Japon sarayının mirası

PATRICK HUANG

88 Z4 Yashima Gakutei. Benten. 1827. İNGİLİZCEDENÇEVİREN : SİYASİ REFORMDAN MÜZİK REFORMUNA şekli gibi çeşitli detaylar reform sırasın- da değiştirilir, basitleştirilir ve sistema- Çin’in Tang Hanedanlığı dönemin- tik hâle getirilir. Ayrıca, Gagaku dansı de (唐, 618-907) başkent Chang’an ( Sabu (左 舞, sol dans) ve Ubu (右 舞, sağ 長安)1, oldukça gelişmiş bir yerleşim dans) olarak ikiye ayrılır.9 Sol dans alanı ve aynı zamanda kültürel alışve-

HAMDİ AKYOL esnasında çalınan müziğe Tōgaku rişin kalbi olan İpek Yolunun başlangıç (唐樂) denir. Bu isim, onun Tang Hane- noktasıydı.2 Çin’in bu dönemdeki etkin danı döneminde Çin’den geldiğine işa- nüfuzu sebebiyle Japonya, benzer İpek ret eder.10 Sağ dans esnasında çalınan Yolu mirasını3 elçiler, din adamları, müzik Komagaku (高麗樂) ise çoğunluk- seyyahlar aracılığıyla kullandı.4 Hâlen la Bohai’den (渤海, günümüzde Kuzey- Tang Hanedanlığı döneminden kalma, doğu Çin ve Kore Yarımadası) gelmiştir. paha biçilemez kıymetteki muhtelif Nefesli çalgılar. Önce sol dans müziği çalınır ve bunu eserlere ev sahipliği yapan, Japon Sa- sol üst: ryūteki, komabue ve kagurabue. ‘cevabi dans’ olan sağ dans takip eder. rayının hazine dairesi Shōsōin (正倉院) sol alt: hichiriki, sağ: shō Sağ dans, Japon felsefesinin, yin-yang ‘İpek Yolu’nun doğu ucu’ olarak kabul (S. G. Nelson, “Court and Religious Music (2): felsefesinden aldığı simetrik ve makul Music of Gagaku and Shōmyō”, The Ashgate edilmektedir.5 bir etkinin yansımasıdır.11 Bununla Research Companion to Japanese Music, Benzeri görülmemiş tarihî şartlar birlikte, bu simetrik denge temelde Routledge, 2008, s. 51). sebebiyle Çin ve Japonya oldukça yakın simgeseldir, çünkü komagakudan gelen ilişki içerisindeydi. Farklı kültürleri, dans hareketleri genellikle daha azdır, teknolojileri ve hatta siyasi sistemleri tōgakudan gelen müzik ise komagakudan öğrenen Japonya, kültürel alışverişin daha çoktur ve Tang Hanedanı dönemi tam göbeğinde yer aldı. Taika Reformu- Çin müziğinin esas etkisini yansıtan nun (645, 大化 改 新) devletin merkezî diğer bölümlerden çok daha yüksektir.12 gücünü sağlamlaştırmasını takiben Aynı dönemde Çin’de mevcut olan Japonya törenlerde icra edilebilecek, ‘seçkin müzik’ de Çincede aynı ka- kendine has müzikleri oluşturabilmek rakterlerle (雅樂, Yayue) ifade edilir. için kıta müzik sistemini ‘ithal’ etti.6 Bununla birlikte Japonların Gagaku’su Daha sonra Taihō Kodu’nun (761, 大寶律 için Çinlilerin Yayue’sinden aktarma- 令) yayınlanması ve Utaryo’nun (雅 樂 dır diyemeyiz. Bu da hikayeyi oldukça 寮) kurulmasıyla Gagaku (雅, kelimenin karmaşık hâle getirir. Ancak bunun tam anlamıyla ‘seçkin müzik’ anlamına yerine Gagaku, esas olarak başka bir Çin gelir) resmen saray müziği olarak kulla- türünden, Yanyue’den (燕 樂) mülhem- nılmaya başladı.7 dir diyebiliriz. Bu ise kelimenin tam anlamıyla ‘yemek müziği’ anlamına GAGAKU TÜRLERİ gelir. Hem Çin hem de Japon tarihî Farklı kökenlere sahip olan Gagaku kaynaklarını mukayese edecek olursak eserleri, bu kökenlere göre tasnif edilir. her iki türün ihtiva ettiği çokca redifi n, Gagaku, esas olarak mahallî eserlerden ciddi anlamda bir etkileşim olduğunu 13 aktarılan kuniburi no utamai (国 風 歌舞, gösterdiği anlaşılır. Bununla birlikte millî şarkı ve dans) ihtiva eder. Kangen Çin Yanyue notasyonu ve icra biçiminin (管弦, nefesliler ve telliler) ve bugaku herhangi bir örneği günümüze erişeme- (舞 樂, dans müziği) ise sadece enstrü- miştir. Bereket versin ki hem notasyon mantal müziktir veya Asya kıtasından hem de icra örnekleri bugün Japonya’da gelen ve danslara eşlik amacıyla icra mevcuttur. Bu örnekler, kadim za- edilen müziği ifade eder. Bunları takip manlardaki Doğu Asya müziği üzerine eden saibara (催馬 樂) ve rōei (朗 詠) ise yapılan araştırmalarda belge niteliği arz Japonya’da Heian Hanedanının son eder. döneminde (平安 時代, yaklaşık 984- AKTARIM, ÇÖKÜŞ VE CANLANMA 1185) Asya ana kıtasının melodileriyle söylenen lirik Japon şarkılarıdır.8 Gagaku, çoğunlukla Heian Hane- Müzikal aktarımı vurgulayan en danlığı döneminde Japon saraylarında önemli kategori elbette kangen ve bu- icra edilmişti. Ancak takip eden Kama- gakudur. Yabancı kökenlerine rağmen kura Hanedanlığı döneminde Gagaku gibi enstrümantasyon, perde (鎌倉時代, 1192-1333) saray Kyoto’dan sistemi ve icracı araç gereçleri ve dans Kamakura’ya taşındı ve devletin siyasi

