NFM1 - 15 | 111-116 (10) 12-11-2001 10:48 Page 111
, CHALCOSYRPHUS
EUNOTUS (: ) Willem Renema
Al twee maal eerder werd de zweefvlieg Chalcosyrphus eunotus voor de Nederlandse fauna gemeld. Beide keren bleek het later te gaan om een andere soort. Ditmaal kan de soort echt aan de Nederlandse lijst worden toegevoegd. De auteur bezocht het Hoge Bos - Bunderbos in Zuid-Limburg om zweefvliegen te fotograferen. Naast interessante soorten als Cheilosia fasciata en Criorhina ranunculi werd er ook een plompe, bijachtige zweefvlieg waargenomen, die leek op Brachypalpus laphriformis en Chalcosyrphus nemorum. Na vangst bleek het te gaan om Chalcosyrphus eunotus. Deze bijzondere soort is op de Balkan vrij algemeen, maar wordt daarbuiten alleen sporadisch aangetroffen.
burg () meldt een in door J. Koorneef gevangen wijfje bij Velp. Dit bleek achteraf echter Chalcosyrphus eunotus (Loew, ) (fig. , ) het eerste exemplaar van Criorhina pachymera spreekt tot de verbeelding van zweefvliegen- Egger, te zijn (Van der Linden ). kenners. Het is een fraaie soort, die weliswaar een In de tussentijd had Van der Goot () de soort groot verspreidingsgebied heeft, maar overal van ook gemeld, maar de determinatie al heel snel maar weinig vangsten bekend is. Uit Nederland gerectificeerd (Van der Goot ). Ook dit bleek werd de soort reeds tweemaal gemeld. Van Does- te gaan om Criorhina pachymera, een soort die
Figuur Figuur Chalcosyrphus eunotus, mannetje. .., Hoge Bos – Chalcosyrphus eunotus, vrouwtje. .., Bialowieza, Bunderbos, leg. W. Renema. Foto Willem Renema. Polen, leg. W. van Steenis & L. Lankreier. Foto Menno Figure Reemer. Chalcosyrphus eunotus, male. .., Hoge Bos – Figure Bunderbos, leg. W. Renema. Photo Willem Renema. Chalcosyrphus eunotus, female. .., Bialowieza, Poland, leg. W. van Steenis & L. Lankreier. Photo Menno Reemer.
- CHALCOSYPRHUS EUNOTUS NFM1 - 15 | 111-116 (10) 12-11-2001 10:48 Page 112
aantal/stadium- datum plaats land bron geslacht mn .. Mirwart België Van der Linden Verlinden mn .. Mirwart België Verlinden mn .. Württemberg (Tübingen) Duitsland Schmid ww .. Goldersbachtal (Tübingen) Duitsland Schmid mn .. Steiblis/Allgäu (Bayern) Duitsland Doczkal mn .. Steiblis/Allgäu (Bayern) Duitsland Doczkal mn .. Steiblis/Allgäu (Bayern) Duitsland Doczkal mn .. Zorge (Harz, Niedersachsen) Duitsland pers. med. J.-H. Stuke ww .. Bonrepos-sur-Aussonelle Frankrijk Sarthou & Speight (Hautes Pyrenees) mn -.. Saint-Blanquart (Gers) Frankrijk pers. med. J.-P. Sarthou ww -.. Sarcos (Gers) Frankrijk pers. med. J.-P. Sarthou ww -.. Saint-Laurent (Haute-Garonne) Frankrijk pers. med. J.-P. Sarthou ww -.. Cazac (Haute- Garonne) Frankrijk pers. med. J.-P. Sarthou ww -.. Le Fousseret (Haute-Garonne) Frankrijk pers. med. J.-P. Sarthou ww .. Sljeme (Zagreb) Kroatië Van der Linden ww .. Koˇzuf (Konsko) Macedonië Vujic & Milankov mn Pommeren Polen Bankowska ww .. Bialowieza Polen pers. med. W. van Steenis, L. Lankreijer waarnemingen -. Verschillende plaatsen in Servië Servië Vujic & Radovic Vujic & Milankov mn .. Puerto de Pajares, tussen Leon Spanje Van der Linden en Oviedo ww .. Saintburry Iliff waarnemingen mei ZW Engeland (Berkshire, Dorset, Ball & Morris Herefordshire, Worcestershire) mn .. Vaud, St. Loup Zwitserland Maibach & Goeldlin pop .. Vaud, Le Mont Zwitserland Maibach & Goeldlin
Tabel Waarnemingen van C. eunotus in Europa. Table Records of C. eunotus in Europe.
