnicy d ębowej. Obecno ść Elater ferrugineus dowodzi, że populacja pachnicy jest na tym terenie liczna. Próchnowiska w dziuplach drzew s ą wykorzystywane jako miejsca inkubacji jaj przez zaskro ńce Natrix natrix. Bogata flora porostów nadrzewnych, w śród których notowano gatunki chronione tj. odno życa jesionowa Ramalina fraxinea i mąkla tarniowa Evernia prunasti. Aleje maj ą tak że wa żne znaczenie w kształtowaniu krajobrazu. Krzaczaste zaro śla wzdłu ż dróg stanowi ą wa żne miejsca l ęgowe dla dwóch gatunków ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG (g ąsiorek Lanius collurio, jarz ębatka Sylvia nissoria).

SOO Dolina Drw ęcy PLH280001 Dolina Drw ęcy pełniła funkcj ę płytkiej doliny marginalnej w subfazie kraje ńsko - wąbrzeskiej i stanowiła drog ę odpływu glacjofluwialnego z sandrów fazy pomorskiej. Piaski zakonserwowały bryły martwego lodu w rynnach z kujawsko - dobrzy ńskiej subfazy zlodowacenia wi śla ńskiego, wytopione dopiero w holocenie ju ż po pogł ębieniu doliny, wskutek czego na jej tarasach pojawiły si ę jeziora i zagł ębienia bezodpływowe. Wyst ępuj ące w dorzeczu cieki wodne płyn ą gł ęboko wyci ętymi rynnami lub dolinami polodowcowymi. Natomiast gł ębsze rynny polodowcowe s ą naturalnymi zbiornikami wodnymi. Dominuj ące formy rze źby terenu to faliste moreny denne, ci ągi moren czołowych, równiny sandrowe oraz rynny polodowcowe. Znaczne urozmaicenie tego terenu stwarzaj ą ró żnego kształtu obni żenia dochodz ące do 40 m gł ęboko ści. Najwi ększe skupisko kemów i ozów wyst ępuje pomi ędzy Kowalewem Pomorskim, a Golubiem - Dobrzyniem oraz na południe od tych miejscowo ści. Sandry i terasy sandrowe wyst ępuj ą Strona | 22

głównie w północnowschodniej cz ęś ci dorzecza oraz w pasie Iława - Nowe Miasto Lubawskie - Jabłonowo Pomorskie. Powierzchnia dorzecza Drw ęcy wynosi ponad 5690 km 2. Rzeka Drw ęca bierze swój pocz ątek u podnó ża wzgórz Dylewskich (Czarci Jar), ze źródeł znajduj ących si ę na wysoko ści 191 m n.p.m. w okolicach wsi Drw ęca. Uchodzi do Wisły w km 728,400 w miejscowo ści Złotoria k. Torunia (wys. 36,6 m n.p.m.). Całkowita długo ść cieku wynosi ponad 200 km (wg ró żnych źródeł). Główne dopływy lewostronne: Grabiczek, Gizela, Elszka, Wel, Brynica, Rypienica, Struga Dobrzy ńska, Ruziec, Jordan; prawostronne: Iławka, Skarlanka, Struga Brodnicka, Struga Kujawska, Struga W ąbrzeska, Struga Kowalewska, Struga Rychnowska; Kanał Ostródzko-Elbl ąski. Dopływy uj ęte w granicach obszaru Natura 2000 Dolina Drw ęcy to: Grabiczek (19,5 km), Dylewka (14,9 km), Poburzanka (3,5 km), Gizela (9,5 km), Iławka (7,6 km), Wólka (6,6km), Wel (14,6 km). Obszar dorzecza Drw ęcy ukształtowany został podczas zlodowacenia wistulia ńskiego - stadium pozna ńskiego. Obszar zlewni pokrywa w wi ększo ści pas moreny dennej z licznymi pagórkami i wzgórzami morenowymi. Dominuj ącymi pod wzgl ędem wysoko ści formami s ą moreny Garbu Lubawskiego, osi ągaj ące wysoko ść 312 m n.p.m. Sie ć rzeczna na terenie moreny dennej jest słabo rozwini ęta. Niektóre cieki wykorzystuj ące naturalne obni żenia wytopiskowe, nie maj ą poł ączenia z podstawow ą sieci ą rzeczn ą. Natomiast na powierzchni sandrów i wy ższych teras rzecznych cieki s ą rzadko ści ą (IMiGW 2011). Ogółem w całym dorzeczu wyst ępuje 676 cieków stałych i okresowych (dominuj ą cieki krótkie i okresowe), a średnia g ęsto ść sieci rzecznej wynosi 0,47 km/km 2 (na podstawie Po źniak 1976). Obszar Natura 2000, zlokalizowany w granicach województw kujawsko - pomorskiego i warmińsko-mazurskiego, charakteryzuje si ę du żym urozmaiceniem warunków hipsometrycznych. Najwy ższy punkt (312 m n.p.m.) znajduje si ę na Górze Dylewskiej, a najni ższy w uj ściu Drw ęcy do Wisły ( średnio ok. 36,6 m n.p.m.). Do głównych form rze źby terenu nale żą m.in. moreny czołowe, moreny denne oraz gł ęboko wci ęte rynny subglacjalne. Wysoko ść stromych zboczy rynien subglacjalnych przekracza w wielu miejscach 50 m. Rynny te s ą wykorzystywane przez dopływy Drw ęcy (m.in. Ruziec, Rypienic ę, Wel), cz ęsto te ż wyst ępuj ą w nich jeziora. Du że nachylenia terenu stwarzaj ą zagro żenia wynikaj ące z silnej erozji (na podstawie Churski 1973). Licznie wyst ępuj ą tak że inne formy charakterystyczne dla obszarów młodoglacjalnych, w tym m.in. drumliny (na podstawie Wysota 1993). Dominuj ące formy rze źby terenu to faliste moreny denne, ci ągi moren czołowych, równiny sandrowe oraz rynny polodowcowe. Znaczne urozmaicenie tego terenu stwarzaj ą ró żnego kształtu obni żenia dochodz ące do 40 m gł ęboko ści. Dna tych obni żeń i rynien wypełniaj ą wody jezior i torfowisk, niektóre z nich wykorzystuj ą rzeki. Wi ększo ść jezior zgrupowana jest w okolicach Iławy i Ostródy. Na Drw ęcy prowadzone s ą działania z zakresu restytucji jesiotra bałtyckiego, realizowane przez Okr ęg PZW w Toruniu (http://www.pzw.torun.pl/). Na Drw ęcy funkcjonuje obecnie 6 obr ębów ochronnych ryb, zgodnie z rozporz ądzeniem Nr 32/2005 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 pa ździernika 2005 r. w sprawie ustanowienia obr ębów ochronnych ryb (Dz. Urz. Woj. Kuj.-Pom. Nr 118, poz. 2029). Rzeka Drw ęca z uwagi na swój charakter stanowi korytarz ekologiczny, wykorzystywany w szczególno ści przez gatunki ryb i minogów. Dolina rzeki Drw ęcy stanowi ponadto korytarz migracji zwierz ąt, w tym ptaków (w szczególno ści gatunków będących przedmiotami ochrony obszaru specjalnej ochrony ptaków Bagienna Dolina Drw ęcy PLB040002). Obszar Natura 2000 Dolina Drw ęcy znajduje si ę równie ż w Strona | 23

granicach korytarzy ekologicznych o znaczeniu ponadlokalnym (wyznaczonych przez Zakład Bada ń Ssaków PAN), wykorzystywanych przez du że ssaki. Nale ży j ą traktowa ć jako ekosystem przyrodniczy o znaczeniu ponadregionalnym. Drw ęca i jej dorzecze obj ęte jest krajowym programem restytucji ryb w ędrownych, za ś rzeka Wel jest wymieniana jako jeden z głównych cieków dorzecza Drw ęcy o walorach kwalifikuj ących j ą jako podstawowe tarlisko anadromicznych ryb w ędrownych i siedlisko ryb pr ądolubnych, b ędących w sferze zainteresowania Unii Europejskiej. Obszar stanowi cenny zasób zró żnicowanych siedlisk dla gatunków zwierz ąt rzadkich i poddanych ochronie zwi ązanych ze środowiskiem wodnym – wyst ępuj ą tu liczne i zró żnicowane siedliska przyrodnicze wymienione w Zał ączniku I Dyrektywy Siedliskowej, a tak że gatunki ro ślin i zwierz ąt wymienione w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Ponadto stwierdzono obecno ść populacji rozrodczych i migruj ących gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej.

SOO Jezioro Kara ś PLH 280003 Rozległy kompleks torfowiskowo-bagienno-jeziorny znajduj ący si ę w schyłkowej fazie ewolucji jeziora. Zachodzi tu intensywny proces osadzania si ę materii organicznej pochodz ącej z podwodnych łąk ramienicowych i rdestnicowych oraz z ro ślinno ści szuwarowej. Jednocze śnie, na długim odcinku linii brzegowej, nast ępuje do środkowo odgórne narastanie rozwodnionego pła szuwaru nerecznicowo-trzcinowego ku środkowym partiom jeziora. W niektórych cz ęś ciach zbiornika tworz ą si ę liczne wyspy typu szuwarowego i zaro ślowo-szuwarowego, przyczyniaj ąc si ę z kolei do od środkowego zarastania akwenu. W rezultacie do ść szybkiego l ądowacenia jeziora, na stosunkowo niedu żym obszarze wyst ępuje szeroka gama zbiorowisk b ędących stadiami pierwotnej sukcesji. Na omawianym terenie s ą to np. specyficzne minerotroficzne mszary, szuwary lądowe, zaro śla łozowe, brzeziny i ró żne postaci olsów. Cech ą szczególn ą ro ślinno ści torfowiskowej cz ęś ci rezerwatu jest jej w pełni naturalny charakter. Na terenie obszaru stwierdzono wyst ępowanie 3 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. W jeziorze Kara ś doskonale zachowane s ą zespoły hydrofitów jeziornych, a w śród nich bardzo rzadkie zespoły ramienicowe. Spo śród buduj ących je gatunków ramienic, 7 znajduje si ę w rejestrze czerwonej ksi ęgi glonów zagro żonych w Polsce. Na terenie rezerwatu proces l ądowacenia przebiega stosunkowo szybko, a powstaj ąca ro ślinno ść torfowiskowa obejmuje szerok ą gam ę typów fitocenoz zró żnicowanych w płaszczy źnie troficznej i dynamiczno-rozwojowej. S ą one stadiami rozwojowymi kilku serii sukcesyjnych. W rezerwacie mo żemy obserwowa ć powstawanie ró żnych typów lasu - od stadiów inicjalnych do postaci dojrzewaj ących. Zbiorowiska wykazuj ą bardzo wysoki stopie ń naturalno ści, a nawet szereg cech pierwotnych. Licznie reprezentowana jest tu grupa ro ślin gin ących i zagro żonych lokalnie. Wyst ępuj ą tu 3 gatunki z Zał ącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Obszar ma równie ż du że znaczenie dla ochrony ptaków.

SOO Ostoja Iławska PLH280053 Du ży kompleks le śny (60% powierzchni zajmuj ą drzewostany ponad 40-letnie), obejmuj ący tak że tereny bagienne rozproszone po całym obszarze ostoi. Rze źba terenu została ukształtowana w czasie zlodowacenia bałtyckiego (morena czołowa, rynny polodowcowe, sandry). Wyst ępuje tu 31 jezior, o zró żnicowanej wielko ści (od 0,5 do Strona | 24

163 ha), reprezentuj ących wszystkie typy troficzne. Niektóre z nich maj ą urozmaicon ą linie brzegow ą i liczne wysepki, jak np. jezioro Jeziorak, najdłuższe jezioro rynnowe w Polsce z najwi ększ ą śródl ądow ą wysp ą Wielka Żuława. Na terenie ostoi dominuj ą drzewostany bukowe i sosnowe. W bezodpływowych zagł ębieniach terenu o wysokim poziomie wód gruntowych, rosn ą bory bagienne i lasy olszowe. Obok le śnych, wodnych, bagiennych i torfowiskowych zbiorowisk ro ślinnych wyst ępuj ą tu ró żnorodne zbiorowiska segetalne. Do ostoi zaliczono tak że małe, lecz cenne torfowisko przej ściowe we wsi Mort ąg (le żą ce w granicach województwa pomorskiego) ze wzgl ędu na stanowiska lipiennika Loesela i sierpowca błyszcz ącego oraz du żą populacj ę kruszczyka błotnego i kukułki szerokolistnej na tym terenie. Ostoja wa żna dla ochrony dobrze zachowanych siedlisk buczyny (pomorskiej i kwa śnej) na kresowych stanowiskach swojego zasi ęgu, a tak że dla gr ądów subatlantyckich. Liczne s ą tu tak że płaty ł ęgów jesionowo olszowych, borów bagiennych oraz brzezin bagiennych. Ciekawostk ą jest wyst ępowanie płatów boru chrobotkowago na wyspie Czaplak, oraz zbiorowiska wierzby rokity wyst ępuj ące na s ąsiaduj ącym półwyspie. Obszar wa żny dla ochrony bobra i wydry. Istotne populacje bezkr ęgowców w tym zalotki wi ększej i pachnicy d ębowej. Warto podkre śli ć bogat ą flor ę ro ślin naczyniowych (790 taksonów) z licznymi gatunkami rzadkimi i gin ącymi w skali Polski oraz gatunkami prawnie chronionymi (32). Na uwag ę zasługuje liczne (ponad 500 egzemplarzy) stanowisko lipiennika Loesela nad jeziorem Łab ędzim, któremu towarzyszy sierpowiec błyszcz ący.

