Festas, Romarías E Outros Eventos De Alfoz E O Valadouro

17 Festas, romarías e outros eventos de Alfoz e O Valadouro

FESTAS , ROMARÍAS E OUTROS EVENTOS DE ALFOZ E O VALADOURO

Por Silvia Otero, Ignacio Otero e Javier Castro

Os concellos de Alfoz e O Valadouro están cheos de lugares fermosos. Neste apartado de Xornalouro dedicado ós traballos de investi- gación levados a cabo polos alumnos xa temos visto moitos deses lugares. Pero estes concellos son tamén ricos en festas, tradicións e actividades, organizadas ó longo de todo o ano por asociacións veciñais, entidades culturais ou polas mesmas Administracións municipais. Neste traballo que fixeron no Curso pasado 2007-2008 Silvia, Ignacio e Javier, faise un pequeno repaso dalgúns dos acontecementos culturais máis destacados que teñen lugar cada ano en Alfoz e no Valadouro. A ver se as persoas “de fóra” que lean Xornalouro comprenden o bonito que é o lugar no que vivimos e se deciden a vir pasar as súas vacacións aquí ou, polo menos, a visitarnos de cando en vez.

outras que destacan polo seu interese tu- rístico, pois atraen a un gran número de xente ó noso concello, debido á súa importancia. Verémolas a continuación. MERCADO MEDIEVAL DE ALFOZ, O 19 DE XULLO. Celébrase o 19 de Xullo, aínda que algún ano se cambia de data. Ten lugar no entorno do castelo do Castro de Ouro, do Maris- cal Pardo de Cela. Entre as súas caracterís- ticas principais destacan a degustación dunha cea medieval, a celebración dun mercado de produtos típicos da zona, lembran- do a vida no Medievo, demostracións de ar- tesanía, representacións teatrais, xogos malabares, torneos ecuestres, etc. FESTA DE SAN CRISTOVO OU FESTA DOS CHOFERES: PRIMEIRA FIN DE SEMA- NA DE AGOSTO. Celébrase en San Pedro de Mor. É a festa do concello e ten como características principais a celebración da misa e unha comida campestre, así como a bendición dos vehí- culos. Destaca sobre todo por unha gran acampada da maioría da xuventude dos O monumento por excelencia do noso concello: o castelo do Mariscal Paro de concellos limítrofes. Cela, no alto do Castro de Ouro. Todo un símbolo dos tempos medievais. FESTA DA MALLA, O 15 DE AGOSTO. Celébrase na casa de turismo rural “Finca Introdución. Concello de Alfoz. Galea”. Nesta festividade rememóranse la- Este traballo está destinado a que quen Comezaremos citando as festas de cada bores campesiños tradicionais, especial- veña ós nosos concellos non se perda neles unha das nove parroquias que compoñen o mente a forma en que se mallaba o trigo nin nos actos que se organizan neles. E di- concello de Alfoz: antigamente. Despois da malla, todos os cimos “os nosos concellos” porque somos - ADELÁN: San Ramón, o día 31 de Agos- visitantes son agasallados cunha merenda, tres os que fixemos este traballo: Silvia e to. tamén ó estilo tradicional: pan con chouri- Ignacio, do concello do Valadouro, e Xa- - BACOI: A Nosa Señora, o día 15 de zos asados e panceta). vier, do concello de Alfoz. E tamén porque Agosto. pensamos que Alfoz e O Valadouro debe- - CARBALLIDO: San Sebastián, o 20 de Concello do Valadouro. rían formar un só concello, que se deberían Xaneiro, e o San Roque, o 16 de Agosto. Igual que en Alfoz, comezaremos por fa- unir os dous concellos nun só, cun único - O CASTRO: San Salvador. lar primeiro das festas das parroquias que nome, que podería ser Val do Ouro . Alfoz e - LAGOA: San Vicente, o 22 de Xaneiro, e compoñen o concello do Valadouro. O Valadouro teñen en común moitas cou- Santiago, o 25 de Xullo. - ALAXE: San Xoán, o 24 de Xuño. sas: o río Ouro, o Val que o rodea, o noso - MOR: San Pedro, o 29 de Xuño, e Nosa - BUDIÁN: As Dolores, o 15 de Setembro. Instituto (temos un só Instituto de Secun- Señora do Carme, o 12 de Agosto. - O CADRAMÓN: San Xurxo, San Cosme daria, o IES Alfoz-Valadouro, para os dous - AS OIRAS: San Mamede, o 6 de Agosto. e Santa Filomena, o 26 de Setembro. concellos), parte da súa historia, o seu pa- - O PEREIRO: Santa María, o 19 de Agos- - FERREIRA: Festas do Oito, do 7 ó 10 de trimonio, a súa natureza... e moitas cousas to. Setembro. máis. - REIRADO: San Caetano, o 15 de Xullo. - FREXULFE: Sagrado Corazón de Xesús, Ademais destas festas parroquiais, hai un venres de Xuño, dependendo de cando Festas, romarías e outros eventos de Alfoz e O Valadouro 18

