De Opkomst En Transformatie Van De Online Sociale Beweging Anonymous
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Revolutie ‘for the lulz’. De opkomst en transformatie van de online sociale beweging Anonymous Justus Uitermark Anonymous is een doorlopend transformerende virtuele zwerm die zich tijdelijk for‐ meert rond uiteenlopende collectieve acties op het internet. De beweging maakte het leven van tieners kapot met online treiterei maar schoot ook Tunesiërs te hulp toen Ben Ali’s regime de Jasmijnrevolutie probeerde neer te slaan. Hoe kan het dat Anonymous zonder formele leiders, organisatiestructuur, toelatingseisen of regels toch in staat is tot grootschalige, risicovolle en strategische collectieve actie? En kunnen we verklaren dat Anonymous bij de ene actie zich uitput in hoogdravende idealen terwijl de beweging het volgende moment een sadistische wreedheid aan de dag legt? Social and political change has always been enacted, everywhere and at all times, from a myriad of gratuitous actions, sometimes uselessly heroic (Castells, 2009, p. 2) Op 12 juni 2006, de verjaardag van Bill Cosby, werd Habbo Hotel – een virtuele ontmoetingsplek voor tieners – overspoeld door duizenden ‘nigra’s,’ zwarte man‐ nen met Afrokapsels en discokleding. De nigra’s maakten een menselijke muur rond zwembaden en vormden swastika’s 1. Toen de moderators van Habbo Hotel de nigra’s verwijderden, klonken beschuldigingen van willekeur en racisme. De nigra’s verspreidden zich, doken onder in bibliotheken en privékamers, om later hun stormloop op de zwembaden te hervatten. Een jaar later waren de nigra’s terug, met nog meer opzwepende en bizarre retoriek. In een absurdistische paro‐ die op “the million men march” van Martin Luther King, blokkeerden de nigra’s Habbo’s zwembaden “to stop the AIDS!” en tegen het racisme van de Habbo- moderators. In de wervingsfilmpjes voor de Habbo Raids die op Youtube en andere kanalen circuleerden – beelden van ‘Afroducks’ (een eend met een afro‐ kapsel) en andere absuriditeit, ondersteund door het opzwepende nummer Final Countdown van Europe – werden kijkers opgeroepen met een leus die in vele variaties zou weerklinken: We are many. We are one. We do not forgive. We do not forget. We are fragile. 1 Met dank aan Willem de Koster, Maarten Loopmans, Emiel Rijshouwer, Walter Nicholls en de referenten en de redactie voor inspirerend commentaar. 156 Sociologie 2011 (7) 2 Revolutie ‘for the lulz’. De opkomst en transformatie van de online sociale beweging Anonymous We are invincible. We are powerless We are Gods. We are Anonymous. Figuur 1 Screenshot van het begin van de Habbo Raid 20062 De non-identiteit Anonymous wordt traditioneel gebruikt door verliefden op Valentijnsdag of door boze brievenschrijvers, maar de stormloop op Habbo mar‐ keert het begin van Anonymous als een grillige en vaak meedogenloze virtuele beweging. Anonymous’ bekendste actie was het tijdelijk uitschakelen van de web‐ sites van financiële instellingen (zoals Mastercard, VISA en Paypal) die in decem‐ ber 2010 Wikileaks hun diensten ontzegden, maar de beweging heeft in de afgelo‐ pen jaren een duizelingwekkend aantal uiteenlopende acties uitgevoerd. In de specifieke sociaal-virtuele ruimte van het internet kon Anonymous ontstaan als een radicaal decentrale beweging. We kunnen spreken van een rhizomatische beweging waarvan de evolutie niet wordt bepaald door een centrale ordenaar maar door een telkens veranderende virtuele samensmelting van geografisch ver‐ spreide gebruikers en systemen. Dit artikel analyseert hoe een rhizomatische beweging als Anonymous verschillende verschijningsvormen aanneemt en evolu‐ eert. Hoe komt collectieve actie tot stand zonder formeel leiderschap, lidmaat‐ schap of regels? Hoe kunnen we verklaren dat Anonymous de aandacht verlegde van het lastig vallen van christelijke pubers tot het ondersteunen van de Tunesi‐ sche revolutie? Om vat te krijgen op deze fluïde beweging, begon ik in december 2010 met het bezoeken van plekken waar anons – de internetgebruikers die opereren onder het 2 Online: http://encyclopediadramatica.com/The_Great_Habbo_Raid_of_July_2006 (accessed 5 april 2011) Sociologie 2011 (7) 2 157 Justus Uitermark label Anonymous – zich verzamelen, zoals chatkanalen, image boards en Twitter. Ik bracht vooral veel tijd door op de chatkanalen van Anonymous Operators die tijdens de onderzoeksperiode (december 2010 – juni 2011) een belangrijk forum waren voor de voorbereiding en coördinatie van operaties. Met enige regelmaat participeerde ik in conversaties, ik organiseerde samen met een anon een infor‐ matieavond over Anonymous en incidenteel hielp ik bij vertalingen. Telkens als ik individuele gesprekken voerde die ik eventueel voor dit onderzoek zou gebruiken, identificeerde ik mezelf als universitair onderzoeker. Ik sprak in levende lijve met vijf anons