Z4 89 gücü kademeli olarak imparatorlardan ayağı ile başlar. “Nasuri” dansçıları yuka- shoguna (將軍, Savaşçı Generaller) geçti. rıda zikredilen simetrik düşüncenin canlı Bu gelişmeden dolayı Gagaku’nun icra bir örneği olarak tam tersini yaparlar. edilmesi yüzyıllar boyunca mümkün “Ranryoō” enstrümanları shō (笙, Çin), olmadı. Daha sonra, Ōnin Savaşı esna- hichiriki (篳 篥, Çin), ryūteki (龍 笛, Japon- sında (應仁の乱, 1467-1477), Kyoto kenti ya), kakko (羯鼓, Orta Asyalı etnik bir grup harap edildi ve Gagaku geleneği ağır bir olan Yuezhilerden) ve shōkodan (鉦 鼓, yara aldı. Bu dönemde birkaç müzisyen, muhtemelen Çin) teşekkül eder. Ancak mevcut eserlerin notalarını kayıt altına “Nasuri”de shō artık kullanılmamaktadır, almaya çalıştı. İşte bu kayıtlar, ortaçağ rytekiteki ve kakko, komabue (高麗 笛, Kore) döneminde Gagaku’nun modern versi- ve san-no-tsuzumi (長の鼓, Korece 長鼓 yonlara kıyasla nasıl icra edildiği hak- changgodan türetilmiştir) ile yer değiş- kında daha doğru sonuçlara ulaşmamızı tirir.19 Açık olan husus, entrümanların sağlar. benzer müzik türlerine göre sıralanıp Meiji Restorasyonu sırasında 1868’den kullanılmasıdır ki bunlar Japonlaşmış itibaren Japon imparatoru, gücü tekrar yerel melez enstrümanlar ile yabancı ens- eline geçirdi ve Gagaku’nun kriterlerinin trümanlardır. Bu ise günümüzde Gagaku yeniden belirlenmesi, akabinde de bazı müziğinin yerelleştirilmesinin ve ‘Japon- Telli çalgılar. Üstte , altta eserlerin imha edilmesi emrini verdi. Bu laştırılması’nın açık bir göstergesidir. (S. G. Nelson, “Court and Religious Music (2): Music of Gagaku and Shōmyō”, The Ashgate eserlerden bazıları dönemin mahallî sa- Şarkı formuna gelince, notalarının Research Companion to Japanese Music, natçıları tarafından korumaya alındı. Gü- bazı kısımlarının kayıp olmasına rağmen Routledge, 2008, s. 51). nümüzde bu eserler yeniden gün ışığına gerek “Tang Daqu” (唐大曲, Tang’dan çıkarılmaktadır. Şu anki Japon milli marşı harika bir şarkı) ve gerekse “Jo-ha-kyū” Kimigayo (君が代), yeni oluşturulmuş (序破急) bazı farklılıklar arz etmekle bir- bir melodi olsa da ilhamını Gagaku’nun likte aynı temele sahiptir. Jo (序) sakin bir müzikal felsefesinden almaktadır.14 tempo ve nispeten sakin vuruşlarla Batı düzenindeki introlara benzer; ha (破) keli- MODERN İCRA VE YENİDEN YAPILANDIRMA menin tam anlamıyla solo performanstır, Modern Gagaku toplulukları