Anatomska I Mikromorfološka Varijabilnost Vrste Crocus Chrysanthus Herbert (Iridaceae)

UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET NIŠ

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

MASTER RAD

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste

Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Milena M. Kostić

UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET NIŠ DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

MASTER RAD

Kandidat: Mentor: Milena M. Kostić Dr Marina Jušković Br. Indeksa 171

Niš, 2017. UNIVERSITY OF NIŠ FACULTY OF SCIENCES AND MATHEMATICS DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY

Anatomical and micromorphological variability of Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

MASTER THESIS

Candidate: Menthor: Milena M. Kostić Dr Marina Jušković no. of index 171

Niš, 2017. Zahvalnica

Zahvaljujem se svim profesorima Prirodno-matematičkog fakulteta u Nišu koji su mi predavali tokom osnovnih i master studija, na velikom trudu i zalaganju da nam obezbede što veći kvalitet nastave i nivo znanja. Zahvaljujem svima koji su pomogli u izradi ovog master rada. Najsrdačnije se zahvaljujem mome mentoru, dr. Marini Jušković, na strpljenju i svesrdnoj pomoći prilikom izrade ovog rada. Najveću zahvalnost dugujem svojoj porodici na velikoj podršci i nesebičnoj pomoći koju su mi pružali svih ovih godina.

Biografija kandidata

Milena M. Kostić je rođena u Knjaževcu 08. maja 1991.godine, gde je i završila osnovnu školu “Dubrava” 2006. godine. Iste godine upisuje srednju medicinsku školu – medicinska sestra vaspitač, u Zaječaru i završava je sa odličnim uspehom 2010. godine. Prirodno-matematički fakultet u Nišu upisuje 2010. godine na Departmanu za biologiju i ekologiju. Osnovne akademske studije završava 2014. godine kada i upisuje master akademske studije na Departmanu za biologiju i ekologiju Prirodno-matematičkog-fakulteta u Nišu, smer Biologija. Master akademske studije završava 2017. godine.

Sažetak

U ovom radu analizirana je interpopulaciona diferencijacija vrste Crocus chrysanthus Herbert na osnovu varijabilnosti anatomskih karakteristika listova, pet prostorno udaljenih populacija, četiri iz Srbije (Knez Selo, dva lokaliteta, Kunovica, Kraljevica) i jedne iz Makedonije (Treskavec). Statističkom analizom je obuhvaćeno 14 kvantitativnih i 2 kvalitativna karaktera lista. Da bi se utvrdila diferencijacija populacija korišćene su standardne statističke analize, uključujući deskriptivnu statistiku, PCA i CDA. Najznačajniji karakteri za formiranje varijabilnosti između istraživanih populacija su: debljina kutikule lica lista, visina ćelija palisadnog parenhima, širina ćelija sunđerastog parenhima, visina i širina ćelija epidermisa naličja lista, kao i dužina, širina i površina stoma. Najveća morfološka diferencijacija je između populacije sa Knez Sela I i populacije iz Makedonije (Treskavec), dok je najveće preklapanje između populacije Kraljevica i populacije Kunovica. Između ostalih populacija dolazi do delimičnog preklapanja. Dobijeni rezultati ukazuju na potrebu daljeg istraživanja.

Ključne reči: Crocus chrysanthus, populacija, anatomija lista, anatomska diferencijacija

Abstract

In this paper, the interpopulation differentiation of the species Crocus chrysanthus Herbert was analyzed based on the variability of the anatomical characteristics of leaves, five spatially distant populations, four from Serbia (Knez Selo, two locality, Kunovica, Kraljevica) and one from Macedonia (Treskavec). The statistical analysis included 14 quantitative and 2 qualitative characteristics of the leaf. To determine population differentiation, standard statistical analyzes, including descriptive statistics, PCA and CDA were used. The most important characteristic for the formation of variability among the investigated populations is: the thickness of the face of the leaf, the height of the palisade parenchyma cells, the width of the spongy parenchyma cells, the height and width of the leaf reverse epidermis cells, and the length, width and surface area of the stoma. The largest morphological differentiation is between the population of the Knez Selo I and the population from Macedonia (Treskavec), while the biggest overlap is between the population of Kraljevica and the population of Kunovica. There is a partial overlap between the rest of the population. The obtained results indicate the need for further research.

Keywords: Crocus chrysanthus Herbert, population, leaves anatomy, anatomical differentiation

SADRŽAJ 1. UVOD ...... 2

1.1. Taksonomske karakteristike i specifičnosti roda Crocus L...... 3

1.2. Biološke krakteristike i specifičnosti roda Crocus L...... 3

1.3. Biološke karakteristike i specifičnosti vrste ......

Crocus chrysanthus Herbert ...... 6

1.4. Biogeografske i ekološke karakteristike vrste ......

Crocus chrysanthus ...... 7

2. CILJEVI RADA……………………………………………………...... 9

3. MATERIJAL I METODE RADA ...... 10

3.1.Terenska istraživanja i sakupljanje biljnog materijala ...... 10

3.2. Morfo-anatomska analiza ...... 10

3.3. Statistička obrada podataka ...... 11

4. REZULTATI I DISKUSIJA ...... 12

4.1. Anatomija i mikromorfologija lista vrste Crocus chrysanthus ...... 12

4.2. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije ......

sa lokaliteta Knez Selo (lokalitet I, brdo) ...... 14

4.3. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije ......

sa lokaliteta Knez Selo (lokalitet II, potok) ...... 15

4.4. Anatomske i mikromorfološke karakteristike ......

populacije sa lokaliteta Kunovica ...... 16

4.5. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije ......

sa lokaliteta Kraljevica (Zaječar) ...... 17

4.6. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije ......

sa lokaliteta Treskavec (Makedonija) ...... 18

4.7. Varijabilnost anatomskih karaktera ...... 19

4.8. Anatomska varijabilnost populacija roda Crocus ...... 23

5. ZAKLJUČAK ...... 28

6. LITERATURA ...... 29

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

1. UVOD

Rod Crocus L. je rasprostranjen u oblasti Mediterana i suvijoj florističkoj oblasti, istočno od Mediterana, poznatoj kao Irano-Turski region (Mathew, 1982). Obuhvata oko 129 poznatih vrsta, dok na području Srbije raste 17 vrsta (Stjepanović-Veseličić, 1976). Naziv roda potiče od grčke reči kroke ili krokos – što u prevodu znači konac, jer su žigovi šafrana končasti (Stjepanović-Veseličić, 1976). Sam naziv šafrana potiče od arapske reči az-za'fran koja u prevodu znači „biti žut”. Narodni nazivi za vrste pomenutog roda su: kaćun, kaćunak, šafran, brnduša, brnđuša. Šafran je jedna od najvrednijih biljaka koja od davnina predstavlja simbol mudrosti i bogatstva. Koristi se kao dekorativna, ukrasna, jestiva i začinska biljka. Njegovo poreklo nije precizno utvrđeno, jer se spominju različite zemlje Mediterana i Azije, počevši od stare Grčke, Krita i Irana.