wiens betrokkenheid uiteen liep van zeer intens tot beperkt. Door urenlang te turen naar het scherm, te chatten met anons en achtergrondonder‐ zoek te doen naar de gebruikte termen en technieken ontwikkelde ik een gevoel voor het spel en de spelers (Bourdieu, 1996) zonder overigens de technologische finesses te kunnen doorgronden. De eerste sectie schetst de institutionele ecologie van het internet en geeft aan hoe in de sociaal-virtuele omgeving van het internet specifieke vormen van mobi‐ lisatie en coördinatie tot stand komen. De tweede sectie analyseert de vroege geschiedenis van Anonymous en laat zien hoe de strijd tegen Scientology, en de daarmee gepaard gaande verschuiving van image boards naar chatkanalen, de aard en verschijningsvorm van de beweging veranderde. De derde sectie onder‐ zoekt hoe anons die zich organiseerden op de chatkanalen van Anonymous Ope‐ rators zich achtereenvolgens richtte op copyrightorganisaties, de financiële bedrijven die hun diensten ontzegden aan Wikileaks, Arabische dictaturen en Amerikaanse beveiligingsbedrijven. In de discussie en conclusie wordt ten slotte besproken hoe Anonymous zich onderscheidt van andere sociale bewegingen. Coördinatie zonder ordenaar: kenmerken van een rhizomatische beweging op het internet Net als de radio, drukpers en andere commicatietechnologieën, heeft het internet de synchronisatie van geografisch afgezonderde actoren vergemakkelijkt en kwa‐ litatief veranderd. Sociale bewegingen zijn per definitie samengesteld uit afzon‐ derlijke actoren die zich op een verschillende tijden en momenten manifesteren onder dezelfde noemer, maar hoe ze in en aan elkaar zitten verandert met de omgeving waar ze verbindingen aangaan. Dat geldt voor alle sociale bewegingen (Langman, 2005) maar vooral voor een beweging als Anonymous, die aan het internet zelf is ontsprongen. De opkomst van een wereldomspannende infrastructuur voor ogenblikkelijke (instant) communicatie heeft nieuwe vormen van samenwerking mogelijk gemaakt, waarbij geografische verspreide actoren op eigen initiatief deelgenoot kunnen worden van een collectieve onderneming. Waar politieke communicatie traditioneel verloopt via enkele grote televisiekanalen en kranten, is de sociaal- virtuele ruimte meer gedecentraliseerd (Benkler, 2006). Interburgers – netizens – kunnen blogs, sociale media en wiki’s gebruiken als sociale platforms terwijl 2.0 toepassingen bezoekers in staat stellen direct commentaar te leveren. Manuel Castells spreekt in dit verband van “mass-self communication” die is “... self-gene‐ 158 Sociologie 2011 (7) 2 Revolutie ‘for the lulz’. De opkomst en transformatie van de online sociale beweging Anonymous rated in content, self-directed in emission, and self-selected in reception by many that communicate with many” (Castells, 2007, p. 248). De verminderde afhan‐ kelijkheid van de massamedia en de natiestaat stellen bewegingen in staat om via grensoverschrijdende netwerken relaties te vormen – “The emergence of mass self-communication offers an extraordinary medium for social movements and rebellious individuals to build their autonomy and confront the institutions of society in their own terms and around their own projects” (ibid., 2007, p. 249). Binnen deze context ontstaan open en collaboratieve netwerken waarin in prin‐ cipe iedereen met een internetaansluiting kan participeren. De netwerken zijn open in de zin dat toegang gratis is en geen formele toegangseisen gelden. Ze zijn collaboratief omdat mensen samenwerken op basis van vrijwillige inzet, waardoor het moeilijk of onmogelijk is handelingen af te dwingen met formele autoriteit of fysieke kracht. Anonymous is zeker niet de enige beweging op het internet die bestaat uit open en collaboratieve netwerken. Verschillende groepen rond Free and Open Software bestaan ook uit netwerken waarin vrijwilligers samenwerken, al hebben ze een hogere drempel dan Anonymous omdat ze meer technische vaardigheden verei‐ sen. Anonymous is in strikte zin een label dat door iedereen kan worden gebruikt. Iedereen met een computer kan in principe binnen vijf minuten onderdeel van Anonymous worden door zich te melden op chatkanalen of te posten op image boards. Anonymous heeft geen telefoonnummer, geen woordvoerder, geen e-mail‐ adres. Er is geen centrale ordenaar die ideologische samenhang kan sanctioneren of handelingen kan dirigeren. Deelname is in een heel elementaire zin vrijwillig; er is geen leider of baas die medewerking afdwingt via orders of sancties. Epidemische evolutie en kudopolitiek Door decentrale sociale technologie kunnen geografisch verspreide actoren vir‐ tueel samenkomen en eenzelfde identiteit aannemen. Maar wat bepaalt de rich‐ ting en inhoud van dat proces? Bij formele organisaties wordt deze verandering in hoge mate gestuurd door een centrale organisatie die probeert fouten te voor‐ komen of