Tabula Rasa: Tallinn 30-9-1977 Arvo Pärt, Alfred Schnittke, Toivo Tulev Radio Kamer Filharmonie

Tabula rasa: Tallinn 30-9-1977 arvo pärt, alfred schnittke, toivo tulev radio kamer filharmonie

Inhoud Contents

Credits 2 Credits 2 Programma 3 Programme 3 Tabula rasa: Tallinn 30-9-77 4 Tabula rasa: Tallinn 30-9-77 9 Toivo Tulev over Pöördub algusse 7 Toivo Tulev on Pöördub algusse 12 Biografieën 14 Biographies 18 Holland Festival 2012 22 Holland Festival 2012 22 Colofon 24 Colophon 24 Info credits Mark Haeldermans PROGRAMMA / – slagwerk percussions programme data / dates muziek / music Henk de Vlieger, Vincent Cox, Harry van do 14 juni 2012 Arvo Pärt, Alfred Schnittke, Toivo Tulev Meurs Thu 14 June 2012 dirigent / conductor – geprepareerde piano/klavecimbel prepared Arvo Pärt (1935) locatie / venue Martyn Brabbins piano / harpsichord Tabula rasa (1977) Muziekgebouw aan ’t IJ solisten / solists Pascal Meyer Voor twee violen, strijkorkest en geprepa- aanvang / starting time Simone Lamsma, viool violin coproductie / coproduction reerde piano 20.15 u Henning Kraggerud, viool violin Holland Festival, NTR gecomponeerd ter gelegenheid van Gidon 8.15 pm uitvoering / performed by opdracht van / commissioned by Kremers 30e verjaardag – 27 februari 1977, duur / running time Radio Kamer Filharmonie: Holland Festival wereldpremière 30 september 1977) 1 uur 35 minuten, inclusief een pauze – 1e viool 1st violin wereldpremière / world premiere For two violins, string orchestra and prepared 1 hour 35 minutes, including one interval Elisabeth Perry, Diana Morris, Quirine Concerto Grosso no. 1, Leningrad, 21.3.1977 piano (composed on the occasion of the 30th inleiding / introduction Scheffers, Dimiter Tchernookov, Josje ter Tabula rasa, Tallinn, 30.9.1977 anniversary of Gidon Kremer – February 27, 19.30 u Haar, Pedja Milosavljevic, Joan Mooney, Pöördub algusse (Returns to the beginning), 1977, world premiere September 30, 1977) 7.30 pm Theo Ploeger, Sergiy Starzhynskiy Amsterdam, 14.6.2012 meet the artist – 2e viool 2nd violin Toivo Tulev (1958) na de voorstelling, met Toivo Tulev Mintje van Lier, Robert Lis, Zofia Balcar, Pöördub algusse (Returns to the beginning) after the performance, with Toivo Tulev Ian van den Berk, Marjolijn Oonk, Myrthe (2012) website Helder Nieuw werk in opdracht van Holland www.arvopart.info – altviool viola Festival new work commissioned by Holland www.radiokamerfilharmonie.nl Vilem Kijonka, Maurits Wijzenbeek, Festival Sabine Duch, Marije Helder, Ben Joles – cello pauze interval Arturo Muruzabal, Naftali Gurevich, Winnyfred Beldman, Sebastiaan van Eck Alfred Schnittke (1934-1998) – contrabas double bass Concerto Grosso no. 1 (1977) Boris Kozlov, Norma Brooks Voor twee violen, klavecimbel, strijkorkest – fluit flute en geprepareerde pianio Carolien van ‘t Hof, Ellen Alberts (wereldpremière 21 maart 1977 door Gidon – hobo oboe Kremer en Tatiana Grindenko en het Le- Jeroen Soors, Caroline Tempelaar-Pijp ningrad Chamber Orchestra onder leiding – klarinet clarinet van Eri Klas) Harmen de Boer, Sergio Hamerslag For two violins, harpsichord, string orchestra – fagot bassoon and prepared piano Dennis Notten, Annet Karsten (world premiere March 21, 1977 by Gidon – hoorn horn Kremer and Tatiana Grindenko and the Jan Harshagen, Rebecca Grannetia Leningrad Chamber Orchestra conducted by – trompet trumpet Eri Klas) Cyrille van Poucke, Raymond Rook coproductie / coproduction – trombone Herman Nass – pauken kettledrum

2 3 Tabula rasa: tabula rasa notendop het spel dat Pärt met zijn mate- Musicoloog Seth Brodsky omschrijft wat Tallinn 30-9-77 riaal speelt, in een voortdurende afwisse- hij de ‘Schnittkeaanse paradox’ noemt tref- Tabula rasa, Latijn voor ‘schone lei’, is een ling tussen verende passages voor volledig fend: ‘dingen hangen samen door uiteen te metafoor die al door de scholastieke filoso- orkest en vertragende overpeinzingen door vallen, op precies de juiste plekken, op pre- Op 30 september 1977 ging in de Estlandse fen (zoals Thomas van Aquino) gebruikt de solisten. Met elke herhaling krijgt het cies de juiste momenten’. hoofdstad Tallinn het werk Tabula rasa van werd voor de toestand van een geest waar- thema in uitgebreidere vorm gestalte, en in De klankwereld van het Concerto grosso ver- Arvo Pärt in première. Bij die gelegen- in geen enkele gewaarwording een indruk een heftiger timbre, om uit te monden in schilt in bijna alles van die van Tabula rasa. heid werd ook het Concerto grosso nr. 1 van heeft gemaakt. De term verwijst ook naar een fors tutti akkoord. Waar Pärt met zijn melodische materiaal en Alfred Schnittke uitgevoerd. Beide wer- het idee van de zeventiende-eeuwse filosoof zijn instrumentarium de beperking huldigt, ken waren geschreven ter gelegenheid van John Locke dat er geen aangeboren ideeën In Silentium (‘stilte’) is de sfeer daarentegen pakt Schnittke juist groot uit en zoekt de de dertigste verjaardag van Gidon Kremer bestaan. Pärts compositie wordt beschouwd bedachtzaam en berustend. De solisten spe- extremen. Dat blijkt alleen al uit de rol van op 27 februari 1977 en werden uitgevoerd als een hoogtepunt van het ‘holy minima- len, deels met flageoletten, langzame lijnen de geprepareerde piano: bij Pärt is deze sub- door violisten Gidon Kremer en Tatiana lism’, een in de jaren 70 ontstane stroming die systematisch stijgen en dalen en elkaar tiel, in dienst van het geheel; bij Schnittke is Grindenko met het Estlandse Kamerorkest binnen de hedendaagse muziek die zich voorzichtig omvlechten. Een akkoord op de het instrument in de openingsmaten van de onder leiding van dirigent/pianist Eri Klas. kenmerkt door een aan minimal music gere- geprepareerde piano markeert het begin van Preludio zeer prominent aanwezig, met een Programmamaker Robert Nasveld van de lateerde esthetiek en een religieuze of mys- elke cyclus, en de overige strijkers weven magisch wiegelied dat qua klank doet den- NTR kwam op het idee om dat gedenk- tieke invalshoek. volgens de tintinnabuli-principes de tona- ken aan een gamelanorkest, om vervolgens waardige concert, met twee zo verschillende le, maar steeds veranderende klankomge- helemaal te verdwijnen en pas vlak voor de mijlpalen van de hedendaagse muziek, bijna In een beroemd geworden uitspraak ving van de ijle violen. Uiteindelijk vallen de Postludio weer terug te keren. vijfendertig jaar na dato te herhalen. De Est beweerde Pärt ooit dat ‘het voldoende solisten stil en zakt het thema volgens zijn Toivo Tulev, nu een vooraanstaande compo- [is] wanneer een enkele noot mooi wordt eigen logica door de verschillende strijkerre- Het tweede deel van het Concerto grosso, nist, was als negentienjarige student aanwe- gespeeld’. Dat was de ontdekking die hem, gisters, om uiteindelijk via de contrabassen de Toccata: Allegro, begint als een Vivaldi- zig bij dit historische concert. Het Holland na jaren van serialistische experimenten en de stilte te bereiken. parafrase, die echter in mum van tijd ont- Festival gaf hem de opdracht