Slika [1]. Freska u palati Minos u Knososu (Krit) (žeteoci šafrana)

Šafran poseduje i mnogobrojna lekovita svojstva. Vekovima se kao lek upotrebljava protiv oboljenja bubrega, poremećaja u radu srca koje je ispoljeno u vidu preskakanja i aritmije, a poboljšava apetit i reguliše varenje. Međutim, istraživanja su pokazala da, bez obzira na lekovitost, ukoliko se sa njim nesavesno rukuje ili se uzima u prekomernim količinama, može doći do ugrožavanja zdravlja.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

1.1.Taksonomske karakteristike i specifičnosti roda Crocus L.

Rod Crocus L. pripada tribusu Ixieae Dumort. podfamilije Crocoideae Burnett (syn. Ixioideae Reichenb. ex Klatt) iz familije Iridaceae (Reeves et al., 2001, Reveal, 2012). Rod Crocus L. čine zeljaste, višegodišnje biljke, podeljene u oko 100 vrsta od kojih su 43 vrste zastupljene u Evropi, 32 na Balkanskom poluostrvu i 17 u Srbiji (Ranđelović et al., 1990). Rod je podeljen u dva podroda: Crocus sa 16 vrsta i Crocirus (Schur) Mathew sa jednom vrstom (Mathew, 1982). U drugom podrodu navedena je samo jedna vrsta, C. banaticus Gay (Ranđelović et al., 1990).

Sistematski pregled roda Crocus L.

Domen: Eukariota Carstvo: Plantae Razdeo: Magnoliophyta Klasa: Liliopsida Red: Iridales Familija: Iridaceae Sub.familija: Crocoideae Tribus: Crocee Rod: Crocus

1.2. Biološke krakteristike i specifičnosti roda Crocus L.

Vrste roda Crocus L. su višegodišnje zeljaste biljke koje imaju životnu formu geofita sa gomoljem (G tub), pa samim tim nepovoljni-sušni deo godine preživljavaju u obliku gomolja. Poseduju podzemni plodnik, pa se mnogi procesi vrše u potpunosti ili delimično ispod zemlje. Stabljika je kratka i podzemna. Cvasti su redukovane, često imaju samo jedan cvet. Većina vrsta cveta u rano proleće, a manji broj u jesen (Ranđelović et al., 1990). Šafrani su relativno

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

jednostavnog izgleda (Mathew, 1982). Prvi topli dani ranog proleća dovode do njihovog masovnog cvetanja. Dešava se da prvi cvetovi stradaju, ali gomolj, stablo i plodnik ostaju zaštićeni duboko u zemlji ukoliko dođe do hladnog talasa. Novi topli talasi proleća dovode do ponovnog cvetanja. Jedan su od prvih izvora nektara i polena za insekte (Maurizio and Grafl, 1969; Mehrl, 1987; Jaroszyńska, 1992; Dalby, 2000; Kołtowski, 2006). Količina polena zavisi od nadmorske visine nastanka vrste. Ovakav razvoj su imale biljke za vreme nastupanja i povlačenja ledenih doba. Zato šafrane smatraju glacijalnim reliktima. Vegetativne delove biljke čine: gomolj, stabljika i listovi, a reproduktivni delovi su: cvet, plod i seme (Ranđelović at al., 1990). Gomolj šafrana je organ za skladištenje. Može biti različitog oblika - od spljoštenog do ovalnog. Gomolj traje jednu godinu. Novi gomolj zamenjuje stari između faze cvetanja i faze zrenja i formira se kao ogranak na starom gomolju. Gomolj se nalazi na odgovarajućoj dubini za normalan rast i razvoj. Stabljika polazi sa gomolja i relativno je kratka. Za vreme raseljavanja nastavlja sa rastom i dostiže dužinu do 12 cm kod nekih vrsta (Ranđelović at al., 1990). Stablo se nikada ne grana, mada može se javiti više od jednog stabla na jednom gomolju (Mathew, 2010). Listovi šafrana su uzani, linearni, sa povijenim obodom. Osnova lista je proširena i formira se na gornjem sloju tunike gomolja. Listovi su obavijeni omotačem koji je obično beo, providan i membranozan. Broj listova je obično od 1 do 6, pojavljuju se za vreme ili posle cvetanja, kod vrsta koje cvetaju u jesen, ponekad čak i u različitim sezonama (Ranđelović at al., 1990). Cvetovi prizemni, najčešće pojedinačni, ređe ih ima više (6), aktinomorfni, nežni, obično krupni. Boja cvetova je raznovrsna: bela, žuta ili ljubičasta, obuhvata različite nijanse ovih boja. Čaure i kod jesenjih i kod prolećnih vrsta dostižu zrelost u kasno proleće, a ostaju ispod zemlje tokom zimskih meseci. Čaura nosi puno semena koje variraju uglavnom u obliku, veličini i površinskom izgledu, kao i u stepenu razvoja različitih dodataka. Kada sazri, čaura daje veliki broj semena (Ranđelović et al., 1990). Oprašivanje: Polen šafrana je težak, krupan i namenjen za distribucuju vetrom ili uglavnom pomoću insekata. Mnoge vrste imaju mirišljave cvetove, što privlači pčele. Kod većine vrste roda Crocus oprašivanje je moguće pomoću bumbara i pčela (C. kotschyanus) (Mathew, 1982).

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

1. omotač gomolja 10. brakteola 19. žig tučka 2. gomolj 11. ostaci brakteja 20. subić 3. koren 12. list 21. čaura 4. novi gomolj 13. plodnik 22. Seme 5. kontraktilni korenovi 14. cev perigona 6. obavijajući list 15. ždrelo perigona 7. stabljika 16. filament 8. bazalna spata 17. prašnik 9. brakteja 18. segment perigona

Slika [2]. Morfološke karakteristike roda Crocus L. (Ranđelović et al., 1990)

