Observo Ergo Sum Tadeusz Banachiewicz 1882

Home , Back (crater), Tadeusz Banachiewicz

Anna Karolina Zawada

Observo ergo sum

Tadeusz Banachiewicz 1882 - 1954

Muzeum Uniwersytetu Jagielloñskiego Collegium Maius

Kraków 2004 Scenariusz wystawy | Authors of the exhibition: A. Karolina Zawada, Jacek Guzik

Komisarz wystawy | Curator of the exhibition: A. Karolina Zawada

Projekt plakatu i katalogu | Posters & catalogue design: Barbara £agan, A. Karolina Zawada

Aran¿acja plastyczna wystawy | Exibition design: A. Karolin Zawada, Barbara £agan

Druk | Printed by: Drukarnia Deka, Kraków

ISBN: 83 - 921397-0-4 Wystawa czasowa Temporary exhibition Collegium Maius Collegium Maius 29 paŸdziernika -14 listopada 2004 29 October - 14 November 2004

Organizatorzy wystawy sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania Dyrekcji oraz Pracownikom Archiwum Uniwersytetu Jagielloñskiego, Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejêtnoœci, Biblioteki Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagielloñskiego, Biblioteki Jagielloñskiej, panu doktorowi Janowi Mietelskiemu, panu doktorowi Jerzemu Kordylewskiemu, panu profesorowi Adamowi Strza³kowskiemu, panu profesorowi Jerzemu Kreinerowi oraz wszystkim pracownikom Muzeum UJ, którzy przyczynili siê do stworzenia tej wystawy.

Spis treœci Contents

¯yciorys Tadeusza The Curriculum vitae of Banachiewicza spisany osobiœcie Tadeusz Banachiewicz przez Niego na potrzeby which was written Uniwersytetu Jagielloñskiego by him in 1920 for w 1920 roku 9 Jagiellonian University

Tadeusz Banachiewicz 10 Tadeusz Banachiewicz

Cychry - lata dzieciñstwa 24 Cychry - his childhood years

Kalendarium ¿ycia Tadeusza The time line of Tadeusz Banachiewicza 29 Banachiewicz’s life

Katalog wystawy 35 Catalogue Tadeusz Banachiewicz ok. 1910. ca. 1910. w³. pryw. ¯yciorys Tadeusza Bana- The Curriculum vitae of chiewicza spisany osobiœcie Tadeusz Banachiewicz which przez Niego na potrzeby was written by him in 1920 for Uniwersytetu Jagielloñskiego Jagiellonian University. w 1920 roku.

Tadeusz Banachiewicz urodzi³ siê Tadeusz Banachiewicz was born on w Warszawie 13. II.1882 r., z ojca 13th February 1882. His father Artur Artura, obywatela ziemskiego i z matki was a landowner, his mother's name Zofji z Rzeszotarskich. W r. 1900 ukoñ- was Zofia, and her maiden name was czy³ z medalem srebrnym V-e gimna- Rzeszotarska. In 1900 he finished high zjum w Warszawie, zaœ w 1904 school (V Gimnazjum) in Warsaw and Wydzia³ Matematyczny Uniwersytetu got a silver medal, and in 1904 he w Warszawie ze stopniem kandydata received a degree in the Faculty of nauk matematycznych i z medalem Mathematics at the University of z³otym za rozprawê konkursow¹ Warsaw and became a candidate for z astronomiji praktycznej. Zaliczony do the position of professor of mathe- uniwersytetu w Warszawie, jako matical sciences. His final paper was aspirant do katedry astronomji i ge- awarded with a gold medal. He stayed odezji, w r. 1906/07 studiowa³ w Ge- at the University. In 1906/07 he studied tyndze, przyczem zwiedzi³ ró¿ne in Göttingen and visited various foreign obserwatorja zagraniczne, w r. zaœ observatories. In 1908/09 he worked in 1907/08 - w Pu³kowie. W r. 1908/09 the Pu³kowo Observatory. In 1908/09 pe³ni³ obowi¹zki astronoma - obser- he acted as an observation astronomer watora w Warszawie, w r. zaœ 1910, po in Warsaw. In 1910 after his master's z³o¿eniu egzaminów magisterskich exams in Moscow, under the politcial w Moskwie, przyj¹³, skutkiem warun- situation of the time, he accepted an ków politycznych, zaproszenie na offer to be an assistant astronomer in miejsce asystenta w Obserwatorjum Engelhardt Observatory near Kazan. In Engelhardta pod Kazaniem. Na tym 1911 he announced an eclipse of a star stanowisku zapowiedzia³ w r. 1911 dla by one of Jupiter's satellites in South Ameryki Po³udniowej zakrycie gwiazdy America and made many scientific przez satelitê Jowisza, oraz odby³ expeditions in Russia to determine the liczne wyprawy naukowe po Rosji, terrestial gravity force. In 1915 because g³ównie dla wyznaczenia si³y ciê¿koœci. of the war he received the official W r. 1915, wobec wypadków wojen- qualification as a university lecturer in nych, habilitowa³ siê w uniwersytecie Kazan University . In the same year he Kazañskim. W tym¿e roku porzuci³ left Kazan and again received offcial Kazañ, i habilitowa³ siê ponownie qualification as a university lecturer in w Dorpacie po obronie rozprawy "Trzy Dorpat after the public defence of his szkice z teorii refrakcji," poczem zosta³ thesis "Three drafts of the refraction docentem prywatnym uniwersytetu theory," and he became a reader at Dorpackiego. W 1917 obroni³ w Dor- Dorpat University. In 1917 he defended pacie rozprawê na stopieñ magistra his master thesis "About the Gauss astronomji "O równaniu Gaussa," Equation" and was appointed to the poczem powo³any zosta³ najprzód na post of assistant professor of sta³ego Docenta astronomji, póŸniej astronomy, and in March 1918 to the zaœ w marcu 1918 r. na profesora post of professor of astronomy. During nadzwyczajnego tego¿ przedmiotu the evacuation of the university to w uniwersytecie Dorpackim. W lipcu Russia, he was invited to perform in the 9 1918 r. przy ewakuacji uniwersytetu do capacity of professor of astronomy in Rosji, zaproszony zosta³ w charakterze Worone¿. Before this, in May 1918 he profesora astronomji do Worone¿a. received an invitation from Cracow, Przedtem jeszcze, w maju 1918 r. where from the spring of 1919 he has otrzyma³ zaproszenie do Krakowa, been professor of astronomy and gdzie od wiosny 1919 r. jest profesorem director of the Observatory. On 19th zwyczajnym astronomji i dyrektorem January 1908 he became a member of Obserwatorjum. W d. 19 I 1908 r. zosta³ the Scientific Society in Warsaw, and cz³onkiem Towarzystwa naukowego on 28th May 1920 a correspondent w Warszawie, zaœ 28 V 1920 r. cz³on- member of the Polish Academy of Arts kiem korespondentem Polskiej and Sciences. Akademji Umiejêtnoœci.

Kraków, 16 czerwca 1920 r. Cracow, 16th June 1920.

Tadeusz Banachiewicz Tadeusz Banachiewicz

Ma³y Tadzio Banachiewicz od dzieciñ- Tadeusz Banachiewicz was a very stwa wykazywa³ nieprzeciêtne zdolno- clever and intelligent child. When he œci intelektualne. was four years old he was able to count to 1000, when he was five he learned to read by himself. One day the child helped his family to solve quite a difficult problem. His father asked him "How did you do it?", he answered "I read it in an encyclopedia!" The teachers of the young Tadeusz were embarrassed because of his science skills. They said their pupils went to Tadeusz, because he explained it better.

In 1900 he finished high school (V Gimnazjum) and got a silver medal for his learning progress. In the same year he started to study astronomy in the Faculty of Mathematics and Physics at Warsaw University. From January 1901 Banachiewicz was making systematic observations, mainly eclipses of stars by the Moon.

He finished his studies in 1904 and became a candidate for the positon of professor of mathematical sciences. His final paper about a heliometric measurement in the Pu³kowo Obser- Tadeusz w wieku oko³o trzech lat. w³. pryw. vatory was awarded with a gold Tadeusz at the age of three. w³. pryw. Medal from the University Senate.

10 W wieku lat czterech potrafi³ liczyæ do tysi¹ca, jako piêciolatek samodzielnie opanowa³ trudn¹ sztukê czytania. Malec rozstrzygn¹³ kiedyœ spór toczony przez doros³ych udzielaj¹c m¹drej rady. Zapytany sk¹d wie o takich rzeczach, odpowiedzia³ “Psecyta³em w encyklo- pedii!” Zdolnoœci m³odego Tadeusza do nauk œcis³ych wprawia³y nieraz w zak³o- potanie nauczycieli, którzy odsy³ali swych podopiecznych do Niego, aby to on lepiej wyt³umaczy³ im prawa fizyki.

W 1900 r. w Warszawie ukoñczy³ z wy- ró¿nieniem V Gimnazjum i zdoby³ srebrny medal za postêpy w nauce. W tym¿e roku rozpocz¹³ studia astronomiczne na Wydziale Matematyczno - Fizycznym Uniwersytetu Warszaw- skiego. Ju¿ od stycznia 1901 roku, jako student, Banachiewicz prowadzi³ sys- tematyczne obserwacje astronomi- Tadeusz Banchiewicz i jego koledzy czne, g³ównie zakryæ gwiazd przez w Uniwersytecie Warszawskim Ksiê¿yc. w czerwcu 1904 roku. w³. pryw. Tadeusz Banachiewicz and his friends Studia ukoñczy³ w 1904 roku uzy- at Warsaw University in June 1904. w³. pryw. skuj¹c stopieñ kandydata nauk. Jego praca dyplomowa, "Badania sta³ych A heliometer is difficult to use and redukcyjnych heliometru Repsolda Banachiewicz had a working know- Obserwatorium Pu³kowskiego" zosta³a ledge of using it. That was the reason nagrodzona przez Senat UW z³otym professor Dubiago offered Bana- medalem. chiewicz the position of assistant astronomer in Engelhard Observatory Heliometr to trudne w obs³udze near Kazan. This 5-year work was urz¹dzenie, a du¿a praktyka Banachie- fruitul because of a series of wicza w pos³ugiwaniu siê nim heliometric observations of the Moon spowodowa³y, ¿e w roku 1910 profesor which are known as the Banachiewicz Dymitr Iwanowicz Dubiago zapro- series in scientific literature. ponowa³ mu stanowisko asystenta w Obserwatorium Engelharda pod During his work in Kazan Bana- Kazaniem. Praca w Kazaniu zaowo- chiewicz announced the coming of a cowa³a seri¹ piêcioletnich obserwacji rare event in 1911. This was an eclipse heliometrycznych Ksiê¿yca, zwanych of the star 6G Librae by Jupiter's w literaturze kazañskim szeregiem satellite - Ganymede. The pheno- Banachiewicza. menon was visible in Chile and when scientists learned about it, they Pracuj¹c w Kazaniu w 1911 roku Bana- prepared 32 observation stations. chiewicz zapowiedzia³ nadejœcie rzadkiego zjawiska - zakrycia gwiazdy In 1915 Banachiewicz moved from o nazwie 6G Librae przez jeden z ksiê- Kazan to Dorpat Observatory (today ¿yców Jowisza - Ganimedesa. Dorpad is named Tartu, in Estonia) 11 and became its director in 1918. In the same year he returned to Warsaw and acted as an assistant professor of geodesy at the Warsaw Polytechnic High School.