om voor deze worsteling met atonaliteit, tot de eenvoudi- spoort. In dit woud van dissonantie stip- gelegenheid een commentaarstuk te compo- ge stijl bracht die hij ‘tintinnabuli’ noemde, concerto grosso no. 1 pelen stijlcitaten als lichtplekken een reis neren. Het resultaat, Pöördub algusse (‘Keert en die hem wereldberoemd maakte. Tabula door de muziekgeschiedenis uit, via de terug naar het begin’) voor orkest, heeft rasa is een voorbeeld van deze stijl, die De wereldpremière van Schnittkes Concerto Weense klassieken naar de twintigste-eeuw- Tulev in een interview toegelicht (pagina 7). gekenmerkt wordt door een simpel samen- grosso nr. 1 had enkele maanden voor het se twaalftoonstechniek. Recitativo: Lento is spel tussen twee eenvoudige stemmen dat concert van 30 september plaatsgevonden, het langzame deel van het barokconcert dat Het programma wordt uitgevoerd door een voortdurend verschuivende tonale con- op 21 maart 1977 in Leningrad. Toen werd Schnittkes werk koppig probeert te zijn, de Radio Kamer Filharmonie onder lei- text geeft. Het werk bestaat uit twee delen, het uitgevoerd door Kremer en Grindenko maar van meet af aan onherroepelijk niet ding van Martyn Brabbins. De solisten zijn Ludus en Silentium; in het eerste deel bouwt en het Leningrad Kamerorkest onder lei- is. Het traditionele vraag-en-antwoord- Simone Lamsma en Henning Kraggerud; een steeds herhaald thema op naar een cli- ding van Klas. Het Concerto grosso is gecom- spel van solisten en orkest raakt geleidelijk zowel bij Schnittke als bij Pärt neemt max; in het tweede vindt een omgekeerde poneerd voor twee violen, klavecimbel, uit balans. Terwijl het orkest aan de kook Lamsma de eerste vioolpartij voor haar ontwikkeling plaats en zinken etherische geprepareerde piano en 21 strijkers, en raakt spelen de solisten hortend en stotend rekening. Pascal Meyer bespeelt de geprepa- vioolpartijen langzaam weg in stilte. bestaat uit zes delen. Het werk is een voor- citaten uit het beroemde Vioolconcert van reerde piano. Dat is een piano waarbij aller- beeld van wat Schnittke zijn ‘polystilisme’ Tsjaikovski. In de Cadenza, het vierde deel, lei metalen of andere voorwerpen tussen Ludus (‘spel’) begint, na een stevige streek noemde: geen vrijblijvend eclecticisme, steken bij de solisten elkaar met heftige ato- de snaren zijn gestoken, zodat de toetsen door de violen, met een helder, bijna roman- maar een manier om met zeer uiteenlopen- nale beweringen naar de kroon, maar slagen ongebruikelijke en onvoorspelbare klanken tisch thema, dat voortijdig lijkt af te breken. de stijlen een omvangrijke muzikale vorm er niet in een punt te maken. Uiteindelijk oproepen. Na een stilte wordt het weer opgenomen, te construeren, met maximaal effect. biedt alleen een overgeleverd cliché een nu met pulserende begeleiding, om even uitweg. later opnieuw te stranden. Dat is in een

4 5 In het Rondo: Agitato keert Vivaldi terug Toivo Tulev over het vrij eenvoudig om ja te zeggen. Maar in de violen en het klavecimbel, een tik- Pöördub algusse het is niet zozeer een commentaar gewor- je onvast maar onmiskenbaar; tot het den, als wel een werk geschreven als getui- klavecimbel doodleuk een tango inzet. genis van die belangrijke première.’ Traditioneel is een rondo een vorm waar- De vooraanstaande Estlandse componist in een refrein wordt afgewisseld met één of Toivo Tulev (1958) schreef op verzoek van Kunt u omschrijven hoe Keert terug naar het meer contrasterende thema’s; bij Schnittke het Holland Festival een nieuw werk voor begin in elkaar zit? blijft de afwisseling op den duur achter- dit programma met muziek van Schnittke ‘Na de openingsmaten, met houtblazers wege en klinkt alles tegelijk. Als een jong- en Pärt. Het resultaat is Pöördub algusse en percussie, begint het werk met muziek leur houdt hij de meest uiteenlopende ele- (‘Keert terug naar het begin’) voor orkest. voor strijkers, pianissimo en tamelijk lang- menten in de lucht, zodat in het vervolg zaam. Vervolgens voegen de houtblazers van dit hoekige rondo het oorspronkelijke U heeft het concert van 30 september 1977 bij- zich daarbij en wordt het materiaal stap barokthema heel goed kan verschijnen als gewoond. Hoe herinnert u zich die ervaring? voor stap uitgebreid. Op ongeveer twee- een hoogromantisch onheilsmotief. ‘Het was buitengewoon, in verschillende derde vindt een keerpunt plaats, waarna de opzichten. Het concert vond plaats in een muziek een extatischer karakter krijgt. De Postludio, na de cue van de geprepareer- zaal waar wij normaal gesproken naar rock- de piano, is een broze en verbrokkelde repri- muziek luisterden en die akoestisch gezien ‘De titel Keert terug naar het begin verwijst se van de Preludio. Fragmenten uit het voor- niet ideaal was voor klassieke muziek. Ik naar de structuur van het werk. Er is spra- gaande proberen zich nogmaals te manifes- was indertijd net begonnen met mijn com- ke van een terugkerende passage die, nu teren, maar tevergeefs. Het werk eindigt in positiestudie en vond wat ik die avond eens verborgen, dan weer duidelijk hoor- amechtige flageoletten van de violen. Zo is hoorde zeer interessant. Ik had mijn tape- baar, een grote rol speelt. Het gevoel van Schnittkes eerste Concerto grosso een zinde- recorder meegenomen, dat kon toen nog omwenteling is een belangrijk thema. Het rend amalgaam van contradicties en para- makkelijk, en naderhand heb ik mijn opna- tweede deel, dat grofweg het laatste derde doxen, dat bij alle muzikale buitenissig- men vaak teruggeluisterd. Helaas ben ik het van de partituur beslaat, ontwikkelt zich heid steeds weer harten in beroering weet te bandje kwijt.’ bovendien als een soort draaikolk rondom brengen en geldt als een van zijn populair- een springerig ritmisch motief. Dit motief, ste werken. Heeft de muziek van die avond uw eigen werk bestaande uit gesyncopeerde quintolen, beïnvloed? klinkt voor het eerst in de darbuka, een ‘Jazeker. Maar aan de andere kant hin- Midden-Oosterse trommel, en wordt dan gen veel van die vernieuwingen in de lucht, overgenomen door de geprepareerde pia- zoals een minimalistische benadering van noforte. Voor mij suggereert dat motief het muzikale textuur. Bovendien zijn mensen ronddraaien van het lichaam, daaromheen geneigd de invloed van Pärt te benadruk- draait het werk steeds verder naar binnen.’ ken, terwijl de veel moeilijker aanwijsbare invloed van Schnittke en zijn polystilisme Wat heeft u met deze compositie probe- eveneens groot was.’ ren te bewerkstelligen, in termen van sfeer of ontwikkeling? Vijfendertig jaar na dat gedenkwaardige concert ‘Het probleem met mij is dat ik helemaal werd u gevraagd een commentaarstuk te compo- niets probeer te bereiken. Ik probeer niets te neren; zei u onmiddellijk ja? wensen en niets te doen en de dingen te laten ‘Aangezien ik de zaal van het Muziek- gebeuren. Daar heb ik niet zo veel over te gebouw aan ’t IJ ken en geloof in de algeme- zeggen. Wanneer ik achteraf fouten tegen de ne kwaliteit van Nederlandse orkesten was logica of problemen qua speelbaarheid con-