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

1.3. Biološke karakteristike i specifičnosti vrste

Crocus chrysanthus Herbert

Višegodišnja biljka visine 12-15 cm. Gomolj je sa tvrdim kožastim omotačem (tunikom), koji je pri osnovi izdeljen u prstenaste segmente (koji predstavljaju godove date jedinke) (Ranđelović at al, 2008). Listova ima 5-8, uzani, linearni, 1,5 mm široki, 8-18 cm dugi, sa istaknutim srednjim nervom, sa kratkim trepljama, razvijaju se zajedno sa cvetom. Brakteje i brakteole su jednake dužine, 4,5 - 7 cm duge, membranozne. Broj cvetova je od 1 do 3. Cev perigona je najčešće 5-8 cm duga, narandžasto-žuta ili ljubičasto plava (obično u gornjem delu) (Pulević, 1976). Perigon je zlatnožute boje, retko limun žute boje ili beo. Režnjevi perigona 2,2- 3,5 x 0,8-1,2 cm, izduženi, lancetasti, na vrhu zaokrugljeni ili kratko zašiljeni. Cev perigona je pri vrhu gola. Ždrelo perigona je bez dlaka (Ranđelović at al., 1990). Filamenti su žuti, 0,4-0,6 cm dugi. Antere su žute, 0,9-1,3 cm duge, prema osnovi produžavaju se u ušaste režnjeve duge do 2-3 mm. Stubić se deli na oko ½ dužine antera u tri lopataste stigmatične grane koje neznatno nadvisuju vrhove antera ili su sa njima u istom nivou (retko niže) (Pulević, 1976). Čaura je duguljasta, seme tamno crveno, duguljasto (Ranđelović at al., 2008). Broj hromozoma ove vrste je determinisan iz većeg broja biljaka sakupljenih na planini Vodno u Katlanovu. Utvrđeno je da je broj hromozoma 2n=8 (Šopova, 1972). Komplement hromozoma sastoji se od dva para submetacentričnih (hromozomi 2, 4) i dva para akrocentričnih (hromozomi 1, 3) koji sa prvim hromozomskim parom ističu satelite na kraju kratkih kraka.

Slika [3]. Crocus chrysanthus, delovi biljke Slika [4]. Crocus chrysanthus

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

1.4. Biogeografske i ekološke karakteristike vrste

Crocus chrysanthus

Crocus chrysanthus cveta od marta do maja, a plodonosi od maja do juna (Ranđelović at al., 1990). Raste po suvim livadama, šibljacima, šikarama, na kamenjaru, u listopadnim šumama, na pašnjacima koji nastaju degradacijom termofilnih šumskih zajednica. Opšta rasprostranjenost vrste je Mala Azija (Turska), Rumunija, Makedonija, Srbija, Grčka, Bugarska i Albanija (Ranđelović at al., 1990).

RASPROSTRANJENJE U SRBIJI. (Slika 5) Hayek (1933: 114) navodi vrste iz Srbije.

Užički region: Tara CP76 (BEO).

Kraljevački region: Stolovi DP72 (beo).

Timočki region: Zaječar (Vrška Čuka) FP06 (Stjepanović-Veseličić in Fl. SRS 8: 8, 1976), pored Zaječara: Lubnica EP95, Salaš FP08, Tupižnica EP94 (Ranđ.).

Niški region: oko Niša EN79 (Petrović, 1882: 821); oko Niša EN79 i Pirota FN38 (Pančić, 1884: 221); oko Suvodola DQ93, na Belavu FN26, Sedlaru FN26, oko Babušnice FN16 (Adamović, 1908: 207); oko Niša EN79 (Niška Banja EN89, Hum EP70, Gabrovačko Brdo EN88), Pirot FN38, Prokuplje EN48 (Stjepanović-Veseličić, 1983: 67); Prolom Banja EN36 (Ranđelović V. i N., 1984: 394; Ranđ.); pored Jelašnice EN98 (Hill, 1985: 190); Sićevo EN99 (Fl. SRS 10: 327, 1986); Ostravica FN08 (Ranđelović, Stamenković, 1986: 407; Ranđ.); Sićevo EN99 i Jelašnička Klisura EN98, Kunovica EN98, Vidojevica (pored Prokuplja) EN47, Kosanica EN58 (Ranđ); Prokuplje EN48, Gabrovačko Brdo (pored Niša) EN79 (BEO).

Južno Moravski region: pored Vranja (Preobraženje) EN80 (Ilić, 1899: 18; StjepanovićVeseličić in Fl. SRS 8: 8, 1976); Miratovac na Karadagu (Ranđelović, Stamenković, 1986: 407); Crni Vrh blizu Preševa EM58 (BEO); Kozjak (Prohor Pčinjski) EM78, oko Preševa (Karadag) EM58 (Ranđ.).

Kosovski region: istočno od Kosovog Polja između Prištine i Kosovske Mitrovice, Oštro Koplje EN06 (Košanin, 1928: 91); Crnoljevo EN06 (Hill, 1985: 190); Grmija EN06, Čaf Dulje EN06, Dražnja pored Podujeva EN06, Koritnik (Brezna) (Ranđ.).

Varijabilnost: U Srbiji, prema literaturi, postoje dve vrste Crocus chrysanthus-a koji se razlikuju po boji cveta. Cvetovi zlatno-žuti var. chrysanthus, cvetovi limun žuti var. citrinus Vel. 1894.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Slika [5]. Rasprostranjenje vrste Crocus chrysanthus Herbert u Srbiji

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

2. CILJEVI RADA

Cilj ovog rada je bio da se utvrdi diferencijacija vrste Crocus chrysanthus Herbert. na osnovu većeg broja karakteristika. U okviru sprovođenja ovog istraživanja, definisani su sledeći ciljevi:

1. sakupljanje, identifikacija i fiksacija sakupljenog materijala,

2. analiza površinskih struktura listova,

3. analiza anatomskih karakteristika listova,

4. utvrđivanje stepena varijabilnosti mikromorfoloških i anatomskih karakteristika,

5. statistička obrada dobijenih podataka.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

3. MATERIJAL I METODE RADA

3.1.Terenska istraživanja i sakupljanje biljnog materijala

Sakupljanje biljnog materijala i terenska proučavanja su obavljena na različitim staništima ispitivane vrste. Uzorci ispitivane vrste sakupljeni su sa područja Srbije (Knez Selo (dva lokaliteta), Kunovica, Kraljevica) i Makedonije (Treskavec). Materijal sakupljen na terenu je fiksiran u 50% etanolu. Materijal za anatomsku analizu obuhvatio je 33 jedinki vrste Crocus chrysanthus. Prikupljen materijal je iskorišćen za pripremu privremenih i trajnih preparata, na kojima su pomoću svetlosnog mikroskopa analizirane površinske strukture listova i anatomski preseci listova.

3.2. Morfo-anatomska analiza

Za analizu površinskih struktura uzimani su uzorci listova, veličine oko 0,5 cm, koji su prosvetljavani uz pomoć rastvora vodonik-peroksida (H2O2) i kalijum-hidroksida (KOH). Prosečno vreme prosvetljavanja uzoraka je od 2 do 5 dana. Nakon završenog postupka prosvetljavanja, uzorci su postavljani na predmetna stakla i posmatrani u kapima glicerola. Na ovako pripremljenom preparatu se uočavaju stome, papile i kristali. Vršena su merenja stoma, na odabranom delu lista, odnosno njihova visina, širina i površina. Na kraju se izračunava njihova procentualna zastupljenost na svakom listu. Ovako pripremljeni preparati su slikani i analizirani kamerom Motice Image Plus 2.0, na mikroskopu Motice. Merenje mikromorfoloških karaktera obavljeno je pomoću softvera Image J.

