Instituut Het Nieuwe Het Jaarverslag 2020 1 Theo van Doesburg. Atelierwoning te Meudon- Val-Fleury voor eigen gebruik, 1927–1930 Collectie Het Nieuwe Instituut, DOES AB5388 Gift Van Moorsel 2 3 HET NIEUWE INSTITUUT JAARVERSLAG 2020 4 Beeldverslag deel 1 4 BESTUURSVERSLAG Beeldverslag deel 2 165 Terugblik 2020 / Vooruitblik 2021 34 Samenwerkingen 183 Publiek Programma / Museum voor Architectuur, Media 186 Design en Digitale Cultuur 39 Fotoverantwoording 189 Research 45 Colofon 190 Erfgoed / Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur Programma [omslag] en Stedenbouw 52 Agentschap voor Architectuur, Design en Digitale Cultuur 60 Educatie 70 Organisatie 76 RAAD VAN TOEZICHT Governance Code Cultuur 102 Samenstelling Raad van Toezicht en Raad van Bestuur 104 Terugblik 2020 vanuit de Raad van Toezicht 106 JAARREKENING 109 OVERIGE GEGEVENS Ondertekening 156 Controleverklaring 159 2 Het Nieuwe Instituut Jaarverslag 2020 3 Het Nieuwe Instituut Jaarverslag 2020 4 5 6 7 G/D THYSELF: SPIRIT STRATEGY ON RAISING FREE BLACK CHILDREN Een rituele ruimte waarin bezoekers, zowel individueel als collectief, in aanrak- ing kunnen komen met aspecten van metafysische transcendentie, spiritualiteit en verschillende vormen van zelfexpres- sie. Het Nieuwe Instituut is in 2018 een onderzoek gestart naar videocultuur en haar rol als publieke ruimte voor activisme en emancipatie. Binnen deze context is het kunstenaarscollectief The Ummah Chroma uitgenodigd om een fysieke ruimte te realiseren, geïnspireerd op hun muziekfilm AS TOLD TO G/D THYSELF. 8 9 10 11 FOR THE RECORD: SET STAGE SCREEN: SET STAGE SCREEN STAGING REALITIES Set Stage Screen: Realities of Postpro­ duction onderzoekt hoe hedendaagse video’s een publieke ruimte vormen voor activisme, commercie en emancipatie. Populaire video’s maken maatschappe- lijke kwesties en verhoudingen zichtbaar, maar stellen tegelijkertijd alternatieve werkelijkheden voor. De installatie gaat nader in op de technologieën, het ruimte- lijk ontwerp en vormen van representatie in videoclips en live events, en wordt geactiveerd door publieke programma’s en live videoproducties. 12 13 GIJS BAKKER EN K. SCHIPPERS: BEGINSELEN Gijs Bakker en K. Schippers presente- ren in museumwoning Huis Sonneveld combinaties van sieraden en gedichten die ze speciaal voor deze gelegenheid geselecteerd hebben uit hun omvangrijke oeuvres. Wat sieraden met gedichten gemeen hebben is het vermogen om in een compacte vorm een boodschap over te brengen. De afwisseling van kijken en lezen is een open vraag aan de be­­zoeker, een vraag naar nieuwe ver­­ banden, inzichten en nieuwe beginselen. 14 15 16 17 18 19 ATELIER NELLY EN THEO VAN DOESBURG Atelier Nelly en Theo van Doesburg – de eerste presentatie in het kader van Architectuur Dichterbij – neemt het materiaal uit de collectie Van Doesburg en het (restauratie)onderzoek als vertrek- punt om nieuwe verhalen te vertellen. De presentatie erkent Nelly als sleutel- figuur in de opbouw van de reputatie van Van Doesburg en De Stijl. Centraal staat hun meest uitgesproken project samen: de atelierwoning in Meudon. Architectuur Dichterbij kijkt vanuit mogelijke, nieuwe perspectieven naar de verzameling archieven om op die basis nieuwe noties aan te reiken met betrekking tot de waar- dering van historische bronnen. 20 21 VERWERVING MAQUETTE VAN DOESBURG Het Nieuwe Instituut heeft de enige b e waard gebleven maquette van Theo van Doesburg verworven voor de Rijkscollectie. Het is een ontwerp voor Café-restaurant Aubette, één van de belangrijkste architec tuur projecten van De Stijl, de kunstbeweging waar Theo van Doesburg het boegbeeld van was. Met dit radicale ontwerp maakte Van Doesburg geen onderscheid meer tussen architec tuur en schilderkunst. De ver­­werving is mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Mondriaan Fonds, de Vereniging Rembrandt en Galerie Gmurzynska. 22 23 LITHIUM De tentoonstelling Lithium is opgevat als een kuuroord waar onderzoekers, ont­­ werpers en kunstenaars aan de hand van het element lithium zowel de heilzame als de schadelijke kanten van de eeuwige mense lijke zoektocht naar energie belichten. Hoe vaak kunnen we onze batterijen nog opladen zonder iets te doen aan de oorzaken van de uitputting van mens en planeet? 