6 7 stateer, dan corrigeer ik die. Maar over het Tabula rasa: tabula rasa algemeen geef ik mezelf geen opdracht bij het Tallinn 30-9-77 componeren. Ik bereid me voor, en dan begin Tabula rasa, Latin for ‘blank slate’, is a ik. Ik laat me meevoeren door de stroom.’ metaphor that was first used in the time Arvo Pärt’s Tabula rasa premiered on 30 of scholarly philosophers such as Thomas En waarmee begint u dan? September 1977 in the Estonian capitol Aquinas for the condition of a mind on ‘Ik heb constant muzikale ideeën in mijn of Tallinn. On that same occasion, Alfred which not one impression has been made hoofd. Beginnen met componeren is als het Schnittke’s Concerto Grosso No. 1 was by any kind of perception. The term also ware het maken van een insnijding in die also performed. Both works were written refers to the notion of the 17th-century ideeënstroom.’ for Gidon Kremer’s 30th birthday on 27 philosopher John Locke that inborn February 1977. They were performed by ideas do not exist. Pärts’ composition Is er een echo uit 1977 hoorbaar in Keert terug the violinists Gidon Kremer and Tatiana is considered a high point of ‘holy naar het begin? Grindenko with the Estonian Chamber minimalism’, a school within contemporary ‘Jawel, maar dan van mijn eigen muziek Orchestra, led by conductor/pianist Eri music characterized by an aesthetic akin to uit die periode, zeker niet van Schnittke of Klas. Almost 35 years later, programmer minimal music and a religious or mystical Pärt. De link tussen mijn compositie en die Robert Nasveld of the Dutch public service approach, which arose in the 1970s. van hen wordt gevormd door de geprepa- broadcaster NTR came up with the idea reerde piano.’ of repeating that memorable concert with In a statement that has become famous, its two so very different milestones of con- Pärt once claimed that ‘It is enough when a temporary music. Present at that historic single note is beautifully played’. This was concert as a 19-year-old student was Toivo the discovery that, after years of conducting Tulev, now a leading Estonian composer. serialist experiments and wrestling with The Holland Festival commissioned him atonality, led him to the simple style that he to compose a commentary piece for today’s called ‘tintinnabuli’, and which made him occasion. Tulev explains the result of that world-renowned. Tabula rasa is an example effort, Pöördub algusse (‘Returning to the of that style, characterized by a simple in- Start’) for orchestra, in an interview in this terplay between two uncomplicated voices programme book (page 12). which gives a continually shifting tonal con- text. The work comprises two movements, The programme is being performed by the Ludus and Silentium. In the first, a continu- Netherlands Radio Chamber Philharmonic ally repeated theme builds up to a climax; in and conducted by Martyn Brabbins. The the second, the opposite development takes soloists are Simone Lamsma and Henning place and ethereal violin parts gradually Kraggerud; Lamsma is responsible for the fade away into silence. first violin part in both Schnittke and Pärt’s works. Pascal Meyer plays the prepared piano. Ludus (‘play’) begins, after a strong attack This is a piano in which all sorts of objects in the violins, with a clear, almost romantic are stuck between the strings so that the keys theme that seems to break off prematurely. produce unusual and unpredictable sounds. After a silence, it is taken up again, now with pulsing accompaniment, only to foun- der anew a little later on. This, in a nutshell, is the game that Pärt plays with his material, in a continual alternation between buoyant

8 9 passages for the entire orchestra and dece- The sound world of the Concerto Grosso ted with one or more contrasting themes. lerating meditations by the soloists. With differs in almost all respects from that of With Schnittke, however, that alternation each repetition, the theme is presented in a Tabula rasa. Whereas Pärt pays tribute to never comes, and everything is played at more elaborate shape, and in a more intense limitation with his melodic material and the same time. Like a juggler, he keeps the timbre, ending in a massive tutti chord. instrumentation, Schnittke pulls out all most diverse elements in the air, so that in the stops and seeks the extremes. This can the sequel to this kaleidoscopic rondo, the In Silentium (‘silence’), by contrast, the already be seen by the role of the prepared original Baroque theme can easily seem like atmosphere is thoughtful and acquiescent. piano: with Pärt, it is subtle, in service to a highly romantic theme of doom. The soloists play slow lines, partly with the whole; with Schnittke, this instrument flageolet tones, that systematically rise and is very prominently present in the opening The Postludio, announced by the repetition fall and discreetly intertwine. A chord on bars of the Preludio, with a magical lullaby of the opening bars on the prepared piano, the prepared piano marks the beginning of that is reminiscent of a gamelan orchestra is a brittle and crumbled reprise of the each cycle, and the rest of the strings weave in terms of sound, only to then disappear Preludio. Fragments of what has gone before in accordance with tintinnabuli principles completely and not return until right before try to manifest themselves once more, but around the tonal, but always changing, the Postludio. to no avail. The work ends in the breathless sound environment of the ethereal violins. harmonics of the violins. Schnittke’s first In the end the soloists fall silent and the The second movement of the Concerto Concerto Grosso is a shimmering amalgam of theme systematically sinks through the dif- Grosso, the Toccata: Allegro, starts like a contradictions and paradoxes, which with all ferent string registers to ultimately, via the paraphrase of Vivaldi, one that goes off the of its musical eccentricity continues to stir double basses, fade into silence. rails in a trice, however. Like flickers of light hearts, and is one of his most popular works. in this forest of dissonance, style citations concerto grosso no. 1 map out a journey through musical history, via the Viennese classics to the 20th century The world premiere of Schnittke’s Concerto twelve-tone technique. Recitativo: Lento is Grosso No. 1 had taken place several months the slow movement of the Baroque concert prior to the September 30th concert, on Schnittke’s stubbornly tries to be, but from 21 March 1977 in Leningrad, when it was the very beginning definitely is not. The performed by Kremer and Grindenko and traditional question-and-answer game of the Leningrad Chamber Orchestra directed soloists and orchestra gradually gets out by Klas. The Concerto Grosso is composed for of whack. While the orchestra comes to a two violins, harpsichord, prepared piano and boil, the soloists judderingly play citations 21 strings, and consists of six movements. from Tchaikovsky’s famous Violin Concerto. The work is an example of what Schnittke In the Cadenza, the fourth movement, called his ‘polystylism’: this was no noncom- the soloists compete with intense atonal mittal eclecticism, but a way to construct an statements, but do not succeed in making extensive musical form with very divergent a point. Ultimately, a timeworn cliché is all styles to maximum effect. Musicologist Seth that offers a solution. Brodsky tellingly describes what he calls the ‘Schnittkean paradox’: ‘things stick together In the Rondo: Agitato, Vivaldi returns in the by falling apart, in exactly the right places, at violins and the harpsichord, slightly shaky exactly the right times’. but unmistakable, until the harpsichord coolly swings into a tango. Traditionally, a rondo is a form in which a refrain is alterna-