tarafın- karışık ritimli ‘passacaglia benzeri’ yapıya dan gerçekleştirilen çoğu icrada, sözlü öncülük eden melodiden sonra gelen aktarımla gelen icra ile gelenek yeniden çeşitli imitasyonlardır; kyū (急) ‘hızlı’ yapılandırıldı. İcrada tarihsel arka plan anlamına gelir, esas olarak fi naldeki bazen belli belirsiz hissedilirken bazen ‘presto’ melodisidir. Bu tür üç eylemli de açıklıkla gözlenebiliyordu. Tipik bir yapı, sonraları “Nō” operası20 örneğin- Bugaku grubu “Ranryoō”yu (蘭陵王) örnek de olduğu gibi çeşitli formlar tarafından olarak alalım; sol dans “Ranryoō”nun ge- yaygın olarak kabul edilmiş ve geleneksel nellikle Kuzey Qi Hanedanlığı dönemi Çin Japon estetiğinin önemli bir konsepti savaş marşı “Lanlingwang Ruzhenqu”dan haline gelmiştir.21 (蘭陵王入陣曲) türetildiği kabul edilir.15 Shōsōin’deki eserlerin arkeolojik ince- Hint kökenli “Sagararyōō”dan türetildi- lemeleri başka bir netice de vermiştir. Çin ğine dair hipotezler de vardır.16 Muadili veya Kore yarımadasından gelen çeşitli “Cevabî Dans,” “Nasuri”17 olarak adlan- müzik enstrümanlarının yanı sıra yazılı dırılır. Kore’den bir Komagaku parçasının notalar ve kayıtlar adeta bin yıldan fazla gösterdiği son etimolojik faraziyenin bir süreyi kapsayan bir zaman kapsülüy- ardından Na ve Suri için Nuo’yu (나) le günümüze ulaşmış gibidir.22 Ayrıca, işaret ettiğine ve bunun da geleneksel bir “Ranryoō” ve “Nasuri” için kullanılan Şamanistik ayin ve Korecede şarkı (소리) çeşitli giysiler ve maskeler de23 sağlam anlamına geldiğine dair görüşler mevcut- olarak günümüze ulaşmıştır. Bu sayede tur.18 maskeleri,24 “Nuo” ayini ve operası25 ve “Ranryoō”da sanatçı, bir ejderha Çin mezar kalıntıları vesair ile26 çapraz Vurmalı çalgılar. Sol kakko, sağ shōko, maskesi takar ve turuncu bir elbise giyer. mukayeseye tâbi tutarak bazı otantik ye- altta . Ejderha dansını oynarken de bir mendil niden yorumlamalar yapma imkanı bulu- (S. G. Nelson, “Court and Religious Music (2): sallar. “Nasuri” de buna benzer, ancak nabilir. Yine de bu antik müzik mirasının Music of Gagaku and Shōmyō”,s The Ashgate yeşil giysili iki dansçı tarafından oyna- detaylarına vâkıf olabilmemiz için konuya Research Companion to Japanese Music, nır. “Ranryoō” sanatçısı sahneye giriş ve ilişkin bütün gizemlerin ortaya çıkması Routledge, 2008, s. 53). çıkışları sol taraftan yapar, her fi güre sol gerekiyor.

