De Water- En Oppervlaktewantsen Van België
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
FAUNA VAN BELGIË De water- en oppervlaktewantsen van België Eric Stoffelen, Hans Henderickx, Thierry Vercauteren, Koen Lock & Rop Bosmans 2013 De reeks “Fauna van België” wordt uitgegeven door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Ze staat open voor omvangrijke, originele bijdragen in verband met de identificatie, verspreiding en faunistiek van de Belgische fauna en dit voor een breder publiek. Manuscripten kunnen worden ingediend in het Nederlands, Frans, Duits of Engels bij: Thierry Backeljau Operationele Directie “Taxonomie en Fylogenie” Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Vautierstraat 29 1000 Brussel E-mail: [email protected] Copyright met inbegrip van de illustraties is eigendom van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Gegevens en afbeeldingen uit deze uitgave mogen gereproduceerd worden, via een ander medium verspreid worden of digitaal opgeslagen worden mits bronvermelding. Gepubliceerd op 20 november 2013. Desktop editing: Kristiaan Hoedemakers Wettelijk depot / Dépôt légal: D/2013/0339/9 ISBN: 9789073242272 foto op omslag: Bladloper (Mesovelia furcata). De water- en oppervlaktewantsen van België (Hemiptera, Heteroptera: Nepomorpha & Gerromorpha) Determinatiesleutels, beschrijvingen en foto’s van de volwassen water- en oppervlaktewantsen ERIC STOFFELEN, HANS HENDERICKX, THIERRY VERCAUTEREN, KOEN LOCK & ROP BOSMANS ERIC STOFFELEN Lijmstraat 2 bus 7 3500 Hasselt [email protected] HANS HENDERICKX Universiteit Antwerpen (UA) Departement Biologie Groenenborgerlaan 171 2020 Antwerpen [email protected] THIERRY VERCAUTEREN Provinciaal Instituut voor Hygiëne, Kronenburgstraat 45 2000 Antwerpen [email protected] KOEN LOCK eCOAST marien onderzoek Esplanadestraat 1 8400 Oostende [email protected] ROP BOSMANS Universiteit Gent (UG) Terrestrial Ecology Unit Ledeganckstraat 35 9000 Gent [email protected] © Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Vautierstraat 29, 1000 Brussel 2013 ISBN: 9789073242272 Veenmoslopertje, langvleugelig exemplaar op veenmos. Hebrus ruficeps, macropteer, op Spaghnum. Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................. 6 Dankwoord ............................................................................................................................ 7 1. Water- en oppervlaktewantsen in de dierensystematiek ................................................... 8 2. Lichaamsbouw ................................................................................................................ 10 3. Levenswijze .................................................................................................................... 19 4. Waterkevers versus water- en oppervlaktewantsen ........................................................ 30 5. Families water- en oppervlaktewantsen .......................................................................... 32 6. Hoe te werk gaan? ........................................................................................................... 36 7. Determinatiesleutels ....................................................................................................... 42 7.1. Water- en oppervlaktewantsen of iets anders? ................................................... 42 7.2. Enkele voorafgaande tips bij het determineren .................................................. 45 7.3. Sleutel tot de families ......................................................................................... 46 7.4. Familie waterschorpioenen (Nepidae) ................................................................ 50 7.5. Familie duikerwantsen (Corixidae) ..................................................................... 52 7.6. Familie platte waterwantsen (Naucoridae) ......................................................... 74 7.7. Familie rivierbodemwantsen (Aphelocheiridae) ................................................ 74 7.8. Familie dwergbootsmannetjes (Pleidae) ............................................................. 76 7.9. Familie bootsmannetjes (Notonectidae) .............................................................. 76 7.10. Familie bladlopers (Mesoveliidae) .................................................................... 80 7.11. Familie vijverlopers (Hydrometridae) .............................................................. 80 7.12. Familie moslopertjes (Hebridae) ...................................................................... 82 7.13. Familie beek- en dwerglopers (Veliidae) .......................................................... 84 7.14. Familie schaatsenrijders (Gerridae) .................................................................. 90 8. Soortbesprekingen .......................................................................................................... 98 8.1. Waterwantsen (Nepomorpha) ........................................................................... 102 8.2. Oppervlaktewantsen (Gerromorpha) ................................................................ 192 9. Platen van de palae van duikerwantsen (Corixidae) ..................................................... 230 10. Platen van de parameren van dwergduikertjes (Micronectinae) .................................. 237 11. Verklarende woordenlijst ............................................................................................. 238 12. Verantwoording van de illustraties .............................................................................. 242 13. Naamlijst van de in België voorkomende soorten ...................................................... 243 14. Literatuurlijst ............................................................................................................... 245 15. Soortenindex ............................................................................................................... 249 16. Biografieën ................................................................................................................... 252 5 Voorwoord Dit werk wil een brug slaan tussen de doorsnee natuurminnaar die graag in de natuur naar planten en dieren kijkt en de beginnende onderzoeker die wel wat meer wil weten over wat hij feitelijk ziet. Het gaat hier over water- en oppervlaktewantsen, een relatief kleine groep van aan water gebonden insecten, die je kunt vinden in zowat alle met water verbonden habitats*. Veel soorten zijn kenmerkend voor typische biotopen en hun aanwezigheid zegt dan veel over de plaats waar je ze hebt aangetroffen. We hopen in de eerste plaats interesse op te wekken om zelf uit te zoeken welke soorten water- en oppervlaktewantsen in je buurt voorkomen. In ieders omgeving liggen wel plassen, vijvers, vennen, sloten, grachten, beken of rivieren, al dan niet gelegen in natuurgebieden, die wachten om geïnventariseerd te worden. Tegelijk hopen we dat het boek ook meer ervaren onderzoekers kan aanspreken door gegevens aan te brengen die nooit bekend waren of werden gepubliceerd. Met dit doel voor ogen is extra ruime aandacht besteed aan illustraties. Met de moderne fotografie is het nu mogelijk geworden om soorten bijna volledig met foto’s te illustreren. Die benaderen immers meer de werkelijkheid zoals je die zelf kunt waarnemen. De identificatiesleutels zijn beknopt gehouden en betreffen alleen volwassen exemplaren. Meer uitgebreide beschrijvingen, ecologische- en verspreidingsgevens zijn opgenomen in de soortenbesprekingen. Hierbij is ernaar gestreefd om de vaak moeilijke, wetenschappelijke termen te vertalen of te combineren met Nederlandse begrippen. Bovendien zijn woorden gemerkt met een * uitgelegd in een verklarende woordenlijst achter in het boek. Er rest ons enkel de gebruikers van dit boek veel plezier toe te wensen met het terreinwerk, het selecteren van de bemonsteringsplaatsen, de voorbereiding van het eigenlijke verzamelwerk, het nauwkeurig scheppen in elk deel van poel, plas of beek, de beschrijving van de vindplaatsen en het uiteindelijke binnenwerk met de eigenlijke determinatie. 6 Dankwoord Onze bijzondere dank en waardering gaat uit naar de talrijke personen en instellingen die op één of andere manier dit project mogelijk maakten, maar in het bijzonder naar: Dr. Berend Aukema (Wageningen, Nederland) voor zijn aanmoedigingen, aanbevelingen en het uitlenen van zeldzame exemplaren uit zijn persoonlijke collectie; Prof. Dr. Thierry Backeljau (Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Departementshoofd Invertebraten, KBIN, Brussel) en Dr. Patrick Grootaert (KBIN, Departe- mentshoofd Entomologie) voor het mogelijk maken van deze publicatie; Dr. Luc Mercken (ex. UG), die mee de basis legde voor het verspreidingsonderzoek in Vlaanderen en zijn gegevens ter beschikking stelde. Jérôme Constant (KBIN, Brussel), Jeannine Bortels (Faculté des Sciences Agronomiques de Gembloux, FSAG) en Frédéric Chérot (Direction générale opérationelle Agriculture, Ressources naturelles et Environnement, DGARNE, Gembloux), voor het ter beschikking stellen van collecties van hun instelling; Gaby Viskens en Jos Bruers (Antwerpen), David Tempelman (Grontmij, Amsterdam), Ing. Ton van Haaren (Grontmij, Amsterdam) en Ron Brand (Waterschap Scheldestromen, Middelburg) voor het ter beschikking stellen van collectiemateriaal en gegevens; An De Wilde (Olen), Jan Eysermans (Universiteit Antwerpen), David Tempelman (Grontmij, Amsterdam), Rogier Geudens (Oevel) en Frans Emmerechts (Geel)