10 11 Toivo Tulev on written in testimony to that important And what do you start with, then? Pöördub algusse premiere.’ ‘I constantly have musical ideas in my head. Starting to compose is making an incision Can you describe how Returns to the begin- in that stream of ideas, as it were.’ For this programme with music by ning is put together? Schnittke and Pärt, the prominent Estonian ‘After the opening bars with woodwinds Can an echo of 1977 be heard in Returns to composer Toivo Tulev (b. 1958) wrote a new and percussion, the piece begins with music the beginning? piece at the request of the Holland Festival. for strings, pianissimo and fairly slowly. ‘Oh yes, but then of my own music from The result is Pöördub algusse (‘Returns to Then the woodwinds join in, and the ma- that period, certainly not Schnittke’s or the beginning’) for orchestra. terial expands step-by-step. Around two Pärt’s. The link between my composition thirds of the way through, there’s a turning and theirs is the prepared piano.’ You were at the concert on 30 September 1977. point, after which the music becomes more What are your memories of that experience? ecstatic. ‘It was extraordinary, in different ways. The concert was held in a hall where we normally ‘The title Returns to the beginning refers to listened to rock music, and acoustically it the structure of the piece. There is a kind was not ideal for classical music. I had just of recurring passage, sometimes veiled, begun studying composition, and found sometimes clearly audible, that plays a great what I heard that evening very interesting. I role. The feeling of rotation is an important had taken my tape recorder, which was easy theme. The second part, which roughly to do back then, and afterwards often lis- covers the last third of the score, moreover tened to my recording. Unfortunately, I’ve develops as a kind of whirlpool around a lost the cassette tape.’ turbulent rhythmic motif. This motif, con- sisting of syncopated quintuplets, is heard Did the music you heard that night influence for the first time in the darbuka, a Middle your own work? Eastern drum, and then taken over by the ‘Definitely. But on the other hand, many of prepared pianoforte. For me, this motif those innovations were already in the air, suggests the spinning of the body, around such as a minimalist approach to musical which the work turns more and more to the texture. What’s more, people are inclined inside.’ to emphasize Pärt’s influence, whereas the influence of Schnittke and his polystylism, What have you tried to realize with this com- which is much more difficult to pinpoint, position in terms of atmosphere or development? was just as great.’ ‘The problem with me is that I don’t try to realize anything at all. I try not to want Thirty-five years after that momentous concert, anything or do anything and just let things you were asked to compose a commentary piece. happen. I don’t have very much say in that Did you immediately say ‘Yes’? regard. If later on I discover illogical mis- ‘Seeing as I know the auditorium in the takes or problems in terms of playability, Muziekgebouw aan ’t IJ, and believe in the I correct them. But in general, I don’t give general quality of Dutch orchestras, it was myself any directives when I compose. I fairly easy to say yes. But it turned out to prepare myself, and then I start. I let myself be not so much of a commentary as a work be carried away by the stream.’

12 13 BIOGRAFIEËN tijdens de Classical Brit Awards in de Royal een zwakke gezondheid en werd verschillen- Festival, het MärzMusik Festival en het Albert Hall in Londen, en in 2008 ontving de malen getroffen door een beroerte. Vanaf Nieuw Ensemble. Tulevs werk is bekroond hij de Deense Léonie Sonning-prijs. 1990 woonde hij in Hamburg, waar hij op 3 met verschillende beurzen en prijzen, waar- Arvo Pärt (1935) is een Estlandse compo- augustus 1998 overleed. onder de jaarlijkse prijs van de Estlandse nist, woonachtig in Berlijn. Van 1957 tot Alfred Schnittke (1934-1998) was een Muziekraad in 2006. 1963 studeerde hij aan het conservatori- Russische componist en pianist. Hij werd Toivo Tulev (1958) is een Estlandse com- um in Tallinn, waar hij compositieles kreeg geboren in Engels, de hoofdstad van de ponist. Na het behalen van zijn diploma Martyn Brabbins is een van de meest van Heino Eller. Zijn composities uit die Wolga-Duitse Republiek, uit een joods- aan het Conservatorium van Tallinn in vooraanstaande en meest veelzijdige diri- periode laten invloeden horen van Bartók, Duitse vader en een Wolga-Duitse moe- 1990, waar hij compositie gestudeerd had geertalenten van Groot-Brittannië. Hij Prokofjev en Sjostakovitsj, en van de twaalf- der. Zijn eerste muziekonderricht ontving bij Eino Tamberg, vervolgde Tulev zijn wordt alom gerespecteerd vanwege zijn toonstechniek van Schönberg. Na zijn stu- hij in Wenen, waar de familie van 1946 tot opleiding bij Sven-David Sandström in muzikale en artistieke integriteit en zijn uit- die werkte hij bij de radio en experimenteer- 1948 woonde. Nabij Moskou vervolgde Stockholm. In 1996 studeerde hij elek- stekende programmeringen. Nadat hij in de met diverse compositietechnieken. Een hij zijn opleiding en van 1953 tot 1958 stu- troakoestische muziek in de studio’s van Londen compositie had gestudeerd en ver- spirituele en professionele crisis bracht hem deerde hij contrapunt, compositie en instru- de Musikhochschule in Keulen, en volgde volgens met Ilya Musin in Leningrad had ertoe oude muziek te bestuderen, van gre- mentatie aan het Conservatorium van tussen 1995 en 1998 een masterprogram- gedirigeerd, won hij in 1988 de eerste prijs goriaanse zang en vroege meerstemmigheid Moskou. Tussen 1962 en 1972 doceerde hij ma aan de Estlandse Muziekacademie. bij de Leeds Conductors’ Competition. tot de polyfonie van de Renaissance. Hij zelf instrumentatie aan die instelling. Vanaf Daarnaast heeft hij zich verdiept in gre- Sindsdien heeft hij voor de grootste sym- trad toe tot de Russisch-orthodoxe Kerk. de jaren 70 wijdde Schnittke zich volledig goriaanse zang en was hij gedurende de fonieorkesten en ensembles in Groot- Eind jaren 