On 27th November 1918 the Faculty of Philosophy at Jagiellonian University sent a letter to the ministry of religion and education in Warsaw:

Because of the death of Professor Tadeusz Banachiewicz ze wspó³pracownikami Maurycy Rudzki the astronomy w Obserwatorium Engelhardta. department in the Faculty of Philosophy Ze zbiorów Obserwatorium Engelhardta. at Jagiellonian University was Tadeusz Banachiewicza with his collaborators orphaned.The Comission of the Faculty in Engelhardt Observatory. From Engelhardt Observatory. considered the issue of appointment very carefully. They were of one mind and decided at an official meeting on 8th November 1918 to propose to the Zjawisko to mo¿na by³o zaobserwowaæ ministery that the positions of Professor w Chile - na wiadomoœæ o nadchodz¹- of Astronomy and Director of the cym zjawisku zorganizowano w Chile Observatory be given to Mister 32 posterunki obserwacyjne. Tadeusz Banachiewicz. He is the former professor assistant at Dorpat W 1915 roku z Kazania przeniós³ siê do University, and now he lives in Warsaw. obserwatorium w Dorpacie (dziœ Tartu [5] w Estonii), a w 1918 roku zosta³ jego dyrektorem. W tym¿e roku wróci³ do In 1919 Banachiewicz arrived to Warszawy, gdzie pe³ni³ obowi¹zki Cracow and took charge of the zastêpcy profesora geodezji w Poli- Astronomical Observatory. At this time technice Warszawskiej. the observatory was in poor condition, only a few months after Poland 27 listopada 1918 roku z Wydzia³u regained its independence. Filozoficznego UJ wp³ynê³o do Mini- sterstwa Wyznañ Religijnych i Oœwie- Banachiewicz started to publish "The cenia Publicznego w Warszawie pismo Circular of the Cracow Observatory" in tej treœci: 1920. In 1921 he wrote to the Dean:

Przez zgon œ.p. Profesora Maurycego (...) "The Circular" is being published. Rudzkiego zosta³a osierocona Katedra At the begining they were meant mainly astronomii na Wydziale Filozoficznym for Polish astronomers, but Uniwersytetu Jagielloñskiego. Komisja Now they are becoming international Wydzia³u szczegó³owo rozpatrzy³a periodicals but these are still very sprawê obsadzenia tej katedry i przed- modest. This publication facilitates the stawi³a Gronu profesorów Wydzia³u Observatory to receive other foreign jednomyœlny wniosek, który na publications from sister institutes. [5] posiedzeniu Wydzia³u Filozoficznego w dniu 8 listopada 1918 zosta³ In 1922 Banachiewicz started to edit jednomyœlnie przyjêty. Wydzia³ posta- “The Astronomical Year-Book of the nowi³ przedstawiæ Ministerstwu na Cracow Observatory," and in 1923 he 12 zwyczajnego profesora Astronomii initated the publishing of "The i Dyrektora Obserwatorjum astrono- International Supplement of The micznego pana magistra Tadeusza Astronomical Year-Book of the Cracow Banachiewicza, b. Docenta uniwersy- Observatory" (SAC). It is ephemerides tetu dorpackiego, obecnie zamieszka- (the prediction) of minima of eclipsing ³ego w Warszawie. [5] variable stars. They were published on paper until 2003, now they are on the W 1919 r. Banachiewicz przyby³ do web site of the Astronomical Krakowa i obj¹³ kierownictwo w Obser- Observatory. Also written to this day is watorium Astronomicznym. Placówka, the scientific periodical "Acta kilka miesiêcy po odzyskaniu przez Astronomica" which was initated by Polskê niepodleg³oœci, by³a jednak Banachiewicz in 1925. w z³ym stanie. Banachiewicz przyst¹pi³ niezw³ocznie do poprawy stanu rzeczy. In 1954 Professor Banachiewicz said regarding the observatory: Od 1920 roku Banachiewicz zacz¹³ wydawaæ „Okólnik Obserwatorium Kra- kowskiego". W liœcie do Dziekana z lipca 1921 roku pisa³:

(...) przyst¹piono do wydawania „Okólników", które, bêd¹c przezna- czone pocz¹tkowo g³ównie dla astro- nomów polskich, zaczê³y przybieraæ w koñcu charakter wydawnictwa miê- dzynarodowego, bardzo jeszcze skrom- nego. Wydawnictwo to u³atwia otrzy- mywanie przez Obserwatorijum wy- dawnictw zak³adów siostrzanych zagra- nicznych. [5]

W 1922 roku Banchiewicz zacz¹³ wydawaæ „Roczniki Astronomiczne Obserwatorjum Krakowskiego", a od 1923 roku wychodzi z Jego inicjatywy „Dodatek Miêdzynarodowy do Roczni- ków Obserwatorium Krakowskiego". S¹ to efemerydy (przewidywania) minimów gwiazd zmiennych zaæmieniowych, wydawane w formie papierowej do 2003, obecnie dostêpne w formie ele- ktronicznej na stronach internetowych OA UJ. Równie¿ do dziœ wydawane jest zapocz¹tkowane przez Banachiewicza w 1925 roku naukowe pismo „Acta Astronomica.”

Tak mówi prof. Banachiewicz o obser- Tadeusz Banachiewicz w Obserwatorium watorium w 1954 roku: na ulicy Kopernika. Lata dwudzieste.AP Tadeusz Banachiewicz in the Observatory Przez d³ugie lata swego istnienia on Kopernika street. The twenties. AP 13 Obserwatorium by³o - rzec mo¿na - For many years the observatory was tylko konsumentem dorobku nauki only, we can say, a consumer of the miêdzynarodowej, nie bior¹c powa¿- international sciences and almost did niejszego udzia³u w pracach z dzie- not take part in observational astro- dziny astronomii obserwacyjnej. nomy. During last 30 years it changed. W ostatnich 30 latach uleg³o to zmianie. We started to be "producers" despite Z roli konsumentów przeszliœmy do roli po or fi na nc es an d no t en ou gh „producentów" i to mimo skromnych astronomers. Our speciality is the œrodków materialnych oraz zbyt ma³ej observation of variable stars (their iloœci astronomów. Nasz¹ specjal- brightness varies) and comets. It is noœci¹ s¹ obserwacje gwiazd zmien- worth remembering, that we disco- nych (zmieniaj¹cych blask) i komet. vered all six 'Polish' comets, as early as Warto przypomnieæ, ¿e szczycimy siê 1925, when for the first time the name of odkryciem wszystkich szeœciu “pol- a Polish astronomer, Lucjan Orkisz, skich'” komet, pocz¹wszy od roku was connected with a newly discovered 1925, kiedy to po raz pierwszy nazwi- comet. [4] sko polskiego astronoma, Lucjana Orkisza, zosta³o zwi¹zane z nowo- Professor Banachiewicz talked about odkryt¹ komet¹. [4] the comet which was discovered in an out-of-town observatory station on Kometa, o której mówi³ profesor £ysina hill in the Lubomir mountain Banachiewicz zosta³a odkryta w za- range near Myslenice. The station was miejscowej stacji obserwatorium na established on Banachiewicz's own wzgórzu £ysina w paœmie Lubomir ko³o initiative in 1922. It survived until 15th Myœlenic. Stacjê za³o¿ono z inicjatywy September 1944 when it was burnt Banachiewicza w 1922 roku. Zosta³a down by Nazi soldiers. spalona przez wojska hitlerowskie 15 wrzeœnie 1944 roku.

Tadeusz Banachiewicz (z lewej), Antoni Wilk (z prawej) na £ysinie. AP Tadeusz Banachiewicz (on the left), Antoni Wilk (on the right) on the £ysina hill. AP 14 Banachiewicz zapocz¹tkowa³ nada- Banachiewicz started to broadcast wanie radiowych sygna³ów czasu radio time signal from the Observatory. w obserwatorium. Zwyczaj ten konty- It was continued until 1984, then the nuowany by³ a¿ do 1984 roku, kiedy to transmission was moved to Warsaw. nadawanie przeniesiono do Warszawy. Ba na ch ie wi cz in it ia te d th e fi rs t W ramach dzia³alnoœci w Ba³tyckiej gravimetric research (measurement of Komisji Geodezyjnej i za³o¿onego intensity of gravity) in Poland within the przez siebie Narodowego Instytutu confines of his activity in the Baltic Astronomicznego Banachiewicz za- Geodetic Commission and the National inicjowa³ pierwsze prace grawimetry- Ast ron omi cal Ins tit ute (wh ich he czne w Polsce (pomiary natê¿enia established). ziemskiego pola grawitacyjnego). In July 1926 he wrote to the Department W lipcu 1926 r. Banachiewicz pisa³ w li- of the Interior: œcie do Ministerstwa Spraw Wewnê- trznych: In August and September of the current year the National Astronomical Institute W sierpniu i wrzeœniu r. b. Narodowy will continue levelling expeditions from Instytut Astronomiczny bêdzie konty- Cracow towards Warsaw along the nuowa³ wyprawê niwelacyjn¹ z Kra- Cracow - Kielce road. The goal of the kowa w kierunku Warszawy wzd³u¿ expeditions is to calculate the height szosy Kraków - Kielce. Wyprawa ma na above sea level of many points. It it celu œcis³e wyznaczenie wysokoœci nad important for science and also for poziom morza ró¿nych punktów powy- practical reasons like future railway ¿szej trasy, przyczem, prócz nauko- projects, hydro - technical projects, wego, posiada bardzo wa¿ne znacze- sewage system projects and also nie praktyczne, gdy¿ dostarcza pier- cartography work, especially for the wszorzêdnych punktów oparcia dla army. The heights, which we will wszelkich póŸniejszych projektów determine, will be preserved on metal kolejowych, hydrotechnicznych oraz levelling signs and will be fixed on kanalizacyjnych, jakote¿ prac kartogra- buildings. [AUJ, DC4] ficznych, w szczególnoœci dla potrzeb wojska. Wysokoœci, wyznaczone przez In 1927 Banachiewicz designed the wyprawê, utrwalone bêd¹ na metalo- chronocinematograph and used it wych znakach niwelacyjnych, wmuro- during the Solar eclipses in the Swedish wanych w trwa³e budynki. [AUJ, DC4]] Lapland (1927), USA (1932), Greece, Japan, Siberia (1936). In 1954 he talked W 1927 Banachiewicz skonstruowa³ about chronocinematograph: chronokinematograf, który nastêpnie u¿ywany by³ w czasie zaæmieñ S³oñca It was my idea and Dr K. Kordylewski w Laponii Szwedzkiej (1927), Stanach helped me to realize it. Using the Zjednoczonych (1932), Grecji, Japonii chronocinematograph (it is like a film i Syberii (1936). W 1954 roku tak mówi³ camera, which films the sky, it is o chronokinematografie: connected with a chronometer and a chronograph and can record the time of By³ to mój pomys³, zrealizowany za given observations) one can measure a pomoc¹ dr K. Kordylewskiego. Przy total eclipse of the Sun making use of pomocy chronokinematografu (jest to Baily's pearls, which were thought as an aparat filmowy, filmuj¹cy niebo, sprzê- obstacle before... (Directly before the ¿ony z chronometrem i chronografem, begining of a total eclipse and at the do k³ ad ni e za pi su j¹ cy m mo me nt moment of the end of an eclipse we can

15 Tadeusz Banachiewicz z chronokinematografem na wyprawie do Laponii Szwedzkiej w 1927 roku. AP Tadeusz Banachiewicz and chronocinematograph during the expedition in the Swedish Lapland in 1927. AP czasowy obserwacji) mo¿na badaæ ca³- see bright points on edge of the Moon's kowite zaæmienia S³oñca z nadzwy- disc. These are Baily’s pearls, they are czajn¹ dok³adnoœci¹, wykorzystuj¹c seen because there is unevenness on przy tym tzw. Per³y Baily, stanowi¹ce the Moon i.e. mountains and vallies on dawniej przeszkodê w obserwacjach... the Moon. [4] (Bezpoœrednio przed pocz¹tkiem ca³- kowitego zaæmienia i w momencie jego From 1932 to 1938 Banachiewicz was koñca ukazuj¹ siê na brzegu tarczy vicepresident of the International ksiê¿yca jasne punkty, zwane per³ami Astronomical Union, and in 1938 - 1952 Baily - powodem ich s¹ nierównoœci, President of the Commision 17 of IAU - góry i doliny na ksiê¿ycu). [4] Movements and the Figure of the Moon. W latach 1932 - 1938 Banachiewicz by³ wiceprezesem Miêdzynarodowej Unii When the Second World War began Astronomicznej (IAU), a w latach 1938 - Banachiewicz was in Cracow. He was 1952 przewodniczy³ Komisji Ksiê¿y- arrested with others scholars on 6th cowej IAU. November 1939 during the Sonder- aktion Krakau and taken away to Wybuch wojny zasta³ go w Krakowie, a concentration camp in Sachsen- a 6 listopada 1939 roku razem z innymi hausen. He returned to Cracow after 3 pracownikami UJ aresztowano go months, on 9th February 1940. podczas Sonderaktion Krakau i wy- wieziono do obozu koncentracyjnego From 1932 to mid-1954 he wrote a diary 16 w Sachsenhausen, sk¹d powróci³ po 3 miesi¹cach 9 lutego 1940 roku.