toen net nieuw voor de Nederlandse fauna was en burgse voorjaarszweefvliegen te fotograferen. nog alleen maar van de Veluwe bekend was. Er zaten diverse interessante soorten waaronder Criorhina ranunculi (Panzer, ) en een behoor- lijk aantal zonnende Cheilosia fasciata Schiner & Egger, op een open stukje langs de Hemel- De auteur bezocht op april het Hoge Bos beek. Toen er een plompe, bijachtige zweefvlieg - Bunderbos-complex (bij Elsloo) om Zuid-Lim- ging zitten zonnen op een blad gingen de gedach-
‒ NFM1 - 15 | 111-116 (10) 12-11-2001 10:48 Page 113
exact locality known region known Chalcosyrphus eunotus onderscheidt zich van andere too many records to show separately soorten uit het geslacht Chalcosyrphus Curran, door het behaarde achterlijf met een bijachtig uiterlijk en de vlekken op de vleugel. Het manne- tje is echter in het veld al direct te herkennen aan de houding. Het achterlijf is korter, en hij houdt de achterpoten langs het lichaam op een voor Chalcosyrphus karakteristieke manier. De ogen raken elkaar slechts in een punt. Het borststuk is witachtig grijs bestoven met donkere lengtestrepen. De tergieten - bezitten loodkleurige vlekken.
Het voorkomen van C. eunotus is samengevat in figuur en tabel . Van de Balkan zijn relatief veel waarnemingen bekend. Daarbuiten komt de soort in een groot gebied voor, maar er zijn maar weinig vindplaatsen. Opvallend is dat er relatief veel Figuur Vindplaatsen van Chalcosyrphus eunotus in Europa. recente waarnemingen zijn en relatief veel waar- Figure nemingen kort na elkaar in hetzelfde gebied. Localities of Chalcosyrphus eunotus in Europe. Kennelijk is deze soort makkelijker waar te nemen als er een zoekbeeld voor gevormd is. Ook het vijftal waarnemingen uit Zuidwest-Frankrijk in ten in eerste instantie uit naar Brachypalpus laph- , alle gedaan met Malaise-vallen, duidt erop riformis (Fallén, ). Het dier had een gelige be- dat C. eunotus algemener is dan uit de geringe haring op het borststuk, een kort achterlijf en een hoeveelheid waarnemingen blijkt. habitus vergelijkbaar met Chalcosyrphus nemorum (Fabricius, ). Na vangst bleek het een manne- tje van Chalcosyrphus eunotus te zijn. Chalcosyrphus eunotus is een voorjaarszweefvlieg, maar heeft een redelijk lange vliegtijd. De Neder- landse waarneming is de vroegste tot nu toe. Het meest lijkt C. eunotus op Brachypalpus laphri- Verreweg de meeste waarnemingen stammen uit formis. Niet voor niets werd hij tot de revisie van mei, met nog een paar waarnemingen uit juni en Hippa () op grond van kenmerken aan het een uit juli uit Spanje. Deze vliegtijd komt over- larvale stadium tot het geslacht Brachypalpus een met die in Engeland (Ball & Morris ). Macquart, gerekend. Brachypalpus heeft echter een grotendeels geel gezicht, terwijl dat van C. eunotus grijs bestoven is. Bij de mannetjes van Chalcosyrphus heeft trochanter geen vergroeiing De meeste meldingen van C. eunotus waar ook en in Brachypalpus wel. De soort is eenvoudig te biotoopinformatie bij gegeven wordt, zijn gedaan onderscheiden van Criorhina Meigen, door in rijke loofbossen (Quercus-Carpinus-Ulmus het ontbreken van een middenknobbel en het bossen) met stroompjes (Speight , pers. com. niet sterk naar beneden verlengde gezicht (Van der J.-P. Sarthou ). Maibach & Goeldlin de Tiefenau Linden ). () vonden de larven in hout dat in een snel
- CHALCOSYPRHUS EUNOTUS NFM1 - 15 | 111-116 (10) 12-11-2001 10:48 Page 114
stromende beek lag. Schmid () toont een foto de la Sarthe (France). – L’Entomologiste : -. van een vrouwtje C. eunotus op een dergelijke Goot, V. van der . Limburgse mei-waarnemingen boomstronk. De biotoop op de foto in Schmid van Syrphidae (Dipt.) en enkele nieuwe soorten () komt overeen met de vindplaats in het voor Nederland. – Entomologische Berichten, Bunderbos; langs een klein stroompje met grind Amsterdam : -. op de bodem, waar verscheidene boomstronken Goot, V. van der . Enkele Nederlandse syrphiden- en takken in het water lagen. Op de oevers vangsten (Syrphidae, Diptera). – Entomologische groeide gewone dotterbloem Caltha palustris aan Berichten, Amsterdam : -. de ene (lage) kant, en verruigde vegetatie aan de Hippa, H. . Classification of Xylotini (Diptera, andere kant. Speight () beschrijft dat de Syrphidae). – Acta Zoologica Fennica : -. mannetjes patrouilleren langs en over kleine be- Ilif, D. . Chalcosyrphus eunotus female found in schaduwde beekjes en af en toe zitten op stukken Gloucestershire - many a true word spoken in jest! hout die in het water liggen of bladeren langs de – Hoverfly Newsletter : -. kant. Vergelijkbare biotopen bestaan niet op veel Linden. J. van der . Chalcosyrphus eunotus cancelled meer plaatsen in Nederland, maar mogelijk dat from the Dutch fauna (Diptera: Syrphidae). – gericht zoeken (hetzij naar de larven, hetzij naar Entomologische Berichten, Amsterdam : -. de imago’s) meer waarnemingen op kan leveren. Maibach, A. & P. Goeldlin de Tiefenau . Description de la pupe de Chalcosyrphus (Xylotodes) eunotus (Loew) et synthese des caracteristiques morphologiques des stades immatures de plusieurs Met dank aan Ulrich Schmid, Wouter van Steenis, genres de la tribu des Xylotini (Diptera, Jean-Pierre Sarthou, Jens-Herman Stuke, Bernard Syrphidae). – Mitteilungen der Schweizerischen Merz en Henri Dirickx voor het beschikbaar Entomologischen Gesellschaft : -. stellen van hun waarnemingen. Opmerkingen van Sarthou, J-P. & M.C.D. Speight . Inventaire Menno Reemer verbeterden een eerdere versie van faunistique des Diptères Syrphidae et deze tekst. Microdontidae du Sud-Ouest de la France. – Bulletin de la Societé Entomologique : -. Schmid, U. . Beitrag zur Schwebfliegen-Fauna der Tübinger Umgebung. – Veröffentlichungen Ball, S.G. & R.K.A. Morris . Provisional atlas of Naturschutz und Landschaftspflege Baden- British hoverflies (Diptera; Syrphidae). – Biological Würtembergs : -. Records Centre, Huntingdon. Schmid, U. . Auf gläsernen Schwingen: Bankowska, R. . Syrphidae. – Klucze do Schwebfliegen. – Stuttgarter Beitrag zur Oznaczania Owadow Polski , : -. Naturkunde, Ser. C. : -. Dirickx, H.G., Hamon, J. & J. Steffen . Speight, M.C.D. . Species accounts of European Contribution à l’ètude des Syrphidae (Diptra) de la Syrphidae (Diptera): Special commemorative issue, région Rhône-Alpes. – L’Entomologiste : -. First International Workshop on the Syrphidae, Doczkal, D. . Beitrag zur Kenntnis der Stuttgart . – In: Speight, M.C.D., Castella, E., Schwebvliegen-Fauna Bayerns (Diptera, Syrphidae). Obrdlik, P. and Ball, S. (eds.), Syrph the Net, the – Volucella : -. database of European Syrphidae, vol . Syrph the Doesburg, P.H. van . Syrphiden-allerlei. – Net publications, Dublin: -. Entomologische Berichten, Amsterdam : - Verlinden, L. . Fauna van België. Zweefvliegen Dussaix, C. . Captures de trois especes remar- (Syrphidae). – Koninklijk Belgisch Instituut voor quables de diptères Syrphidae dans le departement Natuurwetenschappen, Brussel.
‒ NFM1 - 15 | 111-116 (10) 12-11-2001 10:48 Page 115
Vujic, A. & V. Milankov . New data for the tribes Vujic, A. & D. Radovic . Species of genus Milesiini and Xylotini (Diptera, Syrphidae) on the Brachypalpus Macquart (Diptera: Syrphidae) Balkan Peninsula. – Dipteron : -. in Yugoslavia. – Glasnik Prirodnjackog Muzeja I Beogradu Seriya B Bioloske Nauke : -.
Three times does the trick, Chalcosyrphus eunotus back on the species list of the Netherlands (Diptera: Syrphidae) Chalcosyrphus eunotus (Loew, ) has already been reported twice for the Netherlands, in and . Both times re-examination of the specimens showed that it concerned Criorhina pachymera (Van der Goot , Van der Linden ). On April , a male C. eunotus was caught near Elsloo (Limburg, the Netherlands). The distribution, flight period and habitat of C. eunotus are summarised, and many new European records are given. Chalcosyrphus eunotus usually occurs in deciduous forests (Quercus- Fraxinus-Ulmus) and is often found along the edges of small streams running through the forest (Speight ; this paper). The larvae were found in logs and below bark of logs laying in flowing water (Speight ). Chalcosyrphus eunotus appears to be underrecorded. There are many recent records and once caught in an area, often more records follow. In southern France five specimens were caught in a Malaise-trap (pers. com. J.-P. Sarthou). It can therefore be expected that investigations in suitable habitats will yield much more records.
W. Renema Langegracht Leiden [email protected]
- CHALCOSYPRHUS EUNOTUS NFM1 - 15 | 111-116 (10) 12-11-2001 10:48 Page 116
‒