Á esquerda a rúa Andrés López Palmeiro, no centro mesmo da vila de Ferreira. Á dereita a celebración tradicional galega da Rapa das Bestas, que ten lugar en varias parroquias do Valadouro, pero dun xeito moi especial na de Santo Tomé. sexa a Semana Santa. ganízase tamén na igrexa parroquial de con forza e habelencia, reducindo aos ca- - MOUCIDE: San Estevo, o 26 de Decem- Santa Cruz unha representación das esce- balos no chan, marcando o sinal debido e bro. nas bíblicas da oración de Xesús no Horto, rapando as crinas. Os animais máis sal- - RECARÉ: O Carme, o 16 de Xullo. as negacións de Pedro, a Paixón de Cristo, vaxes son dominados con paciencia e sabe- - SANTA CRUZ: Santa Cruz, o 3 de Maio. a crucifixión e resurrección do Señor... Ve- doría nas mangas, corredores estreitos no - SANTO TOMÉ: Santo Cristo, o 14 de ciños do Valadouro toman parte nesta tra- curro que limitan a capacidade de move- Setembro. dición que se iniciou recentemente, dando mento das bestas. - VILACAMPA: Santo Domingo, o 4 de vida a fermosos cadros plásticos nos que se As crinas repártense entre os nenos asis- Agosto. representa o dramatismo da Paixón, propio tentes antes de recuperar forzas saborean- Ademais destas festas, tamén no Vala- destas festas. do coa familia e os amigos unha comida douro hai outras que destacan polo seu in- CONCENTRACIÓN DE MOTOS, A PRIMEI- campestre, propia de calquera romaría: terese turístico, as cales atraen a un gran RA FIN DE SEMANA DE MAIO. polbo á feira, churrasco, empanadas, lacón número de xente a este concello. Explicare- Esta concentración está organizada polo cocido... que se poden adquirir nas canti- mos algunhas a continuación. Motoclub do Val d’Ouro, que agrupa a afec- nas habilitadas no monte do curro a tal FEIRA DO MEL, O SEGUNDO SÁBADO DE cionados dos concellos do Valadouro e de efecto. OUTUBRO. Alfoz. Nesta festa das motos reúnense Despois de xantar, outro momento máxi- É unha das citas de máis arraigo da co- afeccionados de toda Galicia e doutros pun- co no día é poder contemplar a beleza dos marca, referida á venda e degustación do tos de España e Portugal. Rotas polas fer- animais galopando en manada na procura mel e a varias actividades referidas ó mun- mosas paisaxes da comarca, premios, gas- da liberdade, despois de abrir o curro. do apícola. Esta feira que se iniciou con or- tronomía, exhibicións acrobáticas a cargo Sobre as cinco da tarde fanse xogos po- ganización privada pasou a ser organizado dun profesional (o pasado ano 2008 corre- pulares, como a famosa cucaña, que pre- polo Concello do Valadouro dende o ano ron a cargo do portugués Humberto Ribei- mia a destreza dos rapaces na procura dun 2002. ro) e música, entre outras actividades, con- xamón na parte máis alta dunha árbore. O mel é un dos produtos agrícolas máis verten estas animadas datas nunha visita Un dos pratos fortes da xornada e broche representativos do Valadouro. A súa feira obrigada para todos os veciños e visitantes. final da mesma é a carreira de cabalos, na neste concello, que se celebra o segundo RAPA DAS BESTAS, O PRIMEIRO DOMIN- que participan os mellores xinetes da co- sábado de Outubro, é a única feira do mel GO DE AGOSTO. marca e que deleitan ó público dende os de toda a Mariña de Lugo. A ela acoden A Rapa das Bestas é unha antiga tradi- mesmos adestramentos. A competición fi- numerosos apicultores da comarca. ción que ten a súa remota orixe na Idade naliza coa acto de entrega de premios aos O mel do noso concello destaca pola súa de Bronce, e á que o historiador romano gañadores. alta calidade, o que fai que as vendas na Estrabón fai referencia como curiosa activi- MERCADO ANUAL TRADICIONAL DE PRI- Feira sexan elevadas. dade gandeira, loando algunhas das súas MAVERA. MERCADO DA CASTAÑA, O SEGUNDO calidades. É a partir do século XVIII cando Era tradición que en Ferreira do Valadou- SÁBADO DE NOVEMBRO. se converte nunha celebración festiva e re- ro se celebrara cada 2 de Febreiro e 25 de É un mercado monográfico dedicado á cibe a denominación popular de “Rapa das Marzo un mercado anual, ademais dos exaltación do produto da castaña e as súas Bestas”, aínda que segue sendo coñecida mercados dos sábados que se viven na ca- aplicacións culinarias. Este mercado, pro- como “Curros” en moitos lugares de Gali- pital deste concello cada semana. Este cos- movido polo Concello do Valadouro, consta cia. tume foise perdendo co tempo, pero, pri- de dúas partes: a primeira dedicada á exhi- Esta festa, na que se revive o rito ances- meiro por parte da A.C.D. Valadouro e ago- bición, degustación e venda de varias recei- tral da rapa das crinas e a marca do gando, ra por parte do Concello, foise recuperando tas baseadas na castaña como ingrediente; adquire cada vez unha maior sona e unha con enerxía e engadíndoselle actividades a segunda, pola tarde, que é un multitudi- maior popularidade pola espectacularidade complementarias. Agora coñécese como nario magosto ó que se convida a veciños e da loita entre o home e as bestas, pola be- Mercado Tradicional Anual de Primavera . visitantes. leza paisaxística e pola variedade de actos Ademais das típicas vendas e degustación SEMANA SANTA. que se foron engadindo a este día sinalado. dos produtos tradicionais, a hostelería da No Valadouro ten lugar unha das celebra- Sobre as doce da mañá faise unha selec- vila ofrece nesa fin de semana unha xorna- cións máis artísticas e persoais da Semana ción dos animais, que se pecharon no curro da gastronómica dedicada ó tapeo máis va- Santa mariñá. O Arciprestado do Valadouro o día anterior, para a súa posterior mar- riado. Conferencias e coloquios sobre a organiza dende hai varios anos un Vía Cru- caxe, en función dos seus propietarios. Os produción agraria do Val, mostra de artesa- cis Vivinte polas cruces da subida á igrexa loitadores comproban a afouteza dos nía, música e gaitas son algúns dos moitos da parroquia de Santo Tomé. Ademais, or- exemplares para vencer a súa resistencia actos que se poden ver neste Mercado Tra- 19 Festas, romarías e outros eventos de Alfoz e O Valadouro

Dúas fotos de fermosas celebracións festivas do noso Val: á esquerda un momento da Feira do Mel do Valadouro, na que os produtores melíferos expoñen e venden os seus produtos; á dereita, un momento da representación da paixón de Cristo, durante a Semana Santa, no Vía Crucis que ascende até o alto da igrexa de Santo Tomé. dicional. Como despedida, os habitantes do tigo castelo que tiña Pardo de Cela no Cas- baixa, o que pode levar unhas tres horas pobo e os visitantes danse cita na praza de tro de Ouro. aproximadamente. Santa María nunha animada verbena, como 3. FINCA GALEA: Magnífica casa de turis- Iniciamos a rota dende a ponte de Tras se viña facendo naqueles tempos do pasa- mo rural e museo da auga. do Río, por un camiño asfaltado, até che- do agora revividos. 4. A PONTE NOVA: Ten unha área recre- gar á ponte situada no lugar de A Portela. SEMANA DO TEATRO, NA PRIMEIRA SE- ativa cunha peculiar ponte restaurada. Dende aquí seguimos un camiño de pesca- MANA DO MES DE SETEMBRO. dores até o Pozo das Moscas. Continuando É unha semana consagrada ás artes dra- Rota da Pena Abaladoira. polo mesmo carreiro, chegamos até a pon- máticas. Constitúe unha das convocatorias Trátase dun bolo granítico de forma oval te situada en A Rexedoira. Unha vez aquí, culturais máis salientables que dan paso ás ou fálica, que está asentada sobre a roca tomamos o camiño cara á dereita. A uns festas do pobo. Nela participan grupos tea- viva e que se abala cun lixeiro impulso. In- trescentos metros chegamos ó cruzamento trais afeccionados e profesionais, que re- clúese dentro dos monumentos de culto ás dos montes de Gandelo. Neste punto conti- presentan no escenario da Casa da Cultura rochas, de tanto arraigo en Galicia; tanto nuamos o nos percorrido polo primeiro cado Valadouro os máis variados estilos. Manuel Murguía na súa obra Galicia como rreiro situado á esquerda. Seguímolo, atra- MOSTRA FOLCLÓRICA, O PRIMEIRO SÁ- Villamil e Castro nas súas Antigüedades de vesando montes de eucaliptos e piñeiros. BADO DE SETEMBRO. Galicia describen a Pena Abaladoira como Tamén podemos atopar poboacións de mi- Esta mostra, que organiza a Asociación unha rocha de granito, de forma case oval, mosas, carballos e acivros. Despois de per- Cultural “Amado Lar” dende 1985, pretende que mide catro metros de alto, cinco me- correr aproximadamente un quilómetro e conservar e fomentar a música e o baile tros de longo e catro metros escasos de medio debemos cruzar un camiño asfalta- tradicional galego, ademais de favorecer a anchura máxima. Está asentada sobre ro- do, para continuar o noso percorrido por un relación e o intercambio con outras entida- cha viva, o que fai que se poida abalar. A camiño que discorre entre carballos e casti- des semellantes de Galicia e do resto de súa importancia débase ó feito de que foi ñeiros, até chegar ó rego de Valdeinfernos. España e Portugal. utilizada en tempos prehistóricos; por iso A partir de aquí seguiremos o carreiro que presenta nun dos seus laterais unha figura discorre río arriba, paralelo ó río, até che- As rotas. máxico-relixiosa, unha bicha con cabeza gar ó Pozo da Onza, onde se atopa unha Falaremos agora das principais rotas que humana, hoxe erosionada co paso do tem- fermosa fervenza. O retorno realizarémolo temos nos concellos de Alfoz e O Valadou- po. polo mesmo carreiro, até unha ponte de ro, o que nos servirá para descubrir un O destino da Pena Abaladoira foi funda- pedra situada na Amarela. Dende aquí re- pouco máis estes dous concellos e ó mes- mentalmente relixioso, e parece ser que es- tomamos o carreiro asfaltado durante o pri- mo tempo para facer sendeirismo, coñecer taba relacionada con cultos á fertilidade, meiro quilómetro e posteriormente un ca- o noso patrimonio, a nosa natureza e facer debido á súa forma fálica. Así, as parellas miño de terra até o cruzamento dos mon- un pouco de guías turísticos para todos que tiñan problemas de fertilidade acudían tes de Gandelo, que nos levará de novo até aqueles que nos queiran visitar. á rocha. Tamén tiña outra función, que era a ponte da Portela, e dende alí ó inicio da a adiviñatoria, con resposta positiva ou ne- rota. ROTAS PRINCIPAIS DE ALFOZ. gativa segundo se movera. Xa en época Incluímos aquí a Rota de Pardo de Cela e cristiana, tamén tiña a utilidade de servir Rota do Penido. a Rota da Pena Abaladoira. de proba para probar a culpabilidade ou a Iníciase na intersección da rúa Rosalía de inocencia dos acusados (o acusado tiña Castro coa Avenida da Veiga, en Ferreira. Rota de Pardo de Cela. que mover a rocha), pero esta práctica Até chegar ó Prado das Chantas percorre- Trátase dun itinerario que recorre as pa- desapareceu totalmente no século XIII. mos 8,7 quilómetros cunha dificultade me- raxes da vida de Pardo de Cela. Caracterí- dia-alta. A duración do percorrido é de 25 zase polo seu gran interese histórico, mo- ROTAS PRINCIPAIS DO VALADOURO. minutos en coche e 4 horas aproximada- numental e paisaxístico. Recorre os munici- Incluímos aquí a Rota dos Pozos e a Rota mente a pé. pios de Foz, O Valadouro, Alfoz e Mondoñe- do Penido. A rota comeza na Avenida da Veiga, ó do. En Alfoz destacan as seguintes cousas: final da cal atopamos o primeiro cruzamen- 1. A FROUXEIRA: Neste monte atópanse Rota dos Pozos. to, no que tomaremos á esquerda. Seguin- ruínas dun antigo castelo de Pardo de Cela, Iníciase en Tras do Río (Alaxe), a un qui- do esta estrada chegamos á parroquia de que se estenden até o veciño concello de lómetro aproximado de Ferreira, seguindo Santa Cruz, onde se atopa situado, na Foz. a estrada que a une a Burela. Percórrense marxe esquerda, o Pazo de Gradaílle, do 2. TORRE DA HOMENAXE: Pertence ó an- uns cinco quilómetros dunha dificultade século XV. Un quilómetro despois atópase o Festas, romarías e outros eventos de Alfoz e O Valadouro 20