Od 1932 do po³owy 1954 r. prowadzi³ dziennik, który nazywa³ „Notatami Codziennymi." Do pisania „Notat" sk³oni³o go ma³- ¿eñstwo Jego “prawej rêki” - doktora Kazimierza Kordylewskiego. Bana- chiewicz Ÿle przyjmowa³ ma³¿eñskie plany swoich wspó³pracowników. Ba³ siê, ¿e rodzinne obowi¹zki przys³oni¹ obowi¹zki naukowe, zmusz¹ do szu- kania innych Ÿróde³ dochodów i zni- wecz¹ pracê nierozwa¿nego astronoma. Sam wst¹pi³ w zwi¹zek ma³¿eñski doœæ póŸno, bo dopiero w wieku 49 lat. W 1931 roku poœlubi³ swa wieloletni¹ przyjació³kê Laurê (Larissê) de So³o- hub Dikyj, ukraiñsk¹ malarkê i poetkê. Laura urodzi³a siê w Kapito³ówce ko³o Charkowa, by³a wdow¹ po Miko³aju Dikyj. Jej ma³¿eñstwo z Tadeuszem pozosta³o bezdzietne. Laura Banachiewicz na £ysinie. AP Tak jak w ka¿dym ma³¿eñstwie by³y Laura Banachiewicz on £ysina hill. AP dobre i z³e chwile. Po powrocie z Sach- senhausen w „Notatach codziennych" - "Notaty Codzienne" ('Daily Notes'). z lutego 1940 Banachiewicz pisze: The marriage of his right hand man - dr •le by³o w S., ale nie by³o ¯ony - Kazimierz Kordylewski induced him to k³ótnicy, która ¿ycie zatruwa... Wydaje write his diary. Banachiewicz did not siê, ¿e spory z ¿on¹ nie przeszkadza³y like marital plans of his collaborators. mu w pracy naukowej. 22 listopada He was afraid of their astronomical 1940 r. odnotowuje: Dzisiaj przed future. Family duties could force young po³udniem wielka awantura z ¯on¹, astronomers to make money instead w której ona oblewa mnie ca³ego of scientific resarch. nieczystoœciami, plami¹c marynarkê He got married rather late at the age of i spodnie. Zebranie naukowe doœæ 49. In 1931 he married his long time liczne w obecnoœci Krygowskiego, friend Laura (Larissa) de Solohub Têczy, Buzkówny-Jaœko. Mówiê Dikyj. She was an Ukrainian painter o równaniach normalnych ogólnych dla and poet. Laura was born on 15th rachunku wyrównawczego... March 1888 in Kapitolowka near Charkow. She was Nicolas Dikyj's W 1933 Sylwiusz Arend nazwa³ swoje widow. Her marriage with Tadeusz was dwie nowoodkryte planetoidy: childless. As in every marriage there planetoida Banachiewicza (1286) were good and bad moments. After his i Lorcia (1287). Ta ostatnia pochodzi od homecoming from Sachsenhausen, zdrobnienia imienia Laura - Lorcia - tak Banachiewicz wrote in his diary: pieszczotliwie mia³ w zwyczaju It was bad in S., but it was not my Tadeusz mówiæ do ¿ony. quarrelsome Wife who was the bane of Laura zosta³a aresztowana przez UB my life...

17 15 kwietnia 1945 roku w zwi¹zku z po- It seems that quarrels with his wife did dejrzeniami o wspó³pracê z hitle- not interfere with his research. On 22th rowcami. Dziêki interwencji mê¿a November 1940 he made these notes: zwolniono j¹, ale dopiero po blisko Today in the morning I had a big quarrel miesi¹cu wyniszczaj¹cych przes³u- with my Wife. She spilled a swill on me chañ, 7 maja 1945 roku. Zmar³a na and stained my jacket and trousers. zapalenie p³uc 28 maja 1945 roku. There were quite a lot of people at the Zosta³a pochowana na Cmentarzu meeting. Krygowski, Têcza, Buzkówna Rakowickim (kwatera L p³d, grób 11). - Jaœko and others. I talked about Mimo ¿e Banachiewicz rzadko bywa³ normal general equations in ... w koœciele, pracownicy obserwatorium widywali Go chodz¹cego na grób ¿ony. In 1933 Sylvain Arend discovered two planetoids and named them Bana- Krótko po odkryciu Plutona w 1930 roku chiewicz (1286) and Lorcia (1287). Banachiewicz jako pierwszy, ko- Lorcia is the diminutive of Laura. rzystaj¹c z opracowanych przez siebie Tadeusz adressed his wife in this sweet metod rachunkowych, obliczy³ jego way. trajektoriê. Dokona³ tego na podstawie Laura was arrested by the secret police ma³ej liczby pomiarów, gdy jedno- on 15th April 1945 because of czeœnie inne obserwatoria nie by³y suspicions of collaboration with the w stanie podaæ poprawnych para- Nazis. She was interrogated for almost metrów orbity nowoodkrytego cia³a. a m on th . T ha nk s t o Tad eu sz 's intervention she returned to home on W 1934 roku Banachiewicz kupi³ dom 7th May 1945 but her health was very w Warszawie na ulicy Okuniewskiej, bad. She died because of pneumonia który, jak zeznaje w ankiecie perso- on 28 May 1945. Laura was buried in nalnej UJ, zosta³ „przejedzony w czasie Rakowicki Cemetery (section L in the wojny." Tak p isze w „Notatach southern part). Although Banachiewicz Codziennych" w listopadzie 1940 roku: went to church very seldom, but his collaborators saw him when he went to (...) wczoraj zaœ przysz³o pismo od the cemetery to visit Laura's grave. Garlickiego [zarz¹dca domu; przyp. AKZ], ¿e na dom na³o¿ono podatek After Pluto's discovery in 1930, w kwocie 1860 z³ rocznie, i ¿e Banachiewicz was the first man who lokatorowie oœwiadczyli, ¿e komornego calculated its trajectory using his own p³aciæ nie bêd¹. To na skutek nowego kind of calculations. It was difficult rozporz¹dzenia, ¿e s¹dy mog¹ zwal- because there were only a few niaæ od eksmisji na przeci¹g jednego observations of Pluto. Other observato- roku. Lokatorowie tak zostali wycho- ries were not able to do this. wani przez dawne rz¹dy polskie, w szczególnoœci nies³uszn¹ ustawê In 1934 Banachiewicz bought a house o ochronie lokatorów, ¿e p³ac¹ tylko in Warsaw on Okuniewska street. He pod przymusem. To ¿e ktoœ ca³e ¿ycie wrote on a university form that the oszczêdza³ na zakup domu - a wiêc house was sold and spent on food poœrednio wybudowanie innego - during the war. In November 1940 he niema w ich oczach ¿adnego zna- wrote in his diary : czenia. Sêdziowie polscy, z ho³yszów rodem, s¹ takiego samego zdania. (...) yesterday I received a letter from Garlicki [a housekeeper - footnote of W 1941 r. kierownictwo obserwatorium AKZ]. He writes that the house was przejmuje dr Kurt Walter z Poczdamu. taxed 1860 zlotych every year, but the

18 Banachiewicz zosta³ pocz¹tkowo urlo- occupants of the house said that they powany, potem odes³any na emeryturê would not pay because of a new z prawem przebywania w pracy. W czer- decree being the court can exempt wcu 1944 r. pod presj¹ Waltera musia³ them from an eviction order for one wyprowadziæ siê z mieszkania s³u¿- year. Residents were educated by the bowego na Kopernika na ulicê Limano- former Polish goverment and by the wskiego. Tak pisze o tym do swojej sio- unfair act of residency protection so stry Zofii: that they paid only under compulsion. It does not matter that if during a Kraków, 29 maja 1944 owner's whole life he has saved money Kochana Zosiu! to buy a house. Polish judges think this W dalszym ci¹gu absorbuje mnie way as well. prawie zupe³nie sprawa mieszkaniowa. Obroni³em siê przed przydzielonymi mi In 1941 Dr Kurt Walter from Postdam zamiast mieszkania 2 pokojami became the director of the observa- sublokatorskimi z u¿ywalnoœci¹ kuchni tory. Banachiewicz had to go on a na Pr¹dniku Czerwonym i przed leave then had to retire but he was able przymusowym opuszczeniem mie- to stay in the observatory and work. In szkania, oznaczonym na czwartek June 1944 Kurt Walter forced him to ubieg³y, i teraz mam otrzymaæ moved from a flat in the observatory to mieszkanie na Podgórzu. Kupi³em ju¿ a flat on Limanowskiego street. He do niego do ³azienki warnik elektryczny. wrote about it to his sister Zofia: (...) [AUJ, DC 8] Cracow, 29th May 1944 Jednak ju¿ w lutym 1945 r. mieszkanie Dear Zofia! na pierwszym piêtrze budynku I am still absorbed in the flat issue. obserwatorium by³o znów do dyspozycji I defended against an allocated flat in profesora. Wróci³ na stanowisko Pr¹dnik Czerwony. Instead of a flat dyrektora OA UJ i pozosta³ na nim do there were only 2 rooms and a shared œmierci. W latach 1945 - 1951 piastowa³ kitchen. I defended against leaving my stanowisko profesora w Katedrze apartment. I should have done it last Geodezji Wy¿szej i Astronomii na Thursday. Now I should get a flat in Wydzia³ach Politechnicznych Akademii Podgórze. I have just bought an Górniczej. electric boiler... [AUJ, DC 8]

W wyniku rozwoju miasta warunki But in February 1945 Banachiewicz w obserwatorium na Kopernika went back to the flat in the observatory. pogarsza³y siê z ka¿dym rokiem. Again he became the director of the W 1953 roku Banachiewiczowi uda³o observatory and remained in this siê uzyskaæ od wojska Fort Ska³a na position until his death. In 1945 - 1951 Bielanach. Tam te¿ z jego inicjatywy he held the position of professor of przeprowadzono w czerwcu 1954 roku astronomy and geodesy in the pomiary w czasie zaæmienia S³oñca University of Science and Technology pierwszym 5-metrowym teleskopem. (AGH) in Cracow. Sam Banachiewicz z powodu choroby nie bra³ w nich udzia³u. W maju 1954 r., Because of the city's development, bêd¹c w nienajlepszym zdrowiu, observational conditions in the pojecha³ do Leningradu na inauguracjê building on Kopernik street worsened Obserwatorium w Pu³kowie. Tam przez every year. In 1953 Banachiewicz miesi¹c przebywa³ w szpitalu. W lipcu obtained "Ska³a" Fort from the army wróci³ do Krakowa, i zosta³ przyjêty do as a site for a new out-of-town station.