60 trok Pärt zich terug, om pas aan het componeren, waarbij hij hoofdza- jaren 80 zanger in het Ests Filharmonisch Brittannië en op het Europese vasteland bijna een decennium later weer van zich kelijk in zijn levensonderhoud voorzag met Kamerkoor en bij verschillende andere gestaan. Hij was assistent-dirigent van het te doen horen; de grote transformatie die het schrijven van vele tientallen filmmuziek- ensembles. Zijn ervaring als uitvoerder van BBC Scottish Symphony Orchestra (1994- zijn muziek toen had ondergaan maakt dat partituren. Schnittke componeerde in zeer oude muziek rekent hij tot zijn grootste 2005) en is sinds 1996 verbonden aan de zijn vroege en latere werk door twee totaal uiteenlopende stijlen, vaak binnen een enkel invloeden, hoewel zijn eigen werk hoofd- Huddersfield Choral Society, tegenwoor- verschillende componisten geschreven lij- werk, en zijn benadering wordt wel ‘polysti- zakelijk gecomponeerd is voor orkest of dig als eredirigent. Van 2005 tot 2007 was ken te zijn. Pärt heeft voor de muziek van listisch’ genoemd. Zijn omvangrijke oeuvre instrumentale kamerensembles. In 1995 hij artistiek directeur van het prestigieu- zijn latere periode de term ‘tintinnabulair’ bestaat, naast filmmuziek, uit negen sym- richtte Tulev het ensemble voor liturgi- ze Cheltenham International Festival of bedacht, van het Latijn tintinnabulum (‘bel’), fonieën, zes concerti grossi, concerten voor sche muziek Scandicus op. In het seizoen Music, en sinds 2009 is hij vaste gastdiri- aangezien zij klinkt als het geluid van belle- onder meer viool, cello en piano, kamermu- 2004-2005 was hij composer-in-residence gent van De Filharmonie in Antwerpen. tjes of klokken. Deze muziek wordt geken- ziek, solowerken, balletten en koormuziek. bij het Ests Filharmonisch Kamerkoor, en Brabbins is een gewild operadirigent met merkt door simpele harmonieën, weinig De eerste van zijn drie opera’s, Het leven in het seizoen 2007-2008 bij het Deense een breed repertoire, van Don Giovanni en noten en trage bewegingen. Het eerste werk met een idioot, ging in 1992 in Amsterdam in vocale ensemble Ars Nova. Sinds 2005 is Die Zauberflöte, via Tsjaikovski’s De Gouden dat van deze techniek gebruikmaakt is het première onder leiding van Rostropovitsj. hij hoofd van de compositieafdeling van de Pantoffeltjes en Poulencs Les Mamelles de pianowerk Für Alina (1976). Daarna volg- Na het succes van Concerto grosso nr. 1 Estlandse Muziekacademie, waaraan hij Tiresias tot hedendaags repertoire, zoals den Fratres, Cantus in memoriam Benjamin (1977), met Gidon Kremer als pleitbezor- sinds 2001 als docent verbonden is. Vier de wereldpremière van Alexander Knaifels Britten en Tabula Rasa, alledrie uit 1977, ger, steeg Schnittkes populariteit in Europa van Tulevs werken werden geselecteerd door Alice in Wonderland bij de Nederlandse wat nog steeds zijn bekendste werken zijn. en de Verenigde Staten. Hij ontving tal- het International Rostrum of Composers Opera in 2001, en de wereldpremière In 1980 emigreerde Pärt naar Wenen, en rijke prijzen, waaronder de Oostenrijkse in Parijs: Opus 21 voor kamer-orkest in van Jonathan Harvey’s Wagner Dream in vervolgens naar West-Berlijn. Sindsdien Staatsprijs in 1991, de Bachprijs van de 1996, het Concerto voor viool en orkest in Luxemburg in 2007. In 2006 dirigeerde schrijft hij vooral religieuze werken, vaak Stad Hamburg in 1992 en de Russische 2002, het fluitconcertDeux in 2006 en I hij bij de Staatsoper Hamburg Eötvös’ in opdracht van koren en kathedralen. Pärt Cultuurprijs in 1993. Zijn muziek is ver- said Who are You? – He said, You in 2010. Tri Sestri en op het Aldeburgh Festival werd in 1996 opgenomen in de American schenen op meer dan vijftig cd’s en wordt Hij heeft compositieopdrachten ontvangen The Rake’s Progress van Stravinsky. In het Academy of Arts and Letters. In 2003 ont- over de hele wereld uitgevoerd. Sinds hal- van onder meer het Sydney Spring Festival, Holland Festival 2010 dirigeerde Brabbins ving hij de Contemporary Music Award verwege de jaren 80 kampte Schnittke met het London Baltic Arts Festival, het Gaida de zeer lovend onthaalde opera A Dog’s

14 15 Heart van Alexander Raskatov. Hij heeft Simone Lamsma won vele (inter-)nationa- meer de Vioolsonates van Grieg, Schuberts en concerten in de Robeco-serie in het tot twee keer toe een ‘Beethovenathon’ le prijzen, waaronder de VSCD Klassieke Arpeggionesonate en de Vioolsonates van Concertgebouw. geleid: de uitvoering van alle negen sym- Muziekprijs (2010) en het Nationaal Eugène Ysaÿe, waarvoor hij de prestigi- In het Muziekgebouw aan ’t IJ verzorgde fonieën in één dag. In april 2013 treedt Vioolconcours ‘Oskar Back’(2003). euze Spellemannprisen 2008 in de catego- het orkest onder andere wereldpremières Brabbins aan als chef-dirigent van het Simone studeerde cum laude af aan de rie klassieke muziek ontving. Hij doceert van werken van Pete Harden, Florian Maier, Nagoya Philharmonisch Orkest in Japan. Royal Academy of Music in London op aan het Barratt Due Muziekinstituut in Peter Adriaansz, Bob Zimmerman en Tijdens het Holland Festival 2011 leidde hij 19-jarige leeftijd bij viooldocent Maurice Oslo. Kraggerud is een begaafd improvi- Peter Maxwell Davies. Daarnaast speelt de de Radio Kamer Filharmonie in de wereld- Hasson, waar ze in 2011 werd benoemd tot sator en schrijft regelmatig zelf arrange- Radio Kamer Filharmonie ook meer tradi- première van Alexander Knaifels Dances of ‘Associate of the Royal Academy of Music’. menten en cadenza’s. Hij speelt op een tioneel repertoire, bijvoorbeeld van Haydn, Ascents. viool van Guarneri del Gesù uit 1744. De Mozart, Poulenc, Honegger en Bizet. Simone Lamsma bespeelt de ‘ex-Chanot- viool werd verzorgd door Dextra Musica De veelzijdige cd-catalogus van de Radio Simone Lamsma (1985) wordt door Chardon’ Stradivarius (label Cremona AS. Dit bedrijf wordt gesteund door Kamer Filharmonie omvat werken van Jaap van Zweden omschreven als één van 1718), die haar genereus ter beschikking is Sparebankstiftelsen DnB NOR. onder anderen Beethoven, Tristan Keuris, de meest toonaangevende violisten ter gesteld door een anonieme bruikleengever. Haydn, Stravinsky, Henk Badings en Otto wereld. In 2009 trad zij live op tijdens het De Radio Kamer Filharmonie is een Ketting. Tijdens het festival Toonzetters programma Zomergasten op verzoek van Henning Kraggerud (1973) is een Noorse flexibel orkest dat in verschillende bezet- 2008 ontving de Radio Kamer Filharmonie Jaap van Zweden. Hoogtepunten voor violist. Hij studeerde bij Camilla Wicks, tingen kan optreden, variërend van barok- de Muziekgebouwprijs voor de premi- dit seizoen zijn debuten bij onder meer Emanuel Hurwitz en Stephan Barratt-Due ensemble tot ensemble voor hedendaagse ère eerder dat jaar van Richard Rijnvos’ het Koninklijk Concertgebouw Orkest, en maakte in 1992 zijn debuut, waarna zijn muziek. Van 2005 tot 2010 was Jaap van NYConcerto. Orchestre National de France, Lucerne carrière een vlucht nam. Hij soleerde bij Zweden