Za analizu anatomskih karakteristika listova korišćen je biljni materijal sakupljen na terenu i fiksiran u 50% etanolu. Na ručnom mikrotomu su napravljeni poprečni preseci listova (Gligorijević i Pejčinović, 1983). Nakon izrade preseci su izbeljeni parazonom i dvojno bojeni bojama alcijan blue i safranin, čime je dobijena diferencijalna obojenost pojedinih struktura biljnog tkiva. Nakon provlačenja kroz seriju alkohola rastuće koncentracije (50% - 99.6% etanol) preseci su prebačeni na mikroskopsku pločicu, pokriveni glicerin-želatinom i pokrovnim staklom. Vrše se merenja debljine kutikule lica lista, visina i širina ćelija epidermisa lica lista, visina i širina ćelija palisadnog parenhima, visina i širina ćelija sunđerastog parenhima, debljina kutikule naličja lista, visina i širina ćelija epidermisa naličja lista i beleži se broj provodnih snopića, koji se svrstavaju u provodne snopiće I, II , III i IV reda u odnosu na veličinu. Ovako pripremljeni preparati poprečnog preseka lista su slikani kamerom Motice Image Plus 2.0, na mikroskopu Motice. Podaci su obrađeni u programu Microsoft Office Excel.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

3.3. Statistička obrada podataka

Dobijeni rezultati merenja unešeni su u tabele i statistički obrađeni u Excell-u, pri čemu je određivana aritmetička srednja vrednost i standardna devijacija za svaki karakter. Univarijaciona, multivarijaciona analiza varijansi i kanonična diskriminantna analiza urađene su u program SYSTAT 12 (Systat software, Inc. 2007).

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

4. REZULTATI I DISKUSIJA

4.1. Anatomija i mikromorfologija lista vrste Crocus chrysanthus

Listovi na poprečnom preseku imaju jedinstven i prepoznatljiv oblik. Karakterišu se bifacijalnom građom. Središnji deo lista koji ima pravougaoni ili kvadratni oblik ispunjen je parenhimskim ćelijama. Od središnjeg dela polaze bočni nastavci koji se pri vrhu savijaju prema unutrašnjem delu lista. Površina lista zaštićena je kutikulom. Ispod nje se nalazi epidermis čije ćelije imaju pravougaoni ili eliptični oblik. Ispod epidermisa se nalazi palisadni parenhim koji se sastoji od dva sloja ćelija, dok se sunđerasti parenhim uglavnom sastoji od tri sloja ćelija. U lisnom mezofilu između sunđerastog i palisadnog parenhima javljaju se kolateralni provodni snopići koji su postavljeni tako da se naizmenično smenjuju veći i manji. Stome su anomocitnog tipa i javljaju se na naličju listova, u nivou epidermalnih ćelija ili blago uvučene. Na poprečnom preseku lista mogu se uočiti i jednoćelijske papile, koje se nalaze na licu lista. Kristali se mogu uočiti na preparatima izbeljenih listova i prisutni su na svim jedinkama analiziranih populacija, kao i papile.

Slika [6]. Poprečni presek lista vrste C. chrysanthus (x400) m – mezofil e – epidermis naličja lista v – trajna tkiva

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Slika 7. Poprečni presek vrste C. chrysanthus (lokalitet Knez Selo) (x100)

1. kutikula naličja lista 6. kutikula lica lista

2. epidermis naličja 7. epidermis lica lista

3. ćelije palisadnog tkiva 8. provodni snopić

4. ćelije sunđerastog tkiva 9. jednoćelijska papila

5. središnji sloj izgrađen od parenhimskih ćelija

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

4.2. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije

sa lokaliteta Knez Selo (lokalitet I, brdo)

Slika 8. Provodni snopić na poprečnom Slika 9. Palisadno i sunđerasto tkivo na preseku lista (x400) poprečnom preseku lista (x400)

Slika 10. Poprečni presek lista vrste C. chrysanthus (x100)

Slika 11. Papile i kristali na listu iz populacije Slika 12. Stome na listu iz populacije na na lokalitetu Knez Selo (x400) lokalitetu Knez Selo (x400)

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

4.3. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije

sa lokaliteta Knez Selo (lokalitet II, potok)

Slika 13. Poprečni presek lista vrste Slika 14. Poprečni presek lista vrste C. chrysanthus (x100) C. chrysanthus, provodni snopić (x400)

Slika15. Papile i kristali na listu iz populacije Slika 16. Stome na listu iz populacije na lokalitetu Knez Selo (x400) na lokalitetu Knez Selo (x400)

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

4.4. Anatomske i mikromorfološke karakteristike

populacije sa lokaliteta Kunovica

Slika 17. Poprečni presek lista vrste Slika 18. Provodni snopić na poprečnom C. chrysanthus (x100) preseku lista (x400)

Slika 19. Stome na listu iz populacije Slika20. Papila i kristali na listu iz populacije na lokalitetu Kunovica (x400) na lokalitetu Kunovica (x400)

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

4.4. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije

sa lokaliteta Kraljevica (Zaječar)

Slika 21. Poprečni presek lista vrste Slika 22. Jednoćelijska papila na poprečnom C. chrysanthus (x100) preseku lista (x400)

Slika 23. Papile i kristali na listu iz populacije Slika 24. Stome na listu iz populacije na lokalitetu Kraljevica (x100) na lokalitetu Kraljevica (x400)

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

4.5. Anatomske i mikromorfološke karakteristike populacije

sa lokaliteta Treskavec (Makedonija)

Slika 25. Poprečni presek lista vrste Slika 26. Izraženost rebara i provodni C. chrysanthus (x100) snopići, poprečni presek lista vrste (x400)

Slika 27. Papile i kristali na listu iz populacije Slika 28. Stome na listu iz populacije na lokalitetu Treskavec (x100) na lokalitetu Treskavec (x400)

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

4.6. Varijabilnost anatomskih karaktera

Debljina kutikule lica lista (µm) lista kutikuleDebljinalica

Kunovica Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 1. Osnovni statistički parametri debljine kutikule lica lista analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Najveća debljina kutikule lica lista zabeležena je na lokalitetu Knez Selo II (3,434±0,855μm), dok je najmanja debljina kutikule lica lista zabeležena na lokalitetu Knez Selo I (2,766±1,014μm).