19 Pañstwowego Szpitala Klinicznego AM On Banachiewicz's own initiative in na Strzeleckiej, gdzie przeszed³ ope- June 1954 there was a measurement racjê. W wyniku pooperacyjnego zapa- of the solar eclipse using the first Polish lenia p³uc zmar³ 17 listopada 1954 roku 5-meter radiotelescope, but Bana- w wieku 72 lat. Zosta³ pochowany 20 chiewicz was ill and he could not take listopada 1954 roku na Cmentarzu Ra- part in this research. kowickim obok ¿ony. Rok póŸniej, staraniem docenta Kazimierza Kordy- In May 1954 he was not in good lewskiego, zosta³ przeniesiony do Ko- condition, nevertheless he went to œcio³a na Ska³ce i pochowany w Krypcie Leningrad for the opening ceremony of Zas³u¿onych. the Pu³kowo Observatory . He spent a month in a Russian hospital and Najwiêkszym osi¹gniêciem naukowym returned to Poland in July. He went to Tadeusza Banachiewicza by³o opra- a hospital on Strzelecka street and cowanie rachunku krakowianowego. underwent a surgery, but because of By³ on wygodnym i szybkim sposobem post-operative pneumonia he died on liczenia w epoce „przedkomputerowej". 17th November 1954. He was 72 years U¿ywano wówczas arytmometrów, old. które by³y jakby stworzone, by liczyæ na nich krakowiany. Tak opowiada o tym nowym rachunku ich twórca: He was buried in the Rakowicki Cemetery in the same place as his wife Teoria krakowianów zosta³a stworzona on 20th November 1954. The next year w wyniku wieloletniej pracy i doœwiad- thanks to Dr Kazimierz Kordylewski his

Tadeusz Banachiewicz ze wspó³pracownikami w Obserwatorium na ulicy Kopernika w 1947 roku. AP Tadeusz Banachiewicz with his collaborators in the Observatory on Kopernika street in 1947. AP

20 czenia. Chodzi³o o uproszczenie coffin was moved and buried in The zawi³ych obliczeñ astronomicznych, Crypt in Ska³ka Curch. tak aby wymaga³y jak najmniejszego wysi³ku umys³owego. Swoj¹ teoriê Cracovian calculus was the most wypracowa³em w czasie mego pobytu important achievement of Tadeusz w Rosji w 1917 r. i po raz pierwszy Banachiewicz. Before the 'computers zastosowa³em w wyk³adach na epoch ' it was a convenient and fast way uniwersytecie w Dorpacie. Podstawy of making calculations. In this time naukowe tej teorii zosta³y przeze mnie arithmometers were popular and they og³oszone w 1923 w „Biuletynie were fit for new kinds of calculation very Polskiej Akademii Umiejêtnoœci." Dziœ well.Banachiewicz said regarding metoda ta stosowana jest we cracovian calculus: wszystkich czêœciach œwiata, z wy- j¹tkiem Australii. Miêdzy innymi The theory of cracovian calculus was znalaz³a ona tak¿e szerokie zasto- created as the result of many years of sowanie w Chinach, przy czym dyrektor work and experience. The aim of these Obserwatorium Astronomicznego calculations was a simplification of w Szanghaju, prof. Villemarque a very complicated astronomical podkreœli³, ¿e dopiero jej zastosowanie calculation. The goal was to minimize umo¿liwi³o mu obliczenia na wielk¹ intellectual effort. I worked out this skalê.[3] theory when I was in Russia in 1917 and for the first time I used it when I Jak ka¿dy dzia³ nauk œcis³ych, rachu- lectured in the Dorpat University. The nek ten jest jakby ¿ywym organizmem, scientific basis of my theory was który ci¹gle roœnie i rozwija siê. By³ on announced in 1923 in "The Bulletin of kiedyœ obmyœlony tylko jako uprosz- the Polish Academy of Arts and czenie pewnych zawi³ych obliczeñ Sciences." Today my method is used in astronomicznych - dziœ obj¹³ swym the whole world except Australia. zasiêgiem i u¿ytecznoœci¹ geodezjê, Among other countries, it is widely in¿ynieriê itd. [1] applied in China. The director of the Astronomical Observatory in Szanghaj, Do czego s³u¿¹ krakowiany? Profesor professor Villemarque emphasized that Banachiewicz mówi: only applications of my method allowed him to make broad calculations. [3] Krakowiany udoskonali³y matematykê rachunkow¹, zwróci³y j¹, jeœli mo¿na As in every branch of the sciences, my siê tak wyraziæ, na tory u¿ytkowoœci. calculus is like a living organism which (...) Z krakowianów korzystaj¹ ró¿n- still grows and develops. Once it was orodne ko³a in¿ynierskie. Przy pomocy thought only as a simplification of some tej metody przeprowadzane s¹ obli- complicated astronomical calculations czenia przy budowach ¿elazo-betono- but today it is used in geodesy, wych, obliczenia geodezyjne itp. [2] engineering etc. [1]

Zagadnieniem poligonometrii kulistej What is cracovian caculus designed zajmowa³y siê takie s³awy jak Leonhard for? Professor Banchiewicz said: Euler, Carl Gauss, Gaspard Monge, Dalambre. U¿ywaj¹c krakowianów Cracovian calculus refined mathema- Banachiewicz jako pierwszy wypro- tical calculation and made it more wadzi³ wzory ogólne poligonometrii useful. Engineers use cracovian kulistej. Krakowiany wzbudzi³y zachwyt calculus. Cracovian calculus is used to u jednych i niechêæ u innych. make constructions from iron and

21 Do pierwszych nale¿a³ matematyk concrete as well as solutions for Antoni Chromiñski, przyjaciel Bana- geodesic problems etc. [2] chiewicza, który pisa³ : Many great scientists have dealt with Warszawa 29 grudnia 1927 r. spherical polygonometry: Leonhard Kochany Tadziu ! Euler, Carl Gauss, Gaspard Monge, (...) zainteresowanie moje now¹ Dalambre. Using his cracovian calculus poligonometrj¹ wzros³o niebywale i po- Banachiewicz derived for the first time stanowi³em prosiæ Ciê o bli¿sze general equations of spherical poly- wyjaœnienia, dotycz¹ce szczegó³ów gonometry, but not all scientists liked rachunku. By³ nawet moment, ¿e groziæ this new calculus. Some of them were Ci móg³ najazd osobisty mej persony, marveled by it but others disliked it, która zapragnê³a wœcibiæ nos do retorty, because cracovian calculus was not so w której siê przetapia³y twory ró¿nych elegant a theory as matrix calculus. Jacobi'ch, Cauchy'ów itp. na szla- chetne w swej prostocie macierzystej, Banachiewicz spoke many languages, Krakowjany, by wreszcie po wpuszcze- but he wrote about his knowledge of niu zaledwie kilku kropelek mikstury language on university questionaires: firmy “Euler-Gauss-Monge” sp.z ogr. "so - so". He published in Russian, odp. zab³ysn¹æ poligonometrycznie French, German and interlingua, which w ca³ej ogólnoœci. Okólnik N 25, means Latin without inflection. wrêczony mi wczoraj w Europ. Interlingua was worked out by an Italian sparali¿owa³ moje zapêdy, daj¹c mathematician Peano. odpowiedŸ niemal na wszystkie nastrêczaj¹ce siê pytania i tak mnie The first publication of Tadeusz rozpali³ do tych nowych uproszczeñ Banachiewicz came out in 1903. This rachunkowych, ¿e zapa³ mój udzieli³ siê publication was information about an Stasiowi Rylke... [AUJ, DC 5] eclipse of a star by Jupiter. It was rare phenomenon and an article about it Banachiewicz w³ada³ wieloma jêzy- appeared in the famous periodical kami, choæ w ankietach personalnych "Astronomische Nachrichten." UJ deklarowa³ znajomoœæ jêzyków obcych : „jako tako". Pisa³ po rosyjsku, Since then Banachiewicz worked francusku, niemiecku, angielsku i w in- continuously until his death in 1954. terlingua, czyli ³acinie bez odmiany, The 51 years of work were very fruitful opracowanej przez w³oskiego mate- because of his many publications, matyka Peano. astronomical, geodesy and mathematical papers. For 35 years he held Za pocz¹tek pracy naukowej Tadeusza the position of director of the Astro- Banachiewicza uwa¿a siê rok 1903, nomical Observatory of Jagiellonian kiedy to w renomowanym czasopiœmie University. Under his management the Astronomische Nachrichten ukaza³a observatory became the international siê krótka notatka autorstwa studenta research institution. T. Banachiewicza informuj¹ca o nadchodz¹cym doœæ rzadkim zjawisku, He was the honorary doctor at three mianowicie o zakryciu gwiazdy sta³ej universities: University of Warsaw przez planetê Jowisz. (1926), University of Poznañ (1938) and University of Sofia (1948). He was Banachiewicz pracowa³ nieustannie a¿ honoured and received many dis- do swojej œmierci w 1954 roku. 51 lat tinctions: The Finnish Medal of the pracy naukowej zaowocowa³o licznymi "White Rose," (1926), The Medal of

22 pracami naukowymi z dziedziny Polonia Restituta, bronze medal (1938) astronomii, geodezji i matematyki. and silver medal (1939) for long - term Przez 35 lat piastowa³ stanowisko duty at Jagiellonian University, the dyrektora Obserwatorium Astrono- Medal of Labour of the first class micznego UJ. Pod jego kierownictwem (1954). placówka uros³a do rangi miêdzy- He was a member of the Copernicus narodowego oœrodka badawczego. Polish Society of Natural Scientists in Lvov (1905), The Society of Friends of Jest doktorem honoris causa trzech Sciences in Poznan (1908), The uniwersytetów: Warszawskiego Scientific Society in Warsaw (1908), (1929), Poznañskiego (1938) oraz The Polish Academy of Arts and Uniwersytetu w Sofii (1948). Uhono- Sciences (a correspondent member in rowany wieloma odznaczeniami: 1920, a member in 1927), a member of Orderem Bia³ej Ró¿y finlandzkiej The Padova Academy (1939), The (1926), orderem Polonia Restituta, Royal Astronomical Society (1946), br¹zowym (1938) i srebrnym medalem The Polish Academy of Sciences (1939) UJ za d³ugoletni¹ s³u¿bê, (a nominal member in 1952). He was co orderem Sztandaru Pracy I klasy - founder and long - term president of (1954). The Polish Astronomical Society. By³ cz³onkiem Polskiego Towarzystwa Przyrodników Imienia Kopernika we Tadeusz Banachiewicz has his own Lwowie (1905), Poznañskiego Towa- planetoid, a crater on the Moon, and a rzystwa Przyjació³ Nauk (1908), place in the heart of people who knew Towarzystwa Naukowego w Warsza- him. wie (1908), Polskiej Akademii Umie- jêtnoœci (1920 - cz³onek korespondent, 1927 - cz³onek czynny), Akademii Padewskiej (1939), Royal Astronomi- cal Society (1946), Polskiej Akademii Nauk (1952 - cz³onek tytularny). By³ wspó³za³o¿ycielem i wieloletnim prezesem Polskiego Towarzystwa Astro- nomicznego.

Tadeusz Banachiewicz ma swoj¹ planetoidê, krater na Ksiê¿ycu i miejsce w sercach tych, którzy Go znali. Tadeusz Banachiewicz w latach trzydziestych. w³. pryw. Tadeusz Banachiewicz in the thirties. w³. pryw. Literatura: 1. "Drugi po Koperniku," Eustachy Bia³oborski, "Horyzonty techniki," 3, 1955 2. "Astronomia i ¿ycie," Krystyna Zbijewska - wywiad z Tadeuszem Banachiewiczem, Dziennik Polski, 1953 3. "Teoria krakowianów - Ca³y œwiat przyj¹³ polsk¹ metodê obliczeñ astronomicznych", Dziennik Zachodni,18.09.1949 4. "Rozmowa o gwiazdach z profesorem Tadeuszem Banachiewiczem", Stanis³aw Pagaczewski, Przekrój, 07.02.1954 5. Archiwum UJ, WF II 164 6. "Tadeusz Banachiewicz i Jego krakowiany", Jan Mietelski, Prace Komisji Historii Nauk, PAU, Tom IV, 2002 7. ”Tadeusz Banachiewicz (1882 -1954)” T. Zbigniew Dworak, Jerzy M. Kreiner, Jan Mietelski, Z³ota Ksiêga UJ, Wydzia³ Matematyki i Fizyki, 2000

23 Cychry - lata dzieciñstwa Cychry - his childhood years

Tadeusz Julian Banachiewicz urodzi³ Tadeusz Julian Banachiewicz was born siê 13 II 1882 roku w Warszawie. Dla on 13th February 1882 in Warsaw. It astronomii to znacz¹cy rok, nie tylko was an important year for astronomy, z powodu narodzin wielkiego nau- not only because of the birth of a great kowca, ale tak¿e z powodu rzadkiego scientist but also because of a very rare zjawiska - 6 grudnia tego samego roku event, namely Venus transited the Sun mia³o miejsce przejœcie Wenus przez as seen from the Earth on 6th tarczê S³oñca. Nastêpne takie zjawisko December 1882. mia³o miejsce w roku 50. rocznicy The next transit of Venus was 50 years œmierci profesora Banachiewicza - after Banachiewicz's death on 8th June 8 czerwca 2004 roku. 2004.