SOO Ostoja Radomno PLH280035 Ostoja Radomno poło żona jest w du żym i zwartym kompleksie le śnym (Nadle śnictwo Iława), dwa kilometry na południe od Iławy, w otoczeniu doliny Strugi Radomno, prawego dopływu Drw ęcy. W ostoi dominuj ą zbiorowiska le śne w mozaice z jeziorami i zabagnieniami, poło żonymi w rynnach polodowcowych. Ostoja le ży w północno-wschodniej cz ęś ci Pojezierza Brodnickiego, na południowym kra ńcu sandru iławskiego. Krajobrazowo teren jest zró żnicowany, wyst ępuj ą tu pagórki i wzgórza morenowe z pojedynczymi kemami, jak i płaskie lub pofalowane sandry. Wi ększo ść terenu pokrywaj ą ubogie gleby rdzawe i bielicowe. Pierwsze utworzone s ą na utworach piaszczystych i gliniasto-piaszczystych, drugie na piaskach lu źnych wodnolodowcowych. Niewielka Struga Radomno (ok. 2 m szeroko ści) przepływa przez jeziora Lonken (Ł ąckie, Brzozy) i Radomno. Fragmentami płynie równinami biogenicznymi, rozcinaj ąc osady wapienne (gytie). Na odcinkach gł ęboko wci ętych jest zasilana licznymi wysi ękami. Jeziora w ostoi rozdzielone s ą wyniesieniami i w wi ększo ści nale żą do jezior eutroficznych - Radomno, Czerwone, Gł ębokie (Czyste), Zgniłek, Lonken. S ą tu te ż śródle śne jeziora dystroficzne (polihumotroficzne), do których nale żą Kociołek, Miałkie (Gł ębokie) i jeziorka na wschód od Smolnik. Wi ększo ść jezior jest u żytkowana rybacko. Wzdłu ż Strugi Radomno, na północ od jeziora Radomno, rozci ągaj ą si ę przepływowe torfowiska niskie - mechowiska, jedne z najlepiej zachowanych w regionie. Ich geneza i trwanie zwi ązane s ą z zasilaniem wodami strugi, jak i licznymi wysi ękami u podnó ża stromych zboczy. W zbiorowiskach ro ślinnych zaznacza si ę du ży udział gatunków źródliskowych. W śródle śnych zagł ębieniach wytworzyły si ę torfowiska wysokie i przej ściowe, w kompleksie z jeziorami dystroficznymi. S ą tu mszary przygiełkowe i k ępkowo-dolinkowe, a tak że zbiorowiska z turzyc ą bagienn ą i bagnic ą torfow ą. W kompleksie le śnym dominuj ą gr ądy (cz ęść północna, zachodnia i środkowa) albo bory mieszane. W rynnach polodowcowych Strona | 25

spotyka si ę ł ęgi lub olsy. Z grupy le śnych cennych siedlisk przyrodniczych, obj ętych ochron ą w ramach sieci Natura 2000, wyst ępuj ą tu licznie gr ądy subatlantyckie (z du żym udziałem buka), kwa śne buczyny, a w licznych obni żeniach terenu - łęgi jesionowo- olszowe, fragmenty podgórskich ł ęgów jesionowych oraz bory i brzeziny bagienne. Na terenie ostoi obserwuje si ę liczne ptaki, cz ęść z nich zalatuje z pobliskiego rezerwatu przyrody Jezioro Kara ś (obj ęty Konwencj ą Ramsar). Cz ęsto mo żna obserwowa ć bielika, bociana białego i czarnego. Spo śród ssaków stwierdzono wyst ępowanie bobra (liczne zgryzy bobrowe) i wydry. Ostoja poło żona jest zaledwie 2 km od miasta Iława i prowadzi przez ni ą szlak turystyczny. Charakterystycznym elementem kulturowym w ostoi jest pi ęknie poło żony, długi drewniany most ł ącz ący Ostrów (le śniczówka) ze wsi ą Radomno. W pobli żu na jeziorze jest wyspa, na której znajduje si ę grodzisko wczesno średniowieczne. Obszar ma du że walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe. Ostoja Radomno to obszar o dobrze zachowanych siedliskach Natura 2000. Zanotowano tu 12 siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG zajmuj ących 35% obszaru. Wyj ątkowo dobrze zachowane jest mechowisko nad Strug ą Radomno, jest ono du że powierzchniowo i nie ma śladów degradacji. Ostoj ę cechuje wysoka bioró żnorodno ść . Zanotowano tu gatunki ro ślin i zwierz ąt z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej (lipiennik Loesela, sierpowiec błyszcz ący, bóbr, wydra, zalotka wi ększa, czerwo ńczyk nieparek, kumak nizinny, traszka grzebieniasta). Jest tu 18 gatunków ro ślin z czerwonych list: turzyca dwupienna Carex dioica, turzyca bagienna Carex limosa, wełnianka delikatna Eriophorum gracile, gwiazdnica grubolistna Stellaria crassifolia (ro śliny naczyniowe), mszar nastroszony Paludella squarrosa, błotniszek wełnisty Helodium blandowii, błyszcze włosowate Tomenthypnum nitens, torfowiec brunatny Sphagnum fuscum, nastroszka kędzierzawa Ulota crispa i rz ęsienica kutnerowata Trichocolea tomentella. Du że populacje maj ą storczyki, w tym kruszczyk błotny Epipactis palustris, listera jajowata Listera ovata, kukułka Fuchsa Dactylorhiza fuchsii i kukułka krwista w odmianie żółtej Dactylorhiza incarnata subsp. ochroleuca. Du że znaczenie ma stanowisko ostatniego gatunku, gdy ż stanowi osobn ą placówk ę poło żon ą z dala od centrum rozmieszczenia na Pojezierzu Suwalsko-Augustowskim.

RYS 7. Mapa obszarów NATURA 2000 na tle granic administracyjnych gminy Iława - obszary OSO.

Strona | 26

OSO Lasy Iławskie PLB280005 Obszar obejmuje kompleks Lasów Iławskich poło żony na północ od Iławy oraz ponad 30 jezior ró żnej wielko ści, ł ącznie z najdłu ższym i jednym z najwi ększych w Polsce jeziorem Jeziorak (3220 ha). Dominuj ącymi formami rze źby terenu s ą tu faliste moreny denne i płaskie równiny sandrowe urozmaicone przez ci ągi moren czołowych oraz liczne zagł ębienia wytopiskowe i rynny polodowcowe, wypełnione wodami jezior i torfowiskami. Zró żnicowaniu krajobrazowemu towarzyszy znaczna ró żnorodno ść siedlisk przyrodniczych. Obszar le ży w wi ększo ści w dorzeczu Drw ęcy, jedynie jego zachodnia cz ęść jest odwadniana przez rzeki Liw ę i Os ę. Lasy Iławskie w znacznym stopniu zachowały charakter naturalny. S ą to głównie gr ądy, buczyny, sosnowo-świerkowe bory mieszane i bory sosnowe na podło żu piaszczystym. Zachodni ą granic ę naturalnego zasi ęgu osi ąga tutaj buczyna pomorska. Mniejsze powierzchnie zajmuj ą rosn ące w podmokłych obni żeniach ł ęgi jesionowo-olszowe, olsy i bory bagienne. Du żą warto ść przyrodnicz ą maj ą tak że zbiorowiska ro ślinno ści wodnej i torfowiskowej. Obrze ża lasów oraz niewielkie enklawy wewn ątrz nich zajmuj ą głównie u żytki rolne. Omawiany obszar niemal dokładnie pokrywa si ę z siedliskowym obszarem Natura 2000 Ostoja Iławska PLH280053 (21 029,4 ha) oraz z obszarem Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego (25 045 ha). W granicach obszaru znajduj ą si ę 3 rezerwaty przyrody: „Czerwica” (7,42 ha), „Jasne” (106,30 ha) i „Jezioro Gaudy” (318,78 ha) oraz u żytek ekologiczny „Czaplak” (95,0 ha). Zachowaniu i utrzymaniu siedlisk cennych gatunków ptaków w Lasach Iławskich sprzyja słabe zaludnienie terenu i rozległo ść wyst ępuj ących tu kompleksów le śnych, a tak że ró żnorodno ść siedlisk zwi ązana z poło żonymi w śród lasów jeziorami, torfowiskami, łąkami i dolinami rzecznymi. Do najwa żniejszych zagro żeń awifauny i jej siedlisk w obszarze nale żą : żywiołowy rozwój turystyki i zwi ązanej z ni ą infrastruktury oraz zabudowy rekreacyjnej, zwłaszcza nad brzegami jeziora Jeziorak, porzucenie tradycyjnego użytkowania rolniczego niele śnych enklaw b ądź ich zabudowa, obni żenie si ę poziomu wód gruntowych, wycinanie starych drzewostanów oraz kolidowanie terminów prac zr ębowych z sezonem rozrodczym ptaków. Lasy Iławskie s ą wa żną ostoj ą l ęgow ą ptaków drapie żnych i wodno-błotnych. Dla muchołówki małej Ficedula parva (300–400 par l ęgowych, ok. 1% ogólnokrajowej populacji l ęgowej) jest to jedna z najwa żniejszych ostoi l ęgowych w kraju. Wa żne w skali kraju s ą tak że tutejsze populacje l ęgowe bielika Haliaeetus albicilla (9–13 par l ęgowych, ponad 1% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), rybołowa Pandion haliaetus (2 pary l ęgowe, ok. 5% ogólnokrajowej populacji l ęgowej) i podró żniczka Luscinia svecica (17–27 par lęgowych ok. 2% ogólnokrajowej populacji l ęgowej). Zwraca uwag ę tak że stosunkowo znaczna liczebno ść populacji l ęgowych g ągoła Bucephala clangula (20–40 par l ęgowych, ok. 2% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), dzi ęcioła średniego Dendrocopos medius (100– 140 par l ęgowych) i dzi ęcioła zielonosiwego Picus canus (20–22 par l ęgowych). Ostoja jest jednym z wa żniejszych na Pojezierzu Mazurskim miejsc odbywania si ę jesiennych zlotowisk żurawi Grus grus, które gromadz ą 800–1000 osobników tego gatunku.

Strona | 27

RYS 8. Mapa obszarów rezerwatów przyrody na tle granic administracyjnych gminy Iława.