20 30

15 20

10 10 Širina ćelija epidemisa lica lista (µm) (µm) epidemisalista lica ćelija Širina Visina ćelija epidermisa lica lista (µm) lista lica epidermisa ćelija Visina 5 0

Kunovica Kunovica Kraljevica Treskavec Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2 Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 2. Osnovni statistički parametri visine i širine ćelije epidermisa lica lista analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Jedinke na lokalitetu Knez Selo II imaju najveću visinu ćelija epidermisa lica lista (12,524±2,349μm), dok jedinke na lokalitetu Treskavec imaju najmanju visinu ćelija epidermisa lica lista (11,799±1,796μm). Širina ćelija epidermisa lica lista najveća je na lokalitetu Knez Selo II (15,822±2,824μm), dok je širina ćelija epidermisa lica lista najmanja na lokalitetu Treskavec (13,362±2,239μm).

50 20

40 15

10 20

10 palisadnog ćelija parenhima(µm) Širina 5

Visina ćelija palisadnog ćelija Visina parenhima(µm)

Kunovica Kunovica Kraljevica Treskavec Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2 Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 3. Osnovni statistički parametri visine i širine ćelija palisadnog parenhima analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Jedinke na lokalitetu Kunovica imaju najveću visinu ćelija palisadnog parenhima (33,691±5,342μm), dok jedinke na lokalitetu Treskavec imaju najmanju visinu ćelija palisadnog parenhima (25,750±3,833μm). Širina ćelija palisadnog parenhima najveća je na lokalitetu Knez Selo II (13,860±2,205μm), dok je najmanja širina ćelija palisadnog parenhima na lokalitetu Treskavec (12,732±2,194μm).

25 30

20 25

15 20

10 15

5 10 Širina ćelija sunđerastog ćelija parenhima(µm) Širina

Visina ćelija sunđerastog ćelija Visina parenhima(µm)

Kunovica Kraljevica Kunovica Treskavec Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2 Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 4. Osnovni statistički parametri visine i širine ćelija sunđerastog parenhima analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Najveća visina ćelija sunđerastog parenhima je zabeležena u populaciji Knez Selo I (17,050±2,159μm), dok najmanju visinu ćelija sunđerastog parenhima ima populacija Treskavec (14,497±2,528μm). Najveća širina ćelija sunđerastog parenhima zabeležena je na lokalitetu Knez Selo I (17,334±2,629μm), dok je najmanja širina ćelija sunđerastog parenhima zabeležena na lokalitetu Treskavec (14,472±2,088μm).

Debljina kutikula naličja lista (µm) kutikulalista Debljinanaličja 1

Kunovica Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 5. Osnovni statistički parametri debljine kutikule naličja lista analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

U populaciji Knez Selo II zabeležena je najveća debljina kutikule naličja lista (2,647±0,766μm), dok je najmanja debljina kutikule naličja lista zabeležena u populaciji Treskavec (2,272±0,607μm).

20 25

20 15

10 10

5 5 (µm) lista epidermisanaličja ćelija Širina

Visina ćelija epidermisa naličja lista (µm) epidermisalista naličja Visinaćelija

Kunovica Kunovica Kraljevica Treskavec Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2 Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 6. Osnovni statistički parametri visine i širine ćelija epidermisa naličja lista analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

U populaciji sa lokaliteta Knez Selo I visina ćelija epidermisa naličja lista je najveća (13,730±2,062μm), dok je najmanja na lokalitetu Treskavec (10,852±1,605μm). Populacija Knez Selo I odlikuje se najvećom širinom ćelija epidrmisa naličja lista (15,784±2,292μm), dok se najmanje vrednosti ovog karaktera nalaze u populaciji Treskavec (12,539±1,830μm).

Broj provodnih snopićaBroj 8

Kunovica Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 7. Osnovni statistički parametri ukupnog broja provodnih snopića analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Kod ukupnog broja provodnih snopića javlja se varijabilnost, najveća je na lokalitetu Kraljevica (16,000±1,762), a najmanja na lokalitetu Knez Selo I (12,633±2,173). Najveći broj provodnih snopića I reda javlja se na lokalitetu Treskavec (4,000±0,000), a najmanji u populaciji sa lokaliteta Knez Selo I (2,000±0,000). Najveći broj provodnih snopića II reda karakterističan je za jedinke iz populacije sa lokaliteta Kunovica (5,000±4,347), a najmanji za jedinke iz populacije sa lokaliteta Knez Selo I (2,000±0,000). Lokalitet Kunovica karakteriše se najvećim brojem provodnih snopića III reda (9,650±2,540), dok najmanji broj istih karakteriše populaciju sa lokaliteta Treskavec (5,192±1,877). Broj provodnih snopića IV reda pokazuje varijabilnost kod populacija sa lokaliteta Knez Selo II, Kunovica i Kraljevica, najveći je na lokalitetu Kraljevica (7,667±1,633),a najmanji na lokalitetu Kunovica (7,000±0,000).

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

30 30

25 25

20 20 Širina stoma (µm) stoma Širina Dužina(µm) stoma 15 15

10 10

Kunovica Kunovica Kraljevica Treskavec Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2 Knez Selo 1 Knez Selo 2

600

500

400

300

Površina(µm2) stoma 200

100

Kunovica Kraljevica Treskavec Knez Selo 1 Knez Selo 2

Grafikon 8. Osnovni statistički parametri dužine, širine i površine stoma analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Populacija jedinki na lokalitetu Kunovica odlikuje se najvećom dužinom, širinom i površinom stoma (dužina 26,667±1,531μm, širina 22,621±1,311μm, površina 474,977±46,279μm). Najmanja dužina, širina i površina stoma karakteristična je za populaciju sa lokaliteta Treskavec (dužina 21,520±3,586μm, širina 18,379±3,015μm, površina 318,936±97,500μm).