Matk¹ Tadeusza by³a Zofia z Rzeszotar- Tadeusz's mother was Zofia Rzeszo- skich Banachiewicz (1852 - 6 I 1920), tarska (1852 - January 6, 1920) and his ojciec Artur (1840 - 5 III 1910), by³ father Artur (1840 - March 5, 1910) was w³aœcicielem maj¹tku ziemskiego w Cy- a landowner in Cychry near Warsaw. chrach pod Warszaw¹. Cychry to Cychry is a village situated west of wioska na zachód od Grójca nad czyst¹, Grójec on a very clear and winding river pe³n¹ meandrów i oczek rzek¹ Jeziork¹. called Jeziorka. There were many Na ca³ym biegu rzeki wznosi³y siê small windmills along the river, but niegdyœ ma³e m³yny, z których do dnia today only a few have survived. dzisiejszego przetrwa³y nieliczne. Tadeusz spent his childhood in his family estate. He was the youngest of three siblings. His elder brother Ignacy Jan was born in February 1875 and his sister Zofia Anna was born in July 1878. Tadeusz made Cracow his home, Ignacy Jan settled in Zawiercie and Zofia stayed in Cychry.

In the place where his home once stood there is now a barren field. Farmers say that when they plough, they can find bricks and stones left from the manor. Mrs Antonina Szyszka lives in Cychry. She was born on 18th November 1911 and she remembers the property and its owners. After her marriage she and her husband worked at the estate. She remembers that the manor was built from wooden logs, had 12 rooms and 3 kitchens. The gable of the house which was located near the road faced the east. An additional entrance was on the south side. The roof was covered with shingles. There were many chestnut Tadeusz Banachiewicz. w³. pryw. trees, spruces and white and blue

24 W rodzinnym maj¹tku Tadeusz spêdzi³ lilacs. A wooden cross was situated dzieciñstwo. By³ najm³odszy z trójki among the spruces. The potter shop rodzeñstwa. Starszy syn Zofii i Artura - stood near the Jeziorka river. On the Ignacy Jan przyszed³ na œwiat w lutym other side of the road was an inn and 1875 roku, Zofia Anna urodzi³a siê w brickyard. lipcu 1878. Tadeusz Banachiewicz zwi¹za³ swoje Zofia's husband was Stanis³aw Doma- ¿ycie z Krakowem, Ignacy Jan osiad³ szowski. He was a landowner in the w Zawierciu, zaœ maj¹tek Cychry objê³a Tu³owice estate. Zofia and Stanis³aw w posiadanie ich siostra Zofia. lived in Cychry. People from the village said that the Domaszowski family were Dziœ na miejscu dawnego dworu jest very kind. Between World War I and ju¿ tylko szczere pole. Uprawiaj¹cy go World War II there was a very difficult rolnicy mówi¹, ¿e do dziœ wyoruj¹ economic situation in Poland and the z ziemi ceg³y i kamienie po dawnym finances of the estate worsened every dworze. W Cychrach mieszka pani year. The manor was in a state of Antonina Szyszka (ur. 18 XI 1911 r.), decline. In 1922 Zofia wrote to her która pamiêta maj¹tek i jego w³aœcicieli. brother that the property was ruined. In Pani Antonina po zam¹¿pójœciu September 1923 one of the buildings pracowa³a z mê¿em we dworze. burned down and some of servants had Wspomina, ¿e dwór zbudowany by³ to live in the manor house. z bali drewnianych, mia³ 12 pokoi i 3 kuchnie. Sta³ usytuowany szczytem do Zofia became a widow quite early in life. drogi, a wejœcie g³ówne znajdowa³o siê We know that Stanis³aw was dead in od strony wschodniej i dodatkowe od 1925 but he may have died earlier. He strony po³udniowej. Dach pokryty by³ left his wife and two children. Their gontem. Wokó³ dworu ros³y kaszta- property was sold in the end of the nowce, œwierki oraz bia³e i niebieskie twenties. Farmers purchased the land. bzy o dubeltowych kwiatach. Wœród Most of the land and the manor was œwierków wznosi³ siê drewniany krzy¿. bought by Alfons Pochylski. In the Przy dworze sta³ du¿y piec do wypieku thirties, during a harvest, the manor chleba dla wszystkich dworzan. W started to burn. The local farmers kierunku rzeki Jeziorki znajdowa³ siê remember that the fire lasted a week. warsztat garncarski. Po przeciwnej stronie wiejskiej drogi sta³a karczma, In 1934 Zofia and her son purchased obok zaœ cegielnia. the Pêkowo property. They stayed in Warsaw very often as well. During Zofia z Banachiewiczów Doma- Warsaw Uprising in 1944 she lost szowska wraz z mê¿em Stanis³awem, everything. From 1948 to her death in w³aœcicielem maj¹tku ziemskiego w po- 1961 she lived in Cracow on Limano- bliskich Tu³owicach, gospodarowali wskiego street in her brother's flat. w Cychrach. Okoliczni mieszkañcy, Their brother Ignacy Jan was killed in a którzy pamiêtaj¹ Domaszowskich lub concentration camp in Dachau in znaj¹ tamte czasy z opowiadañ swoich November 1940. rodziców, ciep³o wspominaj¹ dawnych w³aœcicieli. Jednak trudna sytuacja Their whole lives the three siblings gospodarcza panuj¹ca w Polsce maintained contact with each other. miêdzywojennej powodowa³a, ¿e Ignacy was an engineer in a machine finanse maj¹tku Domaszowskich factory in Zawiercie. The factory made pogarsza³y siê z ka¿dym rokiem. Dwór plinths for chronocinematographs.

25 chyli³ siê ku upadkowi. Ju¿ w1922 roku These devices were cinematographs Zofia pisa³a do brata, ¿e maj¹tek jest invented by Tadeusz to film solar bardzo zniszczony, a we wrzeœniu 1923 eclipses. In 1934 Tadeusz broke his leg roku spali³ siê w Cychrach jedyny when he was on £ysina hill. Zofia, the czworak i czêœæ s³u¿by musia³a mie- wife of Ignacy, went to take care of the ill szkaæ we dworze. Zofia owdowia³a Tadeusz. His sister still invited him to doœæ wczeœnie, wiadomo, ¿e w 1925 r. Cychry and then to Pêkowo. jej m¹¿ Stanis³aw ju¿ nie ¿y³. Zostawi³ ¿onê i dwójkê dzieci. Maj¹tek sprze- Tadeusz was the youngest child and dano z koñcem lat 20. Ziemie nabyli they always thought of him that way. okoliczni rolnicy. Najwiêksz¹ czêœæ In a letter in 1926 Zofia asked Tadeusz maj¹tku - 60 morgów ziemi oraz dwór to lose weight and to get married. In kupi³ Alfons Pochylski. W latach 30. 1937 Zofia wrote: "Dear Tadeusz! Stop w czasie ¿niw dwór zapali³ siê, a jak travelling by plane!" When Zofia was in wspominaj¹ mieszkañcy, po¿ar trwa³ Cracow after the war, she complained: tydzieñ. "What happened with Tadeusz! He was so musical! When I played the piano, he W 1934 r. Zofia wraz z synem naby³a sat under the piano, and now when I maj¹tek Pêkowo, czêsto te¿ przebywa- turn on the radio, he turns it off ³a w Warszawie, gdzie mia³a mieszka- immediately." nie. Straci³a jednak dobytek w Powsta- niu Warszawskim i od 1948 roku a¿ do Banachiewicz did not have children, but œmierci w 1961 roku Zofia mieszka³a he always remembered Zofia's children u brata w Krakowie na ulicy Lima- - Andrzej and Renia and Ignacy's nowskiego. Wojny nie prze¿y³ ich children - Zofia i Jerzy. When a plane- starszy brat Ignacy Jan, który zmar³ toids was named 'Banachiewicz' by its w obozie koncentracyjnym w Dachau discoverer Sylvain Arend, Jerzy w listopadzie 1940 roku. Banachiewicz wrote in 1934 "Dear Uncle! ... one of my friends congra- Trójka rodzeñstwa przez ca³e ¿ycie tulated me on 'being in the sky' ." utrzymywa³a ze sob¹ ¿ywe kontakty. In spite of the war Tadeusz went to W Wytwórni Maszyn w Zawierciu, Warsaw for his nephew's wedding. w której pracowa³ in¿ynier Ignacy Andrzej Domaszowski got married in Banachiewicz, wykonano postumenty 1941. And after the war Tadeusz went do chronokinematografów - aparatów to Sopot for the baptism of Marcin, do filmowania zaæmienia S³oñca Jerzy Banachiewicz's son. pomys³u Tadeusza Banachiewicza. Gdy w 1934 r. Tadeusz z³ama³ nogê na Astronomers remember Professor £ysinie, pojecha³a opiekowaæ siê nim Banachiewicz as the director of the ¿ona Ignacego, Zofia. Tadeusz przy Observatory, the author of cracovian ka¿dej okazji zapraszany by³ do calculus, tireless observer and an odwiedzania siostry w Cychrach, a po- organizer. For Banachiewicz's relatives tem w Pêkowie. he was a loved and cherished member of the family. Tadeusz by³ najm³odszy z rodzeñstwa i na zawsze pozosta³ dla nich Tadziem. W liœcie z paŸdziernika 1926 roku siostra prosi, by brat wreszcie siê o¿eni³ i schudn¹³, a 1937 r. Zofia pisze do Niego: „Mój Tadziu, przestañ ju¿ jeŸdziæ samolotem!” Po wojnie bêd¹c u brata

26 w Krakowie,starsza siostra wzdycha³a: „Co siê z tym Tadziem sta³o! On by³ przecie¿ taki muzykalny! Jak ja gra³am na fortepianie, to on siedzia³ pod forte- pianem, a teraz jak tylko w³¹czê radio, on zaraz wy³¹cza. “

Choæ sam bezdzietny Banachiewicz utrzymywa³ bliskie kontakty z dzieæmi Zofii - Andrzejem i Reni¹ oraz dzieæmi Ignacego - Zofi¹ i Jerzym. Gdy nazwê Banachiewicz otrzyma³a jedna z planetoid odkryta przez Sylwiusza Arenda, W Cychrach do dziœ znajduje siê jeden budynek, Jurek Banachiewicz w liœcie do który pamiêta czasy Domaszowskich. Dziœ „Drogiego Stryjka" w 1934 roku pisa³: przebudowany, niegdyœ stanowi³ stajnie prze- jezdn¹ œrodkiem. Miêdzy oknem a drzwiami “jeden z kolegów z³o¿y³ mi powin- widaæ wyraŸnie ³ukowate nadpro¿e po g³ównych szowania, ¿e 'znajdujê siê w prze- drzwiach do stajni. Z ty³u budynku na szczycie stworzach' ”. W 1941 roku mimo wojny œciany napis: 1922. Tadeusz przyjecha³ na œlub swojego Fot. Jerzy Wójcik In Cychry there is only one building which bratanka Andrzeja Domaszowskiego remembers time of the Domaszowski family. do Warszawy, a po wojnie w 1948 r. do Today it has been renovated, but many years ago Sopotu na chrzciny Marcina, syna it was a stable for horses. In the picture we can Jerzego Banachiewicza. see an arch remaining from main entrance (between the window and the door). In the back of building on the top of the wall there is the inscription: 1922. Photo: Jerzy Wójcik

Astronomowie pamiêtaj¹ profesora Banachiewicza jako dyrektora Obser- watorium, twórcê krakowianów, nie- strudzonego obserwatora i organi- zatora. Dla najbli¿szych, dla przyjació³ i dla rodziny by³ „Kochanym Tadziem," „Drogim Stryjkiem" i „Dziadusiem."

Jerzy Wójcik A. Karolina Zawada

¯ród³a: Archiwum UJ, Wspomnienia prof. Adama Strza³kowskiego, Wspomnienia p. Antoniny Szyszki, rodziny Pochylskich.

Serdecznie dziêkujê panu Jerzemu Wójcikowi ze Starostwa Powiatu Grójeckiego za nieocenion¹ pomoc w poszukiwaniu œladów Tadeusza Banachiewicza na Ziemi Grójeckiej. A. K. Zawada

27 Tadeusz Banachiewicz w Warszawie w 1936 roku. AP Tadeusz Banachiewicz in Warsaw in 1936. AP Kalendarium ¿ycia The time line of Tadeusz Tadeusza Banachiewicza Banachiewicz’s life

13 luty 1882 February,13 1882 Tadeusz Julian Banachiewicz urodzi³ Tadeusz Julian Banachiewicz was born siê w Warszawie. Matka Zofia z domu in Warsaw. His mother was Zofia Rzeszotarska, (1852 - 6 I 1920), ojciec Rzeszorarska, (1852- January 6,1920), Artur (1840 - 5 III 1910) - w³aœciciel his father Artur (1840 - March 5, 1910) maj¹tku ziemskiego w Cychrach pod was a landowner in Cychry near Warszaw¹. Tam w³aœnie Tadeusz Warsaw. Tadeusz spent his childhood spêdza swoje lata dzieciñstwa. years in the family estate in Cychry.

1900 1900 Koñczy V Gimnazjum Warszawskie, Tadeusz finished high school (V Gimn- uzyskuj¹c srebrny medal za postêpy azjum) in Warsaw and got a silver osi¹gniête w nauce. W trakcie nauki medal for his learning progress. He wykazuje wybitne uzdolnienia mate- started to study an astronomy in the matyczne. Rozpoczyna studia astrono- Faculty of Mathematics and Physics at miczne na Wydziale Matematyczno - Warsaw University. Fizycznym Uniwersytetu Warsza- wskiego. 1903 Tadeusz published his first paper in 1903 “Astronomische Nachrichten" It was Pierwsza publikacja w "Astrono- ephemerides of an eclipse of BD - mische Nachrichten" - efemeryda 6°6191 star by Jupiter. zakrycia gwiazdy BD -6°6191 przez Jowisz (pocz¹tek dzia³alnoœci nau- 1904 kowej). Banachiewicz finished his studies at Warsaw University. His final paper 1904 about a heliometric mesurement in the Koñczy studia na Uniwersytecie Pu³kowo Observatory was awarded Warszawskim przedstawiaj¹c prace with a gold medal from the University dyplomow¹ "Badania sta³ych Senate. Banachiewicz stayed at the redukcyjnych heliometru Repsolda University. Obserwatorium Pu³kowskiego". Senat UW nagradza tê pracê z³otym 1905 medalem i pozostawia jej autora na Banachiewicz started to calculate the uczelni. trajectory of 1905a comet, but the Russian goverment closed Warsaw 1905 University. Banachiewicz zaczyna wyznaczaæ orbitê komety 1905a. W³adze rosyj- 1906 - 1907 skie zamykaj¹ UW. Banachiewicz studied in Göttingen under Karol Schwarzchild. He dealt 1906 - 1907 mainly with astrophysics. Studiuje w Getyndze pod kierunkiem Karola Schwarzchilda. Zajmuje siê 1907 - 1908 g³ównie astrofizyk¹. Banachiewicz worked in the Pu³kowo

29 1907 - 1908 Observatory under Oskar Backlund. Pracuje w Obserwatorium Pu³ko- He made astronomical observations wskim u Oskara Backlunda. Prowadzi and studied mathematics. obserwacje astronomiczne i studia matematyczne. 1908 - 1909 Banachiewicz came back to Warsaw 1908 - 1909 and acted as an assistant astronomer Powraca do Warszawy, gdzie otrzy- in the re-opened Warsaw University. muje stanowisko m³odszego asystenta w OA w ponownie otwartym UW. 19 I 1908 Elected a memeber of The Scientific 19 I 1908 Society in Warsaw Zostaje cz³onkiem Towarzystwa Nau- kowego w Warszawie. 1909/1910 Banachiewicz prepared to pass his 1909/1910 master's exams on his family property W rodzinnych Cychrach przygotowuje in Cychry. He passed two exams in siê do egzaminów. Zdaje w Warszawie Warsaw in 1909, and another two (1909) i Moskwie (1910) egzaminy na exams in Moscow in 1910. stopieñ magistra (odpowiednik dzisiej- szej habilitacji). 1910 - 1915 Banachiewicz worked in Engelhardt 1910 - 1915 Observatory near Kazan He made 5- Pracuje w Obserwatorium Engelhardta year series of heliometric observa- pod Kazaniem. Jej wynikiem jest tions. piêcioletnia seria obserwacji heliometrycznych. 1911 Banachiewicz calculated ephemeri- 1911 des (the prediction) of an eclipse of 6G Oblicza efemerydê zakrycia gwiazdy Librae star by Ganymede. The 6G Librae przez Ganimedesa. phenomenon was visible in South 3 VIII 1911 zjawisko obserwowane America, Australia, China. In August 3, w 32 punktach obserwacyjnych 1911 the event was observed in 32 w Chile. Widoczne równie¿ by³o observation stations in Chile. w Chinach i Australii. 1912 1912 Banachiewicz took part in a scientific Ekspedycja naukowa na Powo³¿e. expedition in Powo³¿e. He made Banachiewicz przeprowadza pomiary terrestial force gravity measurments. grawimetryczne. 1915 1915 Banachiewicz received the official Habilituje siê w Uniwersytecie w qualification as a university lecturer in Kazaniu. Kazan University (habilitacja).

1915 - 1918 1915 - 1918 Pracuje w Uniwersytecie w Dorpacie. Banachiewicz worked at Dorpat University. XI 1915 Obrona pracy "Trzy szkice z teorii November 1915

30 Banachiewicz gave a public defence of his thesis "Three drafts of the refraction theory," and became a reader (private docent) at Dorpat University.

1917 Banachiewicz gave a defence of his master thesis "About the Gauss equation" and became the assistant Obserwatorium w Dorpacie. AP professor of astronomy (docent) at The Observatory in Dorpat. AP Dorpat University.

refrakcji” i ponowna habilitacja. March 1918 Zostaje docentem prywatnym na Banachiewicz became the professor of katedrze astronomii i prowadzi astronomy at the Dorpat University. wyk³ad monograficzny. March 1918 - May 31, 1918 1917 Banachiewicz became a director of the Obrona pracy "O równaniu Gaussa". Observatory in Dorpat. Zostaje docentem astronomii. Summer 1918 III 1918 The University was evacuated to Zostaje profesorem nadzwyczajnym Russia. Banachiewicz received Uniwersytetu Dorpackiego invitations to perform in the capacity of professor of astronomy in Cracow in III 1918 - 31 V 1918 May and in Worone¿ (Russia) in July. Jest dyrektorem Obserwatorium Dorpackiego. October 1918 - March 1919 Banachiewicz returned to Warsaw and Lato 1918 acted as an assistant professor of Ewakuacja uniwersytetu do Rosji. geodesy at the Warsaw Polytechnic Otrzymuje propozycje objêcia High School. stanowiska profesora w Krakowie (maj) i w Worone¿u (lipiec). March 1919 Banchiewicz arrived to Cracow and X 1918 - III 1919 became a professor of astronomy at Banachiewicz wraca do Warszawy. Jagiellonian University and director of Pe³ni obowi¹zki zastêpcy profesora the Astronomical Observatory. geodezji w Politechnice Warsza- wskiej. 1920 Banachiewicz started to publish "The III 1919 Circular of the Cracow Observatory". Przybywa do Krakowa i zostaje profesorem zwyczajnym UJ i dyre- 28 V 1920 ktorem Obserwatorium Astrono- Banachiewicz became a correspon- micznego UJ. dent member of The Polish Academy of Arts and Sciences. 1920 Zaczyna wydawaæ "Okólnik Obser- 1922 watorium Krakowskiego”. Banachiewicz started to edit "The

31 28 V 1920 Astronomical Year-Book of the Cracow Zostaje cz³onkiem korespondentem Observatory". He established an out-of- Polskiej Akademii Umiejêtnoœci. town observatory station on £ysina hill near Myœlenice. 1922 Banachiewicz zaczyna wydawaæ 1923 Roczniki Astronomiczne Obserwa- Banachiewicz organized a levelling torium Krakowskiego". Zak³ada stacjê expeditions along the Cracow - Kielce obserwacyjn¹ na £ysinie. road within the confines of his activity in the National Astronomical Institute. He 1923 started to publish "The International Przeprowadza prace niwelacyjne Kra- Supplement of The Astronomical Year- ków - Miechów w ramach Narodowego Book of the Cracow Observatory." He Instytutu Astronomicznego. Zaczyna helped to established The Polish publikowaæ "Dodatek Miêdzynarodowy Astronomical Society. He was its do Roczników Astronomicznych president for 10 years. Obserwatorium Krakowskiego". Po- maga w za³o¿eniu Polskiego Towa- 1924 - 1926 rzystwa Astronomicznego. Jest jego Banachiewicz was vice president of the prezesem przez lat 10. Baltic Geodesic Commission.

1924 - 1926 1925 Jest wiceprezesem Ba³tyckiego Komi- Banachiewicz started to publish tetu Geodezyjnego. a scientific periodical "Acta Astrono- mica". 1925 Zak³ada czasopismo naukowe "Acta 1926 Astronomica". Banachiewicz was honoured with the Finnish Medal of " The White Rose". 1926 Zostaje Komandorem orderu II klasy 1927 "Bia³ej Ró¿y" finlandzkiej. Banachiewicz derived for the first time the general equations of spherical 1927 polygonometry using his cracovian Dziêki krakowianom uzyskuje wzory calculus. He was elected an active ogólne poligonometii sferycznej. member of The Polish Academy of Arts Zostaje cz³onkiem krajowym PAU. and Sciences. He designed a chrono- Projektuje chronokinematograf. cinematograph and organized an expe- Organizuje wyprawê na obserwaje dition for the solar eclipses to the zaæmienia S³oñca do Laponii Szwe- Swedish Lapland. dzkiej. 1928 1928 Banachiewicz received an honorary Otrzymuje doktorat honoris causa doctorate from Warsaw University. Uniwersytetu Warszawskiego. 17 III 1931 17 III 1931 Banachiewicz got married to Laura de Œlub z Laur¹ de So³ohub Dikyj w ko- Solohub Dikyj in Saint Nicolas Church in œciele œwiêtego Miko³aja w Krakowie Cracow (Kopernika street). (ulica Kopernika).

32 1932 - 1938 1932 - 1938 Jest wiceprezesem i cz³onkiem Kom- Banachiewicz was the vice-president itetu Wykonawczego Miêdzynarodowej and a memeber of the Executive Unii Astronomicznej. Committee of the International Astronomical Union. 1932 Organizuje wyprawê na obserwacje 1932 zaæmienia S³oñca do USA. Zaczyna Banchiewicz organized a solar eclipse prowadziæ "Notaty Codzienne”. observation expedition to USA. He started a diary "Daily Notes" ("Notaty 1936 Codzienne"). Organizuje wyprawy na obserwcje zaæmienia S³oñca do Japonii, Grecji, na 1936 Syberiê. Banchiewicz organized a solar eclipse observation expedition to Japan, 1938 - 1952 Greece, Siberia. Pe³ni funkcjê Prezesa Komisji nr 17 Ruchu i Figury Ksiê¿yca. 1938 - 1952 Banachiewicz was President of the 1938 Commision 17 of IAU - Movements Otrzymuje doktorat honoris causa and the Figure of the Moon. Uniwersytetu Poznañskiego oraz br¹- zowy medal za d³ugoletni¹ s³u¿bê w UJ. 1938 Banachiewicz received an honorary 1939 doctorate from Poznañ University. He Zostaje cz³onkiem Akademii w Pa- was honoured with a bronze medal for dwie. Otrzymuje srebrny medal za long - term duty at Jagiellonian d³ugoletni¹ s³u¿bê w UJ. University.