24 25 26 27 ART ON DISPLAY 1949– 69 Hoe presenteer je kunst? En hoe kijk je daar als bezoeker naar? Veel museum- bezoekers zijn geneigd direct de aandacht op het kunstwerk te richten, onbewust van het feit dat de ontmoeting met het kunstwerk is geënsceneerd door een ontwerper. Art on Display 1949–69 stelt daarom voor een keer het tentoonstelling- sontwerp zelf centraal. De expositie brengt enkele van de meest vooruitstrevende, naoorlogse tentoonstellingsontwerpen van architecten samen in de vorm van 1:1 reconstructies, die door bezoekers te ervaren en te vergelijken zijn. 28 29 30 31 BESTUURSVERSLAG 32 33 Het Nieuwe Instituut Jaarverslag 2020 Net als de hele samenleving, en onze collega-instellingen in het culturele veld TERUGBLIK 2020 / in het bijzonder, heeft Het Nieuwe Instituut zich het afgelopen jaar opnieuw moeten uitvinden. Het jaar 2020 was amper begonnen toen in het kader van VOORUITBLIK 2021 de BIS-aanvragen het Activiteitenplan 2021–2024 werd ingediend. Het instituut omschreef daarin hoe het inclusie en meerstemmigheid tot leidende begin- selen maakt voor het programma, de werkwijze en de inrichting van de eigen organisatie. Het Activiteitenplan ging vooral in op de projecten die het instituut vanuit het Agentschap voor Architectuur, Design en Digitale Cultuur ter ondersteuning van het professionele veld onderneemt. Met succesvolle componenten zoals het Internationale Bezoekersprogramma en de Reizende Academie, en bijvoorbeeld de Nederlandse deelnames aan de Architectuurbiënnale van Venetië. Maar, de inkt was nauwelijks droog of talloze van deze activiteiten – die vaak een continuering zijn van een beproefde praktijk – konden terug naar de tekentafel. De biënnale werd last-minute afgelast en een jaar vooruitgeschoven. En de bezoekers uit het buitenland? Hoe ontvang je curatoren, journalisten en anderen die zich vertrouwd willen maken met de actuele stand van architectuur, design of digitale cultuur in Nederland terwijl zij niet zonder belemmeringen kunnen reizen en de lokale ontwerpgemeenschap niet werkelijk mogen ontmoeten? De absurde werkelijkheid van 2020 zorgde binnen de organisatie al spoedig voor versnelling van een aantal transformaties die erop gericht zijn de hybridisering van het programma op basis van digitale en fysieke componenten verder uit te bouwen. Een publiekstrekker als het Thursday Night Live! programma kon daar- door naadloos overschakelen naar het online kanaal van Het Nieuwe Instituut. Wekelijkse digitale nieuwsbrieven en webmagazines lieten het publiek delen in de vele activiteiten waarmee het instituut naar buiten bleef treden. De gebruike- lijke zondagse wandelingen onder leiding van de ‘omleiders’ – de zogenoemde Sunday Strolls – werden omgevormd tot Sunday Scrolls, gezamenlijke verken- ningen van de digitale wereld. En via de kanalen van e-flux Architecture startte in het najaar – aansluitend op het actuele discours rond omstreden standbeelden – een reeks beschouwingen over monumenten en processen van herdenken. Natuurlijk waren er tentoonstellingen; ook als die door de maximering van het aantal bezoekers soms slechts een beperkt publiek mochten ontvangen. Op basis van eigen onderzoek ontwikkelde Research de tentoonstelling Lithium. In de gedaante van een kuuroord werden daarin zowel de heilzame als de schadelijke kanten van de onafgebroken menselijke zoektocht naar energie verkend. En Lou Stoppard stelde met The Hoodie een veelbesproken expositie samen over de sweater met capuchon. Een kledingstuk waaraan een schijnbaar eindeloos scala van associaties verbonden is: van verhalen over jongerencultuur en sociale ongelijkheid tot thema’s als privacy en angst. De gedwongen rantsoenering van het aantal bezoekmomenten, in combinatie met het toenemend gebruik van online media, heeft het instituut nog eens doen stilstaan bij de meerwaarde van een fysiek bezoek en de specifieke context die alleen een tentoonstelling kan bieden. Hoe essentieel de tentoonstelling als 34 Het Nieuwe Instituut Jaarverslag 2020 35 Het Nieuwe Instituut Jaarverslag 2020 ruimtelijke ervaring kan zijn, werd perfect zichtbaar in Art on Display 1949­69. trouw aan zijn keuze voor het principe van meerstemmigheid, met inbegrip van De expositie, gerealiseerd in samenwerking met het Calouste Gulbenkian een sociaal en een ecologisch perspectief. Het instituut blijft ernaar streven om Museum in Lissabon, beleefde zijn eerste editie in Portugal. Centraal stonden de relevantie van innovatie en digitalisering voor de ontwerpwereld ook binnen enkele van de meest vooruitstrevende naoorlogse tentoonstellingsontwerpen, zijn eigen projecten te verkennen. Het doet dat in de komende periode vanuit gemaakt door de architecten Carlo Scarpa, Franco Albini en Franca Helg, vier gedaantes: als Verbinder, als Archivaris, als Onderzoeker en als Verteller. Lina Bo Bardi, Aldo van Eyck en Alison en Peter Smithson. Voor de presentatie Voor de Verbinder geldt de deelname aan de uitgestelde Architectuurbiënnale in Rotterdam realiseerde de Vlaamse architect Jo Taillieu een nieuwe tentoon- in Venetië als een ijkpunt in de programmering van 2021. Vanuit de centrale stellingsomgeving die Art on Display 1949–69 een plaats gaf in de doorlopende vraag Who is We? worden twee onderwerpen aangesneden: Multispecies reeks 1:1 reconstructies van Het Nieuwe Instituut. Urbanism en Space of Other. Dit