4.7. Anatomska varijabilnost populacija roda Crocus

Rezultati univarijacione analize varijansi (ANOVA) pokazuju da karakteri debljina kutikule lica lista, visina ćelija epidermisa lica lista, širina ćelija palisadnog parenhima, visina ćelija sunđerastog parenhima i debljina kutikule naličja lista imaju statistički značaj u formiranju razlika između jedinki vrste C. chrysanthus. 23

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Tabela 11. Univarijaciona analiza varijansi na nivou pojedinačnih karaktera analiziranih populacija vrste C. Chrysanthus

Karakter Knez Selo 1 Knez Selo 2 Kunovica Kraljevica Treskavec f p

Debljina kutikule lica lista 2.766±1.014 3.434±0.855 3.077±0.977 3.026±0.899 2.894±0.709 2.362 0.056 (μm) Visina ćelija epidermisa 11.942±2.230 12.524±2.349 11.978±1.660 12.085±2.232 11.799±1.796 0.532 0.712 lica lista (μm) Širina ćelija epidermisa lica 14.562±1.901 15.822±2.824 14.703±1.700 15.738±2.265 13.362±2.239 6.172 0.000 lista (μm) Visina ćelija palisadnog 28.821±2.775 30.764±4.873 33.691±5.342 33.096±4.777 25.750±3.833 16.286 0.000 parenhima (μm) Širina ćelija palisadnog 13.074±2.007 13.860±2.205 13.226±2.314 12.862±2.353 12.732±2.194 1.180 0.322 parenhima (μm) Visina ćelija sunđerastog 17.050±2.159 16.435±1.976 15.684±2.376 16.074±2.559 14.497±2.528 5.032 0.001 parenhima (μm) Širina ćelija sunđerastog 17.334±2.629 16.336±2.957 16.570±2.623 15.497±2.504 14.472±2.088 5.424 0.000 parenhima(μm) Debljina kutikula naličja 2.517±0.794 2.647±0.766 2.594±0.715 2.526±0.580 2.272±0.607 1.273 0.283 lista (μm) Visina ćelija epidermisa 13.730±2.062 12.854±2.134 13.246±2.185 12.884±1.651 10.852±1.605 9.592 0.000 naličja lista (μm) Širina ćelija epidermisa 15.784±2.292 14.124±2.242 14.738±2.088 14.983±1.992 12.539±1.830 10.083 0.000 naličja lista (μm) Br.provodnih snopića 12.633±2.173 13.667±1.749 15.000±1.414 16.000±1.762 13.300±1.896 (ukupno) Br.provodnih snopića 2.000±0.000 3.333±0.959 3.267±0.980 3.533±0.860 4.000±0.000 (I reda) Br.provodnih snopića 2.000±0.000 2.633±1.956 5.000±4.347 4.800±4.597 4.800±1.919 16.831 0.000 (IIreda) Br.provodnih snopića 8.633±2.173 6.111±3.080 9.650±2.540 8.091±4.230 5.192±1.877 (III reda) Br.provodnih snopića / 7.333±0.500 7.000±0.000 7.667±1.633 / (IV reda) Dužina stoma (μm) 25.967±1.068 25.765±1.561 26.667±1.531 26.251±1.249 21.520±3.586 32.639 0.000

Širina stoma (μm) 22.247±1.438 22.446±1.874 22.621±1.311 22.254±1.607 18.379±3.015 25.660 0.000

Površina stoma (μm2) 453.74±34.40 455.21±50.45 474.98±46.28 459.93±44.33 318.94±97.50 35.505 0.000

Testovi multivarijacione analize varijansi koji su prikazani u tabeli (tabela 12.) pokazuju postojanje statističkih razlika na nivou grupnih karaktera analiziranih populacija vrste C. chrysanthus.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Tabela 12. Multivarijaciona analiza varijansi na nivou grupnih karaktera analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Test Vrednost F df p Wilks's Lambda 0,156 5,638 56, 515 0,000 Pillai Trace 1,308 4,686 56, 540 0,000 Hotelling-Lawley 2,904 6,767 56, 522 0,000 Trace

Slika 29. Pozicije karakterističnih vrednosti po faktorima analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Za utvrđivanje ukupne varijabilnosti dobijenih morfo-anatomskih podataka istraživanih populacija C. chrysanthus urađena je analiza glavnih komponenti (PCA). PCA analiza pokazuje da 61,65% ukupne varijabilnosti objašnjavaju 4 glavne komponente (Tabela 13). Najveći doprinos u formiranju varijabilnosti ima prva glavna komponenta sa 26,871%. U formiranju tolike varijabilnosti najveći značaj imaju osobine vezane za više karaktera, i to: debljinu kutikule lica lista, visina ćelija palisadnog parenhima, širina ćelija sunđerastog parenhima, visina i širina ćelija epidermisa naličja lista, kao i dužina, širina i površina stoma. Druga komponenta ima doprinos u formiranju varijabilnosti sa 15,623%. Najveći značaj imaju osobine koje su vezane za visinu i širinu ćelija epidermisa lica lista. U trećoj komponenti (11,523%) karakteri nemaju značajnijih doprinosa u formiranju varijabilnosti. Širina ćelija palisadnog parenhima i broj provodnih snopića su najveći doprinos četvrtoj glavnoj komponenti (7,629%). Ovakve vrednosti između procentualnog učešća u ukupnoj varijabilnosti pokazuju na 25

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

kompleksnu varijabilnost i da prva glavna komponenta imaju najvećeg značaja u formiranju varijabilnosti.

Tabela 13. Procenat ukupne varijanse analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Faktor 1 Faktor 2 Faktor 3 Faktor 4 Ukupno % 26,871 15,623 11,523 7,629 61,65

Tabela 14. PCA za pojedinačne karaktere analiziranih populacija vrste C. chrysanthus

Karakteri Faktor 1 Faktor 2 Faktor 3 Faktor 4

Debljina kutikule lica lista 0.059 0.450 0.471 -0.314

Visina ćelija epidermisa lica lista 0.240 0.702 0.091 -0.119

Širina ćelija epidermisa lica lista 0.433 0.525 -0.035 0.067

Visina ćelija palisadnog parenhima 0.599 0.414 0.132 0.212

Širina ćelija palisadnog parenhima 0.263 0.400 -0.138 -0.602

Visina ćelija sunđerastog parenhima 0.466 0.200 -0.401 0.074

Širina ćelija sunđerastog parenhima 0.522 -0.049 -0.427 0.028

Debljina kutikule naličja lista 0.152 0.391 0.452 0.035

Visina ćelija epidermisa naličja lista 0.621 0.208 -0.425 0.093

Širina ćelija epidermisa naličja lista 0.501 0.011 -0.420 0.204

Broj provodnih snopića 0.254 0.157 0.482 0.652

Dužina stoma 0.801 -0.432 0.203 -0.106

Širina stoma 0.749 -0.463 0.303 -0.167

Površina stoma 0.819 -0.469 0.275 -0.146

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Rezultati diskriminantne kanonične analize osnovnih komponenti pokazuju da je došlo do morfološke diferencijacije između populacije Treskavec i ostalih populacija. Kod populacija Knez Selo I, Knez Selo II, Kraljevica i Kunovica dolazi do preklapanja, pri čemu se populacija sa lokaliteta Knez Selo I preklapa sa populacijom sa lokaliteta Knez Selo II, a populacija sa lokaliteta Kraljevica se u velikoj meri preklapa sa populacijom sa lokaliteta Kunovica.