Rezerwat „Jasne” Rezerwat “Jasne” został utworzony zarz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 1 lipca 1988 r. (M. P. z 1988 r., Nr 21, poz. 193) w celu ochrony unikalnego i mało odpornego układu przyrodniczego. Rezerwat obejmuje oligotroficzne jezioro Jasne (pow. 11,19 ha), dystroficzne jezioro Luba (pow. 2,42 ha), torfowiska wyst ępuj ące w rynnie pojeziernej i okalaj ące je drzewostany. Ł ączna powierzchnia rezerwatu wynosi 106,30 ha. Specyfik ą rezerwatu jest istnienie obok siebie tych dwóch zupełnie odmiennych układów przyrodniczych jakim jest ubogie jez. Jasne i zró żnicowane florystycznie i faunistycznie jez. Luba. Skrajnie oligotroficzne jez. Jasne powstałe po wytopieniu bryły lodu zalegaj ącej w grubych warstwach piasku charakteryzuje si ę wyj ątkow ą przejrzysto ści ą wody. Światło dociera do 14-15 m. Jezioro jest wyj ątkowo ubogie, kwasowo ść wody jest wyj ątkowo niska (ph=4,3), co znajduje swoje odbicie w ubóstwie fauny i flory. Z kolei jez. Luba jest jeziorem dystroficznym otoczonym przez szerokie torfowiska, ci ągn ące si ę w ąsk ą rynn ą w kierunku północnym. Rozwija si ę tam Strona | 28

szerokie spektrum ro ślinno ści torfowiskowej, pocz ąwszy od torfowiska niskiego, przez przej ściowe do fragmentów zubo żałej postaci torfowiska wysokiego. Na torfowiskach otaczaj ących jezioro rosn ą m. in. rosiczka okr ągłolistna, czermie ń błotna, żurawina błotna, mech torfowiec, turzyce, modrzewnica. Szczegółowe regulacje w stosunku do rezerwatu Jezioro Jasne zostały zawarte w § 4 Zarz ądzenia Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 1 lipca 1988 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. Nr 21, poz. 192). Zgodnie z powy ższym Zarz ądzeniem w obszarze rezerwatu obowi ązuj ą nast ępuj ące zakazy: ‹ wycinania drzew i pobierania u żytków drzewnych, ‹ zmieniania stosunków wodnych, je żeli taka zmiana mogłaby w sposób istotny naruszy ć warunki ekologiczne, ‹ zbierania ziół leczniczych i innych ro ślin, z wyj ątkiem nasion na potrzeby odnowienia lasu, ‹ niszczenia i uszkadzania drzew i innych ro ślin, ‹ pozyskiwania ściółki le śnej i pasania zwierz ąt gospodarskich, ‹ niszczenia gleby, pozyskiwania kopalin i torfu, ‹ zanieczyszczania wody i terenu, wzniecania ognia oraz zakłócania ciszy, ‹ stosowania wszelkich środków chemicznych, ‹ polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyj ących zwierz ąt, wybierania jaj i piskl ąt wszystkich gatunków ptaków, ‹ umieszczania tablic, napisów i innych znaków z wyjątkiem tablic i znaków zwi ązanych z ochron ą rezerwatu, ‹ wznoszenia budowli oraz zakładania i budowy urz ądze ń komunikacyjnych i innych urz ądze ń ‹ technicznych, ‹ kąpieli, uprawiania sportów wodnych i u żywania sprz ętu pływaj ącego, przebywania poza miejscamiwyznaczonymi.

Rezerwat „Jezioro Kara ś” Rezerwat “Jezioro Kara ś” utworzony został zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 12 kwietnia 1958 r. (M.P. z 1958 r. Nr 42, poz. 243 z pó źn. zm.). W skład rezerwatu wchodzi jez. Kara ś, bagna i lasy o ł ącznej powierzchni 815,48 ha. Ponad połowa powierzchni rezerwatu znajduje si ę na terenie gminy Iława, tj. 581,3 ha. Rezerwat utworzono w celu zachowania ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych zarastaj ącego jeziora wraz z otaczaj ącymi je bagnami jako miejsca l ęgowego ptactwa wodnego i błotnego. Rezerwat jest jednym z 13 obszarów przyrody chronionej w Polsce wpisanym na list ę Konwencji Ramsar. Celem porozumienia jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów wodno-błotnych maj ących znaczenie mi ędzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Szczegółowe regulacje w stosunku do rezerwatu Jezioro Kara ś zostały zawarte w Zarz ądzeniu Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 12 kwietnia 1958 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. Nr 42, poz. 243). Zgodnie z powy ższym Zarz ądzeniem w obszarze rezerwatu obowi ązuj ą nast ępuj ące zakazy: ‹ wycinania trzciny, sitowia i innej ro ślinno ści nadbrze żnej i wodnej,

Strona | 29

‹ niszczenia gniazd, pobierania jaj i piskl ąt wszelkich gatunków ptactwa, ‹ niszczenia lub uszkadzania ro ślinno ści, ‹ polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyj ących zwierz ąt, ‹ zbiór ziół leczniczych oraz innych ro ślin lub ich cz ęś ci, ‹ pasania zwierz ąt gospodarskich, ‹ zanieczyszczania wód i terenu rezerwatu oraz zakłócania ciszy, ‹ uprawiania sportów wodnych i u żywania k ąpieli, ‹ umieszczani tablic, napisów i innych znaków, z wyjątkiem znaków związanych z ochron ą terenu, ‹ wznoszenie budowli, urz ądze ń sportowych, komunikacyjnych i innych urz ądze ń technicznych, ‹ przebywania na terenie rezerwatu poza miejscami specjalnie w tym celu wyznaczonymi przez konserwatora przyrody.

Rezerwat „Rzeka Drw ęca” Rezerwat “Rzeki Drw ęcy” ustanowiony został zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego w dniu 27 lipca 1961 r. (M.P. z 1961 r., Nr 71, poz. 302). Jest to rezerwat ichtiologiczny utworzony w szczególno ści dla ochrony środowiska pstr ąga, łososia, troci i certy. Du żą osobliwo ści ą rzeki jest – coraz mniej liczny w Polsce – minóg rzeczny. Minogi nie s ą rybami, lecz pierwotnymi bardzo starymi kr ęgowcami, których przodkowie pojawili si ę 400 milionów lat temu. Dorosłe minogi wędruj ą z Bałtyku w gór ę rzek, aby jedyny raz w życiu odby ć w nich tarło. Tutaj przez cztery lata trwa rozwój ich larw zwanych ślepicami, które obj ęte s ą ochron ą gatunkow ą. Dorosłe minogi rzeczne nie podlegaj ą ochronie, pomimo tego, gatunek został umieszczony w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt na li ście gatunków zagro żonych wygini ęciem. Rezerwat na terenie gminy Iława obejmuje rzek ę Drw ęcę, rzek ę Iławk ę (od jazu pi ętrz ącego przy młynie w miejscowo ści Dziarnówko do jej uj ścia do rzeki Drw ęcy o długo ści 5,0 km) oraz tereny ci ągn ące si ę pasmami o szeroko ści 5 m wzdłu ż brzegów wymienionych rzek. Szczegółowe regulacje w stosunku do rezerwatu rzeka Drw ęca zostały zawarte w zarz ądzeniu Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 27 lipca 1961 r. (Monitor Polski nr 71, poz. 302). Zgodnie z powy ższym Zarz ądzeniem w obszarze rezerwatu rzeki Drw ęcy obowi ązuj ą nast ępuj ące zakazy: ‹ zanieczyszczania wody, ‹ przegradzania rzek urz ądzeniami uniemo żliwiaj ącymi rybom swobodny przepływ, ‹ połowu ryb urz ądzeniami stałymi, ‹ odłowu łososia i troci jakimikolwiek narz ędziami, ‹ odłowu ryb, z wyj ątkiem odłowu na jeziorach Ostrowin i Drw ęckie oraz z wyj ątkiem połowów wędkarskich dokonywanych przez członków Polskiego Związku Wędkarskiego, ‹ niszczenia, usuwania oraz jakiejkolwiek eksploatacji ro ślinno ści wodnej, ‹ wycinania drzew i krzewów, z wyj ątkiem niezb ędnych zabiegów piel ęgnacyjnych i gospodarczych na warunkach ustalonych przez konserwatora przyrody, ‹ wycinania trzciny, sitowia i innych ro ślin oraz koszenia trawy w pasie szeroko ści 5 m po obu stronach rzek i wokół jezior obj ętych ochron ą.

Strona | 30

Istniej ące na obszarze gminy Iława formy ochrony przyrody nadal nie zapewniaj ą ochrony najcenniejszych fragmentów środowiska. Z powy ższego powodu planowane jest powołanie nast ępuj ących rezerwatów:

Żurawinowe Bagno” - o pow. 52,4 ha; poło żony na północno-wschodnim skraju Smolnik; obejmuje torfowisko niskie i przej ściowe z otaczaj ącym drzewostanem.

“Krzywy Róg” - o pow. 77,6 ha maj ący chroni ć poro śni ęty buczyn ą i olch ą półwysep w cz ęś ci południowej jeziora Jeziorak.

„Borowe Bagno” („Piotrowskie Bagno”) - o pow. 92,4 ha – obejmuj ący obszar torfowiskowy poro śni ęty w centralnej cz ęś ci borem bagiennym o cechach naturalnych z udziałem ro ślin rzadkich i chronionych na obszarze dawnej zatoki Jez. Piotrkowskiego Małego.

“Buczyna na Łaniochu” - o pow. 214,5 ha; obejmuje las bukowy-buczyn ę pomorsk ą o bogatym runie, rosn ącą 4 km na wschód od wsi Gardzie ń i obejmuj ącą teren na południe od Zatoki Widł ąg. Celem ochrony jest zachowanie najbardziej warto ściowego na terenie całego Pojezierza Iławskiego fragmentu buczyny pomorskiej, która wyst ępuje w formie dwóch zespołów: buczyny żyznej i buczyny kwa śnej. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuje buczyna żyzna, która dodatkowo ró żnicuje si ę na dwa podzespoły: buczyny kokoryczowej i buczyny typowej. Oba zbiorowiska s ą rzadkie na terenie całego Pojezierza Iławskiego, a buczyna kokoryczowa jest obecnie zbiorowiskiem prawie reliktowym na tych terenach. Buczyna typowa zajmuje grzbiety i zbocza moreny czołowej. Zastoiskowe zagł ębienia porasta ł ęg olszowo-jesionowy, a w jego s ąsiedztwie rozwija si ę buczyna kokoryczowa lub fragmenty żyznego gr ądu czy ść cowego.

Na terenie rezerwatów zabrania si ę zmiany stosunków wodnych, przekształce ń, w tym przyległych terenów i wznoszenia wszelkich budowli. Lokalizacja obiektów i urz ądze ń budowlanych w odległo ści mniejszej ni ż 50m od granicy rezerwatu wymaga zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Zasady lokalizacji obiektów i urz ądze ń budowlanych na terenach o ró żnych funkcjach lub ró żnych zasadach zagospodarowania powinny spełnia ć wymogi dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku, zawarte w art. 113 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Ponadto do granicy gminy przylegaj ą dwa dalsze rezerwaty: „Jezioro Czerwica” i „Jezioro Iłgi”, w których głównym obiektem ochrony s ą miejsca l ęgowe ptactwa wodnego i błotnego oraz zespoły ro ślinno ści torfowiskowej.

Strona | 31

RYS 9. Mapa obszarów Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego na tle granic administracyjnych gminy Iława.

Parki Krajobrazowe Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego utworzony został Rozporz ądzeniem Nr 120 Wojewody Olszty ńskiego i Wojewody Elbl ąskiego z dnia 17 maja 1993 r. (Dz. Urz. Nr 19 z 24 maja 1993 r. poz. 22). Zasady zagospodarowania terenów parku zostały ustalone w "Planie ochrony Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego", zatwierdzonym Rozporz ądzeniem Nr 1 Wojewody Olszty ńskiego i Wojewody Elbl ąskiego z dnia 10 stycznia 1997 r. (Dz. Urz. Woj. Olszty ńskiego Nr 4 poz. 30 z pó źn. zm.). Na najcenniejszym pod wzgl ędem przyrodniczym obszarze Pojezierza Iławskiego w 1993 roku, na powierzchni ponad 20 tysi ęcy hektarów, utworzono Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego. Jego obszar otoczony został otulin ą o powierzchni ponad 18 tysi ęcy hektarów. W granicach parku utworzono kilka rezerwatów przyrody, chroni ących liczne unikalne fragmenty lasów, terenów l ęgowych ptactwa, le śnych jezior i torfowisk. Wśród nich nale ży wyró żni ć rezerwaty: „Czerwica” – utworzony w celu ochrony kolonii kormoranów, „Jezioro Gaudy” – chroni ący miejsca l ęgowe ptactwa wodnego, błotnego i interesuj ące zespoły ro ślinno ści oraz unikatowy rezerwat „Jasne” z przejrzy ście czyst ą wod ą. Planowane jest te ż utworzenie kolejnych rezerwatów przyrody: “Witoszewskie Gr ądy”, “Buczyna na Łaniochu” i „Piotrkowskie Bagno”.