6 XI 1939 1939 Aresztowany wraz z profesorami UJ Banachiewicz became a member of the w czasie Sonderaktion Krakau. Wywie- Padova Academy. He was honoured ziony do obozu w Sachsenhausen. with a silver medal for long - term duty Wraca 9 II 1940. at Jagiellonian University

1945 November 6,1939 Obejmuje obowi¹zki s³u¿bowe w UJ. Banachiewicz was arrested with others Prowadzi prace naprawcze i orga- scholars during the Sonderaktion nizacyjne w OA i UJ. 28 V umiera jego Krakau and taken away to a ¿ona Larysa. concentration camp in Sachsen- hausen. He went back on 9th February 1945 - 1951 1940. Jest profesorem i kierownikiem Katedry Geodezji Wy¿szej i Astronomii na 1945 Wydzia³ach Politechnicznych AGH. Banachiewicz re-assumed the position of director of the Observatory. He 1946 organized all the work in the institute Zostaje cz³onkiem Royal Astronomical after the war. In May 28 his wife Larysa Society. died.

33 1948 1945 - 1951 Otrzymuje doktorat honoris causa Uni- Banachiewicz held the position of wersytetu w Sofii. professor of astronomy and geodesy in the University of Science and Techno- 1949 logy (AGH) in Cracow. Powstaje rêkopis "Rachunku krakowianowego”. 1946 Elected a member of The Royal 1952 Astronomical Society. Zostaje cz³onkiem tytularnym Polskiej Akademii Nauk. 1948 Banachiewicz received an honorary 1953 doctorate from University in Sofia. Pozyskuje od w³adz wojskowych Fort Ska³a na Bielanach jako now¹ stacjê 1949 zamiejscow¹. Uzyskuje doktorat nauk Banachiewicz finished a manuscript of matematycznych. "Cracovian calculus".

1954 1952 Sesja PAN z okazji 50-lecia pracy Banachiewicz became a nominal naukowej. Otrzymuje Order Sztandaru member of The Polish Academy of Pracy I Klasy. Sciences.

17 XI 1945 1953 Tadeusz Banachiewicz umiera w wieku Banachiewicz obtained the "Ska³a" 72 lat w wyniku pooperacyjnego Fort from the army as a site for a new zapalenia p³uc. out-of-town station. He received PhD in matmematics.

1954 The Polish Academy of Sciences organized a session dedicated to Banachiewicz's 50 years of research. He received the Medal of Labour of the first class.

November 17, 1954 Banachiewicz died at the age of 72 because of post-operative pneumonia. Tadeusz Banachiewicz ze wspó³pracownikami w obserwatorium na ulicy Kopernika. w³. pryw. Tadeusz Banachiewicz with his collaborators in the observatory on Kopernika street. w³. pryw.

34 Katalog wystawy

Catalogue

Wykaz skrótów / Abbreviations

AUJ Archiwum Uniwersytetu Jagielloñskiego / Jagiellonian University Archives AP Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie / Pedagogical University in Cracow BJ Biblioteka Jagielloñska / Jagiellonian Library MUJ Muzeum Uniwersytetu Jagielloñskiego / Jagiellonian University Museum OAUJ Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagielloñskiego / Astronomical Observatory of Jagiellonian University JM w³asnoœæ prywatna dra Jana Mietelskiego / Dr. Jan Mietelski’s private collection w³. pryw. w³asnoœæ prywatna / private collection

35 1. Fotografie / Photographs

1. Dominik Rzeszotarski - dziadek Tadeusza; AP 2. Zofia z Rzeszotarskich Banachiewiczowa, (oko³o 1917); AP 3. Zofia Domaszowska, siostra Tadeusza; AP 4. Grobowiec rodzinny Banachiewiczów; AP 5. Tadeusz Banachiewicz w wieku dzieciêcym; w³. pryw. 6. Tadeusz Banachiewicz jako gimnazjalista; w³. pryw. 7. Tadeusz Banachiewicz jako gimnazjalista; w³. pryw. 8. St.Skoczyñski, W.Sierpiñski, R.Cieœlewski, T.Banachiewicz studenci Uniwersytetu Warszawskiego, Banachiewicz na konferencji w Tallinie czerwiec 1904; w³. pryw. w sierpniu 1934 roku. AP 9. Tadeusz Banachiewicz po studiach; w³. pryw. Banachiewicz during the conference 10. Tadeusz Banachiewicz z nieznan¹ kobiet¹, byæ mo¿e in Tallinn in August 1934. AP ze swoj¹ siostr¹ Zofi¹; AP 11. Grupa uczonych w Obserwatorium Engelhardta w Kazaniu m.in. T. Banachiewicz, M.A. Graczow, prof. Dymitr Iwanowicz Dubiago; w³. pryw. 12. Wycieczki na tle pawilonu ko³a po³udnikowego Obserwatorium Engelhardta, Kazañ, oko³o 1914; w³. pryw. 13. Zdjêcie pocztówki z 1937 Obserwatorium Engelhardta; AP 14. Obserwatorium w Tartu; AP 15. Obserwatorium w Tartu - zbli¿enie; AP 16. T. Banachiewicz na konferencji w Tallinie w 1934, fot. Jul. Miezlaiskio; AP 17. Tadeusz Banachiewicz, lata 20.; w³. pryw. 18. Tadeusz Banachiewicz, fot. Stolski & Ska, Poznañ; w³. pryw. 19. Jeden z pawilonów obserwacyjnych na górze £ysina. Od lewej Antoni Wilk, Tadeusz Banachiewicz, NN, NN; w³. pryw. 20. Tadeusz Banachiewicz w czasie wyprawy na £ysinê; AP 21. Tadeusz Banachiewicz i panorama pasma Lubomir; w³. pryw. 22. Tadeusz Banachiewicz wraz z pracownikami przed star¹ leœniczówk¹ na £ysinie; AP 23. Domek mieszkalny na £ysinie po rozbudowie w 1927; AP 24. Stacja na £ysinie zim¹; pracownik stacji na s³upie wiatromierza; AP 25. Uczestnicy konferencji Ba³tyckiego Komitetu Geodezyjnego w Helsinkach w 1924; w³. pryw. 26. Tadeusz Banachiewicz na Kopcu Krakusa, lata 30.; AP 27. Tadeusz Banachiewicz z chronokinematografem podczas obserwacji zaæmienia S³oñca w Laponii Szwedzkiej, czerwiec 1927; AP 28. E. Rybka i S. Andruszewski podczas obserwacji zaæmienia S³oñca, 1927; AP 29. Na wyprawie na obserwacje zaæmienia S³oñca do Stanów Zjednoczonych do Bayley's Hill w 1932. Od lewej: Józef Witkowski, T. Banachiewicz, NN; AP 30. W górnym rzedzie od lewej: Z. Eckstein, K. Kordylewski, S. Struzik, L. Orkisz, w dolnym: J. Sadowski, T. Banachiewicz, J. Witkowski na tarasie obserwatorium na ulicy Kopernika, czerwiec 1927; w³. pryw. 31. Larissa Banachiewicz, 7 kwietnia 1929; AP 32. Larissa Banachiewicz na wyprawie na £ysinê; AP 33. Larissa Banachiewicz; AP 34. Larissa Banachiewicz w domu; AP 35. Tadeusz Banachiewicz, 1936; AP 36. Wyprawa samochodem. Od lewej: Tadeusz Banachiewicz, Antoni Wilk, NN, NN, Leon Kowalski NN; w³. pryw. 37. Tadeusz Banachiewicz w 1937; AP 38. Przed wejœciem do kopu³y w obserwatorium na ul. Kopernika. Od lewej: NN, Lidia Stankiewiczówna, Kazimierz Kordylewski, Tadeusz Banachiewicz, Stefan Piotrowski, dr Antoni Wilk; w³. pryw. 39. Obserwatorium Astronomiczne UJ. Widok od ulicy Kopernika; AP 40. Tadeusz Banachiewicz, czerwiec 1943; AP 41. Kasprowy Wierch, wrzesieñ 1948 r. Od lewej: Jadwiga Kordylewska, Aldona Szczepanowska, Tadeusz Banachiewicz, W³adys³aw Kucharski, córka W. Kucharskiego, Ró¿a Szafraniec, NN; w³. pryw. 42. Sylwiusz Arend i Tadeusz Banachiewicz, Kraków, paŸdziernik 1949; w³. pryw.

36 43. Pracownicy OA, prof. Banachiewicz i Sylwiusz Arend przed wejœciem do obserwatorium, zdjêcie przedwojenne; AP 44. Sala w obserwatorium na ul. Kopernika z przyrz¹dami obserwacyjnymi; AP 45. Obserwatorium na ul. Kopernika od strony Ogrodu Botanicznego; AP 46. Tadeusz Banachiewicz - zdjêcie legitymacyjne z 30 czerwca 1948; AP 47. Zdjêcie Tadeusza Banachiewicza z promocji doktorskiej Lidii Stankiewiczówny, 17 maja 1947; AP 48. Po promocji doktorskiej Lidii Stankiewiczówny, 17 maja 1947, przed Collegium Novum. Od lewej: Józef Ryzner, Irena Kocyan, Adam Strza³kowski, Tadeusz Banachiewicz, Tadeusz Kochmañski, Lidia Stankiewiczówna, Aldona Szczepanowska, Aleksandra Stebnicka, Helena Jaœko; w³. pryw. 49. Tadeusz Banachiewicz prawdopodobnie w Ogrodzie Botanicznym; AP 50. Tadeusz Banachiewicz powraca z pierwszej po wojnie konferencji Miêdzynarodowej Unii Astronomicznej w Szwecji; prof. Adam Strza³kowski 51. Na tarasie Obserwatorium na ul. Kopernika: od lewej Irena Kocyan, Stefan Piotrowski, Aldona Szczepanowska, Józef Ryzner, Helena Jaœko, Lidia Stankiewiczówna, Kazimierz Kordylewski, Tadeusz Banachiewicz, 1947; w³. pryw. 52. Uroczystoœæ przekazania Fortu Ska³a. W pierwszym rzêdzie: Eugeniusz Rybka, Micha³ Kamiñski, Boles³aw Drobner, Tadeusz Banachiewicz, NN, Teodor Marchlewski, Henryk Niewodniczañski, Kraków 24 maja 1953; AP 53. Tadeusz Banachiewicz podpisuje akt przekazowy Fortu Ska³a, 24 maja 1953; AP 54. Tadeusz Banchiewicz w starszym wieku; AUJ, S II 619 Tadeusz Banchiewicz w starszym wieku. Zdjêcie wykonano w Foto-Bednarska, Kraków, Lubicz 24; w³. pryw. 56. Obserwatorium Astronomiczne UJ na ul. Kopernika 27 od strony Ogrodu Botanicznego; AP

2. Rêkopisy / Manuscripts

57. Autograf pracy dyplomowej Tadeusza Banachiewicza z Uniwersytetu Warszawskiego z 1904; w³. pryw. 58. Brulion T. Banachiewicza z 1904; AUJ, OA 44 59. Autograf "Rachunku Krakowianowego"; BJ 60. Brulion T. Banachiewicza, 1944 - 1951; AUJ, DC15 61. Brulion T. Banachiewicza, 1951; AUJ, DC15 3. Druki / Prints

Odbitki prac / Reprints

62. Odbitka pracy "Elliptische Elemente des Kometen 1905 a", Astr. Nachr., Nr 4027, 1905; w³. pryw. 63. “O zwi¹zku pomiêdzy pewnem twierdzeniem matematyków chiñskich a form¹ Fermata na liczby pierwsze." Odbitka ze sprawozdañ z posiedzeñ Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Warszawa, 1909; w³. pryw. 64. “O biegu cia³a niebieskiego z mas¹ zmienn¹". Odbitka ze sprawozdañ z posiedzeñ Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Warszawa, 1913; w³. pryw. 65. Odbitka pracy: "The Moon's Physical Libration from the Obserwations of T. Banachiewicz" Jana Mietelskiego, Acta Astronomica, Vol. 18, 1968; JM 66. Odbitka pracy "Bemerkungen zu Teil V der 'Photometric' von Lambert", Astr. Nachr. Nr 4954, 1918, w³. pryw. 67. Odbitka pracy "Photographic Observations of the Planet Pluto", Nature, Vol. 137, 22 luty 1936; w³. pryw.

