Twente, Het Oude Land Anneke Koers Deel 1

Twente, het oude land Anneke Koers Deel 1 Voorwoord In het dorp Enter ben ik geboren en daar liggen mijn eerste en scherpste herinneringen. Dochter van een Koers en een Maassen van den Brink. Daar, in de schaduw van het erve Borgerink, lag de bakkerij waar vaa en de oude Scholten (later kwam Dieks) het brood bakten voor het protestantse deel van het dorp. In de vroege ochtend liet ik Enter achter mij. De dauw hing nog tussen de bomen. Voorwaarts ging het over slingerpaden en zandweggetjes, achter op de brommer naar Hengelo. Gelukkige momenten in de beslotenheid van een dorp die gedachten oproept aan een Amsterdams grachtenhuis met zijn tientallen onvermoede kamers en optrekjes. Wat doezelig, nog in de ban van de ontluikende morgen, stapte ik over de drempel van de fabriek van Dikkers afsluiters in Hengelo. In Wierden woont in het jaar 1601 Johan Coerdes. Hij is in het bezit van ‘1 huisstede ende gaerden, 1 half molder’. In het verpondingregister is geen adres vermeld derhalve weet ik niet of het één van mijn voorouders is. Coerdes, Koers, het zou zo maar kunnen. Mijn grootvader is geboren in een caterstede in de Huurne. Het enige 1 wat er nog van over is gebleven is een schilderij, de caterstede is vastgelegd op zes tegeltjes. In 1645 werd Koers waarschijnlijk als Coursel geschreven en ook als Keurs. Het Hooggericht over criminele en over civiele in casu (wanneer het geval zich voordoet) van appèl (hoger beroep) werd wekelijks ten Huize Almelo gehouden. Het Neder- of Landgericht in civiele zaken en de voluntaire (rechterlijke beslissing zonder geding) jurisdictie werd door de richter met zijn keurnoten en gerichtschrijver, allen door de Heer aangesteld, uitgeoefend. Nedersaksische streektalen worden gesproken in vijf provincies en een groot deel van Noord-Duitsland, door miljoenen mensen. Mijn taal hoor je nooit op de televisie en de radio. En ook nooit in de school. Stom hè? Niet stom, nee, oneerlijk eigenlijk! Wat maakt Twente zo bijzonder dat ik de streek wil prijsgeven? Lange tijd speelde de herinnering geen rol bij historici, iets wat bij filosofen en dichters doodgewoon was. Door de emancipatie werden de gewone mensen belangrijk. De grote structuren waren echter voor hen niet interessant. De plaatsen die onze identiteit symboliseren werden belangrijk. Wat is de persoonlijke herinnering en hoe hangt die samen met de collectieve? Mijn herinnering is niet statisch bij de veranderende werkelijkheid. Ik interesseer me voor het feit hoe de menselijke geschiedenis in elkaar zit. Het is altijd nog weer even anders omdat ik vanuit een nieuwe werkelijkheid het verleden verklaar. Het tijdsbeeld van toen wil ik met u delen. Luisteren naar verhalen over lang vervlogen dagen. Lugubere raadsels, sinistere geheimen en bovennatuurlijke verschijningen worden ongenadig tegen het licht gehouden. Opgetekend uit de monden van hen die allang uit de tijd zijn (tot stof zijn vergaan), maar in mijn boeken nog een keer hun gruwelijke stem verheffen. In Twente gaan cultureel erfgoed en schoonheid hand in hand. Twente biedt een verzameling van speciale bestemmingen, restaurants, dorpen en monumenten. U kunt hier verzekerd zijn van een warm onthaal. Inleiding Twente is een van de oudst bewoonde gebieden van Europa. Er wordt geschat dat in 4500 v Chr. de eerste mensen zich vestigden op de plek die nu Hertme heet. Twente (Nedersaksisch: Tweante, Twente) is een landstreek in het oosten van Nederland, die het oostelijke deel van de provincie Overijssel omvat, evenals het tot Gelderland behorende Rietmolen. De bewoners heten Twentenaren of (informeel) Tukkers. In het westen en noorden grenst het aan de eveneens Overijsselse streek Salland. Daarbij vormt de Regge bij Nijverdal de grens vormt. In het zuiden grenst Twente aan de Achterhoek (provincie Gelderland), in het zuidoosten aan de Duitse Kreis Borken en in het oosten en noorden aan de eveneens Duitse Grafschaft Bentheim. Daar wordt de Dinkel als natuurlijke grens beschouwd. In oude geschriften is Twente achtereenvolgens terug te vinden als Tuianti (797), Tueanti (799), Thuehenti (851), Tuente (11e eeuw) en tenslotte Twente of Twenthe. Voor de herkomst van deze naam zijn twee theorieën 2 gangbaar. De eerste en oudste gaat terug tot de zestiende eeuw toen men Twente identificeerde als het woongebied van de Germaanse stam de Tubanten die bekend was uit de Romeinse oudheid. De tweede theorie is gebaseerd op de gelijkenis tussen de namen Twente en Drenthe. Zoals de naam Drenthe is afgeleid van het telwoord drie, denkt men dat Twente is afgeleid van het woord twee. Vóór de elfde of twaalfde eeuw grensden de gouwen Drenthe en Twente nog aan elkaar. Bron: twentsevrouwen.nl. Er zijn maar weinig gebieden in Nederland die als regio zo lang bestaan als Twente. Al meer dan duizend jaar kon het een eenheid blijven. De oudste aanwijzingen zijn de derde eeuwse opschriften op altaarstenen uit de muur van Hadrianus, een Romeinse verdedigingslinie in Noord-Engeland. Hierop wordt verwezen naar 