Strona | 32

Na terenie parku znajduje si ę ł ącznie 31 akwenów wodnych, na czele z najdłu ższym jeziorem Polski – Jeziorakiem. Stwierdzono tu wyst ępowanie 187 gatunków kr ęgowców, w tym 135 gatunków ptaków (116 chronionych), 32 gatunków ssaków, 11 gatunków płazów i 5 gatunków chronionych gadów. W śród licznych gatunków obj ętych ochron ą wyst ępuje wiele zwierz ąt zagro żonych wygini ęciem w skali kraju, a nawet świata. Do gatunków ptaków zagro żonych globalnie nale żą wyst ępuj ące na terenie parku: orzeł bielik, derkacz i podgorzałka. Równie ciekawy i bogaty jest świat ro ślinno ści. Głównym elementem tutejszej flory s ą du że zbiorowiska le śne i ro ślinno ść wodna. Stwierdzono tu 790 taksonów ro ślin, co stanowi 35% flory Polski. Na terenie parku znajduje si ę tak że ponad 60 pomników przyrody o żywionej. Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego wraz z otulin ą to jeden z najatrakcyjniejszych obszarów w kraju, który stwarza dogodne warunki do obserwacji ptaków wodno-błotnych. Okoliczne lasy i jeziora s ą ostoj ą ptaków o randze europejskiej. Nawet na najkrótszy spacer warto tu zabra ć ze sob ą lornetk ę, lunet ę lub aparat fotograficzny. Teren parku znajduje si ę w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Lasy Iławskie” (kod obszaru: PLB280005). Przez teren Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego wiedzie licz ąca 35 kilometrów ście żka ł ącz ąca Szymbark z Kamie ńcem. Szlak przeby ć mo żna pieszo lub rowerem. Szczegółowy opis trasy znajduje si ę na stronie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Niezwykle interesuj ąca jest równie ż trasa przebiegaj ąca przez unikatowy rezerwat “Jasne”. Na terenie parku znajduj ą si ę równie ż ście żki przyrodnicze. Rozporz ądzenie Nr 37 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 27 wrze śnia 2005 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego w cz ęś ci dotycz ącej województwa warmi ńsko-mazurskiego. (, dnia 5 pa ździernika 2005 r.) wprowadza nast ępuj ące zakazy: ‹ realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska; ‹ umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej; ‹ likwidowania i niszczenia zadrzewieni śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; ‹ pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu; ‹ wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych; ‹ dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli słu żą innym celom ni ż ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej; ‹ budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu żą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; Strona | 33

‹ likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodnobłotnych; ‹ wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo żenia własnych gruntów rolnych; ‹ utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; ‹ używania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych.

RYS 10. Mapa obszarów Chronionego Krajobrazu na tle granic administracyjnych gminy Iława.

Obszar chronionego krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu obejmuj ą przewa żaj ącą cz ęść terenu gminy, z wyj ątkiem terenów w zachodniej cz ęś ci gminy w rejonie wsi: Z ąbrowo, Gałdowo, Laseczno, Stradomno i Gulb, oraz we wschodniej cz ęś ci gminy w rejonie wsi: Franciszkowo, Rudzienice, Kałduny, Dół. Obszary chronionego krajobrazu w cz ęś ci obejmuj ącej teren gminy Iława tworz ą: ‹ „Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego - A”; ‹ „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drw ęcy”; ‹ „Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbl ąskiego”.

Strona | 34

Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego - A Opis Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego (cz ęść A) oraz zakazy ustanowione na tym terenie zostały zawarte w rozporz ądzeniu Nr 31 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego (cz ęść A i cz ęść B) (Dz. Urz. z 2008 r. Woj. Warmi ńsko - Mazurskiego Nr 71, poz. 1357). Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego cz ęść A i cz ęść B obejmuj ę powierzchni ę 13.031,7 ha (w tym „cz ęść A” – 9.785,7 ha i „cz ęść B” – 3.262,5 ha) poło żony jest w województwie warmi ńsko-mazurskim, w powiecie iławskim na terenie gmin: Zalewo, Susz, Iława i miasta Iława. Zgodnie z § 4 ust. 1 Rozporz ądzenia Nr 31 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego na Obszarze Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego wprowadza si ę nast ępuj ące zakazy: ‹ zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozroduoraz tarlisk, zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ścizwi ązanych z racjonaln ą gospodark ą roln ą, le śną, ryback ą i łowieck ą, ‹ realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, ‹ likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych, ‹ wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu, ‹ wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budow ą, odbudow ą, napraw ą lub remontem urz ądze ń wodnych, ‹ dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody lub zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka, ‹ likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno- błotnych, ‹ lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem urządze ń wodnych oraz obiektów słu żą cych prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej lub rybackiej.

Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drw ęcy Opis Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drw ęcy oraz zakazy ustanowione na tym terenie zostały zawarte w uchwale nr VIII/205/15 Sejmiku Województwa Warmi ńsko - Mazurskiego z dnia 25 czerwca 2015r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drw ęcy. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drw ęcy zajmuje powierzchni ę 17.472,4 ha. Poło żony jest w województwie warmi ńsko - mazurskim, w powiecie iławskim na terenie gmin: Lubawa, Iława i miasta Iława, w powiecie nowomiejskim na terenie gmin: Kurz ętnik, Nowe Miasto Lubawskie i

Strona | 35

miasta Nowe Miasto Lubawskie. Na Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drw ęcy wprowadza si ę nast ępuj ące zakazy: ‹ zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk, zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści zwi ązanych z racjonaln ą gospodark ą roln ą, le śną, ryback ą i łowieck ą; ‹ realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; ‹ likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; ‹ wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu; ‹ wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budow ą, odbudow ą, napraw ą lub remontem urz ądze ń wodnych; ‹ dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody lub zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; ‹ likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno- błotnych; ‹ lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem urz ądze ń wodnych oraz obiektów słu żą cych prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej lub rybackiej.

Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbl ąskiego. Opis Obszaru Chronionego Krajobrazu Kanału Elbl ąskiego oraz zakazy ustanowione na tym terenie zostały zawarte w poni ższych aktach prawa miejscowego: ‹ Uchwała nr VII/127/11 Sejmiku Województwa Warmi ńsko - Mazurskiego z dnia 24 maja 2011r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu kanału Elbl ąskiego; ‹ Uchwała nr XIII/244/11 Sejmiku Województwa Warmi ńsko - Mazurskiego z dnia 28 grudnia 2011r. zmieniaj ąca uchwal ę z dnia 24 maja 2011r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu kanału Elbl ąskiego; ‹ Uchwała nr XXIV/488/13 Sejmiku Województwa Warmi ńsko - Mazurskiego z dnia 26 lutego 2013r. zmieniaj ąca uchwal ę z dnia 24 maja 2011r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu kanału Elbl ąskiego; ‹ Uchwała nr XXXVII/752/14 Sejmiku Województwa Warmińsko - Mazurskiego z dnia 26 maja 2014r. zmieniaj ąca uchwal ę z dnia 24 maja 2011r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu kanału Elbl ąskiego;

Strona | 36

‹ Uchwała nr VII/168/15 Sejmiku Województwa Warmi ńsko - Mazurskiego z dnia 27 maja 2015r. zmieniaj ąca uchwal ę z dnia 24 maja 2011r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu kanału Elbl ąskiego; Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drw ęcy zajmuje powierzchni ę 30.149,8 ha. Poło żony jest w województwie warmi ńsko-mazurskim, w powiecie elbl ąskim na terenie gmin: Rychliki, Pasł ęk, w powiecie ostródzkim na terenie gmin: Małdyty, Miłomłyn, Mor ąg, Ostróda i miasta Ostróda, w powiecie iławskim na terenie gminy Zalewo i gminy Iława. Zgodnie z § 4 ust. 1 Rozporz ądzenia Nr 111 Wojewody Warmi ńsko- Mazurskiego na Obszarze Chronionego Krajobrazu wprowadza si ę nast ępuj ące zakazy: ‹ zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk, zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści zwi ązanych z racjonaln ą gospodark ą roln ą, le śną, ryback ą i łowieck ą, ‹ realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, ‹ likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych, ‹ wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu, ‹ wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budow ą, odbudow ą, napraw ą lub remontem urz ądze ń wodnych, ‹ dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody lub zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka, ‹ likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno- błotnych, ‹ lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych ‹ zbiorników wodnych, z wyj ątkiem urz ądze ń wodnych oraz obiektów słu żą cych prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej lub rybackiej.

Pomniki przyrody Jedn ą z form ochrony przyrody stanowi ą pomniki przyrody, które definiuje si ę jako pojedyncze twory przyrody o żywionej i nieo żywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Atrakcyjno ść krajobrazow ą Gminy Iława wzbogacaj ą wiekowe pojedyncze drzewa lub grupy drzew. W poni ższej tabeli przedstawiono Pomniki przyrody wyst ępuj ące na omawianym obszarze.

Strona | 37

Strona | 38

Strona | 39

Strona | 40

Strona | 41

Użytki ekologiczne Użytkami ekologicznymi s ą zasługuj ące na ochron ę pozostało ści ekosystemów, maj ących znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, takie jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródle śne "oczka wodne", k ępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieu żytkowanej ro ślinno ści, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamie ńce oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt, w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu. Zgodnie z danymi z „Programu ochrony środowiska dla powiatu iławskiego na lata 2004 - 2011” w gminie Iława wyst ępuje 5 u żytków ekologicznych o łącznej powierzchni 24,04 ha oraz dwa użytki projektowane: ‹ stawy Gultynek Du ży i Mały, ‹ śródpolne zabagnienie z koloni ą czapli siwej k/ Kamienia Du żego.

Użytek ekologiczny „Jezioro Łajskie” Został powołany rozporz ądzeniem Nr 40 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 30 lipca 2009 roku w sprawie ustanowienia u żytku ekologicznego „Jezioro Łajskie” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 105, poz. 1673). Użytek ekologiczny zajmuje powierzchni ę 8,83 ha, poło żony jest na terenie gminy Iława, na południe od miasta Iława, przy trakcie kolejowym Gda ńsk-Warszawa. Szczególnym celem ochrony u żytku ekologicznego, jest zachowanie jeziora oligotroficznego, które stanowi korzystny biotop dla wielu gatunków ro ślin chronionych i ptaków.

Użytek ekologiczny „Jezioro Kociołek” Został powołany rozporz ądzeniem Nr 62 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 30 lipca 2009 roku w sprawie ustanowienia u żytku ekologicznego „Kociołek” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 105, poz. 1695). U żytek ekologiczny stanowi obszar śródle śnego jeziora Kociołek o powierzchni 0,36 ha poło żony na terenie gminy Iława. Szczególnym celem ochrony u żytku ekologicznego, jest zachowanie ostoi wielu rzadkich gatunków ro ślin wodnych, bagiennych i torfowiskowych oraz ptaków wodno-błotnych.

Użytek ekologiczny „Jezioro Plajtek Mały” Został powołany rozporz ądzeniem Nr 64 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 30 lipca 2009 roku w sprawie ustanowienia u żytku ekologicznego „Plajtek Mały” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 105, poz. 1697). Użytek ekologiczny stanowi obszar śródle śnego jeziora o powierzchni 4,02 ha poło żony na terenie gminy Iława. Szczególnym celem ochrony u żytku ekologicznego, jest zachowanie ostoi wielu rzadkich gatunków ro ślin wodnych, bagiennych i torfowiskowych oraz ptaków wodno-błotnych.

Użytek ekologiczny „Jezioro Plajtek Du ży” Został powołany rozporz ądzeniem Nr 63 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 30 lipca 2009 roku w sprawie ustanowienia u żytku ekologicznego „Plajtek Du ży” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 105, poz. 1696). Użytek ekologiczny stanowi obszar śródle śnego jeziora o powierzchni 9,45 ha poło żony na terenie gminy Iława. Szczególnym celem ochrony u żytku ekologicznego, jest zachowanie ostoi wielu rzadkich gatunków ro ślinwodnych, bagiennych i torfowiskowych oraz ptaków wodno-błotnych. Strona | 42

Użytek ekologiczny „Jezioro Czarne” Został powołany rozporz ądzeniem Nr 33 Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 30 lipca 2009 roku w sprawie ustanowienia u żytku ekologicznego „Jezioro Czarne” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 105, poz. 1666). Użytek ekologiczny stanowi obszar śródle śnego jeziora o powierzchni 1,12 ha poło żony na terenie gminy Iława. Szczególnym celem ochrony u żytku ekologicznego, jest zachowanie ostoi wielu rzadkich gatunków ro ślin wodnych, bagiennych i torfowiskowych oraz ptaków wodno-błotnych. Inne formy ochrony przyrody "ZIELONE PŁUCA POLSKI" Obszar gminy Iława i tym samym obszar projektu planu znajduje si ę w granicach obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski” . Obszar ten obj ął teren Polski północno – wschodniej o nieska żonej przyrodzie i bogatych walorach krajobrazowych. Głównym celem porozumienia, w sprawie ochrony „ZPP” jest naturalna potrzeba ochrony dziedzictwa przyrodniczego i integracja środowiska z rozwojem gospodarczym i post ępem cywilizacyjnym.

RYS 11 Obszar bada ń - strzałka. Zielone Płuca Polski - dane Główny Urząd Statystyczny.

W roku 1988 zawarto porozumienie władz administracyjnych i samorz ądowych regionu północno-wschodniej Polski w sprawie kompleksowej ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska na terenie woj. białostockiego, łom żyńskiego, olszty ńskiego, ostroł ęckiego i suwalskiego, tworz ących region Zielonych Płuc Polski (Białowie ża - 13 V 1988 r.)

Strona | 43

W roku 1990 podpisano porozumienie, które było kontynuacj ą wcze śniejszego, w celu stworzenia podstaw organizacyjnych i programowych dla kompleksowej ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska Obszaru Zielone Płuca Polski (Olsztyn - 21 XII 1990 r.) Bardzo wa żnym dla rozwoju idei był rok 1994. Uchwalono wtedy Deklaracj ę Sejmu RP w sprawie obszaru Zielone Płuca Polski jako najwa żniejszego terenu do realizacji zada ń ekorozwoju w Polsce. Istot ą porozumienia „Zielone Płuca Polski” jest przyj ęcie idei i zasad ekorozwoju jako podstawowego kierunku bytu gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Rozwój społeczno-gospodarczy realizowany ma by ć (jest) w zrównowa żeniu z rozbudowywanym, regionalnym systemem ochrony zasobów przyrodniczych i kulturowych o randze europejskiej. Zgodnie z dokumentem „Porozumienia w sprawie współdziałania na rzecz zrównowa żonego rozwoju oraz promocji obszaru Zielone Płuca Polski z zachowaniem jego bioró żnorodno ści biologicznej i to żsamo ści kulturowej” (2004) główne cele zrównowa żonego rozwoju obszaru to: ‹ ożywienie oraz proekologiczne ukierunkowanie rozwoju społeczno- gospodarczego obszaru Zielone Płuca Polski, ze szczególnym uwzgl ędnieniem rolnictwa i przetwórstwa rolno-spo żywczego, le śnictwa, gospodarki wodnej, turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego, ‹ wspieranie inicjatyw organizacyjnych i finansowych tworz ących materialne podstawy rozwoju obszaru Zielone Płuca Polski, ‹ pozyskiwanie środków Unii Europejskiej, ‹ wzrost atrakcyjno ści i konkurencyjno ści obszaru Zielone Płuca Polski w przestrzeni europejskiej, ‹ doskonalenie i promocj ę produktów oraz usług wytwarzanych na obszarze Zielone Płuca Polski, ‹ uwzgl ędnienie areału i funkcji Zielonych Płuc Polski w polityce przestrzennej i regionalnej Pa ństwa, ‹ podnoszenie poziomu wiedzy o walorach przyrodniczych i kulturowych obszaru Zielone Płuca Polski w śród mieszka ńców regionu, Polski i Europy.

2.7. Korytarze ekologiczne W 2005 roku na zlecenie Ministerstwa Środowiska został wykonany „Projekt korytarzy ekologicznych ł ącz ących europejsk ą sie ć Natura 2000 w Polsce”. Celem projektu było wytypowanie sieci obszarów, która zapewniłaby ł ączno ść ekologiczn ą w skali Polski, a tak że w skali mi ędzynarodowej. Głównym zadaniem takiej sieci miało by ć umo żliwienie przemieszczania si ę zwierz ąt i innych organizmów oraz przepływ genów przez terytorium całego kraju oraz pomi ędzy poszczególnymi obszarami przyrodniczo- cennymi (w tym obszarami Natura 2000). W ramach projektu wyznaczono ci ągł ą sie ć, obejmuj ącą zarówno wszystkie wa żne obszary przyrodnicze (obszary w ęzłowe), jak i korytarze ł ącz ące te obszary w jedn ą cało ść ekologiczn ą. Wyznaczon ą w ten sposób sie ć nazwano sieci ą korytarzy ekologicznych. Pierwotna koncepcja korytarzy ekologicznych (migracyjnych) zakładała istnienie ci ągło ści pasa, przez który nast ępuje migracja. Inna koncepcja to idea tzw. ła ńcucha siedlisk pomostowych (ang. stepping stone habitats ) - niezale żnych od siebie odr ębnych Strona | 44

ekosystemów, które spełniaj ą podstawowe warunki niszy w ędruj ącej populacji i umo żliwiaj ą prze życie jej osobników w trakcie przemieszczania si ę w korytarzu, w którego skład te ekosystemy wchodz ą. Korytarze ekologiczne to tereny le śne, zakrzewione i podmokłe z naturaln ą ro ślinno ści ą o przebiegu liniowym (pasowym) poło żone pomi ędzy płatami obszarów siedliskowych. Korytarze zapewniają zwierz ętom odpowiednie warunki do przemieszczania si ę – daj ą mo żliwo ść schronienia i dost ęp do pokarmu. S ą niezwykle wa żne ze wzgl ędu na fragmentacj ę środowiska (podział siedliska na małe, odizolowane od siebie płaty) wskutek działalno ści człowieka i przekształcenia powierzchni ziemi. Umo żliwiaj ą one przemieszczanie si ę organizmów oraz ich wzajemne kontakty np. doliny rzeczne, pasma górskie, pr ądy rzeczne. Szeroko ść korytarza migracyjnego jest uzale żniona od wymaga ń konkretnego gatunku. Korytarze ekologiczne dla prawidłowego funkcjonowania musz ą by ć pozbawione barier ekologicznych, obecno ść barier utrudnia lub całkowicie hamuje przemieszczanie si ę gatunków, którym korytarz powinien słu żyć. Korytarze ekologiczne odgrywaj ą du żą rol ę z punktu widzenia poprawy funkcjonowania środowiska przyrodniczego w ka żdej skali przestrzennej, od lokalnej do ponadregionalnej. Ich podstawowym celem jest zapewnienie warunków sprzyjaj ących migracji organizmów, która mo że odbywa ć si ę na dwa sposoby. Pierwszy z nich polega na powolnym zasiedlaniu obszarów poło żonych w korytarzu ekologicznym i stopniowym, z pokolenia na pokolenie, przechodzeniu danej populacji do innych regionów. Tym sposobem migruj ą przewa żnie ro śliny lub niewielkie zwierz ęta. Drugim sposobem jest traktowanie korytarza jako szlaku, przez który pojedyncze osobniki lub ich grupy przechodz ą w celu szukania innych korzystnych siedlisk. Poza funkcj ą migracyjn ą i wzbogacania ró żnorodno ści biologicznej obszarów, korytarze ekologiczne pełni ą równie ż wiele innych zada ń. Tworz ą na przykład ostoje dla wielu gatunków zwierz ąt, które nie s ą przystosowane do środowiska otaczaj ącego korytarze. Ponadto wytwarzaj ą one barier ę dla cz ęś ci szkodników oraz hamuj ą oddziaływanie wiatru, zwi ększaj ą wilgotno ść i zatrzymuj ą zanieczyszczenia powietrza. W zaprojektowanej sieci korytarzy ekologicznych wyró żniono 7 korytarzy głównych, których rol ą jest zachowanie ł ączno ści siedlisk w skali mi ędzynarodowej, tj: Korytarz Północny (KPn) Korytarz Północno-Centralny (KPnC) Korytarz Południowo-Centralny (KPdC) Korytarz Zachodni (KZ) Korytarz Wschodni (KW) Korytarz Południowy (KPd) Korytarz Karpacki (KK)

Strona | 45

RYS.12 Przebieg głównych korytarzy ekologicznych Jędrzejewski W., Nowak S., Stachura K., Skierczy ński M., Mysłajek R. W., Niedziałkowski K., J ędrzejewska B., Wójcik J. M., Zalewska H., Pilot M., Górny M., Kurek R.T., Ślusarczyk R. Projekt korytarzy ekologicznych ł ącz ących Europejsk ą Sie ć Natura 2000 w Polsce. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowie ża 2011

Jak obrazuje to poni ższa rycina obszar bada ń w znakomitej cz ęś ci poło żony jest na terenie korytarza ekologicznego. Szczegółowo zostanie on opisany w prognozie do zmiany studium gminy Iława. Zalecono dalsze prace ochronne - polegaj ące na odpowiedniej konstrukcji i rodzaju materiału u żytych do budowy ogrodze ń oraz wydzielono wszelkie obszary le śne w celu ich zachowania jako ci ągło ść pasów zieleni wysokiej umo żliwiaj ącej swobodna migracj ę.

RYS 13. Orientacyjny zarys obszaru bada ń na tle form ochrony przyrody - korytarze ekologiczne. Strona | 46

2.7. Procesy przyrodnicze Spo śród procesów przyrodniczych najistotniejsze znaczenie w aspekcie zagospodarowania przestrzennego terenu maj ą procesy geodynamiczne 1, hydrologiczne i ekologiczne. Na terenie bada ń (w obr ębie wyznaczonych stref mo żliwej realizacji zainwestowania) nie wyst ępuj ą nasilone procesy geodynamiczne oraz hydrologiczne. W obr ębie wydzielonej strefy cieków wodnych - procesy hydrogeologiczne mog ą stanowi ć utrudnienie podczas realizacji zainwestowania dodatkowo aspekty przyrodnicze optuj ą za pozostawieniem wydziele ń w stanie obecnym oraz wzmocnienie ich ochrony poprzez wprowadzanie funkcji zielenie lub pokrewnych. Z procesów ekologicznych na obszarze opracowania charakterystyczna jest sukcesja ro ślinno ści. M.in. na cz ęś ci dawnych terenów rolnych wyst ępuje sukcesja ro ślinno ści ruderalnej, krzewów i podrostu drzew.

2.8 Zagro żenia przyrodnicze W warunkach środowiska przyrodniczego Polski do podstawowych zagro żeń przyrodniczych nale żą : zagro żenie powodziowe, ruchy masowe (zagro żenie morfodynamiczne) i ekstremalne stany pogodowe.

Pa ństwowy Instytut Geologiczny w ramach realizacji Projektu Systemu Ochrony Przeciwosuwiskowej (SOPO) przygotował wst ępne informacje dotycz ące problematyki ruchów masowych na obszarze Polski pozakarpackiej. Na mapach poszczególnych województw, w tym województwa warmi ńsko - mazurskiego zostały przedstawione zasi ęgi obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych oraz dotychczas udokumentowane osuwiska, badane na przestrzeni ostatnich 30-40 lat. W ten sposób zostały wskazane rejony, gdzie nie wyklucza si ę mo żliwo ści rozwoju ruchów masowych. Prace terenowe na tych obszarach, zako ńczone opracowaniem map osuwisk i terenów zagro żonych w skali 1 : 10 000 oraz wypełnieniem kart rejestracyjnych, b ędą prowadzone w trakcie realizacji kolejnych etapów Projektu SOPO (lata 2006-2022). Na Przegl ądowej Mapie Osuwisk i Obszarów Predysponowanych do Wyst ępowania Ruchów Masowych w Województwie warmi ńsko - mazurskiem zaprezentowano jedynie ogólne i wst ępne dane informuj ące o mo żliwej predyspozycji obszarów (wynikaj ącej głównie z budowy geologicznej i morfologii) do rozwoju ruchów masowych w poszczególnych powiatach pozakarpackich, nie potwierdzone zwiadem terenowym.

Zagro żenie ruchami masowymi uzale żnione jest od wielu czynników, jak: ‹ morfogeneza terenu; ‹ morfometria terenu (k ąty nachylenia terenu i wysoko ści wzgl ędne); ‹ przypowierzchniowa budowa geologiczna;

1 Zjawiska zachodz ące w podło żu gruntowym i przekształcaj ące jego pierwotn ą powierzchni ę oraz wła ściwo ści, wywołane czynnikami naturalnymi i sztucznymi (Racinowski 1987). Strona | 47

‹ inne przejawy morfodynamiki; ‹ pokrycie terenu ro ślinno ści ą; ‹ zabezpieczenia techniczne stoków. W przypadku terenów o naturalnych predyspozycjach do powstawania ruchów masowych, ingerencja antropogeniczna mo że doprowadzi ć do zachwiania stabilno ści stoku i uruchomienia procesów morfodynamicznych. Zgodnie z literatur ą przedmiotu (Klimaszewski 1978) słabe ruchy masowe (soliflukcja 2) mog ą pojawia ć si ę ju ż przy k ącie nachylenia 2-70, przy 7-15 0 mo że wyst ąpi ć silne spełzywanie i soliflukcja oraz osuwanie. Przy k ącie nachylenia terenu 15-35 0 mo żliwe jest silne osuwanie gruntu. Za osuwiskotwórcze uznaje si ę generalnie nachylenie terenu 15-35 0. Powy żej 35 0 wyst ępuje zjawisko odpadania i obrywania mas skalnych i zwietrzeliny. Najskuteczniej stabilizuje zbocza zwarta pokrywa ro ślinna. Wynika m. in. z tego konieczno ść ochrony pokrywy ro ślinnej. Na terenie bada ń nie wyst ępuj ą obszary zagro żone ruchami masowymi w tym osuwaniem si ę mas ziemi (w obr ębie wyznaczonych stref mo żliwej realizacji zainwestowania). Powszechnym zagro żeniem w warunkach środowiska przyrodniczego Polski s ą ekstremalne stany pogodowe , jak bardzo silne wiatry, długotrwałe, intensywne opady deszczu lub śniegu. Zapobieganie ekstremalnym stanom pogodowym jest niemo żliwe, a likwidacja skutków jest kwesti ą organizacyjn ą.

2.9 Powi ązania przyrodnicze obszaru opracowania z otoczeniem Powi ązania przyrodnicze obszaru opracowania z otoczeniem realizowane s ą głównie przez: ‹ obieg wody; ‹ cyrkulacj ę atmosferyczn ą; ‹ powi ązania ekologiczne (migracje ro ślin i zwierz ąt).

Powi ązania przyrodnicze na obszarze opracowania w wyniku obiegu wody realizowane s ą przez powierzchniowy i podziemny spływ wody. Woda jest głównym no śnikiem materii, a tym samym migracji pierwiastków chemicznych w środowisku. Wyst ępuje dzi ęki niej jednokierunkowy proces sprz ęż enia geochemicznego powierzchni autonomicznych (wierzchowinowych), tranzytowych (stokowych) i podporz ądkowanych (zagł ębie ń terenu, den dolin). Z jednostek autonomicznych nast ępuje ubytek materii, w jednostkach tranzytowych przewa ża jej przepływ oraz zaznacza si ę w ró żnym stopniu akumulacja lub ubytek (denudacja), w jednostkach podporz ądkowanych dominuje akumulacja materii. Ze wzgl ędu na ukształtowanie powierzchni w obr ębie obszaru opracowania wyst ępuje spływ powierzchniowy z wierzchowiny, w kierunku zachodnim (okresowo południowym).

2 Proces pełzni ęcia pokrywy zwietrzelinowej, nasi ąkni ętej wod ą (Klimaszewski 1978). Strona | 48

Powi ązania ekologiczne (migracje ro ślin i zwierz ąt) stymuluje przede wszystkim osnowa ekologiczna obszaru. Osnow ę ekologiczn ą tworzy system terenów przyrodniczo aktywnych, płatów i korytarzy ekologicznych przenikaj ących dany obszar, w tym przypadku rolniczo-osadniczy, umo żliwiaj ących przyrodnicze powi ązania funkcjonalne w płaszczy źnie horyzontalnej. Istnienie osnowy ekologicznej warunkuje utrzymanie wzgl ędnej równowagi ekologicznej środowiska przyrodniczego, wzbogaca jego struktur ę materialno-funkcjonaln ą i urozmaica krajobraz w sensie fizjonomicznym. Na terenie bada ń zobrazowano wszystkie elementy osnowy ekologicznej - w tym obszary zakładanej migracji zwierz ąt i ro ślin. Obszary wydzielono nale ży traktowa ć jako cenne przyrodniczo i do zachowania w stanie niepogorszonym.

3. OCENA OBECNEGO STANU ŚRODOWISKA

3.1 Jako ść powietrza atmosferycznego Roczna ocena jako ści powietrza za 2015 r. została wykonana w nowym układzie stref, zgodnie z zaleceniem Ministerstwa Środowiska oraz wytycznymi, opracowanymi na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie: „ Wytyczne do rocznej oceny jako ści powietrza w strefach” wg zasad okre ślonych w art. 89 ustawy – Prawo ochrony środowiska z uwzgl ędnieniem wymogów Dyrektywy 2008/50/WE i Dyrektywy 2004/107/WE”. Zmiany transponuj ące zapisy dyrektywy 2008/50/WE zostały okre ślone w „ Zało żeniach do ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych ustaw ” przyj ętych przez rad ę Ministrów w dniu 16 listopada 2010 r. W rozumieniu ww. zało żeń przyjmuje si ę, że od stycznia 2010 r. dla wszystkich zanieczyszcze ń uwzgl ędnionych w ocenie, stref ę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszka ńców powy żej 250 tysi ęcy, miasto nieb ędące aglomeracj ą o liczbie mieszka ńców powy żej 100 tysi ęcy oraz pozostały obszar województwa. Celem rocznej oceny powietrza jest okre ślenie st ęż eń poszczególnych substancji w powietrzu atmosferycznym, wskazanie przyczyn ponadnormatywnych st ęż eń oraz źródeł emisji zanieczyszcze ń w regionie. Ocena jako ści powietrza dokonywana jest pod wzgl ędem dwóch kryteriów: ochrony zdrowia oraz ochrony ro ślin. Ocena pod k ątem ochrony zdrowia obejmuje analiz ę st ęż eń zanieczyszcze ń: dwutlenku azotu NO 2, dwutlenku siarki SO 2, benzenu C 6H6, ołowiu Pb, arsenu As, niklu Ni, kadmu Cd, benzo(a)pirenu B(a)P, pyłu PM10, ozonu O 3 oraz tlenku w ęgla CO. W ocenie za rok 2010 po raz pierwszy uwzgl ędniono pył PM2,5. W przypadku oceny odnosz ącej si ę do ochrony ro ślin uwzgl ędniono dwutlenek siarki SO 2, tlenki azotu NOx oraz ozon O 3. Podstaw ą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jako ści powietrza s ą warto ści poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powi ększonego o margines tolerancji, docelowego i celu długoterminowego, okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Poziom dopuszczalny – (odpowiednik w Dyrektywie 2008/50/WE: warto ść dopuszczalna) oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na

Strona | 49

zdrowie ludzkie lub środowisko jako cało ść , który powinien by ć osi ągni ęty w okre ślonym terminie i po tym terminie nie powinien by ć przekraczany. Poziom docelowy – (odpowiednik w dyrektywie: warto ść docelowa) oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako cało ść , który ma by ć osi ągni ęty tam, gdzie to mo żliwe w okre ślonym czasie. Poziom krytyczny - oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, po przekroczeniu którego mog ą wyst ąpi ć bezpo średnie niepo żą dane skutki w odniesieniu do niektórych receptorów, takich jak drzewa, inne ro śliny lub ekosystemy naturalne, jednak nie w odniesieniu do człowieka. Poziom celu długoterminowego – (odpowiednik w dyrektywie: cel długoterminowy) oznacza poziom substancji w powietrzu, który nale ży osi ągn ąć w dłu ższej perspektywie z wyj ątkiem przypadków, gdy nie jest to mo żliwe w drodze zastosowania proporcjonalnych środków – w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska. Poziom dopuszczalny faza I - poziom dopuszczalny okre ślony dla fazy I jest to warto ść która powinna by ć osi ągni ęta w 2015 roku. Poziom dopuszczalny faza II - poziom dopuszczalny okre ślony dla fazy II jest to orientacyjna warto ść dopuszczalna, która zostanie zweryfikowana przez Komisj ę Europejsk ą w świetle dalszych informacji, w tym na temat skutków dla zdrowia i środowiska oraz wykonywalno ści technicznej. [43] W wyniku klasyfikacji, w zale żno ści od analizy st ęż eń w danej strefie, mo żna wydzieli ć nast ępuj ące klasy stref: 1. Dla substancji dla których okre ślone s ą poziomy dopuszczalne lub docelowe: ‹ klasa A – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych, ‹ klasa C – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe. 2. Dla substancji, dla których okre ślone s ą poziomy celu długoterminowego: ‹ klasa D1 – stęż enia ozonu i współczynnik AOT40 nie przekraczaj ą poziomu celu długoterminowego, ‹ klasa D2 – st ęż enia ozonu i współczynnik AOT40 przekraczaj ą poziom celudługoterminowego. 3. Dla PM2,5 dla którego okre ślono poziom dopuszczalny dla fazy II: ‹ klasa A1 – st ęż enia PM2,5 na terenie strefy nie przekraczaj ą poziomu dopuszczalnego dla fazy II, ‹ klasa C1 – st ęż enia PM2,5 przekraczaj ą poziom dopuszczalny dla fazy II. [43] Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegaj ących ocenie jest zaliczenie strefy do jednej z poni żej wymienionych klas: • klasa A - je żeli st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy nie przekraczaj ą odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych;

Strona | 50

• klasa B - je żeli st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych powi ększonych o margines tolerancji; • klasa C - je żeli st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne powi ększone o margines tolerancji, a w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest okre ślony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych. Na podstawie przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie rocznych ocen jako ści powietrza w 2013 r. ustalono, że jako ść powietrza w całym województwie warmi ńsko-mazurskim jest na ogół dobra.

Zanieczyszczenia gazowe takie jak: SO 2, NO 2, Benzen i CO charakteryzuj ą si ę niskimi notowanymi warto ściami st ęż eń w stosunku do poziomów dopuszczalnych. Warto ści średnioroczne wspomnianych zanieczyszcze ń od kilku lat s ą na podobnym poziomie i obecnie nie mo żna mówi ć o zagro żeniu wyst ępowania przekrocze ń poziomów dopuszczalnych okre ślonych dla tych substancji. Na terenie bada ń nie powinno dochodzi ć do sytuacji niekorzystnych dla zdrowia ludzi zwi ązanych z emisj ą zanieczyszcze ń - zwi ększona emisji spalin samochodowych itp. Komunikacyjne zanieczyszczenie powietrza powodowane jest głównie przez emisj ę substancji chemicznych z silników spalinowych oraz poprzez ulatnianie si ę paliwa, smarów, wycieki, ścieranie nawierzchni drogi, opon, okładzin ciernych. Wyst ępuje przy tym szeroka ró żnorodno ść substancji emitowanych do atmosfery. Niektóre z nich s ą truj ące, inne niepo żą dane ze wzgl ędu na nieprzyjemny zapach lub wła ściwo ści dra żni ące. Najwi ększe znaczenie ze wzgl ędu na wielko ść emisji i stopie ń wywołuj ących zagro żeń maj ą substancje powstaj ące wskutek ruchu pojazdów, s ą to: • tlenek w ęgla /CO/, • tlenki azotu /NOx/, • zwi ązki kadmu /Cd/, • węglowodory /WWA i HC/, • tlenki siarki /SOx/, • aldehydy, • cz ąstki smoły i sadzy, • inne pyły i kurz.

Znaczna odległo ść od ci ągów komunikacyjnych oraz dobre warunki przewietrzania na terenie obj ętym planem powinny skutecznie zapobiega ć pojawianiu si ę ewentualnych wy ższych poziomów zawarto ści substancji szkodliwych w powietrzu.

Strona | 51

Tabela 2. Klasa uzyskana w ocenie jako ści powietrza w latach 2012-2014 – ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia (dla strefy warmi ńsko-mazurskiej)

.

3.2 Klimat akustyczny Rozpoznania stanu klimatu akustycznego środowiska i jego oceny dokonuje si ę w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Dopuszczalne warto ści poziomu hałasu okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2012 poz. 1109). Rozporz ądzenie to podaje nowe zakresy dopuszczalnych poziomów hałasu dla poszczególnych rodzajów źródeł w stosunku do klas terenów wyró żnionych ze wzgl ędu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje tj. zabudowa mieszkaniowa, tereny uzdrowiskowe, rekreacyjno – wypoczynkowe, szpitale oraz domy opieki społecznej i budynki zwi ązane ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci, uwzgl ędniaj ąc przy tym rodzaj obiektu lub działalno ści b ędącej źródłem hałasu, a tak że pory dnia i nocy. Zagro żenie hałasem i wibracjami charakteryzuje si ę mnogo ści ą źródeł i powszechno ści ą wyst ępowania. Najbardziej uci ąż liwymi emitorami hałasu i wibracji, maj ącymi zasadniczy wpływ na klimat akustyczny środowiska, s ą: trasy komunikacyjne (pojazdy samochodowe, motocykle, ci ągniki, poci ągi), zakłady przemysłowe oraz place budowy na skutek stosowania hała śliwych i wibracyjnych technologii oraz maszyn i urz ądze ń oraz miejsca publiczne takie jak: centra handlowe, deptaki, skwery oraz inne miejsca zbiorowego nagromadzenia ludno ści. Najwi ększe znaczenie ma hałas komunikacyjny. Stanowi ą go przede wszystkim źródła liniowe zwi ązane z komunikacj ą drogow ą i kolejow ą. Hałas o podło żu komunikacyjnym wyst ępuje w bezpo średnim s ąsiedztwie dróg i linii kolejowych. Jego uci ąż liwo ść jest uzale żniona od nat ęż enia ruchu, w zwi ązku z czym podwy ższone nat ęż enie hałasu jest notowane w centrach miejscowo ści. Klimat akustyczny środowiska w zdecydowanej wi ększo ści kształtowany jest przez hałas komunikacyjny drogowy, który ze wzgl ędu na powszechno ść charakteryzuje si ę du żym zasi ęgiem oddziaływania. Do czynników maj ących wpływ na poziom emisji hałasu drogowego nale żą : nat ęż enie ruchu, struktura strumienia pojazdów, a zwłaszcza udziału w Strona | 52

nim transportu ci ęż kiego, stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan techniczny nawierzchni, charakter zabudowy (zagospodarowanie) terenów otaczaj ących. Przyczyn ą hałasu drogowego jest przede wszystkim interakcja pomi ędzy opon ą, a nawierzchni ą, a tak że d źwi ęki samego pojazdu (m. in. silnika, systemu nap ędowego, systemu wydechowego). Kontakt opony z nawierzchni ą jako główne źródło hałasu wyst ępuje u wi ększo ści samochodów przy pr ędko ści powy żej 55 km/h, a w przypadku samochodów ci ęż arowych przy pr ędko ści powy żej 70 km/h. W ostatnich latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie nie przeprowadzał pomiaru hałasu w pobli żu obszaru bada ń. Hałas przemysłowy generowany przez urz ądzenia i maszyny stanowi zagro żenie o charakterze lokalnym, wyst ępuj ąc na terenach, które s ąsiaduj ą z zakładami produkcyjnymi. Hałas ten stanowi uci ąż liwo ść głównie dla budynków mieszkalnych zlokalizowanych w pobli żu obiektów przemysłowych. Poziom hałasu przemysłowego jest okre ślony indywidualnie dla ka żdego obiektu i jest uzale żniony od parku maszynowego, prowadzonych procesów technologicznych a tak że zastosowanej izolacji hal produkcyjnych i pozostałych budynków. Do zakładów generuj ących hałas o uci ąż liwej warto ści nale żą m.in.: warsztaty ślusarskie, stolarnie, tartaki. Dodatkowym zagadnieniem jest hałas powstaj ący w wyniku intensywnej produkcji rolnej - (chlewnie - kurniki). Wszystkie obiekty intensywnej produkcji rolnej emituj ą znacz ące ilo ści hałasu do środowiska.

3.3 Oddziaływanie sieci elektroenergetycznych oraz innych pól elektromagnetycznych Na terenie obj ętym opracowaniem wyst ępuj ą sieci elektroenergetyczne w tym średniego i wysokiego napi ęcia. Dla tego typu inwestycji oraz stacji bazowych telefonii komórkowej itp. urz ądze ń, które to mogłyby by ć źródłem emisji fal elektromagnetycznych o nat ęż eniu szkodliwym dla człowieka nale ży post ępowa ć zgodnie z zaleceniami wła ścicieli w/w urz ądze ń i instalacji tj. zachowywa ć normatywne odległo ści w stosunku do lokowania wszelkiego typu infrastruktury na terenie której przebywa ć b ędą ludzie.

4. DIAGNOZA STANU ANTROPIZACJI ŚRODOWISKA 4.1. Ocena zgodno ści u żytkowania terenu z uwarunkowaniami przyrodniczymi Obszar opracowania stanowi ą w przewadze tereny upraw rolnych oraz tereny le śne. W obr ębie obszaru opracowania wyst ępuj ą zró żnicowane warunki fizjograficzne dla zainwestowania. Ze wzgl ędu na walory krajobrazowe obszary ewentualnej zabudowy nale ży formowa ć jako kontynuacja zabudowy istniej ącej - bez tworzenia oddzielnych skupisk zabudowy. Obecna forma u żytkowania zgodna jest z uwarunkowaniami przyrodniczymi terenu bada ń.

Strona | 53

4.2. Ocena odporno ści środowiska na obci ąż enie antropogeniczne oraz zdolno ści do regeneracji Potencjał samoregulacyjno-odporno ściowy środowiska, świadcz ący o jego zdolno ści do przeciwdziałania negatywnym zjawiskom, uwarunkowany jest (Przewo źniak 1987): ‹ stanem wykształcenia środowiska (im bardziej wykształcone, bli ższe stanowi typem środowiska; ‹ finalnemu, klimaksowemu, tym bardziej odporne); ‹ intensywno ści ą procesów chemicznego i biologicznego metabolizmu (sprz ęż enie dodatnie); ‹ mo żliwo ści ą wynoszenia materii poza dane struktury przyrodnicze, w czym uczestniczy spływ wodny (powierzchniowy lub gruntowy, w postaci rozpuszczonej lub nie rozpuszczonej), przewietrzanie, denudacja; ‹ stopniem antropogenicznego przekształcenia środowiska (sprz ęż enie ujemne). O odporno ści środowiska decyduj ą zarówno bod źce kinetyczne i materialne. Dany typ środowiska mo że mie ć du żą odporno ść na bod źce kinetyczne i mał ą na materialne i odwrotnie. Typ środowiska przyrodniczego sandru, pod wzgl ędem samoregulacyjno- odporno ściowym wyró żniaj ą: ‹ średnia zdolno ść atmosfery do samooczyszczania ( średnie do niskich warunków przewietrzania); ‹ stabilno ść geodynamiczna; ‹ zró żnicowana struktura ekologiczna (im środowisko jest bardzie zró żnicowane ekologicznie tym jest bardziej stabilne). Do obni żenia potencjału samoregulacyjno-odporno ściowego środowiska przyrodniczego obszaru opracowania przyczynia si ę jego przekształcenie antropogeniczne. Mało odporne ze wzgl ędu na predyspozycje do akumulacji zanieczyszcze ń (bod źce materialne) jest środowisko przyrodnicze podmokłych terenów w okolicy cieków wodnych oraz niewielkich oczek wodnych i zagł ębie ń bezodpływowych . Generalnie środowisko przyrodnicze obszaru opracowania jest umiarkowanie odporne na obci ąż enie antropogeniczne oraz ma ograniczon ą zdolno ść do regeneracji. W zwi ązku z tym konieczne jest racjonalne jego zagospodarowanie.

4.3. Ocena i wst ępna prognoza zmian zachodz ących w środowisku i potencjalnych zagro żeń Środowisko przyrodnicze obszaru opracowania jest w du żym stopniu zantropizowane, przede wszystkim w efekcie realizacji istniej ącej zabudowy i ci ągle wykonywanymi zabiegami agrotechnicznymi podczas upraw rolnych. W przypadku ewentualnego, dalszego zainwestowania wyst ąpi ą nowe, cho ć typowe i cz ęsto nieuniknione zmiany środowiska przyrodniczego. Na etapie inwestycyjnym mog ą to by ć:

Strona | 54

‹ przekształcenia w przypowierzchniowych strukturach geologicznych, zwi ązane z pracami ziemnymi w celu posadowienia budynków i poprowadzenia nowych odcinków dróg oraz uzbrojenia terenu; ‹ zmiany lokalnego ukształtowania terenu w wyniku prac niwelacyjnych oraz ewentualnych nasypów ziemnych; ‹ zmiany aktualnego u żytkowania gruntów i likwidacja istniej ącej ro ślinno ści; ‹ zmiany w lokalnym obiegu wody przez ograniczenie infiltracji i wzrost parowania; ‹ modyfikacje topoklimatu terenu projektowanego zainwestowania w wyniku oddziaływania zabudowy na kształtowanie si ę warunków: - termicznych (wi ększa pojemno ść cieplna w stosunku do powierzchni pokrytej ro ślinno ści ą, sztuczne źródła ciepła); - anemometrycznych (powstanie lokalnej cyrkulacji jako efekt oddziaływania zabudowy i podwy ższenia temperatury), - wilgotno ściowych (zmniejszenie retencji przypowierzchniowej i przenikania wody do przypowierzchniowych warstw gruntu); ‹ zmiany fizjonomii krajobrazu przez wprowadzenie nowych obiektów kubaturowych na teren dotychczas nie zabudowany (poza małymi obiektami infrastruktury technicznej). Na etapie inwestycyjnym mog ą zachodzi ć równie ż pozytywne środowiskowo zmiany, jak: uporz ądkowanie terenu, kształtowanie nowych powi ąza ń przyrodniczych i estetyzacja zieleni ą. Konsekwencj ą wprowadzenia zainwestowania b ędzie jego dalsze oddziaływanie na środowisko, tzw. oddziaływanie na etapie funkcjonowania. Mo że ono by ć bardzo zró żnicowane w zale żno ści od charakteru zrealizowanych obiektów. W przewadze oddziaływanie takie ma wpływ na wszystkie komponenty środowiska przyrodniczego.

5. UWARUNKOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

W projekcie zmiany studium nale ży zaplanowa ć i wprowadzi ć szereg działa ń maj ących na celu ograniczanie negatywnych oddziaływa ń na środowisko przyrodnicze: w celu ochrony powietrza ‹ w celu ochrony powietrza wskazane b ędzie u żywanie do celów energetycznych paliw o niskiej zawarto ści siarki, (ograniczenie stosowania w ęgla i paliw węglopochodnych), jak równie ż stosowanie technologii gwarantuj ących zachowanie standardów jako ści powietrza w otoczeniu, ‹ na terenach wytypowanych pod zabudow ę mieszkaln ą lub zagrodow ą obj ętym nie mog ą by ć lokalizowane obiekty, których uci ąż liwo ść wykracza poza granice działek, na których b ędą posadowione; nie przewiduje si ę równie ż na tych terenach lokalizowania obiektów potencjalnie znacz ąco oddziaływuj ących na środowisko, ‹ nale ży skutecznie promowa ć i doprowadzi ć do jak najszerszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii. w celu ochrony wód powierzchniowych i podziemnych ‹ Nale ży zapewni ć ochron ę Głównego Zbiornika Wód Podziemnych w zwi ązku z wyst ępowaniem warstw wodono śnych o bardzo niskiej (czas przesi ąkania poni żej 5 Strona | 55

lat) i niskiej (czas przesi ąkania 5-25 lat) odporno ści na migracj ę zanieczyszcze ń. Zakazuje si ę wprowadzania do gleby substancji mog ących negatywnie wpływa ć na jako ść wód podziemnych; ‹ Nale ży wykona ć oraz wdra żać programy maj ące na celu racjonalizacj ę wykorzystywania nawozów mineralnych oraz organicznych w obr ębie GZWP, takie działania przyczyni ą si ę do obni żenia ryzyka przeniesienia zanieczyszcze ń w gł ąb podło żą gruntowego; ‹ Nale ży preferowa ć wdra żanie i rozpowszechnianie rolnictwa ekologicznego oraz stosowanie czystych technologii w gospodarce - w tym w szczególno ści stosowanie płyt gnojowych, zbieranie gnojowicy w szczelnych zbiornikach itp; ‹ Nale ży d ąż yć do utrzymywania równowagi zasobów wód podziemnych; ‹ Nale ży d ąż yć do wprowadzania systemów odprowadzania i jednoczesnego oczyszczania ścieków o charakterze komunalnym; ‹ Nale ży przeciwdziała ć nielegalnym zrzutom ścieków do wód i ziemi poprzez nakładanie sankcji ekonomicznych, a tak że wprowadzanie jednolitego systemu kanalizacji ściekowej, a na terenach zurbanizowanych, tak że kanalizacji deszczowej; ‹ Preferuje si ę równoczesne rozmieszczanie na terenie Gminy sieci kanalizacji sanitarnej, a tak że sieci wodoci ągowej; ‹ je żeli wyst ępuj ą, nale ży wprowadza ć stosowne zapisy zapewniaj ące ochron ę uj ęć wód, a tak że ochron ę zadrzewie ń przybrze żnych. w celu uregulowania gospodarki odpadami ‹ w zakresie gospodarki odpadami ustala si ę usuwanie odpadów z uwzgl ędnieniem w miar ę mo żliwo ści ich segregacj ę u źródła powstania i gromadzenie przed przekazaniem do unieszkodliwiania/składowania, ‹ zapobieganie i minimalizacja powstawania odpadów; ‹ składowanie tylko tych odpadów, których nie da si ę, z uwagi na warunki techniczno- ekonomiczne odzyska ć b ądź unieszkodliwi ć, w sposób bezpieczny dla zdrowia ludzkiego i środowiska; ‹ nasilenie działa ń edukacyjnych prowadz ących do podwy ższenia poziomu świadomo ści ekologicznej i do zmniejszenia ilo ści powstaj ących odpadów wśród mieszka ńców Gminy. w celu ograniczenia oddziaływania na powierzchni ę ziemi i gleby ‹ w celu ochrony powierzchni ziemi i gleb zakazuje si ę stosowania żużla piecowego do utwardzania dróg, ście żek pieszych i rowerowych, ‹ w celu ochrony powierzchni ziemi i gleby zakazuje si ę lokalizowania nowej zabudowy na skarpach przyrzecznych. Wszelkie prace ziemne nale ży prowadzi ć przy jak najmniejszej ingerencji w najbardziej urodzajn ą powierzchniow ą warstw ę próchniczn ą gleby, powstałe odpady z robót ziemnych wła ściwie zagospodarowa ć na placu budowy. Podczas prowadzenia zabiegów melioracyjnych nie dopuszcza ć do nadmiernego przesuszenia gleb, a gdy ju ż do tego dojdzie stosowa ć odpowiednie nawodnienie. ‹ wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców i turystów w zakresie post ępowania z powstaj ącymi odpadami, odchodzenie od systemu tzw. „dzikich wysypisk”, na

Strona | 56

terenie lasów i szlaków turystycznych ustawiane tabliczek z napisem „zakaz za śmiecania”, ‹ wa żne b ędzie równie ż odpowiednie oznakowanie szlaków turystycznych aby nie nast ępowało nadmierne ugniatanie, wydeptywanie gleby na terenach nie wyznaczonych jako obszary słu żą ce turystyce. w celu ochrony warto ści krajobrazowych ‹ w celu ochrony warto ści krajobrazowych nowa zabudowa powinna nawi ązywa ć kształtem architektonicznym i gabarytami do istniejącej regionalnej zabudowy, nale ży utrzymywa ć tradycyjne pokrycia dachów, k ąty spadków dachów, podziały otworów okiennych, jako materiały budowlane wykorzystywa ć cegł ę, kamie ń, drewno i dachówk ę ceramiczn ą, ‹ promowanie zadrzewie ń śródpolnych dla wzbogacenia krajobrazu, zwi ększenia retencji wodnej oraz poprawy warunków lokalnego klimatu. ‹ Zachowanie wszelkich nakazów i zakazów wynikaj ących z poło żenie terenu bada ń na obszarze OCHK. w celu ochrony bioró żnorodno ści oraz chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt ‹ w celu ochrony ró żnorodno ści biologicznej nale ży wył ączy ć lokalne obni żenia wypełnione wod ą – oczka wodne z zagospodarowania pod zabudow ę, ‹ nale ży odst ąpi ć od wprowadzania nowej zabudowy niezwi ązanej z budynkami służą cymi turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych. ‹ w przypadku działek ewidencyjnych, na których występuj ą lokalne obni żenia będące pod wpływem płytko zalegaj ącej wody gruntowej lub wypełnione wod ą nale ży takie obszary wył ączyć z ewentualnego zagospodarowania.

W dokumentach planistycznych nale ży umie ści ć rozwi ązania eliminuj ące i ograniczaj ące negatywne oddziaływania na środowisko w zakresie ochrony przyrody, kultury i krajobrazu poprzez: ‹ renaturalizacj ę zdewastowanych obszarów i obiektów przyrodniczych, ‹ ochron ę przed wył ączeniem z produkcji rolniczej gruntów rolnych o wysokiej jako ści gleb (gleby I - III klasy bonitacyjnej), ‹ ochron ę powietrza atmosferycznego przed ska żeniem poprzez promowanie stosowania paliw niskoemisyjnych, modernizacj ę kotłowni, promowanie stosowania i wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii (szczególnie przy pomocy kolektorów słonecznych i pomp ciepła), ‹ realizowanie inwestycji w obr ębie istniej ącej zabudowy, za wyj ątkiem inwestycji dla, których wybór lokalizacji w otwartej przestrzeni jest niezb ędny i nie narusza przepisów prawa ‹ promowanie i stosowanie nowoczesnych, przyjaznych środowisku technik i technologii, ‹ promowanie ekologicznych metod produkcji rolniczej,

Strona | 57

W zakresie budownictwa mieszkaniowego nale ży przede wszystkim d ąż yć do: ‹ kompleksowego przygotowywania terenów z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska i lokalnego dziedzictwa kulturowego ‹ okre ślania intensywno ści zabudowy oraz zasad wykorzystywania form architektoniczno – budowlanych w celu zachowania ładu przestrzennego ‹ lokalizowania zabudowy mieszkaniowej przede wszystkim w wolnych przestrzeniach przeznaczonych dla budownictwa mieszkaniowego W zakresie rozwoju rolnictwa nale ży przede wszystkim d ąż yć do: ‹ zachowania wy ższych klas bonitacyjnych gleb ograniczaj ąc mo żliwo ść inwestowania na takich terenach; ‹ utrzymania funkcji rolniczych na obszarach o znacznym potencjale rolniczym; ‹ prowadzenia polityki sprzyjaj ącej powstawaniu gospodarstw wi ększych obszarowo; ‹ sprzyjania powstawaniu gospodarstw agroturystycznych i produkcji żywno ści ekologicznej, stosuj ąc preferencje podatkowe, szkolenia i inne; ‹ wspieranie działalno ści gospodarczej uzupełniaj ącej rolnicz ą; ‹ wykluczenia stosowania technologii niebezpiecznych dla środowiska, w tym stosowania zabiegów agrolotniczych i środków chemicznych na terenach blisko cieków wodnych; ‹ dostosowywania rolnictwa do funkcjonowania w standardach mi ędzynarodowych; ‹ gromadzenia nawozów organicznych wył ącznie na izolowanych płytach gnojowych, zabezpieczonych przed przesi ąkaniem odcieków do gruntu.

W zakresie rozwoju le śnictwa nale ży przede wszystkim d ąż yć do: ‹ eksponowania pozaprodukcyjnych funkcji lasów, szczególnie w planach urz ądzeniowo le śnych; ‹ zachowania i przywracania biologicznej ró żnorodno ści lasów; ‹ utrzymania produkcyjnej zasobno ści lasów; ‹ ochrony zasobów glebowych i wodnych w lasach; ‹ wykorzystania lasów dla celów edukacji ekologicznej; ‹ prowadzenia zalesie ń terenów o słabej bonitacji gleb, mało przydatnych do innych celów; pod zalesienie mog ą by ć przeznaczane grunty dotychczas u żytkowane jako rolnicze, w pierwszej kolejno ści najmniej przydatne dla rolnictwa; ‹ promowanie zadrzewie ń śródpolnych dla wzbogacenia krajobrazu, zwi ększenia retencji wody oraz poprawy warunków klimatu lokalnego;

6. WYKAZ MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH. Przy sporz ądzaniu ekofizjografii wykorzystano: 1. Zało żenia do projektu zmiany Studium Uwarunkowa ń i Kierunków zagospodarowania Przestrzennego Gminy Iława. 2. Uchwały Rady Gminy Iława XX/185/2016 z dnia 29.04.2016 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Iława . 3. Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Iława, podj ętego Uchwał ą Rady Gminy Iława XLVII/454/2010 z dnia 2010-11-05. Strona | 58

4. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030); 5. Dane Urz ędu Gminy Iława, stan na czerwiec 2016 r.; 6. Centralna Baza Danych Geologicznych; http://bazagis.pgi.gov.pl/; 7. Dane Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego, http://igs.pgi.gov.pl/; 8. Bank Danych Lokalnych GUS, http://stat.gov.pl/; 9. Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Studium Uwarunkowa ń i Kierunkow zagospodarowania Przestrzennego Gminy Iława (EkoKoncept kwiecie ń 2010 r.) 10. PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO AKTUALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY IŁAWA NA LATA 2015-2018 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2019-2022 (Optino Mariusz Cybułka, sierpie ń 2015 r.) 11. Raporty o stanie środowiska województwa warmi ńsko - mazurskiego z lat 2009 - 2014, Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska 12. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. Nr 25, poz. 133, z pó źn. zm.) 13. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków b ędących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a tak że kryteriów wyboru obszarów kwalifikuj ących si ę do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510, z pó źn. zm.) 14. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporz ądzania projektu planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 34, poz. 186, z pó źn. zm.) 15. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierz ąt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) 16. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej ro ślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409) 17. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z 2014 r. poz. 1408) 18. Ptaki. Przewodnik Collinsa, 2010 r. 19. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ro ślinnych Polski, Władysław Matuszkiewicz PWN, Warszawa 2001 r., 20. Potencjalna ro ślinno ść naturalna Polski. Mapa pogl ądowa w skali 1: 300 000, arkusz 1 Pojezierze Wielkopolskie i Pojezierze Chełmi ńsko - Dobrzy ńskie, PAN, W. Matuszkiewicz i inni, Warszawa 1995 r., 21. Siedliska i gatunki Natura 2000, prof. dr hab. Czesław Hołdy ński i inni, wyd. Mantis, Olsztyn 2010 r., 22. Projekt korytarzy ekologicznych ł ącz ących Europejsk ą sie ć Natura 2000 w Polsce. Zakład Bada ń Ssaków PAN, W. Jędrzejewski i inni, Białowie ża 2012r. 23. Klucz do oznaczania ro ślin naczyniowych Polski ni żowej, Łucjan Rutkowski, PWN, Warszawa 2008 r., 24. Ro śliny lasu li ściastego, Tadeusz Traczyk, WSiP, Warszawa 1959 r.,

Strona | 59

25. Atlas ro ślin, R. Krzy ściak-Kosi ńska, M. Kosi ński, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2007 r., 26. DIETZ C., HELVERSEN O., NILL D.,2007. Nietoperze Europy i Afryki Północno Zachodniej. Multico, Warszawa, 2009. 27. Płazy i gady Polski, A. Herczek, J. Gorczyca, Wyd. Kubajak, 2004 r., 28. Atlas ptaków, cz ęść I i II, Marcin Karetta, wyd. Pascal, Bielsko-Biała, 2010 r., 29. Ptaki Polski, cz ęść 1 i 2, Andrzej G. Kruszewicz, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005, 2006, 2007, 30. Regionalizacja geobotaniczna Polski - Jan Marek Matuszkiewicz, IGiPZ PAN Warszawa, 2008 r., 31. Geografia Regionalna Polski [J. Kondracki PWN 2013] 32. Ostoje ptaków w Polsce - wyd. OTOP 33. Polskie Normy: PN-75-E-05100-1: 1998, PN-EN-50341-1 oraz PN-EN-50423-1 34. Rozporz ądzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpiecze ństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U.03.47.401) 35. Strona Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu 36. Mapy Hydrogeologiczne, Szczegółowe Geologiczne, Geo środowiskowe Polski w skali 1 : 50 000 - arkusze 216 Świ ętajno, 37. Mapy Glebowe w skali 1 : 5 000 38. Witryny internetowe: o http://geoportal.gov.pl/ ; o http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ ; o http://warszawa.rdos.gov.pl/ ; o https://pl.wikipedia.org. o http://mapa.korytarze.pl/

ZAŁ ĄCZNIKI GRAFICZNE

Autor opracowania:

...... in ż. Grzegorz Prusik

Strona | 60