Ksi¹¿ki, czasopisma, publikacje / Books, journals

68. Astronomische Nachrichten, Band 163, nr 3889 - 3912, Kiel 1903; OAUJ 69. Praca "Note of the elements of Jupiter's Galilean Satellites", Petersburg, 1908; w³. pryw. 70. Praca “Oòíîñèòåëüíûÿ îïðåäúëåí³ÿ ñèëû òÿæåñòè âú Kàìûøèíú è Ñàðàòîâú âú 1911 ã." Kazañ, 1913; w³. pryw. 71. Praca “Tpè ýñêèçà ïî òåîð³è ðåôðàêö³è," Kazañ, 1915; w³. pryw. 72. Praca "Oáú óðàâíåí³è Ãàóññà," Jurijew, 1917; w³. pryw. 73. Praca “Tables auxiliaires pour la résolution de l'équation de Gauss sin (z - q) = m sin4z dans la détermination d'une orbite planétaire," Pary¿, 1916; JM

37 74. Praca "Tables fondamentales pour la résolution de l'équation de Gauss sin (z - q) = m sin4z”, Jurijew, 1916; w³. pryw. 75. Rocznik Astronomiczny Obserwatorjum Krakowskiego 1922, tom I z dedykacj¹ pracowników; w³. pryw. 76. Rocznik Astronomiczny Obserwatorjum Krakowskiego 1928, tom V; OAUJ 77. Rocznik Astronomiczny Obserwatorium Krakowskiego - Dodatek Miêdzynarodowy Nr 3, 1925; OAUJ Rocznik Astronomiczny Obserwatorium Krakowskiego - Dodatek Miêdzynarodowy, Nr 67, 1996; OAUJ 78. Dodatek Astronomiczny - wydruk komputerowej wersji Supplemento ad Annuario Cracoviense (SAC); http://www.oa.uj.edu.pl/ktt/rocznik/rcznk.html 79. Acta Astonomica, Seria A, vol. 1, 1926 - 1929; OAUJ 80. Acta Astonomica, vol. 53/3 2003; OAUJ 81. The Astronomical Journal No 1142, Vol. L, 1942; OAUJ 82. T. Banachiewicz, “Rachunek krakowianowy”, Warszawa, 1959; OAUJ

4. Korespondencja / Correspondence

Praca w towarzystwach naukowych / Scientific Societies

84. Dokument mianuj¹cy Tadeusza Banachiewicza cz³onkiem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika we Lwowie, 1905; AUJ, DC1 85. Dokument mianuj¹cy Tadeusza Banachiewicza cz³onkiem Polskiej Akademii Umiejêtnoœci, 21 czerwca 1927; AUJ, DC1 86. Komunikat Obserwatorium Krakowskiego dotycz¹cy wyprawy Polskiego Towarzystwa Astronomicznego na obserwacje zaæmienia S³oñca do Laponii Szwedzkiej, czerwiec 1927; AUJ, DC3 87. Telegram informuj¹cy o wyprawie PTA na obserwacje zaæmienia S³oñca, 1927; AUJ, DC 3 88. Informacja o wyjeŸdzie delegatów Polskiej Akademii Umiejêtnoœci do Stanów Zjednoczonych na miêdzynarodowy kongres astronomów i o zamiarze obserwacji zaæmienia S³oñca, 1932; AUJ, DC3 89. Fotokopia telegramu z Royal Astronomical Society informuj¹cego o wybraniu T. Banachiewicza na swojego cz³onka, 16 maja 1946; AUJ, DC1 89. Fotokopia dokumentu informuj¹cego o wybraniu na cz³onka tytularnego PAN, 9 kwietnia 1952; AUJ, DC1

Listy / Letters

90. Zawiadomienie z 18 stycznia 1907 od Rektora UW dotycz¹ce zatrudnienia na uniwersytecie; AUJ,DC1 91. Pismo z uniwersytetu Kazañskiego mianuj¹ce T. Banachiewicza m³odszym asystentem w Obserwatorium Engelharda, 25 czerwca 1910, nr 2351; AUJ, DC1 92. Mianowanie na profesora astronomii UJ przez Naczelnika Pañstwa, z dnia 28 marca 1919; AUJ, DC1 93. Informacja podpisana przez T. Banachiewicza "O tymczasowej stacji Obserwatorjum Astronomicznego na £ysinie" z dnia 4 paŸdziernika 1921; AUJ, WF II 164 94. Kartka pocztowa od A. Choromiñskiego, Warszawa, 1 stycznia 1937; AUJ, DC5 95. Kartka pocztowa od A. Chromiñskiego, M¹dralin, 1 czerwca 1936; AUJ, DC 5 96. Pismo z Ministerstwa Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego do Dziekanatu Wydzia³u Filozoficznego UJ. Gratulacje z okazji odkrycia komety; 4 maja 1925; AUJ, WF II 164 97. List Laury Banachiewicz do mê¿a, 4 grudnia; AUJ, DC5 98. Kartka pocztowa od Zochny Banachiewicz, bratanicy Tadeusza, Zawiercie, 28 listopada 1940; AUJ, DC 5 99. Karta pocztowa od Ignacego Banachiewicza, brata Tadeusza, Zawiercie, 1 marca 1940; AUJ, DC5 100. List Jurka Banachiewicza, bratanka Tadeusza, 27 paŸdziernika 1934; AUJ, DC5 101. Odpis pisma z Ministerstwa Oœwiaty RP - zgoda na pracê na Akademii Górniczej, 25 kwietnia1947; AUJ, S II 619 102. Pismo T. Banachiewicza, 5 marca 1948; AUJ, S II 619 5. Varia

103. Popiersie Tadeusza Banachiewicza; MUJ, 6081, 870/III 104. Klepsydra Zofii Banachiewicz, matki Tadeusza; AUJ, DC 1 105. Poœwiadczenie odbycia studiów w Getyndze, 1906; AUJ, DC 1 106. Kopia œwiadectwa zdania egzaminów na stopieñ magistra w Uniwersytecie Moskiewskim w 1909 i 1910; AUJ, DC 1

38 107. Kopia dyplomu z Uniwersytetu w Jurijewie przyznania tytu³u magistra astronomii na podstawie przedstawionej pracy "O równaniu Gaussa", 21 paŸdziernika 1917; AUJ, DC1 108. Odrêcznie pisany ¿yciorys z 1920; AUJ, S II 619 109. Piecz¹tka: Prof. Dr. T. Banachiewicz, Kopernika 27, Kraków POLSKA, wyk. St. Niemczyk, Rytownik, Kraków, Sukiennice 10; w³. pryw. 110. Ksiêga kasowa Sekcji Polskiej Ba³tyckiego Komitetu Geodezyjnego; AUJ, DC 3 111. Program VI Konferencji Ba³tyckiego Komitetu Geodezyjnego w Warszawie 14 -18 czerwcaI 1932; AUJ, DC 3 112. Odezwa do Spo³eczeñstwa Pierwszego Zjazdu Astronomów Polskich, Toruñ, 19 lutego 1923; AUJ, DC 4 113. Ksi¹¿eczka Oszczêdnoœciowa PKO wystawiona na Narodowy Instytut Astronomiczny Im. Kopernika, 17 paŸdziernika 1938; AUJ, DC 4 114. Piecz¹tka: Narodowy Instytut Astronomiczny Im. M. Kopernika Kraków, wyk. St. Niemczyk, Rytownik, Kraków, Sukiennice 10; w³. pryw. 115. Piecz¹tka: Narodowy Instytut Astronomiczny, Prezes Komitetu; w³. pryw. 116. Dyplom Komandorii II klasy Orderu "Bia³ej Ró¿y" finlandzkiej, 1926; w³. pryw. 117. Order "Bia³ej Ró¿y"; w³. pryw. 118. Wycinek z czasopisma "Ilustracja Poznañska": Wyprawa astronomów polskich w Laponji, 6 sierpnia 1927; w³. pryw. 119. Wycinek z amerykañskiej gazety "The evening bulletin," 24 sierpnia 1932; AUJ, DC3 120. Akt œlubu Laury i Tadeusza Banachiewiczów z koœcio³a œw. Miko³aja, Kraków, 17 marca, 1931; AUJ, DC1 121. Dyplom doktoratu honoris causa Uniwersytetu Poznañskiego, 6 czerwca 1938; AUJ, DC1 122. Bileciki z automatycznych wag osobowych, na których znajduj¹ siê pomiary wagi T. Banachiewicza; w³. pryw. 123. Odpis dyplomu nadania srebrnego medalu za d³ugoletni¹ s³u¿bê w Uniwersytecie Jagielloñskim, 11 listopada 1938; AUJ, S II 619 124. Dyplom nadania br¹zowego medalu za d³ugoletni¹ s³u¿bê w Uniwersytecie Jagielloñskim, 10 maja 1938; AUJ, S II 619 125. Medal Polonia Restituta nadany T. Banachiewiczowi; w³. pryw. 126. Dyplom doktoratu honoris causa. Uniwersytetu Warszawskiego, 1929; w³. pryw. 127. Dowód to¿samoœci z okresu okupacji - Ausweis Nr. 52355 wystawiony 31 marca 1943; AUJ,DC1 128. Legitymacja ze zdjêciem wystawiona 20 III 1940; AUJ, DC1 129. Monatskarte - karta miesiêczna tramwajowa z 1945; AUJ, DC1 130. Karta kontrolna dla listowego obrotu zagranicznego wystawiona w lutym 1942; AUJ, DC1 131. Karta pracy z grudnia 1942; AUJ, DC1 132. Karta ¿ywnoœciowa wystawiona na nazwisko Laura Banachiewicz z listopada 1943; AUJ, DC1 133. Banknoty przedwojenne z 1932 nale¿¹ce do T. Banachiewicza; w³. pryw. 134. Doktorat h.c. Uniwersytetu w Sofii z dnia 25 II 1948; w³. pryw. 135. Legitymacja tymczasowa UJ T. Banachiewicza, 29 I 945; AUJ, Dc1 136. Wizytówka prof. T. Banachiewicza; AP 137. Legitymacja cz³onkowska Polskiego Towarzystwa Mi³oœników Astronomii, 11 V 1949; AUJ, DC1 138. ¯yczenia od pracowników OA dla prof. T. Banachiewicza, 28 paŸdziernika 1949; AUJ, DC1 139. Pismo do Ministerstwa Oœwiaty dotycz¹ce pozostawienia T. Banachiewicza na stanowisku profesora zwyczajnego mimo przekroczenia granicy wieku, 11 czerwca 1949; AUJ, S II 619 140. Pismo z Oddzia³u Kadr UJ - charakterystyka T. Banachiewicza, opatrzona klauzul¹ POUFNE, 30 marca 1951; AUJ, S II 619 141. Zaœwiadczenie uzyskania stopnia doktora nauk matematycznych, 22 grudnia 1953; AUJ S II 619 142. Legitymacja Nr 195817 - odznaczenie Orderem "Sztandar pracy" I kl., 4 lutego 1954; w³. pryw. 143. Order "Sztandar pracy" I kl.; w³. pryw. 144. Tablice logarytmiczne nale¿¹ce do Tadeusza Banachiewicza; MUJ, 4363, 363/V 145. Mapa Ksiê¿yca wydana przez NASA - Lunar Chart (LPC-1); JM 146. Biurko u¿ywane przez Tadeusza Banachiewicza; OAUJ 147. Arytmometr “Triumphator”; OAUJ 148. Walizka nale¿¹ca do Tadeusza Banachiewicza; AP

6. Instrumenty naukowe / Scientific instruments

149. Teleskop refrakcyjny, szukacz komet, autor Utzschneider i Frauenhofer, 1834, Niemcy - Monachium; MUJ, 16652, 1948/V 150. Chronokinematograf, lata 20., Zak³ad Aparatów Naukowych NIA; MUJ, 17272, 2278/V 151. Zegar astronomiczny pod³ogowy, F. Joseph Vorauer, ok.1865 Austria-Wiedeñ; MUJ,17270,2276/V 152. Deklinometr magnetyczny Schnaidera, koniec XIX w., Austria - Wiedeñ; MUJ, 16654, 1950/V