Outras das dúas festas con máis éxito do Val: á esquerda a Concentración de Motos, a principios de Maio; á d ereita, o tradicional Mercado de Primavera, que se recuperou recentemente, que se celebra coa chegada desta estación. A con- centración de Motos xunta cada ano a miles de moteiros de preto e de lonxe da Mariña (algúns teñen vido, incluso, dende Andalucía) e enche de animación a vila de Ferreira. Co Mercado de Primavera celébrase tamén a Ruta das Tapas, na que colaboran todos os establecementos de comidas de Alfoz e do Valadouro, ofrecendo ós clientes unha enorme e orixinal variedade de tapas, con sabores e compoñentes culinarios para todos os gustos. Unha delicia para o padal. de Alfoz. Cremos que nas festas e romarías segundo cruzamento, no que tomaremos á non hai estudos que certifiquen esta orixe e mestúranse a tradición, a cultura, a gastro- dereita. É neste momento cando o desnivel barállase a posibilidade de que fora un lu- nomía, a música... e, sobre todo, significan comeza a facerse máis acusado. Catro qui- gar de adoración celta. Para os máis em- por parte dos veciños e achegados xuntar- lómetros máis arriba, en dúas curvas con- prendedores está a opción de ascender até se e pasalo ben; podemos presumir de que secutivas, atópase un Vía Crucis, e ó final os montes de Penido Novo e Penido Vello, no noso Val se celebran unhas cantas des- do mesmo a igrexa de Santo Tomé, do sé- de 800 e 771 metros de altitude, respecti- tas festas e romarías e que algunhas delas culo XIX. Dende o adro que a rodea pódese vamente. A volta farémola polo mesmo re- son das mellores da Mariña. contemplar unha fermosa panorámica do corrido. No apartado das rotas demos a coñecer Val. O terceiro cruzamento está preto, á es- un pouco a natureza que hai nos nosos querda, e dous quilómetros despois atopa- Conclusión. montes e o patrimonio que nos deixaron os mos o derradeiro cruzamento, que nos le- Facer este traballo sobre os nosos conce- nosos antepasados. Podemos presumir de vará ó noso primeiro destino: o Curro. Este llos de Alfoz e O Valadouro gustounos moi- ter algo importante que ensinarlles ós que treito ten unha pendente bastante acusada. to e, ademais, aprendemos algunhas cou- veñan de fóra, a historia de cando foron Unha vez no Curro, a uns 25 metros á de- sas que descoñeciamos. Escollemos este descubertos os nosos concellos e de quen reita, atópase o Dolmen. Esta zona consti- tema das festas, as romarías e as rotas do os descubriu, e moito máis que aínda non túe un perfecto miradoiro, dende onde po- noso Val para coñecer unhas poucas cou- sabemos, pero que podemos descubrir se demos observar todo o Val e, se o día está sas máis sobre os nosos concellos. En can- facemos un pouco de sendeirismo e de tu- claro, o mar Cantábrico. A un quilómetro to ó apartado de festas e romarías, os tres rismo nos nosos ratos de ocio. Este apartado recinto do Curro, en dirección oeste, si- xa sabiamos bastante sobre elas, xa que do era o que nos soaba un pou-co máis a túase o Prado das Chantas, curiosa cons- nos gusta moito ir a elas; coñeciámolas ou chino, xa que coñeciamos algúns dos sitios trución medieval destinada a gardar o gan- xa oiramos falar delas en xeral. Ignacio e das rutas, pero non sabiamos o significado do, polo que pode considerarse como un Silvia comentáronlle a Javier as do Vala- ou a relación que tiñan co noso entorno. antecesor do actual Curro. En todo caso, douro, e Javier comentoulles a eles dous as

Vemos á esquerda unha foto de hai algúns anos, cando aínda se celebraban as Mostras Folclóricas en Alfoz e no Vala- douro. As dúas asociacións culturais do Val (“Amado Lar” no Valadouro e “O Castelo” en Alfoz) tiñan grupos de bailes rexionais e organizaban celebracións para mostrar o seu traballo. Logo esta afección foise perdendo. Durante un tempo uníronse os dous grupos de baile, pero remataron por desaparecer. Semella que ultimamente están a rexurdir un pouco. Por outra banda, cada mes de Setembro, coincidindo coas Festas do Oito de Ferreira, celébrase a Semana do Te- atro, unha multitudinaria manifestación da afección dos habitantes do Val pola arte dramática. O Salón de Actos da Ca- sa da Cultura de Ferreira (como vemos na foto da dereita, cunha representación de “Raiolas”), énchese en cada repre- sentación teatral de centos de persoas. A Semana do Teatro é un dos actos culturais con máis éxito no Val.