'cives Tuihanti', burgers van Twente. Uit latere schriftelijke gegevens blijkt dat aan het eind van de achtste eeuw gesproken werd over het gouw Twenthe. Er zijn her en der in het landschap nog sporen te vinden uit het verleden. Voor wie daar oog voor heeft, wordt het landschap een boeiende samenspel van heden en verleden, een samenspel van natuur (het oorspronkelijke, spontane) en cultuur (de ingrepen van de menselijke bewoners in de loop der eeuwen). Het Wierdense Veld bijvoorbeeld herinnert ons aan het uitgestrekte drassige gebied dat ik zojuist noemde. Het ontstond zo’n zevenduizend jaar geleden, in een warm-vochtige klimaat periode. Tot een eeuw geleden lag het er nog vrij ongerept, sindsdien is het gebied grotendeels ontgonnen. Ook die ontginning is goed in het landschap te herkennen. Van heel die lange periode – twaalfduizend jaar sinds het einde van de ijstijd – zijn er sporen terug te vinden. De oudste getuigen van deze geschiedenis zijn de beuk en de den, de eerste bomen die het kale ijstijdlandschap koloniseerde. Dat de den nu nog, of opnieuw, onze bossen beheerst, dankt hij aan de mens, die de vrijwel verdwenen boomsoort omstreeks 1800 weer invoerde om de stuifzanden te bestrijden. Die stuifzanden zelf herkennen wij nog in kleine restanten, bijvoorbeeld op de Hexelse heide. Veel duidelijker nog in de nabij gelegen stuifduinen, karakteristieke bulten in het bos. Zowel de essen bij Hellendoorn en Noetsele als de uitgestrekte heidevelden zijn erfenissen van onze boeren voorouders, die een natuurlijk land lieten ontstaan uit inheemse en uitheemse elementen, uit een strijd met en tegen de natuur. De lindeboom is een voorbeeld van een plant die door toedoen van de mens vrijwel verdween uit de natuur, maar voor ons behouden bleef door de boerentraditie lindes te planten voor hun woning, als zinnebeeld van liefde, vruchtbaarheid en geluk. Ook dat vinden wij nog steeds in het landschap terug. Twente is het land van de textiel en met een knipoog naar dit verleden zou dit boek vergeleken kunnen worden met een Twents stuk linnen, bestaande uit een schering en inslag. De schering is dan per boerderij de lange termijn geschiedenis: van vroege Middeleeuwen tot circa 1850. In 1832 wordt het kadaster ingevoerd en dat vormt het scharnierpunt tussen de tijd ervoor en de tijd erna. Het minuut van het kadaster heeft, in ieder geval voor Twente, de tijd vóór 1800 prima geconserveerd en de grote veranderingen in het bodemgebruik in Twente gebeuren pas na de verdeling van de marken circa 1850 en die ontwikkelingen zijn minutieus vastgelegd in het kadaster. Een uitzondering heb ik gemaakt voor het adellijk grootgrondbezit dat zich nog tot na 1850 voortzet. Veel boerderijen zijn thans nog steeds in het bezit van Huis Twickel en Huis Weldam. Dat is relevant om te weten in het kader van boerderij-onderzoek en die erven zijn aangegeven met >2000: tot na het jaar 2000. Daarbij is ook de aard van de boerderij in de loop der eeuwen aangegeven, alsmede de zeldzame keren dat de aard van een boerderij wisselt van hofhorig naar allodiaal, hofhorig naar leen of van leen naar allodiaal. In de aard van de boerderij geldt echter in de regel een grote mate van continuïteit. Twente omvat het oostelijke deel van de provincie Overijssel, en de grenzen van het gebied liggen ongeveer bij de rivieren Regge en Dinkel en de grens met Duitsland en de Achterhoek. Twente bestond voor de gemeentelijke herindeling in 2001 uit tweeëntwintig gemeenten. Vandaag bestaat de streek nog uit veertien gemeenten namelijk: Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Hof van Twente, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand en Wierden. De streek heeft ongeveer 620.000 inwoners, zij worden Twentenaren of Tukkers genoemd. 3 Door bodemvondsten zijn er sterke aanwijzingen dat de streek al ver voor de jaartelling werd bewoond, maar er is verder weinig over bekend. In de eerste eeuwen van onze jaartelling zijn de inwoners van de streek steeds geslaagd om de onderwerpingen van de Romeinen af te slaan. Er zijn wel veel invloeden terug te zien uit die tijd, waaronder de naam Twente. Deze stamt af van de Romeinse benaming Tuihanti ofwel Tubanten voor de Germanen die het gebied in de Vroege Middeleeuwen bewoonden. Onderzoek heeft uitgewezen dat de studie van oude nederzettings-, veld- en waternamen (toponymie) veel informatie kan opleveren over het historische landschap. De namen kunnen verwijzen naar landschapstypen of vernattings- en verdrogingsverschijnselen die in de loop van de tijd verdwenen zijn. Een continuïteit van het gebruik van veldnamen suggereert niet dat de aangeduide plek zelf onveranderd is gebleven. Het is lang altijd niet te achterhalen hoe oud de toponiemen zijn. Hoewel de meeste uit (vroeg)middeleeuwse context afkomstig zullen zijn, is niet uit te sluiten dat sommige ouder zijn. Het is immers lang niet altijd duidelijk wanneer een orale (mondeling, woordelijk) traditie aanvangt en in hoeverre nieuwe gebruikers bestaande benamingen hebben overgenomen.

Load more