chef-dirigent en artistiek leider van Symphony, Utah Symphony, Hong Kong orkesten als het Cincinnati Orchestra, het de Radio Kamer Filharmonie. Met ingang Philharmonic, Copenhagen Philharmonic Vancouver Symphony Orchestra, Britten van het seizoen 2010-2011 is de Deense diri- en São Paulo Symphony. Verder zal ze Sinfonia, het Basel Kamerorkest en het gent Michael Schønwandt aangetreden als terugkeren bij onder andere het Dallas Genève Kamerorkest. In 1998 maakte hij chef-dirigent en voegt James MacMillan Symphony, Bournemouth Symphony en zijn Amerikaanse debuut in Carnegie Hall, zich bij de vaste gastdirigenten van het the Royal Liverpool Philharmonic. Recente en in 2010 debuteerde hij met veel succes bij orkest. De huidige vaste gastdirigenten zijn successen waren o.a. concerten met het het London Philharmonic Orchestra onder Frans Brüggen, sinds 2007 tevens erediri- Orchestre Suisse Romande, St. Louis leiding van Osmo Vänska. Op het gebied gent, en Philippe Herreweghe. Symphony en Seoul Philharmonic. Simone van kamermuziek speelt Kraggerud zowel De Radio Kamer Filharmonie levert Lamsma is regelmatig te gast als solist bij viool als altviool op grote internationale fes- een belangrijk aandeel aan de series de alle Nederlandse orkesten. tivals, zoals het Hong Kong International ZaterdagMatinee, het Zondagochtend Andere bijzondere hoogtepunten waren Chamber Music Festival, het Yerevan Concert en de Robeco Zomerconcerten onder meer nationale televisie-uitzendingen International Music Festival, het Holland in het Amsterdamse Concertgebouw, door NPS Podium van haar uitvoering van Festival en het Cheltenham Festival. In De Vrijdag van Vredenburg in Utrecht het 1e Vioolconcert van Sjostakovitsj met het 2004 was hij artist-in-residence van het en de serie NPS maakt hoorbaar in het Radio Filharmonisch Orkest gedirigeerd Bergen Festival. In de zomer van 2011 volg- Muziekgebouw aan ’t IJ. Al deze concerten door Jaap van Zweden en een 40-minu- de Kraggerud Leif Ove Andsnes op als worden uitgezonden via Radio 4. Verder is ten lange documentaire over Simone artistiek leider van het Risør Festival voor het orkest regelmatig te horen in de educa- Lamsma’s leven als musicus. Verder werd kamermuziek. Kraggerud is onderschei- tieve serie De Magische Muziekfabriek in zij uitgenodigd om op te treden tijdens het den met verschillende prijzen, waaronder de Vredenburg, de Internationale Gaudeamus Koninginnedagconcert 2011 in aanwezig- Grieg Prijs in 1998, en de Ole Bull Prijs en Muziekweek in Amsterdam en het Holland heid van Koningin Beatrix, samen met de de Sibelius Prijs in 2007. Voor het Naxos Festival. Traditiegetrouw wordt het concert- Radio Kamer Filharmonie. label heeft hij opnames gemaakt van onder seizoen afgesloten met een Mozartfestival

16 17 BIOGRAPHIES he received the Danish Léonie Sonning From 1990 onward, he lived in Hamburg, ed various grants and prizes, including Award. where he died on 3 August 1998. the annual prize of the Estonian Music Council in 2006. Arvo Pärt (b. 1935) is an Estonian com- Alfred Schnittke (1934-1998) was a Toivo Tulev (b. 1958) is an Estonian composer living in Berlin. From 1957 to 1963, Russian composer and pianist. He was born poser. After earning his diploma at the Martyn Brabbins is one of Great Britain’s he attended the conservatory in Tallinn, in Engels, the capital of the Volga-German Conservatory of Tallinn in 1990, where he most prominent and versatile conducting where he studied composition under Heino Republic of Soviet Russia, to a Jewish- studied composition under Eino Tamberg, talents. He is universally respected for his Eller. His compositions from that period German father and Volga-German moth- Tulev continued his studies under Sven- musical and artistic integrity and his excel- show influences from Bartók, Prokofiev and er. He received his first musical training in David Sandström in Stockholm. In 1996, lent programming. After studying com- Shostakovich, and of Schoenberg’s twelve- Vienna, where the family lived from 1946 he delved into electroacoustic music at position in London and then conducting tone technique. After completing his stud- to 1948. Near Moscow, he continued his the studios of the Musikhochschule in under Ilya Musin in Leningrad, he won ies, he worked for radio and experimented studies, and from 1953 until 1958 he studied Cologne, and from 1995 to 1998 he fol- the first prize in the Leeds Conductors’ with various compositional techniques. A counterpoint, composition and orchestra- lowed a Master’s programme at the Competition in 1988. Since then, he has spiritual and professional crisis prompt- tion at the Conservatory of Moscow. From Estonian Academy of Music. He also stud- stood in front of most of the large sym- ed him to study early music, ranging from 1962 to 1972, he taught orchestration him- ied Gregorian chant, and during the 1980s phony orchestras and ensembles in Great Gregorian chant and forms of organum self at that same institution. was a singer in the Estonian Philharmonic Britain and on the European continent. to the polyphony of the Renaissance. He From the 1970s onward, Schnittke devot- Chamber Choir and various other ensem- He was assistant conductor of the BBC joined the Russian Orthodox Church. ed himself entirely to composing, mainly bles. He considers his experience as a per- Scottish Symphony Orchestra (1994- In the late 60s, Pärt withdrew from public supporting himself by writing dozens and former of early music amongst his greatest 2005) and since 1996 has worked with notice, only to reappear a decade later; the dozens of scores for film music. Schnittke influences, although his own work is main- the Huddersfield Choral Society, current- great transformation that his music under- composed in a wide variety of styles, often ly composed for orchestra or instrumental ly as conductor emeritus. From 2005 to went makes his early and later work seem within a single work, and his approach is fit- chamber ensembles. In 1995, Tulev founded 2007, he was artistic director of the pres- as if written by two entirely different com- tingly called ‘poly-stylistic’. In addition to the liturgical musical ensemble Scandicus. tigious Cheltenham International Festival posers. Pärt conceived of the term ‘tintin- film music, his extensive oeuvre includes In the 2004-2005 season, he was composer- of Music, and since 2009, he is the regu- nabulair’, from the Latin tintinnabulum nine symphonies, six concerti grossi, con- in-residence for the Estonian Philharmonic lar guest conductor of De Filharmonie in (bell) for the music of his later period, see- certos for violin, cello and piano, chamber Chamber Choir, and in the 2007-2008 Antwerp. ing as it sounds like bells or chimes. This music, solo instrumental works, ballets and season for the Danish vocal ensemble Ars Brabbins is a sought-after opera conduc- music is characterized by simple harmo- choral music. Nova. Since 2005, he has been head of the tor with a broad