Slika 30. Diskriminantna kanonična analiza osnovnih komponenti (DCA) analiziranih populacija vrste C.chrysanthus

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

5. ZAKLJUČAK

Analizom rezultata dobijenih istraživanjem anatomskih i mikromorfoloških karakteristika pet populacija vrste Crocus chrysanthus došli smo do sledećih zaključaka:

 listovi imaju jedinstven i prepoznatljiv oblik. Bifacijalne građe su. Stome se nalaze na naličju listova u nivou epidermalnih ćelija ili blago uvučene i amonocitnog su tipa. Na preparatima svih populacija uočavaju se jednoćelijske papile i kristali.

 za utvrđivanje anatomske varijabilnosti analizirana su 14 kvantitativna i 2 kvalitativna karaktera. Za svaki od njih urađena je osnovna i univarijaciona statistička analiza (ANOVA), multivarijaciona analiza varijansi (MANOVA), analiza osnovnih komponenti (PCA) i diskriminantna analiza osnovnih komponenti (DCA).

 rezultati univarijacione analize varijansi (ANOVA) pokazuju da karakteri debljina kutikule lica lista, visina ćelija epidermisa lica lista, širina ćelija palisadnog parenhima, visina ćelija sunđerastog parenhima i debljina kutikule naličja lista imaju statistički značaj u formiranju razlika između jedinki vrste C. Chrysanthus.

 testovi multivarijacione analize varijansi pokazuju postojanje statističkih razlika na nivou grupnih karaktera analiziranih populacija vrste C. Chrysanthus.

 rezultati analize osnovnih komponenti (PCA) ukazuju na veoma složenu strukturnu varijabilnost analiziranih vrsta. Najznačajniji karakteri za formiranje varijabilnosti između istraživanih populacija su karakteri vezani za prvu glavnu komponentu koja obuhvata sledeće karaktere: debljina kutikule lica lista, visina ćelija palisadnog parenhima, širina ćelija sunđerastog parenhima, visina i širina ćelija epidermisa naličja lista, kao i dužinu, širinu i površinu stoma.

 rezultati kanonične diskriminantne analize osnovnih komponenti pokazuju da je došlo do morfološke diferencijacije između analiziranih populacija vrste C. chrysanthus.

 ovaj master rad predstavlja samo početak istraživanja vrste C. chrysanthus. Daljim istraživanjima trebalo bi utvrditi preostale potencijalne lokalitete na području Srbije, kao i morfološku i anatomsku građu ostalih delova biljke: stabla, cvetne drške i gomolja.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

6. LITERATURA

Caiola, M., Canini, A., 2010. Looking for Saffron's (Crocus sativus L.) Parents. Functional Plant Science and Biotechnology, 4 (2): 1-14.

Candan, F., Özhatay, N., 2013. Crocus chrysanthys s. lato (Iridaceae) in Turkey. Annales Botanici Fennici, 50: 423-430.

Candan, F., 2012. Seed micromorphological investigations on 7 new taxa of Crocus chrysanthus (Herbert) Herbert from Turkey. XIth International Symposium on Flower Bulbs and Herbaceous Perennials, Antalya, Turkey. 260-264.

Candan, F., 2015. Comparative Morphological and Leaf Anatomical Investigations of Crocus flavus Weston from Turkey. International Journal of Agriculture, Forestry and Fisheries, 3 (3): 99-104.

Candan, F., 2015. Morphological Characteristics and Phenology of the New Taxon Crocus chrysanthus var. chrysanthus from Turkey. International Journal of Plant Science and Ecology, 1 (5): 196-200.

Candan, F., 2015. Morphological Investigations on a New and Endemic Saffron (Crocus chrysanthus subsp. sipyleus) from Turkey. International Journal of Agriculture, Forestry and Fisheries, 3 (4): 137-141.

Christine, B., Mathew, B., Marchant, C., 1973. Chromosome Counts in the Genus Crocus (Iridaceae). Kew Bulletin, 28 (3): 451-464.

Coşkun, F., Selvi, S., Satil, F., 2010. Phylogenetic relationships of some Turkish Crocus (Iridaceae) taxa based on morphological and anatomical characters. Turkish Journal of Botany, 34: 171-178.

Erol, O., Küçüker, O., 2007. Leaf Anatomy of Some Endemic Crocus L. (Iridaceae) Taxa from Western Anatolia. International Journal of Botany, 3 (3): 290-295.

Gligorijević, S. & Pejčinović, D., 1983: Contribution to the Methodology of Anatomical Sections Preparation.Acta Biol. Med. Exp. 8, 43-45.

Kitanov, B., Drenkovski, R., 1975. Über die taxonomie einiger sippen der gattung Crocus L. auf der Balkanhalbinsel. Problems of Balkan flora and vegetation, International symposium on Balkan flora and vegetation Varna, The Bulgarian academy of sciences, Sofia, 211-215.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Larsen, B., 2011. Origin of Crocus sativus (Iridaceae): Inter- and intraspecific variation, population structure and hybridization compatibility within Series Crocus. Master thesis, Faculty of life sciences, University of Copenhagen.

Mathew, B., Brighton, Ch., 1972. A New Crocus from Turkey. Springer on behalf of Royal Botanic Gardens, Kew, 27 (2): 327-329.

Nørbæk, R., Brandt, K., Nielsen, J., K., Ørgaard, M., N. Jacobsen, 2002. Flower pigment composition of Crocus species and cultivars used for a chemotaxonomic invastigation. Biochemical Systematics and Ecology, 30: 763-791.

Ozdemir, A. Y., Ozdemir A., Ozdemir, C., 2010. Statistical Comparative Leaf Anatomy of Some Crocus L. Taxa. Asian Journal of Mathematics and Statistics, 3 (1): 16-24.

Özdemir, C., Akyol, Y., Yetişen, K., Bozdağ, B., Kocabaş, O., 2013. Morphological and Anatomical Study on Crocus chrysanthus (Herbert) Herbert (Iridaceae). Journal of the Institute of Science and Technology, 3 (1): 25-30.

Papanikolau, K., Zacharof, E., 1980. Crocus in Greece: new taxa and chromosome numbers. Botaniska Noticer, 133: 155-163.

Ranđelović, N., Hill, D., Ranđelović V. 1990: The genus Crocus L. In Serbia. SANU. Beograd.

Ranđelović, N., Sekovski, Ž., Dimeska, G., 2007. Systematic horological and genetic research into the genus Crocus L. in Macedonia. Collection of Papers Devoted to Academician Kiril Micevski, pp. 97-131, Skopje.

Rudall, P., 1990. Leaf Anatomy in Crocus (Iridaceae). Kew Bulletin, 45 (3): 535-544. Rukšāns, J., 2014. Crocus danfordiae Maw and C. chrysanthus (Herbert) Herbert (Iridaceae) and some of their allies in Turkey and Iran. International Rock Gardener, 52.

Satil, F., Selami, S., 2007. An anatomical and ecological study of some Crocus L. taxa (Iridaceae) from the west part of Turkey. Acta Botanica Croatica, 66 (1): 25-33.