90 Z4 Katsushika Osamu. Gagaku performansı.

NOTLAR

1 Çin ve Japonya Sinosferik ülkelerdir, ikisi de 9 Wei Zhao (趙維平), “The Gagaku Flows 18 Lee Megumi (李恵求), “Discourse on Çince karakter kullanır, ancak çağdaş dönemde in East Asia (東アジアにおける雅楽の流れ),” ‘Nasuri’ 納曾利考,” Tōyō Music Research 東洋音楽研 alfabeler farklılaştırılmıştır. Bu yazıda, söz konusu International Centre of Japanese Studies (国際日本 究 18 (1965): 235-242. farklılıklar gözardı edilerek geleneksel Çince 文化研究センター) 6 (2010). 19 Osamu Yamaguchi, “Musics of Northeast karakterler kullanılmıştır. 10 Allan Marett, “Tōgaku: Where Have the Tang Asia,” Music Educators Journal 59/2 (1972): 30-34. 2 Frances Wood, The Silk Road: Two Thousand Melodies Gone, and Where Have the New Melodies 20 Carl Wolz, “Dance in the Noh Theatre,” The Years in the Heart of Asia. University of California Come from?” Ethnomusicology (1985): 409-431. World of Music 17/3 (1975): 26-32. Press, s. 11. 11 Yukari Kon (今由佳里), “A Preliminary Study 21 Masayoshi Wakafuji (若藤正芳), “The World 3 Rebekah Ahrendt, Mark Ferraguto ve Damien of Traditional Music ‘Gagaku’ in Music Education in of Japanese Art’s Creation Concept: Jo-ha- kyū, the Mahiet, ed., Music and Diplomacy from the Early Japan (研究ノート: 学校音楽教育における 「 central point of Shinsō Gōshō (日本芸道にみる” Modern Era to the Present. Springer, 2014, 85. 雅楽」 の扱いに関する基礎的研究),” Research 創作理念”の世界 -序破急・真行草を中心 4 Edward H. Schafer, The Golden Peaches of Compendium of Kagoshima University Department of に),” Research Bulletin (研究紀要) 16 (1984): 21-67. Samarkand: A Study of T’ang Exotics. University of Education, Education Science (鹿児島大学教育学 22 Kon, age. California Press, 1963, s. 2-4. 部研究紀要. 教育科学編) 62 (2011): 71-80. 23 Yunzi Fu (傅芸子), “Discourse on Bugaku 5 Heng Zhong, Yu Mei Cui, Nichi D’Amico, “East 12 Nelson, age. ‘Ranryoō’ (舞乐《兰陵王》考),” Baichuan Collection End of ‘Silk Road’—‘Shoso-in’ of Japan,” Advanced 13 Ke Liu (刘轲), “The Formation of Japanese (白川集), Shenyang: Liaoning Educational Press (沈 Materials Research, Trans Tech Publications, 2011, Gagaku, its Acceptance and Transmission of Yanyue 阳: 辽宁教育出版社), 2000, s. 76. s. 420-424. in Tang China (日本雅乐的形成及对中国唐代燕 24 Puguang Gu (顾朴光), “New Discourse on 6 Xiaodun Wang (王小盾), “Compendium of 乐的接纳与变迁),” Tez, Shanghai Conservatory of Bugaku ‘Ranryoō’ (舞乐《兰陵王》新考),” Journal Foreign Musical Bibliography in Chinese Language: Music, 2008. of Guizhou Minzu University: Social Science (贵州民 Japan (域外汉文音乐文献述要 (中)——日本 14 Kunio Nagatomi (永富邦雄), “The History 族学院学报 (社会科学版)) 3 (1991): 58-66. 篇),” Chinese Musicology (中国音乐学) 3 (2012): of Kimigayo, the History of Music (君が代の 25 Zhao Aifang (赵爱芳), Wu Xiaoling (吴 50-61. 歴史--音楽の歴史),” The Journal of Japanese 晓玲), Liucong Ying (刘聪颖), “Lanlingwang 7 Naoko Terauchi (寺内直子), “The Japanese Industrial Association (日本工業倶楽部会報) 231 Ruzhenqu and Prime Ritual Music and Dance Cultural Policy and International Communication: (2009): 29-34. (《兰陵王入阵曲》与原始乐舞),” Journal of Through Japan-Korea Communicative Concert of 15 Zhongli Ma (马忠理), “Questions of Handan College (邯郸学院学报) 22 (2012): 48-50. Court Music in 2002 日本の文化政策と国際交 ‘Lanlingwang Ruzhenqu’ (《兰陵王入阵曲》疑 26 Zhou Huabin (周华斌), “Japanese Bugaku 流: 2002 年日韓宮中音楽交流演奏会を通して,” 释),” Springs and Autumns of Artefacts (文物春秋) 1 ‘Ranryoō’ is from China – Discourse on Bugaku Research of International Studies: Compendium of (1995): 30, 54-62. Masks (日本舞乐《兰陵王》源于中国——兼考 Kobe University Department of International Cultural 16 Sylvain Lévi, Takakusu Junjirô, Paul 《兰陵王》舞乐面具),” Drama: Journal of Central Studies 国際文化学研究: 神戸大学国際文化学 Demiéville, Hôbôgirin (法寶義林): dictionnaire Academy of Drama (戏剧: 中央戏剧学院学报) 2 部紀要 18 (2002): 55-63. encyclopédique du bouddhisme d’après les sources (1995): 74-82. 8 Steven G. Nelson, “Court and Religious Music chinoises et japonaises. Tokyo: Maison Franco- (1): History of Gagaku and Shōmyō,” The Ashgate Japonaise, 1929, s. 153. Research Companion to Japanese Music, Routledge, 17 納蘇利, Çince yazılışının hiçbir anlamı 2008, s. 61-74. yoktur, büyük ihtimalle transliterasyondur. Z4 91