repertoire, ranging from nies, few notes and slow movements. The The first of his three operas, Life with an composition department of the Estonian Don Giovanni and Die Zauberflöte to first work in which this technique is used is Idiot, premiered in Amsterdam in 1992 Academy of Music, where he has lectured Tchaikovsky’s The Tsarina’s Slippers and the piano piece Für Alina (1976). After that under the direction of Rostropovich. since 2001. Poulenc’s Les Mamelles de Tiresias to con- came Fratres, Cantus in Memoriam Benjamin After the success of Concerto Grosso no. 1 Four of Tulev’s works were selected by temporary repertoire, such as the world Britten and Tabula Rasa, all three from 1977, (1977), with Gidon Kremer as its advocate, the International Rostrum of Composers premiere of Alexander Knaifel’s Alice in which are still his most well-known works. Schnittke’s popularity rose in Europe and in Paris: Opus 21 for chamber orchestra Wonderland with the Nederlandse Opera in In 1980, Pärt emigrated to Vienna, and later the United States. He received countless (1996), the Concerto for Violin and Orchestra 2001, and the world premiere of Jonathan to West Berlin. Since then, he has mainly awards, including the Austrian National (2002), the flute concert Deux (2006) and Harvey’s Wagner Dream in Luxembourg written religious works, often on commis- Prize in 1991, the City of Hamburg’s Bach I said Who are You? – He said, You (2010). in 2007. In 2006, he conducted Eötvös’ sion from choirs and cathedrals. In 1996, Award in 1992, and the Russian Cultural He has received commissions for compo- Tri Sestri with the Staatsoper Hamburg Pärt was accepted into American Academy Award in 1993. His music has appeared sitions from the Sydney Spring Festival, and Stravinsky’s The Rake’s Progress at of Arts and Letters. In 2003, he was hon- on more than 50 CDs and is performed the London Baltic Arts Festival, the Gaida the Aldeburgh Festival. In the Holland oured with the Contemporary Music throughout the entire world. In the mid- Festival in Vilnius, the MärzMusik Festival Festival in 2010, Brabbins conducted the Award at the Classical Brit Awards in the 1980s, Schnittke’s health began to deterio- in Berlin and the Nieuw Ensemble in the highly praised opera A Dog’s Heart by Royal Albert Hall in London, and in 2008, rate and he several times suffered a stroke. Netherlands. Tulev’s work has been award- Alexander Raskatov. He has twice led a

18 19 ‘Beethovenathon’, the performance of all have made remarkable and valuable contri- viser and regularly writes arrangements and ers. The Netherlands Radio Chamber nine symphonies in one day. In April 2013, butions to the classical music scene. cadenzas himself. He plays plays on a 1744 Philharmonic also plays more traditional Brabbins will assume the post of Chief Ms Lamsma plays the “ex Chanot- Guarneri del Gesu, provided by Dextra repertoire, for example by Haydn, Mozart, Conductor of the Nagoya Philharmonic Chardon” Stradivarius (labelled Cremona Musica AS. This company is founded by Poulenc, Honegger and Bizet. The orches- Orchestra in Japan. Brabbins conducted 1718), on generous loan to her by an anony- Sparebankstiftelsen DnB NOR. tra’s versatile CD catalogue includes works the world premiere of Alexander Knaifel’s mous benefactor. by Beethoven, Tristan Keuris, Haydn, Dances of Ascents (Holland Festival 2011). The Netherlands Radio Chamber Stravinsky, Henk Badings and Otto Henning Kraggerud (b. 1973) is a Philharmonic is a flexible orchestra that Ketting. During the Toonzetters Festival Simone Lamsma (b. 1985) has been Norwegian violinist. He studied under can perform in various line-ups, varying in 2008, the Netherlands Radio Chamber described by conductor Jaap van Zweden as Camilla Wicks, Emanuel Hurwitz and from Baroque ensemble to ensemble for Orchestra received the Muziekgebouw one of the leading violinists in the world. Stephan Barratt-Due, and made his debut contemporary music. From 2005 to 2010, award for the premiere of Richard Rijnvos’s This season, engagement highlights include in 1992, after which his career skyrocket- Jaap van Zweden was chief conductor and NYConcerto earlier that year. debuts with the Royal Concertgebouw ed. He has soloed with such orchestras as artistic director of the Netherlands Radio Orchestra, Orchestre National de France, the Cincinnati Orchestra, the Vancouver Chamber Philharmonic. As of the 2010- Lucerne Symphony, Utah Symphony, Symphony Orchestra, Britten Sinfonia, the 2011 season, the Danish conductor Michael Hong Kong Philharmonic, Copenhagen Basel Chamber Orchestra and the Geneva Schønwandt is chief conductor and James Philharmonic, and São Paolo Symphony. Chamber Orchestra. In 1998, he made his MacMillan became one of the orchestra’s Return engagements include the Dallas American debut in Carnegie Hall, and in regular guest conductors. The other regular Symphony, Bournemouth Symphony and 2002 he debuted with great success at the guest conductors are Frans Brüggen, con- the Royal Liverpool Philharmonic. London Philharmonic Orchestra under the ductor emeritus since 2007, and Philippe Recent season successes included per- direction of Osmo Vänska. Herreweghe. formances with the Orchestra Suisse In the area of chamber music, Kraggerud The Netherlands Radio Chamber Romande, St. Louis Symphony and Seoul plays both violin and viola at large inter- Philharmonic makes an important contribu- Philharmonic. In April 2011 Ms Lamsma national festivals such as the Hong Kong tion to the Saturday matinee series, Sunday was invited to perform for Queen Beatrix International Chamber Music Festival, morning concerts and the Robeco Summer of The Netherlands, playing Mendelssohn’s the Yerevan International Music Festival, Concerts presented in the Concertgebouw Violin Concerto with the Netherlands Radio the Holland Festival and the Cheltenham in Amsterdam; the Friday concerts known Chamber Philharmonic, a concert which Festival. In 2004, he was artist-in-resi- as ‘De Vrijdag van Vredenburg’ in Utrecht was broadcast live on Dutch National dence at the Bergen Festival. In the sum- and the NPS series in the Muziekgebouw television. mer of 2011, Kraggerud succeeded Leif Ove aan ’t IJ. All of these concerts are broadcast Ms Lamsma graduated from the Royal Andsnes as artistic director of the Risør on Radio 4. The orchestra is also a frequent Academy of Music in London aged 19 Chamber Music Festival. guest in the Magische Muziekfabriek educa- with first class honours and several pres- Kraggerud has been decorated with various tional series in Vredenburg, the internation- tigious awards, where she studied with awards, including the Grieg Prize in 1998 al Gaudeamus Music Week in Amsterdam Maurice Hasson. In 2011, she was made an and the Ole Bull Prize and the Sibelius Prize and the Holland Festival. The concert sea- Associate of the RAM, an honour given to in 2007. For the Naxos label, he has among son is traditionally concluded with a Mozart those students who have made significant other things recorded the Violin Sonatas by Festival and concerts in the Robeco series in and distinguished contributions to their Grieg, Schubert’s Arpeggione Sonata and the the Concertgebouw. field. Among her many prizes and awards, Violin Sonatas by Eugène Ysaÿe, for which he In the Muziekgebouw aan ’t IJ, the orches- Ms Lamsma was awarded the national received the prestigious Spellemann Award tra has presented world premieres of Dutch VSCD Classical Music Prize in in 2008 in the category of classical music. works by Pete Harden, Florian Maier, 2010, awarded by the Association of Dutch He teaches at the Barratt Due Institute of Peter Adriaansz, Bob Zimmerman and Theatres and Concert Halls to artists that Music in Oslo. Kraggerud is a gifted impro- Peter Maxwell Davies, amongst oth-

20 21 Holland Festival Cultuur, Clifford Chance, Automobiel- beschermers Holland Festival heeft ook uw steun 1-28 juni 2012 bedrijf Van Vloten, Ngage media S. Brada, J. Docter en E. van Luijk, H. Doek, nodig: word Cultuurminnaar L. Dommering-van Rongen, Als Cultuurminaar draagt u actief bij aan bedrijfsvrienden HF Business E. Granpré Moliere, J. Houwert, de bloei van het Holland Festival. directie Beam Systems, De Nederlandsche Bank R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, Pierre Audi, artistiek directeur N.V., DLA Piper Nederland N.V., G&S H. en I. Lindenbergh-Sluis, Liefhebber (vanaf € 45 per jaar) U ontvangt Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur Vastgoed, ING Groep, Ten Have Change A. van der Linden-Taverne, F. Mulder, dit programmaboek gratis, u krijgt voorrang Management, WPG Uitgevers B.V. G. van Oenen, H. Sauerwein, K. Tschenett, bij de kaartverkoop en korting op tickets. bestuur P. Wakkie, R.R. Walstra, T. Winkelman, Begunstiger (vanaf € 250 per jaar of € 21 Martijn Sanders, voorzitter fondsen en instellingen O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen per maand) Uw bijdrage komt rechtstreeks Renze Hasper, penningmeester VSBfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds Schoonhoven ten goede aan de internationale program- Marjet van Zuijlen, secretaris en BankGiroLoterij, Stichting Dioraphte, mering van het Holland Festival. U heeft Mavis Carrilho Turing Foundation, Gieskes Strijbis Fonds, begunstigers recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke Joachim Fleury Amsterdams Fonds voor de Kunst, Prins I. Baljon-Hellingman, M. Beekman, privileges. Ben Noteboom Claus Fonds, The Brook Foundation, Co Bleeker, A. Boelee, K. de Bok, Beschermer (vanaf € 1.500 per jaar of € 125 Institut Français France, Institut Français E. Bracht, G. Bromberger, D. de Bruijn, per maand) . Als dank ontvangt u een uitno- Het programma van het Holland des Pays-Bas, Goethe-Institut M. Daamen, J. Damen, S. van Delft-Vroom, diging voor de openingsvoorstelling en voor Festival kan alleen tot stand komen J. Drupsteen, Chr. van Eeghen, Ch. Engeler, exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten door subsidies, bijdragen van sponsors donaties E. Goossens-Post, D. Grobbe, J. Haalebos, en andere privileges. en fondsen en door de gewaardeerde De genereuze, meerjarige, steun van de J. Hennephof, M. Henriques de Castro, Hartsvriend (vanaf € 5.000 per jaar) U steun van u, ons publiek. Governors is van groot belang voor de inter- L.D.M.E. van Heteren, G. van Heteren, ontvangt alle privileges van de Beschermers nationale programmering van het Holland B. van Heugten, S. Hodes, R. Hoogendijk, en u wordt uitgenodigd voor bijzondere subsidiënten Festival, met name de internationale copro- J. Hopman, G. van der Hulst, Jan de Kater, bijeenkomsten waarbij ontmoetingen met Ministerie van Onderwijs, Cultuur en ducties. Ook de belangrijke bijdrage van J.Keukens, A. Ladan, W. Lee, A. Ligeon, andere Hartsvrienden en artiesten uit het Wetenschap, Gemeente Amsterdam, de Cultuurminnaars komt rechtstreeks ten T. Lodder, C. Meekel, D. van der Meer, festival centraal staan. Europese Commissie Programma Cultuur goede aan de internationale programmering. E. van der Meer-Blok, A. Mees-Lubberman, (2007-2013) R. Nieuwpoort, B. Oremus, H. Pinkster, Periodiek schenken via een notariële akte governors F. Racké, Wessel Reinink, M. Robben, Een periodieke schenking is een schenking Het Holland Festival is lid van Réseau G.J. van den Bergh en C. van den Bergh-Raat, B. Robbers, A. Schneider, G. Scholten, van een vast bedrag per jaar, voor de loop Varèse, Europees netwerk voor de creatie en R.F. van den Bergh, W.L.J. Bröcker, C. Schoorl, C. Schunck, P. Smit, I. Snelleman, van minimaal 5 jaar, die u vastlegt in een promotie van nieuwe muziek, gesubsidieerd J. van den Broek, J. Fleming, J. Fleury, A. Sonnen, C. Teulings, H. Tjeenk Willink, notariële akte. Bij een periodieke schenking door het Culturele Programma van de V. Halberstadt, H.J. ten Have en H. van der Veen, R. Verhoeff, vanaf € 250 neemt het Holland Festival de Europese Commissie. G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, F. Voorsluis-Spanhoff, A. Vreugdenhil, kosten van het opstellen van de akte voor Irina en Marcel van Poecke, W. Vroom, M. Willekens, zijn rekening. Zie voor de fiscale aftrek- hoofdbegunstiger Ton en Maya Meijer-Bergmans, M. van Wulfften Palthe baarheid van uw gift de brochure Uw gift, SNS REAAL Fonds Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, de fiscus en de nieuwe geefwet. Wij sturen u Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, anonieme schenkers deze folder graag toe. Voor meer informa- mediapartners Françoise van Rappard-Wanninkhof, Ook dankt het Holland Festival anonieme tie of een voorstel op maat kunt u contact NTR, VPRO A. Ruys en M. Ruys-van Haaften, schenkers. opnemen met de afdeling sponsor- en fond- M. Sanders, Tom de Swaan, S. Tóth, senwerving, Esther van der Veldt, telefoon- sponsors Elise Wessels-van Houdt, liefhebbers nummer 020 – 788 21 20 of per e-mail Rabobank Amsterdam, DoubleTree Hotel, H. Wolfert en M. Brinkman Het Holland Festival dankt 585 Liefhebbers [email protected]. Westergasfabriek, MeyerBergman, Buma voor hun steun en bijdrage.

22 23 Colofon / colophon tekst / text © Holland Festival, 2012 Joep Stapel Niets uit deze uitgave mag op welke wijze vertaling / translation dan ook worden vermenigvuldigd en/of Jane Bemont openbaar gemaakt zonder voorafgaande eindredactie en opmaak / schriftelijke toestemming van het Holland editorial and lay-out Festival. Holland Festival No part of this publication may be reproduced ontwerp omslag / design cover and/or published by any means whatsoever Maureen Mooren without the prior written permission of the druk / printing Holland Festival Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie ligt uitsluitend bij de auteur; de Com- missie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik van de informatie die erin is vervat. / This project has been funded with support from the European Com- mission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.