Anatomska i mikromorfološka varijabilnost vrste Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Selvi, S., Satil, F., 2013. Morphological Features and Threat Categories of Crocus L. (Iridaceae) Species Growing in Balıkesir. Nevşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt, 2 (1): 96-102.

Spasova, Uzundzhalieva, K., Popova, Todorova, M., 2012. Pollen morphology of Crocus L. (Iridaceae) in Bulgaria. Journal of Central European Agriculture, 13 (2): 361-368.

Stjepanović i sar., 1976: Flora SR Srbije VIII. SANU. Beograd.

Šopova, M., Sekovski, Ž., 1982. Chromosome atlas of some Macedonian Angiospermes. Macedonia Academy of Sciences and Arts, Section of Biological and Medical Sciences, Skopje, 10-40.

Weryszko-Chmielewska, E., Chwil, M., 2011. Structure of the floral parts of Crocus vernus (L.) Hill. Acta Agrobotanica, 64 (4): 35-46.

Yuzbasioglu, S. & Ozhatay, N., 2014. A new subspecies of Crocus pestalozzae (Iridaceae) from Turkey. Phytotaxa, 174 (5): 279-284.

Slika [1] Caiola, M., Canini, A., 2010. Looking for Saffron's (Crocus sativus L.) Parents. Functional Plant Science and Biotechnology, 4 (2): 1-14.

Slika [2] Ranđelović, N., Hill, D., Ranđelović V. 1990: The genus Crocus L. In Serbia. SANU. Beograd.

Slika [3] http://plantillustrations.org/illustration.php?id_illustration=207356

Slika [4] http://de.hortipedia.com/wiki/Crocus_chrysanthus

Slika [5] http://wpresspmf.pmf.ni.ac.rs/?wpfb_dl=136

Slika [6] Özdemir, C., Akyol, Y., Yetişen, K., Bozdağ, B., Kocabaş, O., 2013. Morphological and Anatomical Study on Crocus chrysanthus (Herbert) Herbert (Iridaceae). Journal of the Institute of Science and Technology, 3 (1): 25-30.

Прилог 5/1

ПРИРОДНO - MАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ НИШ

КЉУЧНА ДОКУМЕНТАЦИЈСКА ИНФОРМАЦИЈА

Редни број, РБР: Идентификациони број, ИБР: Тип документације, ТД: Монографска Тип записа, ТЗ: Tекстуални / графички Врста рада, ВР: Мастер рад Аутор, АУ: Милена Костић Ментор, МН: Марина Јушковић Наслов рада, НР: Анатомска и микроморфолошка варијабилност врсте Crocus chrysanthus Herbert

Језик публикације, ЈП: Cрпски Језик извода, ЈИ: Eнглески Земља публиковања, ЗП: Р. Србија Уже географско подручје, УГП: Р. Србија Година, ГО: 2017. Издавач, ИЗ: Ауторски репринт Место и адреса, МА: Ниш, Вишеградска 33. Физички опис рада, ФО: 31 страна, 5 табела, 30 слика, 8 графикона (поглавља/страна/ цитата/табела/слика/графика/прилога)Научна област, НО: Биологија Научна дисциплина, НД: Анатомија и морфологија биљака Предметна одредница/Кључне речи, ПО: Crocus chrysanthus, анатомија листа, површинске структуре листа

УДК 581.4 : 582.572.5

Чува се, ЧУ: Библиотека

Важна напомена, ВН:

Извод, ИЗ: Анализирана је интерпопулациона диференцијација врсте Crocus chrysanthus Herbert на основу варијабилности анатомских карактеристика листова, пет просторно удаљених популација, четири из Србије и једне из Македоније. Статистичком анализом је обухваћено 14 квантитативних и 2 квалитативна карактера листа. Анализе које су коришћене у раду су стандарне статистичке анализе, укључујући дескриптивну статистику, PCA и CDA. Најзначајнији карактери за формирање варијабилности између истраживаних популација су: дебљина кутикуле лица листа, висина ћелија палисадног паренхима, ширина ћелија сунђерастог паренхима, висина и ширина ћелија епидермиса наличја листа, као и дужина, ширина и површина стома.Добијени резултати указују на потребу даљег истраживања. Датум прихватања теме, ДП: 14.02.2017.

Датум одбране, ДО: 12.07.2017. Чланови комисије, Председник: Др Владимир Ранђеловић, редовни професор, ПМФ, Ниш КО: Члан: Др Бојан Златковић, ванредни професор, ПМФ, Ниш Члан, ментор: Др Марина Јушковић, доцент, ПМФ, Ниш

ПРИРОДНО - МАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ НИШ

KEY WORDS DOCUMENTATION

Accession number, ANO: Identification number, INO: Document type, DT: Мonograph Type of record, TR: Тextual / graphic Contents code, CC: Master thesis Author, AU: Milena Kostić Mentor, MN: Marina Jušković Title, TI: Anatomical and micromorphological variability of Crocus chrysanthus Herbert (Iridaceae)

Language of text, LT: Serbian Language of abstract, LA: English Country of publication, CP: Republic of Serbia Locality of publication, LP: Serbia Publication year, PY: 2017. Publisher, PB: Author’s reprint Publication place, PP: Niš, Višegradska 33. Physical description, PD: 31 page, 5 tables, 30 pictures, 8 charts (chapters/pages/ref./tables/pictures/graphs/ appendixes)Scientific field, SF: Biology Scientific discipline, SD: Anatomy and morphology of plants Subject/Key words, S/KW: Crocus chrysanthus Herbert, leaves anatomy, surface structure of leaves

UC 581.4 : 582.572.5

Holding data, HD: Library

Note, N:

Abstract, AB: The interpopulation differentiation of the species Crocus chrysanthus Herbert was analyzed based on the variability of the anatomical characteristics of leaves, five spatially distant populations, four from Serbia and one from Macedonia. The statistical analysis included 14 quantitative and 2 qualitative characteristics of the leaf. To determine population differentiation, standard statistical analyzes, including descriptive statistics, PCA and CDA were used. The most important characteristic for the formation of variability among the investigated populations is: the thickness of the face of the leaf, the height of the palisade parenchyma cells, the width of the spongy parenchyma cells, the height and width of the leaf reverse epidermis cells, and the length, width and surface area of the stoma. The obtained results indicate the need for further research.

Accepted by the Scientific Board on, ASB: 14.02.2017. Defended on, DE: 12.07.2017. Defended Board, DB: President: PhD Vladimir Ranđelović, Professor of Science in Nis Member: PhD Bojan Zlatković, Associate Professor, Faculty of Biology in Nis Member, PhD Marina Jušković, Docent, Faculty of Biology in Nis Mentor: