Namakalin Christ

THOMAS A KEMPIS.

NAMAKALIN CHRIST

^British J^olontint ^shuths r Printed at the Melanesian Mission Press, Guadalcanal-. 1929.

NAMAKALIN CHRIST.

Mux

JtAGA I XOL AXAX . Cn i: 1ST

a Melaxesia,

Kaka sage muxka Ketatasiu

ALO

boLoWJA TETE PasO LAI.

Namakalin CHRIST

THOMAS a KEMPIS me rave - - alo tau 1441.

0 manie/i'U o Tiaverave iloke me pirin vela o tanun tar ape we I ala a a Namakaliu Jesus, nau me i/e ilo si a rave leas ilo vavae ta Mota, si a pirin mulan ikamiu nia wun.

* J- M. S.

Siota, LENT. 1928.

British jBukuuun -3lslaubs : Printed at the Melanesian Mission Press, Guadalcanal’. 1929.

THOMAS HAEMMERLEIN me wota alo tau 1380 a Kempen, o vanua ta Holland, wa o manigiu ilonc me logia vagae was Thomas ta Kempen, si alo vavae talo we tuai wa, Thomas a Kempis. Tamana tana ravevena wa iragai nol talo imana me tataga tinegaro nalman Christ ; i tasina, John, o moemera, me van si a school amaira Retatasiu talo Togara Tuwale (The Brothers of Common Life), o vavtig tanun we toga tuwale magesera, si a sike ape we gagapalag mun God wa si a vatvafcogo o natmera win tataga nalman Jesus. Alo tau 1393 i Thomas me van aia mulan, wa alo ni me school paso, ni me nom mot si ni pul mona amaira Retatasiu win, wa me van ilo masaoi neira me toga magesera aia, natauwen S. Agnes nane, wa alo tau 1414 me tanovia mun Priest amaira. Alo non o togara amaira Retatasiu ni me sike tinegaro ran o Imc taniniga, wa tarna alo tau 1441 ni me rave non o nonomia win apena alo Book iloke. Alo tau 1471 ni me mate, natauna sanavul laveavat o numei tuwale veta.

(1)

O Book o Moai.

0 YAVAR-VATANAY NJN, 7'Z? PIRTR APR TOGARA TATA) YVI.

TAVALIU I. A ^Pp v‘e Gt1a Marcnuu Hoke. 1. “ Tsei qe tataga Inau, ni gate van alo silsiliga.” Hoke zzazz o vavae nanion Christ, wa Ni we vatanau inina nia, inina te tataga tarnavea. namaknlina wa Non o togara (si nina qe maws o tur Lolomaran), wa si Ni lav lue nina nan val niatev loloqozz. 0 manigiu iloke, narnonina ran si a la o tinegaro vagae apo we nonom rorozzo ape togara namon Jesus Christ. 2. 0 Liz/.e-vatogo narnon Christ we wia sal nan o liz/.e-vatogo nol namora tanun z/azz we rozzo ; wa si ta narnatevun Christ amensei, i gene ilone te ilo suar aia o tnr an tuna tape vui. Panava, vagaqoqo o tanun zzazz we rozzotag val qozz wnn o Lea we Wia, wa gate qalo ilo nalolora, o manigiu o Vui non Christ tagtagai amaira. Nazz si isei we maros ran wo ilo vaglala mantag ape vavae zzazz naraon Christ, namona sin la o tinegaro si a ora goro non o togara sin tama o togara namon Christ. a 2 Namakalix Christ. 3. Te pirin gasavai iniko, si ko te kakakae lai vag o menaro ape Trinity wun ; si ta tagai o nompepewu alololoma, we tamaike ko we an u mag i Trinity ? 0 vavae ??a?/> we menaro gate varo?/o, gate ge taniniga. o tanun ; panava o togara we matartoga we ge ineia si ni meratape mun God. Nan we maros we rowotag o tnr Nomleas sal nan we gilala lai ape we gaganag ape nomleas si we tamavea. Si ko qe gilala matapulea o Kaverave we Rono nol, wa o vavae nol namora menaro, te pirin gasavai iniko Ilia, si ko qe tete tape God, wa we toga asau nan Non o sogov ? Val gene nun we sagesaru ran, panava iloke vires te qale toga ti, o Tapeva mun God wa o Laplapasag munia magasena. Iloke o fur moe-menaro, si a nom vasigtag o marama iloke wa si a sir sala. ape Marana tavunana.

4- O gene sagesaru gap was, si a tataga ape savasava //ft// te pea, si te matmatueg avnnara. () gene sagesaru gap was, si a sikesike ape tano-liwoa //a??., si ape tanun //a//, te nom mava inina. O gene sagesaru gap was, si a tataga o toroniva imn talo visogoi, wa te mawraawui ape gene nun te veveg rarakut inina nia anaisa. 0 gene sagesarn gap was, si a maros o esuva we maul, wa te nom mataketake o wgara we ro?io. 0 gene sagesaru gap was, te nonom vires ape togara nake iloke, pa tete ilo vaglala ape gene v&n te wesu ma. 0 gene sagesaru gap was, si a tape sal o gene ??a?/ te pea gaplot, wa tete togtogoa ilo masaoi o qaraqara te galava we togar aia. 5. Tur nomkel vagaqoqo o vavae tenegag iloke wa, “0 matai gate toqo mun o gene m\n ni we mat-matarag, wa o qoroi gate uravag o gene ii&n ni we ronotag.” Tur la o tinegaro si a lareag nan nalolomiu o tapeva ape gene nnn te ilo lai, wa tur vusiag kel ape gene nun tete ilo lai. 0 Book o .Moat. • 3 Ape irnsei qe tataga o toroniva nan talo visogoi we ge pnlna nalolora kel, wa tete ilo snar lai o Sogov won God.

TAVALIU II. Ape we c/g noinpepewv ltel inina. 1. Val matev tanun we maros o gilaglala, panava o gilaglala we pirin gasavai si ta tagai mu law o line momogo God ? Tete ava lai, i mawmawuitag we toga snr siwo wa we mo mogo God, we wia nan i menaro we sotal kelua, wa, alo ni we sikesike ape gene n&n alo tnka, gate ora goro non o togara kel. Isei we gilala mantag namatevnna kel, we qeteg nompepewu wa we nom vasigtag kelua, wa gate maros si o tanun nan a log wia ineia. Si nau. qe gilala lai valval gene nan alo marama, panava o Tapeva tagai amenau, te pirin gasavai inau nia alo Nagon God ? Ape Ni te veveg inau tataga nok o gagapalag nan.

•2 Ka gevtag o toroniva ape we menaro sal, ape iake o matikotiko wa o meregaleva nan we qoqo. Ka menaro we maros ran si o tanuti nan a nonom ape lieira tama. si neira we lolomaran aneane, wa si a loglogira was ra Vatvatogo. Panava o gene nan we qoqo apena, o gilaglala apena gate pirin/ ilo o atai. 0 tur qure ineia we sikesike vagvagaute ape gene nun we sea nan o sava tea we pirin ape non o vaesnva. 0 vavae nan we qoqo gate ge toqo o atai ; panava o togara we wia we ge mulemnle o loloi, wa o toqai we m afar toga wo ge isei ni sov naapenft alo nagon God.

Tama ko we menaro sal, tama ko we gilala sal, tamaine gina te veveg sal iniko, si nom o togara tete wia sal apena. 0 manigiu done, nipea sotal kelnko ape sava gilaglala tea ta amaiko, ape nom o lolomaran me sogov raka sage ti muniko, te ge iniko we nompepewu sal, wa we gogogolo sal, 4 Nama kalis Christ. Si ko qe 110110m was ko we gilala. ape gene nan we qoqo, ka ilo vaglala mulan ape gene zzazz we qoqo qale toga ko gate gilala ilo tea apena. Nipea tira lne alo nagora sul tama isei we menaro, panava ka vava vagae wa, “ In an o qure gese.” Ape sa ko we sotal keluko nan rasei we sea, ape o tanun nan we qoqo ti we menaro sal wa we lolomaran sal ape Raverave ?za?/ we Rono ? Si ko qe maros o tur menaro wa o tur lolomaran, ka sike vagae si a toga pata nan o sul /?a??, wa si n'eira a nonom mataketake gese apeniko. 4. 0 moe lolomaran, wa ilone te pirin raka sage inina, was o tur gilaglala wa o tur nom sikesike ape nina kel. Iloke mula?/ o tur lolomaran, si a nom mataketake ape nina kel wa si a nom mava wa a ge ronoga irasei we sea. Si ko te ilo isei we masu ilo ganganor we lava, si we gagagapalag o sava tea we tatas sal, nipea we sotal kelnko nia, ape ko gate gilala apeniko kel te toga taniniga lai o qo/z, nivisa ti. Nina nol we mageregere, pa we wia si ko te nonom apeniko kel si gate isei we mageregere sal naniko.

TAVALIU III. Ape Line Nnn, 1. Turwia, gai, o tanun ilone o Nun we vatanaua, gate mun o vavae nan wa o letters zzazz. te sagesaru, panava mun o nonomie- nun we tur. Naniatevunina wa nonina o nonomia nan. we galegale vagaqoqo inina, wa we mana ape we ilo suar o gene o tapai vires. We pirin gasavai si a varsike wa a varkesa aneane ape gene nan we vagis me map pata ti nan nina ? Ape tete veveg qalo inina alo Qon Veveg ilone, o manigin nina gate gilala apena. 0 tur line qaqae iloke si a gevtag o moe gene zzazz, we pirizz ran inina nia, wa si a nononom sal ape gene nan we vagis wa o vivtig alolora, Namataliina apena, pa nina gate iloilo, 0 Book o Moai. o 2. 0 sava, gai, munina, o 'vavae n&u we tole namora menaro ? 1 gene ilone, i Vavae te Galava we vavava mania, ni gate maros niulan o vavae wa o nonomia nan we tar. Nan i Vavae tuwale ilone, val gene iim we rowolue, val gene nan we vavava i Tnwale ilone ; Ineia i Qetegiu we vavava mulan muniua. Itagai tea isei, asau nan i Vavae ilone, we gilala mantag si we veveg taniniga lai. I gene ilone, val gene n&n we tuwale apena mnnia, we map siwo val gene nan ape tuwale vires, we sagarag val gene nan tama tnwale vires, ni te sov naatana nia, wa te toga tamata nia amen God. E, God ! Iniko o Nun, Ka nit tuwale inan amaiko alo tapeva tete paso lai ! Naatak we nala ape we vasvasogo wa we ronronotag o gene nan. we qoqo. Amaiko gese we toga val sava tea inan we j maros mnn pulak si we tor on apena. Ra vatvatogo nol a gevtag nor o toretore, val gene tin ni toga rorono alo Nagoma ; Ka vava magesema, Iniko ninn nau.

3. Tama isei o tanttu we toga tuwale wora amaia kel, wa lialo- Jona we sike ape gene tuwale wora gese, tamaine gina ni we gilala matapuna lai o gene nan we qoqo nan wa we mava nan, o mauigiu ni we taur mona o marmararan pe lolomaran tavunana ma. 0 atai we matartoga, we taniniga, wa we tira maremare, gate leralera lai ; uwe, si ta gagagapalag ape gene nan we tar, o mauigin ni we gagapalag vires ape ge ronoga God, wa we toga rorono, toga tamata alololona kel, wa gate sike ilo ape ineia kel alo non o gagapalag tea. 0 sava we tira goroko wa we anumagiko raka sage nan o < toroniva nan talo loloma kel, gate mate tiqa ? O matai tanun wa i gene we taniniga we nonom rorono amoa alo toqana kel ape gene nan ni te gagapalag alo maea anaisa. Non o nonomia nan gate rave ineia tataga o marosiva //an talo mala toroniva nan, panava ni we ora goro neira tataga o line vatanau tape lolomaran we taniniga. 6 Namakalin Christ. Isei we vagvagalo sal nan i gene we la o tinegaro sin lalakete nan ineia kel ? Namonina si a sike ape ike vagae, si a lalakete nan inina kel, wa si val cjo/t nina a rnaremare sal, wa a van taso nan alo matesale-taniniga. 4. Me lor tnwale, alo val inatai gene tape togara iake, o takele. mala gene ti; wa gate amenina o lolomaran ti, panava o takele loloqoM qale toga mula/t. 0 nompepewn wra o lolomaran apeniko kel, iloke o matesala we ni?ia amen God, rakasage nan o sikesike ape menmenaro we vagis. Panava, nipea nom vasigtag o menaro ; wa nipea jmstup o gilaglala ape sava tea. Iloke nol we wia, wa God we vatanau inina nia, panava o toqai we matartoga wa o togara we taniniga we wia sal vagae. Panava, o manigiu o tanun h&h we qoqo we sike o menaro Bal nan o togara we taniniga ; o manigiu ilone we galegale vagaqoqo ineira, wa ineira we taur o rusarusag tagai ran si manmantagai gap ape nor o mawmawui nol.

5. Eke ! sa si o tanitn nan te la o tinegaro ape we gil reag o ganganor wa ape riv o taniniga, tama neira we la ape sikesike 0 gilaglala ! Si ta tamaine o gene nan we tatas o tapai nan, o gene nan we ge tutuag o tapai nan, wa o togara alo imara rono nan te wia nan ilokenake. We nun, alo Qon Veveg, tete varvarus inina ape raverave nan nina me vasogo ti, panava ape gene na.it, nina me gagapalag ti. Gate si nina me toretore mantag si tagai, panava si nina me toga taniniga si tagai. Gaganag lue, gai, munau, avea ilokenake ra Vatvatogo nan tara Gagapalag ?/,a?z, ko me gilala mantag ti ineira, alo ineira qale esuesu, qale vatvatanau o sul ? Ilokenake irasei we sea we pute alo nor o tano-pute na/z, wa gate nononi ilo wun ape neira. Alo iueira qale esu me nom mava ineira, pa ilokenake isei gate ronotag nasasara. 0 Book o Moai, 6. Eke, gai ! pa o ronoga talo marama iloke we sagesaru gaplot ran. Sa si nor o togara me sar ape nor o lolomaran ! si ta tamaine, nor o tinegaro pe giiaglala me p.irin ranura. 0 tanun pnlvisa, gai, we pea o manigiu nor o gilaglala we ae, ape neira gate nonom ape we laplapasag mun God. Wa o manigiu neira me iloraka o tano-liwoa raka sage nan o togara nompepewu, nor o nonomia naw me wawae. Ineia i tur gene we liwoa, ineia nane we liwoa vag o Tapeva. Ineia i tur gene we liwoa, ineia nane we manmantagai munia kel, wa gate nonom sal ape sava tano-liwoa tea. Ineia i tur gene we lolomaran, ineia nane we nonom ape gene ?iau talo marama iloke tama o masoko, si ni te lav lai i Christ. Ineia i tur gene we menaro, ineia nane we gagapalag o maros non God wa we gevtag non o marosiva liol.

TAVAL1U IV. Ape Lolomaran Wa o Nononi-taiwmaie ape nonina o • Gagapalag, 1. Gate wia si nina a ti/zqoro ape val vavae wa val lionomia, panava te sike matanur, sike nuruur ape gene ?ia?/, tataga o ’ maros non God. E ! magarosa inina ; namatevunina we mageregere wa vagaqoqo inina -we maros ran we nomtup o tatas apensei we sal nan o wia. lragai nane ra tur tauun, ineira qa gate uomtup valval roroi neira we ro/totag nausei nausei, ape neira we gilala si o matev tanun we mageregere we kata ape tatas, we ava vagaqoqo alo vavae /ta/o •s 2. • • Iloke o tur lolomaran, was nipea gagapalag solsol tea, wa nipea kata sal ape nonl o nonomia uau. Wa nipea lav vasgot valval roroi, wa nipea gaganag lue gaplot munsei we sea o sava tea ko me ro/totag, si we nomtup wuu, 8 Namakalin Christ. Varvaras i gene we matanur wa we lolomaran, wa sike vagae o line vatvatanau amensei we wia naniko, wa nipea tataga nom o nonomia nan-. 0 togara we taniniga we ge lolomaran o tanun mun. God, wa we ge si ni te lolomaran ape gene n&n we qoqo. Tama o tanun we nompepewu kelua wa we toga sur siwo mun God, tamaine gina ni te matanur alo non o gagapalag, wa te qaraqara vag o tamata wa o lolo-tapeto.

TAVALIU V. Ape ive Vasogo o Haverave ice Hono, 1. Ka sike o Nun wa nipea o lineul alo Raverave win, we Rono. Ka vasogo val takele Raverave we Rono mun o matevui we tama namatevun i gene me rave ti. Nina te sike alo Raverave nwi> o piriniva talo vui raka sage nan o menaro pe toretore. Nina te vasogo o raverave n&n tape gene nan we rono, gate tape gene n&n we vagis gese. Nipea nonom apen i Raverave, si ni we menaro aneane si tagai, pa ka vasvasogo o manigiu vires ko we tape o tnr Nun. Nipea varvarus wa, Isei si isei me vava tamaike ? panava, 0 sava ni me vava ?

0 tanun nan we sagesaru, panava o Nun namon i Lord we toga galava. God we vava munina alo masaoi we seasea nan, wa gate ilo o nago tanun. Vagaqoqo namatevunina we ge tutuag inina alo inina we vasogo o Raverave nan- we Rono, ape nina we maros we nonom wa we sikesike ape gene ?^an ilone we wia muniua si nina a mapvitag nan nalolonina. Si ko qe maros o piriniva tape Raverave nan we Rono, ka vasogo vag o nompepewu, o lolo-matartoga wa o tinegaro, wa nipea mun o maros si rasei we sea te logiko i lolomaran. Sike vagaqoqo, wa ronotag, o vavae nwi namora tanun ?tan we wia, nipea nom vasigtag o Vavae Tenegag namora Tamara- gai, ape gate rave siwo gap, wa o manigiu tagai apeua. 0 Book o Moai. 9

TAVALIU VI. Aye Toronto a nan. 1. Si isei qe toron sal ape sava tea, gaplot nalolona we matikotiko ran. I gene we sotal kelua wa i mansom tete toga tamata lai. Ra masara tara lolo-pepewu we toga tuwale vag o tur tamata. Si isei gate ge mate tiqa non o toroniva nan, we meregale gaplotua, wa we lalakete nania mun o gene nan we manmantagai wa we mataketake. I lolo-mageregere wa i gene qale kata ape visogoi wa o gene u&n talo marama iloke, we gona ran munia si ni irvitag qet o toroniva n&n ta iake. 0 manigiu ilone, .si ni we sike si a irvitag o gene nan ilone, vagaqoqo ni we ronovivtig apena, wa we lologagara gaplot alo isei qe tira goro non o marosiva. 2. Wa si ni qe tataga non o maros, gaplot o lolowono we gege ineia, o manigiu ni me ukeg kelua mun o gene n&n gate pirm ilo ape tamata ni me sike ti apena. Tamaine, we ilo suar lai o tur lolo-tamata mun o ora goro toroniva nan, gate mun o tataga apena. 0 tamata tagai alo lolon i gene talo visogoi, wa isei qe kata ape gene nan tavarea ; panava i gene talo vui, we lolofcitin vires, ni we ilo suar lai.

TAVALIU VII. Ape we Gevtag o Noin-nerei nan te Sagesaru wa o Sotaliva. 1. I genu itagai, ineia we lnabueg avunara tanun nan, si avune gene tin tea. Nipea we apemaragai ape we laplapasag muu rasei we sea mun o tapeva sur i Jesus Christ, si alo qe nom mataketake iniko alo marama iloke. 10 Na'makalin Christ, Nipea we matueg avunama kel, nava avunan God magesena. Ka gagapalag tama we lai muniko, wa God te piri/t 110m o marosiva we wia. Nipea matueg avune nom o gilaglala, si avune menaro nora tanun nan, pa raka sage ka matueg avune Sogov non God, ape Ni we pirin ra nompepewu, wa we la sur rasei we sov avunara kel. 2. • Nipea sotal keluko ape pulama te qoqoqo wun, si ape ra sogoma we liwoa wun ; panava o manigiu God we sogov ma val gene nan, wa raka sage o manigiu Ni we maros ran we la at Ineia kel muniko. Nipea sotal keluko o manigiu naturiama we maremare wun, si natarapema we lulum wun ; ape o gopae mantagai gap we ear ape we ge tagea qet. Nipea sotal keluko o manigiu ko we menaro si we lolomaran wun, nan ko wa ronotag o lologagara non God apena, ape Ni we ukeg muniko o sava tea te wia amaiko.

3. Nipea lionom ilo si ko we wia sal isei we sea, nan wa lai wun, si alo Nagon God, Ineia nane we gilala o nonomie-tanun nan, iniko te tatas wun nan neira nol. Nipea sotal keluko si ko me gagapalag man tag tea, ape o line-veveg non God we sea nan o li/te veveg nora tanun nan, wa vagaqoqo Ni we nustup o gene nan neira we maros. Si ta sava tea we wia. amaiko, ka nonom vagae si we qoqo sal amairasei we sea, tamaine gina o nompepewu te toga nev alo loloma. Tete vivtig ilo iniko si ko qe toga sur siwo alala^e tanun nol, pa te vivtig aneane ko, si ko qe maros we liwoa goro isei tuwale. Ra nompepewu we toga tamata vagae vag o qaraqara, panava alo lolorasei qe sotal kelura, o matawolowolo wa o lologagara gap. 0 Book o Moai. 11

TAVALIU VIII. Nipea Pulpiit. sal aviensei. ]. Nipea natoqama we tawala goro valvalsei, panava ka sikesike ape nom o nonomia n&n amaira lolomaran tarasei we momogo God. Nipea kakakae vagaqoqo sal amaira lumagav gap, si amaira lawn ?zau. Nipea vava malumlum gese mun ra meresom ; nipea we maros we toga vagae amaira liwoa vires. Ka pulpul amaira nompepewu. wa ra sur si wo, amaira tani niga we momogo God, wa ka varvavava amaira ape gene n&n te pirin naatama nia. Nipea pulpul ilo amaira retavine nan, panava ka nom mava ra retavine nan we wia alo i Lord. , Ka maros ran we pulpul amen God gegese wa amaira Angel nwi anaua, wa ka irvitag o pulpul sal amaira tanun n&n. 2. Namonina si a tape valvalsei ; pa gate wia si a oraora gap amaira. Vagaqoqo, o tanun sul we kakakae apensei si namatevuna we wia aneane ; inina, wun, gate gilala tiqa ineia, panava si nina te sagaragia, nina tete tape lai ineia. Vagaqoqo, nina we nonom si o tanun we maros we pulpul amenina; panava o tur nun was ni gate maros namatevunnia, alo ni me ilo vaglala veta was we savai.

TAVALIU IX. • Ape Tocjara Sur Siwo. 1. We wia sal si a toga alalane lea nan, sur si wo munsei we liwoa goro nina, wa si tete lai munina a tataga nonina o maros gap. We wia sal munsei si ni ronotag nan si ni vatran. 12 Nam a kalix Christ. 0 tuaniu we toga sur siwo o manigiu tete lai muneira si a toga sea, gate o manigiu o tapeva. Iragai n&n iloke we mero, we leleasag, we wutoto gaplot. Isei tete toga wasawasa lai si ni ta tete toga sur siwo mun o lolomasekeseke wa o tinegaro ape tapeva mun God. Ka van avea avea tama ko we maros, ko tete ilo suar lai o mapsag, panava alo togara sur siwo vag o nompepewu alala^e panensei we liwoa goroko. 0 nonomia gap wa o mule kelkel gap, me meregale veta o tanun tar.

2. We nun ran, valsei we gagapalag vag o lolomasekeseke o gene n&n we sar ape non o marosiva ; wa we maros ran we pulpul amairasei we nom saratuwale amaia. Panava si God ta amenina, namonina, alo tuan masaoi, si a gevtag nonina o nonomia ?zan o manigiu o pultuwale alo tapeva. Isei we lolomaran ran, si ni te gilala qet lai o gene nol iloke ? 0 manigiu iloke, nipea we matmatueg sal ape nom o nonomia c nan, pa ka ronotag masekeseke o nonomia ?ian namorasei we sea. Si nom o nonomia we wia wun, pa ko we gevtagia na manig God, wa we tataga o nonomia nan namorasei we sea apena, te wia nan m'uniko. 3. Nau me ronotag vagaqoqo si we wia sal si a ronotag wa si a tinti/iqoro nan si a vatvatanau. We lai wun, si nom o nonomia we wia nan ; panava si ko qe siriga, wa tete mawui goro isei we sea si ta manigiu tea apena, iloke *o vaglala ape sotaliva wa o matev was vat qale toga ti alo loloma.

’ TAVALIU X. Nipea nom o Vavae nun to qoqoqch 1. Tama te lai muniko, ka gevtag o varkesa nwn talo marama j ape o varkesa min tape gene nan talo marama, si ta sike apena mun o nonomia we taniniga gese wun, we ge tutuag aueane isei. 0 Book o Moat. 13 Ape vagaqoqo we ge pulua nia nalolonina, wa mnn o nonom sal ape gene n&n we sagesaru mulan. Vagaqoqo, alo nan me vava lue veta, nan me maros ran si nan me toga rorouo, wa si na me toga magesek. Ape sa nina we maros vagaqoqo tamaine si a vavava wa si a kakakae amensei, ape, vagaqoqo, alo me ge tamaine, nina gate toga rorono kel panava mun o lolowono wa o nomleas ? 0 manigiu apena nina we maros aneane a varkakakae was, ape nina we nonom si a var pulpnl nia, wa a gaganag lue o gene ?ian wa o nonomia n&n we qoqo we mavat nalolonina. Wa nina we maros aneane we nononom wa we kakakae ape gene n&n ilone nina we maros si we toron apena, wa o gene ??an ilone we gege wa we anumag inina.

2. Panava, magarosa inina, vagaqoqo inina we kakakae ae, gate ilo suar ilo o piriniva nia, ape o pulpul avarea iloke we ge tagea * vagaqoqo nan nina o tur tamata tavunana alo lolonina. 0 manigiu ilone, namonina si a matag goro wa si a tataro nan nonina o togara wa wawae. Si ta lai wa ta wia muniko si a vavava, ka vavava ape gene nan te varpiri?i vires. 0 matevui we tatas wa o titatala ape gene na?/ we wia mun nina kel, we pirin aneane o kakakae gap. Panava o var vavava ape gene nan we ro?/o, wa talo vui, we varagai ran o atai, wa raka sage alo irasei we nom saratuwale apena we vug tuwale alo i Lord.

TAVAL1U XI. Ape we sike o Tamata wa ire maros ran we poapoa taso (tlu Vui.

Nina te ilo suar lai o tur Tamata si nina ta tete nonom sal ape vavae nan wa ape gagapalag” na?i namorasei we sea; o gene nane gate tira ran munina. Isei te toga maul alo Tamata gasavai, si ni we van togtogoa ape gene na?? namorasei we sea, wa we sike o gagapalag na?? 14 Namakalin Ctipist, we sea, wa ni gate nonom ilo ape gene nun we tira ape neia kel, si we nonom manmantagai vires ape.na ? Tur wia irasei we nonom ape gene tuwale wora, ape neira te qaraqara vag o tamata we poa.

2, Ape sa o tuarasei amaira Ro??o n&n me taniniga sal tamaine, wa we nom suar lai tamaine ape gene ??a?? non God ? 0 manigiu neira me la o tur tinegaro si a ge tagea nan neira o toroniva n&n talo marama,; wa o manigiu ilone, mun nalolora nol, neira me katakata maremare apen God, wa me toga asau nan o marama mun o gagapalag we ro??,o. Nina we tataga sal nonina o toroniva nan, we nonom sal ape gene nan we sagesaru. Vagavisa, gai, nina we lalakete ran nan o ganganor tuwale gese ? Nina gate lolotitin ran ape we poapoa alo taniniga val val qo??,, wa o manigiu ilone nina qale toga maraarir si sawtutun gap alo gene nan we rono. 3. Si o matev tanun ta mate qet alo lolonina, wa gate gonatag alo toqanina ti ; nina te ro??otag lai o gene nan we rono, wa te nonom lai ape gene na?i ta Vunana. 0 moe gene wa o tur gene we tira goro nina nia was nina gate sal mot tiqa nonina o toroniva na?/, wa o marosiva ganganor nan, wa nina gate sike si a van pata alo matesale taniniga ilone, ra Rono n&n me vanvan alolona amoa ; wa alo sava mateawota ti we mantagai we qalo inina, nalolonina we wono gaplot apena, wa nina we vusiag kel mun o tanun n&n si neira a ge masur kel inina. 4. Si nina qe ge ilo, tama rasei we vavaka, si a tira maremare alo vagalo, tete ava lai pa nina te ronotag o Sogov non God tavunana sin pirin inina. Ape i Gene ilone we la muilina o masaoi pe vagalo, si nina a lailai, Ineia nane we taurmate vagae sin piri?i rasei nol we vagalo maremare wa we matueg avnne Non o Sogov. Si nina qe nonom ape nonina o togara alo Loglue was, si a 0 Book o Moat, ‘ 15 plrin ape Line Tataro ??aw gegese ; gaplot nonina o lolo-taniniga te pea. N’amonina ran si a map o parapara ape tnr garin, wa paso nan, me lav lue nina nan o toroniva //a??, naatanina a toga tamata lai.

5. Si val tan nina te tara savrag qet o ganganor tuwale gese, gaplot nina te tnr gene we taniuiga ran. Panava ilokenake, vagaqoqo inina we ilo vaglala si gate tamaine ; panava si namatevunina me wia sal wa me matartoga sal alo qetegiu, nan ilokenake a tagir, o tan ??an we qoqo me paso veta. N’amonina si nonina o tinegaro wa o piriniva a poapoa valval qow ; panava ilokenake nina we nonom was o gene te mamakei apena, si o takelei gese tape nonina o tinegaro ta amoa qale toga ti. Si nina ta mano ora goro namatevunina alo qetegiu, paso nan nina te gagapalag lai a tagii1 man o qaraqara wa o masekeseke. 6. We gona ran si a gevtag o linai na?z nina me tataga maul apena ; panava we gona sal si a leasag goro nonina o marosiva n&n. Panava si ko qe tete lalakete goro o gene ua?/> we mantagai wa we mataketake, ko te lalakete gasavai goro o gene ?zan we mava nan ? Leasag goro nom o marosiva n&n alo qetegiu, wa gevtag val linai we tatas, nan wa mantagai ti, mantagai ti, neira te tursalemoa iniko ilo gene n&n we gona ran. Eke ! si ko me nonom gese ape o tamata we poa tamavea muniko kel, wa o qaraqara we poa tamavea munrasei we sea, ko te taur lai mun o togara we taniniga ; nau we nonom mok, si ko te ilogoro sal nan amoa nom o muleva talo Vui. 16 Namakalin Christ.

TAVALIU XII. Ape Mateawota nan ire pirin tamavea. 1. We wia, alo tuan masaoi, si o mateawota wan te qalo inina, wa o tuan gene wan te anumag inina ; ape vagaqoqo mun iloke o tanun nan we nonom raka sage ape atara kel, wa we ilo vag lala si neira we toga tawu gegese iake, wa si gate wia si neira a matueg ilo avnne sava tea talo marama iloke. We wia, alo tuan masaoi, si o tanun nan a leasag inina, wa si a nom tatas si a nom mataketake ape nina ; wa iloke mulaw, alo nina me raaros gese we gagapalag o gene ?za?z we wia. 0 gene nan iloke we pirin inina si a toga nompepewu nan, wa nan nina wa sov ape nina kel ; ape alo we tamaine nina we sike raka sage mun God, si Ni gaganag we tira ape nina, alo tanun nan we veveg inina wa we nom vasigtag inina, wa gate ilo suar o sava tea we wia amenina.

' 2. Wa o manigiu ilone, we wia mun o tanun si ni vatira kelua marernare avunan God, wa paso nan m tete maros sal o piriniva nora tanun nan. Alo o matai tanun we toga mamagarosa, si we meregalea, si we anumagia mun o mala nonomia nan, alo frfasaoi ilone ni we ilo vaglala mantag nan amoa si ni we maros tamavea o piriniva non God, ape ni we gilala ilokenake si asau nan God ni tete ge lai o sava matai gagapalag tea. Wa alo masaoi ilone mulan, ni we lolowono, ni we awoawo, ni we tataro, o manigiu o rarakut me gege ineia. Alo masaoi ilone ni we ?zala ape qale esuesu, we toron ape matea te wesu munia, si ni pea, ni toga lai amen Christ. Alo masaoi ilone, ni we ilo qalo ran si isei tete ilo suar lai o tur togara we wasawasa wa we tamata alo marama iloke. 0 Book o Moat. 17

TAVALIU XIII, Ape wo tirci gnro Meregnlpra nan. 1. Ain nina qale toga alo marama iloke, nina tete toga naan lai nan o mateawota wa o meregaleva naw. Tama me rave ti alo raverave ape Job wa, “ Gate togara namora tanun nan a marama o vagvagalo vires p ” 0 manigiu ilone we tira mun valsei si ni ilo vaglala ape we meregale gasavai ineia, wa si ni mamata vag o tataro, nan i Satan wa ilo suar o masaoi ape we meregale ineia, ape Satan gate matur ilo, pa we van kel kel we sikesike ni te kur lai isei. Gate isei we wia sal si we rono sal, panava o meregaleva we qalo mu la?/. ineia, wa tete lai si nina a toga asau ran nan o meregaleva. 2. Panava vagaqoqo o meregaleva we piriw lai inina, si ta gege aneane, ta mavat aneane inina nia ; ape mun o meregaleva we ge nompepewu o tanun, we ge wenewene ineia, we vatvatanaua. Ra Rowo nol me ro/lotag o mateawota wa o meregaleva z/azz. we qoqo, wa me ilo suar o matai gene nia. Naw irasei gate tira goro lai o meregaleva ?/,azz, namatevura me ris tatas nia, wa neira me masu nia nan o Esu. Gate vavt-ig tanun we rozz.o sal, gate masaoi we pupuel sal, panava o meregaleva zzazz, wa o mateawota z/azz te niz/a aia mu la?/. 3. Tagtagai ran isei, o meregaleva tete qalo lai ineia alo ni qale toga lake siwo ; o manigiu o qetegiu apena alo lolonina veta, ape nina me wota vag o matev ganganor. Si o meregaleva tuwale si o mateawota tuwale ta itagai, o tuara te leasia, wa nina te roz/ovivtig vagae, ape nina nol me masu veta nan o taniniga. 0 tanun nan. we qoqo we ge ilo si a toa nan o meregaleva ?zaz/ ; panava we masu sal nan amoa apena. 18 Namakaltn Chbtst. Mnn o toatoa gese nina tete lalakete lai, panava mun o rrwo- malumuaga wa o nompepewu we nun nina we maremare lai nan nonina o tavalalea, 4. Si isei qe toa vires nan o meregaleva, wa gate sal reag nagarina ran, te piri/z mantagai gap ineia nia ; we nun, o meregaleva zzazz te kel ma suria gaplot nan, wa non o togara te tatas nan amoa. Mantagai ti, mantagai ti, wa mun o malumuaga wa o rono virig, mun o piriniva non God, ko te lalakete gaplot sal nan si ko qe vagvagalo wa qe matueg avunama kel. Alo we meregaleko, ka sike vagaqoqo o pirizziva namora lolo maran, wa nipea veveg solsol isei o meregaleva qe qaloa ; panava ka vava masur kelua, tama ko te maros isei te ge muniko kel. 5. 0 qetegiu tape mala meregaleva nol was o nomvaruarua wa o nomqerqeret ape God. Tama o aka, o turwose tagai apena, we taptapagole avea avea mun o rep zzazz, tamaine gina o tanun, o tinegaro tagai amaia wa we taavaava gese, we meregalea mun o gene zzazz we qoqo. 0 av we ge ilo ape talai, tamaine gina o meregaleva we ge ilo ape tanun we taniniga. Vagaqoqo nina gate gilala o sava nirfa we ge lai, panava o meregaleva we gaganag lue munina namatevunina kel. Nava namonina si a mamata, wa raka sage alo meregaleva zzazz qara qalo gap inina ; ape te lai ran munina si a lalakete nan o tavalalea alo qetegiu, alo gate ukegia tiqa si ni van pata ilo lolonina, panava we gatogoroa alo ni qale toga ape mateima, qara qeteg gap we nizznizz. 0 manigiu iloke, isei me vava wa, “ Ka un o pei apena alo qeteg gopae, nan i gismana wa tugtug ma.” Nazz alo qetegiu we qalo o nonomia gap, paso nan o nom sikesike apena, paso nan o toroniva apena, paso nan o tarasa apena, paso nan o ganganor ran. Tamaine gina, mantagai ti, mantagai ti, nonina o Tavalalea we tatas, we van pata ran, si nina qe tete tira goroa alo qetegiu. Wa tama isei qe maul ape we tira goro, tamaine ni we ma geregere ape we vagalo mona, wa o tavalalea we maremare sal goroa. 0 Book o Moaj. 19 6. 0 tuaniu we ronotag o meregaleva nan we poa alo neira we qeteg we tataga Christ, o tuaniu a tagir. 0 tuaniu ti we anuanumagira vag o meregaleva vagae, val val qonira. 0 tuaniu ti we ronotag vires o meregaleva nan we mantagai; iloke nol Ave sar ape lolomaran wa line taniniga non God, i Vareg apena. Ape Ni we veveg lai ape matevura tanun n&n wa nor o togara, wa we aseg mun val valsei tama we wia mun neira Ni me iloraka ti ineira.

0 manigiu ilone, gate wia si nina a gevtag o nomqerqeret solsol alo we meregale inina, panava raka sage ti, a tataro mun God apena, si Ni sogov ma munina o piriniva alo val togara we mamagarosa; ape we nun, tama S. Paul me vava ti, Ni te la ma, vag o meregaleva, o tano-rowolue, si nina a rono- X virig lai. 0 manigiu ilone, namonina si a la sur naatanina alala??e panen God, alo valval meregaleva wa mateawota tea, ape Ni te vaesu wa te lav raka ran ra nompepewu.

8. Mnn o meregaleva wa o mateawota nan, Ave ge ilo vaglala ape tanun nan si neira a Avia nan apena, wa nor o rusarusai ni poa sal nia, Ava nor o sogov nan a sinasina lue raka sage nia. Wa gate gene we mava si ta mamakei apena, si o tanun qale kata maremare ape gene nan we wia alo ni gate ronovivtig ilo; panava si, alo vatitne mateawota nan-, ni Ave ronomalumuaga, ni te.nom nerei lai si ni Ave poapoa vag o taniniga. 0 tuaniu Ave toga wasawasa nan o meregaleva nan Ave poa, panava alo gene nan Ave mantagai, tama Ave qalo valsei val qon, neira gate tira lai ; tamaine we ge nompepeAVU ineira, si V' neira tete matueg ilo avunara kel alo gene nan Ave mava, ape neira we tutuag tamaine ape gene n&n avo mataketake ran. 20 Namakaltx Christ.

TAVALIU XIV. Nipen Veveg Solsol. 1. Ka sagsagarag namatevuma kel, wa nipea veveg ilo ape gagapalag /?aw namorasei we sea. Si isei qe veveg i tuarasei, ni we gagapalag matila, vagaqoqo ni we ava, vagaqoqo we gan ganor ; panava si isei qe veveg kelua wa we nunug kelua, non o gagapalag we uravag nawoana. Vagaqoqo nina we veveg ape gene now. tataga nonina o nono mia gap, ape o marosiva munsei we ge pea vagaqoqo nonina o mana pe veveg taniniga. Si nina qe tape vagae Cod mun o toqai we matartoga vires, tete gege lai inina vagaqoqo, tama we ge alo nina we tataga o nonomia n&n tape visogonina. 2. Panava vagaqoqo o savatea we toga pata alo lolonina, si we qalo nina nan avarea ma, wa nina we van tataga gap. 0 .tanun nfin we qoqo we tataga gese nor o maros, panava neira gate gilala si we tamaine. We nonom si neira we toga vag o lolo-tamata, alo gene n&n we qalora tama neira we maros wa we nononom, panava si ta qalora tama neira gate maros, gaplot we gege wa we anumag aneane ineira. 0 manigiu val tanun we veveg wa we nonom seasea, we qeteg vagaqoqo o varleasag ??a?? amaira pulpulsala ?/a?? wa tagvanuara nan, wa amairasei mulan we maros we toga taniniga, we toga rono vires. We gona si a gevtag o li?/ai nan talo we tuai, wa isei gate maros we van taso nan ni we ilo lai. Si ko we matueg avune nom o menaro si nom o tinegaro raka sage nan avune mana ilone we mulevag iniko sur siwo mun Jesus Christ, si a ronotag nalinana ; te maul aneane ko gai lolomaran ; ape God we maros si nina te tur tanun anana nan, me lawalawa vag Non o Tapeva, si nina a rowolue nan o garotrot namon o inenaro namora tanun rwi. 0 Book o Moai.

TAVALIU XV. Ape Giujapaleuj nun tape Tapeva. 1. Gate lai ran muusei si ni ge o mala gagapalag tea o nianigiu o sava tea talo marama, si o manigiu o tapeva munsei o tanun; panava, si ta pirin nia isei we mamagarosa, we lai si a gevtag galtag o matai gagapalag wun, si te leas mun o. gagapalag tea we wia nan. Ape tamaine, tete vava lai si o matai gagapalag me pea, panava si me ris nia o gagapalag we wia sal. Asau nan o Tapeva o mawmawui talo marama iloke gate pirin ilo isei, panava o sava tea me gagapalag ti mun o Tapeva, si ta mantagai aneane wa mataketake aneane alo nagora tanun nan, we uravag na tur woana. Ape God we towo raka sage ape tapeva we savai isei we ga gapalag nia, nan ape gagapalag nivisa ni we ge. I gene we tape aneane, ineia nane we gagapalag aneane. 2. Si isei qe gagapalag man tag, we tama si non o gagapalag we qoqo. Isei we gagapalag mantag ? Ineia nane we gagapalag raka sage mun ra retatasiu nan munia kel. Vagaqoqo ko we nonom was, “ 0 tapeva iloke,1’ panava o toroniva talo visogoi vires, o nianigiu o tanun o tapai gese we gagapalag lai asau nan o matev tanun, o tataga non o maros kel, o nom nerei o rusarusai, wa o nonomia ape neia kel. 3. Si o tur Tapeva we nun ta amensei, i gene iloke gate sikesike ilo ape neia kel, panava ni we maros vires si, alo val gagapalag, o ronoga non God te poapoa. Milan, ni gate matawolowolo apensei, ape ni gate sike tea si a pirin kelua ; wa ni gate qaraqara ape neia kel, pa we maros raka sage si ni qaraqara alo God. NAMAKALiX Clin (ST. Ni gate 110110m si o sava tea we wia we van ma nan o tanun matapuna, pa we vet was, nan God ma; ape nan Ineia val gene zzazz we rowolue tama o pei nan o matevuravura pei, wa alo Ineia ra Rozzo nol we mapmapsag, tama alo nor o tur qara qara ran. Si ta tawene tuwale gese tape tur Tapeva amensei, ni te ilo vaglala si o gene nol talo marama we sagesaru gaplot, wa gate pirizz ilo isei.

TAVALIU XVI. Ape we r anomaul napuyarasei we sea.

1. Si ta sava tea apena isei tete wurvag lai alo lolona kel, si amensei we sea namona si ni ronomaul apeua, God gai map ris mona. Ka nonom was we wia wun tamaine si a ge ilo ape nom o J., roftomalumuaga, ape asau nan o rozzomaul tete lionom aneane lai ape nonina o gagapalag we wia zzazz. Panava, namoma. ran, alo gene zzazz tamaine we gege iniko, si a tataro mun God Ni sogov ma muniko o pirizziva si ko te rozzo tag lai o gene n&n iloke mun o lolomasekeseke. 2 Si me gol vatanau veta isei vatuwale si vagarua ape pugana, wa ni gate gevtag non o mala gagapalag, nipea varkesa amaia; pa ka mapua qet ilo Panen God, si Non o maros ni lai, wa Na- sasana ni ronoga amaira anana nol, ape Ni we gilala mantag si a ge o tatas ni ris wia nia gasavai. Ka la o tinegaro si a rozzomaul ape pugarasei we sea wa ape gene zzazz namatevura we mageregere apena, si ta sava tea; ape amaiko mulazz o pugai zzazz we qoqo, irasei we sea te rozzomaul apena mora. Si ko qe tete ge ris lai namatevuma kel sin tama ko we maros, ko we nonom tamavea si isei we sea te tama ko'we maros alo valval sava tea ? Nina we maros si valsei we sea te wia ran, panava niua tete wurvag mantag lai namatevunina kel. 0 Book o Moai. 23 3. Nina we maros o veveg we maremare te qalo irasei we sea, panava gate maros si isei te veveg ilo inina kel. Nina gate maros si irasei we sea a toga wasawasa gap, pa liina gate maros ran si isei a rot goro inina. Si ta pugai tagai tea amaira tanun nol, nina te rouomaul tamavea ape pugara tagvanuanina, namanig God ? 4. Panava ilokenake God me vareg tamaine, si a vatogo nina ape we varveverag narezienina ; ape tagtagai ran isei apena napugana tagai, si nareuena tagai; isei gate sar matapuna, isei gate tur lolomaran matapuna, namonina si a vartapetape, a varvaragai, a varpirizz,.a varvatogo, a varvatanau vires. 0 tano-mateawota nan we ge ilo vaglala mantag ape namatevunsei, ni we taniniga, we maremare tamavea. Ape tano-mateawota ztazz- gate ge mageregere isei nia, pa we gaganag lue ran ape matevuna we savai.

TAVAUU XVII. J pc ice toy a asau nan o tanun suL 1. Namoma si a sike si a visarag nom o marosiva z/,azz alo gene zzuzz. we qoqo, si ko qe maros we toga tamata, toga vag o tapeva amairasei we sea. Gate gene we mataketake si a togatoga alo vavtig namorasei we ro/io si amaira Retatasiu nan, wa si a toga pulpul tamaine, o varkesa tagai ; wa te toga nev tamaine ko gai mate. Tur wia, gai, i gene ilone me toga mantag tamaine, wa me mate vag o masekeseke tamaine. Si ko we maros we van taso at wa we poapoa alo lizze tani niga, tama we tira ran muniko, ka nonom apeniko kel tama i tawu alo vanuara tavalalea, tama o salavano ran a marama. Namoma si a rozzomalumuaga si o tanun n&n viq nonom ape niko tama si o qaqae namanig. Christ alo marama iloke, si ko we maros we togatoga alo vavtigiu tea namora rozto. 24 Namakai.in Christ.

Tete pirin si ko to sarn goroko man o siopa mm, wo wmo, si man o sava vaglala tea apena ; panava si namatevuma a ris rau, nom o toroniva nan a mate ran ; iloko vires we ge o tanuu ni rono. Si isei wo sike apo sava tea wo sea, wa gate ape God mago- sena wa ape we vaesu naatana koi, ni te ilo suar vires o lolo- Avono wa o ronovivtig. Wa isei tote toga maul vag o tamata, si ni ta tote sike si a maumantagai nan ra retatasiu noi, ni laplapasag gcgese amaira.

3. Ko rue van pata ilo Vavtigiu iloko, gate si a liwoa, panava si a laplapasag. Ka gilala, gai, was me loglog iniko apena si ko te ronovirig, te mawmawui lalaktera, gate si a toga maran wa te var kakakae. Tamaine gina, iake we gego o tanun tama o gold alo av Ave lawalawa. lake isei tete lira lai, si ni ta tete ge pepewu kelua muii nalolona nol uamanig o Tapeva non God.

TAVALIU XVI11. inakalira TainUuina we Remo. 1. Ka nononom ape niakaliu we mana ra Tamanina we Romo me map ti munina, amaira qa o tur togara we taniniga wa we rono me si//asi//,a lire ; wa ko te ilo vaglala si ilokenake nonina o gagapalag we tagai si mantagai gap alo qon nan iloke. Eke ! pa nonina o togara we tamavea, si we sarig mun namona ? Ra Rono tara pulsalan Christ me laplapasag mun i Lord mun o malinsala Ava o marou, mun o mamarir wa o mamasa, mun o mawmawui Ava o ?/ala, mun o mamata goro wa o gagara mamasa, mun o tataro wa o nonom pe gene ?/an Ave ro?io, mun o rarakut wa o vava vasigtagira. 0 Book o Moai. 25 2. Vaga visa wa we mava tamavea o rozzovivtig zAa/z, wa o ram ie ut z/azi me qalora Saia nan, ra Martyr wan, ra Vatvatogo zAazA, tara Q ilo war wan, tarasei nol we sea me sike si a tataga namalekan Christ ? Ape neira me wustup naesura alo marama iloke si neira a kokor gorora ilo Esuva ti tuai. Ka tamanina alo vanua vauameag qa, neira me tataga o lizzai we mava tamavea, gai, wa me ora goro kelura tamavea ? Vaga visa wa we maul tamavea me meregalera ? Vagavisa.me gege neira mun napanera tavalalea ? Vagavisa wa mun o tinegaro tamavea neira me tataro mun Gocl ? Mun o sava gagara mamasa nazz, neira me qisa/A kelnra ? We tamavea nor o tinegaro we lava si o vatira kelura alo line taniniga ? Nor o vagalo we tamavea, gai, si a lalakcte lai nau o toroniva uaw talo visogoi ? We matartoga wa we taniniga tamavea nor o nonomia nol mun God ? Alo qale maran neira me mawmawui, aloqow neira gate gev tag ilo o tataro gate paso lai; wo nun, alo neira we mawmawui, neira gate gevtag ilo o tataro talo nonomiu

Neira gate gagapalag matila ilo, pa valval masao qozi me qatutui sal muneira ape gagapalag mun God. Wa o manigiu o nononom ape gene wazz we rozzo we neremot muneira, neira me titatala ape gar o sinaga ape turiara kel. Neira me gevtag o lizAe mansom, o tano liwoa z/azz, o ronoga, ra pulsajara, tara sogora zz-azz-. Neira gate maros o sava tea talo marama iloke mun pulara, me taur vires tama we sasarita gap ape qale esuesu nia, ineira gate tataga sur naturiara kel panava mun o lolowono apena. 0 manigiu ilone, ineira me masara ape gene wazA talo mara ma, panava me meresavasava aneane alo lizAe taniniga wa o togara we rono. Avarea neira we masara, me malizzsala ; panava alo lolora ineira me toqovag o sogov wa o piriwiva non God. 26 Namakalin Christ. 4. Neira ra tawu gap man o marama, panava ra pulsalan God we meratape. Muneira kel tama itagai, o marama iloke me nomvasigtagira, panava neira we matavires wa we meratape alo nagon God. Me vatira ineira alo nompepewu we nun, me togatoga sur siwo gese, me tatale vag o tapeva wa o ronomalumuaga ; wa o manigiu ilone neira me poapoa *val qon alo Vui, wa me wia sal alo Nagon God. Me sogov ti ineira muniua mun o makaliu munra rono nol, si mun o uononom ape neira nina a la o tinegaro sal ape we sike o togara we uravag o sogov nan talo Vui, wa tete tataga ilo irasei namakalira o lolotitin tagai amaira, si a togatoga gap.

5. Me poa tamavea, gai, o tinegaro namorasei talo vavtigiu we we rono nan alo qetegiu ran ? Neira we toron tamavea ape tataro ? Neira me varsike tamavea si a poapoa vag o taniniga ? Me ora goro tamavea uaturiara kel ? Me ronotag wa me tataga tamavea nalinarasei we liwoa gorora ? Namalekara qale toga ti, wa we gaganag we tira si ineira ra tur tanun nan we rono wa we taniniga, me vagvagalo vag o tinegaro neira gai vara siwo o marama alalane ranora. Panava, ilokenake, we nom mava isei gate mala gagapalag, wa isei we gagapalag tama ni me vatavata veta apena wa gate wutoto apena. 6. Eke 1 naqoninina nake ; we lolo-sawtutun gap, o tinegaro tagai -apena ; gaplot nina me sasaroro nan o tinegaro namora talo we tuai, wa me tamaike ilokenake si nina we nala gaplot ape togara iloke o manigiu nina we mamarir wa we maran. Sa si o toroniva ape li?6e taniniga gate matur qatwono alo loloma, ape me ilo veta vagaqoqo namakalirasei we rono wa we taniniga tamaine! 0 Book o .Moai.

TAVALIU XIX. Ape Toyara namora Ivetatasiu we Jiono. 1. We sar ape togara nonsei we wia amaira rono si ni valakas vag val gagapalag we wia, si alo lolona kel ni te tama o tanun nan ta avarea we nonom ape neiak We nun, we tira munina si nalolonina a wia sal nan natara- penina, o tanun rwn qa te sagarag lai ; ape God we sagarag inina, wa namonina si a nom mava raka sage Ineia, nina ta toga avea avea, wa te mulemule mun o toqai we matartoga, tama ra Angel alo Nagona. . Namonina val qon si a vatavata we garaqa tama me nom mot ti, wa si a la o tinegaro nan, tama si qarig nake ran nina qara qeteg we tataga o Linai, nina vava wa, “ God, Ka pirin inau, alo nok o vatavata we wia iloke, alo gagapalag we rono muniko, wa Ka ge si na qeteg mantag qarig nake ; ape o sava tea 11a me ge veta wun, we tama itagai gap.”

Tama nina me nom mot ran, tamaine te lailai munina o togara we taniniga ; wa isei we maros o piriniva we poa, namona ni la o tinegaro we poa. Ape si i geue me nom mot ran we ava vagaqoqo, i gene ilone we nononom gap mun o tiuegaro o tapai gese, te tamavea munia, gai ? Vagaqoqo nina gate gagapalag lai tama nina me nom mot apena, pa si nina te gevtag gap o li?zai taniniga tea, naatanina te ilo vaglala apena vag o lolowono. 0 tanun gate gagapalag lai o gene n&n ni me nom mot apena namanig non o lolomaran kel, panava mun o Sogov non God, ni we matueg vagae avunara ape val sava tea ni we ge ilo apena. Ape, “ Natoqan o tanun te nom vasarig ape non o vanoga ; nava i Lord te aveave namalekana.” Gate lai mun o tanun ni vareg ape matesalana kel. 28 Namakaux Ghklst.

3. Si nina qe gevtag galtag o tuan li?/,ai, si ape gapalag tea mun Gocl, si ape we piri?z tasinina, napuganina tagai. Panava si nina qe gevtag gap, si namanig o matev mara//,, napuganina ran alo Nagon God, wa we vivtig nina kel. Nina te ge vagae val gene te lai munina, ape valsei we ava vagae mun o gene nau we qoqo. Panava namonia vagae si a nom mot ape tuan liuai nan, wa raka sage o sava linai te piriu nina nia alo we tira goro o meregale va tea we anumag raka sage inina. Nina te sike suar, te nunug nina kel ape nonilia o togara alo nagora tauuu uau wa alo Nagon God, ape iloke tatarua we piriw inina alo li/te taniniga. 4. Si ko qe tete nunug- keluko vagae, ka ge tamaiue alo tuan masaoi n&u ; wa tete ava lai, vatuwale val qon, alo matava si alo ravrav. Alo matava ka nom mot ape nom o gagapalag talo maran, wa alo ravrav ka nunug keluko ape gene il&u ko me ge ti, ape nom o vavae n&n, nom o gagapalag n&u wa nom o nonomia nan; ape we lai wun si ko me ava vagaqoqo goro God si o tanun n&n. Ka rot goroko tama isei we vavaka goro o mala meregaleva n&n namon Satan, ka ora goro nom o toroniva n&n, wa ko te mana goro lai nia o matev visogoma we leleasag. Nipea togatoga mara?/, gap ; ka vasvasogo, si ka raverave, si ka nonom ape gene ?/a/t we rono, si ka tataro, si ka gagapalag tea ape we pirin rasei we sea. Ape we ora goro naturiama kel, ka ge tamaine mun o menaro, ape val line-ora-goro gate wia mun val tanun. 5. Si nom o line-ora-goro we sea nan nalinara retatasiu nol, ka map pata moma, alo imama kel. Pa nipea gevtag ilo o line-ora-goro namora sul, o manigiu ko we maros sal nalinama kel ; panava alo me ge qet o gene na?/, we tira muniko si a ge, paso nan ka ge magesema tama we wia muniko. Valsei gate tataga lai o line-ora-goro tuwale wora, pa o tuara we piri?6 iloke wa o tuara we pirn ilone. 0 Book o Moai. 29 0 linai nwi we sea we sar ape qon nan we sea • o tuanin alo qon gap nan, o tuaniu alo qo?z- nan we rono. Alo meregaleva ta qalo inina, o tuaniu. we wia ; wa alo nina we toga tamata o tuaniu ti we pirin. 0 tuaniu we pirin alo nalolonina we wono, o tuaniu alo we masekeseke. 6. Alo mne Qon, we Rono nan we rasu ma, we wia si a qeteg we garaqa o linai n&n we wia, wa te paere raka sage o tataro na mora Rono nan- Nan o tuara Qon we Rono gai nina o tuara, ka nom mot ape sava linai we wia, tama si arivtag veta nonina o rowolue nan o marama iloke wa te nina ape Qon malakalaka tavunana tete paso lai. 0 manigiu ilone, alo Qon n&n we Rono, namonina si a ge taurmate kel inina wa te toga rono nan, wa te kata maremare nan ape linanina, tama si gaplot nina te lav nan napanen Gocl o rusarusai tape nonina o gagapalag. 7. Panava si o qon ilone gate rasu ma, nina nonom tamaike wa, Nina gate taurmate mantag tiqa, nina gate sar tiqa ape lenas liwoa ilone te nanalue anaisa alo lolonina alo qon we'sar apena, wa nina a la o tinegaro sal si a ge taurmate kel inina ape qon rowolue ilone. “ Tur wia i rowrowovag ilone,” i raverave *o Lea we Wia we vava wa, “ i tagina te mule ma te iloa we mamata goro ; Nau we vava mun kamiu wa, ni te vonogia avune pulana nan.”

TAVALIU XX. Ape we maros o Togara roroiw, we magesei. & 1. Ka sike o masaoi we sar apena, wa ka toga magesema si a nonom vagaqoqo ape o lolo mamagarosa non God. Nipea nonom ape gene »au we vagis, panava ka vasogo o raverave nan te piriniko pe nomleas raka sage nan pe menaro. Si ko qe gevtag o kakakae gap wa o mule kelkel gap, wa o 30 Namakat.tx Ciiiust. ronrozzotag o roroi we garaqa, ko te ilo suar lai o masaoi we qoqo ape we nononom ape gene n&n we wia. Ra Rozzo liwoa ?za?z me gevtag o vugtuwale ?zan namora tanun nan, alo me lai muneira, wa me maros raka*sage o togara magesei amen God. 2. I tuarasei me vava wa, “ Vagae alo na me togataga amaira tanun wa??, nau me kel ilo imak o tanun we tatas nan amoa.” Wa nina te ilo suar si we nun tamaine, alo nina we varkakakae maul; we mataketake sal si a vava o vavae o tagtagai ran, nan si ape vavae n&n we qoqo sal. We mataketake si a toga alo imam a kel, nan si a toga wia avarea. O manigiu ilone, si isei we maros we nina ape gene wan talo Vui tape line taniniga, namona si ni ge tama Jesus me ge mona, ni van vitag o sul wa o tanun ?zaz?- we tar. I gene tuwale vires we rowolue lai ape nagora tanun wa qale toga wasawasa, ineia nane we maros sal we toga alo imana kel asau nan nanagora tanun n&n. I gene tuwale vires we vavava wasawasa lai, ineia nane we maros sal we toga rorono. I gene tuwale we riga goro wasawasa lai, ineia nane we maros we toga sur si wo. I gene tuwale we vatrnzz wasawasa lai, ineia nane we maros sal we roMrowotag. »>.o Tsei gate qaraqara wasawasa si nalolona gate weneweue nan o ganganor. Panava ira Rozzo nol me toga wasawasa alo ineira me mo rn ogo God. Neira gate sov ape neira kel pa me toga nompepewu gese, pa namatevura me siz/asiz/a vag o taniniga wa o matai gagapa lag zzazz, we tar. Panava ra mala gagapalag we nonom si neira we toga wasa wasa mun o sotaliva wa o nomrekereke, panava alo paspasoanai we galegale ineira nia. Ko we nonom si namatevuma we wia, si we toga rorozzo vag o togara we taniniga gese ? Sowo, nipea nonom si ko te toga wasawasa galava alp ko qale toga iake si wo. 0 Book o Moai. 31 4. Vagaqoqo, iragai nane, o tanun //.an me nom mava aneane ineira, me masu ilo meregaleva ?iaw we qoqo sal, o manigiu neira me matueg sal avunara kel. 0 manigiu ilone, we wia si isei te ronotag vagaqoqo o mere galeva nan wa o qatia nan namon i Tavalalea, ni nipea nonom si ni we toga wasawasa ran, wa we sotal kelua apena wun, ni nipea sike sal o gene na?z, we ge masur alo marama iloke. Si isei ta tete sike ilo ape qaraqara nan we sage saru, wa tete ukeg kelua si ni toga rot amaira gene nan talo marama iloke ; eke ! pa nalolona te matartoga tamavea gai ? Tur wia i gene we gevtag qet o surgologolo nol we sagesaru, wa we nonom vires ape gene nan namon God, wa ape gene nan te pirin naatana nia, wa we matueg gegese avunan i .Lord ; ni te togatoga maul vag o tamata alo matev tapeto.

o. Isei gate sar ape qaraqara tavunana, si ni gate la veta o tine garo ape lolowono ape pngana nol. Wa si ko qe maros o tur lolowono we rono tape loloma, ka van pata ilo ninima, tipag o mate-ima goro o matikotiko nan talo marama, tama me rave veta wa, “ Alo ninimiu tur toga lolowono.” 0 manigiu ilone alo ninima ko te ilo suar o moe gene ilone te tagea vagaqoqo naniko alo ko we toga avarea. Si ko we van pata vagaqoqo tamaine ilo ninima, ni te qeteg we neremot ran-muniko, pa si ko qe van pata alo qon o tapai vires, o nin te gogona muniko. Si alo ko we qeteg we tataga o linai ko te maros o nin ilone, wa te toga pata vagaqoqo alolona, gate maul te muniko tama tur pulsalama, wa te go masur aneane naatama nia. 6. Alo togara rorono wa alo togara suspata, o atai we taniniga we pirin kelua, wa we lolomaran lai ape gene nan we vagis tape Raverave nan we Rono. Ni te ilo suar aia o snrmata tama o pei lava, te vasug kelua nia valval qo//,, wa alo ni we toga asau nan o varkesa nan talo marama, tamaine gina ni we van pete// lai wa wo pulpul lai amen i Tin ineia. 32 Namakalin Christ. Si isei we van reag nan ra sogona tara pul sal an a, God te van petenia, tara Angel zzazz. we rozzo anana. We wia munsei o tanun si ni toga asau nan o sul wa ni ilogoro naatana kel, nan si ni 110m mataketake ape atana, uwe, si ni te gagapalag lai o vasasa zzazz wun. We wia munsei tamaira rozzo zzazz, si ni tete van kelkel aneane, wa si ni tete maros we varilo vagaqoqo nanagora tanun zzazz. /. Ape sa ko .we maros we sagsagarag o gene zzazz gate wia muniko ? 0 marama wa o toroniva nan tapena we sagesaru gap. 0 matev visogoi amenina we ge inina si a maros we van avea avea, panava, me paso veta o vanoga, ko we mule vag kel ilo imam a o loloi me qisan si wo, wa o atai we matikotiko. Vagaqoqo o rowolue vag o malakalaka we paso mun o kelkel vag o lolowono ; wa o ravrav vag o qaraqara mun o matava vag o surmata. Tamaine gina val line qaraqara talo visogoi we qeteg malumlum vires, panava alo paspasoanai we nit wa we ge mate vag o rozzovivtig. 0 sava ko te ilo lai avea we sea, wa tete ilo lai alo imam a ? Ka sagsagarag o tuka wa o tano wa o ronronotar nol tapena, ape mun ilone zza/z me tizz val gene tea.

8. 0 sava ko te ilo lai te qale toga maul iake siwo ? Ko we nonom wun si te ge toqo nom o marosiva zzazz ? pa tete lai ran. Si ko te ilo lai valval gene tizz me lil goro namatama, o sava iloke nol, pa o gene we iloilo gap ? Ka ate kalo namatama mun God avunana, wa ka tataro mun Neia si Ni nomvitag napugama nol wa o gene nol we wia ko gate gagagapalag ilo. J Ka ukeg o gene zzazz we mataketake munra lolo-mataketake, pa, iniko gai, ka kata maremare ape gene zzazz God me vatrazziko apena. Tipag goro namateimama kel, wa ka loglog ma Jesus i meratape. 0 Book o Moat 33 Ka togatoga amaia alo ninima, ape ko tete ilo suar lai o tamata we poa tamaine avea we sea. Si ko gate mule kelkel veta, si ko gate ronotag o roroi gap, ko me kokor goro mantag sal o tamata wa o qaraqara talo loloi. Panava o manigiu ko we maros we tiz/tiz/qoro ape gene nan we garaqa, we sar gese muniko si naloloma. te mano wono apena.

TAVALIU XXI. Ape tur Namleas talo Tjoloi, 1. Si ko we maros we poapoa vag o line taniniga, ka togatoga vag o momogo God, wa nipea maros sal we rowolue. Ka ora goro namatevuma mun o tinegaro tataga o linai, wa nipea marmarae sal. Ka sike vagae o 'tur nomleas, ape ko te ilo suar o tur pirin iva nia. 0 Nomleas we ge ?zaualue o gene ?zau we wia we qoqo, panava o togara we tatas we ge tagtageagira gaplot. Eke ! o tanun te qaraqara sal tamavea alo togara iake, si ni qe nomkel wa we nonom mantag ape ni me toga tawu gegese, wa naatana alo vatitne mateawota z/a?/ wre tar. 2. Mun o lolo-mataketake wa o nononom gap ape puganina, nina we qeteg we loloqon ape tur togara ape atanina we lolowono tamavea, o manigiu ilone nina we marae gap, alo we tira ran munina si a tazztazz. 0 togara wasawasa we nun wa o qar'aqara we nun tagtagai ran apena, panava amairasei we momogo God mun o toqai we matartoga. Tur wia i gene ilone we savrag qet o gene ??.an we ge tutuag kelua wa we nonom ape gene tuwale wora ran, o tur nomleas mun God. Tur wia i gene ilone te gevtag lai val sava tea te ge pulua si te qisau siwo naatana. Ka. vagalo maremare, o lizzai we wia we lalakete nan o li/zai we tatas. n 34 Namakalix Chrtst. Si ko qe tete anumag irasei we sea ape nor o gagapalag nan, neira tete annmagiko ape gagapalag namoma.

3. Nipea sikesike ape gene nan uamorasei we sea, wa nipea sike. si a piriw ape gagapalag namora liwoa. Ko ilogoro iniko kel amoa, wa ka gol vatanau iniko kel amoa nan ko wa gol vatanau ra pulsalama we meratape. Si o tanun nan ta tete nom mava iniko, nipea we lolowono ape ike, panava ka nonom tamaike wa, “ 0 manigiu was na gate la o tinegaro si a toga mantag, toga matanur, tama we sar mun o tannn anan God, we tataga o liuai amaira ro»o naw.” We wia vagaqoqo munsei, wa ni we toga wasawasa nan apena, si ni gate ilo suar lai o gene nan we qoqo te ge masur ineia alo marama iloke, wa raka sage o gene wan talo visogoi. Panava si o gene nan te ge masur ta Vunana ma gate qalo ilo inina, si o tapai aneane gap ; iloke napuganina ran, ape nina gate sike mantag o tur nomleas, wa gate gevtag qet o gene na» we lulum tavarea wa o gene »a». we sagesarn tape marama iloke. 4. Ka gilala vagae si ko gate sar ape gene masur nan ta Vunana ma, panava ape gene nan te ge rarakutiko ran. Alo isei te ilo suar o tur nomleas nun, paso nan o marama nol we mava wa we gogona munia. O matai tanun we ilo suar vagae lai o gene naw we tar ni to lolowono wa te tawtaw apona. Ape si ni te nonom ape non o togara si ape togara nora pnl- salanA, ni we gilala ran si gate isei we toga lai iake asau nan o lolowono nol. Wa tama ni we nunug tinegaro neia kel, tamaine gina ni we lolowono sal apena. Napuganina wa nonina o ganganor nan, we mona goro naesu- nina tamaine nia, si alo masaoi nan o tapai vires, nina te nonom lai ape gene nan ta Vunana, we gaganag lue munina o manigiu o sa nalolonina te wouo ran wa nina te nomleas nun. 0 Book o Mom, ' 33

o. 3C Si ko ta nonom vagaqoqo ape matoftma nan ape nom o togara iake te maul, tete ava lai pa ko te la o linegaro sal ape we wnrvago nom o togarao uol. Si ko ta nononikel vagaqoqo nan npo rarakut. wnw. te gege iniko anaisa wun, nan we nononi mok si ko to lav vasgot rna- sekeseko o sava mawmawui tea. si o sava maleawota. tea te qaloko iake, wa tete gogolo apo we ora goroko ke) tnnii o sava linai tea we mava. Panava o mn.nigin iniiia gate lav vasgot ilo o nonomia vbii tamaiue ilo lolonina,, wa. qale lionom gese ape gene mm nina we mares, o manigin ilone iuina qale mamarir nuke, wa o ti.no- garo tagai amenina alo line taniniga.

6. Vagaqoqo o manigiu natnrianina we mamagarosa wa we leleasag tamaine was o tinegaro tagai alo lolonina. Ka tataro vagae, vag o nompepewn, mnn i Lord, si Ni Rogov ma mnniko o tnr mat.ev noinleas nun, wa. ka vava tania i Pro phet me vava ti wa, “ Ka. vanan inau mnn o sinaga tape tnniva; Ka. la. namak o surmata we ura sal."

TAVAL1U XXII. A/m nun in it n Tot/ttrtt Mamar/arona. 1. Ko ta toga avea avea tea, ko ta sike avea avea tea, pa ko te toga mamagarosa vagae, si ko ta tete sike ris mini God. Ape wa ko wo lolowono sal alo ko gate lailai ape sava tea tama ko wo nonom wa, we maros ? Naw amensei val gene nan » ni we marns ? Gate atnenan, gate arnaiko, gate amensoi tea a mararna. 0 laniin tagai ran a, marama, si ta Maranaga liwoa, si ta Bishop wnn, o lolowono wa o norn varuarna gate qalo ilo ineia. Tamaine, isoi we toga wasawasa, sal F Tnoia, nano we gevtgg lai o sava tea. man God. Sfi N.ciakatjk Cubist. 2. 0 tanun n&n we qoqo, we mageregere wa we magologolo, we vava wa, “ Ilo i gene iloke si ilone, ni we toga qaraqara tama vea ! we meresavasava tamavea ! we liwoa tamavea ! we mana tamavea ! we ronoga tamavea ” Panava ka ate kalo namatama, ka sagarag o tur meresava sava ta Vunana, wa ko te ilo vaglala si o gene n&n we ta?/o talo marama iloke, was o gene ?iaa te nom tagtageag apena. Neira we sagesaru gap ; si isei ta pulana tea apena, we mavat ineia nia, o manigiu ni we anumag kelua wa we gogogolo apena. 0 tanun gate toga qaraqara o manigiu napulana we qoqoqo, o gene n&n o tapai vires we sasarita munia. Tama o tauun we maros ran o gene wan ta Vunana, tamaine gina o togara iake siwo we gona mania ; o manigiu ni we ilo vagi ala man tag sal si o matev tanun we naru, we tatas tamavea. Ape, tete ava lai, a ganagana, a imaima, a matmatur, a ma mata goro, a mawmawui, a mapmapsag, wa val gene tea we tira ape matev tanun, we mava ran mun i gene we taniniga, wa we ge nalolona ni wono nia, ape ni we maros ran we toga wasa wasa nan, asau nan o matev ganganor nol. 3. Ape we mavat aneane o tanun talo vui, mun o gene ??a??> tavarea, wa o gene y/a/t we tira ape turiai iloke. O manigin ilone i Prophet we tataro mun o tinegaro si ni toga wasawasa lai nan o gene ?/a/z- iloke, ti vet wa, “ Ka- ge rowolue inau nan nok o togara we mamagarosa.” Pa tur magarosa iragai ?/,ay/. ilone gate gilala si nor o togara we mamagarosa ; wa tur magarosa raka sage iragai n$n ilone we maros o togara iake we mamagarosa wa we sagesaru. Ape o tuan tauun n&n apena, neira we toron aneane tamaine apena, panava mun o mawmawui si muu o paepaere neira tete taur lai o savasava tea mula/z, panava, tuwale apena, si neira ta togatoga lai iake ti galava, neira tete nonom ilo ape marana non God. 4. Panava iragai //a?/ iloke we qaqae aneane, o nomtup tagai ran al.o lolora, me tavig roro ran ineira alo tano, si neira tete maros lai o sava tea gate talo t-ano ma,, 0 Book o Moai. 37 Tur magarosa ineira ilokenake, pa tur magarosa raka sage ineira a?/aisa, ape alo paspasoanai neira te ilo vaglala si o gene n&n neira me toron ti apena we sokorai wa we malkeke tamavea. Panava ira Bono anan God tarasei nol we tape Christ alo nun, gate nonom ilo ape gene nun o visogoi we maros, wa o gene nan we tano alo marama iloke, panava me toron ran ape moe gene n&n tete sagesarn lai, mun o tur tinegaro wa o tur nom nerei. Me ate kalo nor o marosiva na?t ape gene n&n tete sagesaru lai wa tefce ilo lai, si o marosiva ape gene h&h we ilo lai tete rave sur ineira ape gene nwi ta iake alalanana.

5. E, tasik ! nipea norn qerqeret si ko te van taso lai alo line taniniga si tagai; o masaoi apena ti, o loa gate tul tiqa. Ape sa ko we vava vagae wa, “ Bigrig, tiqa ti ? ” l

TAVALIU X^III. Ape we nunum ape Matea, 1. Gaplot aneane naesuma te paso alo marama iloke ; ka nonom ape gene nan ta qaloko alo marama te wesu ma. Qarig nak o tanun apeua iake ; maran ni me pea veta. Wa alo nina gate qale iloiloa, gaplot nina gate nonoin ape neia mulan. Eke ! o lolo-tanun we qure wa we was vat tamavea, gai, ni we nonom vires ape qarig nake loke, wa gate nonom raka sage ape gene naw te wesu ma ! 0 Book o Moat. 39 Namoma si a ora goro nom o gagapalag' wa nom o nonomia nol tama si ko te mate qarig ran. Si natoqama me matartoga ko tete gogolo sal o matea. We wia sal si a toa nan o ganganor, nan si a sike si a toa nan o matea. Si ko gate taurmate tiqa qarig, ko te taurmate lai tamavea a maran ? Isei gate gilala ape maran ; ko we gilala gasavai si ko te qale esu. gai maran ? 2. Te pirizz, tamavea si naesuma te maul, si nom o togara gate wia ilo nan ? Tar magarosa inina, vagaqoqo napuganina we qoqo sal o manigiu naqozunina we qoqo, wa nonina o togara gate wia ilo nan. Sa si nina me toga mantag ran o qozz- tuwale alo marama iloke ! 0 tanun nazz, we vasogo o tau ziaw- ape kule neira me vusiag kel sur God tama si we qoqo ran ; panava nawoara tape togara we taniniga o tapai gap. Tur wia i gene ilone, ni we nonom vagae ape qozz, mateana, wa valval qozi ni we ge taurmate kelua ape we mate. Si alo sava qo//, ko te ilo isei we mate; ka nonom was, namoma mulazzz si a van ape matesala ilone azzaisa..

3. Alo matava ka nonom si we lai si ko te mate alo gate qoz/« tiqa, wa alo me ravrav veta nipea nom mot ilo si ko te qale esuesu a marau. Panava ka toga taurmate vagae, wa nom o togara te tamaine si o mate-ganawono tete qalo laiko. O tanun ztazz- we qoqo we mate gaplot, alo ineira gate nom nerei ilo ; ape i Nat Tanun we wesu ma alo masao qozz- nina > gate nonom apena. • Nan alo o paspasoane masaoi we nizza veta, ko te qeteg we nonom we sea nan amoa ape qozz, zzazz, me paso veta, wa te Jolo- wono aneane o manigiu ko gate ilogoro iniko sal nan, wa gate la o tinegaro sal. 40 Na.MAKAI.IN ClIPJST 4 I gene we matanur wa we qaraqara., ineia nane we mawniawui ilokenake si, alo ni qale esu, ni te tama ni we maros i Lord te iio suaria alo mateana. 0 tur nom tagtageag o marama, o tur tinegaro ape we poa poa vag o taniniga, o tapeva ape line leasag kel, o nomleas vag o ronovivtig, o marosiva ape we ro?iotag o linai, wa tete leasag ilo, o ora goro kel inina, wa we lav vasgot o sava mateawota tea na manig o tapeva non Christ; iloke nol te pirin ran inina si nina a nom nerei lai o matea vag o qaraqara. Alo ko qale esu mantag ko te gagapalag lai o matai gene we qoqo, panava alo ko we gopagopa na gate gilala si ko te go lai o sava. 0 tanun o tapai we wia vag o gopae, wa we wurvag ran nor o togara apena ; tamaine gina irasei wo mule kelkel vagae gate rono sal apena.

Nipea matmatueg avunara pulsalama si ra sogonja, wa nipea gevtag o altag-goVo naatama kel gai nina anaisa ; ape o tanun nan te loloqon apeniko gaplot nan ko we nom nerei. We wia si a ilogoro apena amoa, wa si a ge o matai gagapa lag tea amoa, nan si a matueg avune piriniva mora tanun nan. Si ko ta tete ilogoro iniko kel ilokenake, isei te ilogoroko anaisa ? 0 qon nake loke o tur qon muniko, ape ilokenake o qon vaesuva, ilokenake o masaoi we tangemarmaros. Eke ! pa magarosa iniko, ape ko we togatoga gap tamaike iake, alo we lai muniko si a taur mun pulama o esu galava anaisa ! 0 qon te wesu ma, ko te toron ran alolona ape masao qon tuwale gese, ko te wurvag keluko alolona, wa na tete vatavata was te ukeg muniko o masao nomleas ilone.

Gai, meratape, nan o mateawota we poa tamavea ko te vaesu lai iuiko kel, nan o gogolo we poa tamavea ko te lav lue lai iniko kel, si ko te gogolo vagae wa te toga taurmate vagae ape matea ? 0 Book o Moat. 41 Ka la o tinegaro ilokenake si a togatoga tamaine, si alo qon mateama ko te qaraqara raka sage nan we gogolo. Ka sikesike ilokenake si ko te mate lai mun o marama, si alo masaoi ilone ko te qeteg lai we esuesu amen Christ. Ka sikesike ilokenake si a nom vasigtag ape valval gene tin, si alo masaoi ilone ko te rowolue wasawasa sur Christ. Ka towotowos qarig naturiama kel mun o nomleas, wa alo masaoi ilone ko te sov mantag lai naapema.

7. E ! qaqae iniko' ape sa ko we nonom si naqo//.ima te qoqoqo, ape ko tete vatavata lai muniko kel o qou si ta tuwale gese ? Iragai pulvisa, gai, me galegale kelura, ape me wosag reag- * ira gaplot ran ? Vagavisa, gai, ko me rouotag o roroi nan we tamaike wa, I gene iloke qara mate ti, i gene ilone me tul alo lama, i tuara me ge mot nanenena alo me mas nan o tangae we tole wun, i tuara ti me mate alo ni qale ganagana, i tuarasei ti alo ni we oraora ? I gene iloke me mate mun o av, i gene ilone mnn o gasal, i tuara mun o gopae solorag, i tuara ti ra vuspal me vus ti. Tamaine gina o matea o paspasoanai tape gene nol, wa na- esun valvalsei we tagea tama o niniai gap. 8. Isei te nomkel apeniko alo ko me mate veta P Isei te tataro apeniko alo masaoi ilone ? Ilokenake, gai, ka gagapalag ilokenake tama te lai muniko, ape ko gate, gilala lai ko te mate anaisa, wa mulan, o sava te qaloko ape kule mateama. Ilokenake, natuk meratape, alo qale lai muniko, ka sogon tuwale muniko kel o moe gene tun, tete paso lai. Nipea nonom ape sava tea we sea, panava ape ike gese, si a vaesu naalama kel, nipea toron ape sava tea we sea, panava ape gene n&n namon God gegese. Ka ge raka ilokenake ra pulsalama muniko, mun o nom mava ra Rono anan God, wa mun o tataga namakalira; o manigiu, si alo te ge tagea iniko alo esu.va iloke, neira te lav vasgot iniko ilo ima nan te galava. 42 Namak ajun Cubist. 9. Ka toga tania o salavano, o tano. togatoga tagai muniko alo marama, wa tama isei o gene ?/au talo marama iloke gate qalo ilo ineia. Naloloma ni toga wasawasa, ni ate kalo mun God, ape itagai amaiko iake o vanua te toga galava. Ka vatran at ilo vanua tete paso lai nom o tataro wa o sur mata valval qo?£, si ape kule matea, naatama te sar ape we van vag o tur qaraqara sur i Lord.

TAVAL1U XXIV. Ajje Qon Veveg, tea te goto tamavea ra Ganganor alolona, 1. Alo val gene ?za?t ka nonom ape paspasoane qou, wa ape ko te tira lai tamavea alo nagon i Veveg ilone we maremare, ape tete ge malumlum nalolona mun o som, wa Ni tete ronotag lai o vavae we tul goro, pa we veveg vires tataga o lea wa o taniniga. E ! tanun ganganor wa o qure ! alo tuan masaoi ko we gogolo ape nagonsei o tanun we lologagara ; ko te valui goro tamavea God, ape Ni we gilala nom o matev ganganor nol ? Ape sa ko gate ge taurmate keluko ape Qou Veveg we liwoa ilone, o tanun tete tul goro i tuara alolona, tete valui goro leas i tuara, panava te gona ran mun valval sei si ni valui goro ape neia kel ! Ilokenake nom o rdnovivtig n&n we piri/i laiko, God te lav vasgot nom o surmata nau, te ronotag nom o awoawo, liom o lolowono we ge malumlum muniko namatevun God, wa we ge wenewene naatama kel. 2. We wurvag aneane, we wurvag mantag i gene we ro/zornalu- muaga alo we gagapalag o gene we tatas suria. Ni we lolowono sal ape o malagagapalag namon o tavalalea nan ape non o lolo wono kel, wa ni we tataro. vag o malakalaka apen ra tavalalea munia, wa alo toqana ni we nomvitag ran napugara, wa ni gate maul ilo ape wo paere amensei ni me gegea ti, o nomvitag kel j 0 Book o Moat. 43 namatevuna we gaplot sal ape mamagarosa nan ape lologagara, vagaqoqo ni we gege kelua si a ge ronoga G od nia, wa ni we ge si o turiai a toga sur siwo vagae mun o Vui. We wia sal si a wurvag reag napuganina wa si a sal mot nonina o ganganor nan iake, nan si a kokor gorora ape Veveg te anaisa. We nun, nina we galegale gese inina mun o toroniva sal tape visogoi. O.o Te tiu o av ta Panoi mun o sava tea, si ta tete mun nom o ganganor n&n ? Tama ko we malumlum muniko kel, wa ko we tataga o viso goi, tamaine gina te poa sal vag o rarakut nom o veveg anaisa, wa ko te sogon tuwale nia o lito ape av ilone. Mun o gene nan isei me ganganor nia, mun o gene ran ilone te vevegia nia. Mun o qatia n&n tape av te ara ra maran, rasei we ganagana soqosoqo te rarakut vag o malinsala wa o marou. Te vasug rasei -we tape sal o visogoi wa o togara malumlum raun o puaka we si?z, wa o pei we punapuna ; rasei we ararike, tama ra kurut n&n we lera, te awoawo vag o tur lolowono. 4. Tagai tea o ganganor, panava o tur veveg we sasarita apena. Rasei me sotal kelura te apemaragai ran, ra mansom te masara sal, te tantan ape napulara tagai. 0 ronovivtig ape masao qon tuwale gese aia te mava sal nan o leasag goro ta iake we sar ape tau nan we tar. 0 togara-rorono, o lolomasur tagtagai ran munrasei me veveg mateira aia, pa iake nina te mapsag gaitag lai nan o mawmawui wa te pulpul lai amairasei we tape nina. .Ilokenake ka nonom aneane, ka lolowono ape pugama nol, paso nan, alo Qon Veveg ko te toga wasawasa lai alo vavtigiu namora atai ?ia?z we rono. Nan alo masaoi ilone ra taniniga te tira raka, o gogolo tagai amaira, alo nagorasei me gege wa me anuanumagira ti iake. Alo masaoi ilone i gene te tira ralî pe veveg, ineia nane me ronotag nompepewu iake o line veveg namora tanun nan. Alo masaoi iloue ra maaara tara nompepewu te soy ran ua- fet Namakalix Cubist. apera, panava i gene me sotal kelua ti iake te toga alo vatitne gene n&n we ge ineia ni gogolo gegese. 5. Alo masaoi ilone te /ia/âlue ma si i gene ilone me tur lolo maran, ineia nane me gilala si namona si te tama o qure wa te nom vasigtagia na manig Christ alo marama iloke. Alo masaoi ilone val mateawota inina me ronovag ti, te ge inina a qaraqara ran, alo ra ganganor we toga rorono ti. Alo masaoi ilone ra taniniga te malakalaka, pa ra mala-gagapalag te lolowono. Alo masaoi ilone i gene me qisan siwo navisogona kel te qara qara sal nan i gene me toqovag o gene n&n we lulum. Alo masaoi ilone o siopa namora masara te sinasina ran, wa o siopa we. terelawa te purepurei wa te malkeke. Alo masaoi ilone te nonom sal ape paito gap nan ape imara maranaga n&n we valakas vag o gold. Alo masaoi ilone o ronomalumuaga we ronomaul te mana sal nan o mana nol talo marama iloke. Alo masaoi ilone o togara sur siwo nan te liwoa sal nan o menaro nol talo marama iloke. 6. Alo masaoi ilone o tanun natoqana we taniniga wa we ma tartoga te qaraqara raka sage apena nansei we uravag o lolo maran ta iake. Alo masaoi ilone o matev-vasigtag-som te mava sal nan o son! nol namon sei we meresavasava talo marama iloke. Alo masaoi ilone te wia sal muniko ape ko me tataro tine garo nan si ko me ganagana gese o gene nan we ta7io wa we neremot. Alo masaoi ilone ko te malakalaka sal ape ko me toga rorono nan si nom o vavae n&n me qoqoqo. Alo masaoi ilone nom o matai gagapalag te mana sal nan nom o vavae n&n we menaro. Alo masaoi ilone o togara o linai we mava wa o nomleas nun te neremot sal nan val gene n&n we lulum talo marama iloke. Namoma si a ronovivtig, mantagai iake, si aâisa ko te toga wasawasa lai nan o tur rarakut aneane. Ka ilo vaglala iake amoa o sava ko te ronovag lai anaisa. 0 Book o Moat. 45 Si ilokenake ko te rono vag lai o gene we mantagai gap, ko te ronovirig lai tamavea o raraknt tete paso lai ? Si ilokenake o ronovivtig we mantagai gap we anuanumng aneane iniko, te tamavea muniko anaisa alo av ta Panoi ? Ka nom mot ran was ko tete toga lai alo Paradise nirua; ko tete malakalaka lai ape gene nan talo marama iloke, wa maranaga anaisa amen Christ mulan..

7. Si gai nina ilokenake ran, ko me togatoga vag o gene nan we tano wa we lulum vires, te pirin gasavai iniko si ko te mate ilokenake ran ? 0 manigiu ilone valval gene tea itagai gap, panava iloke gese we mana, si a tape G-od wa si a gagapalag munia magesena. Ape i gene qe tape God mun nalolona nol, ni gate gogolo o matea, ni gate gogolo ape te sar munia anaisa, ni gate gogolo o Qon Veveg, ni gate gogolo o Panoi, ape o tur tapeva we lav wasawasa isei mun God. Panava i gene we toron ape ganganor, isei te mamakei ape ni we gogolo o matea wa o veveg ? Panava si o tapeva gate mana sar si a tira goroko nan o gan ganor, we wia si o gogolo o Panoi a vure lueko nan. Ape si isei qe gevtag o gogolo God, ni tete toga wasawasa nev lai, ni tete toga taniniga maul lai, pa gaplot ni we masu ilo qat-tiatiag naraon i Satan.

TAVALIU XXV. Ape we la o Tinegaro si a Wurvag nonina, o Togara nol. 1. Ka mamata goro wa ka la o tinegaro alo nom o gagapalag mun God ; wa ka nonom vagaqoqo ape sa ko me gevtag o ma rama. Gate si ko te esu lai mun God, wa te niua lai ape tur togara talo Vui ? 0 manigiu ilone ka la o tinegaro .ape we van taso nia, ape gate maul wa ko te taur lai o rnsarnsai ape nom o mawmawui nnn ; tete qale toga ti o gogolo tea si o lolowono tea amaiko. 46 Namakaljn Christ. Ka mawraawui mantagai gap iake wa ko te ilo suar o map se giu te galava, we nun, o qaraqara tete paso lai. Si. ko qale la o tinegaro we nun ape matai gagapalag zzazz, tete ava lai pa God te sar alezza muniko mun o maskara. Ko te nom nerei lai si ko te lalakete ran ; panava nipea no nom sal si ko we wasawasa veta, nan nom o tinegaro wa pea, ape ko we sotal keluko wun. 2. Me qalo tamaike munsei (alo ni me nom varuarua aneane, alo vatitne gogolo wa o nom nerei), si o nomqerqeret me qisazz siwo ineia ; wa ni me vatieqau vag o nompepewu alo Ima we Rozzo, alo nago Tano Oloolo, ti vet rorozzo munia kel wa, Sa si na me gilala veta si na te qale tira lai si tagai ! Gate maul, wa ni me rozzotag alo lolona o valui-goro namon God, ti vava wa, Si ko me gilala veta, ko te ge o sava ? Ka ge ilokenake o sava ko we nonom si ko fce ge si me tamaine, wa ko te tira lai. Nazz mun iloke me sov kel naapena wa me varagai ineia, wa ni me ukeg kelua ran mun o marosiva non God, wa o nomqer £ qeret ilone me anumagia ti tamaine, me paso veta nania. Wa ni gate maros niulazz si ni sikesike sal ti apena, si ni gilala lai o sava te qaloa azzaisa ; panava ni me la o tinegaro raka sage si ni lolomaran man tag lai ape gene zzazz God we maros, we wia wa we tan gem arfn arcs, wa we taurmate ran ape qetegiu wa paspasoanai tape valval matai gagapalag tea. 3. il Ka sov ivunan Lord,” i Prophet me vet tamaike wa, “ wa ka gagapalag we wia ; ka toga goro o vanua, wa te ge toqo iniko mun o gene zzazz we wia'tapena.” 0 gene tuwale we ge goro vagaqoqo o tanun nan wa van taso alo Vui, wa nan o tur tinegaro ape we wurvag non o togara ; was o gogolo sal ape te gona wun, si namatevuna tete sar wun ape mawmawui wa ape vagalo ilone. Panava irasei we la o tinegaro sal ape we lalakete nan o gene zzazz we mavatira wa we leasag gorora; ineira nane we van taso sal alo val togara we taniniga. Ape tama isei we lalakete nania kel wa we leasag goroa kel alo vui, tamaine gina ni we ge si namatevuna we wia nan amoa, wa we taur mona o sogov we poa sal. 0 Rook o Moat. 47 4. Panava gate gene tuwale gese mun valvalsei, nanona si ni ge mateia wa ni lalakete nania. Ape si amensei o toroniva n&n we poa aneane, wa ni we la vagae o tinegaro wa gate raapsag ilo ape we lalakete nan ; we wia sal mania nan munsei we sea, o toroniva n&n anona gate poa ran, wa o manigiu ilone ni gate la o tinegaro sal, ni gate mawmawui aneane apena. 0 gene nirua we pirin aneane inina ape we wurvag namatevunina was, si a van reag gaplot nan o gene tea namatevunina we toron tatas apena, wa si a la o tinegaro si nina a tanr lai o matevui we wia ilone inina we maros raka sage. Ka la o tinegaro vagae si a gevtag o gene naw ilone alo loloma kel we anumag iniko alo ko we ilo vaglala ape neira amensei we sea. 5. Sike o sava tea te pirin naatama nia, si ko qe toga avea avea tea ; wa si ko qe ilo si qe rowotag ape sava makalira we wia, ka la o tinegaro si a tataga. Panava si ko we ilo o sava tea we sar ape we gol vatanau apena, ka la vagae o tinegaro nan ko wa gagapalag mom a tamaine ; wa si ko me gagapalag veta tamaine wun, ka la o tinegaro gaplot si a wurvag keluko. Tama namatama we sagarag irasei we sea, tamaine gina iragai wan we sea we ilo vaglala apeniko. < Eke ! pa we tangemarmaros wa we wia tamavea si a ilo ira Tietatasiu nol we la o tinegaro ape line taniniga, we toga mantag, wa gate leleasag ilo ! Tamaine gina, we tatas tamavea, we ge lolowono isei tamavea, si a ilo ineira we togatoga gap, gate tataga o linai ?/,an, gate nonom ape gene n&n me .loglog ti ineira apena ! 0 gene we ge tutuag ran iloke, si ineira we gevtag o gene we wia tape linara, wa we nonom tinegaro ape gene ittiu. gate ukeg tea ilo panera. 6. Ka nomkel vagae ape gene win ko me vatavata veta, wa ka map vagae goro matai na?/< tape atama i Vaesnko me wose- teterpania, 48 Namakalin Christ. 0 tur manigiu apena si ko te apemaragai alo ko we sagarag o togara non Jesus Christ, was ape ko gate la tiqa o tinegaro si a vasarsar mulazz iniko munia, iniko gai, me toga maul ti alo matesalan Cod. Si isei o tanun we rozzo we la o tinegaro vagae, val qozz, si a tataga o togara tur rozzo wa o rozzovivtig namon Lord inina, ni te ilo suar soqosoqo aia o sava tea we tira ape neia kel wra we pirizzia, wa ni tete sike lai o sava tea we wia sal asau nan Jesus. Sa si i Jesus vawo Wolowolo a van gaplot ma ilo lolonina, nina te lolomaran qet gaplot tamavea alo val gene zzazz we nun !

7. Si isei we rozzo me uravag veta o tinegaro wa o lolotitin ni we lav vasgot wa we rozzotag masekeseke val gene me vatrazzia ti apena. Panava i gene we lolo-mamarir, o tinegaro tagai amaia, o mateawrota zzazz we tar te qaloa, ni we toga alo vatitne gene zzazz we lakosa, o gene zzazz te ge masur nalolona tagai amaia, wa me 7-. gatogoroa veta nan wa sike o gene zzazz tavarea te ge taro kel natoqana nia. Si isei talo vavtigiu we rozzo gate tataga o lizzai zzazz tapena, we lai ran si a ge tagea naatana nia. I gene ilone we sike vagae o ‘togara we malumlum, o maw mawui tagai apena, ni te ilo suar gese o matikotiko talo loloi, ape o gene iloke si o gene ilone te anuanumagia vagae.

8. E ! sa si gate mawmawui tea apena munina, panava mun navalanina wa mun nalolonina nol, a log ronoga i Lord Cod inina ! Sa si te lai muniko.- si ko tete ganagana, tete imaima, tete matmatur, pa si ko te logwia God gegese, te nonom vires ape gene zzazz we rozzo wa o gagapalag zzazz we wia ! Ko te toga malakalaka sal tamaine nan ko we toga ilokenake alo gene zzazz we qoqo ko we laplapasag mun naturiama nia qale toga ti. Sa si ta gene zzazz iloke tagai, panava o gene zzazz we ge masur o atai ! o gene zzazz nane ko we namnam ilo ilokenake alo masaoi zzazz o tapai vires ! 0 Book o Moat, 49 9. Alo isei we nina ape togara iloke, si ni gate sike ilo o gene nan te ge masur natnriana nia mun o sava gene tin, paso nan ni we qeteg we ilo vaglala mantag ape qaraqara alo God. Paso nan o sava ta qaloa alo marama iloke te wia alo nagona, te sasarita munia. Paso nan ni tete malakalaka ape gene nan we poa, ni tete lolowono ape gene n>an we man tagai, panava, mun o tur matmatueg avunan God, ni we ukeg kelua qet suria, ape God o ronronotar nol munia, ape, amen God, o sava tea gate pea, gate mate, pa o ronronotar nol we esn munia, wa we tataga Non o qat-mawui gaplot. 10. Ka nomkel vagae ape paspasoane qonima, wa si o qon n&n me paso tete kel mulan ma. Asau nan o tur nononom apena wa o tur tinegaro, isei tete ilo suar lai o tur togara we taniniga. Alo ko we qeteg we lolo-mamarir, te qeteg muniko o togara mamagarosa. Panava alo ko we gagapalag vag o tinegaro, ko te ilo suar o tur tamata, o mawmawui tete mava muniko, mun o piriniva tape Sogov non God wa o tape tape o li?/e taniniga. I gene we uravag o tur tinegaro we toga taurmate ape val gene na?i te qalo lai ineia. We gona sal si a tira goro o tortoron n&n talo visogoi wa o marosiva n&n we tatas, nan si a mawmawui maremare ran mun napanema. Si isei qe tete gevtag o pugai na?i we mantagai, gate maul ni we masu ilo ganganor ran. Panava, iloke o tur nun was, ko te malakalaka vagae alo ravrav, si ko me gagapalag mantag alo mar an me qale toga ti muniko. Ka ilogoro keluko, ka vasosov keluko, ka goLvatanau keluko, wa o sava ta qalo irasei we sea, nipea gevtag ilo o altag goro naatama kel apena. Tama ko we leleasag goro naturiama kel, tamaine gina ko te ilo suar lai si naatama te wia sal nia. Amen.

0 BOOK O MOAT ME PASO. (50)

O Book o Varuei.

0 VAVAE-VASOSOV N/1N, TT’E TIRA APE GENE NJ.N TALO LOLOI.

TAVALIU I. Ape Togara tape Loloi. 1. “ 0 Marana non God alo lolomiu,” i Lord me vava tamaine ; wa we tira ran muniko si ka vusiag kel mun naloloma nol sur i Lord, wa si ka gevtag o marama iloke we mamagarosa, wa naatama te ilo suar o mapsagiva nia. Ka sike si a nom vasigtag o gene tavarea, wa si a sikesike vires o gene nan talo loloi, wa ko te ilo vgglala si o Marana non God me van pata veta ilo loloma. Ape o Marana non God was o tamata wa o malakalaka, wa tete la lai o gene nan iloke mun ra ganganor. Christ te van suriko, wa te gaganag lue muniko Non o tur li/ie masur, si ko qe ge taurmate *munia o ima we sar apena alo loloma. Non o lenas wa Non o ronoga nol talo loloi ma, wa alo lolo- tanun Ni we maros ran si a togatoga. Vagaqoqo Ni we vaatev o lolo-tanun, wa we vava amaia ape gene n&n we lulum, we ge masur kelua, we la munia o tur tamata, wa we toga amaia mun o pulpul, valsei te mamakei sal apeua. 0 Boor o Varuei. 51 2. E ! atai taniniga ! ka ge taurmate naloloma kel mun i Gene Lag iloke, si, alo Non o lolomagarosa, Ni te van ma suriko wa te togatoga alo loloma. Ape Ni me vava tamaike wa, “ Si isei qe tape Inau, ni to kokor Mok o vavae ?za??., wa kamam te van ma suria, wa te taur nomam o tano-togatoga amaia.” 0 manigiu ilone, ka lav vasgot Christ, pa ka tipag goro o mateima munrasei nol we sea. Alo Christ te amaiko, ko we meresavasava ran, napulama we sasarita qet. Ni te piri??, vagae iniko tama we sar ape valval gene tea, wa tamaine, o manigiu tagai apena si ko te sov ape tanun na??,. Ape o tanun ??,a??> we nom ris gaplot wa we pea gaplot, pa Christ ti qale toga galava, wa we tira maremare ape kikima gai ni??a o ulusui, O.n Nipea matueg aneane avunara tanun ?ia?z, we mageregere wa we matemate ; we nun, nipea matueg avnnansei we ta??o muni ko si we meratape muniko, wa nipea lolowono sal si alo tuan masaoi i gene ilone we anumag si we leasag iniko. Irasei we tavaliu amaiko qarig, a maran vagaqoqo we tava lalea muniko, wa we nom ris kelkel tama o la??. Ka matueg qet avunan God, ka mom ogo Ineia, ka tape Ineia, Ni. te valui goro leas iniko, wa alo valval gene tea Ni te ge tama te wia ran muniko. lake o vanua te toga galava tagai amaiko ; wa ko ta toga avea avea ko te mule kelkel gap tama o salavano, ko tete map sag lai, si kfK-ta tete nit tnwale naloloma amen Christ.

> 4. Ape sa ko we sagsagarag o gene ??.a?? ta iake ? ape nom o tano-mapsag tagai iake. Avunan a nom o tur tano-togatoga ; namoma si a matarag gap o gene ??a?i talo marama alo ko we van taso alo matesalama. 0 gene nol we sagesaru, wa iniko amaira. Ka la o tinegaro nan ko wa kata ape neira, wa nau wa rot goroko nia, wa taraaine ko te pea ran. Ka nonom vagae apen Namakalin Christ. i Tur Eleele, wa ka tataro vagae mun Christ si Ni magarosa iniko, wa nipea motmot ilo. Si ta tete lai muniko si a nonom ape gene ?za?z we vagis ta Vunana, ka sov ape Rozzovivtig non Christ, ka toga niasekeseke alo Non o Mataqa zzazz, we rozzo. Ape si ko ta toa vag o lizze taniniga sur o mataqa wa o vag lala zzazz tape Rozzovivtig non Jesus i Lord, ko te ilo suar o tur masur alo vatitne mateawota zzazz, wa ko tete mero si o tanun zzazz qe nomtagtageag iniko, si qe vava vasigtag iniko.

5. Ape Christ mulazz, o tanun n&n me nomtagtageag Ineia alo marama iloke, wa alo Ni me toga mamagarosa ran, ra pulsalana me gevtagia, wa o tanun sul me tila galegale Ineia. Si Christ me mawui ape we rozzovivtig wa ape we nomtagtageagia, we lai muniko si a mero ape sava tanun tea ? Me ilo suar vagae amen Christ ra tavalalea zzazz, wa rasei me gosgosorag Ineia ; wa ko we maros moma, gai, si valvalsei te pulpul amaiko, te pirizz, iniko ? Ko te ilo suar tamavea o vilvilqat ape nom o rozzomalumuaga, si o sava tea we tatas tete qalo lai iniko ? Si gate lai muniko si a toga rorozzo alo isei we tavalalea muniko, ko te sar tamavea ape we pulsalan Christ ? Si ko we maros we inaranaga amen Christ, ka rozzovivtig araaia wa namanig 1 neia.

\6. Si vatuwale vires ko me gilala mantag o gene zzazz we map pata amen i Lord Jesus, si me nimnim ilo ape Non o Tapeva we lava ; paso nan ko tete nonom ilo ape ko te toga masur si te toga lopsag gasavai, pa ko te qaraqara alo isei qe gosgosorag iniko, o manigiu isei we tape Jesus, ni we nomtagtageag ineia kel. Si isei we tape i Jesus wa o Nun, o tur tanun anana qa alo lolona kel, isei nane, o tor toron kiskislag gate mana lai goroa ; i gene ilone te ris gaplot lai sur God, wa te ave kelua lai avune non o maros nol, alo lolona kel, wa ni te toga masur, toga masekeseke galava, 0 Book o Varuej. 53

K Isei we veveg ape gene nan alo nun, wa gate tama o tanun nan we vava si we nonom apena, i gene ilone we matanur ran, wa me vatogo ti ineia mun God, gate amensei o tanun. Isei qe toga rorono lai alo lolona kel, wa we nom mataketake ape gene n&n tavarea, ni gate maros vagae o Ima we Romo nan, wa o masao tataro n&n, pa te momogo lai i Lord, si ta tagai amaia o piriniva n&n iloke. 0 tanun talo vui we wurvag kelua gaplot si ni me ava tea, o manigiu ni gate ukeg kelua qet mun o gene n&n tavarea. 0 mawmawui si o gagapalag tea, tama me vatran ape sava masaoi tea, gate tira goroa lai, panava tama te lai munia, tamaine gina ni we riga goro non o line taniniga. Si isei qe riga goro kelua mantag, wa namatevuna we tani niga, o gagapalag n&n we seasea, wa o matev leleasag namora tanun nan gate gege ilo lai isei. Tama isei we la o tinegaro ape gene nan tavarea, tamaiue gina we gege ineia nia wa we tira goroa nan o line taniniga.

8. Si we wia amaiko, wa si me ge wenewene ran iniko nan val matev ganganor, valval gene te qalo iniko, te mun o'piriniva vires ape we van taso lai alo line taniniga. Panava o gene naw we qoqo we anumagiko ilokenake, wa vagaqoqo we gege iniko nia; o manigiu ko gate mate ran tiqa mun o matev tanun alo iniko, wa gate gevtag mautag tiqa o gene nol talo marama. Gate sava tea we ge pulua sal, wa we rot goro sal nia o lolo tanun, tama o toroniva we kiskislag ape tanun tea. Si ko ta tete maros o masuriva tavarea, ko te sagarag lai o gene nan ta Vunana wa naloloma te malakalaka lai apena.

L 5$ Namakaljx Christ.

TAVALIU II. Ape Togara Sur Siivo. 1. Nipea nonom aneane ape isei we tavaliu amaiko si we tavalalea rnuniko, pa nonom raka sage ape nom o gagapalag, wa ka la o tinegaro si God te gagapalag saratuwale amaiko alo valval gene ko we ge. Si natoqama, te matartoga, God te vagalo ape kikima. Ape si God ta pirin isei, o tanun tete tavalalea lai munia. Si ko te rono vivtig wa qale toga rorono, tete ava lai pa ko te ilo i Lord i piriniko. Ni we gilala o masao qon, Ni we gilala tamavea Ni te vaesuko lai, wa o manigiu ilone namoma si a ukeg keluko ran ilo panena. Namon God si a pirin wa si a vaesu nan valval matiko tiko tea. Vagaqoqo we piriu ran inina, we ge inina a nompepewu kel, alo isei we sea we gilala wa we gol vatanau inina ape puganina. 2. Alo isei we ge pepewu kelua ape pugana, alo masaoi ilone ni we ge masur kel gaplot rasei we sea, wa we sar gaplot mun rasei ni me ge ineira a lologagara ti. God wre tigoro wa we vaesu i gene we nompepewu, Ni we tapea, Ni we ge masur kelua, Ni we ate sur vunana, Ni we la munia o sogov n&n we lava, wa alo me paso o ge pepewu ineia, God we ave kaloa ti ilo lenasina. Mun ra nompepewu Ni we gaganag lue Non o gene n&n we toga pata, wa we tursalemoa malumlum ineira wa wre loglogira si a tataga Ineia. Si me valerag wun nalolon i gene we nompepewu, ni qale toga tamata, ape ni we matueg avunan God, gate avune marama iloke. Nipea nonom si ko me, van taso vetatalo li?^e taniniga, si ko qe tete nonom apeniko kel si we sur siwo nan rasei nol we sea. 0 Book o Varuei.

TAVALIU III. Ape NLatai Tamm we tapeto. 1. 0 moe gene was si ko te toga vag o tamata moma, wa paso nan ko te ge tamata kel lai irasei we sea. 0 tanun we tapeto we pirin sal nan i gene we menaro. 0 tanun, nalolona we gagara gaplot, we ge o wia ni ris tatas, wa we maros we nomtup o gene n&n we tatas. 0 matai tanun we tapeto, ni we ge ris val gene ni wia nia. I gene we uravag o tamata ni gate nomvaruarua apensei ; panava i gene we mero wa we lolo-matikotiko, we ge taavaava ineia mun o nonomia nem we tatas we qoqo, wa ni tete ge masur kelua lai, wa ni gate ukeg munrasei we sea si neira a toga masur mulan. Ni we vava ape gene na?& me wia sal munia si ni toga rorono apena, wa ni gate ge o gagapalag nem we tira sal munia ni ge. Ni we nonom ape we tira munsei we sea si ni ge tamavea, pa 0 gene nan we tira munia kel si ni ge, ni we gevtagira. Ka la o tinegaro amoa si a ilogoroko kel, wa paso nan we lai si ko te la o tinegaro ape we pirin namatevun tagvanuama. 2. Ko we menaro ran ape we vava ape sa ko me ge tamaine si tamaike, pa ko gate maros we ronotag isei we sea we vavava tamaine. We wia sal si ko te veveg maremare iniko kel, wa te veveg malumlum i tasima. Si ko we maros si isei tete mero muniko, nipea we mero, moma, munsei we sea. Ilo ma, ko qale toga arasu nan o tur tapeva wa o nompepewu, ape o tur tapeva wa o tur nompepewu gate gilala ape we lologagara munsei, si ape we mero munsei we sea, panava munia kel gegese. Gate gona munsei si ni pulpul amaira matai tanun na??, we lolo-malumlum, ape iloke we wia mun val matev tanun, wa valvalsei we maros sal, o taw ita wa we tape sal irasei we nonom saratuwale amaia. 56* N A M A K A J .IX C11KI ST. Panava si a toga tamata lai amairasei we lolo-wasvat wa we varleasag, irasei qa gate niaros we tataga o linai, irasei gate nonom saratuwale lai amaiko ; iloke o matai gene, we wia ran, wa we tira ran mnn o tanun si ni .ge tamaine. 3. 0 tuan tanun nan apena, neira we toga tamata vagae alo lolora kel wa amairasei we sea. * Panava o tuaniu ti apena, neira gate toga tamata lai alo lolora kel, wa gate ukeg munrasei si neira mulan a toga tamata. Iragai n&n iloke we anuanumag irasei we sea, panava neira we anuanumag raka sage ineira kel. Panava o tuaniu ti, mulan, apena. Iragai na?i iloke we toga tamata mora, wa we la vagae o tinegaro si a lav kel irasei we sea ilo tamata mulan. Panava nonina o tamata nol alo togara mamagarosa iloke we tira ran alo ike, si nina a toga rorono gese, wa tete mero ilo alo isei we leasag goro nonina o maros. I gene ilone we gilala mantag ape we rouomalumuaga, ineia nane we gilala mantag ape we toga tamata alo lolona kel. I gene ilone we lalakete nania kel, we maranaga goro o marama, we pulsalan Christ wa namerein o Marana tavunana.

TAVAL1U IV. Ape Tocjai ice matartoga wa o Linai ice vasartag, 1. Mun o pane-manu nirua o tanun we gava kalo avune gene nan talo marama ; mun o toqai we matartoga wa o matevui we vasartag. We wia si nonina o nonomia nol a vasartag, uonina o toroniva nol a matartoga. 0 matev vasartag we tursalemoa at sur God, o toqai we matartoga we nina lai amaia. 0 matai gagapalag tagai apena, te tira goroko nia, si ta tagai alo loloma o toroniva kiskislag. Si ko we maros wa we sike gegese o marosiva non God wa si a gagapalag o gene n&n te pirin natagvanuama nia, naloloma te toga vrasawasa ran vag o tur masekeseke. 0 Book o Varuei. • 57 Si naloloma ta nun wa ta taniniga, paso nan val gene tin te muniko tama si o tironin pe nom o togara wa o raverave tape line taniniga. Gate sava tea me ti?& ti, si ta manmantagai aneane wa to nom vasigtag ran apena, panava ni we gaganag lue lai o lolowia non God. 2. Si ko me toga mantag, me toga matartoga alo loloma kel, paso nan ko te ilo lai wa te gilala lai val sava tea, wa gate sava tea te tira goro lai iniko nan. 0 atai we matartoga we van raveaglue lai o Vunana wa o Panoi. Si nalolonsei te tamavea, tamaine gina ni we veveg ape gene n&n avarea. Si ta malakalaka tea alo marama iloke, tete ava lai i gene we lolo-matartoga we ilo suaria. Panava si ta lolowono si ta ro>iovivtig apena, i gene nalolona gate matartoga, ineia nane we gilala ran apena. Tama o talai, me map ti alo av, o waliai tapena we tagea, wa ni we sinasiwa vag o tutunsag ; tamaine gina i gene we vusiag nun sur God, we map vitag val matev marau wa me ge ris nia o tanun we garaqa. 3. Alo isei we qeteg we mamarir, ni we qeteg we gogolo o maw mawui we manmantagai ran, wa we maros ran o masur tavarea. Panava, alo ni we qeteg we lalakete ran nania kel, wa te tatale tama we sar munia alo matesalan God ; paso nan ni we nonom mataketake gap ape gene n&n ni me nonom apena amoa si we mava aneane.

TAVALIU V. Ape ive nonom ape nina kel. 1. Nina tete matueg aneane lai avunanina kel, o manigiu vaga- qcqo o sogov o tapai gese amenina wa o lolomaran o tapai mulaw. 58 Namakalin Christ. 0 marmararan o tapai vires alo lolonina, wa si nina ta tete la o tinegaro apena, o takelei mantagai ilone te tagai ran. Vagaqoqo nina gate ilo vaglala ape lolonina me qon silsil goro tamavea. Nonina o gagapalag nan we tatas, pa o manigiu nan apena nina we ge tamaine we tatas sal. Vagaqoqo o toroniva we tursalemoa inina, pa nina we nonom was o tinegaro. Nina we mamakei ape pugai nan we mantagai amairasei we sea, panava inina gate ilo vaglala ape pugai nan we poa sal amenina kel. Gaplot nina we ro?iotag wa we veveg lai ape gene nan nina we ronovivtig apena mun napanensei we sea, panava nina gate nonom ilo ,ape gene nan irasei we sea w’e ronovivtig apena mun napanenina. Si isei we lionom mantag, we lionom taniniga ape non o ga gapalag kel, ni tete veveg maremare lai apensei we sea. 2. 0 tur tanun anan Christ talo vui, we nonom raka sage ape matevuna kel amoa nan val sava tea wre sea ; wa isei we la o tinegaro ape matevuna kel, gate gona munia si ni toga rorono ape rasei we sea. Naloloma tete tur taniniga lai, si ko ta tete toga rorono ape gene nan namorasei we sea, wa we la o tinegaro raka sage ape niko kel. Si ko te nononom vires ape God wa apeniko kel, naloloma tete matikotiko ape sava tea ko te ilo lai arasu nan. Ko ta toga avea avea tea, pa ko tete toga lai asau naniko kel ; wa alo ko me vaatev o vanua nol, avea nom o piriniva si ko gate ilogoro keluko ? Si ko we maros o tur tamata talo loloi, wa o matevui we vasartag, ko te map val gene tea ape kulama, wa te sagarag gese iniko kel. 3. Si ko qe toga asau nan“o gene nan wa o mawmawui nan talo marama-iloke, ko te van taso lai alo line taniniga. Panava si ko qe nom mava o gene nan talo marama, nom o muleva te tugtug sal, 0 Book o Varuei. 59 Nipea nononom ilo ape sava tea si we mava, si we ronoga, si we tano, si we tangemarmaros, panava God magesena wa o gene nan namona. 0 atai we tape God, ni we nom vasigtag o gene nan gate sar mun God. God mageseua we toga galava, Ineia magesena we Tnrmana, Ineia magesena we ge ura val gene tin, Ineia magesena we ge masur kel o atai, Ineia magesena we ge o loloi ni masekeseke.

TAVALIU VI. 0 Qaraqara ape Atai toe Matartoqa. 1. 0 ronoga nonsei we taniniga was, alo naatana we matartoga we gaganag we tira ape neia. Si naatama te matartoga, nom o qaraqara apeua tete paso lai. 0 atai we matartoga we ronomalumuaga aneane lai, wa we lolo-masekeseke alo vatitne mateawota nan, 0 atai we malkeke we toga vagae vag o gogolo wa o lolo- matikotiko. Si naatama ta tete gol vatanauko, ko te matur mantag lai. Nipea malakalaka ilo, panava alo ko me gagapalag ti o sava tea we wia. Ka ganganor gate gilala lai o tur malakalaka, si o tur lolo- tamata ; ape i Lord me vava wa, “ 0 tamata tagai ran mun ra mala gagapalag.” Nan si neira ta vava wa, “ Kamam we toga tamata veta, o mateawota tea tete qalo lai ikamam, isei we sotal kelua si ni te gege lai ikamam ? ” Nipea nomtup ilo ineira; ape gaplot, alo neira gate nom nerei ilo, o lologagara non God te rowo avunara, wa te ge tagea qet nor b gagapalag, wa nor o nonomia nan te pea. 2. Te sotal kelua alo ni we toga lopsag gate gona munsei we tapetape, ape te sotal kelua tiamaine was te sotal kelna alo Wolowolo non Christ i Lord# Panava o ronoga we van ma nan o tanun nan we qatutui gap. 60 Namakalin Christ. 0 lolowono we van ma vagae vag o ronoga talo marama. 0 ronoga namora tauiniga was alo lolora kel, gate alo valara tanun n&n. 0 malakalaka namora rono na?i was nan Cocl ma, wa alo God, wa nor o qaraqara was ape Nun. Isei we maros o ronoga we nun wa tete paso lai, ni gate nonom ilo ape ronoga we sagesarn. Isei we sike.o ronoga namora tanun nan wa gate nom vasig tag ran apena, we gagauag we tira ape neia kel si ni gate nom mava mantag o ronoga ta Vunana. Si isei gate nonom ilo si o tanun n&n ta vawia wun ineia si ta vasigtag wun ineia ; nalolon i gene ilone we toga masur ran.

3. Si naloloma we matartoga', gate gona muniko si naloloma a masekeseke, a masur kel. Si isei ta tete ilo vaglala, ta tete gol vatanauko ape pugama, nipea nonom si ko we taniniga, si we sar ape vareaniko apena. Iniko was iniko ran ; wa gate lai si, mun o vavae nan, ko ta wia sal nan God we gilala veta apeniko was we tamavea. Si ko te nonom ape matevuma kel we tamavea alo loloma, ko tete nonom lai ape sava tea o tanun n&n te vavava apeniko. 0 tanun we sagarag o nagoi, God we sagarag o loloi. 0 tanun we veveg ape gagapalag nan, God we veveg ape nonomia n&n. Si a gapalag vagae o gene u&n we taniniga, wa si a tete nom mava ineia kel; iloke o vaglala ape atai we nompepewu. Si a gevtag o piriniva nora gene tin, iloke o vaglala ape o atai we matartoga aneane, wa o tur lolomasur mulan.

4. Si isei gate sike ilo si apensei we sea si ni gaganag we tira ape neia, we vaglala si ni me ukeg kelua ran ilo panen God. Ape S. Paul me vava wa, “ Ape i gene we gaganag kelua si we wia, gate iloke i gene te ge ilo vaglala mantag ape neia si we wia, nava ineia ilone i Lord we gaganag luea apena.” Si a tatale amen God alo loloi, wa si a tete toga asau nania o manigiu o marosiva tavarea, iloke o togara namon i gene talo vui. 0 Book o Varket. 61

TAVALIU VII, Ape we tape Jesus ralca sage ran. 1. Tur wia i gene* ilone we gilala mantag si we tano tamavea o tapeva mun Jesus, wa o nom vasigtag kelua namauig Jesus. Namoma si a gevtag i gene ko we tapea o manigiu i Tur Gene ko te tapea, ape Jesus we maros si nina a tapea sal nan val gene tea. 0 tapeva namora gene tin, o galeva vagaqoqo, wa gate toga nev ; nava o tapeva namon Jesus we nun, we toga galava ran. Isei we kata ape gene tin, ni te masu saratuwale amen i gene ni we kata ape neia, panava isei we kata vag o tapeva ape Jesus, ni te tira maremare ti galava. Ka tape Ineia, wa ka toga amaia vagae mun Pulsalama, ape Ni tete gevtag iloko alo valvalsei qe van vitagiko, wa Ni tete ukegiko si a pea alo ulusui. Ape tete ava lai, o masaoi te wesu ma, ko te toga asau nan valvalsei alolona, si ko ta maros tamaine si tagai. 2. Ka togatoga peten Jesus alo esuma wa alo mateama, wa ka matmatueg avunana, ape alo valvalsei qe toa naniko, Ineia magesena te pirin lai iniko. Namatevun i Gene ko we tapea was, si Ni tete ukeg si isei te valuna ; panava Ni we maros we toga magesena alo loloma, we pute aia tama, i Maranaga avune Non o tano-pute-maranaga. Si ta tagai o sava tea me tin ti alo loloma, Jesus te maros ran we togatoga aia. 0 sava tea ko we ukeg mun ra tanun nan, asau nan Jesus, we tama si me pea veta. Nipea sov ape togo tea me gologolo vag o lan, wa nipea matueg avunana, ape val visogoi o valis, wa o matev lulum nol tapena tama o tawagas-tangae talo malatou. 0 valis te ra?/o sin, o tawagas-tangae te nun saru. 62 • Namakalin Cwist. 3. Gaplot te galeko si ko we sagarag o nago tanun nan gegese. * Si ko we sike amaira tannn na??/ o masur wa o piriniva, vaga qoqo ko te sike ae. Si alo valval gene na??/ ko we sike Jesus, tete ava lai pa ko te ilo suar Jesus. Panava si ko we sikesike iniko kel, tete ava lai pa ko te flo suar iniko kel ; wa te tur magarosa iniko kel apena. Ape si o tanun gate sike Jesus, ni we ge tatas kelua sal nan o marama nol wa non o tavalalea nol te ge lai munia.

TAVALIU VIII. Ape we pulpul amen Jesus. 1. Alo Jesus we toga amaiko, val gene na??/ we wia, wa gate sava tea we gona muniko ; panava si Jesus ta asau naniko, val sava tea we gona ran muniko. Alo Jesus gate vavava mun nalolonina, gate sava tea we sea te ge masur lai nalolonina nia; panava si Jesus ta vava o vavae tuwale gese, nalolonina we toga masur ran. Gate Mary ta Magdala me tavaraka gaplot nan o masaoi ni we ta??ta??. aia, alo Martha me vet munia wa, “ I Vatogo me van ma wa we logiko ” ? B ! masaoi tur wia, alo Jesus we loglog nina nan o surmata na??/ ilo qaraqara talo loloi ! Pa ko we kor veta wa we lalaktera ran asau nan Jesus, ko we qaqae wa we sike matila, si ko we maros o sava tea asau nan Jesus. Gate iloke we tatas sal muniko nan si o marama nol te tagea naniko. 2. 0 marama te piri?i tamavea iniko asau nan Jesus ? 0 Panoi we rarakut iloke was, si a toga asau nan Jesus; pa nava si a toga amen Jesus, iloke o Paradise we tan ge mar maros. Si Jesus ta amaiko, o tavalalea tea tete gege lai iniko. 0 Book o Varuei. - 63 Isei we Ilo suar Jesus, we ilo suar o tur gene tun; we nun, o moe gene we wia sal nan valval moe gene tea. Panava si Jesus ta tagea nansei, me tagea o gene we mava sal nan o marama nol. I tur masara, i gene we toga asau nan Jesus, i tur meresavasava ineia we pulpul mantag amen Jesus. V.. 3. I gene we gilala ape we varvava amen Jesus, ineia o tur menaro ; wa i gene we gilala ape we nit kelua amen Jesus, ineia i tur lolomaran. Ka toga pepewu, ka toga tapeto, wa Jesus te van suriko. Ka tape o li??/e taniniga wa ka toga rorono, wa Jesus te toga amaiko. Panava ko te vure lue gaplot lai Jesus, wa Non o sogov te tagea naniko, si ko qe vusiag kel ape gene n&u tavarea. Wa, si ko qe vure luea, wa Ni we van reag naniko, ko te toa sur isei ? wa ko te sikesike isei mun pulsalama ? 4 Asau nansei we pulsalama muniko, we gona si ka esuesu mantag lai; panava si Jesus gate pulsalama raka sage, eke ! pa ko we toga lolowono, magesema ran ! Tamaine gina ko we lera ran, si ko we matueg avunansei we sea, we qaraqara apensei we sea. We wia sal si o marama nol te tavalalea munina, rian Jesus wa lolowono ape nina. O manigiu ilone, amairasei nol nina we tapetape ineira, Jesus te moai ran, wa te tape sal Ineia. 4. Ka tape'valvalsei namatiig Jesus, pa ka tape Jesus ape Neia kel. Ka tape Jesus Christ magesena raka sage, ape Ineia magesena we wia sal, wa ko te matueg lai avunana sal nan ra pulsala nol. 0 manigiu Ineia wa alo Ineia, ko te tape lai rasei we tava lalea muniko wa ra pulsalama naw mula?i, wa ko te tataro ape ragai nol iloke, si Ni te manag neira nol si a gilala Ineia wa si a tape Ineia. Nipea we maros ilo si isei te tape sal, si te nom mava sal 64 Namakaltn Christ. iniko, ape iloke we sar mini God vires, ape gate isei we tama Ineia. Wa mulan, nipea maros si nalolonsei a kata apeniko, wa nipea naloloma a kata vag o tapeva apensei tea, panava Jesus te alo loloma, wa alo lolonsei we taniniga. 5. Naloloma ni toga wasawasa, toga matartoga, wa nipea rot tnwale naloloma amen nalolonsei i gene tin. Ko te toga mamasa, toga tawala alo nagon God, mun o loloi we matartoga suria, si ko we maros we ilo vaglala lai i Lord we lulum tamavea. We nun, si Non o sogov gate tirasalemoa iniko, gate rave iniko, ko tete nina lai ape tur qaraqara ilone, wa si a gevtag qet o ronronotar nol wa pulsalama nol, si ko te toga tuwale lai amaia magesena. Ape, alo o sogov non God we nina amensei, we managia nia si ni ge lai val gene tea. Wa alo te van reag nansei, ni we toga masara, toga mageregere, we tama si me ukeg gap ineia A ape towtowosia wa ape lamasagia. Panava, si ta tamaine muniko, gate namoma si a lolowono sal, si a nomqerqeret, panava (tataga o maros non God), a tira maremare; wa o sava ta qaloko, a lav vasgotia mun o ronomalumuaga, si Jesus Christ Ni ronoga nia. Ape o magoto we van tataga o rara ; wa ape kule qon, o maran we kel ma ; wa ape kule lanvus, o tamata we lava.

TAVALIU IX. Ape u*e toga asau nan 5 Lolo-niasur nol, 1. 0 gene we mataketake ran si a nom vasigtag o line masur namora tanun nan, alo o line masur namon God ta amenina. Panava iloke o gene we mava ran, si a toga asau nan valval line masur, si ta nan o tanun ma si ta Vunana ma ; wa, si a ge ronoga God, a ronotag masekeseke si nalolonina a toga gaitag asau nania, wa si tete sike ilo o sava tea munina kel, wa tete nonom ilo ape nonina o ronoga tea. 0 Book o’Varuk:. 65 Gate sava tea si a mamakei apena, si ko we malakalaka alo o Sogov non God we van peteniko, wa we la o tinegaro ape line taniniga. Val valsei we maros si te tamaike. Valsei we van wasawasa ran si o Sogov non God we mnlevagia. ' Wa isei te mamakei lai si ni gate ronotag iiarenena alo i Tur Mana we pepe ineia, wa i Maranaga ti galava we tira salemoa .ineia ? 2. Nina we maros vagae o gene we ge masur kel inina, wa we gona ran munsei si ni gevtag kelua qet. Laurence, o martyr we rono, me lalakete nan o marama, o manigiu ni me nom tagtageag o gene nol talo marama o tanun nan we maros ; wa mun o tapeva sur Christ, ni me ronomalumuaga alo me lareag nania i gene ni me tapea ti, i Moe-Oloolo non God, i Sixtus nane. Tamaine gina ni me lalakete nan o tapeva non o tanun, ape -4- ni me tape sal i Gene me tin o tanun ti, wa me iloraka o gene we wia alo nagon God nan o gene nan we ge masur o tanunt Tamaine gina, iniko gai, ka toga taurmate ape we gevtag wun isei pulsalama ko we tape ranua, o manigiu ko we tape sal God. Wa nipea lolowono sal si i pulsalama tea qe gevtagiko, ape ko we gilala si a?/aisa te vile wora val valsei nan ra valuna.

3. Panava o vagalo we mava wa we maul alo loloma kel, ko gai gilala mantag lai ape we lalakete ran naniko kel, wa ape we ave naloloma nol sur God. Alo isei qe matueg avunana kel, gaplot ni we nonom si ni tete esuesu lai asau nan o gene nan we lulum tape marama. Panava isei we tape nun i Christ, wa we tataga maremare o line taniniga nol, ni gate matueg avune gene n&n we lulum ta iake, ni gate sike o gene n&n tamaine, we neremot mun naturi- ana gese ; tagai nan, pa ni we maros sal o mawmawui we mava, wa si; a gagapalag maremare mun Christ,

F 66 NamaeaIin Chkist.

4. Tamaine, alo o lolo-masur we van ma suriko nan God, ka lav vasgotia wa ka varean God apena, panava, ka ilo vaglala ran was o sogov-alena non G-od, gate o rnsarusai ko we sar apena. Nipea we sotal kelnko, nipea qaraqara sal, nipea sov gap naapema, pa raka sage ka toga nompepewu sal nan amoa ape sogov iloke, ka ilogoro sal nan amoa nom o togara, ape o masaoi we lulum ilone te paso anaisa, wa o meregaleva tea te van a tagir. Alo me lareag naniko o masur ta Vunana, nipea nomqerqeret gaplot ; panava mun o nompepewu wa mun o ronomalumuaga ka nerei o sogov ta Vunana te kel ma suriko ; ape we lai mun God si Ni la at suriko we qoqo sal nan Ni me lareag ti naniko. Iloke gate sava tea we garaqa si we seasea munrasei we lolo maran ape matesalan God, ape ra .Rowo liwoa n&n tara Prophet n&n talo we tuai me ronotag mora vagaqoqo o gene nan, we var- varleas tamaine. 5. 0 manigiu ilone, i tuarasei, me uravag ti o Sogov ta Vunana me vava wa, “ Alo nau me toga tatapuga, na me vet wa, Na tete makoekoe galava lai.” Panava, alo me lareag gal tag o sogov iloke nania, ni we vava ape gene n&n ni me ilo suar alo lolona kel tamaike wa, “ Ko me ate ris nanagoma, wa na me ma taw taw.” Nan alo vatitne gene n&n iloke ni gate nomqerqeret ilo, pa nava we tataro tihegaro nan mun i Lord, ti vava wa, “ Na te awoawo suriko, Lord ; uwe, mun i Lord na te la kalo o line tiatias.” Naw, alo ulusui, ni we taur lai o woai tape non o line tataro, wa we gaganag we tira was me ronotag non o awoawo, ti vet wra, “ I Lord me tinqoro, me magarosa inau, me qeteg na pirinik.” Pa tamavea ? Ni we vava wa, “ Ko me ge nok o lolowono ni ris malakalaka, wa me rotig goro nau mun o qaraqara.” jb- Si me gagapalag tamaine mun ra Rono nan we liw’oa, inina qa, we mageregere wa we masara, tete nomqerqeret lai, si alo tuan masaoi nina we uravag o tinegaro, panava alo tuan masaoi ti we lolomamarir gese. Ape o Vui we van ma wa we van at, tataga o marosiva anona j o manigiu ilone i Job, i gene vawia, 0 Book o Vakttet, 67 me vava tamaike wa, “ Ko me vaatevia valval maran, we ge ilo vaglala ape neia val masao qo?i.” 6. Tamaine gina na te matneg avunansei, na te sov apensei, si ta tete ape magarosa we lava non God gegese, wa avune nom- nerei tuwale wora ape sogov ta Vunana ? Uwe, si ta amenau o tanun n&n we taniniga, si o Retatasiu 7?,an we ro?zo, si ra pulsalak ??>an we raaremare, si o raverave nan we wia, si o toretore n&n we ta/io, si o as 7za?i we lulum ; iloke nol we pirin manmantagai gese, we neremot manmantagai gese, si God ta toga asau nan nau, wa na qale toga magesek, mamagarosa ran. Alo masaoi n&n tamaine, gate sava tea we piri?z sal nan o ronomalumuaga wa o leasag kel tataga o maros non God. ( . Na gate ilo suar tiqa isei, namatevuna ta wia, non o togara ta taniniga tamavea ; panava ni me ro?zotag alo tuan masaoi tama si me lareag nania o sogov, wa non o tinegaro me mano mantagai apena. Na gate ronotag tiqa apensei i Rono, me uravag tamavea o sogov ta Vunana wa o line taniniga, panava me ge ilo vaglala tamaine ape neia, alo qetegiu si alo ulusui. Ape si gate ge ilo tea isei mun o lopsag tea na manig God, i gene iione gate sar si ni ilo lai o gene n&n we vagis non God. Si o meregaleva we van amoa, vagaqoqo o vagla'la nane ape lolo-masur we nina a tagir. Ape munrasei me ge ilo vaglala veta ape neira mun o mere galeva, me ligog ti o lolo-masur ta Vunana, ape Ni me vava wa, “ Isei qe lalakete, Nau te le at munia sin gana nan o tangae-esu.” 8. Na?z, me la ma munsei o lolo-masur ta Vunana, si ni maremare nia si a ronovirig alo mateawota ?ia?&. Paso nan o meregaleva we qaloa, nan ni wa qeteg sotal kelua ape non o line taniniga. Satan gate matur, o visogoi gate mate tiqa ; tamaine ka ge taurmate keluko ape vag vagalo, na??/ ape matuama wa ape .galaoma we tira ra tavalalea n&n, wa gate mapsag i]o. 68 Namakalin Chkist.

TAVALIU X. Ape we Varean God ape Non o Soc/ov. 1. Ape sa ko we sike si a mapmapsag, ape ko me wota ma si a mawmawui ? Ka maros o malumuaga raka sage nan o masur, wa si a sau kalo o Wolowolo raka sage nan o malakalaka. 0 tan an tagai a marama gate maros ran o malakalaka wa o masur talo Vui, si ta lai vagae tamaine munia. Ape o gene nan we lulum talo Vui we wia sal nan o malaka laka nol talo marama wa o toroniva n&n talo visogoi. Ape o malakalaka nol talo marama we sagesarn gap si we purei wun, panava o malakalaka n&n talo Vui we tano wa we taniniga, wa we sogov ma nan God ilo toqai na??/ we matartoga. Panava o tanun tete ro??otag o nialakalaka iloke ta Vunana ma tama ni we maros nerei, ape o masaoi we meregalea alolona gate arasu ran. 2. Panava o togara wasawasa we sonson, wa o matueg sal avu- nauina kel, gate sar ilo ape sogov n&n iloke ta Vunana ma. 0 matai gagapalag non God was alo Ni we sogov ma o ma sur ; panava o mala-gagapalag namon o tanun was alo ni gate la kel qet val gene nol mun God vag o line varean we nun. Wa iloke o manigiu o Sogov-alena tete totou raka lai alo lolonina, was o mauigiu nina gate lolo-varean mun i Gene we sogov ma, wa gate la kel qet val gene nol mun i Tur Matevura sogov n$n. Ape o Sogov we toga vagae amen i lolo-varean ; wa we lareag nan i gene we sotal kelua o Sogov ilone we la vagaqoqo mun i gene we nompepewu. 3. Na gate maros ran o masur si ta lareag nia nan nau o nom leas, wa na tete la o tinegaro ape we nonom ape gene ??a?£ we ro??o, si te ge inau nia si na sotal kel inau, 0 Book o Varuei. 69 Ape val gene we vagis gate rono, wa val gene we neremot gate wia, wa val marosiva gate matartoga, wa val gene we ta?n) munina gate wia alo nagon God. Panava nau. we lav vasgot masekeseke o sogov ilone, si na nompepewn sal nia, wa na we la o tinegaro ape we momogo God si na leasag sal inan nia. • Si we vatogo isei mun o Sogov we alena ma munia, wa we gol-vatanaua mun o lareag kel galtag nania ; i gene iloke tete nonom si we sava tea we wia amaia matapuna, panava te gaganag lue si ni we mamasa wa we masara. Ka varean God ape gene n&n anon God, wa ka veveg keluko ape gene nan anoma, was ka varean God ape Non o Sogov, wa ka vava lue si namoma vires o ganganor, wa o veveg we sar ape ganganor. 4. Ka pute si wo vagae alo tano-pute we sur ran, wa te la at muniko o tano-pute we raka sage, ape ra moai tete tira lai asau nan ra sur siwo n&n. Ra moe Ro?io alo nagon God, irasei nane me sur siwo sal alo nagora kel; wa tama nor o ronoga we raka sage, tamaine gina nor o nom pepewu we raka sage. Neira we uravag o Nun wa o Lenas ta Vunana, wa gate maros we ge ronoga kelura. Irasei we tira maremare, wa me taur kalo maremare ineira avunan God, tete sotal kelura lai. Wa irasei we vet ape sava tea we wia me sogov ma muneira, was namon God ma, neira gate maros ilo si o tanun ?/aM a ge ronoga ineira, pa we maros gese o ronoga we van ma nan God magesena ; wa we maros raka sage si a ge ronoga God ape Neia kel, wa ape ra Rouo n&n anana nol, wa we la vagae o tinegaro ape ike. 5. 0 manigiu iloke, ka varean aneane God ape sogov nan we mantagai, wa tamaine ko te sar ape we taur o moe sogov 7za>&. 0 gene we manmantagai ran te muniko tama o gene we raka sage sal, uwe, o sogov ilone o tanun te nom vasigtag ran apena te tama o tur gene we tun muniko. Si ko ta nonom ape i Gene we sogov ma we tamavea, ko tete nonom ilo lai ape sogov tea si we mantagai, si tama o tanun te 70 NaMAKALIN CltltlST. nom ina take take apena. Ape gate lai si o gene we mantagai si we mataketake te van ma nan God i Tar Eleele. We nun, si Ni ta sogov ma o lizze veveg wa o towtowos, na moma si a vareania apena ; ape Ni we ge tamaine vagae si a pirizziko nia, o sava tea ta qalo wun iniko. Si isei we maros si o sogov non God a toga nev amaia, ni varean God alo we alezza ma munia, wa ni toga roz/omalumuaga alo we lareag nania : ni tataro si te la kel ma munia ; ni la vagae o tinegaro si ni qale nompepewu, nan wa lareag qet nania.

TAVALIU XI. Ape o Tanun o tapai we tape o WoIolvoIo non Jesus. 1. Ilokenake o tanun we tar we maros o Marana ta Vunana non Jesus, panava o tapai aneane we sau kalo Non o Wolowolo. 0 tanun we tar we maros Non o masur, o tapai ran we maros o togara lopsag. 0 tanun we tar we maros we pirizz ape Non o ganagana liwoa, o tapai gap we pirizz ape Non o gargara mamasa. Valvalsei we maros we malakalaka amaia, o tapai .ran we . taurmate si a rozzovivtig tea ape Neia, si amaia. 0 tanun we qoqo we tataga Jesus gai nizza we tuqe wora o Bread ; o tapai ran, gai nizza we ima tape Lasa talo Non o Rozzovivtig. 0 tanun sul we nom mava ape Non o Vasasa n&n, o tapai vires we tataga o togara nom tagtageag tape Non o Wolowolo. Iragai we qoqo we tape Jesus alo mateawota. tea gate qalora. Iragai we qoqo we varean wa we logwia Ineia, alo neira we la vires o gene zzazz we lulum nania. Panava si Jesus ta toga suspata gal tag, si ta vanreag gal tag ti, gaplot neira we masu ilo nomqerqeret, wa nalolora we wono sal. 2. Panava irasei we tape Jesus na manig Jesus, wa gate ape sava masur tea te qalora nia wun, iragai zzazz iloke we vareania alo nor o togara mamagarosa tea tama alo nor o togara . malakalaka sal. 0 Book*© Varuei. 71 We nun, si Ni ta tete ge masur ineira si mun o gene we man tagai aneane, tuwale apena, neira we varean vagae Ineia, wa we maros vagae we logwia Ineia apena. O.o E ! pa o tur tapeva we nun mun Jesus we mana tamavea, gai ? ape gate lor tuwale ilo mun o nonom apeniko kel 'si o tape keluko tea. Panava rasei nol we sikesike vagae o masur nan, te loglog mantag lai ineira, ra rowrowovag me qil. Wa irasei nane we nonom vagae ape neira kel, wa o gene n&n te wia mun naturiara kel, te vava ape neira was, neira we tapetape ineira kel, pa gate tape nun i Christ. Te ilo suar lai avea, gai, i gene we laplapasag masekeseke mun God, wa gate nonom ilo ape rusarusai apena ? 4. 0 tapai ran qa, iragai we talo vui tamaine, o tapeva tape gene n&n talo marama tagtagai ran amaira. Nan te ilo suar avea, gai, isei we lolo-masara tamaine, wa o toroniva tape sava gene tin tea tagai amaia ? “ Te la sal goroa nan goro o vat we terelawa.” Si isei qe ukeg at napulana nol, o tapai vires. Si ni qe la o tinegaro pe nomleas nun, o gene mantagai gese. Si ni qe lolomaran qet, ni qale arasu ti. Wa si namatevuna qe taniniga aneane, si ni qe la o tinegaro ran ape lihe taniniga ; qale toga ti o gene we mava, wa o gene tuwale raka sage, tagai tiqa amaia. Na?& o sava o gene ilone ? Si ni vanreag val gene tea, ni gevtag kelua, ni rowolue ran nania kel, wa o tapetape kelua tagai ran te qale toga amaia. Wa paso nan, alo ni me ge qet tama te lai munia, tama ni we lolomaran lai apena ; ni nipea nonom ilo si ni me ge veta o sava gene tea. 5. Ni nipea nom mava o gene rasei we sea te nom mava ineia apena, ni veveg ape neia kel tama o sokore rowrowovag, tama i Nun me vava mona wa, “ Tamaine gina kamiu, kam me go paso qet o gene n&ti me vatra?i kamiu ti apena, tur vava wa, Ikamam o rowrowovag we mawmawui sasawuara gap.” 72' Namakalin. Christ. Wa paso nan te vava lai apen i gene iloke si nalolona we masara nun wa we mamasa nun, wa ni te vava tarn a i Prophet me vava ti wa, “ Inau we toga magesek, o masara ran.” Panava iloke o tur nun, was tete ilo suar lai isei we meresavasava nan i gene ilone, tete ilo suar lai isei we mana nania, si isei we toga wasawasa sal, ape we lai munia si ni gevtag ineia kel wa valval gene tin, wa we pute siwo lai alo tano-pute o paspasoanai ran.

TAVALIU XII. Ape Matesala 'llaranaga tape Wolowolo we Hono. 1. Mun ragai nan we qoqo o vavae n&n iloke we gona ran, was, Ka leasag keluko, ka sau kalo nom o wolowolo, wa ka tataga Jesus. Panava te gona sal muneira si ineira te ronotag o vavae o paspasoanai was, Tur van reag nan nau, ira gene vivnag, ilo av k ilone tete paso lai. Ape irasei qe ronotag wa we tataga o vavae nan tape Wolo wolo, tete gogolo ape we ronotag o vavae pe veveg ti galava. 0 vaglala, o Wolowolo nane, te nanalue alo tuka, wa paso nan i Lord te van ma ape Veveg. Wa paso nan ira gai nol anan o Wolowolo, irasei nane me tataga mantag namakalin i Gene me wosoteterpania ti, te van peten Christ i Veveg mun o tur nom apesov. 2. 0 manigiu iloke, ape sa ko we gogolo ape we sau kalo o Wolowolo, we tursalemoa iniko ilo Marana ? Alo Wolowolo o Togara wasawasa, alo Wolowolo o Esu, alo Wolowolo o tigoro nan ra tavalalea, alo Wolowolo o sogov we neremot ta Vunana, alo Wolowolo o varagai tape loloi, alo Wolowolo o qaraqara tape atai, alo Wolowolo o tur moe tani- J- liiga, alo Wolowolo o tur togara we rono ran. Tete vaesu lai o atai, tete nom-nerei lai o esu galava, panava mun o Wolowolo gegese. 0 manigiu iloke, ka sau kalo nom o Wolowolo wa ka tataga Jesus, wa ko te vau taso at ilo Esu galava. Ni me tirasalemoa 0 Book *o Varuei. 73 iniko, we sau kalo Non o Wolowolo, wa me mate leas iniko vawo Wolowolo, si ko te sau kalo moma mulan nom o Wolo wolo wa te mate saratuwale amaia avune Wclowolo. Ape si ko ta mate saratuwale amaia, ko te esuesu saratuwale amaia. Wa si ko ta ronovivtig saratuwale amaia, ko te toga vag o le/jas saratuwale amaia. , 3. Ilo ma ; alo Wolowolo we nit tuwale o gene nol, si nina ta mate avunana, ape o matesala tagai we nina ape tur esu we nun, wa tur lolo-tamata, panava o matesala tape Wolowolo we we Rono, wa o leleasag keluko valvalqon. Ko ta van avea avea, ko ta sike avea avea, ko tete ilo suar lai o matesala avunana wa raka sage, si alalanana we wasawasa nan o matesala tape Wolowolo we Rono. Ko ta riga goro, ko ta ge taur mate val gene tea tataga nom o maros wa nom o nonomia nan, panava ko te ilo suar vagae si tete ava lai pa ko te toga mano mamagarosa, tama ko we maros A si tama ko gate maros, wa tamaine gina ko te ilo suar vagae o Wolowolo tea. Ape naturiama te ronovivtig si naatama. te matikotiko alo loloma. 4. Alo tuan masaoi te tama si Gocl me toavtag iniko, alo tuan raasaoi ra tagvanuama te anumag iniko ; wa mulan, vagaqoqo ko te gona muniko kel. Wa gate sava masur tea, gate sava piriniva tea te vaesuko nia si te lav lueko nia; panava alo God qale maros, namoma si a ronomaul apena. Ape Gocl we maros si ko te lolomaran lai ape we ronotag o lolowono alo gate sava tea te ge masur keluko nia ; wa si ko te ukeg keluko raka sage munia, wa mun o togara mamagarosa ko te nompepewu sal apeniko kel. Gate isei we tape o Ronovivtig non Christ tama isei me rono vivtig mona tamaine. 50 wo, o Wolowolo we toga taurmate vagae, wa we toga nerei iniko vagae avea avea tea. 51 ko ta valago avea avea tea, ko tete toa lai nania, ape ko ta van avea avea tea, ko qale-mulevag iniko kel, ko te ilo suar vagae iniko kel, / 74 NamakAljn Christ. Avunana, alalanana, alo loloma wa avarea, ko ta kilau ris avea avea, pa ko te ilo suar vagae o Wolowolo, wa vagae mulan namoma si a la o tinegaro ape we ronomalumuaga lai, si ko qe maros o lolo-fcamata wa o vilvilqat tete sagesaru lai. 5. Si ko ta sau kalo masekeseke o Wolowolo, o Wolowolo te sau kalo iniko, wa te mulevag iniko ilo masaoi ko we toron apena, was o masaoi ilone o togara lopsag me paso aia ; panava gate iake ran. Panava si ko ta sau kalo vag o mero, ko we ge taurmate muniko kel o rene we garaqa we mava sal ; panava, ko ta ge ilo tamavea, gai, ko tete map siwo lai naniko. Si ko ta savrag reag o tuara wolowolo, tete ava lai pa ko te ilo suar o tuara ti, wa iloke wun te mava sal. 6. Ko we nonom wun si te lai muniko si ko te toga asau nan o gene me qalo vagae valvalsei we sea ? pa gate isei nan ra Rono £ alo marama iloke me toga asau nan o wolowolo nan wa o lolomamagarosa. Ape i Lord Jesus Christ mona, Ni gate toga ilo asau nan o rarakut tape Non o Ronovivtig, si ta o masao qon tuwale vires, alo Ni qale toga a marama. Ni me vava mona wa, “ Namon Christ si Ni ronovivtig, si Ni tavaraka nan ra mate, si Ni te van pata tamaine ilo Lenasina.” Pa ko we sike moma o matesala tea we sea nan o matesala namon i Maranaga, o matesala tape Wolowolo we Rono nane ? 7. Naqonin Christ nolnol o Wolowolo wa o Ronovivtig gegese ; pa ko we maros moma o mapsag wa o malakalaka ? Ko we lera, ko we lera ran si ko we sike o sava tea we sea nan o togara we lopsag wa we mamagarosa; ape o togara nol namora tanun nol we uravag o lolowono wa me vaglala vagae mun o wolowolo nan. Wa alo isei qe van taso ran alo matesala tape Vui, tamaine gina ni we ilo suar o wolowolo nan we mava ran ; o manigiu tama ni we tape sal i Lord, tamaine gina ni we lolowono sal ape ni gate nina tiqa amaia, O^Book o Vakuei. 75 8. Panava, i gene iloke, si ni qe ro?iovivtig vagaqoqo tamaine, we ilo suar mulau o piriniva wa o masur nia, ape ni we ilo vag lala si alo ni we sau kalo non o wolowolo te wia sal munia. , « Ape alo ni we sau kalo masekeseke o wolowolo, o togara lopsag we qisan ineia nia me ris malakalaka ta Vunana nia. Wa tama o visogoi we mageregere sal mun o rarakut, tamaine gina o atai we maremare sal mun o sogov talo loloi. Alo tuan masaoi we ge masur kelua mun o toroniva ape togara mamagarosa wa we rarakut, o manigiu ni we maros si ni sar ape Wolowolo non Christ ; wa o manigiu ilone ni gate maros ran si ni toga asau nan o rarakut wa o lolowono, ape ni we nomtup si God te lav vasgot raka sage tamaine ineia, tama lii we ronotag sal o gene we mava wa we qisan siwo o mani giu Ineia. Iloke gate o mana non o tanun, panava o sogov non Christ, we mana lai tamaine alo visogoi we mageregere, si mun o lolotitin tapena o tanun te lav vasgot lai wa te maros o gene nan o matev visogoi we nustup wa we sike sin gevtag vagae.

9. Gate o marosiva non o tanun si ni sau kalo o Wolowolo, si ni tape o Wolowolo, si ni leasag kel o turiai, si ni ora goro kelua, sin nom vasigtag o tanoi nun we ronoga, si we roiio maul vag o masekeseke alo isei qe nom vasigtag ineia, si we nom mataketake ape neia kel wa we maros si isei we sea a nom mataketake ape neia, si ni toga taurmate si a lav vasgot o mateawota n&n wa o tavalalea wa gate maros ilo we toga malakalaka alo marama iloke. Si ko qe nonom apeniko kel, ko tete ge lai o sava tea tamaine matapuma. - Panava si ko qe matueg avunan i Lord, te sogov at muniko o lolo-maremare ta Vunana, ko te lalakete lai nan o marama wa o visogoi. Wa si me saru goroko mun o yqilvqh pe vagalo tape nomtup wa me vaglala ti iniko mun o Wolowolo non Christ, ko tete gogolo tea i tur tavalalea, i Satan nane. 76 Namakalin Christ.

10. O manigiu ilone, ka tira maremare t£ma o tur tanun anan jL Christ we nun, si a sau kalo vavaka o V/olowolo hamon i Tagima, i Lord, ape Ni me mate avunana o manigiu Ni me tapeko. Ka toga taurmate si a ro?iovirig o mateawota n&n wa o sale gene na?& we qoqo te gege iniko nia alo togara mamagarosa iloke ; ape, tete ava lai, te tamaine muniko, wa ko te ilo suar we tamaine ko ta toga avea avea, si ta suspata avea avea. Uwe, te tamaine ran ; wa o masur tagai wa o masaoi pe rowolue tagai nan o lolowono wa o rarakut, pa namoma vires si a ronomalumuaga ran apena. Ka ima nan o lasa namon i Lord mun o tur lolo-masekeseke ran, si ko ta maros we pulpul amaia wa we gagapalag sara tuwale amaia. Ape gene n&n te ge masur iniko, ka ukeg nol mun Cod, si Ni te ge vagae muniko tama te wia munia. Panava, iniko gai, ka toga nerei o togara mamagarosa, wa ka t ' nonom apena was o tur gene te ge masur iniko nia; ape o lolo wono nan talo masaoi iloke, si ko ta ronovivtig wun ape neira nolnol, gate sar ilo ape lenas te wesu ma anaisa. 11. Nan alo me tamaike muniko si ko we nonom ape lolowono nan si we neremot, wa ko ta maros o ronovivtig na manig Christ, paso nan ka nonom si we wia ras muniko, ape ko me ilo suar veta nia o Paradise alo marama iloke. Alo qale gona muniko si a ronovivtig, alo ko qale maros we toa nan, ko tete toga wasawasa lai, wa o marosiva ape we toa lai nan o mamagarosa te tataga iniko avea avea. 12. Panava si ko we toga nerei vagae o gene ?zan tama we tira muniko, was o ronovivtig wa o matea, gaplot te wia nan munlko wa ko te ilo suar lai o tamata. We nun, si ta lav lueko ran ilo Paradise o vatoliu amen S. Paul, ko tete sov naapema apena was ko tete ronovivtig tea mulan. “ Na te gaganag lue munia ” (i Jesus we vava wa), “ o gene n&n we poa tamavea ni te ronovivtig nia na manig Sasak.” 0 Book o Varuei. 7? Qale toga gese niuniko o ro?zovivtig, si ko qe maros we tape Jesus wa we laplapasag munia galava.

13. Sa si ko me sar si a ronovivtig tea ape Sasan Jesus, nopi o rouoga apena te poa tamavea, gai, o malakalaka namora Romo nan apena te liwoa tamavea, wa te pirin tamavea, gai, i tagvanuama ? Ape valvalsei we vet ape line rouomalumuaga si we wia, panava o tapai aneane we maros we toga mamagarosa tea. 0 tur manigiu apena si ko te rowotag masekeseke o togara lopsag we mantagai na manig Christ ; ape o tanun ?zan we tar we ronovivtig sal o manigiu o marama iloke.

14. Ka gilala mantag si nanoma vagae si a esuesu tama si te matemate. Ape tama isei we mate munia kel, tamaine gina ni we qeteg we esuesu mun God. Gate isei we sar si ni sagarag o gene nn,n ta Vunana, panava alo ni me ronomaul ape ro?zovivtig tea na manig Christ. Gate sava tea we wia sal alo nagon God, gate sava tea we wia sal muniko alo marama iloke, nan si a ro?zomalumnaga vag o masekeseke na manig Christ. Wa si ko te iloraka lai, namoma ran si a maros o togara we mamagarosa na manig Christ raka sage nan o qaraqara vag o masur n&n we tar, o manigiu, si ta tamaine, ko te mano tama Christ ti, wa te mano sar mun ra Rono nol. Ape si namatevunina ta wia tea, si nina ta van taso ran wun alo line taniniga, gate mun o gene n&n we qoqo we tawo.wa we lulum, panava mun o rarakut wa o ronovivtig we lava, nina me ro?zomaul mantag ti apena. 15. Ape si ta sava tea we wia sal, si me pirm sal ape we vaesu o atai tanun nan o ro?tovivtig, tete ava lai pa Christ me gaganag luea ti mun non o vavae wa mun namakalina. Panava mun ra ti/zqoro me tataga ti Ineia, wa munrasei nol we maros we tataga Ineia ilokenake, Ni me vava vaglala veta 78 Namakaltn Christ. ape we sau kalo o Wolowolo, ti vet wa, 11 Si isei we maros we tataga Inau, ni leasag kelua, ni sau kalo non o wolowolo, ni tataga Inau.” Tamaine gina, alo inina me vasogo mantag qet, wa me sike sike ape gene nol, nina te nom mot alo paspasoanai tamaike wa si, alo ronovivtig we qoqo inina te mule pata ilo marana non God.

0 BOOK 0 VARUEI ME PASO. (79)

O Book o Vatoliu.

APE GANAPOEO.

JESUS we loglog Nixa.

agai, Kamiu NOL WE zVALA WA WE GAQISAzV, TUR MULE MA R sur INAU, wa NA TE GE MAPSAG SUR KAMIU. 0 Bread iloke NA te la was NAVISOGOK ape we vaesu o Marama.

Taur, gana, Iloke NATURIAK me la apen kamiu : Tur GE TAMAIKE 'SI A NOMKEL NAU NIA.

Si isei qe gana NAVISOGOK wa we ima NANARAK, NI WE TOGA ALO INAU WA INAU ALO INEIA.

0 Vavae nan NAU me vava ti mun kamiu, o VUI wa o ESU NANE. 80 Namakalin Cjlrist.

TAVALIU I. Ape we lav vasgot Christ mun o tur Momogoa.

1. I Tinqoro we vava iva : Iloke n&n Nom o vavae, Christ, i Nun ti galava. Gate vava nolnol saratuwale, gate rave siwo saratuwale nolnol, panava nanoma ran. Wa o nianigiu ilone, o manigiu Ko me vava tamaine wa Nom o vavae n&n we nun, namok si na lav vasgot o vavae nol ilone mun o nomtup wa o vareaniko. 0 vavae n&n namoma, o manigiu Ko me vava tamaine ; pa nava nanok mulazz, o manigiu Ko me vava tamaine si a vaesu inau nia. Nau we lav vasgotira nan Navalama mun o masekeseke, si a riv roro sal ineira ilo lolok. Neira we varagai inau, o vavae n&n iloke we uravag o sogov, o neremot wa o tapeva; panava napugak zzazz we ge inau si na gogolo, wa o atai we purei we ge goro inau nan wa taur lai o Gene Vagis we lava tamaine. Nom o vavae n&n we neremot wa we sov naapek nia, panava nok o ganganor we tar wa we qisazz siwo inau. 2. Ko we vatran inau si na van apesov suriko, si na qe maros we pul amaiko, wa si na taur o Sinaga ape Esu galava, si na qe maros mok o esuva wa o ronoga tete paso lai. Nan Ko we vava wa, “ Ragai nol we zzala wa me gaqisazz, tur mule ma sur Inau, wa Na te ge mapsag sur kamiu.” E ! vavae n&n we neremot wa we meratape mun naqoron i ganganor, si Iniko, Lord inau wa God inau, we loglog ma ra masara tara mamasa si a piri/z ape Pultuwale tape Visogoma wa Narama tur Rozzo ! Nan, inau isei, Lord, si na te sotal kel ina*u si a van petezziko ? Ilo ma, o Tuka tape Tuka zzazz tete taur goro Iniko, panava Ko we vava wa, “ Ragai nol, tur van ma sur Inau.” 0 Book o Vatoliu, SI 3. We tamavea o sogov wa o lolowia we magarosa iloke, we loglog tamaine inau mun o tapeva we lava ? Na te sov tamavea naapek si na van lai, ape na gate gilala ilo o sava tea we wia alo lolok ? ■ Na te lav vasgot lai Iniko ilo imak tamavea, ape na me ava goro Nanagoma we lolotape vagaqoqo aneane ? Ra Angel n&n tara Moe-angel ??.a?z we momogoko, ra Ro??.o tara taniniga n&n we gogolo apeniko; panava Ko we vava mun inau wa, “ Ragai nol, tur van ma sur Inau ” ? Si gate Iniko, Lord, me vava tamaine, isei te nomtup lai ? Si gate Iniko me vatraw, isei te ge ilo lai si a van peteuiko ? Ilo, Noah, i gene we taniniga, me mawmawui o tau melnol ape we paspasau o Aka, si a vaesu ineia tara sul o tapai ti ; pa te lai tamavea munau si, alo masao qo??, tuwale gese we qatutui ran, na te ge taurmate kel inau si na lav vasgot mun o momogo we sar apena, i Ti?z o marama nol ?

4. Moses, o tur tanun anama, i pulsalama ran, me ge o Pugoro tape t-angae umi tete sagesaru lai, wa me lil goro mun o tur gold we tun, si ni map o Vat ?/a?? tape Lea alolona ; wa inau, i gene sagesaru gap, na te sotal kel inau tamavea si na lav vas got, tama si o gene we mataketake gese, i Gene me map o Lea wa me qeteg o Esuva ? Solomon, i Maranaga we lolomaran sal namora Israel, me mawmawui o tau lavearua si ni taur lai o Ima we Ro??o we t,a??o vag o valakas we tar, si a ge ronoga Nasasa-ma. Ni me ge o malakalaka ape we Varono o Ima, alo qo??- lavea- tol me oloolo o Oloolo-tarn ata tar vaga tuwale apena ; ti ma]) kalo o Pugoro tape Vatavata ilo masaoi me ge taurmate munia,' mun o tia o tauwe wa o qaraqara liwoa. Na/?. inau, i gene we mamagarosa wa we masara sal nau o tanun snl, nau te lav vasgot tamavea Iniko ilo Imak, ape we gona veta munau si nau qe tataro wa we nonom apeniko o masao qo??. qatutui gap p E ! sa si me lai munau si na tataro mantag, wa we tataga mantag o line taniniga o masaoi we qatutui gap ! G 82 Nmukalin Cubist. 5. E ! Cod inau, iragai j/an ilone me la o tinegaro tamavea ape we sike si a wia alo Nagoma ? Magarosa inan, na we ge o tapai tarnavea ? We qatutui tamavea o masaoi na we ukeg alo na we ge taurmate kel inau ape taur o Ganaro?/o ? 0 masaoi o tapai ran na we nonom mantag alolora, o masaoi o tapai aneane o gene van tavarea gate ge nompurei inau. Panava alo Iniko, God i Vaesu, wa toga peten inau, tete lai ran si o nonomia gap te qalo inau, si isei i gene tin te toga pata alo lolok, Ape gate isei o Angel, panava i Lord goro Angel nan, nau we ge taurmate si a lav vasgotia. 6. We nun, o Pugoro tape Vatavata wa o gene van we rono alo lona we sea ran nan Naturiama we matartoga, wa o sogov van we vagis tapena ; wa, o Oloolo nan tape Lea, we tenegag ape gene nan te wesu ma, we sea tamavea nan o Tur Oloolo tape Turiama, we ge ura nia o oloolo van talo we tuai ? Ape sa na gate la o tinegaro sal mun o lolotitin sal ape we van pata ma sur Iniko, i Tur Gene nau we momogoa ? Ape sa na gate ge taurmate kel inau mun o tinegaro we lava sal si na taur Nom. o sogov nan we rono ? Ape ra Liwoa van talo we tuai wa ra Prophet nan, we nun, ra Maranaga tara Moe Maranaga nan wa o sul nol anara me tape tamavea wa me nom mava tamavea o laplapasag muniko ? 7. David, i Maranaga we taniniga ran, me lakalaka alo nago Pugoro non God mun non o tinegaro nol, we nonomkel ape sogov van me la ti mun ra tupuna talo we tuai. Ni me ge o sale vigo nan, me rave o sale as nan we rono, wa me vatran si a sur mun o qaraqara. We nun, vagaqoqo ni me sur mona vag 0 vigo gae, o sogov non o Vui we Kono me vatanaua apena. Ni me vatogo o sul ta Israel si neira a log ronoga God mun nalolora nol, wa mnn nalinara we uravag o line sur o as, si a logwia wa si a vareania valval qon. Si me gagapalag mun o tinegaro tamaine, si me sur o as inun o sale vigo van tamaine ape we logwia God ape Pugoro tape Vatavata, ta tamavea, mun ra sul nol ilokenake anan Christ ? 0 Book o Vatoliu. 83 Neira te momogo wa te log wia God tamavea alo we gagapalag o Ganaro??o wa alo we la at Naturian wa Nanaran Christ, tur vagis aneane p 8. 0 tanun nan we qoqo we mule kelkel ape we sagarag naimara Ro?zo na??, talo we tuai, wa o gene na??, napulara qale toga ti, we mamakei aneane alo we ronotag ape nor o gagapalag nan, wa alo we ilo o Ima, na??. we rono me taur ti mun namaulura, wa we ge mulemule nalolora alo we nonomkel ape neira. Panava ilokenake, Iniko apena iake amenau, vawo Nom o Altar, Tur God inau, Tur Rbno nan ra Rono nol, i Tin, ra tanun nol, i Lord goro ra Angel nol. Vagaqoqo alo ra tanun nan, we sagsagarag o gene na??, namora rono talo we tuai, neira we sagarag gap, ape gene we garaqa wuu, si we vasasa wun, wa gate kel ilo imara vag o sava woai tea tape togara we taniniga nan ; wa raka sage alo neira we mule kelkel gap, o nomleas tagai alo lolora. Panava iake, alo Sacrament we Rono iloke, Iniko apena veta, * i God inau, i Tanun Christ Jesus ; iake munrasei nol, we taur mun o toqai we matartoga wa o tur momogo, me sogov at o woai we tar tape esu galava. Gate sava tea iake o tanun gap te toron apena, gate sava we mataketake si we garaqa, gate sava tea talo visogoi, gate sava tea talo marama; panava o tur nomtup, o nom-nerei gate nom- varnarua, wa o tapeva we nun. 9. God, i Ti??, ronronotar, pa isei gate ilo laiko, kamam we mamakei aneane.ape Nom o gagapalag mun kamam, o gene na??, we neremot wa we uravag o sogov Ko we ale??a munrasei Ko me iloraka ti ineira, ape Ko we nkeg Iniko kel muneira si a taur lai alo Sacrament iloke. Ape iloke we vagis ran, isei tete lolomaran lai apena, wa iloke we rave kalo naatara taniniga wa we tin o av tape nor o ► tapeva suriko. We nun, irasei mulan, ra tur tanun ??a?? anama, we gagapalag suriko wa gate nom-varuarna ilo, we sike gese alo qonira nolnol si a toga mantag lai nan amoa ; iragai ?/a?? iloke, me ilo suar vagaqoqo o tinegaro we poa sal wa o tapeva we poa sal tape line taniniga. 84 Namakaljn Christ

10. E ! pa o sogov talo Sacrament iloke we wia wa we vagis tamavea ! Ra taniniga anan Christ vires we gilala apena, wa rasei gate nom tup pa we toga rot alo nor o ganganor gate gilala ilo lai apena. Mun o Sacrament iloke nina we tanr o sogov talo Vui, we la kel mun o atai o mana ilone me tagea ti, wa we ge In!um kel o loloi me tatas vag o ganganor. 0 sogov iloke we poa sal, tarn a si, mun o tinegaro tape Ibze taniniga me ale??,a ma nia, gate o atai vires panava o turiai mula?i me mageregere we varagai mun o mana tapena. 11. Panava namomam si a lolowono, a lolomagarosa ran ape nalolomam we mamarir wa we mara??, tamaine si gate rave kamam mun o tapeva sal si kamam a lav vasgot Christ, ape munia gegese o nom nerei no] namora nol te van pata lai ilo Esu galava wa nor o li?/e taniniga nol mu la?/.. Ape Ineia vires we varo?/o kamam wa we tun kel kamam ; Ineia vires we ge masur rasei wre mulemule alo marama iloke, Ineia vires o tur rusarusai namora Ro??,o ??a??,. 0 manigiu ilone, tur magarosa iragai u&n wre qoqo gate nonom aneane ape (xene-vagis iloke we vaesu, we ge ra Angel ta Vunana a malakalaka, wa we vat-ira 6 marama nol. Tur magarosa irasei we matapei alo lolora wa nalolora we wasvat, si neira gate ilo vaglala apena wa we nom mava ape sogov ilone, isei tote vava lai apena, panava o manigiu neira we van pete?/- lai apena val qo??, neira wTe qeteg we nom mataketake apena. 12. Ape si ta gagapalag o Sacrament Tur Ro??o iloke alo masaoi tuwale gese, wa mun napanen i Priest tuwale gese alo rnarama nol, mun o toroniva we poa tamavea, ko we nonom si o tanun sul te vug ape masaoi ilone wa sur i Priest anan Gocl ilone, si neira a ilo lai o gagapalag o Gene-vagis ta Vunana iloke ? Panava ilokenake we tanov rasei we qoqo mun Priest, wa alo masaoi ?/a-??, we cjoqo we oloolo kalo Christ, si o sogov wa o tapeva non God mun ra tanuu ?/n?r a ?/a?/alue si me poa sal tamaine, tama o Pultuwale we Ro??o iloke we gao ilo marama nol. 0 Book o Vatoliv. Kamatn we varean Iniko, Jesus Tur magarosa, i Altag-goro sheep ti galava, ape Ko we sogov aleua ma o Tur masur man kamam we toga masara wa we toga tawu asau naniko, Nafcuri- ama wa Nanarama Tur wia nane; wa ape Ko we loglog ikamam si a tanr o Gene-vagis iloke mun o vavae nan tape Tur VaJama, ti vava wa, “ Kagai nol, kamiu we nala wa we gaqisa/6, tar van ma sur Inau, wa Na te ge mapsag sur ikamiu.”

TAVALIU 11. 6W we gagamag lue tamavea Non o Tapeva iva o Lolowia, we lava alo Sacrament Iloke.

1. I Tinqoro we vava wa : 0 mauigiu na we matueg avune Nom o lolowia wa Nom o lolomagarosa we lava, Lord, nau we van pete//, ma.; tama isei we gopa man i Tar Gismana, tama isei we malinsala wa we marou mun i Matevura pei-vaesu, tama isei we masara wa we sur siwo ran mun i Maranaga ta Vunana, tama i laplapasag mun i Tagina, tama i gene me ti??,ia ti muu i Gene Tin, tama o atai we mamagarosa mun i Tur Masur we lolomagarosa. Pa we tamavea si Ko te nonom ilo ape nau wa we van ma sur inau ? Inau we savai si Ko te sogov ma Iniko kel munau ? I gauganor te sov naapena tamavea si ni tira lai alo Nagoma ? wa ape sa Ko we van peten ma’inau i mala-gagapalag ? Ko we gilala mantag i gene anama, Ko we lolomaran veta si o sava tea we wia tagtagai ran amaia, o manigiu o sa Ko te lolowia tamaine munia ? Tamaine gina, na we vavaulul si na gate sar ilo apena, nau we gaganag lue si Iniko we lolowia sal, nau we vareaniko ape Nom o magarosa we lava, na we logwia Iniko ape Nom o tapeva we poa sal. Ape Ko we gagapalag tamaine o manigiu Iniko kel, gate o manigiu na we sar ilo apena, si Nom o lolowia a nanalue sal muuau, Nom o tapeva a siwo sal ivunak, Nom o lolopepewu a tira lue ran. 86 Namakalin Christ. So wo, o manigiu Ko we maros tamaine, o manigiu Ko me vatran apena, inau we maros moksa ran, panava Ka pirin inau nan nok o mala-gagapalag u&k a tira goro lai inau. 2. Jesus, Tur lulum, Tnr lolowia, na te momogoko, na te vareaniko, na te logwia Iniko ti galava tamavea, ape Ko me la ma munau o Gene we Rono iloke, Naturiama wa Nanarama Tur wia aneane, o tanun gate vava lue lai we wia tamavea ? Na?i na te nonom ape sava tea alo Ganarono, alo nau we van peten ma i Lord inau ; na gate sar ilo si a ge ronoga mantag Ineia, panava 11a we toron ran si na lav mantag lai Ineia ? Gate sava tea we wia sal, gate sava tea we pirin sal inau nan si 11a ge pepewu kel inau ran alo Nagonia, si na ave kalo raka sage Nom 0 lolowia tete paso lai. * O.o Nau we ^arean Iniko, God inau, wa na te log ronoga Iniko wa tete paso lai. Nau we nom vasigtag ran inau kel, nau we taqalo?& siwo goro Ko, mun 0 nonom vagae ape 11a gate sar ilo apena. Ilo ma, Iniko we Rono nan ra Rono nol, inau we tatas sal nan ra ganganor nol. Ilo ma, Ko we taqalon ma sur inau, na gate sar si na ate kalo ilo namatak suriko. Ilo ma, Ko we van ma sur inau, Ko we maros we toga amen nan, Ko we loglog inau si na pirin ape Nom o Ganagaua Liwoa. Ko we maros we la at munau o sinaga ta Vunana, o Bread nagara Angel nan, was Iniko gai, i Tur Bread-Vaesu, we siwo ma Vunana wa we vaesu o marama nol. 4. Pa 0 tapeva iloke we van ma avea ? o lolowia naniko we sinasina ma tamavea alolona ? Namok si na varean wa si na logwia Iniko tamavea ape sogov nan we tar tapena ? Nom o lolomaran we poa tamavea wa we pirin tamavea o tanun nan, alo Ko me qeteg o Linai iloke ? We tano wa we neremot tamavea 0 ganagana, alo Ko we la at Iniko kel mun gam am 0 sinaga ? Nom 0 gagapalag iloke kamam te mamakei tamavea apena ? 0 Book o Vatoliu. 87 Nora o mana we lava tamavea ? Nom o nun isei tete vava lue lai ! Ape Ko me vava ti o vavae, wa me tin o gene nol, wa Iloke me ge tama Ko me vatra?i ti. 5. Valsei te mamakei aneane apena, valsei te nomtup ran apena, o tannn tete nonom qalo lai apena, si Iniko, Lord wa God inau, Tur God wa Tur Tanun, te la ma qet mun kamam Iniko kel mun o takele Bread wa o Wine, wa tamaine te manag kamam, o ulusui tagai ran. Iniko, i Maranaga goro marama nol, gate maros isei o tanun te pirin Iniko, pa Ko we lolowia tamaine si Ko te togatoga lai alo lolomam mun o Sacrament iloke. Ka ge si nalolok wa naturiak a toga weuewene ti, si mun o atai we masekeseke wa we matartoga na te gagapalag vagaqoqo lai si te taur vagaqoqo lai, mun o vaesu-galava inau, o Gene- vagis iloke Ko me qeteg Moma wa me vatira Moma si a go ronoga Iniko nia wa si a nonomkel apeniko nia tete paso lai ti ' tuai ti tuai. 6. Atak ! ka malakalaka, ka varean vagae God, ape Non o sogov we wia sal tamaike, Non o masur o tur moe gene muniko, me ukeg ti muniko alo tano-togatoga iloke we uravag gese o surmata n&n ! 0 manigiu, alo ko we nonom ape Gene-vagis iloke, wa we taur Naturian Christ, alo masaoi ran iloue ko we gagapalag we garaqa o tunkel mulan iniko, wa we lav mun pulama kel o gagapalag nol namon Christ. Ape o Tapeva non Christ tete sagesaru lai, wa o mana tape Non o Tinanai tete pea lai ti galava. 0 manigiu iloke, namoma si vagae ko te ge taurmate wo garaqa naloloma wa te nonom we garaqa apena, wa te siku vagvagaute mun nom o nonomia nol ape Gene-vagis iloke tape vaesuuina. So wo, nom o qaraqara te poa tamaine, te garaqa tarnaiue alo ko we gagapalag si we taur o Gene-vagis we Rono iloke, tama si alo qon ran iloke Christ qara van pata ilo toqan i Tur Qilo- war, qara qeteg Tanun, qara wosoteterpauia, qarig nak, si Ni ronovivtig wa Ni mate si a vaesu o tanun sul. 88 Namakalin Christ.

TAVALIU III. Ike ivia si a i)i,rin vayaijoqo ape Gauaronu. 1. 1 Tinqoro we vava wa : Ilo, Lord, na we van ma suriko, si a ge masur inau mun Nom o sogov, si a ge malakalaka inau mun Nom o Ganagana we Rono, Iniko, God, me ge taurmate ti muura masara. Alo Iniko, nau we ilo suar val gene tea na we maros lai si we wia munau si na sike. Iniko i Vaesuk wa i Tunkel inau, nok o Nom-nerei wa o Mana, nok o Ronoga wa Nalenasik. Ka ge qarig si naatau i gene anama ni qaraqara, ape suriko, Lord, nau we ave kalo naatak. Na we toron aneane si na lav vasgot Jai Iniko mun o tur momogo wa nom mava Iniko we sar. Na we maros ran si na lav Iniko ilo imak, si, tama i Zacclieus, te lai munau si Ka vawia inau, wa Ka vasogo lai inau amaira nanatun Abraham. Naatak we marou ape we taur Naturiama wa Nanarama, nalolok we toron ape we nit tuwale ineia amaiko. 2. Ka la at Iniko kel niunau, wa te sar munau ; asau naniko o sava masur tea tag tagai ran. 0 manigiu iloke, namok si na van petew Iniko vagaqoqo, si na taur lai o pei-gismana, tape atak, nan nau wa matemule wun alo matesala asau nan o sinaga ta Vunana. Ape Ko me vava tamaike, Jesus Tur magarosa, alo Ko me toretore mun o sul wa me vaesura nan o sale gopae nan, wa, “ Na gate maros we ukeg malinsala ineira, nan wa malewa wun a matesala.” Ka gagapalag tamaine mulan munau, ape Ko me sogov wa me ukeg ma Iniko kel alo Sacrament si a varagai irasei qe nom tup. Ape Iniko o Sinaga we neremot inun o atai, wa isei qe gana mantag Iniko te merm erein ape lenas ti galava. Namok ran, o manigin nau we ava wa we lera vagaqoqo, o manigtu nau we malewa wa we nala gaplot, si mun o tataro 0 Book o Vatoltu. S9 vagaqoqo wa mini o vavaulul pugai vagaqoqo, wa o tautaur vagaqoqo Naturiama wa Nauarama we IIozzo, si na. ge garaqa, na ge wenewene, na tin naatak, mm, o manigiu na gate van vagaqoqo apena, nau wa masu wan nan nok o nonomia zzazz we rozzo. o. Ape o nonomia zzazz. namora tanun nan, we toron ape gauganor nan o natmera ma, wa si ta tete piri/z isei mun o Pei-gismana ta Vunana, gaplot ni we masu ilo togara we tatas sal. 0 manigiu iloke, o Ganarozzo iloke we lav lue o tanun nan 6 ganganor wa we varagai ineia apo niatai gagapalag zzazz. Ape si nalolok we mamarir wa we zzala vagaqoqo alo nau we gagapalag si we taur o Sacrament, te tamavea munau si na tete taur o Pei-gismana iloke, tete sikesike o tur pirizziva iloke ? We nun, na gate sar apena val qozz wun, na gate ge taurmate man tag lai inau apena val qozz wun ; panava nau me nom mot ran si, alo masaoi zza?/. we sasarita, na te taur mok o Gene-vagis we Rozzo, wa te lav ilo lolok o sogov we poa ran tamaine. Ape iloke o gene we ge masur raka sage naatarasei we nomtup, alo naturiara gate nizza tiqa amaiko, was, si alo neira we nonom apen i God ineira, vagaqoqo neira we taur i Meratape mun o nonomia zzazz we taniniga. i Eke ! pa Nom o lolowia wa Norn o magarosa mun kamam we vagis ran, ape Iniko, Lord God, i Tizz wa i Vaesu ra Vui zzazz, gate siriga, pa we mauwi ape van pata mun o atai we mageregere, wa Iniko, Tur God wa Tur Tanun, we ge toqo non o malizzsala ilia.' E ! loloi nan, we qaraqara wa atai zzazz me vawia ti ! ape we lai muneira si neira lav vasgot Iniko, Lord God ineira, vag o tapeva we taniniga, wa tamaiue we lai muneira si a uravag o qaraqara tape Vui. Gate Maranaga Liwoa gai, neira we lav vasgot ! Gate Pul- sala we meratape neira we lav ilo imara ! Gate Gene Ineia, neira te matueg mantag avunana ! Gate Ineia i Moe Gene muneira ! Ineia nane neira.te tape sal avunarasei nol we sea neira we tape ti, wa te maros sal avunarasei nol neira me maros ti! 90 Namakalik Christ. Ape Iniko we bur Lulum, tur Meratape ; o tuka wa o mara ma wa naleuasira nol a toga rorouo alo Nagoma ; ape o sava tea we ta?&o si we lenas ta amaira, me ukeg ti muneira, o sogov qa naniko tur lolomamagarosa, tur lolotape, wa tete sar ilo ape o ronoga wa o leuas tape Sasama, wa Nom o lolomaran we lava sal nan isei te vasogo lai.

TAVALIU IV. Ape iSvyov nun we tar ive Alena ma muurasei we taur mantay o Sacrament. 1. I Tinyoro we vava wa : Lord, God inau, Ka tigoro o tanun anama mun Nom o Vawia we lulum, si nau te van peteu lai ape Nom o Sacrament we leuas, tama we sasarita apena wa muu o lolo-momogoko. Ka vasosov nalolok suriko, ka vaesu inau nan o lolo-mamarir nol. Ka vaatev inau mun Nom o Vaesuva, si naatak a ilo vaglala lai Ko we lulum tamavea, we toga pata tamaike alo Sacrament iloke tama alo matevura-pei n&n. Ka waka namataksa si na ilo lai o Gene-vagis we lava tamaike, wa Ka varagai inau mun o nomtup tete nomqerqeret ilo apena. Ape natano-panema ran, gate tano-pane-tanun tea, Iniko me qeteg wa me varouo, gate isei o tauun ine nom suar apena. Ape gate isei o tanun te lolomaran mantag lai apena ; we nun, ra Angel uau, we lolomaran sal, gate ilo vaglala mantag lai apena. Panava, si ta tamaine, o takelei we mantagai tamavea tape Gene-vagis we Mana wa we Rouo tamaine, inau te sike suar moksa si te lolomaran lai apena ; o manigiu inau o tanun gan ganor gate sar ilo apena, inau o tano wa o tarowo gap ?

Lord, mun o toqai we niatartoga, mun o nomtup we nun wa we maremare, wa o manigiu Ko me vatrau ti, nau we van pete;/ ma suriko, mun o nom nerei wa o momogo, wa nau we nomtup ran si Iniko iake veta alo Sacrament iloke, Iniko God wa Tanun. 0 Book o Vatoliu. 91 Iloke Ko we maros, si na te lav Iniko, si a nit tuwale inau alo Iniko mun o tapeva. 0 manigiu ilone, nau we paere Nom o mamagarosa, nau we tataro ape Nom o Moe-sogov, si te ge tagea qet inau kel, wa te ge ura sal inau mun o tapeva suriko, wa si na tete, ukeg ilo a^aisa o masur tea ta avarea a van pata ilo lolok. Ape o Sacrament tur eleele, tur matavires ran iloke, we vaesu naatak wa naturiak nia, o pei-gismana tape loloi we ma geregere ; mun iloke we ge tagea nok o matev ganganor nan, we ora goro nok o toroniva kiskislag nan, we lalakete lai nan nok o meregaleva ?ta/^, si we lareag o mana nan neira ; we lin ilo lolok o sogov we poa nan, we qeteg poapoa o taniniga, we varagai o nomtup, we ge titin wa we ge maremare sal o tapeva. 3. Ape vagaqoqo Ko me sogov ma, wa vagaqoqo Ko qale sogov ma ilokeuake o gene n&n we wia aneane alo Sacrament iloke, A muurasei Ko we tape ti ineira, alo neira we taur o Sacrament mun o lolo-taniniga. Iniko gai, Gocl inau, we tigoro naatak, we varagai o tanun nan we mageregere. Iniko magasema we ge masur nalolora tanun nan. Mun rasei nan iloke, Ko we sogov ma o piriniva We qoqo ape sale mateawota nan, Ko we sau kalo ineira alo me tavig goro ineira mun o lolowono sal, si neira a nom nerei lai si Ko te managira. Ko we tin we garaqa wa we ge marmararan nalo lora mun o Sogov we garaqa, wa tamaiue, irasei me lolowouo wa o lolo-tiuegaro tagai amaira alo neira gate taur tiqa Iniko, alo me taur veta, me toqo vag o sinaga ta Vunana, wa we ilo vaglala alo toqara si me ris wia nau amoa nia. Wa Ko we gagapalag tamaine mun rasei Ko me iloraka ti ineira, si neira te gaganag lue we nun, wa te vatira ran was o .nun, si neira we mageregere sal, wa si ta sava sogov tea, ta sava tea we wia amaira, me ukeg nolnol naniko magesema. Ape ineira matapura we mamarir, we lolo-was vat, o line taniniga tagai amaira; panava Iniko we ge ineira si a lolotitin, a lolo-masekeseke, a uravag o line taniuiga. Ape gate isei, we van peten o matevura-pei we neremot mun o tur lolopepewu kelua, panava ni we taur nania o takelei we neremot ti ? 92 Namakaiin Cbkist. Wa gate isei we tira pete//, o av we lawalawa, panava ni we ronotag o takele tutunsag nia ? Pa Iniko, Lord, o Matevura-pei we ura vagae wa we ura sal, o av we lawalawa vagae wa tete mate lai. k s (j manigiu ilone, si ta tete lai munau si na uu ran tape matevura-pei ilone, si ta tete lai munau si 11a tin qet tania na we maro's ; tuwale apena, na tc nimnim ilo ape qolago ta Vu- nana iloke, si na te taur aia o takelei we tir lue, si a pirin ape marou me qalo inau, nan nau wa takorkor ran apena. AVa si ta tete lai munau si ua te ta Vunana ran, wa si na uravag o marmararan tama ra Cherubim tara Seraphim ; tn wale apena, na te la o tinegaro moksa ape li//e taniniga, wa te ge taurmate naloloksa si na te taur lai wun o tarowo gese tape av ta Vunana, alo-nau we taur nompepewu o Sacrament iloke we vaesu inau. 0 gene nan we wia we qoqo tagai tiqa amenau, Lord ; pauava Jesus Tur magarosa, Vaesu Tur rono, mun Nom o Sogov we lava wa mun Nom o lolowia we liwoa, Ka la qet ma munau ; ape Ko me vava wa, “ Ragai nol we nala wa we gaqisan, tur van ma sur luau wa Nau te ge mapsag sur ikamiu.” 5. Nan we mawmawui mok vag o lalais tape wareaksa, me ga qisan inau mun o lolowono, me mavat inau mun o sale ganganor nan, we gege inau mun o sale meregaleva nan, me rot goro inau wa we anuanumag inau mun o toroniva kiskislag we tar, wa gate isei te pirin lai inau, gate isei te lav lue lai inau, panava Iniko magesema, Lord God i Vaesuk; wa na we ukeg kel inau wa val sava tea napulak suriko, si Ko te matag goro inau, wa te lav wasawasa inau ilo Esu galava. Ka lav vasgot inau, si Nasasama a ronoga nia, ape Ko me ge taurmate Naturiama wa Nanarama mun gak o sinaga wa mun mak o pei. Lord God, i Vaesuk, Ka sogov ma munau si, alo na we van vagaqoqo ape Gene-vagis Namoma, nok o tinegaro pe line tani niga a poapoa wa a gao alo loloksa. 0 Book o Vatoliu. 93

TAVALIU V. Te Nnm Mava o Sacrament v:a. o Line Gac/apalac/.

L I Meratape we vara wa : Si namatevuraa me matartoga tama namatevura Angel new, si nom o togara me taniniga tama o togara namon S. John i Vasugrono, ko tete sar mom a si a taur si a gagapalag o Sacra ment iloke. Ape gate lai munsei o tanun si ni sar ape we Varono wa we la at o Sacrament namon Christ, si ni taur mun nagaria o sinaga nagara Angel wa??.. We mava o Gene-vagis iloke, we ronoga sal o tano Priest, ape we ukeg muneira o Gagapalag, gate likeg ti munra Angel n&n. Ape ra Priest vires, me tanov mantag ineira alo Loglue, we mana ape we gagapalag o Sacrament iloke, wa ape we Varo?/.o Naturian Christ. We nun, i Priest i Gagapalag non God, ni we gagapalag mun o Vavae namon God, tama God me vatran wa rile managia. apena ; panava God we toga aia, i Moe Gagapalag, isei tete ilo lai Ineia, wa we gagapalag vires tama Ni we maros, wa we mawui goro Non o vavae vatran. 2. 0 manigiu ilone, namoma si a nom tup God Turmana alo Sacrament Tur Eleele iloke nan si a nomtup vires o gene nan ko te,ilo lai si te tan tano lai apena. O manigiu ilone, namoma si a van pete?/ ape Gagapalag iloke we ro??.o mun o gogolo wa o momogo God. Ka nonom vagae alo loloma kel, wa ka ilo vaglala ape Tano- gagapalag iloke me la ti muniko mun napanen i Bishop we tamavea. Ho ma, me ta?/.ov iniko rnun Priest, me varono iniko si a ga gapalag o Sacrament nan namon i Lord ; ka la o tinegaro si ko we la kalo o Moe Oloolo mun God, tama we sar apena, muu o line taniniga, wa alo masaoi n&n we tira muniko, wa ka ilogoro 94 Namakalix Chptst. mulan gai nom o togara si te taniniga alo nagon God wa alo nagora tannn ?zan. Nom o gagapalag gate mataketake nan amoa, panava we mava nan ; ilokenake me rot goroko mun o lea wa o In/ai nan tape Logine, namoma si a toga taniniga sal. Namon o Priest si namatevuna wa non o togara a uravag o sogov ?ia?i, wa si ni map o makaliu we wia munrasei we sea. Non o togara wa nalmana nan tete tama namora sul nan si namora tanun gap, panava ni te toga tama si amaira Angel nan avunana, si amaira R,o?/o nan a marama. 3. Alo me saru goro i Priest mun o Siopa nan we Ro??,o, ni we gagapalag leas Christ, ni we tataro ape neia kel wa ape tanun nol, wa we tias nompepewu Gocl. Alo varana wa ape kulana o vaglala tape Wolowolo non i Lord, si ni nomkel vagae nia o ronovivtig non Christ. Alo varana, si ni te la o tinegaro si a tataga namalekan Christ ; wa ape kulana me vaglala mulan nia, si ni la maseke seke mun God o sava tea we gona ta qaloa amaira tanun nan. Ape varana, si ni te lolowono ape pugana kel ; ape kulana, si ni te ta??, ape pugarasei we sea mun o lolo-mamagarosa, wa si ni te gilala si ni we tira tama i tinanai amen God wa amen i ganganor. Ni tete ?/,ala ilo ape Tataro wa ape gagapalag o Li??ai we Ro??,o, ni gai taur mona lai o sogov wa o magarosa non God. Tamaine, alo ni we g.agapalag o Sacrament, ni we ge ronoga God, ni we ge malakalaka ra Angel ??a??-, ni we vatira o Loglue, ni we piri??. irasei qale esuesu, wa we ge ra mate si a mapsag vag o tamata, wa, we taur mona natakelena alo val gene ??a?z we wia.

TAVALIU VI. Ape we c/e taurmate ape we tanr o Ganarono. 1. I Tinc/oro we vara wa : Alo nau we nonom ape Nom o Ronoga, God, wa ape nau we tatas tamavea, nau we gogolo aneane ran, wa nalolok we ma tikotiko sal. G Book o Vatoltf. 96 Ape 9i na ta tete van snriko, nan we toa nan o Esu, wa si na qe van savsavawora, Ko te lologagara munau. Nazz nan te ge o sava, God inau, i Pirizz ik, we ge Lolomaran inan alo val raasaoi zzazz ? 2. Ka vatanan mantag inau, gaganag lue raunan o lizzai tea we sar ape Pnltnwale we Rozzo iloke. Ape we wia raunan si na te gilala lai na te ge taurmate tamavea nalolok taraa we taniniga wa we sar mnniko ; si na taur mantag lai Norn o Sacrament, si na gagapalag man tag lai o Lizze Oloolo we mava wa we rozzo iloke.

TAVALIU VII. Ape Christ me 01 onto Itelua vawo Wolowolo, si namonina. si a oloolo nina hel suria. 1. I Meratape we vava wa : 0 manigiu Nan rae maros Mok tamaine, Nau me,oloolo kel Inau mnn God o Mama ape pugama nol, me kaka Napaneksa vawo Wolowolo, me lareag o siopa-sarnsarn nan Naturiak ; wa tamaine gate sava tea me qale toga amenan, pa me ge qet o Oloolo si a ge masur God i Maranaga nia. Tamaine gina, nanoma si ko te oloolo keluko mun o lolo-masekeseke munau val qozz alo Ganarozzo, o oloolo we matartoga wa we rozzo, mun nom o tinegaro nol, mun nom o marosiva nol, tama te lai ran mnniko. Ape Na gate sike o sava tea we sea naniko, pa iloke vires, si ko te la o tinegaro vagae si a ukeg keluko sur Inau. Si ko ta alezza munau o sava tea we sea, itagai gese alo Matak, ape Na gate maros napulama, panava iniko ran. 2. Tama tete sasarita mnniko si ta pulama o ronronotar nol, pa Inau tagai ; tamaine gina gate wia alo Matak o sava tea ko ta alezza munau, si ko ta tete ukeg qet iniko kel. 96 Namakaltn Christ. Ka oloolo keluko munau, wa ka ukeg qet iniko kel mun God, wa te lav vasgot lai nom o oloolo. Ilo ma, Nau me oloolo qet Inau kel mun o Mama apeniko, wa me la qet Naturiak wa Nanarak mun nagama, si Nau te nanoma ran, wa si ko te qale toga Namok gai nina o ulusui. Panava si ko qe qale toga namoma kel, wa si qe tete ukeg keluko mun o lolo-masekeseke mun Nok o maros, nom o oloolo gate sar, wa tete nit tuwale mantag lai iniko wa tnau. 0 manigiu ilone, namoma si ka oloolo keluko masekeseke ilo panen God amoa, si ko qe maros we lav o togara wasawasa wa o Scgov. Tamaine, o tanun o tapai vires we lolo-wasawasa mantag lai si we lolomaran mantag lai, o manigiu neira gate maros we leasag kelura qet. * Nok o vavae nan-we tira galava wa, “ Si isei qe, tete gevtag val gene nan, gate lai si ni Tinqoro anak.” Tamaine gina, si ko qe maros we Tinqoro anak, ka oloolo kelnko qet snr Inau mun nom o* marosiva nol.

TAVALIU VIII. » Namonina si a oloolo mnn God inina It el, wa napulanina ?/oZ, wa si a tataro ape iannn nol.

1. I Tinqoro we vava wa : Napulama, Lord, valval gene nan avuuana, wa a marama. Nau we maros ran we oloolo kel inau-suriko, o oloolo maseke seke nane, wa si na te qale Nanoma ti galava. Lord, na gate siriga ilo, pa muii o lolomasekeseke nau we oloolo kel inau qarig suriko, mun o tur lolopepewu, o oloolo ape log ronoga Iniko ti galava, wa si na tur tanun anama ti tuai ti tuai. Ka lav vasgot inau, vag o Oloolo iloke we Rono, Naturiama we tun naue, nau we oloolo mnniko qarig, alo nagora Angel van we pirin apena, pa gate ilo lai ineira, sin vawia inau nia, wa sin vawia mulan o taiwin anama nol. 0 Book o Vatoijc. 97

2. Lord, nan we oloolo muniko nok o ganganor wa napugak nol, na me ge ti alo Nagoma wa alo nagora Angel wan we ro?2O, nan o qott ilone na me qeteg ganganor lai alolona gai ni??a qarig nak iloke. Nan nau we oloolo tamaike vawo Nom o Tano-oloolo we Mamagarosa, si Ko te sin wa te gao qet mun o av tape Nom o Tapeva, wa si Ko te vasug reag qet o lepava tape nok o gan ganor nol, wa si Ko te ge wenewene qet natoqak nan napugak nol, wa si Ko te la kel munau Nom o Sogov, me tagea ti nan nau mun nok o ganganor, si Ko te nomvitag munau napugak nol, wa si Ko te lav vasgot magarosa inau ape Nom o Nimnim- taniata. 3. Nan nau te ge o sava lai ape pugak nol, panava si na vava ulul vag o nompepewu wa si na lolowono ran apena, wa we tiatias Iniko ti galava si Ka lolowia munau wa si Ka tinanai ape nau ? Nok o ganganor nol we mavat aneane inau, na tete gagapa lag mulan tamaine, nau we lolowono ran apena, wa na te qale lolowono naqonik nol, wa nan me nom mot si na nomleas nun, wa tama te lai ran munau na te sarsar apena. Ka nomvitag inau, God, Ka nom vi tag napugak na manig Sasama we Ro??o, Ka vaesn naatak, Ko me tunkel ti man Nanarama Turwia aneane. Ilo ma, nau we oloolo kel inau mun Nom o lolo-magarosa, nau we ukeg qet in an ilo Panema. Ka gagapalag munau tama we sar ape Nom o lolowia, gate tama we sar'ape nok o ganganor wa o lerava wan.

4. Nau we oloolo mulan muniko o sava tea te wia amenau, uwe, pa wre mantagai aneane wa gate sar muniko ; si Ko te wurvag wa te varonoa, tama si te wia alo Nagoma, wa Ko te lav vasgot lai. Wa na we tataro muniko, si Ka poapoa val qon alo ina.u, wa Ka lav inau, i gene w7e mara?z, wa gate wia ape sava tea, ilo ulusui ilone wre wia wa we rono. n OS Najiakalix Chkist. 5. Nan we oloolo mulan muniko o tataro taniniga nol namora tannn nol we ro?io, wa o gene ??nute wia mun ra tamak, ra pul- Halak, ra tatasik tara sogok nol, wa munrasei nol me tape ti inau, wa me gagapalag o gene nan we wia munau si munrasei we sea ape Nom o tnpeva. Nau we nkeg ilo Panema iragai nol me paere amenan si na tafcaro, si na oloolo ape neira wa ragai nol talo imara. Ka. sogov ma si neira nol a taur lai o piri??iva tape Nom o Sogov, Ka varagai neira mnn Nom o masur, Ka tigoro neira nan o mateawot.a nol, Ka lav luera nan valval rowovivtig, wra Ka ge si, alo me toga wasawasa veta nan val mala gene ?za», neira te varean aneaue Iniko mun o qara^ara we lava wa tete paso lai.

6. Nan we oloolo mulan muniko nok o vavae tataro wa o tiatias raka sage ape ragai nol me gege inau, me gagapalag we tatas munau, me tila galegale inau, si me ge o sava tea na te lolowono si te toga lopsag apena. Nau we tataro mulan ape ragai nol nau me gege ti ineira, me anumagira, me gagapalag we tatas muneira, me ge ineira a tufcuag, mun o vavae wa mun o gagapalag, si 11a me gilala apena si tagai ; wa nau we tataro muniko si Ka nom vita g nomam o gauganor wa napugamam nol kamam me var-gagapalag ti. Ka lareag, Lord, nan natoqamam val nonomia n&n we tatas, o lologagara nol wa o mero nol, wa 0 sava tea te ge goro kamam nan o var-tapetape wa o lolowia namora retatasimam. Ka magarosa,. Lord, Ka magarosa iragai nol we paepaere Nom o lolo-magarosa, Ka la Nom o Sogov mun rasei we maros rauua, wa Ka manag kamam nol si te veveg lai apen kamam si kamam we sar ape we lav qaraqara Nom o Sogov, wa si kamam a van taso lai ilo Esu ti galava. 0 Book o Vatoltp, 99

TAVALIU IX. Ape gate wia, si a Qevtag wataketake o Ganarapo,

1. I Meratape we vava wa : Namoma si a van vagaqoqo ape Matevura-pei tape Sogov wa tape Magarosa ta Vunana, wa tape val matev taniniga wa o matartoga; si a vaesuko nia nan nom o ganganor nol wa nom o toroniva nol we kiskislag, wa si ko te tira maremare nan, te matag goro nan ape valval meregaleva wa o li??e Bonson nol namon Satan. I Tavalalea we gilala mantag o piriniva wa o sogov wa o mana we poa tamavea we rowolne nan o Ganarono, wa o manigin ilone ni we la o tinegaro vagae, tama te lai ran munia, si a ge ra nomtup wa ra taniniga nan wa taur o Sacrament we Rono iloke. 2. 0 manigiu ilone, o tuan tanun nan, alo neira we ge taurmate kelura ape we taur o Ganarowo, we rowotag o meregaleva n&n namon Satan raka sage nan amoa. 0 vui ganganor ilone, tama me rave ti ape neia alo raverave ape Job, we van pata amaira natun God si ni gege ineira tataga non o matevui we wusmistup, si a ge ineira a gogolo sal, si a nomqerqeret, wa tamaine nor o tapeva te mageregere. Alo tuan masaoi ??an, ni we rowo sur ineira si ni lareag lai o nomtup nan neira ; mun o nonomia, si qe lai munia, si ni te ge goro ineira nan wa taur o Sacrament; wa si gate lai tamaine, si nalolora a mamarir nan. Nipea ronotag ilo o nonomia n&n we galegale namona ; uwe, si ni ta tup aneane apena, si neira ta tatas si fca purei ran ; panava namoma si a li?/ kel o mala nonomia nol ilone avune qatuna kel. Namoma si a nom tagtageag, a maraesag i gene vasigtag ilone, wa nipea nonom ilo ape we toga asau nan o Ganarowo o manigiu ni we anuanumag tamaine naloloma. 100 Naajakalix Christ. o.o Vagaqoqo o marosiva sal ape we nina ape sava li??e taniniga A tea, si o nom varnarua ape we vavaulul napugama we tira goro ko. Na/z iake, ka tataga naliuara lolomaran, wa nipea anuanumag keluko sal ape gene z/a?z tamaine, nan ko wa tira goro o Sogov non God wa o mana ape togara we taniniga. Nipea gevtag o Ganarorzo ape valval gene mantagai we gege iniko si we anumagiko, panava raka sage van t-aso at wa ka vavaulul napugama, wa ka nomvitag masekeseke napugarasei we sea, wa o sava tea neira me gege muniko. Wa si ko me anurnag ti isei, ka paere nompepewu amaia si ni nomvitag napngama, wa paso nan God te nomvitag gaplot napugama muniko. 4. Te pirizz tamavea iniko si ko we maul sal ape we vavaulul napugama, si we gevtag gal tag o Ganarozzo ? Ka ge wenewene keluko gaplot ran, tama te lai muniko, ka savrag reag nan natoqama o pei-matea, ka sike si a un gaplot o tur Pei-vaesu ; wa ko te ilo suar si me wia sal muniko nan si ko me toga maul asan. Si ko tete ge tamaine qarig, o manigiu o sava tea wun, a maran wnn o manigiu we mava nan te ge goroko, wa tamaine te maul aneane ko gai van lai ape Ganarozzo, wa az/aisa wun ko tete sar apena raka sage nan amoa. Gaplot, gaplot gai, ka savrag reag o matev z/ala wa we mara??, me qaloko ilokenake. Gate pirizz ilo isei si ni we toga maul mun o lolo-matikotiko, si o teqai gate matartoga, wa tamaine valval qozz te toga asau nan o Ganarozzo. We nun, te talas aneane muniko si ko qe toga maul tamaine, ape mun iloke we qeteg vagaqoqo o matev-matmatur mot apena. Eke ! pa magarosa iragai z/azz ilone we vava ape we vavaulul > pugai was, “ Rigrig, tiqa ti,” wa we gevtag galtag o Ganaroz/o apena, wa o tur manigiu was neira gate maros we ilogoro mail- tag namatevura kel. 0 Book o Vatoliij. 101

Eke ! pa we manmantagai tamavea nor o tapeva, we mageregere tamavea nor o line taniniga-, si neira we gevtag gap tamaine o Pul tuwale we Romo. Pa i gene iloke we qaraqara tamavea, we wia tamavea alo nagon Gocl, ineia nane we altag goro tamaine non o togara, wa we kokoi1 goro tamaine o toqai we matartoga, si ni we taurmate wa we sar alo lolona si ni taur o Ganarono lai val qon wun ; si ta lai munia wa si rasei we sea ta tete kakakae apena. Si mun o nompepewu, si mun o tur manigiu tea we sar apena, isei qe gevtag galtag o Ganarono wun, iloke we wia, si o tur manigiu was ni we momogo mantag o Gene-vagis iloke. Pauava si ta tama si nalolona we qeteg we matmatur gese, namona ran si ni mamata raka, wa we la o tinegaro ran ; paso nan God te pirin non o maros, o manigiu namatevuna we toron ape Ganarono, wa iloke Gocl we 110110m raka sage apena. 6. Panava alo sava manigiu we taniniga te ge goro ineia, tuwale apena, ni me maros mantag, me nonom tama we taniniga si ni taur o Ganarono si me lai munia, wa paso nan o Sogov tape Sacrament tete pea nania. Ape we lai mun valvalsei we taniniga si val qon, we nun, valval masao qon, ni van peten ape Sacrament iloke alo lolona kel. Panava we wia munia si alo tuan qon, alo me tira ran munia, si ni te taur o Sacrament mun navalana, mun o nonomkel vag o tapeva, ape Turianwa Nanaran i Tunkel nane; wa si ni sike o ronoga wa o lenas mun God sal nan o masur munia kel. Panava, i gene we taur o Sacrament alo lolona vires, ni we ge masur nalolona mun o gene ni gate ilo, alo val masaoi. tea ni we nonomkel vag o line taniniga ape Christ me Tanun wa me Ro/iovivtig alolona ; wa nalolona me uravag o tapeva sur Christ. 7. Panava si isei qe ge taurmate kelua apena alo Qou nan we Romo we wesu ma gegese, si alo qon nan ilone o linai we vatrania apena ; i gene ilone te ilo suar vagaqoqo si ni gate taur mate mantag lai. 102 Namakalin Christ. Tur wia i gene ilone we oloolo kelua qet, o Oloolo-sin-tagea qa, mun i Lord, alo val masaoi ni we gagapalag si we taur o Ganarono alolona. Pa nipea we gaplot sal si we malapusa sal alo we gagapalag o Sacrameut, panava ka tataga o li/mi we wia me map ti mun rasei ko we gagapalag amaira. Ape gate wia si isei te lolowono ape ko we gaplot sal, si to Mala ape ko we malapusa sal ; pa ka tataga o Linai, tama ra tamamiu me map, wa ka nouom raka sage ape ko te pirin tam avea rasei we sea nan ape nom o maros, si nom o lnze taniniga.

TAVALIU X. Naturiaii, wa Nanaran Christ wa u Raverave nun we Runo we pirin aneane u Atai we Taniniija, 1. I Tinqoro we vava wa Jesus, Lord Turwia, we wia tamavea mun o atai we taniniga alo we ganagana saratuwale amaiko alo Nom o Ganagana liwoa ? Ape we la munia aia, gate sinaga tea wo sea, panava Tniko ran, i tur Meratape, i Gene te toron apena raka sage nan o toroniva nol talo loloi. We nun, te tauo aneane munau si nasurmatak te tirtir siwo alo Nagoma nan nalolok nol, wa si, tama iro geue ta Magdala, na vasug lai Naranoma mun o surmata nan. Pa avea ilokenake o tinegaro ape gene nun we rono ? Avea ilokenake o surmata nan we ro/zo we tar ? Gate tira ran munau si, alo Nagoma wa alo nagora Angel nan wo rono anarna, nalolok nol to sin mun o av, we nun, te roworowo mun o malakalaka ? Ape alo Sacrament iloke nau we ilo suar Iniko aia alo nun, pa we toga pata alalaue vaglala nan we sea.

2. Ape te ilo lai Iniko alo tur Tarapema, alo Lenasin God qa, liamataksa gate sar ilo apena j we nun, o marama nol tete tira lai alo le/zas wa ronoga tape Noni o Marana. 0 Book o Vatoliu. 103 Tamaine Ko we lolowia mun nok o matev mageregere, ape Ko we lil goroko mun o vaglala avarea iloke tape Sacrament. Pauava we nun ran si i Gene iloue, ra Angel nan we taqalon goroa avunana, Ni we toga iake amenau wa na te taqalou lai goroa ; panava ilokenake, alo masaoi iloke, mun o nomtup, panava ineira mun namatara, o gene-lil-goro tagai apena. Namok si te sasarita munau o marmararan tape tur Nomtup we nun, si na mulemule lai alolona, gai wesu ma o maran tape marmararan tete paso lai, wa o niniai, o vaglala qa, a tagea nia. Panava alo o gene uau we taurmate ran te wesu ma, isei tete niaros mulan o Sacrament, o manigiu ra Rono alo leuasira ta Vuuana, gate maros o piriniva tape Sacrament ?/,a//. Ape nor o qaraqara tete paso lai alo Nagon Grocl, neira we ilo Nalenasina nagoi pe nagoi, me ge ris neira nia ilo ronoga nan o ronoga, ilo Tarapen God isei tete ilo vaglala lai apena ; neira we taur lai o Vavao non God ine Visogoi, tama Ni me toga ti nan o qetegiu, wa tama Ni te qale toga tebe paso lai. 3. Na/t alo nau we nonom apo gene imu we vagis iloke, val. piri/dva tea we sea talo loloi we,gona munau ; o manigiu alo na gate ilo lai i Lord inau alo tur tarapen a, na gate maros ran o sava tea nau we ilo si we rouotag alo marama iloke. Ko we gaganag we tira ape nau, God, si gate sava tea te ge masur lai inau, gate sava gene ti// te ge mapsag lai inau nia, panava Iniko, God inau, nau we maros ran we sagaragiko ti galava. Panava gate lai muuati alo nau qale toga a. marama. 0 manigiu. ilone, namok si na ge taurmate inau kel ape we rouoniaul, si na ukeg nok o marosiva mun Nom o marosiva nol. We nun, ra Rono anama, Lord, we malakalaka saratuwale amaiko alo Nom o Marana ilokenake ; alo neira qale esu a marama, me toga nerei mun o nomtnp wa o rouomaul wo lava ape Leuasima te wesu ma auaisa. Tama ineira me nomtup, tamaine gina nau wo nomtup moksa ; tama neira mo nom nerei, tamaine gina nau wo nom nerei mok ; avea neira mo nina veta, aia ran, nau we nonom si nau to nina mok, mun Nom o piri/dva. Pa ilokenake na te mulemule mun o nomtup, wa namakalira Rouo nan te varagai inau apena. i04 N,U1 AKALlN OilRIST. Amenau mulan o Raverave we Ro??,o, mun o piriniva wa o tironin tape nok o togara ; wa raka sage nan iloke nol, amenau Naturiama wa Nanarama, Tur Romo aneane, o moe piriniva wa o moe ruruna. 4. Ape nau we ilo vaglala si o gene nirua we tira ran munau alo togara iloke, wa asau nan o gene nirua iloke ua tete sau kalo lai o togara iloke we mamagarosa ran. Alo qale tipag goro iuau alo ima rotrot iloke, o turiai qa, na < we gaganag lue si o gene nirua we tira ran munau si 11a taur, o sinaga nane wa o pul. Tamaine gina, muuau we mageregere sal, o mana tagtagai ran amenau, Ko me la Naturiama we Romo ape we varagai na atak wa naturiak mulan; wa Nom o Vavae was o marmararan mun namalekak. Asau nau o gene uirua iloke na tete esuesu mantag lai, ape o Vavae non God was o marmararan tape atai, wa o Sacrament o Bread Vaesu. Te log lai, mulan, o gene nirua iloke, o Qea nirua, me map ti, tuwale iake wa tuwale iane alo Ima-som, wa alo nin tape Vat nan we matavires tape Ldglue we Romo. 0 Qea tuwale was, o Tano-oloolo we Ro?to, o Bread we Romo apena, was Naturian Christ ; o tuara was o Qea tape Lea non God, o Li?/ai we Romo aia, we vatanau 6 tanun nan nia ape tur Nomtup, wa we tursalemoa taso at ineira ilo masaoi ape kule o Siopa-lil-goro, o Masaoi Tur Romo aia. Nau we vareau Iniko, Lord Jesus, Tur Marmararan tape marmararan tete paso lai, ape Qea ilone tape line vatvatogo we ro«o, Ko me ge taurmate ti mun kamam mun navalara tanun ii'cVb anama, ra Prophet tara Saia nan, wa ra Vatvatogo nan we sea. 5. Nau we vareau Iniko, me ti?t wa me tunkel o tanun sul, o manigiu Ko me gaganag lue Nom o Tapeva mun o marama nol alo Ko me ge taurmate mun kamam o Ganagana liwoa, wa me map aia mun kamam, gate o lamb, o tenegag vires, panava na tur Turiama wa ua tur Narama we Rono aneane, wa ape Ko we ge malakalaka ra nomtup nol mun o Ganagana we Rono iloke, wa neira te un toqo m’a nan o Lasa tape Vaesuva, o qara- 0 Book o Vatoijv. 105 qara 110I ta Paradise aloloua, wa ra Angel nan we Ro/zo we ganagana saratuwale amen kamam, panava mun o qai'aqara we neremot sal. 6. We liwoa tamavea wa we ronoga tamavea o tano-gagapalag namora Priest na?z, anan God ? Ape namora, mun o vavae u&ib we rouo, si a varono o Sacrament tape Lord we Le/zas, si a vawia mun na/zusura, si a taur mun napanera, si a lav ilo valara, wa si a la at mun rasei we sea o Gene we Rozzo iloke. Pa namora si napanera a weuewene tamavea ? navalara a matartoga tamavea ? naturiara-a taniniga tamavea ? nalolora a ro/zo tamavea ? ape i Qeteg-matartoga we van pata ilo lolora vagaqoqo ! Namora si o gene we ro/zo vires, 0 vavae we tauiniga gegese a rowolue nan navalansei we taur 0 Sacrament anon Christ.

7. Namatara te taniniga wa te wenewene, ape neira we sagarag vagaqoqo Naturian Christ, napanera te matartoga wa te ate kalo ivunana, ape neira we taur lai i Ti/z 0 vunana wa o lala/zana. Me vava raka sage mun ra Priest /za/z, alo Lea wa, “ Namo- miu si a matartoga ran.” 8. God Turmana, Ka piri/z kaniam mun Nom o Sogov, si ikamam me lav veta o tano-gagapalag namora Priest zza/z, te gagapalag mantag lai, te gagapalag ro/zo lai, te gagapalag wenewene lai mun o toqai we matartoga muniko. Wa si kamam ta tete toga matartoga ran, tama we sar ape niomam o Gagapalag, Ka manag kamam si kamam a lolowono sar ape pugamam kamam me gagapalag ti, wa mun o lolopepewu, wa mun o nom mot si a maios gese o gene /za/z we wia, te Gagapalag lai muniko a/zaisa, mun 0 tinegaro we poa sal. 106 Nam aka Lin (Jurist.

TAVALIU XL Si tee lira ran m/uii i yene we no in ne'rei o Pul tuwale amen Christ, y/ ni la o tineyaro ape ye taurmate Icelua. 1. I Meratape we vava wa : Nau we tape o toqai we matartoga, wa Inau vires wo sogov at o taniniga. Nau we sike o loloi we wenewene, si Na mapsag Mok aia. Ka ge taurmate munau o tawtawu-ima we poa me wosalag matemate goro mun o epa, wa Inau tara ti/iqoro anak te gana o Rowolagau aia. Si ko we maros si Nan te van suriko, wa te togatoga amaiko; ka wurvag savrag o leaven talo we tuai, wa ka ge wenewene ran o ima-tawu tape loloma. Tipag goro o mate-ima nan o marama nol wa o matev ganganor we tar, ka pute taurmate, tama o tot we pute magesena vawo ima, wa ka nonom ape pugama n&n, mun o tur lolowono we lava. Ape valvalsei we tape, te ge taurmate o moe tanoi we ta/io raka sage mun i gene we tapea, ape tamaine we gaganag lue si ni we tape tamavea i Meratape. 2. Panava ka ilo vaglala mantag, si gate lai.si o sava gagapalag we wia namoma te ge taurmate mantag iuiko ; uwe, si ko ta ge taurmate keluko o tau wonowono, wa tete nonom ilo ape sava tea we sea. Nok o Sogov, wa Nok o lolowia gegese we ukeg muniko si ko te van pete^ ma ape Tano-ganagana anok, tama si isei we paepaere o ale?ia gap, we ronotag i Mere-savasava we loglogia ma si ni ganagana amaia ; gate sava tea ni te sar munia nia, panava si ni toga nompepewu wa ni varean tinegaro ineia. > Ka gagapalag tama te lai muniko, wa ka la o tinegaro apena, gate o manigiu was o Ib/ai gap, pauava o manigiu was namoma ran ; mun o gogolo wa o momogo wa o tapeva, ka taur moma Nanaran wa Naturian i Lord God iniko, ko we tapea, alo Ni we lolowia ape we van ma suriko. 0 Book o Vatoliu. 107 Inau, Moksa, me logiko, Inau me vatrau o gagapalag iloke, wa Nau te sogov muniko apena o gene nan ko tete taur lai matapuma. Ka van ma, ka taur Inau. 3. Alo Nau we sogov muniko si ko te tape tinegaro Inau, ka varean i God iniko apena, ape me la ti muniko, gate o manigiu ko we sar apeua, panava o mauigiu Inau we lolo-magarosa muniko. Si ta tagai amaiko, si naloloma ta mamarir, ka la vagae o tinegaro ape tataro, ka awoawo wa ka ni/tni/t, wa nipea gevtag ilo, ko gai sar ape we taur o takelei tea tape Sogov we vaesuko. Ko tete toga lai asau nan Inau, pa Inau te toga lai asau naniko. Ko gate van ma si a varo//o Inau, pa Nau we van ma si a varono iniko, wa si a vawia iniko. Ko we van ma si Nau te ge taniniga iniko, te nit tuwale iniko amenau, si ko te taur lai o Sogov we garaqa, wa si a vasosov iuiko ape we wurvag nom o togara. Nipea 110m mataketake ape Sogov iloke, pa si ka la o tine garo ran ape we ge taurmate naloloma, wa ka lav vasgot i Meratape ilo atama.

Pa gate naiiorna vires si a ge taurmate keluko ape Ganaro/zo, panava namoma mula?z, si ka la o tinegaro si a toga taurmato tamaine alo ko me lav veta o Sacrament. Ape o ilogoro keluko iloke a .tagir gate mataketake nan o ge taurmate mantag iniko amoa. Ape o ilogoro kel mantag a tagir we pirm aneane ape we taur lai az/aisa o sogov we poa sal. Ape si isei qe maros sal o gene nan we lulum ta avarea, te ge ineia nia si non o tinegaro ape gene nan we rono a man tagai nan. Nipea var-kakakae sal, ka toga pata galtag magesema, wa ka qaraqara amen God iniko ; ape Ineia alo loloma, wa o ma rama uol tete lareag lai ineia naniko. Namoma ran si a ukeg qet iniko kel rnunau, si ko te esuesu lai o qo/& nan qale toga ti, gate alo iniko kel, panava alo Inau, asau nan o lolo-matikotiko nol. ios Nam aka ijn Christ.

TAVALIU XII. 0 Atai we taniniga te sike aneane si a Toga tuwale amen Christ alo Sacrament. 1. I Tivajoro we cava wa : Nau te tanr gasavai o Sogov iloke, Lord, was, si nau te ilo suar lai Iniko magesema ? iseLwe sea tagai arnenau ? Si 11a tawalag goro Ko nalolok nol ; si 11a qaraqara alo luiko tama lialolok we toron apena ? Wa tamaine gina, nan ilokenake, isei tete sagarag inau ; i gene ti/t tea tete mana goro inau, tete nonom ape nau : panava iniko te vava lai munau, wa inau mun Niko, tama i meratape we vavava mun i meratape anana, tama i pulsala we vavava mun pulsalana, alo ni we ganagana saratuwale amaia. Iloke nau we paere, iloke nau we toron apena, si a nit tuwale z qet iuau amaiko, si na tete maros ilo mulau o sava gene tin ti, pa si 11a te lolomaran sal mun o Ganaro/io, alo 11a we taur si we gagapalag o Gene-vagis we Rono iloke, ape we tape vires 0 gene nan ta Vunana tete paso lai. E ! Lord God, anaisa na te tuwale ran amaiko ? Te tagea mok alo Iniko wa te loloqon ran ape nau kel ? Iniko alo inau wa inau alo Iniko. Ka sogov magarosa ma si nara a toga tuwale tamaine ! 2. We nun, Iniko i Meratape anak, i Moe Gene amairasei we we tar ; nalolok we toron ran si na toga alo Iniko o qon nol tape esuk. We nun, Iniko we ge tamata munau. Alo luiko mok o tur tamata wa o tano-mapsag ; asau naniko o mawmawui we gaqisan, o lolowono, wa 0 togara mamagarosa 0 ulusui tagai apena. -4^ We nun, Iniko God, we toga pata, Ko gate pulpul amaira gangauor, pa Ko we vava mun ra lolo-matartoga tara lolo- tauiniga. Nom o Vui, Lord, we ta/io tamavea ? Ape Ko te gaganag lue tamaine Nom 0 lolowia mun ra natuma, alo Ko we ukeg 0 Book n Vatoliu. 109 muneira o sinaga we neremot sal, we nun, o Bread we siwo ma Vunana. We nun, gate sul we liwoa tamaine, o god ?ian tapena we toga petenira tamaine ; tama Iniko, God kamam, we toga amairasei nol we liomtupuko ; ape, si a pirin valval qon ineira, si a la kalo naatara avunana nia, Ko we ukeg keluko si neira a ganagana Iniko wa si a qaraqara apena ! •_> Ape avea o sul we ronoga sal tama o sul anan Christ ? Avea i gene tin alalane tuka we meratape sal nan o atai we taniniga, i Tur God we van pata alolona, wa we va??ania mun Navisogona tur Le»as ? E ! Sogov isei tete vava lai apena ! E ! Lolowia te mamakei apena ! E ! Tapeva isei tete vasogo lai, me la raka sage munra tanun n&n ! Pa na te sar tamavea ape Sogov nol iloke, ape Tapeva we poa sal iloke ? Gate sava tea amenau, na te la lai, wa Ko te lav vasgot lai, sal nan iloke, si na te oloolo qet nalolok mun God, wa te nit tuwale naatak amaia. Wa paso nan, nalolok nol te malakalaka, alo me nit tuwale taurmate naatak amen God. Wa paso nan Ni te vava munau wa, “ Si ko we maros we toga amen Nau, Nau we maros we toga*amaiko.” Wa na te valui goroa wa, “ Ka. lolowia munau, Lord, Ka toga, amenan, ape nau we toron ran si a toga amaiko.” Iloke nok o marosiva nol, si a. nit tuwale nalolok amaiko.

TAVALIU XIII. Ape Irasei we Taniniqa we toron tamavea ape ire taur Naturian wa Nanaran Christ. 1. I Tincjoro we vava wa : Nom o lolotape we poa tamavea, Lord, Ko me ge taurmate ti mun rasei we momogoko ? Alo nau wre nomkel, Lord, ape tuarasei we taniniga we van ape Sacrament. Nanoma mun o tinegaro wa o tapeva we lava, 110 NaMAK’ALTX CnRTSTe vagaqoqo nalolok we matikotiko wa naapek we maragai, ape nau we van vag o lolo-mamarir wa o tinegaro tagai ape Tano- oloolo, Tano-ganagana, tape Pultuwale we Kono. Nalolok we wono ran ape gate titin apena, o tur tapeva tagai amenau, o tinegaro tagai alo nau we toga amaiko, nalolok gate toron apena tama nalolorasei we qoqo we taniniga. Iragai nnn iloke, eke ! pa neira me toron sal ape Ganarono, wa nalolora me uravag o tapeva, we nun, namatara gai uravag o surma!a na» ; panava mun nalolora wa mun naturiara, wanan natoqara nol, neira me toron aneane ran apeniko, God, o Matevura-Esu, ape neira gate ge toqo lai nor d malb/sala wa o marou, panava alo neira we taur Naturiama mun o toroniva talo vui. 2. Nor o nomtup we lava tamaine, si we gaganag we tira mun neira kel si Iniko iake. We nun, neira we gilala i Lord ineira alo we tuqe wora o Bread, nalolora alo toqara me titin tamaine, alo Iniko, Jesus Tnr wia, me tatale wa me varvava amaira. £ Pa gate ilo suar lai vagaqoqo amenau o tapeva wa o tinegaro we maremare tamaine. Ka lolowia munau, Jesus Turmagarosa, Lord lolotape, lolo- malumlum, wa ka sogov munau, o tanun anama we mamaga rosa, si te lai, alo tuan masaoi waw, si na mano ronotag wun Nom o tur tapeva we lava, alo Ganarono ; si nok o Nomtup ni maremare sal, nok o Nom nerei ape Nom o Lolowia ni poapoa, nok o Tapeva, me riv vatu wale alo lolok alo na me gana paso o manna ta Vunana iloke, tete sagesaru lai. O.o Pa Nom o Magarosa we sar ape we la munau o Sogov iloke, nau wre toron apena ; wa alo qon ilone Ko te vaatev inau ma garosa, wa te sogov ma munau o mate tinegaro alolona, alo qon ran ilone o Sogov naniko te nina pata lai ilo lolok. Wa si na gate uravag tiqa o toroniva wre lava tama iragai nan ilone we tape raka sage Iniko, na qale maros, mun Nom o Sogov, si nalolok mulan te titin tamaine, te toron aneane tamaine ;• wa nau we tataro wa we maros sal si Ko te vasogo lai inau amairasei nol we tape tinegaro tamaine Iniko, wa si nalolok te tama nalolora. 0 Book o Vatolio. Ill

TAVALIU XIV. Ape we Sogov o Lolo-tinegaro mun rasei we nompepewu wa we leasag Itelura. 1. J Meratape we vava wa : Namoma si a sike ilokenake ran o Lolo-tinegaro iloke, te tataro aneane apena, te nom nerei apena mun o ronomaul wa o nom apesov, te kokor goroa mun o tinegaro, wa te ukeg mun God si Ni te la muniko o sogov iloke tamavea wa vagavisa Ni we maros, Ni gai mawui ape we van petewiko. Namoma raka sage si a ge pepewu keluko alo ko we rowotag si o lolo-tinegaro we mantagai amaiko si me pea naniko, pa nipea lolowono sal apena, nipea nomqerqeret apena. Vagaqoqo God we sogov ma alo masaoi we qatutui o gene Ni me maul aneane apena, wa alo tuan masaoi Ni we la a tagir o gene Ni gate la tiqa alo qeteg tataro nanoma. 2. Si ta la gaplot sal o Sogov iloke, si ta apena vagae alo isei qe maros, o tanun we mageregere tete sar mantag apena. 0 manigiu ilone we wia si a toga nerei o Sogov tape lolo- tinegaro mun o nom nerei we wia wa o ro??omaul we pepewu. Panava ka nonom was napugama, o manigiu nom o ganganor ?zan, alo gate la o sogov iloke muniko, si alo we lareag galtag naniko. Vagaqoqo o gene mantagai we tira goroko, wa we map pata o Sogov naniko ; si ta log lai was mantagai, wa gate mava ran, o gene we tira goro o sogov we wia wa we lava tamaine. Pa si ko ta lareag iloke, si ta poa si ta mantagai, wa ta lala kete qet nania, te lai mnniko tama ko we maros. 3. Ape, gaplot, alo ko we ukeg keluko mun God mun naloloma nol, wa gate sike ilo iloke si ilone tataga nom o maros, pa we vatira keluko avunan God nolnol, ko te ilo suar si me nit tuwale iniko alo tamata ; ape gate sava tea we neremot, gate sava tea isei te qaraqara apena, tama si a ge o marosiva we wia non God. 112 Namakatjn Cheist. Na??' si isei, mun o toqai we matartoga, we la kalo non o nonomia nan mun God, wa we toga asau nan val toroniva sal ape gene tin tea, wa gate nustup ilo o sava gene tin tea, ni we tur taurmate ape we taur o Sogov wa o tapeva tape tur lolo- tinegaro. Ape i Lord we sogon Non o vawia ntoi aia, alo masaoi ilone Ni we ilo suar o tanoi we qega apena. Wa tama isei we gevtag o gene vasigtag nan iloke, wa we mate munia kel mun o nom tagtageagia kel ; tamaine gina o Sogov te van ma gaplot nan, wa te van pata mun o tamata we poa nan, wa te la kalo sal raka sage o atai we wasawasa. 4. Nan ni te ilo mona wa nauagona te maran raka, nalolona te gogogolo, pa te toqtoqoa apena ; ape napanen i Lord amaia, wa Na me ukeg kelua qet ilo panena, ti tuai ti tuai, tete paso lai. Ilo ma, te vawia tamaine i gene we sike God mun nalolona nol, wa gate lav vasgotia matila ilo atana. I gene iloke, alo ni we taur o Sacrament we Rono, we taur mona o moe sogov was we nit tuwale ineia amen God ; ape ni gate sike non o line taniniga si o masur, panava raka sage o masur wa o line taniniga si a ge ronoga nalenasin God.

TAVALIU XV. Na monin a- si a Gag anag lue mun Christ ape o gene mm nina we maros ran, wa si a paere Noil o Sogov. 1. I Tir\goro we vava wa : Lord Tur lulnm, Tur lolotape, nau we maros ran we lav Iniko ilokenake mun nok o tinegaro nol ; Ko we gilala si nau we mageregere tamavea, wa o gene na?i nau we maros mok, pa nalolok we wono ape tagai ran amenau ; nan we mas vagavisa ilo ganganor tea, ilo mat.eawota tea ; we gaqisa?^ tamavea inau, we meregale tamavea inau, nalolok we matikotiko tamavea wa we lepavag tamavea. Na we van ma suriko si Ka vaesu inan, nau we paere amaiko si Ka ge masur, Ka varagai inau. 0 Book o Vatolip. its Nan we vava muniko ape Ko we gilala o gene nol, o nonomia nol talo toqak we tawala goroko ; Iniko vines we ge masur wa we piri?z mantag lai inau. Ko we gilala ape gene n&n we wia we tira ran munau, wa si o matev taniniga tagai amenau,

2. Ilo ma, na we tira lne alo Nagoma, masara wa mamasa, nan we paepaere o Sogov, nau we tiatias ape magarosa. Ka va?/an toqo i tiatias anama we malinsala, Ka ge lawalawa nalolok we manfJirir mun o av tape Nom o .tapeva, Ka ge lik namatak we pei veta mun o marmararan tape Nom o togara amenau. „ Ka ge ris munau val gene ?za/z talo marama, neira gogona. nia; val gene n&n we mava. wa we gaqisa/z inau, si a piri/z inau nia ape we rowomaul ; val gene t.i/z we purei, si na nomvasigtag, si nalolok ni qozz apena. Ka ave kalo naatak suriko a Vunana, nipea. vatra/z at inau si na leralera a marama. Iniko magesema te taizo munau a/zaisa ti galava, ape Tniko magesema we gak sinaga wa mak o pei, nok o tapeva wa nok o qaraqara, o moe gene we nereniot rnunau wa nok o wia nol.

3. Sa si alo Ko we toga, amenau, Ko te ge lawalawa, Ko te gao qet inau ! si namatevuk a. tama Namatevuma ! si a ge iuau o vui tuwale wora amaiko ! mun o Sogov ape Nom o togara alo lolok, wa mun o tapeva we lawalawa wa. we titkeliga ! Nipea ukeg inau si na van reag naniko we mali?/sala si we marou, pa Ka gagapalag mamagarosa munau, tama Ko me gagapalag vasasa ti mun ra Ro/zo anama. Isei te mamakei lai apena, si na te lawalawa qet mnniko, wa te tagea qet wa te pea ran alo lolok ? Ape Iniko o Av we lawalawa galava wa tete sagesarn lai, o Tapeva we ge wene wene o atai, wa we ge lolomaran o toqai ! 114 Namakalin Chbtst.

TAVALIU XVI Ape nonvna o Tapera te pan. wa a Tinegaro fe lava tarnavea ape ve lav i (Jhvirf, 1. I Tinqoro we vava wa : Mun o tinegaro we lava, mnn n tapeva we poa, sal, mun o marosiva nol wa o toroniva nol talo loloksa, nan we maros we lav vasgot Iniko, Lord, tama ra Ro??o un.ii, we qoqo, tarasei we qoqo we taniniga me maros mora Iniko, alo ineira me tanr o Ganarozzo, iragai nane me ge Naloloma a qaraqara raka sage mun nor o togara we taniniga, wa nor o tinegaro ape lu/e taniniga me lava sal. God inau, Tapeva tete paso lai, Qaraqara naulusuna tagtagai ran, nau we maros we lav Iniko mun o tapeva we tinegaro ran, mun o momogo wa o gogolo we lava sal muniko nan ra Rozzo zza/z, me rozzotag ti, si te rozzotag lai azzaisa. 2. We nun', na gate sar ilo si na rozzotag o lolo-tinegaro zza?z iloke, panava nau we oloolo muniko o marosiva nol talo toqak, tama si inau magesek we rozzotag o toroniva iloke apeniko, we neremot, wa we maremare aneane. Wa na we la at muniko val gene tea i lolo-momogoko te nonom lai si te gagapalag lai, mun'o nom mava ran Iniko, wa o tapeva we lava suriko. Na gate maros si o sava tea te qale toga munau kel, panava mun o lolo-masekeseke wa 6 nago-maskara nau we maros we oloolo kel inau wa napulak nol muniko. Lord God inau, i Tin wa Tunkel inau, nau we maros ran si na lav Iniko qarig mun o tapeva, mun o momogo, o ronoga, o line varean, o log wia, o taniniga, o marosiva, o nomtup, o nom nerei wa o lolomatartoga, tama Ravevema tur rozzo i Tur-qilo- war Mary we lezzas, me lav Iniko wa me toron apeniko, alo ni me vava ti mun o Angel ilone me gaganag lue munia o roroi we wia ape Ko te Tanun amaia (o Gene-vagis ilone), wa me valui goroa vag o lolopepewu wa o lolo-taniniga wa, “ Ilo ro rowrowovag apan Lord, ni lai munau tama Ko me vava ti,” 0 Book o Vatoliu. 115 3. Tama i gene vawia nane me ge fan rm ate n am ate sal am a muniko, i moai amaira Romo nane, Saint John i Vasugrozzo, me qaraqara alo Ko me van petewia, wa ni me roworowo vag o o malakalaka tape Vui we Roz/o, alo qale tipag goroa alo toqan ravevena ; wa, a tagir, alo ni me ilo i Jesus we tatale amaira tanun nan, ni me ge pepewu kelua aneane, ti vava, vag o lolo tape we momogo, wa, “ T takelen lag we tira wa we ronotagia, wa we malakalaka aneane ape liz/a?/, lag ; ” tamaine gina nau we maros moksa mulan, si a ge ura inau vag o toroniva we lava wa we rono, wa si na oloolo kel inau suriko mun nalolok nol. O manigiu ilone mulazz, nau we oloolo wa we la kalo snriko o qaraqara pe lalakete nan, o tapeva we titin sal, o nonomia nan we rono, o marmararan wa o taqaniu ufin tavunana namora nol we lolo-taniniga ; wa nau we oloolo mulazz val gngapalag we wia wa val line logwia, ira gene fizz- nol a marama si a Vn- nana me gagapalag ti, si te gagapalag az/aisa, si ta ape nan, si ta apen rasei nol, namok si 11a tataro ape neira, si ineira nol te ge ronoga mantag lai Iniko wa te ge Nalez/asima ni tete paso lai.

4. Ka lav vasgot, Lord God inau, nok o marosiva wa nok o toroniva nol ape we log ronoga 1 niko ti tuai, wa ape we leg wia Iniko o ulusui tagai ; tama we sar mantag ran muniko ape Ko we liwoa raka sage, isei tete gaganag lue lai apena. 0 line log ronoga iloke zzazz nau we oloolo uinniko, wa we maros we oloolo muniko valval qoz/ wa valval masao-qozz. \\ a mun o line tiatias nol wa mun o lolotape nol nau we paere wa we tiatias ra Vui zzazz ta Vunaua wa ra tannn z/azz anama we taniniga, si a sur pirizz inau mun 0 line log ronoga wa o log wia Iniko. 5. Ra tanun nol, ra veve sul nol, o gatgnto nol, a varenn Iniko, a log ronoga Nasasama, Tur rono, Tur lulum, mnn o qaraqara we raka sage wa o tinegaro we taniniga sal. Wa Ka ge si irasei nol we gagapalag o Sacrament we eleele raka sage iloke mun o raomogo wa o lolo-tinegaro, wa we taur mun o nomtup we lava, a sasarita si a. ilo suar o Sogov wa 0 116 Namakatjx Chutst. Magarosa. alo Panema, wa si ineira a Matias nompepewu ape nan igangannr. Wa alo ineira me tanr veta o gene neira me toron aneane apena.j wa nalolora me uravag o momogo wa me nit tuwale amaiko, wa alo neira to kel ma nan Norn o Tano-ganagana ta Vunana, me go masur ran na.lolora., wa me varagai vasasa, ineira nia; Ka ge si neira a nonomkel ti ape naafaksa we mamagarosa.

TAVALIU XV!I.

Gate wia m' Ye! te a!f;e ape cfcii.e m/n /re vagY tape Sacrament, paaara ■■■! n! tataga aampepeira, G/irYt, wn a! it! ukeg non a nouomia non 'matt a Namtitp ta Yiinaiia.

1. I Meralape we vciva wu ; Nipea we sike vagvagaute ape Sacrament we vagis iloke, ape ko tete ilo suar o piriniva tarnaine, pa ko te masu nia ilo norn- varnarua we roro. Si isei qe sikesike ape Lenasik, o si//asi//a tapena te qisan si wo ineia, ape God we mana si a gagapalag o gene nan o tanun tete nom qalo lai apena. We lai munsei si ni sike si ni lolomaran ape Nun, si ni qe sike man o line taniniga wa. o lolo-pepewu, wa, si ni qe rnaros vagae we ti/;.qoro wa, we tataga man t ag nali/mra lolomarau //a//, talo we tuai. 2. Iloke we wia, si isei qe gevtig o sikesike wa o varkesa ape gene //a?/, we vagis, wa ni van taso at alo matesala we taniniga wa we wasawasa tape Lea, Vatrau namon God. Si ko gate gilala, si gate noiu qalo lai ape gene ?/.a///, alalala//- ana, ko r,e nom qalo lai tamavea ape gene //a//, avnnana ? Ka, ukeg kelnko snr God, wa ka ge pepewn nom o nonomia 7/a// alala//e Nom tup, wa tesogov at munikoo marmararan tape lolomaran, tamii te wia muniko wa. te piri// lai iniko nia. O Book (i Vatoi.iu. 117

o. We meregale aneane o tnaniu ape nor o nomtnp ape Li/ze Ganarono, pa iloke gate 11a tur pugara, pariava napugaii i Tavalalea. O manigiu iloke, nipea lialoloma we matikotiko apena, nipea wc varkesa apena alo loloma kel, wa nipea valui goro ilo o nom varuarna tea i Satan we map ilo toqania ; pa. ka matueg’ vune Vavae /zan non God, ka matueg avunara Prophet na/z tara Romo ?z,a/z, anana, wa i Tavalalea we tatas te toa naniko. Vagaqoqo we pirivz, aneane i rono auan God si ni qe ro/zomaul ape gene nan, tama inp. Ape Satan gate g; le irasei gate nomtnp tara. ganganor -/zan,, ape ni me,rot goro vet.a ineira mun nalinana, panava rasei we nomtup, wa rasei we taniniga wa rasei we tape nalinan Christ, iragai nan iloke Satan we rneregalera wa we gege ineira vagaqoqo.

-*£ - 0 manigiu ilone, ka van taso at mun 0 notniup we mate mare Wa gale magmagoa ilo, Wa ka van pete//, ape Sacrament we R0//4) iloke, tama isei we tiatias Vag o momogo ; wa si ta sava tea tape Gene-vagis iloke ko tele ilo vaglala mantag lai apena, ka ukeg qer. muri God, inun o nom apesov wa 0 lolo-matmatueg av nnana. God tete gale ilo inike, pa Ni Ave gale lai i gene we niatucg sal avunana kel. God we van saratuwale amaira lolopepewu, wc nanalue kelua mun rasei we nom matakelake kelura, we ge lolomaran ra 11 a. t- mera na/z, we vatvatogo nalolora ra 1 olo-matartoga ; panava Ni we map pata o Sogov nau rasei we sotal kelura Ava we marcs we menaro sal. 0 meuaro namora tanun nan. avo mageregere, wa te gale lai ineira kel, panava tete gale ilo lai o tur Nomtup avc nun.

5. AVe wia si 0 nonomia //an, Ava o sikesike n,n//• namo; a tanun. //a//, a tataga u 110mLup, gale namora si a van amoa, si a rowo avunana. 118 Namakalin Christ. Ape o Nomtup wa o Tapeva. we tnrsa.lenioa raka sage lake, wa we gagapalug alo masaoi isei tete ilo lai alo Sacrament iloke we Tnr ro//o, Tur eleele raka sage ran. Ape God, Ni we toga galava, o tanun tete nom qaloa lai, Non o mana isei tete vasogo lai ; Ni we gagapalag o gene //un we liwoa, o tanun tete gilala lai apena, a Vunana wa a marama ; wa isei tete sike suar lai ape tanopanena we vasasa. Si o gagapalag //a// namon God we tama si o tanun te lolo maran lai gaplot apena, tete vava lai ape neira was, “ Vasasa,” wa, “ Isei tete vava lai apena.”

0 BOOK 0 VATOLIU ME PASO. (119)

O Book o Vavatiu.

APE LOLO-MASUH.

TAVALIU I. Ape Christ ive vava tamarea muri rialolon i Taninipa.

1. Na te ronotag mok o sava i Lord God be vava ninuan. Turwia, gai, o abai we ro//obag i Lord we vava alo lolona, wa we lav nan navalana o vavae ge masur. Turwia o qofoi nan we lav vasgob masekeseko nalir/an God we vava malumlum muneira, wa gate ro/iobag ilo o linai nan we qoqo sal balo marama iloke. Tnrwia o qoroi nan, gate bi//qoro ilo ape li/?ai ilone we loglog avarea, panava we ti//qoro gese p Nun we vabvabogo o loloi. Turwia o matai //-a//, rne tipag gorora nan o gene nan ba varea, panava we sagarag qiaremare o gene //a//> tape loloi. Turwia iragai nane we sike vagvagaube ape gene //a//, tape loloi, wa we la o tinegaro si a ge baurinate kelnra mun o sale gagapalag nan, valval qo?/., si neira a ro//,obag lai o gene nan, ba Vunana, me map pafca bi nan rasei we sea. Turwia iragai nane we ukeg malakalaka val masnoi man God, wa we gevbag savrag o gene nan balo marama we ge goro lai ineira. 120 Namakalix Christ.

2. Atak, ka nonom ape gene zzazz ilone, tipag goro namateirnama nan noni o toroniva kiskislag, si ko te rozzotag lai o sava i Lord God iniko te vava alo loloma. I Meratape anak we vava tamaike munau wa, Inau i Vaesu- ma, Inau 110m o Tamata wa Naefeuma; ka togatoga amenau wa ko te ilo suar lai o Taraata. Ka ukeg qet o gene z/azz we sagesaru, ka sikc vagae o gene zza/z tete paso lai. Nazz o gene zzazz talo raarama we savai ? 0 gal ega le sozzsozz gap. Wa o gene tizz nol te pirizziko gasavai si i Tizz iniko ta van reag naniko ? So wo, ka ukeg val sava tea we sea, wa ka la o tinegaro gese si ko te wia alo nagon i Gene mo ti/ziko, si ko te mawmawui taniniga munia, wa tamaine ko te liizza lai ape tur togara we ta/zo ran.

TAVAL1U II. 0 Nan vie vava alo loloi, pa tete ronotay lai o line-vavae nan. 1. Ka vava, Lord, o tanun anama we tizzqoro. Inau o tanun anatpa, ka la munau si na lolomaran apena, si na te gilala Jai Norn o vavae gaganag we tira. Ka ukeg’ nalolok sur o vavae zzazz tape valama, Nali/zama a si wo avuuak tama o mewu. Ira ta Israel we tuai me vava mun Moses wa, “ Ka vava moma, wa kamam te tizzqoroko : nipea i Lord Ni vava mun kamam, kamam wa mate ran.” Panava nipea tamaine munau, Lord, nipea tamaine, nau we tiasiko ; pa raka sage te tama i Prophet anama Samuel, nau we tias nompepewu, we tias tinegaro Iniko wa, “ Ka vava, Lord, ape o tanun anama we rouotag.” Nipea i Moses ni vava munau, si isei nan ra Prophet zzazz, panava raka sage, Ka vava moma, Lord God, ape Iniko we ge lolomaran, we vatvatanau ra Prophet nol ; asau nau neira Iniko magesema te vatanau qet lai inau, panava asau naniko ineira tete piri/z ilo tea lai. 0 Book o V a vatic. 121

Neira te gagaiiag lue lai o vavae z/a/z, panava, o Vui neira tete la, lai. Nali/zara we taz/o aneane, panava si Ko la toga roroz/.o, gate ge titin ilo o loloi. Neira we vatanau lai muii o vavae zz.azz., pa Ko we ge rnaran o loloi ; neira, we lav lue o gene vagis zza/z, pa Ko we waka o atai ni gilala lai apena. Neira we gagauag lue Nom o vavae vatrazz zz.az/, pa Ko we manag* kamam si a katakata apena. Neira we gaganag Ine o matesala, pa Ko we varagai namale- kamam si a mulemule alolona. Neira we gagapalag lai avarea vires, pa Ko we vatanau wa we ge lolomaran o atai. Neira we li/z, siwo o pei avarea, pa Ko we ukeg si o woai nwi, to qoqoqo. Neira we awoawo mun o vavae zztvzz, Ko we ge lolomaran isei we roHotag.

0 manigiu ilone nipea i -Moses wa vava niunau, panava Jn'iko, Lord God inau, i Nun ti galava, ; nan nuu wa mate, nawoaksa tagai, alo me ge naturiak vires ni titin, wa gate ge nalolok ni lawalawa. Nan o Vavae ilone wa ris ape we veveg inan ; o vavae na me rozzotag pa gate tataga, uau me gilala pa gate tape, nau me noratup pa gate katakata apena. Tamaine, Ka, vava, Lord, o tauuu auarna we rjuofcag, ape amaiko o vavae zzazz. tape Esu Galava. Ka vava, moma-, munau, si te ge mas nr nalolok nia, si ta man tagai gese ; si te ge wia sal nok o togara nol, si a ge ronoga, a log wia, a ge leztas Iniko ti tuai ti tuai. 122 Namakaun Christ.

TAVALIU III. Ape ire I or va^jot o Vavae nttu namon Gocl ninn o Nompepewu, wa apo o tanun 'tee tar [/ate nononoin apena. 1. Nalinan God— Natuk, ka ti//.qoro Nok o vavae //a//, o vavae we ta/to sal, we wia sal nan o lolomaran namora Vatvatogo nol tara Menaro nol talo marama iloke. Nok o vavae //.a//, o Vui wa o Esu, wa o lolomaran nora tanun //a// tete nom qalo lai apena. Na gate vava moksa mun o nonom si ko te valui goro wa, “ Eke ! we ta//.o, we neremot tamavea ! ’* ; panava si ko te ti//- qoro roro/to, te lav vasgot mun o tur nompepewu wa o tur bapeva. Nal t nan / Tinqoro— Na/t nau me vava wa, Tur wia, gai, i gene Ko te vatanaua, Lord, wa te vatogoa nan Nom o Lea, si Ko te ge ineia ni mapsag nan o mala qo/t naw, si ni tete toga inanua a marama. 2. Nalinan God— Inau, i Lord we vava wa, Inau me vatogo ra Prophet /tan nan o qeteg marama ma, wa Na gate toga roro/to lai gai niua ilokenake ran, wa Na qale vava mun ragai nolnol, panava nalo lorasei we qoqo me was vat, gate tiuqoro lai Naliuak. (J tanun we qoqo ran we maros sal we ronotag o line marama - nan naliuan Clod, we maros we tataga o toroniva nun tape viso- gora kel sal nan o marosiva we wia non God. O marama we vatavata si te la o gene nan we sagesaru wa we mataketake, wa o tanun nan we mawmawui apena vag o tinegaro ; Nau we vatavata ape gene nan we eleele wa tete paso lai, pa nalolora tauun nan qale mamarir, neira qale qorowono. Na// isei we gagapalag wa we laplapasag mun Nau alo val gene tea, tama we ge mun ra liwoa nan talo marama iloke ? “ Sidon, ka apemaragai, o lama we vet tamaine.” Wa si ko qe varus wa, 0 manigiu o sa ? ka tinqoro moma. 0 Book o Vavatii;. 123 Ape rusarusai we man tagai gap o tanuu //.an te mulemule arasu, panava ape Esu Galava o tanun we qoqo tete la kalo o nialekai tuwale nan o tano. Neira we sike vagvagaute o gene w;e mataketake aneane, wa o takele som we manmantagai, we varkesa vagaqoqo apena, uwe, si isei te gilala apena ni te apemara-gai ran. Ape gene na//, we vasigtag wa ape vatavata we mataketake o tauuii nan- gate siriga, pa we mawmawui qon wa maran. 3. Pauava, magarosa ineira, ape Sogov tete ris lai, ape rusa rusai isei tete vasogo lai, ape ronoga we eleele sal, ape lenas tete paso lai, neira we siriga ran, gate maros o mawmawui we mantagai aneane apena. 0 manigiu ilone naapema te maragai, rowrowovag we mara//, wa we mero, ape neira we sike tinegaro o rnatea nan ko we sike lai o Esu. Neira we malakalaka sal ape gene itagai naniko ape Tur Nun. We nun, alo tuan masaoi nor o niaros uerei we pea, pa Mok o vatavata tete gale ilo isei, wa gate vatra/t marnasa at isei we matueg avunak. 0 sava Nau me vatavata ti, Na, te la ; o sava Nau me vava ti, Na te ge ran ; si isei qe katakata maremare ape Mok o tapeva gai nina p ulusui ran. Nau we la o tur rusarusai mnn ra lolo-taniniga nol, wa Nau we tape rasei nol we katakata maremare ape Nau. 4. Ka rave siwo, moma, Mok o vavae //.a//, ilo loloma; ka nonom tinegaro ape neira; ape alo masaoi te meregaleko alolona, neira te piri//, sal iniko, wa asau nan neira ko tete tira lai. Si ko ta tete lolomarau lai ape sava tea ko we vasvasogo ti, alo qo//- ilone Na te vaatev iuiko alolona ko te lolomarau qet apena. Namatevuk was, si Na vaatev rasei Nau me ilo raka ti ineira, alo masaoi nirua, mun o meregaleva wa mun o ge-masur nalolora. Val qo//- Nau we vasogo muneira o li//e vatvatanau nirua ; tuwale alo Nau we goJ-vatanau ineira ape nor o togara kiskis- ’ lag ; tuwale alo Nau we vasosov neira si nor o lolo-taniuiga ni poapoa. 121 Namakaljn Ciiihst. Si ta amensei Mok o vavae nan, wa ni te nom vasigtagira, amaia i Gene te vevegia alo paspasoane qo//. 5. J\<•1 ag Nom o maros, si na toga mautag, toga pepewu alo Nagoma ; ape Iniko mok o lolomaran, Iniko we gilala nun inau, wa me gilala veta inau alo gate tin tiqa o marama, alo gate wota tiqa inau a marama.

TAVALIU IV Namoniiia /a a Toga Ntut, Toga Pepeivu, alo Nag oh, God.

1. Naliu’aib God— Nafuk, ka latale alo Nun alo Nagok, wa ka sikesike vagae Inau mun o toqai we matartoga. 0 Book o Vayatw. 125 Si isei qe mulemule alo Nagok alo Nun, te tira goroa nan o mateawota razz, wa o Nun te ge ineia ni toga wasawasa nan ra meregale zzazz wa nan o tila galegale namora tanun razz we kis kislag. Si o Nun me ge wasawasa mantag iniko, ko te toga wasawasa ran, wa ko tete nonom ilo ape vavae huh we ae namora tanun ?za?z. Nalinan i Thyqpro— We nun iloke, Lord. Tama Ko me vava ti, tamaine gina, nau we tiasiko, ni lai munau ; Nom o Nun ni vatanau inau, ni ilogoro inau, ni kokor wasawasa inau gai nina o nlusui. Ni lav lue inau nan valval toroniva we kiskislag, nan valval marosiva gate tataga Nom o Lea ; wa na te mule lai alo Nagoma mun o loloi we wasawasa ran.

Nidinctn God— Nau te vatanau iniko, i Nun we vava wa, Nau te vatanau ko ape gene zzazz, ilone we wia wa we taz/o alo Nagok. Ka nonom ape nom o ganganor zzazz, mun o tur lologagara wa o lolowono ; wa nipea nonom ilo apeniko si we wia, ape sava gagapalag tea we wia ko te ge wun. We nun ran, iniko i ganganor, me rot goroko mun o toroniva we tar wa namatevuma waa, si a tizzqoro apena. Magesema, namatevuma was o tagai, gaplot ko we nomqerqeret, gaplot we lalakete naniko, gaplot we mafcikotiko naloloma, gaplot we tagea qet. 0 sava tea tagai arnaiko si ko te sotal keluk ) apena, panava o gene zzazz, we tar amaiko o manigiu apena ko te nom vasigtag ranuko; ape ko we mageregere sal nan ko me nonom ti.

3. 0 manigiu ilone, nipea we nom mava keluk) ape sava tea ko ta ge. Nipea o sava tea ni wia alo nagoma, o sava tea ni tun, o sava tea ni vasasn, o sava tea ni sar ape we vareanik > apeua, o sava tea ni ronoga, o sava tea ni sar ko te nom mava apena, o sava tea ni sar ko te marosia, pauava o gene zzazz, tete paso lai gegese. 126 Namakamn Chiurt. 0 Nun ti Galava ni wia raka sage alo nagoma sal nan val gene tea nnn, wa nom o togara we tatas ni tatas vagae alo nagoma. Nipea gogolo, nipea toa nan o sava tea, tama ko we gogolo wa we toa nan nom o ganganor wa nom o togara kiskislag nnn. Ape nanoma si o gene i/a/y ilone te mava sal muniko nan si val sava tea a marama a tagea naniko. 0 tuaniu gate mule taniniga alo nun ape Nagok, panava me meregalera mun o sotaliva wa o marosiva sal ape we menaro, wa neira we maros we gilala o gene nan Nau we map pata nan o tanun nnn, wa te menaro ape gene nnn we eleele namon God, wa gate nonom ape neira kel wa ape we vaesnra tamavea. Iragai nane, si Nau qe siriga ape nor o maros, we masu vaga- qoq<> ilo meregaleva nnn wa ganganor nnn we lava, o manigiu uor o sotaliva wa nor o matev sikesike sal.

4. Ka gogolo o li?ze veveg non God, wa o lologagara namon i Turmana. Nipea varvava ape gapalag namon i Tur-eleele, pa ka sike vagvagaute ape nom o mala gagapalag ?/-a?/.; ko me ava vagavisa, o matai gene nnn nivisa ko gate gagapalag ilo. () tuaniu we ilo suar nor o li??e taniniga alo raverave nnn, si alo totogale nnn, si alo vaglala tavarea nnn. O tuaniu we lav vasgot Inau vagaqoqo alo valara, panava alo lolora. o tapai aneane. Panava o tuaniu ti apena, natoqara me lolomaran ran, nor o toroniva me ge wenewene ran, wa ineira we toron vagae ape gene nnn we galava, gate maros we rorotag ape gene nnn talo marama iloke, we lolowono ape uor o rnat.ev visogoi nnn ; wa iragai nnn ilone we gilala lai o gene nnn o Vui tape Nun we vava alo lolora. Ape Ni we vatanaura si a nomvasigtag o gene nnn talo marama wa si a tape o gene nnn ta Vunana ; si a gevtag o marama wa si a toron ape Marana, ta Vunana o qow wa o maran no I. . 0 Book o Vayatiu. 127

* TAVAUU V, 0 Tapeva non God we gagapalac/ vcwcwa tamavea.

1. Nol in an. i Tine/or o. Nau we vareaniko, Mama Avunana, Taman Lord inau Jesus Christ, ape mun Noni o lolowia Ko me nonom ape nau i gene we mamagarosa. Mama tape magarosa nol, God tape Ib/e masur nol, nau we logwia Iniko ape alo tuan masaoi Ko we varagai inau, i gene gate sar ilo apena, mun Nom o line masur. Nau te vawia wa te log ronoga vagae Iniko, amen Natuma wotuwale wa o Vui we Bono i Varagai ti tuai ti tuai. E ! Lord God, Iniko i Ro»o we tape naatak, alo Ko we van pata ilo toqak nalolok nol te malakalaka apena ! Iniko nalenasik, we ge nalolok ni qaraqara. Iniko nok o Tapeva, wa naruru?zak alo nok o qo// mamagarosa. 2. Panava, o manigiu nok o tapeva qale manraantagai, wa o tur taniniga tagai tiqa alo nok o togara, nan qale maros ran si Ko te varagai wa te ge masur inau ; Ka vaatev vagaqoqo inau, wa Ka vatanau inau mun Nom o lh/e taniniga nol. Ka ukeukeg inau nan o tortoron kiskislag nol ; Ka ge mawo kel nalolok nan o marosiva nol gate sar ape Nom o Lea, si alo lolok me mawokel wa we wenewene ran, na te sar ape we tape, vavaka ape. we roj/ovirig, wa maremare ape.qale tira taniniga. 3. 0 Tapeva was o moe gene, we nun, o gene we lava wa we tur, matapuna ni we ge ris mataketake o gene nan we mava, wa we sau kalo masekeseke lai o gene nan we gona. Ape ni we ro?/otag lai o gene gaqisau, pa gate qisa?z ilo ; ni we ge si val gene we gogona te neremot wa te lulnm. C) Tapeva we ronoga mun Jesus, we vasosov o tanun si ni gagapalag o gene we liwoa nan, wa we ge ineia si ni maros vagae o gene nan we t.aurmate sal. 12S Namakathn Christ.. 0 Tapeva we maros we toga a Vnnana, wa o gene we purei wa we sur siwo tete tira goroa lai. 0 Tapeva wre maros we toga wasawasa, asau nan o marosiva nol talo marama, si o matai n&n talo vni tete pei, si o gene nn,n we ta?/.o talo marama tete ge tutuagia, wa o mateawota ?za/t talo marama tete lalakete lai nania. Gate sava tea we neremot nan o Tapeva, gate sava tea we vavaka nan, gate sava tea we eleele nan, gate sava tea we tawela nan, gate sava tea we mana nan si we wia nan, a Vunana si iake alala?/.ana ; o manigiu o Tapeva me wota amen God, wa gate mapsag lai panava alo God, raka sage nan valval gene ti??. 4. I gene we tape, ni we gava, ni we valago, ni we qaraqara, ni we wasawasa, gate sava tea te rot goro lai ineia. Ni we la nol ape gene nol, amaia nol alo gene nol, o manigiu ni we matueg avunan i Gene we eleele sal nan val gene tea, wa val gene ?ia??> we rowolue nania wa we van ma nania. Ni gate nonom ilo ape sava tea te la munia, panava we ate ris nanagona raka sage mun i Gene we la at munia. Vagaqoqo 6 Tapeva gate gilala lai o ulusui, panava we tinegaro gai van sal nan o ulusui ??a?z. 0 Tapeva gate ronotag si o sava we mava munia, we nom mataketake o mawmawui, we ge ilo si a ge o gene ?/.a?z ni gate maremare sar apena, gate vava ape sava tea was tete lai, ape ni we nonom si val gene we. wia wa we lai inunia. 0 manigiu ilone ni we mana ape we ge ilo ape val gagapalag tea, we ge paso taurmate o gene na?& we tar, wa we nom mot si ni te sasarita apena ; panava si ta o tapeva tagai amensei, ni te matemule, te risa siwo gap si ni qe ge ilo mona ape gagapalag tea we tamaine. 5. 0 Tapeva we mamata goro ; we matur, pa gate matmatur mot. Me gaqisan, pa gate ?/.ala tiqa ; me mavat siwo, pa qale tira taniniga ; we gogolo, pa nalolona gate matikotiko ; panava tama o av si o pul we lawalawa, ni we van vavakae taso at a Vunana, wa we van wasawasa raveaglue val gene ?za?/.. Si isei qe tape, ni we gilala o li?/ai iloke we awoawo tamavea.; ape was o lizzai we poa we awoawo alo qoron God, o tapeva vires 0 Book o Vavatiu. 129 nane tape loloi alo ni we vava wa, God inau, wa Tapeva inau, Iniko napulak nol, wa inau napulama qet. * 6. Ka ge inau si na poapoa vag o Tapeva, si mun o valai tape loloksa na te gilala lai si we rieremot tamavea a tapeko, a pea, tama si a tail alo Tapeva nanorua. Ka ge si o Tapeva a mana goro inau, si na van kalo avnnaksa ran, mnn o toroniva wa o marosiva we liwoa sal. Ka ukeg munau si na sur o as tape Tapeva, si na tataga Iniko, i Meratape anak a Vunana ; si naatak a pea alo we log ronoga Iniko, alo we malakalaka vag o Tapeva. Ka ge inau si na tape luiko sal nan inau kel, si na tete tape ilo inau kel, panava namanig Iniko, wa si na tape alo Iniko iragai nol we tape nun Iniko, tama o Lea Tapeva we vatra?/, we swasiaa lue qa naniko. r»i . 0 Tapeva gate mapsag ilo, o Tapeva gate gale lai, we toron, we tauo, we lulum ; gate gogolo, we rononianl, we taniniga, we matanur, we rono malum uaga, we vavaka, gate sike o sava tea munia kel. Ape tama isei we nonom ape neia kel, tamaine gina ni we mas nan o Tapeva. 0 Tapeva we lolomaran, we pepewu, gate gale ilo, gate ukeg kelua mun o togara we malumluni, si o marmarae gap, si we nonom ape gene n,nn. we mataketake, pa we ora goro kelna, we lolo-matartoga, we tira maremare, we toga tapeto, wa we ilo goro non o nonomia nol 0 Tapeva we toga sur siwo, we tinqoro rasei we liwoa goroa, we nom vasigtag wa we norn mataketake ape neia kel, we mo mogo God wa gate nomvaruarua, ilo apena, wre matneg avunana, we sov ape Neia, we nun, alo God gate sogov ma o sava tea we nereniot munia, ape asau nan o lolowono isei gate toga ilo lai alo Tapeva. 8. Si isei gate tanrmate ape we rowovirig ape val gene na?/-, wa te kata maremare ape ma.rosiva non i Meratape ; ni gate sar si a logia was i gene we tape God, R 130 Namakalxn Christ. Namon i gene we tapetape si ni lav vasgot masekeseke val gene tea we mava si we gogona namanig i Meratape anana ; wa si ni tete gevtag iloa, ape sava mateawota tea ta qalo lai ineia.

TAVALIU VI,

0 Vaglala apensei ire Tape Nun i Christ.

1. Nalinan Gad— Natuk, ko gate tur gene we tapetape vavaka wa mantag ran tiqa. Nalinan i Tingora— Ape sa Ko we vava tamaine Lord ? Nalinan Gad— 0 manigiu, ape mateawota tea we manmantagai ko we gevtag nom o gagapalag, wa we sike sal o sava te ge masur kelnko. I gene we tapetape vavaka, ni we tira maremare alo we meregalea, wa gate linqoro ilo o meregaleva sonsow namon i Tavalalea. Tama Inau we neremot munia alo ni we toga wasawasa, 'tamaine gina Na gate gogona munia alo non o togara niamagarosa. o. I gene we tapetape mantag gate nonom sal ape sava tea i gene we tapea te la munia, panava raka sage ape tapeva namon i gene we la at munia. - Ni we nonom sal ape lolowia namon i gene me la ti munia nan ape‘gene tea me la ti, wa we nonom sal apen i meratape nan ape sava tea ni te taur lai. I gene we tapetape mun o lolo-taniniga gate matneg avune sava tea ni we taur, panava avunaksa raka sage nan val sava gene ti?i. Tamaine gina, nipea nonom si ko we tape matila, si alo tuan masaoi nan ko gate toron ape Nan, si ape ra Ito//o auak tama ko me maros ti. 0 Book o Vavatiu. 13! 0 toroniva Hone we wia wa we neremot, wa ko we rnnotngia alo tuan masaoi zzazz, we van ma nan o Sogov amaiko, wa we tama si ko we rozzotag sol sol navanuama ta Vunana ; panava nipea wre matueg sal avunana, ape alo tuan masaoi ko wre rozzotag, pa o tuara masaoi ti ko tete rozzotagia. Panava si ko qe vag vagalo maremare goro o toroniva kiskis lag n2iii talo loloma te qaloko tea, /wa qe gevtag, mnn o nom vasigtag apena, o lionomia n&n i Satan we map pata alo loloma, iloke o vaglala ape matevuma we taniniga, wa nom o rusarusai apena te poa aneane, 3. 0 manigiu ilone, nipea ukeg si o nonomia zzaz?> wre seasea a gege iniko, si ta van pata ilo loloma vagaqoqo ran, si ta ape sava gene tea. Ka van vavaka taso at tama ko me nom mot ti, wa mun o nonomia n&n we taniuiga sur God. Ape gate galeva tea, si alo tuan masaoi we rave iniko a Vn- nana, wa paso nan ko we siwo kel, ape gene zzaz/ we sagesaru we qalo vagae naloloma. Ape o gene zzazz ilone ko we rozzotag mun o lolowono, ko gate maros we gagapalag; wa alo ko qaie viviris apena, wa we ' vagalo gorora, iloke o matai gagapalag wa gate tatas muniko.

4. Ka lolomaran vagae si i Tavalalea talo we tuai ma we la o tinegaro vagae si ni lareag naniko o toroniva ape gene z/azz. we wia, wa sin tira goroko nan val gagapalag we taniniga ; wa raka sage nan ko wa nom mava ra Rozzo zzazz anan God, wa nan ko wa gagapalag o Nonomkel ape Nok o Rozzovivt.ig ; nan ko wa nonom, tama we wria muniko, ape nom o ganganor z/az/ ; nan ko wa ilogoro• naloloma, wa nan ko wa nom mot si a van taso alo lizze taniniga. Ni we map o mala nonomia zzazz. we tar alo loloma, si ko te zzala gaplot nia, si naloloma ni matikotiko nia, wa o manigiu ilone ko te gevtag wun o lizze tataro wa o vasvasogo o Raverave z/azz we rozzo. Ni gate maros ran si ko te vavaulul napugama vag o nom pepewu, wa si ta lai, ni we maros ran we tira goroko nan wa taur o Ganarozzo. Nipea matueg ilo avunana, nipea nonom ilo ape neia, uwe, 132 Namakalin Christ. si ni fa map o tiatiag rowsow vagaqoqo si a ge iniko a tntuag apena. Ka valui goroa was napugana ran, alo ni we vatra?/ ma suriko o nonomia //.a// we tatas wa we lepa, wa ka vava munia wa: V an reag, gai ! vui we pulua ! Naapema ni maragai, i gene we vasigtag iniko ! Namatevuma we lepa aneane, wa ko we lav ma o gene lain, tamaine ilo qoroksa ! Van reag nan nau, Gal egale we ganganor ! tete sava tea amaiko wa amenan ; panava Jesus te tavaliu amenau, tama i Vavakae we maremare pe vagalo, wa paso nan ko te tagea, te pea. Nau we maros o matea, si o ro?/.ovivtig rarakut tea, sal nan we tinqoro nali/zama ! Ka toga roroz/o, gai ! Nipea vava ilo; na tete ronotag mnlan iniko, nwe, si ko ta gege inau mun o mala gagapalag tea we tar ! I Lord nok o Marmararan wa i Vaesuk, na?/, na te gogolo lai isei ? Si o vavt.ig vagalo nol ta fira goro inau, nalolok tete gogolo ilo, I Lord i Piri??ik wa i Tunkel inau. 5. So wo, natuk, ka vagvagalo vavakae. Si alo tuan masaoi wun ko te masu, o manigiu ko qale mageregere, ka la o tinegaro we poa nan arnoa, ka rnatueg sal avune Mok o Sogov te poa sal, wa ka ilogoro man tag naloloma nan wa gagapalag gap o gene ?/an we ta/zo muniko, wa nan o sotaliva. Ape iloke we ge o tanun we qoqo si neira ava, wa alo tuan masaoi si neira tefe ilo lai tea o matesale taniniga. Na//, alo rasei we sotal kelura, we matueg matila avunara kel, we masu apena, iloke te vasosov iniko nan ko wa tamaine wun, si nanoma a toga nompepewu vagae.

TAVALIU VII. Apr ?/*r map pata o Sor/nv alalane Mater Nompepewu, 1. Nal ia an God— Natuk, we wia sal muniko wa we wasawasa sal si ko te map pata nom o sogov ape li//e taniniga. Nipea we eotaj eleele 0 Book o Vavati’u. 133 keluko apena, wa nipea we vava lue apeua vagaqoqo, wa nipea nonom rorono sal apena; panava, raka sage, ka nom vasigtag keluko, wa ka gogolo, ape me la tamaine o sogov iloke munsei gate sar ilo apena. Nipea kata maremare sal apena, ape we lai si gaplot ni te ris we sea ran. Wa alo o Sogov iloke te qaloko, ka nonomkel si ko me niamagarosa wa mamasa tamavea, si o sogov tagai amaiko. Nipea nonom si namatevuma we poapoa vag o taniniga raka sage alo ko we ronotag o’Sogov iloke. Tagai nan ; panava we taniniga raka sage namatevuma alo ko gate rouotag o Sogov iloke, panava ko gate mero apena, pa we ronomaul vag o nompepewu, o ora goro ko, wa o ronomalumuaga. Panava, nipea ran we qeteg lolomamarir ape tataro apena, si a gevtag ilo o tuara gagapalag n&n we wia ko we tataga vagae apeua. Pa, raka sage, ka gagapalag masekeseke tama we lai muniko, tama ko we mana wa we lolomaran apena, wa nipea gevtag ilo o ilogoroko o manigiu naloloma we mamarir si we matikotiko,

2. Ape o fanun kan we qoqo tiamalevlira wa si neira gate lai mail tag ape line taniniga, iragai //an iloke we mero si we maran apena. Ape gate lai vagae mun o tanun matapuna ; panava namon God si Ni sogov ma wa si Ni ge masur ualolorna, alo Ni we maros, tama Ni we maros, wa munsei Ni we maros, tataga Non o marosiva, wa gate sea nan. 0 tuauiu, gate matanur mantag, alo ineira we torou sal ape line taniniga iloke alo nor o togara, me savrag siwo ineira kel ; o mauigiu neira me ge ilo si a gagapalag o gene wah, gate lai ran muneira, ape neira gate ilo vaglala si neira we mageregere tamavea, pa me tataga o marosiva talo lolora raka sage nan tama nor o nonomia we lolomaran me vatanau ineira. Wa o mauigiu neira me uonom si neira we sar ape gene nan we eleele sal nan God me maros muneira, gaplot me tagea nan neira Non o Sogov. Neira me nonom si neira te taur lai naimara a Vunana, pa nava, me vure luera tama rasei we purepurei wa we namaga- rosa ; wa iloke wa si a vatanau ineira mun o ge pepewu, ge 134 Nam a Kalin Christ. masara ineira, nan wa nonom si neira a gava lai ninn napanera kel, panava si neira a matueg gegese alalaue Paneksa. Ineira ra salagaraqa gap, gate lolomaran tiqa ape matesalan Lord, wa si ineira qe tete riga, goro kelura tataga naliuarasei we lolomaran wa we niatanur, we lai ran si a galegale ineira wa si ineira a maworavvora ran.

3. Panava si neira we maros sal we tataga nor o nonomia nan, wa tete matueg avuuarasei we matanur sal nan neira, alo ulusui neira te rouotag o mateawota ?/.au, si ineira tete mawui munsei we sike si a lav lue ineira nan nor o sotaliva we qure ran. Panava gate lai vagaqoqo si irasei we sotal kelura ape nor o lolomaran we rnaros we tataga nompepewu nali?/.ara_sei we sea. We wia sal miiniko si naloloma a mano maran gegese vag o nompepewu, we wia sal si ko te qure vires nan wa menaro ape gene uau we vagis we tar, vag o matmatueg matila avunama kel. We wia sal si napulama a tapai vires, nan napulama a qoqoqo wa ko ta sotal keluko apena. I gene ilone we gagapalag lolomaran ran, isei nane we nonom gegese ape malakalaka. ua-u talo vui, gate uomkel ilo ape non o matev mageregere talo we tuai, panava ni we gogolo momogo i Lord, ape ni we gogolo nan o sogov ilone me la at ti munia wa tagea nauia wuu. Wa tete vava lai ape neia si ni we vavaka wa we lolomaran aneane, si alo vatitne mateawota uau wa alo togara lopsag ni we nomqerqeret gaplot, wa gate nom mava Inau, gate matueg avunak, tama we tira ran munia.

4. Si isei, alo id qe toga tamata, we sotal kelua si id we wasawasa ve.ta, vagaqoqo, alo vatitne vagvagalo, te ilo suar.i gene i lone we lolowono sal wa we uravag o gogolo. Si naloloma, ta, maran mantag, wa o manigiu ilone ko te toga, nompepewu, toga, sur si wo alo loloma, wa te ora goro wa te riga goro mantag namatevuma, ko tete masu gaplot ilo mere- gal eva uau wa. o ganganor. lloke o liuai we wia, si alo naloloma we lawalawa vag o tine- 0 Book o Vavatiu, 135 garo we titin, ko te nonom was te tamavea muniko, alo me lareag o marmararan iloke naniko. Wa si ta tamaine muniko, ka nonomkel si o marmararau ilone te kel ma wun suriko, ape Nau me lareag galtag si a vatanau iniko nia, wa ape Lewasik mulau. 5. Vagaqoqo we wia sal muniko si a ge ilo apeniko tamaine, pan val gene tea te malumlum vagae mu niko tataga nom o marosiva gegese. Ape tete vasogo lai si namatevunsei we wia tamavea muu non o taqaniu we nivisa, si naloloua we masur vagavisa, si ni we lolomaran tamavea ape Raverave nan we ro/to, si uatanona we liwoa tamavea. Tagai nan, pa we veveg ape neia was ni we taninga si ni qe. nompepewu kelua ran, si ni qe uravag o tapeva ta Vunana, ni qe sike vagae si a ge ronoga God mun o toqai we matartoga . wa o lolo-tinegaro, si ni gate nonom ilo ape neia kel pa we nom. vasigtag kelua alo nun, we nun, si ni.qe maros ran si rasei we sea a nom mataketake ineia, a mai'anaga goroa, nan si neira a nom mava ranua.

TAVALIU VIII Ape we None Vasiytay kel inina alo Nai/on God. 1. Nalinan i Tinyoro— We lai si na vava moksa mun i Lord, inau qa o tano wa o tarowo gap ? Si na ta lionom ape nau si inau o sava tea we mano wia, ilo, Ko we tira goro inau, nok o gagapalag kiskislag we gaganag we tira ape nau, wa na tete leasag ilo lai apena. >- Panava si na qe ge sur siwo rati inau, si na qe ge inau itagai gese, si na qe irvitag (jet val matev sotaliva ran, si na qe qisan late inau na gai tano gap (we nun, pa inau o tano gap veta), Nom o Sogov te lolowia munau, Nom o Marmararan te tira peten inau, wa nok o sotaliva tea, si ta mantagai aneane, te pea qet ti galava. 136 NamxVkalin Christ. Tamabie Ko we gagauag lue Iniko kel muuau, Ko we gaganag lue munau si inau o sava, si na me tamavea we tuai, si 11a me van ma ivea; ape inau i tagai, pa na gate gilala mok apena. Si ta ukeukeg inau si na toga matapuk, we ge inau i tagai, o matev mageregere gap ; pa si Ko ta ate Nanagoma gal tag vires avunak, gaplot we ge maremare inau, we ge ura inau vag o qaraqara we garaqa. O tur vasasa iloke, si Ko we la kalo gaplot tamaine inau, si Ko we taur tamaiue inau alo Pauema tur magarosa ; inau qa, Ave tul vagae ape nok o matev ganganor we mava sal.

2. Wa o mauigiu apena was Nom o Tapeva we tirasalemoa lolowia inau, we altag goro inau nan o mateawota n&n we tira paten inau, wa we rave lue inau nan o mala gene n&n na tete vasogo lai. Ape alo na me tape ava inau kel, na me tagea moksa; panava si na we sike Iniko magesema, wa we tape Iniko mun 0 lolo- matartoga, nau we ilo suar kel inau wa Iniko mulan, wa mun 0 Tapeva iloke we ge inau kel si inau i tagai ran, raka sage nan arnoa. 0 manigiu Iniko, Lord Tur meratape, we gagapalag munau sal nau na Ave sar apena, sal nan nau we nom nerei lai si we paere lai apena.

0.*■» Nau Ave logwia Iniko, Lord God iuan, ape inau gate sar ilo ape Nom o sogov ale/ta panava mun Nom o lolornagarosa Ave lava, wa muu Nom o loloAvia tete paso lai, Ko Ave gagapalag o matai gene nan vag vagae mun rasei gate lolo-vareaniko, wa munrasei me ate ris nanagora naniko. Pa Ka ge ikamam si kamam a ate ris kel suriko, si ikamam a varean mantag Iniko, si kamam a nompepewu, a momogo tinegaro Iniko, ape Iniko i Vaesumam, i Manag kamam, i Varagai ikamam. O.Book o Vavatik. 137

TAVAL.IU IX. s\/u I fusiii, Wd sava lea te Nimi a viva (dud. 1. N Munn (dud— Natuk, nauoma si ka nonom vagae ape Inau tama o ulusui we eleele ran wa o moe gene, si ko qe maros si o tur li/z.e vawia te qaloko. Mun o nonomia tamaine ko te.ge wenewene lai nom o marosiva nol; ape ilokenake vagaqoqo ko qale toron sal apeuiko kel wa ape gene tia tea we sea. xA.pe si ko qe sike apemko kel alo val gene tea ; gaplot ko we mageregere wa we iolo-mamarir. Nau we maros Mok, si ka gagapalag val gene tea tama si alo Nagok, wa o manigiu Inau, ape Inau, Moksa, we la at val gene tea muniko. Ka nonom vagae ape gene tea, si we van ma nan i Turwia we eleele sal ; wa o manigiu ilone ka nouom ape val gene tea tama si alo Nagon i Turwia we eleele sal, ape me qeteg ineira nolnol amenau. 2. Nan Inau, tama si nan o matevuravura-pei we esu, ra nianmantagai tara liwoa nau, ra masara tara meresavasava uau we tav o Pei vaesu, wa rasei we gagapalag masekeseke wa mini o nago-maskara munau te taur mora o Sogov mun o Sogov. Si isei qe maros we sotal kelua ape sava tea asau nan nan, si a qaraqara ape sava tea napulana kel, ni gate tira maremare avune gene we turwia, nalolona gate wasawasa, panava me rot goroa wa me tipag goroa mun o gene nan Ave tar. 0 manigiu ilone nipea nonom ilo ape sava tea natanopanema si we wia, si ape sava tanun tea si ni we wia, paiiava ka nonom was val gene tea nan Gocl ma, ape asau nan Neia o sava tea tagai amen o sava tanun tea. Nau me ukeg nolnol mok, wa Nau we maros si te la kel nol nol munau, Ava mun o veveg avo taniniga Nau we sike o line varean amaiko. 138 Namakaijx C1 hi:ist.

3. I loke o Nun, wa mun iloke we ge tagea Jai o val sotaliva tea we matila. Patiava si o Sogov ta Vunana we van pata ma wa o Tur Tapeva we nun, ko tete ilo suar lai o ararike wa o lolo-matawolowolo, wa isei tete gagapalag lai niun o tape kelua. Ape o Tapeva ta Vuuana we lalakete nan val gene nol, wa we ge poapoa o mana talo loloi. Si ko qe veveg taniniga, ko te malakalaka alo Inau magesek, alo Inau magesek te sov naapema, ape gate isei.we wia pa God magesena, wa nano m a si ka vareania avuue val gene nol wa ka vawia Ineia alo val gene nol.

TAVALIU X. Iloke we Neremul. si a Nom Vasigbag o Marama, wa si a Gagapalag man God.

1. Naliuan i Tiiigurn—“ Nan nau te vava mulan, moksa, Lord, na tete qale toga rorono. Na te vava lue alo qoron i God inau, i Lord inau wa i Maranaga inau we toga Avunana, wa, “ E ! gate poa aneane gai Norn o moe gene nan we tano Ko me sogon galtag mun rasei we momogoko ! ” Pa Ko we savai munrasei we tapeko ? Munrasei we gaga palag muniko mun nalolora nol ? We nun, isei tete vava lai ape we tano tamavea o sagsagarag Iniko, Ko me sogov ti muurasei we tapeko. Mun iloke Ko me gaganag raka sage Nom o tapeva we tano tamavea, ape alo inau tagai tiqa, Ko me ti?/, inau ; alo nau me lera aras naniko, Ko me lav inau si na gagapalag lai muniko, wa me vatran iuau si na tapeko.

2. E ! Matevura Tapeva, tete qega lai, na te vava o sava apeniko ? 0 Book o Vavatut. 139 Na te loloqoM lai Iniko tamavea, ape Ko rue uomkel ma'garosa inau, we nun, alo nau me golo wa me pea veta ? Ko me la o magarosa, mun o tanun anama we sal nan nau te maros-nerei lai ; wa me lolowia wa' me lolo-tapeva munau we sal nan nau we sar ilo apena. Na te sar lai tamavea muniko ape Sogov iloke ? Ape gate ukeg mun o tanun nol si neira a gevtag o gene nol, a irvitag qet o marama, wa si a toga magesera alo ILe taniniga. Pa na tete nonom lai si was o gene we mava si na gagapalag muniko, ape we tira mun val gene ti//, si ni gagapalag tamaine. Gate wia si te mava alo mataksa si na gagapalag muuiko, panava iloke we mava alo mataksa, iloke raka, sage o vasasa, si Ko te lav magarosa mun Gagapalag anama., inau, i gene we masara wa gate sar ilo apena, wa si Ko te iloraka inau mun laplapasag we meratape anama. 3. Ilo ma, val gene tea ta amenau si na gagapalag muniko nia, nanoma veta. Panava gate tamaine ! ape Ko we laplapasag munau raka sage nan nau we laplapasag muniko. Tlo ma, o tuka wa o marama Ko me ti//, ti si a piri// o tanun nia, we toga, taurmate apena, wa we gagapalag val qo// tama Ko we vatra//,ira. Wa ilone we mantagai; ape Ko me vareg munra Angel //a/z si neira a lapJapasag munra tanuu //a/z. Wa iloke we raka sage ti, si Ko me ukeg keluko si a lapla pasag munra tanun naw, wa me vatavata si Ko te la at Iniko kel muneira. 4. Na/z o sava amenau si na te la sin sar ape sogov //a// iloke we tar ? Sa si te lai munau si na laplapasag muniko naqo//ik nol 1 We- nun, sa si me lai munau si na laplapasag mantag lai muniko o qo/z tuwale vires ’ We nun, Ko we sar ape val gagapalag nol, val ronoga nol, val li/ze varean nol, tete paso lai. We nun, Iniko i Lord goro inau, wa inau i rowrowovag wo masara anama, vva liamok zan si na, rowrowovag muniko muu uok o tinegaro nol, wa si na tete /zala ilo ape we log ronoga Iniko. no Na.makaun Christ. Wa na wo maros ran we ge tamaine, iloke nok o toroniva, wa si ta sava tea tagai amenau, wa o manigiu ilone 11a gate sar apeua, Ka la magarosa ma munau o sogov tea ilone.

() gene we ronoga ran, we leuas ran iloke, si a rowrowovag muniko, wa si a nom vasigtag val gene n&n o manigiu Iniko. Ape te la o sogov we lava munrasei me la sur masekeseke ineira kel ape we gagapalag muniko; wa iloke o tur togara we rono ran. 1 rasei me gevtag val toroniva talo visogoi namanig Nom o Tapeva, te ilo suar mora o Hue masur we ta?A0 sal namon o Vui WP I <07 AO. Irasei me van pata ilo matesala we kokota namanig Sasama, wa me gevtag o nonomia nol ape marama iloke, te ilo suar si nalolora te wasawasa ran apena. 6. E ’ pa we neremot wa we taiio si a laplapasag mun Gocl ! Mun iloke we ge o tanun ni wasawasa, ni ro?AO nia. (J togara laplapasag nainora ro?Ao we ta?AO alo Nagon God, we ge o tanun si ni sar amaira Angel wa/A, si ni wia alo Nagon God, si ra vui ganganor a gogolo ape neia, si ni sar ape we ge ronoga ineia amaira taniniga nol. E ! laplapasag we lulum, wa te toron ran apena ! We rusarusag nina nia mun o Turwia we eleele raka sage ; nina we niua nia ape qaraqara te qale toga amenina ti tuai ti tuai.

TAVALIU XI. Nunion hut, a Nanny ape Marosiva wa Toronira nun talo Lolonina nan wa Poa sal nan aw Sasarlta apena.

1. N< I hum God— Natuk, narnoma ran si a qale ,sike o lolomaran ape gene n&n we qoqo ti, ko gate menaro tiqa apena. 0 Book o Vavatiu. 141 Nciliwan i Tinqoro— Pa o gene ??aa ilone we savai, Lord ? Nall wan God— Si ko te ora goro qet nom o toroniva nol, tataga Nok o marosiva we wia ; si ko tete tape Iniko kel, pa si ka tataga tinegaro Nok o lea vatraw van. O toroniva wa o marosiva waa we seasea we gege vagaqoqo iniko, we ara maremare iniko ti, wa ka nonom ape gene own iloke, si neira. gate tirasalemoa iniko raka sage ape gene waw ko we maros, nan ape we ge ronoga Inau. Si Inau ta manigiu apena, ko te maros ran o sava tea Na te vatraji at muniko, pa si ta qale toga alo iniko o nonomia tea apeniko kel ; ka ilo ma, ilone we tira goroko aneane, we qisa//. siwo aneane iniko, 2. 0 manigiu ilone ka la o tinegaro nan ko wa matueg sal avune sava marosiva tea ko me nom mot veta ti apena, pa gate sike amoa ape Nau we vatanau iniko tamavea apena ; nan, awaisa wun, ko wa nomlfeas apena si wa lolowono wun ape gene ilone me tano muniko amoa, wa ko me la o tinegaro we poa sal apena, wa we nonom si we wia sal. Ape gate wia vagae si a tataga gaplot val marosiva ko we nonom apena si we wia; wa mula//, gate wia vagae si a gevtag gaplot sal val nonomia gate wia alo nagoma alo qetegiu. Alo tuan masaoi we wia si a ora goroko alo marosiva //,a// wa gagapalag vnn we wia, nan, o manigiu ko me qeteg solsol, naloloma ta matikotiko apena wun ; nan, o manigiu ko gate ora goroko mantag, ko wa ge rasei we sea wun a tutuag apena ; si ta lai wun, alo rasei we sea qe tiragoroko apena, si we gato- goroko apena, nom o nonomia nwn te popolotag nia, wa ko qara masu. 3. Panava alo tnan masaoi ?/aw, namoma si ko te gege aneane kelnko, wa te tira vavaka goro nom o toroniva wan talo visogoi, wa si ka tete nonom ilo ape gene n&n naturiama ta maros si ta siriga apena, panava ko te la o tinegaro ape nom o marosiva, tama si we tavalajea ran muniko, si ni toga sur siwo mun o vui, 142 Namakaltx CfTRTRT. Wn, nanoma si a lalamasag wa si a gage naturiama si ni toga sur si wo ran, ni gai ianrmate ape sava. tea nol ta qaloa, ni gai nonom si o gene we manmantagai we sasarita mnnia, wa ni gai rnaros o gene ?/a// we mataketake wa we manoanon, wa tete mero ape sava tea qe annmagia.

TAVAL1U XII. 0 Atai te Pnn.poa vag o Pnnom.alvrnMaga^ wa, te Vug (do goro o Toroniva nun Into Yisog.oi,

1. Nalinan i Tiivjoro— K ! Lord God inau ! namok ran si na sike o matev ronomalumnaga ; nau we ilo vaglala, ran si we tamaine ; ape o gene ??,a?r we tar alo togara iloke we qalo kamaw, wa gate tama kamara we rnaros. Ape si n a qe mar os gap si na toga tamata lai, gate lai ran si. o vagvagalo wa o rouovivtig uau tete qalo inau. Nalinan God— We nun ran tamaine, Natnk, pa Nau we maros, Mok, si ko tete maros o tamata ilone, o meregaleva tagai apena, wa gate roaotag ilo o sava ni gate maros ; pa raka sage si ko te nonom si ko me ilo suar veta o tamata, alo we gege iniko mun o lolowono we qoqo, wa we ge ilo iniko mun o mateawota we tar. 2. Si was o nun, tama ko we vava ti, si ko gate roaovirig aneane lai, ko te ro?/ovirig lai tamavea alo o av te gao iniko a//aisa ? Si ta, gene nirua we tatas muniko, ka ilo raka vagae o gene gate tatas nan. Wa si tamaine ko tete rowotag o' rarakut ti galava wnn, ka la o tinegaro si ko te roMomalumuaga man tag alo gene n&n we tatas tape togara iloke te qaloko namanig God. Ko we nonom si o tanun waw talo marama iloke gate rowo- vivt.ig ilo, si we ro/?otag o mala gene //a/?, o tapai vires ? Ka 0 Book o Vavatju. 143 varus isei nail rasei we toga qaraqara vag o gene nun we lulum sal, wa ko te ilo suar si gate tamaine. Pa ko te vava wun, was, Amaira o gene waw we lulum we tar, neira we tataga nor o marosiva. gegese, wa o manigiu ilone neira gate nonom aneane ape sava tea we tatas ta qalora,. We nun, wun, si neira we ge o sava tea neira we maros, pa ko we nonom si te qale tamaine muneira gai nb/a a?/aisa ? 3. Ilo ma, ra meresavasava talo marama iloke te pea qet tama o asu, wa tete nomkel lai ape togara we lulum namora me paso veta. We nun, alo neira qale esuesu, neira tete mapsag alo gene waw we lulum, panava vag o lologona, o ?zala, wa o gogolo. Ape mun o geue n&n ilone neira we nonom si neira te toga malakalaka apena, mun o gene nan ilone ran, neira we la vaga qoqo o line veveg kelura vag o lolowono. Uwe, wa isei tete vava lai si gate taniniga tamaine ; ape si alo ineira me toron sal wa me sike sal wa. me tataga sal ape gene nan we lulum, neira tete ilo suar lai, panava vag o apemaragai wa o lologona. 4. Eke ! pa o gene nan we lulum ilone we qatutui tamavea, we galegale tamavea, we lepa tamavea, we pulua, tamavea ! Panava o tanun nan we malesles, we matapei, neira gate gilala si we tamaine ; tama o qoe g »p, neira we sike o gene nan we lulum pa we mataketake gap talo marama iloke we sagesaru, panava naatara we mate nia. 0 manigiu ilone, natuk, nipea tataga nom o toroniva nan, ka ora goro keluko nan nom o marosiva m talo visogoi ; ka. ma lakalaka alo i Lord, wa Ni te la at muniko o gene na// naatama te tor on apena,. 5. Ape si ko qe toron ape o tur qaraqara we nun, wa, si naloloma a masur ran alo I nan ; ilo ma, mini o mmi vasigtag o val gene //an talo marama, mun 6 teve reag mot o toroniva nol we kiskislag, ko te ilo suar o liz/e vawia muiiiku kel, wa te ge iwnj' aneane nalolorna nia. 1 i 144 Namakatjn Christ. Wa tama ko we rave keluko nan o pirimva namora, gene tin, tamaine gina ko te ilo suar alo Inau o- )me masur we neremot sal wa we mana nan. Panava, alo qetegiu ko tete ni»a lai ape lme masur nan iloke, panava mun o tuan lolowono, mun o vagvagalo we gaqisam Namatevuma talo we tnai te vagalo goroko, panava mun o li/zai ?/a?z we garaqa wa we wia nan, ko te lalakete qet lai. O visogoi te wutoto goroko, panava mun o lolo-tinegaro ko te ora goroa lai. 0 Mata talo we tuai te vasosov, te gege iniko, panava mun o tataro ko te mana goroa si ni toa naniko, wa niula//, mun o sava matai gagapalag tea ko te tiragoroa lai a matesala. Il j

TAVALIU XIII. Apert sei we toga Sur Siwo ran, tataga Nainakalin Jesus Christ.

1. Nalinan God— Natuk, si isei qe maros we toa nan o togara sur siwo, ni we toa nan o Sogov ; wa isei qe sike o gene zzazz we lulum munia magesena, ni tete ilo suar lai o gene nan we lulum namora retatasiu nan. Si isei qe tete rowotag gaplot nali/zan i gene we liwoa goroa, o vaglala, nane si navisogona qale leleasag goroa kel, qale siriga, qale wutoto vagaqoqo goroa. Ka la gaplot o tinegaro si a toga sur siwo mun i liwoa goro ko, si ko qe maros we riga goro navisogoma kel. Ape si gate ge tagtageag o loloi, ko te lalakete gaplot lai nan I o tavalaiea tavarea. I Gate tavalaiea we tatas sal, si we gege sal o atai, naniko kel, I si ko ta tete toga pulpul amen o Vui. I Wa si ko qe maros we lalakete ran nan o visogoi wa o nara, I namoma ran si ka ura vag o tur nom vasigtag we nun ape I niko kel. 0 Book o Vavatjii. ns

2. Ko qale toron sal apeniko kel, wa, o manigiu ilone ko we gogolo ape we nkenkog qet iniko kel mnn o maros namorasei we sea. Wa gate gene we mava, si iniko, o tano gap wa i tagai, a toga Rur siwo mun o tuara tanun, namanig God ; ape Inau, i Tnr- mana, i Tur Eleele, Inau nane, me tin val gene nol mnn o tagai, me toga sur siwo vag o nompepewu mun o tanun //a?/ namanig iniko. Inau me ge si 11a toga nompepewu, toga sur si wo alalane tanun nol, si ko te lalakete lai nau nom o sotaliva mun Nok o nompepewu. E ! tano gai ! ka sike si a toga nompepewu. Ka sike si a map iniko kel, 0 tano wa o puaka vires, snr siwo alalaue ra?/ora tanun nol. Ka sike si a qisn.u late nom o maros nol, wa te ukeg keluko mun valval lea vatran..

3. Ka tutun vag o lologagara muniko kel, nipea ukeukeg si o sotaliva tea a togatoga alo loloma ; ka, gaganag lueko si we mantagai ran wa we pepewu ran tama si valval sei a fatale lai avunama, a vara siwo lai iniko tama o pua-ka alo matesala //a?/. Gene tagai, gai ! ape sa ko te wntoto apena ? E ! ganganor kiskislag ! ko te valui goro lai o sava muurasei we gol vatanau iniko ? Ape ko me ganganor vagaqoqo goro God wra we sar gese ape a.v ta, Panoi. Pa Nalolok me magarosa goroko, wa naatama me matavires alo Nagok, si ko te gilala. lai nia Nok o Tapeva,, wa te varean vagae Inau ape Nok o sogov ale//a, //a//. Wa mu lan, si ko te uken keg vagae iniko kel ilo togara snr siwo wa we pepewu, wa te ronomalumuag^' ape valsei qe nom vasigtag iniko wnn. 146 Namakalin Christ,

TAVALIU XIV, /S'/ nine! a Nonomhel ape ]jine Yevec/ non G'n/7, tea lefe Soln] /,'fl ilo iiiino ape Sara tea we IKM la anieaivK,

1. NaHnan i Tinqoro— Ko we gaganag lue, Lord, Nom o lwe veveg aun goro inau, tama o manu-nunnu//, ; Ko we ge si nasurnk no] a magologolo vag o gogolo, naapek nol we maragai. Nau we tira, we mamakei, alo inau we nomkel si o Vunana gate wenewene alo Mataina. Si Ko me ilo suar o ganganor amaira, Angel //a?/ wa gate ukeg ineira, o sava te qalo lai inau p We nnn, o vitn nt\v me masu ma vunana; wa inau, o tano gap, te nonom si na te tira lai p 1 rasei ?/a//, nor o gagapalag me wia ti alo nagora tanun, me masu si wo ran, wa na me ilo mok irasei me ganagamt ti nagara Angel //a// we taur malakalaka o viniu //a,// nagara qoe //a//. o Tamaine gina o taniniga tagai, si Iniko, Lord, qo lareag Napanema. 0 lolomaran tea gate piri// ilo, si Ko gate qale t.irasalemoa. 0 vavakae gate mana ilo, si Ko gate qale tigoro. 0 lolo-matartoga, te pea, si Ko ta tete varagai. O matag gore kamam kel gate lai lai, si Nom o matag goro we ro//o gate toga pete// kamam. Ape si Ko qe van reag nan kamam, kamam te tul, te pea ; panava alo Ko we vaatev kamam, we la kalo kamam nia, wa karna.m we esu. We nun, namatevnmam we mageregere, pa Ko we varagai kamam ; namatevnma in we mamarir, pa, ko we ge titin nalolomam. « •*■ >>. Namok ran si na nompepewn, si na, nom vasigtag inau kel ; namok si na. te nonom was nan we tagai gap, wa, gate sava tea we wia alo loltlk. 0 Book o Vavatiu. 147 Mun o nompepewu we lava tamavea namok si na mawui goro Nom o Lea Vatran, Lord, isei tete nom qalo lai apena; ape alo Nagoma nau we ilo vaglala si inau gate sava tea pa itagai gap, wa i tagai ran. Pa Nom o Lea we mava tama isei tete vasogo lai, we tama o lama we tawela, isei tete van raveaglue lai, wa inau te ilo suar lai alolora si inau i tagai ran, i tagai qet. Avea we suspata o tano ronoga p Avea o matev apesov tape togara we taniniga ? Val sava tea na te nom mava inau kel apena me tul alo lama we roro sal, Nom o line veveg ape nau nane. 4. O visogoi nol we savai alo Nagoma ? 0 tano te sot.al kelua lai goro i Gene me ge o lasa nia P Te ave kalo lai tamavea mun o vavae matila gap, i gene n alo I on a we toga sur siwo nun mun God P O marama no, tete sau kalo lai i gene o Nun me mapna siwo x' alalanana kel ; tamaine gina, i gene me vatira maremare non o maros nerei avunan God, navalara, no, we log wia ineia tete alia! lai ineia. Ape ineira qa, iragai nane we vavava, ilo, ineira nol i tagai, neira nolno, te pea saratuwale vag o line-vavae van narnora ; panava o Nun namon i Lord we toga galava.

TAVALIU XV. Niva to Nonom tamavea, te Vara. tamavea, ape Val Gene tea irina ire. Toran apena.

1. Nalinan Gocl— Natuk, ape val gene tea ka vava tamaike wa :—Lord, si ta wia muniko, ni lai tamaine munau. Lord, si ta ge ronoga. Iniko nia,*ni lai tamaine alo Sasama. Lord, si Ko we nonom si we wia, wa we nkeg si ni piri?/ iuau nia, sown, Ka sogov munau si na gagapalag nia si a. ge ronoga Iniko apena. 14S Namaralin Christ. Si Ko qe gilala si te tatas miman, wa tete piriw nnatak ni esn nia, Jva lareag nan nan val. toroniva apena. Ape gate val toroniva we rowolue ma nan o Vui we R.owo, * uwe, si ta wia si ta taniniga alo Nagoma. Gate gene we mataketake si a veveg mantag si o Vni we wia we ge iniko si a maros iloke si ilone, si ta vui so/zsou wun, si ta naloloma kel wun we tursalemoa iniko apena. Ale galegale a tagir o tanun naw we qoqo, me nonom alo qetegiu was o Vui we taniniga we tnrsalemoara, 2. Tamaine gina, si o sava nonomia ta qaloko wa ko te nonom apena was we wia, nanoma. si a toron apena wa si a.paere apena .mun o momogo God wa <> lolopcpewn ; wa raka sage namoma si ka ukeg 6 gene nol ilo Panek, wa te gevtag ran nom o nono mia naw wa te sike ape nonomia 7?,aw Namok, wa ko te vava wa,— Lord, Ko we gilala sal o sava we wia mun kamam ; Ka ge si iloke si ilone ni lai, tama. Ko we niaros moma. Ka la ma munan o sava Ko we maros, nivisa Ko we maros, wa vaga visa Ko we maros. Ka gagapalag munan tama Ko we nonom si we wia, tama we wia. ran alo Nagoma, wa tama te ge ronoga sal Iniko nia. Ka map inau avea Ko we maros, wa alo val gene tea Ka go munan tama Ko we maros ran. Inau alo Panema, Ka ge ris inau, wa Ka ge ris kel mil law, tataga Nom o maros gegese. Ilo ma, inau o rowrowovag ana ma, na we taurmate ape val gene nol, ape na gate maros we esuesu munau kel, nava mun Niko. L ! sa si te lai munau si na ge tamaine mantag qet! 3. Jesus, Tur magarosa, Ka la. ma munau Nom o Sogov, si ni toga amenau, ni gagapalag sarafcuwale anienau, ni qale toga nev amenau gai ni//a o ulusui. Ka ge si na maros wa toron ape sava tea we wia wa we tawo ran alo Matama. Ka ge si nok o maros ni Namoma, si nok o maros a tataga vagae Namoma., wa ni sasarita ran amaia. Ka ge si na maros wa gate maros val gene nt\v tama we sar ape Nom o niaros ; Ka ge si tele lai niiinau si la niaros, si ta tete maros o sava tea, panava lama Ko we maros si gate maros. O Book o Va vatic. 149 4. *4jr Ka ge si na matevtag o geue tea uol talo marama, wa ojnani- giu Iniko, na te niaros si o tanun zzazz, a noni niataketake inau, wa isei talo tarauiu iloke tete gilala tea ape nau. Ka ge si na niaros raka sage nan val gene tea we lulum, si na niapsag lai alo Iniko, wa alo Iniko nalolok te toga taniata ran. J niko o tur tamata tape loloi, ni we niapsag lai alo Iniko vires, asau naniko val gene u&a we mava wa we ge matikotiko. Alo tur tamata iloke alo Iniko nane, i Tur God tuwale wora, i Tur Eleele ti galava, na te niaturu wa te mapsag wasawasa. Amen.

IAVALIU XVI.

Ajje te Hike o Tar Matuir alu God Mar/ezena, 1. 0 sava tea na te nonoiu apeua si te toron apena si a ge masur inau nia, na gate sike iake panava azzaisa. Si ta pulak magesek o masur nol talo marama wa o gene nol we lulum wa we taz^o apena, we nun ran, pa ineira tete qale toga maul. O manigiu iloke, atak, gate lai muniko si ko te toga masur ran si te varagai ranuko, panava alo God, i Gene we ge masur ra masara wa we tape ra Jolo-pepewu. Ka toga galtag, atak, ka nerei galtag o Vatavata ta Vunana, wa te la at muniko o gene n&u we wia we tar a Vuuana. Si ko ta toron sal kpe gene zzazzz ta iake, o gene zz.azz ta Vunana wa o gene n&n tete paso lai, te pea muniko. Ka gagapalag mun o gene zzazz ta iake, pa ka toron ape gene zzzazzz tete paso lai. Naloloma tete toqo lai vag o gene wazzz we lulum ta iake, ape gate tin iniko si nalolorna ni qaraqara nia. 2. Si ta pulama val gene ti//, we wia, tete ge lai iniko nia i gene we malakalaka si i gene vawia j panava liom o malakalaka nol 150 Namakalin Christ. wa nom o qaraqara nol we toga gese alo God i Ti?t ronronotar ; gate tama ra qure iragai nane we tape o marama iloke, neira we ilo wa we maros, panava tama ra matai rowrowovag auan Christ, ra lolo-taniniga qa, we nom nerei apena ; wa tama ragni talo vui, ra lolo-matartoga nane, nor o togara ta Vunana qa. we rouotag solsol alo tuan masaoi. 0 masur nol tamaira tanun na/i we matila wa we qatutui ran. Tur wia wa we tur nun o masur talo loloi we van ma nan o Nun. I gene we lolo-taniniga we mulevag avea avea i Tur Gene we ge masur nalolona, Jesus nane, wa we vava munia wa, Ka togatoga amenau, Lord Jesus, valval qo/i, lo valval masaoi. Hoke ni tur masur munau, si na tete siriga, pa nalolok nh masekeseke si na te toga wun asau nan o masur nol tamaira tanun n&n. Pa si o Masur naniko ta tete amenau te tataga Nom o maros, o veveg we taniniga iloke te munau tama o moe masur ran, ape Ko tete lologagara galava, Ko tete go! vatanau inau ti tuai. £

TAVALIU XVII. Nina te NLatueg aminan God magesena Vagae. 1. Nalinan God— Natuk, ka ukeg munau si na gagapalag muniko tama Nau we maros, ape Nau we gilala o sava te wia muniko. Ko we nonom mun o matev tanun; ape gene n&n we qoqo ko we veveg tama o matev tanun we tursalemoa iniko. Nalinan i Tingoro— E ! Lord ! pa Nom o vavae n&n we nun ! Ko we nonom ape nau raka sage nan nau te nouoin lai ape nau kel. Ape si isei tete gevtag non o surgolo nol, ti matueg av^nana, ni we taavaava ran. Lord, si nok o maros te qale tira maremare wa we taniniga muniko, Ka ge munau o sava tea Ko qe maros. Ape tete lai ran si tete wia munau o sava tea Ko ta gagapalag. () Book o Vavatii'. 151 o o Si ta ta.taga Nam o maros si na. toga alo silsiliga., i Gene vawia iniko ; wa. si la tataga Nom o mans si 11a toga, alo mar mararan, i Gene vawia luiko inula//. ; si Ko te ge inasur na,lo lok, i Gene vawia, Iniko; si Ko we niaros si na,lolok ui wono ran, sowo, tuwale ajiena, luiko qale Gene vawia munau.

Au//mo/, God— We nun, natuk, nanoma, si ka- toga tamaine, si ko qe niaros we tatale amenau. Namoma si a toga taurmate ape ro//,ovi vtig lama ape ma la ka laka. Namoma, si a, masekeseke alo ko we masara, napu lama tagai, tama alo ko te meresavasava, napu lama te tar.

o» j\L/flhf/t / TiWi/oih— Lord, namanig Iniko na te Po//

TAVALIU XVIII. Jpe /re /r/it */ // h'nnuinaid up/'. M itl.eu n'ub.l imii Za 'mhe, Ltdaya N/.(//(idctdi/i C/zj/.sZ. * L Ned/nan God— Natuk, Na me siwo ma Vunana si a, vaesuko, Na me sau kalo nom o lolowono //,a// ; gate o manigiu me vatra// inau apena, panava o manigiu o lolo-tapeva me rave ti Inau apena ; si ko 152 Namakalix Chrjs'K te lolomarau raonia ape ro/zomalumuaga, wa te ro/tofcag lai o mateawota ?/.a?z ta iake wa tete wntoto apeua. Nan o qoM ran Na me wota alolona gai nina Namateak vawo Wolowolo, Na gate toga ilo asau nan o lopsag wa o loloworio. Me gaqisa/r aneane inau o manigiu o gene nan napulara tanun sul tagai amenau ; vagaqoqo Na me ro//otag rasei we vava tatas aneane ape nau ; mun o 1‘olowia Na me ronovivtig vag o noni tagtageag inau wa o vava. vasigtag Inau ; Na me ronotag o 7/ustup ape Nok o matai gagapalag, o vava liawono ape Nok o vasasa //.an, o gol vatanau ape Nok o vavae vatvatogo u&n. Nalinau i Tii\cjoro— Lord, o manigiu Ko me ronomalumuaga alo qonima nol, wa me tataga raka sage tamaine o Lea namon i Tamama; o mani giu ilone, namok, pa. inau i ganganor mamagarosa gegese, si na ro/tomal urnuaga tataga Nom o maros, wa si naatak a esu nia ; namok si na rouomaul ape togara iloke we sagesaru we maul tama Ko we nonom si te wia munau. t We nun, o togara iloke we qisau siwo aneane inau, panava mini Norn o Sogov naatak te wia ran apeua, wa mun Narnaka- lina wa mu.ii namakalira liono nan anama, te mataketake sal munau wa ragai we mageregere sal. We nun mu la//, Ni we ura sal vag o niasur nan alo qo/i nan tape Lea we tuai, o Mateima ta Vunana me tipag goro alo qon nan ilone qa, wa o matesala we nina a Vunana we silsil goro nan, alo qon nan ilone o tanun o tapai vires me la o tinegaro si a sike suar o Marana ta Vuuana. Nan iloke mu lan : iragai nan me taniniga wa me sar ape Esu galava talo qon nan ilone, gate mule pata lai ilo Marana ta Vunana, Iniko gai ronovivtig veta, wa me wono qet napugara nol mun Namateama tur rono ran. 3. Namok si na vareali tamavea Iniko ape Ko me lolowia tamaiue muuau wa mun ra taniniga nol anama, wa me gaganag lue muneira o matesala we taniniga wa we nun ilo Noni o marana tete paso lai. Ape Naesuma namatesalamam ; mun Nom o ronomalumuaga we ro/zo karnam a mule lai suriko, i Vilvilqat mun kamam. () Book o Va vatic. 153 Si Ko gate tursalewoa ikamam, wa tete vatogo kamam apena, isei we sar ape we tataga F We nun, iragai zza/z pulvisa me qale toga arasu, we tugtug ran, si neira gate nonom ape Makalima we ronoga ? .Ilo ma, karnarn me rozzotag vagaqoqo ape Nom o vasasa zzazz, wa ape Nom o lizz.e vatvatogo, pa ikamam qale lolo-mamarir ; me tamavea mun kaniam si gate amen kamam o Marmararan we lava ilone kamam a tataga lai Iniko nia ?

TAVALIU XIX. ,5/ z’srz’ (/u/e l| utulo (i/jr Mnlcit,n'ota non, <> nmiv sz ni nin(U(

1. Saliumi. (Jod—> (J sava ilone ko we vava, natuk ? Nom o lizze wutoto ni paso alo ko we liouotn ape Nau me rozzovivtig tamavea wa ra Kozzo zzaiz miilazz. Iniko gate tiriaga tiqa gai nara we sale. O gene zzaz/ko we rozz.ovivtig nia we man tagai aneane alo we nonikel ape ragai zzazz ilone me rozzovivtig aneane, me meregale maremare ineira, o mateawota, zzazz we mava me qalora, me gege wa, me ge ilo ineira mini o gene zzazz we qoqo sal. Ka nonomkel vagae o roztovivfcig sal namorasei we sea, wa paso nan ko te nom mataketake lai ape nom o rozzovivtig we man man tagai gap. Pa si ko qe nonom apena was gate man mantagai gap, ka ilo goroko nan, mun nom o lizze wutoto, neira wa rnavat mateiko. Pa si ta mava, si ta mataketake, namoma si a la o tinegaro ape we rozzomalumuaga mantag apena. 2. Puma ko we ge taurmate keluko ape we rozz.ovivtig, taniaine gina ko we gagapalag we matauur sal, wa tamaine gina nom o rusarusai te poa sal ; te lai sal muniko si ko te rozzomaul, si alo tuqama wa alo matevuma ko me ge taurmate niantag keluko apeua. 151. Kama ka bin Ciikjst. Nipea, we vava tamaike wa, “ Gate lai munau si 11a roaoviv- tig ape paueusei we tamaine, si muu o gene wa//, we tamaike ; ape ni me gagapalag we tatas aneane munau, wa we tila iuau ape gene h»h, na, gate nonom ilo apena. Na te ronomaul lai wun amensei we sta, si ape gene iim we sea, si te sar wun si na ro//ovi vtig taniaine.” ( ) vavae mm ilone o li//e. qaqac gap ; * ko gate nononi ape line r<>//<>nia I n m uaga si we wia niabapuna, si apen i Gene te rusarusag iniko apena, pa ko we nonom sal ape tanuii jowo tamavea, wa ape we anumag tamavea iniko kel. o. Pete vava lai apensei si ni we ro//.omalumuaga nun, si ni we maros gese we roaobag o sava, ni we nononi apena si we wia, si nan napanensei ni we nonom ape ueia si we sar apena. Paiava i gene we ro;/,omahimuaga nun, ni gate wutoto apen sei we gege ineia,, si ta isei we liwoa goroa, si ta isei navaluna, si ta isei we sur si wo nan, si ta isei we wia we we baniniga, si ta isei we tatas wa gate sar apena. Te tuwale apena munia, si nansei liansei, tamavea tamavea,, vagavisa vagavisa, o sava mateawota tea ta qaloa, ni we baur liiasekeseke o gene nol tama si nan Napaneu God, wa we nonom apena, tama si we wia sal munia. Ape amen God gate lai si isei te ronovivtig tea, si ta manman tagai aneane, si we rouomaul liamanig God, wa bete taur mula/6 nia o rusai we sasarita apena. 4. 0 manigiu ilone namoma si a toga taurmate vagae ape va« gale, si ko qe maros we lalakete. Si ko qe tete maros o rouovivt-ig, ko gate maros o vilvilqat. Pa si ko qe maros o vilvilqat, ka vavaka pe vagalo, ka rowoma* lumuaga masekeseke. Si ta tagai o mawmawui, tete ilo suar lai o niapsag ; si ta tete o vagvagalo, tete lalakete lai alo ulusui.

5. Lord. It a ijc si te lai muriau muib Noia u tiogov, o yeue linn n,au we nonom si tete tai munau mubapiik. 0 Book o Vava'I'H'. 155 Ko we gdcdasi na we runuvirig lai o tapai aneane, si. we gagisaii siwo inau gaplot aueaue, alo o mateawuta tee maulagai ane-ane te lie a goro inan. Nainanig Sosnina. Ka ge */’ ni neremu! inu.no n alo we gege man man o sava rononictig tea, ape si mon ge roro.wivtig„ si ge toga lopsag nanionig J n iko, duke we wia an.eaue man naatuk.

TAVALIU XX. Ape we Vacaulnl Nupvganinu, wo si o Toga i'a, doke we Mamagarosa run.

1. Nalinan i Tingoro— Na te vavaulul goro inau kel nok o kiskislag nol. Na te gaganag lue muniko, .Lord, si na we mageregere aneane. Vagaqoqo o gene we nianmantagai aneane we ge nalolok ni Avono apena. Nan we nom mot si na te gagapalag mun o vavakae, panava alo o meregaleva tea we mantagai we qalo iuau, gaplot nalolok we.matikotiko sal. Alo tuan masaoi o meregaleva we poa we qeteg mun o gene we mantagai aneane. Alo nau we nonom si na toga mauo wasawasa veta, wa alo na gate nom nerei ilo apena, alo tnan masaoi we tama si o mapsagiu we mataketake sal we lalakete lai uan nau. 2. () mauigiu ilone, Lord, Ka ilo vaglala ape matevuk we mamagarosa tamavea, nok o matev mageregeie ni tawala goto Nanagoma. Ka magarosa inau, Ka lav lue inau nan o puaka, nan wa pul goro inau nia, nan nalolok wa toga galava tama me savrag siwo alo tano. Iloke o gene we qisa/z siwo vagaqoqo inau, we ge naapek si ni maragai alo Nagoma, was ape nau we masu gaplot aneane, wa we mageregere sal ape we tira goro nok o toroniva kiskislag /ta/t. 150 Nam a kaijn Chiust. We nun, na, gate maros we mawui apeua, panava we gege vagae inau nia, wa o manigiu ilone nalolok we matikotiko wa we wono ran apena ; wa we gona aneane munau si na toga vagae alo vatitue vagvagalo u&n. Mun iloke nau we ilo vaglala mok ape matevuk we inage re- gere tamavea, si o nonomia //a//, we kiskislag we rowo avunak gaplot sal nan neira we toa nan nau.

God ta Israel we Turmana, Ko we tape tinegaro o atai Ma//, we taniniga. Sa si Ko te sagarag o mawmawui wa o lolowono nanon i gene anama, wa si Ko te piri// ineia alo val gagapalag tea ni we qeteg ! Ka varagai inau mun o vavakae ta Vunana, nau o tanun talo we tuai, o visogoi we mamagarosa ran nane, gate toga sur siwo mantag tiqa mun o vui; nau ni wa mana lai, ni lalakete lai nan nau ; ape namok si 11a vagvagalo goroa val qo/iik ran alo na qale mapsag lai alo togara mamagarosa iloke. E ! pa 0 togara, iloke we tamavea ! 0 togara lop sag wa o mateawota //,a//, tapena, tete pea lai ; ra tavalalea //a?/, wa nor o tiatiag mh.m tete tagea, lai ! Ape alo o mateawota tuwale si o meregaleva tuwale te pea galtag, o tuara we tavaraka goro inau ; we nun, alo na qale vagal'o goro o gene tuwale, o tuaniu ti we tar, 11a gate nom nerei ilo apena, we rowo sur inau tuwatuwale, o tuara ape kule tuara. 4. Wa isei te tape 1/ii o togara we uravag tamaine o gene Ma//, we vagona, wa o mateawota //a//, we tar tamaine wa 0 lolowono //a//, we tar tamaine we qaloa vagae ? Te logia tamavea was o esu, ape o matea na>ib wa o rarakut lain, we tar we wota amaia. Panava o tanun Ma//, qale tapea, we qoqo we sike si a toga malakalaka nia. We vava vagaqoqo ape marama iloke si we galegale wa we sagesaru, panava o tanun z/a/z, gate gevtag masekeseke, o mauigin o toroniva talo visogoi qale mana lai ran gorora. (J tuan gene zz,azz, we ge inina si a tape 0 marama, pa o tuaniu ti si a /tustupua. 0 Book o Vavatic. 15 0 toron iva talo visogoi, o marosiva fain mafai wan, n sotaliva tape epuesu, iloke no, we ge inina pi a tape o maramn.; panava. n rarakut nan wa o lolowono nan we van ape knla.ra, tama. we sar apena, we ge inina a wustup ran o marama wa o gene v/aiz we p a Ina tapeua, 5. Pa, magarosa ineia ! n toroniva'ape marosiva kiskislag wan we lalakete nan nalolon i gene we kata ape marama iloke, o manigiu ni gate ilo, ni gate rowotag o gene nan we Ini uni non God, wa o lolomasur tape togara. we taniniga. Pa irasei we nom vasigtag mantag o’marama, wa we sike si a esu mun God, alalar/e lizze togara we taniniga, iragai ??azz iloke gate qure ape gene van we lulum ta Vnnana, me vatavata ti munrasei qe gevtag nun o marama, wa neira we ilo vaglala mantag si o marama iloke we ava ran, wa we gal egale vagaqoqo o tanun nan tapena.

TAVALIU XXL Si viva a Matney a.rnvan God rale a saye nan avhve Sara tea ire. Sea.

1. Ttaka sage avnne gene nol, wa alo gene nol, a.tak, ko te ma tneg avnnan i Lord vagae, ape Ineia Mona we la o Masnr fete paso lai munra B.ouo nan.. Ka sogov. ma munan, Jesns 'I'ur lulnm, 'I'm* lolofape, si na matueg avunama raka sage nan val gene ti//, ; raka sage nan o esuva wa o lulum, raka sage nan o le//as wa o ronoga, raka sage nan o mana wa o tano liwoa, raka sage nan o lolomarau wa o menaro, raka sage nan o meresavasava, wa o gilaglala, raka sage nan o masur wa o gene neremot nol, raka sage nan • o log wia wa o nom mava, raka sage nan o nom nerei nol wa o vatavata nol, raka sage nan nan we sar apena si we toron apena. Raka, sage nan o tapeva nol wa o sogov iml l\o te la lai, te .ukeg lai mun kamam ; raka, sage nan o maraeva- wa o lolomasekeseke o matev tanun te norn snar si te roy/otag lai. 15S .NamakaLin Christ. We nun, raka sage nan o Angel nan tara Moe Angel wan J raka sage nan o gene nol a Vunana, raka sage nan val sava tea te ilo lai si tete ilo lai ; wa raka sage nan val gene tea we sea naniko, God inau, 2. 0 manigin Iniko, Lord God inan, we tnr wia raka sage sal nan val gene nol; Iniko magesema we Tur eleele, Iniko mage sema we Turman a; Iniko magf?sema we ura sal wa we sasarita sal ; Iniko mpgesema. we tnr lnlum, wa Iniko magesema we la lai o tnr masur. I niko magesema we tape sal wa, we sar magesema ape tapeva sal ; Tniko magesema we liwoa, sal wa we lewas sal nau val gene nol ; alo Iniko val gene nol we toga tuwale we taurmate ran, me tamaine galava wa te tamaine tefce paso lai. 0 manigin ilone we mantagai sal wa gate sasarita ilo munau si Ko qe sogov ma mnnan, qe gaganag lue munau ape Iniko kel, si qe vntavata munau o sava tea, si ta tete Iniko ran, wa si na ta tete ilo Tniko nia, tete lav vasgot qet Iniko nia. £ Ape we nun, nalolok tete masur mantag lai, tete qaraqara mantag lai, si ni ta tete matueg avunama, wa tete mana nan val sogov tea wa valval gene tin. 3. E ! Pulsalak tur meratape Jesus Christ, Iniko i Tape tur lolo-matartoga, Iniko Lord goro gene tin nolnol: Sa ta amenau o pane manti tape tur togara wasawasa, si na gava at, si na mapsag laJ alo Iniko ! Panava, te ukeg lai anaisa mnnan qet si, mun o lolo-tamafca, na te nom qalo wa te ilo vaglala ape Iniko we lulum tamavea, Lord Cod inan ? Anaisa na te nil, tuwale qet inan ilo Tniko, si namanig nok o tapeva suriko, na tete rouotag lai inan, pa Tniko magesema, raka sage nan val gene na te ronotag lai si te vasogo lai, tama o sul nol tefce gilala lai apena ? Panava ilokenake vagaqoqo na we lolowono ran, wa we ga- • qisazz naatak o nianigin na. tefce fcoga qaraqara lai. () manigiu o mala gene zzazz. we qoqo we qalo inau alo togara mamag&rosa, iloke. wa we gege, we mavat, we silsil goro inau. Vagaqoqo neira we tiragoro inau, we galegale inau; wa tamaine 0 .Book o Vayatiu. 159 na tete nina mantag lai suriko, na tete ronotag lai Iniko we lav / vasgot lolotape inau, tama Ko we ge taurmate vagae mun o atai ??a?/, we rono. Ka ge si nok o awoawo wa nok o togara mamagarosa ?zan we qoqo alo marama iloke a mana lai amaiko. 4. Jesus, Iniko o Marmararan tape Le?/as ti galava, Iniko we ge masur o atai we lera kelkel. Amaiko o vavae tagtagai ran alo valaksa, pa nok o togara rorono we awoawo suriko. I Lord iuau we maul gai nb/a anaisa Non o muleva ma ? Ni van ma sur inau o tanun anana, we masara we nom va sigtag ; Ni ge inau na malakalaka, Ni kaka ma Napanena, Ni ge rowolue inau, i gene we mamagarosa ran, nan o rarakut nol. Ka van ma, Ka van ma, ape asau naniko na tete qaraqara lai o qo??z tuwale gese si o masao qon tnwale gap ; ape Iniko we ge nalolok ni malakalaka, asau naniko nok o tano-ganagana apena wun, pa o siuaga tagai aia. Inau i gene we mamagarosa ran, we tipag goro inau alo ima rotrot, wa me rot goro napanek wa nara//ok man o garotrot o talai ; Iniko gai, ge masur inau mini o marmararan tape Nom o muleva ma, wa Ka ge rowolue wasnwasa inau, wa ate ris Nanagoma we luluni snr inau. 5. Trasei we sea te sike lai o sava, tea neira, we maros, panava inau, moksa, gate sava na we malakalaka apena si te malaka laka apena a??aisa, panava, Iniko magesema, God man, nok o nom nerei, i Vaesuk, tete pea, ti tuai ti tuai. Na tete toga rorono ilo, na tete gevtag ilo we tataro, Nom o Sogov gai kel ma mu la?/., Ko gai vava malum I urn man nalolok. NMnan God— Ho ma, Inau iake. Ilo ma, Nan we van snriko, o manigiu ko me loglog Inau. Nom o surmata, wa o toroniva tape atama, nom o lolopepewu wa nom o Udowouo pe pugama me rave l’uau ma wa me tursalemoa I na n suriko. Ncdinoii i Tinejorei— Lord, uau me logiko, nau me toron ape we qaraqara alo 160 Namakalix Christ. Iniko, wa nau we taurmate ape we gevtag valval gene tea namanig Iniko. Panava, alo qetegiu was Iniko me vasosov inau si na sikesike * Iniko. 0 manigiu ilone na we logwia Iniko, Lord, ape Ko me gaga nag lue tamaine Nom o lolowia mun o tanun anama, tataga Nom o matev magarosa we tar. 6. 0 sava mulazz i rowrowovag anama te vava lai alo Nagoma ? We lai gese munia si ni ge pepewu kelua aneane alo Matama, ni nomkel vagae ape non o ganganor wa o matev pulua. Ape gate isei we sar apeniko amaira gene nol we vagis ta Vunana wa a marama. Nom o gagapalag we wia aneane, Nom o lizze veveg we nun, wa mun Nom o Altag goro Ko we mana goro o ronronotar nol. 0 manigiu ilone te logwia wa te log ronoga Ini'ko, Lolomaran tape Mama ! Navalak, naatak, ra gene ti/z nolnol saratuwale, a log ronoga wa a log lezzas Iniko tete paso lai. A

TAVALIU XXII. we Nwrikel o S6$jpv nun we Tor non Got!..

1. Lord, Ka tawalag nalolok mun Nom o Lea, wa Ka. vatanau inau si na mule lai tataga Nom o Lea vatran zzazz. Ka ge si na lolomaran lai ape Nom o maros, wa si, mun o momogo wa o nom mava we lava, na te nomkel ape Nom o Sogov z/azz we tar, o Moe sogov zzazz wa o sogov zzazz na we taur valval-qozz, si nan ilokenake na te varean mantag lai Iniko apena. Pa nau we gilala wa we gaganag lue apena, si gate lai ilo # munau, si ta mun o gene we maumantagai, si na varean mantag Iniko ape sogov zzaz? Ko we alena ma munau. Nau we mantagai nan Nom o sogov we mantagai sal tea ; wa alo nau we nonom ape Nom o lolowia we ronoga, we poa sal tamaine si naapek we maragai ran apezza. 0 Book o Va vatic. 161 2. Vnl savft ten. ta pulak alo atak si alo t.uriak, wa val sava ten. ta amenan alo lolok si avarea, tataga o matev tanuii si ta Vu nana ma, iloke nol o sogov huii naniko ma, wa. we gngnnag lue Ko si Ko we lolotape, we lolomagarosa wa me wia, ape naniko kamam me lav veta valval gene tea we wia. 0 tnanin wun me lav we qoqo, o tuaniu ti wnn me lav o tapai ; panava ineira nol nol nanoma, wa asau naniko isei tete taur lai o sogov tea si ta mantagai an pane. Tsei me lav o moe sogov tea, ni tete ge ronoga kelua apena tama si namona, tete nom mava kelna lai sal isei we sea, tete nom vasigtag isei we sea apena ; ape ineia i moai wa ineia we wia sal, i gene nane we nonom ran was gate nanona kel, pa we vareaniko apena mun o lolopepewu sal wa o lolomomogo sal. Wa isei we nonom ape neia kel si ni we snr siwo ran nan valsei we sea, wa we veveg kelua si ni gate sar ilo ape sava tea, ineia nane we tanr mate man tag sal ape we tanr o sogov we lava sal. W 3. Panava si isei me tanr o sogov o tapai gese, gate wia si ni lolowono sal apena, si nalolona ni matikotiko apena, si ni matawolowolo apensei we uravag o gene ??a?/ we wia sal ; panava raka sage nanona si ni ate ris nalolona, suriko, wa si ni varean aneane Nom o lolowia, ape Ko me alez/a tamaine o sogov wau we qoqo aneane, gate siriga ilo apena, gate nonom ilo apensei si ni we liwoa si ni we mantagai ran. Val gene nan we rowolue naniko, o manigiu ilone we taniniga si a varean Iniko ape val gene nan. Ko we gilala o sava we sasarita si a la, munsei munsei, wa ape sa i gene iloke we taur sal wa i gene ilone we tanr o t.apai nan ; wa gate tira mun o tanun si ni veveg apena,, panava muniko, ape Ko we gilala ran o sava we sar man val valsei. 4. 0 manigiu ilone, Lord Grod, nan we nonom was o sogov we poa ran, si ta amenan o tapai vires tape gene nan ilone we sar ape ronoga wa we nom mava, ta avarea, si tamaira tanun nan. Ape iloke we nun ; si isei qe nonom ape neia kel si ni we ma* 162 Namakalin Christ. Sara \ve tatas tamavea, ni tete ronotag lai o lolowono si o lolomamagarosa apena, panava raka sage nanona si ni ge masur kelua, ni qaraqara ; o manigin Jniko, God, me iloraka ra masara tara lolopepewu, irasei nane o marama we nom tagtageagira, mnn anama, munrasei we laplapasag lai alo Tmana. Pa Saia naw we gaganag we tira apena, ape Ko me ge ineira si neira a liwoa goro marama nol. Panava neira me toga masekeseke alo marama iloke, we nompepewn, we sur si wo, o lologona wa o galegale tagtagai ran amaira, pa ineira/ me malakalaka alo me vava vasigtagira namanig Sasama, wa o gene ??a?? o marama we 7/nstup ran, o gene )?a?/- ilone neira me lav vasgot wa me tape, . 5. O manigin ilone, si isei we tapeko wa we gaganag lne ape Nom o sogov ?/a?A was Nanoma gese, gate sava tea ni te malaka laka sal apena nan Nom o lolowia. mnnia, wa o gerte van we wia Ko me vatran ma ti nan o qeteg marama ma, tataga Nom o marosiva we wia. Wa nanona si nalolona ni masur, ni mnsekeseke nia tamaine, * si ni te maros we toga sur si wo ran tama rasei we sea we maros mora o tano liwoa goro nan. Ni te toga tamata, toga, tapeto lai alo tanoi paspasoanai tama alo moe tano? : te tnwale apena mnnia si ni t.a tama isei me savrag' reagia, me nom tagtageagia., nasasana tagai, non o ronoga, tagai, wa si ta nom mava ineia, nan rasei nol, ta liwoa sal iragai talo marama iloke. Ape nanona ran si ni nom mava. Nom o Maros, wa si ni tape Nom o ley/as sal nan val gene no, ; wa te ge masnr nalolona nia, wa te ta//o sal mania nan o sogov tea ni me la veta, si 'ta la. a//aisa,

TAVALIU XXIII. Ape Gene nirab ire Pi.rin uveane ope Lolo-ninsvr, 1. Nobinnn God— Natnk, ilokenake Nan te vatananko ape matesale tamata wa o togara wasawasa we nnn. 0 Book o Vavatiu. Ifi3 Nolrnin i Tiw/oro— Lord, nau we tiasiko, Ka gfe tama Ko we vava, ape we tawo ran mun a a si na rowotag. Nalinan God— Ka TORON, NATUK, SI A GE TAMA TSET WE SEA WE MAROS RAKA RAGE NAN KO WE MAROs. Ka 1 LOR AKA VAGAE SI X A PE LA MA NT TA PA I RAKA SAGE NAN TE QOQOQO. Ka sike VAGAE 0 tanot o paspasoanai, wa si ka toga ser ST WO NAN VALSEI WE SEA. Ka toron wa ka tataro vagae si o maros non God te LATLAT RAN ALO TNTKO. Ilo ma, si namatevunsei we tamaine, ni we van pata lai ilo vanna tamata, o tnr mapsagiu aia.

2. Nalinan i Tincjoro— Lord, Nom o toretore iloke we qatntui, pa we ura vag o matai gene nun we qoqo. We qatutui si a vava, pa we nra vag o lolomaran, wa nawoana we tar. Ape si na ta tataga lai apeua, nalolok tete matikotiko gap lot lai. Ape vagae alo na we rowotag si nalolok we matikotiko si we gaqisaw, nan we ilo snar si na me gevtag o lea vatogoa iloke. Panava Iniko, val sava tea we lai muniko, Ko we maros vagae we varagai naatak; Ka ge poapoa alo-inau Nom o Sogov, si na te gagapalag lai Nom o vavae, wa si na vaesu mok naatak nia. - 3. 0 Line Tataro e/oro Nonomia nun we Talas. Lord God inau, nipea toga arasu nan nau ; God inau, Ka nonom ape nau si a piriw inau, ape me totou raka goro inau o tuan nonomia wa?z, wa o sale gogolo liwoa nan me gege naatak nia. Na te van raveaglue wasawasa gasavai ? na te ge latelate taraavea ineira ? 164 Namakaljn Christ Nal Inan Gad me valni goroa— Na te tira moai goroko, Na te rave snr ra Liwoa na??- tain marama ; Na te waka munikn n mateima ??a?/ tape irna rotrot, Na te gaganag lue muniko o gene//aw me map pata t.j nan o tannn sul. T Tingorn gulp Warn ma. : Ka gagapalag, Lord, tarn a. Ko mo vava ti, wa Ka ge si n nonomia nol wo t-atas a toa nan Na,nagoma. Iloke gese nau we nom nerei apena, iloke gese we ge masnr inan, si na toa suriko alo val mateawota, si na matneg avnnama, si na, awoawo suriko nan na|oloksa? ran, si na nopei nialnmuagUi Nom o- li?/e masur, 4. 0 Line Talarn ape Lclomaran. .Teens Loin-magarosa, Ka valawar inan mun o marmararan te si/z-asi/z-a, Ine wenewene alo lolok, Ka lareag qet o silsiliga no, nan o tano togatuga tape atak. Ka mana goro nok o nonomia //-a??- we lera avea avea, Ka ge late,ate o meregaleva ??a??, ilone we gege vavaka inan. Ka vagalo maremare amenau, Ka lalakete nan o qoe knrkur ?/a//, o tortoron nane talo visogoi we galegale, si na ilo sua,r lai o Tamata mun Nom o mana, wa si natiuesarama we rowo, o toqai nane we matartoga, a uravag o liz/e log ronoga Iniko. Ka vatra?/. goro o la//- wa o la//vus //a//- ; Ka vava mnn o lama wa, “ Ka toga roro?/o,” wa, mun o la?/ ta i vano wa, “ Nipea sawsawu ma,” wa te tamata. liwoa nia. 5. Ka vatra??- at Nom o marmararan wa Nom o nun, si noir a a valawar o marama ; ape, Iniko gai ge nalolok ni maran, nau we tama o lala//ana we gariawasa wa we wawae. Ka li//- siwo ma Nom o Sogov ta Vunana, Ka ge lira nalolok vag o mewu ta Vunana, Ka ge si o matevura pei //-a//- we garaqa a tirt.ir lue, si a nkeg o pei tapena vawo tano, si ni uwa qet o woai we wia wa we taurmate ran. Ka lav kalo nalolok, me qisa//- siwo ti mun o ganganor /?a?z we mavatia, Ka rave kalo nok o toroniva no, ape gene ??-a??- ta Vunana ; si, alb na me ro?/otag ape qaraqara, ta Vnnana si we 0 liiHik O V.WATir. ] 65 neremot tamavea, te gogona munau si 11a qe nonorn gap ape gene //a?/ alalanana. 6. Ka lareag inau, Ka lav lue inau uan o masur nol we sagesaru namora gene tin uan, ape gate sava gene tin ti we ge masur qet lai inau, si te ge lai si nok o toroniva nol a toqo. Ka nit tuwale inau amaiko mun o garotrot tape tapeva, isei tete ge late lai ; ape iuiko rnageseiua we sasarita rnunsei we tapeko, wa asau naniko val gene unit we gariawasa we wawae.

TAVALIU XXIV. Nipea Sikes ike sal aj>e Tuytira Namorasei we Sea,

1. Ncdiuau God— Natuk, nipea sikesike sal ape gene uan, wa nipea anumagiko ape gene n&w tete piriu ilo isei nia. 0 sava iloke si ilone niuniko ? Ka tataga Inau. O sava amaiko, si o tanun ilone we tamaike si tamaiue, si o tan mi iloke we vava, tamaike si tainaiue ? Ko tete valui goro anaisa, leas irasei we sea, pauava apeniko kel ; ape sa ko we anumagiko tamaine ? Ilo.ma, Nau we gilala valvalsei, Nan we ilo valval gene tea we gagapalag alo loa; Nan we gilala namatevun valvalsei, ni we.uonoin o sava, ni we maros o sava, o sava ni we sike si a ge. 0 manigiu ilone te ukeg qet munau val gene tea ; pa, iniko gai, ka togatoga tapeto vag o tamata, wa ka ukeg si ra lolo- matikotiko a matikotiko mora tama, neira we maros. Val sava tea neira me vava ti, si me gagapalag ti, te mun pugara, ape neira tete galegale lai Inau. 2. Nipea nonom aneane apensei tape veve liwoa si ni piriniko ; nipea toron ape we pulpul atuairasei we qoqoj wa nipea sike si isei ni maros sal iuiko. Ape o gene uau ilone we ge matikotiko o loloi, wa we silsil ’ goroa. 166 Nam aka ijn (J in; ist. Nau te maros ran we vava Nok o vavae zzazz- muuiko, wa te ge zzazzalue mu niko Nok o gone s us pata zzazz, si ko ta la o tine garo ape we ilo vaglala alo Nau me van pefcea ma, wa si ko ta waka munau o mateima tape atama. Ka ora goro keluko, Ka mamata gor'o vag o tataro, wa alo val gene wail ka ge pepewu. lialoloma kel.

TAVALIU XXV. V’e Z/o s'aar avea o Tar Lalb-laanata wa a Tar Tvijdra a'e Tuuinnja, 1. Natuk, Na me vava wa, 0 Tamata Na we ukeg niun kamiu, Nok o Tamata Na we la at mini kamiu, pa gate tama o marama Ave la at, Na we la at Mok. 0 tauun uol we maros o Tamata, panava ineira nol gate maros o gene zzazt we tira ape Tamata we nun. Nok o Tamata te toga amaira lolo-pepewu tara lolo-tapeto ; alo rozmmaluinuaga zzazz, we qoqo ko te ilo suar nom o tamata. Si ko te rozzotag Iuau wa, te tataga Nalizzak, te lai muuiko si a malakalaka ape tamata we tar.

Nun nau !e

TAVALIU XXVI. Ape u Lulu-mas ur tee Zeno aneane, tea we ilu tsnavia Lai man o Tataro we numpepewu tee sal nan npnn u Vasvasuyu u 7t ace rave mm. 1. Naliuan i Tinyoro— Lord, we tira ran muu o lauuu we tauiuiga si ni tete ukeg ilo nalolona nan we nouom tiuega.ro ape gene nan, ta Vunana ; wa tamaine ni te van raveaglue o gene nan. we raava, pa tete raavat lai ineia. Gale tama isci we qorowono si we matapei, panava tama isei, nalolona we wasawasa veta, wa ni gate kata ilo ape sava gene ti/z. man o toroniva sal nan o lea. 2. Nan we tiasiko, God inau, tar lolowia, Ka tigoro iuau nan o * gene nan, te gege lai inaa alo togara. iloke, nan wa rot goro inaii nia; wa nan o gene nan we qoqo we lira ape turiai, nan wa ge inaa na tataag man o toroniva apena ; wa nan val sava tea we gege o atai, nan nan wa rnasn si wo me malatelate vag o raatea- wota nan.. Na gate vava ape gene nan, iloue iragai talo marania iloke we torou ajieane apena; pauava ape gene nan ilone we gege ane aue o atai, o veveg nane wa o gene vivnag man o matev tanun nol, we qisazz si wo nalolon i laplapasag anama tamaiue si vagaqoqo ni tete toga wasawasa lai alo Vui tama ni we maros. 3. E ! God inau, Tar I alum raka -sage, Ka-ge si o masnr nol tape visogoi a gogoua munan, o toroniva nan nane we lareag inaa nan nan wa tape lai o gene nan, tete paso lai; wa muu o matev kiskislag we nieregale inau alo na we sagarag o gene tea r we lainm wa we ta/z.o ilokenake. Lord, nipea ukeukeg, nipea ukeukeg inaa si o visogoi wa o nara a lalakete nan nau ; nipea ukeukeg si o rnarama wa o ronoga qatutui tapena a gale lai inaa ; nipea ukeukeg si Satan, man non o line galegale, a ge tataag inaa. 0 Book o Vavatiu. 169 Ka la unman o mana si na tira maremare, o ronomalumuaga si na rouovirig, o tinegaro si 11a qale vagvagalo. Ka sogov ma munau, leas o gene nan we lulum tape niarama, o urai mun o ligiu we neremot tape Vui ; wa, leas o, tapeva talo visogoi, ka liu siwo ilo lolok o tapeva niun Nasasama.

4. Ho ma, o sinaga, wa o siopa saru ua/t, wa val gene tea we tira in tin naturiak ni esuesu nia, we mavat ran o atai we lolo- taniuiga. Ka manag inan si na gagapalag mantag mun o gene wan we lulum ilone, pa si na gate toga rot uiun o toroniva. sal apena. Gate lai si na savrag reag o gene no! tamaine, o manigin namok si na ilo goro man tag naturiak ; panava o Lea we Rono we gatogoro kamam nan wa. maros o gene ?/aw we sal nan we sar ape turiamam, si we lulum gegese ; ape si ta tamaine o visogoi te vagvagalo leasag o Vui. lake, nan we tiasiko, Lord, si Napanema a liwoa goro inau, a vatvalanau inau, si na tete maros sal nan we sasarita munau.

TAVALIU XXVII. Si iduu (qe Taqjetape uiaa /cel nt.na tele niwa, lai ape Tar U ut.

1. Nalinan God— Natuk, nanoina si ka la at nolnol ape nolnol, wa si ka teto taur goro o sava tea mun piilama. Ka gilala, gai, wa si ko qe tape iniko kel, iloke we tatas sal niuniko nan o sava tea we sea nol a niarama. Tama ko we maros wa we tape o sava tea, tamaine gina ni wre kata apeniko we poa si we man tagai. Si nom o tapeva ta wenewene, ta ma tar toga, ta taniniga, ko te toga wasawasa nan o garotrot tape gene unit. Nipea ararike ape gene u&n gate sar mun o lea si te pulama. Nipea taur mun pulama o sava tea qe ge tutuag lai iniko si qe lareag lai nauiko o lolo-wasawasa. 170 Namakalix Ciii:ist. O gene we vagis iloke, si ko gate ukeg keluko qet sur Inau nan naloloma ran, wa valval gene tea te lai si pulama, si ko te toron lai apena. o Ape sa ko we qisaa siwo iniko kel mini o lolowono we AvaAvae, ape sa ko we anumagiko ape gene nan tete pirin ilo iniko ? Kata niareniare ape Nok o marosiva Ave wia, wa ko tete ro//otag ilo o mala gene tea nia. Si ko qe sikesike iloke si ilone, si ko qe maros we toga iake si iane, mun o nonomia si tamaine ko te ro//.otag sal o gene nan Ave lulum muniko kel ; ko tete toga tamata lai, naloloma tete wasawasa lai nau o matikotiko nan. ; ape ko te rouotag was o sava tea ti tagai amaiko vagae, alo valval masaoi isei te anuanumag iniko alolona. 3. O tanun gate toga lolovatawasai o manigiu ni we taiir lai mun pulana, wa we ge qoqo munia o gene nan ta avarea ; pa, raka sage, alo ni Ave nom tagtageagira, Ava we savrag reagira qet nan ualolona. Wa ka ilo vaglala si iloke gate nun vires ape savasava nan te pulama, panava ape Ave sike o tano liwoa nan inula//,, Ava o toroniva ape tanun nan te log ronoga iniko, o gene matila gap ; iloke nolnol te sagesaru vag o marama iloke. 0 tano gagapalag gate pirin ilo si ta tagai o lolo-tinegaro ; Ava o tamata ilone tete toga maul, ko me sikesike ti avarea. Si naloloma gate tira rnaremare mantag, wa si gate vatira avunak, ko te leleas lai nom o togara, pa tete ilo suar lai o sava Ave sal m uniko. Ape si ta tamaine, tete ava lai, pa ko te ilo suar o gene ilone ko qara toa nau, Ava o gene tea we tatas sal mula/t. 4. 0 Line Tataro ape Lolo-mat artoy a tea o Lolomaran. ta Vunana^ Ka manag inau, God,-mun o mana tape Nom o Vuiwe Kono. Ka sogov ma munau si Ka varagai inau mun o mana alo loloksa, si na ge nalolok ni qega vag o IoIoavoiio Ava o rarakut v/e matila, si ni tete lera vag o sale toroniva nan tape sava, 0 Book .0 Vava tic. 171 gene tea, si ta mata vires si ta mataketake ; panavasi ni nonom ape val gene //an tama si we sagesaru gap, wa ape inau kel, si 11a te sagesaru mok saratuwale amaira. Ape gate sava tea a marania te qale toga galava, ape iake val gene.//.a//. itagai gegese wa we gege o atai nia. We nun, i gene ilone we tur matanur, ineia nane we nonom tamaine ape neira. 5. Lord, Ka sogov ma inunau o Ijolomaran ta Vuuana, si na te gilala lai raka sage, si na sike wa na sike suar Iniko, si raka sage nan o gene nol na te maros wa te tape Iniko, wa te nonom ape gene ??.au we sea nol tama we sar ape tur mate vara, tataga o lea vatogoa tape Nom o lolomarau. Ka pirm inau si na gevtag matanur i gene we log uiava galegale inau, wa na ronomalumuaga alo isei qe leasag inau. 0 manigiu iloke we piri//. ran ape tur lolomaran, si isei gate tinqoro ape mapsag-vavae gap wa gate ro/aotag ilo isei i gene sowson we vava galegale o gene /ta//. we malumlum muuia; ape tamaine kainam te van taso wasawasa lai alo matesala ilone kamam qara qeteg we mulemule alolona.

TAVALIU XXVIII. Ape Valaratwl we Til a. tjaleyale Inina.

1. Nalinan (dud— Natuk, nipea lolowono sal si irasei we nonom tatas apeniko, si qe vavava o gene //.an ko gate maros we ro/totag. Nanoma si a nonom apeniko kel si we tatas sal, wa tete nonom apensei si ni we mageregere sal naniko. Si ko qe mulemule vag o Vui, ko tete nonom aneane ape vavae na/t we sagesaru gap. Iloke o tur lolomaran, si ko qe toga roro/to alo mala masaoi //.a/t, wa we ate ris keluko sur Inau alo loloma, wa si naloloma gate matikotiko mun o line veveg liamora tanun na/t. 2. Nipea nom 0 tamata ni tira alo valara tanun n&n ; ape si 172 • Namakai.ix ,Ciiiust. neira ta veveg tauiniga apeniko si tagai, namatevuma gate ris sea ilia. Avea o tnr tainata Ava o tur ronoga ? Gate alo Inau, gai ? Si isei gate torou si o tanuu na?/. a lolowia munia, wa gate gogolo was neira te loiotatas munia, ui te qaraqara vag o tamata we tar. Ape nau o toroniva. sal wa nan o gogolo matila we qeteg o lolo-matikotiko nol wa o gene nol we ge tutuag o atai.

TAVALIU XXIX. Nanioibi ibtc si u J/'uu/no mn,H Gud, ii'n si u. Loyicia hieici alu Maiea ccuta nan /e yy.du iibiibU.

1. Naliuiub i Ti.uijiiri)— Na. te logwia Nasasarna, Lord, ti tuai ti tuai, ape tataga Nom o n»aros o meregaleva, iloke wa o lolowono iloke me qalo iuau. Na tete rowolue lai, panamok si ua toa at suriko, si Ko to pii'i//. iuau wa te ge si ni ris wia munau. Lord, ilokenake nau we toga vag <> lolowono, gate wia mun naatak. wa natoqak we matikotiko aneane mun o l'OMOvivtig ilone. Na// ilokeuake, Mama Meratape, na te vava o sava ? Me rot goro inau niun o mateawota nun ; Ka vaesu iuau nan o masao qoa iloke ! Panava. iloke o mauigiu ape na me ni//a ape masao qoa iloke, wa si a ge ronoga Iniko, alo me qisa/6 siwo aneaue inau, pa Ko me vaesu inau. Ni wia alo Nagonia, Lord, si a vaesu inau, ape inau we niamagarosa ran, 11a te ge lai mok o sava tea, na te van ivea asau uaniko ? Ka sogov ma munau, Lord, o roaomalumuaga alo mateawota iloke ; Ka pirin inau, Grod inau, Ava paso nan ua tete gogolo ilo si ta rarakut inau we lava tamavea. 2. Na/fc ilokenake, alo nok o lolowono iloke, na te vava o sava ? 0 Book o Vavatiu, 173 Lord, Nom o marop ni lai; we sar ran munau si na ronovivtig, na lolowono. We nun, namok fti na removing apena ; E ! Ra si ta lai mun nau pi na rowovirig malumuaga, a laz/vns iloke gai paso, wa ni tamata kel, we wia sal wnn nan amoa ! Panava we lai mun Napanema Tnrmana si a lareag o mere* galeva we lava tamaike nan nau, wa te ge malnmlum o rarakut tapena, nan nau wa tul ran nia, tama Ko me ge vagaqoqo ti munau, God inau, mok o Lolo-magarosa. Wa tama we vagis munau, tamaine ginn we mataketake muniko, si a ge ris Napane-matuama, God Tur Eleele raka Rage ’

TAVALIU XXX, wc paere o P!rh\ira ta Vnnnria, ira ire Toe/a Apesov ape Sof/or te li'el inn.

1. Nalinan God— Natuk, Inau i Lord we varagai iniko alo qo/z mamagarosa. Van ma snr Inau alo val gene zzazz gate wia mnniko. Iloke raka sage we tira goro o Piriz/iva ta Vnnana, wa si ko we tngtug ape we ate ris sur Inau mun o tataro. Ape amoa nan ko we tiatias tinegaro I nan, ko we sike galtag o masur zzazz we qoqo, wa we sike o piriz/iva tape gene z/azz ta avarea. Wa o manigiu ilone, o gene zzazz, ilone nol te piri/z mantagai aneane iniko; ko gai nom mot was Inau magesek we lav lue wa we vaesu rasei qe matueg avunak ; wa si asau nan Inau gate sava piriwiva tea we mana, gate sava vavae vatanau tea, gate vaesuva tea te qale toga lai. Pa iniko gai, alo ko me mapsag man tag ape kule lanvns me paso ; ka ge poapoa nom o mana alo marmararan tape Mok o lolomagarosa ; ape Inau we tira pete?/, namon i Lord we vava, si na map mantag kel val gene nol, si Na map mantag qet, we pun mnlazz, si Na ge ni mantag, ni qoqo sal nan amoa, 174 NAMA KALIN OkHJST* 2. 0 Rava tea apena we vagis munau ? Ko we nonom ri Na * we tama isei we vatavata pa gate gagapalag tataga ? Avea, gai, nom o nomtnp ? Ka tira maremare, ka roizovirig, ka vavaka, ka ronomalumnaga; o masur te nina lai amaiko alo qon we sar apena. Ka nerei, ka nerei Inau, Na te van ma wa te vaesuko. O meregaleva we gege iniko, o gogolo gap we qaloko. Si ko qe nom teqateqa ape sava te wesu ma anaisa, o Rava te qaloko ? 0 lolowono qa avune lolowono ? 0 mala gene van a qarig we sasarita ape qarig ! 0 li??e qaqae wa o piriuiva tagtagai alolona, si naloloma qe qe wono si qe malakalaka ape gene nan te wesu ma a??aisa ; ape tete wesn ilo ma wun. 3. Iloke o matev tanun, si we gal egale ineia mun o gene mn we sonson tamaine ; panava was o vaglala mu lan ape loloi qale * mageregere, si qe gale gap lot lai tamaine ineia mun o nonomia n&n namon i Tavalalea. Ape si ta lai muni a si ni gal egale iniko, a ge iniko a lera nia, we tuwale apena munia si ni ge tamaine mun o nonomia ?za?i we nun si we gale, si ni ge iniko a masu mun o toroniva ape gene na??- ilokenake, si mun o gogolo ape gene na?/- te wesn ma auaisa. () manigin iloke, naloloma nipea we matikotiko, nipea wo gogolo. Ka sov ape Nau, wa ka matueg avune Nok o mamagarosa. Alo ko we nonom si ko we toga asau sal nan Nau, vagaqoqo, alo masaoi ran ilone, Nau»we pete??- sal iniko. Alo ko we nonom si me tagea qet nolnol, alo masaoi ilone o moe rnsarusai arivtag veta muniko. (late tagea qet veta alo tuan gene we qalo ko tama ko gate maros. > Nipea veveg tataga o nonomia na??- tape ilokenake, nipea lolowono sal apena, nipea nkeg keluko apena, si ta van ma avea, tama si o nom nerei ape vaesuva me lareag qet naniko. 0 Book o Vavatiu. 175 4. Nipea nonom si me nkeg qet iniko si a toga wasawasa, si Na qe vatraw galtag muniko o mateawota tea, si qe lareag gal tag o masnr ko me toron ran a.pena, ape iloke o matesala we ni/ia ape Marana ta Vnnana. Tete ava lai, pa we wia mnniko wa mnn ra tanun no! anak, si a ge ilo ape neira mun o ronovivtig, nan si val gene ii&n ta qaloko tataga nom o mar os. Nan we gilala o nonomia nftn me map pata ti alo toqama. Nan we gilala wa si we wia ran muniko si, alo tuan masaoi ??,an ko tete ronotag lai o lolomasur, pa te lolo-mamarir galtag, nan ko qe sotal kelnko wnn ape nom o togara we lolovatawasai, wa nan ko wa lolomasekeseke apeniko kel, wa o manigiu apena tagai ran amaiko. 0 gene n&n Nan me sogov ma muniko, Na te lareag lai naniko ; wa we lai mun'ari si Na te sogov kel mu la?/, muniko alo masaoi tea te wia mun an. $ 5' Alo Na me la muniko, was napnlak ; alo Nan we lareag, Na gate lareag o sava gate pulak ; ape napulak veta val sogov tea wa val moe sogov tea. Si Na qe vatra?/ at suriko o lolowono tea, si o sava wolowolo tea, nipea wutoto apena, nipea naloloma we qerqeret apena ; we lai mnnau. si na piriz/, gaplot iniko, wa. si Na ge nom o lolowono nol ni ris malakalaka nia. Wa Nau we taniniga, wa namoma si a varean tinegaro Inan, alo Nan we gagapalag tamaine mnniko. 6. Si ko qe lolomaran, wa qe nonora man tag ape ike, ko tete lolomamagarosa sal tamaine alo sava mateawota tea ta qaloko, pa raka sage ko te qaraqara wa te varean 1 nan apena. We nun, ko te nonom si iloke o tur moe qaraqara nanoma, si alo Nau we gege iniko mun o lolowono ?/a//, Na gate gogoroi V iniko. “ Tama i Tamak me tape Inan, tamaine gina Nan we tape kamiu mula?/.” Nau me vava tamaine mun ra. Tizzqoro anak we meratape ; pa we nun ran, Na gate vatrar/. at ineira ilo qaraq^ra z/a// talo marama, panava ilo vagvagalo liwoa //az/ ; gate rl o tanun wan a nom ronoga ineira, panava si a nom vasigtagira ; gate si neira a mapmapsag, panava si a mawmawui soqosoqo ; gate si neira a toga tamata, panava si neira a uwa o wo'ai vag o ronomalurauaga. Ka nonomkel ape vavae 'iifin iloke, Natuk,

TAVALIU XXXI. we Nam Taf/tuyeai/ n 6'e?/.e 77n not, wa. tamalne te IIo Suar la! 1 Tin Ronronotar,

Nallnav I Tint/ora— Lord, namok ran si na tanr lai o Sogov we poa nan, si na te ni/za lai ape matevui we tamaine, si o tanun tea si o gene ti/z tea, tete tira goro lai inau. Ape alo o sava tea qale rot goro inau, na tete toa wasawasa lai suriko. ] gene me maros we toa wasawasa suriko me vava wa, “ Isei te la ma mnnau o pane manu tama o qona, si na gava at lai, si na toga tamata ? ” Pa o sava we tamata sal nan o matai we taniniga ? isei we wasawasa nan i gene gate toron ilo ape sava tea a marama ? () manigiu ilone we wia munsei o tannn si ni rowo avunara gene tin nol, si ni van reag qet nan ineia ket, wa tama mun o nonomia we asan nania kel, ni te ilo vgglala si Iniko, i Ti// ronronotar n61, we wia sal nan val gene tea Ko me tin ti. Si isei qe tete toga wasawasa nan o toroniva ape gene ti?/ nol, ni tete nonom lai man o loloi we wasawasa ape gene wa// namon God. Wa ilone o manigiu ape we ilo suar lai o tanun o tapai gese we sar ape we nononom ape gene w-aw namon God ; ape o tapai gese we lai si a lareag qet nalolora nan o gene tiw //a?/ we sagesaru. 2. Panava isei tete ilo soar lai o gene waw ilone asau nan o Sogov liwoa lea, te ate kalo naatana nia, wa te mulevag nalolona. avunnva- nonornia nol ape ineia kel, 0 Book o Vavatttj. 177 Wa si nalolonsei o tanun gate ate kalo ran, gate toga wasawasa nan.val gene tin tea, gate nit tuwale ran amen God ; si < ni qe gilala o sava tea, si te pulana o sava tea, we mataketake gap. Ni te qale toga maul we manman tagai gese, wa tama isei we risa siwo vawo tano, si ni qe nonom ape sava tea si we mava sal nan i Gene tnwale we Wia, tete paso lai, naulusuna tagai. O sava gate God, we tagai; wa nanoma si a nomtagtageagia. 0 lolomaran namon i gene we taniniga wa me valawar naatana ma Vunana, we sea ran nan o gilaglala namonsei i vatvatogo we menaro wa me vasvasogo sal. G lolomaran we rowolue ma Vunana nan o Sogov non God, we ronoga sal nan ilone we van ma mnn o sikesike vagvagaute. 3. - 0 tanun nan we qoqo we maros we nonom ape gene nan non God ; panava neira gate la o tinegaro ape we gagapalag o gene nan, we tira apena. We tira goro o tanun we qoqo o manigiu neira we matueg avune vaglala nan ta avarea, wa o gene nan neira te ronotag lai ; wa gate la o tinegaro tea ape we leasag namatevura kel. Na gate gilala o manigiu apena, si o sava matevni tea we tirasalemoa ikamam, wa o sava line gal egale we mana goro ikamam ; panava ikamam* (wa o sul we nonom si ikamam we ura vag o Vui we Rono) we la o tinegaro tamaine wa we ma tikotiko tamaine ape gene nan we mataketake wa we sagesaru gap, wa alo masaoi ot tapai vires kamam we. nonom ape gene nan tape lolomam, we nonomkel mantag apeua. 4. E 1 magarosa ikamam ! Alo kamam me nonomkel galtag gap, gaplot kamam we gevtag mulan o gagapalag iloke, wa gate nonom ape nomam o gagapalag mun o nunug kel kamam we taniniga wa we mar emare. ft We tuwale apena mun kamam si nomam o toroniva nan we tamavea, wa kamam gate lolowono ape matev pulua we qalo nomam o gagapalag nol. Ape o visogoi nol me ge pulua iTamatesalana kel; wa o mani giu ilone o liliv liwoa me qalo o marama, 178 Namakatjn Ohbist. 0 manigiu namatev-lolomam me pulna ran tamaine, o manigin ilone nomam o gagapalag nol we rowolno nan nalolomam we pulua mula??, we gaganag we tira ape lolo-tinegaro tagai amen kamam. Nan o loloi we matartoga we rowolne o woai wan lapo togara we taniniga. 5. Nina we yarns apensei wa, O sava ni me gagapalag ? panava gate maros ran we gilala si mun o sava matev taniniga ni me gagapalag ti. Nina we varus wa, Ni we vavaka, si we meresavasava, na- tarnpena we ta>zo, ni we tup ape we raverave, si we gilala mantag we sur o as, ni we mawniawui mantag ? Panava gate vava vagaqoqo ape neia si ni we lolo-masara, we rowomalumuaga, we nompepewu, we taniniga, si we talo Vui. 0 matev tannn we nonom ape tarape tanun ; o matev vui we nonom ape lolona. O matev tanun we ava vagaqoqo ; o matev vui we matueg avnnan God, wa o manigiu ilone gate ava lai,

TAVALIU XXXII. Ape ire Leasae/ nina ZW, ira we (lerlaij val Torniiiva I'isl'lslae/ 1. N all nan God— Natuk, ko tete taiir lai o tur fcogara, wasawasa, si ko ta tete leasag keluko. Iragai naw, iloke we rot gorora mun o gatalai, irasei nane we sike vires o gene waw we wia muneira kel, wa irasei we tape kelura. Iragai n&n iloke we ararike gap, we varvarus gap, we lei era kel kel, we sike vagae o gene waa we lulum wa we tawo, wa gate sike ilo o gene ?za?/. non Jesus Christ, pa vagaqoqo neira we nonom wa we sikesike ape gene n&n tete qale toga lai. Ape val sava tea gate nan God ma te pea qet. Ka nonomkel vagae o tenegag we qatutui iloke wa, 11 Ka gevtag qet wa ko to ilo suar qet Ka, gevtag o tortoron kiskislag //a//, wa ko te ilo suar val val gene tea we sea.” 0 Book o Vavatiu. 179 Ka nonom mantag ape ike, wa alo ko me gagapalag paso ko te lolomaran lai ape vnl gene nol. r 2. Nairn cm ■?* Tinqoro— Lord, ilone gate gagapalag ape qon tuwale gap ; gate tama o oraora namora reremera, na?? ; uwe, alo vavae qatutui ilone me rave qet o tur togara nol namora taniniga. Nairn cm God— Natuk, gate wia si ko te ate kel, si ko te lolowono solsol, alo ko we ronotag ape matesalara taniniga ; pa raka sage si a va- sosoviko nia ape gene na?? we eleele ??,a??, wa si ko te toron vag o surmata apena. Nau we maros ran si me tamaine veta amaiko, si ko me ni??a tamaike was ko tete qale tape iniko kel, panava we toga taurmate ape Nau te qatmawui muniko, wa apen i gene ilone, Nau me varegia muniko mun Tamama ; wa paso nan ko te tano aneane munau, wa nom o togara nol te ura vag o tamata wa o qaraqara gai ni??-a naulusuna. 0 gene n&n we qoqo qale toga ti namoma ran si a gevtagira, wa si ko qe tete ukegira qet sur Inau, ko tete niwa lai ape gene ilone ko we sike. Nau we vatanauko si ka wol amenau o gold- we ge taurmate mun o av, si ko te meresom nia, was o Lolomaran ta Vunana, we vara si wo val gene tea gate sar munia. Ka nom mataketake o lolomaran tape marama, wa nipea toron matila si rasei we sea a tape ko, si iniko te wia alo nagoma kel. 3. Nau me vava mok, si ko te wol o gene ?za??- we mataketake mun o gene n&n we mava wa we matavires alo nagora tanun n&n. Ape we tama si o tur Lolomaran ta Vunana we mataketake gap alo nagora tanun ?za?£, wa si neira me titatala qet apena; o manigiu o tur lolomaran ilone gate nom mava kelua, wa gate sike si isei ni nom mava ineia a marama. 0 tanun ?ia?? we qoqo we log wia ineia mun navalara, pa alo nor o togara neira we arasu nania ; panava ilone o wo-vila we matavires we suspata nan o tanun sul. ISO Namakaltx Ciiiust,

TAVALIU XXXIII. Jpe Lolo-varnctrna, wa si Nonina o Nonomia, nol a, Sov apen God, 1. Natuk, nipea we sov ape nom o nonomia nan ; ape si ko ta nonom o sava ilokenake, gaplot nom o nonomia te ris seasea. Alo ko qale esuesu, ko te qale lolo-varuarua, we nun, si ko ta tete maros wun ; tamaine alo masaoi tuwale ko we marmarae, alo tuara ti ko te tanta??, ; alo tuara masaoi ko we lolo- tamata, alo tuara ti we lolo-matikotiko ; ilokenake ko we la lai o tinegaro ape gene nwn non Gocl, gate maul wa tete lai mun niko ; ilokenake ko we maros we mawmawui, anaisa ko we maran ; ilokenake ko we lolowono, anaisa ko we lolo-ma sekeseke. Panava i gene we matanur wa we vatanau mantag ineia mun 4 o Vui, ni we tira maremare alo gene nan. iloke we leleas ; ni gate nonom ape nonomia ?/an alo lolona kel, si o lan we leleas we sawn avea we sawu ivea; panava ni we nom mot si o nono mia nol tape lolona a pirin, ape ulnsui ilone we taniniga wa we wia sal. Wa tamaine te lai munia si ni toga tuwale wora, gate magologolo ilo alo vatitne gene na?/. we tar we leleas vagae, ni we sagarag vagae Inau magesek mun o matai we taniniga ran. 2. Wa tama namatana we matartoga, tamaine gina ni te mule raveaglue lai, mun o vavakae gate leleas ilo, o sale lanvus tea ta qaloa. Panava amaira tanun na?/, we qoqo, o matai we taniniga we qeteg pei, ape gaplot neira we matarag avea avea o gene tea we tan.o te nanalue. Ape tete ilo suar vagaqoqo isei gate pulua ilo vag o nonomia ape neia kel. Tamaine gina ra ta Juclea we tuai, me van a Bethany mun Mary tana Martha, gate manig Jesus vires, panava si neira a ilo lai i Lazarus. 0 Book o Vavativ. 181 Tamaine gina te ge matartoga o matai tape nonomia ?iau, si ni te wenewene wa te taniniga, wa te sagarag Inau, raka sage r nan val gene tea qe totou raka alo vatitnai.

TAVALIU XXXIV. Ape God we Neremot sal o Gene nol, wa alo Gene nol, man i

1. Nalinan i Tinqoro— Ilo ma, God inau wa napulak nol ’ O sava na te maros nan, o sava tea we qaraqara sal, na te toron lai apena ? E ! vavae we tano wa we neremot ! panava mun i gene we tape o vavae, gate munsei we tape o marama wa o gene n&n tape marama. “ God inau wa napulak nol ’. ” Munsei we ilo vaglala apena iloke we sasarita veta, wa si a vava vagaqoqo o vavae n&n iloke we neremot ran munsei we tapea. Ape si Iniko ta amenau, val gene nan we ge nalolok ni qara qara ; panava si luiko ta asau nan nau, val gene nan we gege inau. Iniko we sogov ma o lolo-tapeto, o tur tamata, o qaraqara wa o malakalaka. Ko we manag kamam si a nonom ape val togara tea si we wia, wa alo val togara tea si a vareaniko ; gate sava tea we taao maul mini kamam asau naniko ; pa si ta ta?/.o wa ta lulum, tete ava lai was o manigiu Nom o sogov we toga amen kamam, wa me ge tano veta mun o gene we neremot tape Nom o Lolomaran. 2. Na/i o sava tete neremot ran mun i gene we tapeko ? a Wa mun i gene gate tape laiko, o sava te neremot ilo lai ? Panava ra menaro tape marama, tarasei we tape o gene //aa talo visogoi, iragai nan ilone gate ni//a lai ape Nom o lolomaran; ape alo marama we ilo suar vires o gene nan we sagesaru, wa alo visogoi we ilo suar o matea. 182 Namakalin Christ. Panava irasei we tataga Iniko vag o nom tagtageag o gene •m talo mararaa, wa mnn o ge mate kel navisogora, we gilala lai ape neira si we lolomaran nun ; ape neira. me rowolue nan o galeva ilo nun, nan o visogoi ilo vui. Neira we tape lai God ; wa si ta ilo suar o sava tea we wia amaira gene tin, neira we ukeg qet ape we ge ronoga God nia. Panava we sea, we nun we sea sal, o neremot tape Tin-ronronotar nan o nereniot tape gene tin, tape marama te sagesaru nan tape Esu galava, tape Marmararan gate tin nan tape marniararan me tin ti.

Iniko, gai, Tur Marmararan ti Galava, we valawar sal nan val marmararan me ti//, Ka tiqa o qatia na// we sinasi//.a tape Norn o marmararan ma Vunana, si a as nia nalolok wa naatak uol. Ka ge wenewene, Ka ge malakalaka, Ka valawar wa Ka varagai nalolok, wa o mana nol tapena, si na kata lai amaiko mun o qaraqara we lava wa o lalakete ran. E ! pa te nina. ma anaisa o masao qo/t ilone tur wia na me toron ran apena, Ko te ge masur ran nalolok alolona, mun Nom o togara pete// inau, wa Ko te munau tama o ronronotar nol ? Alo gate sogov tiqa tamaine mu nan, na tete qaraqara qet lai. E ! pa magarosa inau, o matev tanun talo we tuai qale toga alo lolok, gate wosoteterpauia qet tiqa, ni gate mate ran tiqa. Ni qale vagvagalo vavakae goro o vui, ni qale qeteg o matikotiko //an alo lolok, wa ni gate nkeg si o marana tape atak a toga tamata lai. 4. Pa Iniko, gai, we liwoa goro o mana, tape lama, wa o rep nan tapena ta lakosa, pa Ko te ge sotoga siwo ; Ka tavaraka si a pirin inau. Ka ge. salsale//.a o sal nan we toron ape vagalo, Ka qisan siwo ineira mun Nom o vavakae. Ka manasag lue Nom o mana, nan we tiasiko, Napanematu- ama ni ronoga, ape gate nom nerei tea we sea, gate ruruna-tea we sea, panava alo Iniko, Lord God inau. 0 Book o Vavatiu. 1S3

TAVALIU xxxv. Ape Get tete to

3. Pa ko we nonom si o gene uau te ge masur naloloma nia te qaloko vagae tania ko we maros ? Gate tamaine vagae niun ra Rono anak, vagaqoqo me gege iueira, vagaqoqo me meregalera, vagaqoqo me rarakutira. Panava alo gene nol iloke neira me ronomalumuaga, wa me mafcueg avunan God raka sage nan avunara kel, o manigiu neira me gilala si o ronovivtig ua/6 tape qo/6 nake iloke, gate sar ilo ape we vasvasogo aniaira o ronoga n&n te wesu anaisa. Pa ko we maros we taur ilokenake o sogov ilone, mantagai ti e neira gate taur lai, we nun, ape kule surmata n&n we tar wa o mawniawui soqosoqo ? Ka toga nerei i Lord, ka tira maremare, ka vavaka, nipea nom varuarua ape Ineia, nipea gevtag natanoma, panava ka ge tawala vag o vavakae naturiama wa naatama si a ge ronoga God nia. Na te la muuiko o rusarusai we soqosoqo apena, alo val mateawota tea Inau te toga amaiko.

TAVALIU XXXVI.

Nan u line Vevey Malila namora Tanun nun.

1. yf Natuk, ka sov naapema maremare avunan i Lord, wa nipea • ' gogolo o li/te veveg namora tanun nnn, alo naloloma kel we gaganag we tira apeniko was we taniniga wa gate sar ape we vevegiko. 0 Book o Vavatiu. 185 We wia wa we ge masekeseke o loloi si isei qe rozzovivtig tamaine, wa tete niava lai mou o loloi we pepewu, wa we ma ft tueg avunan God raka sage nan avunana kel. O tanun we qoqo zzazz we kakakae sal, wa o manigiu ilone, gate wia si a sov ape nor o vavae zzazz. Wa mula/z gate lai si a ge tama valvalsei we maros. 2. We nun, Saint Paul me sike vagae si a ge tama we wia mun o tanun nol alo i Lord, wa me qeteg veta o gene n&n mun o tanun zzazz; panava was o gene mataketake munia si ta vevegia tataga o lizze veveg namora tanun ndn. Ni me ge tama we lai munia si ni vatira wa si ni vaesu rasei we sea ; panava, tete ava lai, alo tuan masaoi me vevegia wa me nom vasigtagia amaira. 0 manigiu ilone ni me ukeg nol ilo Panen God, ape Ni we gilala nol ; wa mun o rozzomalumuaga wa o nompepewu ni me tigoro kelua nan o valai nan we galegale, wa nansei. we iionom o gene /tan we wawae wa we sozzso/z, wa we vava vag o sotaliva o sava tea neira me maros. Panava, alo tuan masaoi nan ni me valui gorora, nan ra mageregere wun wa tutuag o nianigiu ni we toga rorozzo.

3. Nazz iniko isei, gai, si ko te gogolo o tauun we sagesaru ? Qarig ineia iake, pa a maran isei tete ilo lai ineia. Ka gogolo God, wa tete manigiu apena si naapema a maragai ape gogolo nan natanopane tanun. 0 vavae zzazz namora tanun zzazz, si o mala gagapalag namora tanun zzazz te gege lai tamavea iniko ? Ni we gege ineia kel sal nan iniko, wa ni tete rowolue wasawasa lai nan o lizze veveg non God, si ni ta isei wa isei. Ka map God vagae goro namatama, wa nipea varkesa mun o vavae z/a/z we mero. ft Wa si ilokenake we tama si me lalakete naniko, wa me ge iniko a rozzovivtig vag o ape maragai, wa o manigiu tagai; nipea we nomqerqeret, wa nipea nom, o vilvilqat ni tagea naniko o manigiu o rozzoi ° umuaga tagai alo loloma. Pa raka sage a ate kalo namatama sur Inau a Vunana, ape 186 -Namakalin Christ. Nau we mana si a lav lueko nan val togara we apeniaragai apena, wa nan val mala gagapalag tea, wa na te sar munsei munsei tama we tira ape non o gagapalag nol.

TAVALIU XXXVII. Jy/e tee Leasag gel inina kel, wa we Ilu Suar nia o Lolo Wasawasa. 1. Natuk, ka leasag keluko, wa ko te ilo suar Jnau. Nipea iloraka o sava tea, nipea taur mun pulama o sava tea, wa ko te meresavasava sal nia. Ape te la at muniko o Sogov we poa sal, alo masaoi ran ilone ko we leasag keluko alolona, si ko ta tete 110m ris wa we taur keluko mulau. Lord, vagavisa na te leasag kel inau, wa man o sava gene nun ? Vagae, valval masao qon, mun o gene n&n we poa wa we nianman ba gai mu Ian. Na gate ukeg o sava tea, nanoma ran si ka maros we toga masara wa mamasa nan val gene nol. Si ta tagai, ko te pulak wa Nau te pulama tamavea, si ta tete saru reag naniko val gene nol, avarea wa alo loloma mulaii ? Tama ko we ge solsol tamaiue, tamaine gina te wia sal muniko ; wa tama ko we ge qet wa mun o lolomasekeseke, tamaine gina ko te wia alo Nagok, wa nom o rusarusai te poa sal apena. 2. 0 tuan tanun n&n apena, wa neira we leasag kel ura, pa gate qet, o tuan gene n&n qale toga amaira ; ape neira gate matueg qet avunan God, o manigiu ilone ueira we sike si a sogon tuwale o sava tea muneira kel. (J tuaniu ti, alo qetegiu we ukeg nolnol, panava auaisa o meregaleva we qalora, wa ineira we ris kel mun namatesalara kel, wa o manigiu ilone ineira gate van taso lai alo matesale taniniga. Neira tete nina lai ape tur togara wasawasa tape lolo-matartoga, si ape sogov tape Nok o pulpul wia amaira, si ineira ta 0 Book o Vavatiu. 187 tete gevtag qet alo qetegiu iueira kel, wa tete oloolo ineira kel munau valval qo??. Asau nan iloke, gate lai ilokenake o pultuwale amenau we ura vag o woai, wa tete lai anaisa. 3. Vagaqoqo veta Nau me vava muniko, wa ilokenake Nau we vava vatuwale ti was, Ka leasag keluko, ka ukeg keluko, wa ko te qaraqara vag o tur lolo-tamata. Ka ukeg nol ape nol, ka sikesike tagai, ka paere kel tagai, ka toga vag o lolo-matartoga wa o matmatueg maremare avunak, wa Inau te pulama, ko te lolo-wasawasa nia, wa o silsiliga tete vara siwo lai iniko. Ka la o tinegaro ape iloke gese, ka tataro ape iloke gese, ka toron ape iloke gese, si alo me lareag naniko val nonomia ape iniko kel, mun o nonomia tuwale wora ko te tataga qet i Jesus, wa alo ko we mate ran muniko kel, ko te esu galava munau. Paso nan o gogolo sal te pea naniko, wa o tortorou sal te matev tag iniko.

TAVALIU XXXVIII. Ape ue Iliya yoro mantay o yeiie nun Zu Arureu, wa we toa sur God alo mateawota nun, 1. Natuk, nanoma si a la nom o tinegaro nol, alo val masaoi wa alo val gagapalag, wa alo val mawmawui ta avarea, si ko te toga lolo-wasawasa lai, wa te maranaga man tag goro iniko kel, wa si o val gene nan a toga sur siwo muniko, gate si ko te toga sur siwo muneira. Namoma si a maranaga wa a tagiu goro nom o gagapalag nol, gate tama i laplapasag si o rowrowovag we qil. Kaka sago ko te tama o tanun we wasawasa, o tur natun Israel, we rowolagau ilo tanoi wa o togara wasawasa namora. natun God. Ape neira we tira amaira. gene nan tape ilokenake, pa we sagarag o gene na?t tete paso lai. Neira we matarag o gene u&n we sagesaru muu o matai na* 1SS Namakaltn Christ. galaora, wa we ilo o gene naa ta Vunana muii o matai namatuara. 0 gene u&n ta iake gate mana lai gorora si neira a katakata apena, panava neira we mana goro o gene n&n ta iake, wa we mapura sur si wo muneira, wa iloke tama me vareg ti amen God wa tama i Tur Tag-mawmawuitag me vonog veta, ape Ni gate ukeg o sava tea amaira gene n&n Ni me ti?iira si a toga popolatag. 2. Si iniko mula?? we tira maremare alo val gene n&n te qaloko, wa gate veveg ape gene n&n ko we ronotag si we iloilo, tataga natarapera ta avarea, wa mun o matai tape visogoi ; panava amen Moses we van pata gaplot ilo Ima Sausau si a paere o vavae vatanan non God, alo tuan masaoi n&n ko te rouotag o Vavae-ge-lolomaran ta Vunana, wa te rowolue vag o gilaglala tape gene n&n we qoqo, o gene nan me wesu veta wa o gene n&n te wesu ma auaisa. Ape Moses me sike vagae o piri/dva alo Ima Sausau, alo ni we nom varuarua wa we maros we varus ape sava tea, wa me sike o mana tape tataro n&a si a varagai ineia alo mateawota n&n wa ape mala gagapalag ?/a// namora tanuu n&u. Tamaine gina nanoma si a toa pata ilo nin tape loloma, wa te tiatias tinegaro ape Sogov non God. Ape nina we vasogo si was o manigiu iloke me galegale i Joshua tar a nanat Israel mun ragai ta Gibeon ; o manigiu qa neira gate sike o vavae vatanau ape Valan Lord, pa me nomtup niataketake nor o vavae n&n me malumlum, wa me gale ti ineira mun nor o taniniga so/isoa.

TAVALIU XXXIX. Jpe gate tela si o Tannn nan a Wntoto ape nor u Gagupalag nan. 1. Natuk, ka ukeg vagae nom o gagapalag munau j Inau te ge juautag apena alo tur qo?dk. 0 Book o Vavatw. 1S9 Ka toga nerei Nok o vavae varvareg, wa ko te ilo suar si te wia muniko. r Nalinan i Tincjom— Lord, nau we ukeg masekeseke ran val sava tea muniko, ape nok o nonomia na?/. te piri?/ lai man tagai aneane. Sa si na gate nonom sal tamaine ape gene ??.an te wesn ma, panava gate siriga ilo, pa we ukeg kel inau mnn Nom o maros turwia ! 2. Nalinan God— Natuk, vagaqoqo o tanun we la o tinegaro we poa si ni taur lai o gene tea ni we toron aneane apena, panava alo ni me taur veta, ni we qeteg we nom ris apena; ape o toroniva ?/a?/, namora tanun ?ia?? gate sagarag we maul ape gene tuwale vires, panava we vasosovira nan o gene tuwale ape tuara gene ti. 0 manigiu ilone we wia aneane munsei si ni leasag kelua, we nun, ape gene ??a??/ we manmantagai aneane. 3. 0 tur gene we wia sal mun naatansei wa si ni leasag kelua, wa mun o leasag kelua iloke ni we toga wasawasa ran, me ul qet o garotrot nania. Panava i Tavalalea talo we tuai we tira goro vagae rasei nol we lolo-taniniga, gate gevtag ilo o meregaleva, pa we toga suspata val qo?/, val maran, si ni savrag lai wun ineira ilo tiatiag tape galeva. 0 manigiu ilone tur mamata raka, tur tataro, nan kamiu wa van pata ilo meregaleva ; namon i Lord we vava tamaine.

TAVALIU XL Zpr gate Sava tea we Wia amensei n Tanun matapuna^ wa gate Sava tea, ni te ge Tt.onoga Icelua lai apena.

3. Nalinan i Tinqoro— Lord, o tanun we savai si Ko te nomkel ape neia, si o nat tanun, si Ko te vaatevia ? 190 Namakalin Christ. 0 tanun we sar tamavea si Ko te sogov munia Nom o lolowia ? 0 sava manigiu apena amenau, Lord, si na re leasag si Ko qe van reag inau ? Wa si Ko qe tete ge tama nau we maros, o sava na te vava lai apena ? Wo nun, na te nonom lai wa te vava lai tamaike wa : Lord, inau tagai, na te ge lai o tagai, o sava tea we wia tagai amenau matapuk, alo val gene ?za», na gate sar ilo, wa nok o gagapalag nol te tagai gese. Wa si Ko qe tete pirin inau wa tele vatanau nalolok, na te mamarir qet, na te tagea ran. 2. Pa Iniko, Lord, we tamaine vagae, Ko qale toga galava ; vagae Ko we wia, vagae we taniniga, vagae we rowo, wa we gagapalag vagae val gene nol tama we wia, we tauiniga wa we rowo, wa we vareg ape val gene nol mun o lolomaran. Pa namatevuk wa si na te van kel ma raka sage nan si. na te van taso at ; na tete qale toga alo mate vui tuwale, ape o masao tan me rowo goro avunak we lavearua. Pa gaplot we ris wia munau, alo Ko we maros tamaine, wa alo Ko we kaka lue mamagarosa ma munau napanema we pirn?; ape Iniko magesema we pirrw lai inau asau nan o piriwiva na mora. tanun waw, wa we varagai lai inau tamaine si nanagok ni tete ris nia, pa nalolok ni ate ris suriko magesema, ni toga tamata nia. 3. Tamaine gina, si ta lai munau si na gevtag qet o masur nol namora tanun wan o manigiu na te taur lai nia o matev taniniga sal, si o manigiu nau we mamagarosa sal, wa tamaine we gege inau si na sike Iniko, ape o tanun tea we sagesaru tete piriw ilo inau ; paso nan na te nom nerei lai ape Nom o Sogov, wa te qaraqara ape me la ma munau o masur we garaqa. 4. Nau we varean Iniko, ape nanoma ran alo sava tea we wia we qalo inau. Panava alo Nagoma inau we tagai, we wawae, o tanun we lolo-varnarua wa we mageregere. 0 Book o Vavattu. 101 Na te sotal kel lai inau ape sava ? 0 manigiu o sava nan we maros si o tanun v&n a nom mava inau ? *0 mauigiu inau tagai ? Pa iloke o gene we wawae sal. 0 ronoga we wawae was o mala gene we tatas ran ; o gene we matila sal, ape we rave o tanun nia nan o ronoga we nun, wa we taur pal nania o Sogov ta Vunana. Ape, alo ni we ge o gene iisin ni we maros, ni we ge o gene n&n Ko we nustup; alo ni we toron gap ape o vavae we ronoga namora tannn nan, o tur matev taniniga we pea nania, 5. Panava o ronoga we nun wa o qaraqara we rono wa si isei ni sotal kelua alo Iniko, gate alo ineia kel, ni malakalaka alo Sasama, gate alo non o mana, wa si ni tete nonom ape sava gene tin si we lulum, panava namanig Iniko. Nasasama ni ronoga, nipea nasasak, Nom o gagapalag ni raka ‘ sage, nipea nanok. 0 tanun nol te vawia Nasasama we Romo. pa nipea isei tuwale ni varean ilo inau. Alo Iniko na te sotal kel inau, na te malakalaka o qo» nol ; panava ape inau kel, na tete sotal ilo kel rnoksa, panava ape nok o matev mageregere. 6. Ira ta Judea te sike lai o ronoga amaira tagvanuara; nau te sike mok o ronoga ilone vires we van ma nan God. Ape o ronoga namora tannn na,/, wa o le//as nol we sagesaru, si ta ge ilo ape we sar mun Noin o lionoga ti galava, we wawae wa we qaqae gap. G-od inau, mok o Nun wa o Mamagarosa, Trinity Turwia, muniko magesema o varean, o ronoga, o mana, o lenas ti tuai ti tuai, tete paso lai.

TAVALIU XL I. Ape ire Nom tagtac/eMf val Honor/a nun Zu ialte. 1., Nalinctn God— Natuk, nipea nononom apena, si ko qe ilo irasej we sea alo 192 Namakaun Christ. tanora we ronoga wa we liwoa, pa ko we toga sur si wo wa we nom vasigtagiko.’ Ka ave kalo naloloma sur Inau a Vunana, wa o nom vasigtag namora tanun van tete ge rowovivtig ilo iniko. Nalinan i Tinqoro— Lord, kamam we toga tama alo silsiliga, wa wa galegale gaplot ikamam mun o gene van we wawae. Si nau qe sagarag mantag naloloksa, na tete vava lai si isei me gagapalag tatas munau ; wa o manigiu ilone gate sava tea na te lolowono apena alo Nagoma.

2. Panava o manigiu nau me ganganor vagaqoqo goroko mun o gene van wq mava, we taniniga ran si o gene ti??, nol te tavalalea munau. Tamaine we sar ran munau si naapek ni maragai wa si o tanun van a nom vas/gtag ape nau ; panava muniko we sar gese o varean, o ronoga wa o le?zas. Wa si na tete toga taurmate mun o lolo-masekeseke si o gene ti??. nol a nom tagtageag inau, a van reag inau, wa si a nonom ape nau tama si inau i tagai qefrran ; na tete ilo suar lai o lolo- tamata wa o togara we maremare, wa nalolok tete maran vag o vui lai, wa tete nit tuwale lai nalolok amaiko.

TAVALIU XL!!. ylpe nina tete Vatira nonina o Taviata avunara, Tanuv nr?n.

1. Nalinan God— Natuk, si ko qe vatira nom o tamata avunansei o tanuu o manigiu ko me nonom aneane ape neia, si o manigiu ko we pulpul amaia, vagaqoqo ko te lolo-varuarua wa te toga rot gegese. Panava si ko qe van vagae sur i Nun we esu galava wa we togatoga nev, ko tete lolowono sal lai si isei i pulsalama qe toavtagiko si qe mate. 0 Book o Vavatil. 193 Nanoma si ko te tape i pulsalama o manigiu Inau, wa te vatira nom o lolotape avunak, si ko te nonom aneane apensei, si ni we ta//o aneane muniko alo togara iloke. Asau nan Nau o varpulpul gate mana lai, gate qale toga lai ; wa gate tur tapeva we nun wa we matartoga si gate nit tuwale mun Inau. Namoma si ko te matevtag o marosiva tape pulpulsalama we meratape, wa tamaine (tama te lai mnniko), ko te maros we toga asau nan o pul pul nol amaira tanun //a//. 2. Tama isei we van pete?/, sal mun God, tamaine gina ni we van asau nan o masur nol talo marama iloke. Tama mnlau, ni we van sur siwo sal alo nagona kel, wa we nompepewu kelua sal, tamaine gina ni we mule ka-lo sal alo Na go n God. Panava si isei qe nonom si ta sava. tea we wia amaia, ni we tira goro o Sogov non God nan wa nina lai amaia; ape o Sogov tape Vni we l{o?/o we-sike vagae o loloi we pepwu kelua. Si ta lai mnniko si ko te ge tagtagea qet iniko kel, te li?/. savrag naniko o tapeva nol ape gene ti//.; paso nan te vasosov I nau nia si na sale pata ilo loloma mun o Sogov we lava. Panava, alo ko we sagarag o gene ti//., ko tete ilo lai i Ti/A gene nol. Ka la o tinegaro vagae si a lalaket.e naniko kel alo val gene 7/a/A, o manigiu ko we tape i Ti// iuiko; wn. paso nan ko te ni//a lai ape lolomaran ta Vunana. Pa si isei qe tape sal wa qe toron sal ape sava. tea, iloke wo tira goroa nan o Moe gene tur wia, wa we ge tat.as naatana..

TAVALIU XLIII. Nan o GUae/lulu. ire Mutiln tape Marama Hake. ft 1 Natnk, gate wia si o vavae ?/.a// namora tanun //a/A a mana goroko, si ta ta?/o wa te menaro tkmavea. Ape o Marana non God gate tira mnn o vavae, pa mun o mana. 191 Namakaltn Christ. Ka ilogoro mantag Nok o vavae ?zan, ape neira we valawar o atai, wa we ge maran o loloi ; we pirizz. ape nomleas wa we ge inasur o loloi mun o gene na/z we qoqo. Nipea vasvasogo o Vavae non God mun o nonomia was, o tanun wan a nonom apeniko si ko we menaro sal si we matanur sal apena. Ka vasvasogo si a ge tagea nom o ganganor nia, ape iloke te piri//iko sal nan o gilaglala ape gene vzazz we vagis we tar, 2. Alo ko me vasogo veta wa we lolomaran veta ape gene nan we qoqo, nanoma vagae si ka ate ris mun i Qetegiu tuwale wa i Matevura tuwale. Inan, Moksa, we ge lolomaran o tanun, wa Nau we ukeg mun ra natmera nun si neira a gilala mantag sal nan o tanun te vatogo lai ineira apena. Si Nau qe vava munsei, ineia te lolomaran gaplot, wa te wia ran munia alo Vui. Tnr magarosa iragai nun ilone we sike vagvagaute ape gene 4 nun we vagis ape tanun nun, wa we nonom mantagai aneane ape we laplapasag munau. O masaoi te wesu ma, wa i Vatogo nora vatogo nun te nunu- lue ma, Christ nane i Lord goro Angel nun, si Ni te varus val sei ape gene nun, me vatvatogo ti ineira apena, wa si Ni te nun ng nalolora tanun nol Wa paso nan Ni te sikesike waririag Jerusalem mun o pul nun, wa o gene nun tape silsiliga me suspata ti te tawala goro, wa o varkesa nun tape valara tanun nun te toga rorozzo. 3. Inau Moksa, alo matai ti peruperu, we la raka i lolopepewu si ni lolomaran lai ape gilaglala tape Nun ti galava we qoqo sal nan isei te taur lai si ni me school apena o tan sazzavul ran. Nau we vatvatogo, pa o lizzo vavae nun tagai, o varsikesike ape nonomia nun tagai, o toroniva ape ronoga nun, tagai, o var kesa ape varvavava tagai. Inau Moksa we vatanau o tauun nun si neira te nom vasigtag o gene nun, talo marama, te zzustup o gene nazz ta ilokenake, te sike o gene nun ti galava, te maros o gene nun tete paso lai, te toa nan o ronoga nun, te rozzomaul ape gene nun wo ge tutu- 0 Book o Vavatiu. 195 agira, te matueg qet avunak, asau nau Inau tete maros o sava tea, wa raka sage nan o gene nol te tape tinegaro Inau,

4. Ape i tuarasei me tape qet inau, wa tamaine me ge lolomaran ineia ape gene ??,a??, non God, wa ni me vava lai o gene n&n valsei te maniakei apena. Me wia sal munia ape ni me gevtag qet o gene nol, nan si ni me sike vagvagaute ape gene na?? we vagisgis. Mun o tuaniu Nau we vava ape gene n&n we purepurei ; mun o tuaniu ti, o gene ??a?z we raka sage ; mun o tuaniu Nau we ??a??alue mun o tarapei we lulum, mun o vaglala wa o vasasa n&n; mun o tuaniu ti, Nau we gaganag lue o gene ??a?? we vagis mun o marmararan we poa. 0 li??e raverave n&n we pirin, pa gate vatvatogo valvalsei we sasarita, ape Inau we vatogo o Nun alo loloi, Nau we sike waririag o atai na??,, Nau we vasogo lai o nonomia ??a??, Nau we vasosov ape matai gagapalag ??a??, wa Nau we vile at munsei munsei tama Nau we nonom si we taniniga.

TAVALIU XLIV. Non wa Van r/ora n Vahnrono lmn ta Avarea. wunina 7.W. 1. Natuk, namoma ran si ka loloqo??, ape gene ??a??, we qoqo, wa si ka nonom apeniko kel tama si ko we mate veta a marama, tama si o marama nol me wosoteterpan ti muniko. Namoma mula??,, si ko te van taso at, tama si we qorowono, ape gene ??a??, we qoqo, wa si ko te nonom raka sage ape gene ??,a??, we tira ape nom o tamata. We wia sal si ka ate ris nainatama nan o gene ?/a?/ gate lulum, wa si ka ukeukeg man valvalsei si ni tataga non o nonomia ?/a?/, nan si ko ta toga rot mun o vavae varkesa. ??a??. Si val gene ?/,a?/ we wia amaiko wa amen God, wa si ko qe nonom ape Non o li//e veveg, te lai sal muniko si. ko te ro??omaul tama. isei we lalakete solsol nania. 106 .Namakalijt Ciibtst. 2. Nalman ?‘ Tmqoro— Lord, me qalo tamavea ikamam ! Ilo ma, kamam we lolo wono ape gene nun talo marama iloke me tagea ti, kamam we mawmawui wa we valvalago ape rusarnsai we mataketake ane ane ; pa ikamam gate nomkel ilo ape gene n&n talo Vui me tagea ti nan naatamam, wa mantagai ti, pa kamam tete nonom mulan apena atagir. O gene tea gate pirin ilo, si we pirin man mantagai gap, kamam we nonom apena ; panava o tur moe gene ?/,an kamam we van taso nan mun o lolomasekeseke, o manigiu o matev tanun nol we si pa siwo ilo gene mm ta avarea, wa si ni ta tete nomleas gaplot, ni te toga sur siwo alolora, wa tete ronotag ilo o lolowono apena,

TAVALIU XLV. Nipea. Nomtnp valval Gene tea,, ape vac/ac/or/a a Tamm we c/e ialnai/ tasina mam nan u Vavae nun. 1. Ka sogov ma o piriniva, Lord, alo vatitne mala gene n&n • ape o pirb/iva nora tanun nnn we matila. Vagavisa me gale inau veta, o manigiu nau me ilo suar o nun tagai alo masaoi na me nom mot mok si na te ilo suaria ? Wa vagavisa nau me ilo suaria alo masaoi na gate nom nerei ilo apena ? 0 manigiu’ ilone kamam we matueg matila avunara tanun ?ian, panava o Esuva namora taniniga alo Iniko, God. Panava Iniko i Gene vawia, Lord God inau, alo val gene tea ta qalo kamam. Kamam we mageregera, nalolomam we varuarua, gaplot we galegale kamam, gaplot kamam we nom risris. 2. Te ilo suar avea i gene we kokor goro kelua lai mun o lolo- matanur wa o lolo-nurnur alo gene nol, si tete gale lai ineia-, gate ge matikotiko lai nalolona ? 0 Book o Vavatiu. 197 Panava isei we matueg avunama, Lord, wa we sike Ko mun a matai we matartoga, ni tete ava gaplot. Pa si ni qe masu ilo mateawota tea, si ta rot goroa nia tam avea, gaplot Ko we vaesua, wa we ge masur naloloua, ape Ko tete gevtag lai i gene v/e matueg avunama, gai niwa o ulusui ran. Te ilo suar lai ra pulsalama o tapai vires we kata maremare mun kamam alo nomam o lolowono nol. Iniko, Lord, we nun, Iniko magesema i tur pulsalamam we taniniga vagae alo val masaoi, wa gate isei we tama Iiiiko. 3. E pa we lolomaran tamavea i gene we rono ilone me vava wa, Nalolok we toga lietenete, ape me vatira avuuan Christ ? Si ta tamaine amen nau, o gogohj namora taunn «au tete gege gaplot inau, o qatia n&n tape vavae ?tau teto mana goro inau. Isei te menaro lai ape val gene n&u te wesu ma a/iaisa ? Isei te toga taurmate lai ape mala gene n&n te qaloa a/Aaisa ? Si o gene ?ta/i kamam me gilala amoa apena we gege vagaqoqo kamam, we lai tamavea si o gene //an kamam gate nom nerei ilo apena, tete gege sal kamam ? Panava, inau i gene we marnagarosa ran, ape sa na gate ilogoro mantag sal inau ? Ape sa na me matueg gaplofc tamaine avunarasei we sea ? Panava ikamam ra tanun gap, ra tanun we mageregere gese, we nun, pa o tanun wu/, we qoqo, gai, we nonom apeu kamam was kamam we tama ra Angel na?/, uwe, wa me loglog kamam tamaine ! Na?i na te nomtup lai isei, Lord, si gate Iniko magesema ? Iniko o Nun, Ko tete galegale lai, wa isei gate galegale lai Iniko. Avea avea o tanun ?/a// ra man galegale, we mageregere, we nom varuarua gese, we masu gaplot, wa raka sage mun o vavae ?zan ; wa o manigiu ilone gate wia si kamam a nomtup gaplot £ sal o gene n&n ilone kamam we maros wun natarapera wa we nonom apena si we taniniga. 4. ‘ Pa Ko me lolomaran tamavea 1 alo Ko me vava taurmate 198 NAmakaltn Christ* mini kamam was turpea matueg avunara tanun zzazz., wa o rna- nigiu ra tavalalea munsei we talo imana kel, kamam tete nomtup lai, alo isei qe vava wa, Ilo ma, si, Ilo iane. Nok o rozz,ovivtig me vatauau inau, sa si me ge inau si 11a mataiiur sal, si na gate (jure vagae ! Na-zz. isei we vava wa, Ka ilogoro, ka ilogoro, ka toga roro/zo ape gene z/azz na qara. gaganag lue muniko ; wa., alo na qale toga rorozzo ran, wa we nonom si me map pata qet, ni tete toga rorozzo niona, tete ge suspata lai', pa gaplot ni we maniri/z, inau wa ineia kel, qa.ra van taso at. Lord, Ka tigoro inau nau o kakakae nazz. we tamaine, wa nan ra qaqae zzazz, we tamaine, si 11a gate masu ilo pan era, wa nan nau wa gagapalag ilo tamaine mok. Ka sogov ma munau si na kokor goro o nun wa o taniniga alo nok o vavae zzazz, wa Ka lareag arasu nan nau o garameai we gal egale. Namok ran si na gevtag, alo inau kel, 0 gene ?zaz& nau we Sonus rau amairasei we sea. 5. E ! pa iloke we wia wa we pirizz ran ape tamata, si a toga rorozzo ape rasei we sea, wa si tete nom tup solsol val gene zzazz rasei we sea wa vavava, wa si tete gaganag lue solsol o gene zzazz kamam me rozzotag. We wia mulazz si kamam tete ge tawala goro nomam 0 nonomia zzazz mun rasei we qoqo, panava te sike vagae apeniko, ape Ko we iloilo lai nalolomam. Wa gate wia si kamam a mule avea avea vag val lazz tape vavae zzazz we sawsawu ma, panava namomam ran si a maros si val gene nol, avarea wa alo loloniam mulazz, a qalo tataga o marosiva tape Nom o nonomia gese. Wa iloke mulazz we pirizz ran si kamam a kokor goro o Sogov ta Vunana, wa si kamam tete sike si o tanun zzazz a nonom ape kamam, si ape gene zzazz ta avarea o tanun zzazz we nom mava apena ; panava te sike vagvagaute, te sike tinegaro o gene zzazz we pirizz ape we wurvag noniam o togara, wa we ge titin lialo- lomani ape lizze taniniga. 6. Nazz iragai zeazz pul visa, gai, me toga mamagarosa 0 manigiu 0 Book o Vavatiit* 199 o sul mu gilala solsol apu nor o matev taniniga, wa mu varean sol sol ineira apuna ? 4' Wa o Sogov me piriu tamavea, gai, iragai mu kokor goroa vag o togara roroeo alo esnva .iloke wu sagusaru, wa we ravu apena alo Rave rave wu Rouo was wu uravag o murugaluva uivib wa o vagvagalo mmi> ?

TAVAL1U XLVI. Ape ice Main eg avunau God alo Mala 1 avae nun ice Totuu raka. 1. Nidluaa Gad— Natuk, ka tira netenete, ka matueg avunak, ape o vavae naw we tamavea ? Gate o vavae gap ? Neira we sawn ma alo maea, pa gate vivtig isei tama si was o vat. & Si ko me ava, ka nonom si ko wu maros ran we wurvag namatevuma ; si naloloma gate goi vatanau ilo iniko, ka nom mot si ko te rouomaul mon o lolomasekeseke namanig God. 0 gene we mantagai gese si ko te ronovivtig vag o tuan vavae gese, ape ko gate ro/tovirig tiqa o lamlamasag we rarakut. Wa ape sa o gene nan we mantagai aneane we gege tamaine naloloma ? Gate o manigiu o matev visogoi qale toga ainaiko, wa ko qale nonom sal ape linara tanun y/an ? Wa o manigiu ko we gogolo nan wa nom vasigtagiko, ko gate maros isei te-gol vatanauko ape pugama, pa we maros wu tul goroko niun o vavae n&n. 2. Ka nunug keluko mantag nan, wa ko te vavaulul was o marama qale esuesu alo loloma, ko qale maros matila we ge o * gene n&n o tanun nan we maros. Si ko qale nustup o togara sur si wo wa o gol vatanauko ape pugama, iloke o vaglala si ko gate tur lolo-pepewu tiqa, gate mate nun tiqa mun o marama, o marama gate wosoteterpan tiqa muniko. 200 .Na MA KALIN ClIIMS'l. Ka ti?/.qoro tinegaro Nok o vavae na>n, wa ko tete nonom ilo ape vavae nun, namora tanun, si ta tar va.ga sa//avul wun. iio ma, si ta vava lai goroko val vavae rasei we 7/ustup ranuko te nonom lai ko tete ro//,ovivtig nia, si ko te ukeg si te van taso at, si ko tete nonom apena pa tama was o wotore tano gap, wa tete lareag lai o ului tuwale gese nan uaqatuma.

3. Pauava isei, nalolona we magologoio, wa God ta tagai alo ma tana, we gege gaplotua muu o vavae we tatas tuwale gap. Panava i geue we matueg avunak, wa gate maros ilo we matueg avune non o menaro tea, ni te toga wasawasa nan wa gogolo'o tanun /ta//,. Ape Inau we veveg, wa Inau wa gilala o nouomia nol we suspata ; Nau we gilala o sava me qalo, isei me ge o mala ga gapalag wa isei me ro/totag. Iloke we rowolue nan Nau, Inau me mawui goro apena, si a ge tawala goro o nonomia ua/t talo toqai 7ta?t we qoqo. Nau te veveg ape isei we taniniga wa isei we tatas, panava mun o li/te veveg isei tete ilo vaglala lai apena, Nau we ge ilo ape neira tatarua amoa. 4. O li//,e veveg namora tanun //a/t we ava vagaqoqo, pa Nok o li/te veveg we nun, te tira maremare, wa tete ge ris ilo. Vagaqoqo we toga pata, o tanun o tapai aneane we gilala mantag apena, pauava ni gate ava wa tete ava lai, pa alo matara qaqae /ta/t gate taniniga wun. O manigiu ilone, alo val li/te veveg, namon o tanun si ni sikesike apena, amen Nau, ni nipea matueg avune non o nono mia //a/i-. Ape o tanun we taniniga tete magologoio o sava tea ta qaloa nan God, wa si ta tila galegale ineia mun i veveg, ni tete nonom aneane apena. Wa nalolona tete malakalaka sal si ta veveg wasawasa ineia mun o vavae gaganag we tira namorasei we sea. Ape ni we nomkel wa si Inau we sikesike o atai wa o loloi ?zaM, wa Na gate veveg tataga o tarapei ta avarea, si tama mun namatansei o tanun. 0 Book o Vavatiu. 201 Ape vagaqoqo we veveg ape sava tea si we tatas alo Nagok, panava o li/?e veveg namora tanuu n&n me nonom apena was we wia. 5. Nalinan i Tinqoro— Lord God, Veveg Taniniga, we maremare wa we rouomalumuaga, Ko we gilala o tanun //a// we mageregere wa we tatas tamavea ; Iniko, Ka nok o Vavakae, nok o Matmatueg, apo nalolok gate sasarita muuau. We nun, na gate gilala o sava tea matapuk, pajna tete ge taniniga lai inau kel o manigiu ilone ; ape si Ko tete lolomamagarosa, gate isei o tanun qale esu, te veveg wasawasa lai ineia alo Nagoma.

TAVALIU XLVII. Ape ive wia munsei we topi Lopsay ran si ni Ilo Suar nia o Nsn Galava,

1. Nalinan God— Natuk, nipea naloloma id matikotiko ape mawmawui n&n we mava ko me qeteg moma, namanig Inau, wa gate wia si o mateawota n&n ta qaloko a qisay/ siwo sal naatama ; panava we wia si Nok o vavae ligoligog ni varagai iniko, ni ge masur na loloma alo sava tea ta qaloko. Nau we mana ran si Na rusagiko sal nan Ko we vasogo lai si qe nonom lai. Ko tete mawmawui soqosoqo we maul iake, o lolowono n&n tete gaqisa/t vagae naloloma. Ka nerei galtag ti, wa gaplot ko te ilo o ulusui tape nom o mateawota n&n. 0 masaoi te wesu ma, wa o mawmawui nol wa o ro/mvivtig nol te paso qet. We manmantagai wa we qatutui o gene nol we sagesaru vag o marama iloke. 202 NamakaLin Christ. 2. Ka la o tinegaro ape nom o gagapalag nol ; ka mawmawui mantag alo Nok a tuqe z:zz/r, wa Inau te mini lioni o rusarusai. Ka raverave, ka vasvasogo, ka sur o as we rono zz.azz, ka toga lolowono, ka toga roro/zo, ka roziovirig niantag ape wolowolo z/azz. ; o Esu galava we sasarita ran ape vagvagalo zzazz. ilone, uwe, wa ape gene zzazz. we mava sal. 0 tamata te nizza ma amaiko alo qozz ilone i Lord we gilala apena, wa tete qozz., tete maran muniko, panava o marmararan ti galava, o sizzasizza tete vasogo lai, o tamata tete alial lai, o mapsag te qale toga. Alo masaoi ilone ko tete vava wa, Isei te vaesu inau nan o turie matea iloke ? ko tete awoawo wa, Magarosa inau ape nok o togara we maul ; ape te savrag si wo o matea, wa o esuva tete sagesa.ru lai te nanoma, o lolo-matikotiko te pea naniko, wa o malakalaka turwia, o pulpul we taziO wa we lulum te qaloko. \ . * E ! pa si ko me ilo mom a o vilvilqat wan tete sagesaru lai namora Kozz.o ztazz. anak a Vunana, wa mun o leztas we lava tamavea neira we malakalaka ilokenake, ivag^i nane me nom vasigtagira we tuai alo niarama iloke, me nonom ape neira si ineira gate sar si a qale esuesu iake • we nun, pa ko te ge pepewu keluko gaplot alo tano, wa te maros ran we toga alalazze razzora nol iake sal nan we maranaga goro isei, si ta o tauun tuwale gap. Wa ko tete toron ape qozz zmzz. we lulum tape togara iloke, pa ko te qaraqara alo we rozmvivtig namanig God, wa te nonom was o tur moe gene muniko si ta nom tagtageag iniko amaira tanun ztazz,. 4. We nun, si ko ta maros o gene zzazz, iloke, wa si ko ta ukeg si neira a tul siwo alo loloma, ko tete wutoto ilo lai. Gate wia si a rozzotag o mawmawui nol we rarakut, si ko te taur nia o Esu galava ? Gate gene we mataketake muniko si ko ta taur o Marana non God, si ta pea naniko. Sowo, ka ate kalo nanagoma a Vunaua ; ilo ma, Inau tara Hozz/O nol anak me vagvagalo soqosoqo a marama, pa ilokenak^ 0 Book o Vavatiu. . 203 we qaraqara, we toga masiir, we toga wasawasa, we toga mapsag ; wa neira te qale toga amenau ti tuai ti tuai alo Marana non Tamak.

TAVALIU XLVIII.

Ape JEsu Galavci, ira ape Toyaru Huke ire Kokota,

1. Nalinau i I'iut/oi'u— E ! Tano togatoga tur wia n,n

2. Jta tag ta Vunana we gilala ape qo?? ilone we ta??o tamavea, panava ra natun Eve, me vure lue ti ineira, we awoawo ape togara iloke we gogona wa we maul aneane. 0 qo?/- ?/a,?/ tape togara iloke we qatutui wa we tatas, we ura vag o lolowono wa o rarakut. Iake o tanun we pulua vag o sale ganganor we qoqo, we tutuag vag o toroniva kiskislag we tar, me rot maremare vag o gogolo //a//- we qoqo, me rarakut vag o gaqisa?/, we qoqo, we leralera vag o nonomia ?/a/?« wo popolotag we tar, we tiatiag vag o gene //a?/, we sagesaru gap we qoqo, we ava vagaqoqo, we niatemule vag o mawmawui wo soqosoqo, we mavat vag o mere galeva we tar, we mageregere vag o sale gene ??,a?i we lulum, wa we toga lopsag ape gene ??a?? we tar tagai arnaia. 201 N am aka r. in Christ.

E ! pa o mala gene nun iloke te paso a/zaisa ? Anaisa na te toga wasawasa nan o garotrot mamagarosa tape nok o ganganor zza/z ? Azzaisa 11a te nonom apeniko magesema, Lord ? Azzaisa na te malakalaka qet lai alo Iniko ? A/z-aisa na te toga Avasawasa ran, o gene ge tutuag tagai ran amenau, o gene u&n we ge matikotiko naturiak wa nalolok tagai amenau ? Azzaisa 11a te ilo suar o tur tamata we toga taso, o tamata we tira maremare, tete seasea lai, o tamata avarea wa alo lolok, o tamata 11a te gilala lai apena was namok ran ? Jesus Tnrmagarosa, azzaisa na te tira wa te sagaragiko, azzaisa na te matarag nale/zasin Nom o Marana, a/zaisa l” nan we lava aneane !

4. Ka ge masur nalolok alo na qale toga asau lianiko, Ka ge mawo kel nok o lolowono, ape nok o toroniva nol we awoawo apeniko. Ape val sava tea we qisazz siwo naatak, o gene zzazz qa o marama we la at munau si a ge masur inau nia. Nau we toron ran si na malakalaka ran vag Iniko alo lolok, pa gate lai ran munau. Nau we maros ran si 11a to ukeg qet inau a-pe gene zzazz ta Vunana, panava o gene zzazz ta iake wa o toroniva kiskislag, gate mate tiqa, we mavat aneane inau. Mun nalolok nau we maros we toga avunara gene nol, panava navisogok we gege inau si na toga sur siwo alalazzana, wa na gate maros moksa ran. Tamaiue gina inau, i gene we mamagarosa ran, nau we va galo goro inau kel, nau we gogona munau kel, alo naatak we maros we van a Vunana, pa navisogok qale maros Ave toga iake alala/zana. 0 Book o Vavatiu. 205 5. Pa nalolok we ronovivtig tamavea, alo, mun nalolok na we nonom ape gene nfin ta Vunana, wa gaplot, alo na qale tataro, o nonomia gap talo visogoi we tar we qalo inau ? E ! God inau ! nipea toga arasu nan nau, nipea ate ris Nanagoma nan nau i gene anama alo Nom o lologagara ! Ka savrag siwo Nom o vila na?/, wa ge ineira a salsale/?a ; Ka tiqa vag Nom o qatia mm, si o nonomia nol namon i Tava lalea a tagea qet. Ka sogon tuwale, Ka log kel ma suriko, nok o nonomia nol ; Ka ge inau si na titatala o gene nol tape marama ; Ka manag inau si na savrag reag gaplot valval nonomia iifin we kiskislag, si na nom vasigtagira. Ka pirm inau, Tniko i Nun ti galava, nan o sava gene wo wawae wa mana goro inau. Van ma sur inau, Tniko i Neremot ta Vunana ! wa valval gene we pulua ni toa nan Nanagoma. Wa Ka nomvitag jnulaa napugak wn/?, Ka gagapalag munau mun o mamagarosa, alo val masaoi nau we tataro muniko, pa o nonomia na?/, tape gene nnn we sea we qalo inau. « Na we vavaulul si we nun ran, vagaqoqo we ge leva nok o nonomia wan mun o gene nmi we seasea. Vagaqoqo alo masaoi ilone naturiak we tira aia, nalolok tagai aia ; pa ni wo van avea avea nok o nonomia ?/an wo mulevag inau. Si nok o nonomia, ta avea, inau aia ; wa vagaqoqo nok o toroniva ta avea, nok o nonomia //a//, aia mu la//. Na we nonom vagaqoqo sal ape gene ?/.an we ta?/o mun namatevuk, si we lulum munau o manigiu nan we tataga vaga qoqo apena. 6. Wa o manigiu ilone, Iniko i Tur Nun me vava taniniga ran was, Nom o moe gene ta avea, naloloma aia mu la?/. Si na qe tape o marama, na we malakalaka alo marama we malakalaka, wa we lolowono ape mateawota linn tapena. Si na te tape o Vunana, na, we maros we nonom ape gene ■ta Vunana, 206 Namakaltn Christ, Si na qe tape o visogoi, vagaqoqo na te nonom ape gene nhn o visogoi we toron apena. Si na qe tape o Vui, na te maros sal we nonom ape gene nn talo Vui. Ape si nau qe tape o sava tea, nau we maros vagae we kakakae apena, we ronotag apena, wa si na mule vag kel ilo imak natarapena. Panava tur wia i gene ilone we ukeg vag o lolomasekeseke val gene tin, namanig Iniko, Lord, we leasag namatevuna kel, wa mun o lolo-tinegaro we wosoteterpan o toroniva kiskislag talo visogoi; wa tamaine, mun o toqai we matartoga ni we oloolo lai muniko o tataro ??an we wenewene ; wa, alo ni me map vitag nania, avarea wa alolona mulan, val gene nwi talo marama, ni te sar si Ko te lav vasgotia amaira Angel nan> wo surwia Iniko avunana.

TAVALIU XLIX, t we Toron ape Esn Galava, wa ape Pusarnsai we Poa tamavea me ligoligog ti munrasei we Vagalo vag o Tinegaroi

1. Nalinan God— Natuk, alo ko we ronotag si mo sogov ti muniko ma Vnnana o toroniva ape qaraqara ti gal ava, wa alo ko we maros ran we rowolue nan o paito iloke, naturiama nane, si ko te sagarag lai Nalenasik we sinasina, o niniai tape taveris tagai apena : alo masaoi ilone, ka tawalag naloloma wa ka lav vasgot o nonomia ta Vunana iloke mun nom o toroniva nol. Ka varean raka sage aneane God a Vunana Tur lolowia, ape Ni wo lolotape tamaine iniko, wa we vaatev magarosa iniko, we vasosov maremare iniko, we sau kalo mana iniko nan ko wa masu siwo kel mun o gene nwi talo marama, o manigiu nama- , tevuma we mava. Ape ko gate taur lai o sogov iloke mun nom o nonomia n&n vires, si mun nom o gagapalag tea, panava mun o lolowia ta Vunana gegese, wa o sogov non God i Lolotape ; o manigiu si ko te van taso lai vag o line taniniga, wa te taur lai o lolopepe- 0 Boor o Vavatiu. 20? wu sal, wa te ge taurmate kelnko ape vagvagalo nan te wesu ma, wa si ko te la o tinegaro ape we katakata munau mun o toroniva tape loloma nol, wa si a laplapasag munau mnn o tinegaro wa o lolomasekeseke.

2. Natuk, vagaqoqo o lito we gao, panava o garameav gate kalokalo pa vag o asu tapena ! Tamaine gina o toroniva nan namora tuan tanun ??an we gao ape gene nan ta Vunana, panava neira gate toga wasawasa tiqa nan o meregaleva nan tape marosiva talo visogoi. Wa o manigiu ilone gate si a ge ronoga God gegese, neira we la o tinegaro tamaine ape we tiatiasia. We tamaine gina muniko, gai, we tamaine gina, ape nom o toroniva naw, ko me nonom vagaqoqo a.pena si we tinegaro wa we maremare mantag. Ape o toroniva nan iloke gate tnr wenewene, gate tnr ma tartoga, pa qale toga ti amaira o nonomia ape gene nan te pirin iniko kel nia wa te wia muniko kel,

3. Nipea tiatias ape gene nan te lulum muniko si te piriuiko nia, panava ape gene nan we lulnm munau, wa we ge ronoga Inau nia; ape si ko qe veveg taniniga, ko te maros sal wa te tataga ape gene nan Nau we vareg, nan ape gene .van ko we maros si we lulnm tea muniko. Nau we gilala nom o maros, wa Nau me ronotag nom o awoawo we qoqoqo. Ilokenake ko we maros si a qaraqara vag o togara wasawasa we lenas namora natun God ; ilokenake ko we nonom vag o malakalaka ape nom o tano togatoga ta Vunana,, we uravag o lolomasekeseke ; panava. qale toga ti o tnara masaoi, o masaoi ape vagvagalo wa o mawmawui wo soqosoqo. Ko we maros si ko te uravag o Moe gene tnr wia, pa gate lai tiqa, muniko. Iuau i Gene ilone ; ka. toga, nerei Inau (amon i Lord wo vava), gai nina ma o Marana, non’God. # 208. Namakatjn Ohhtrt.

4. Qale toga ti muniko o meregaleva nan a marama, wa te ge ilo mula??/ iniko mun o gene n&n we qoqo. Alo tuan masaoi te la at muniko o masur, panava o tur ma sur we taurmate paso tete la lai tiqa muniko. Tamaine gina, ka sov naapema, ka vavaka, alo nom o gaga palag wa alo nom o ronovivtig mulan we leasag naraatevuma. Namoma ran si a saru goroko mun o tanun we garaqa, si a ge ris iniko nia i gene we sea. Namoma ran, alo tuan masaoi, si a gagapalag o gene 7/an ko gate maros, wa si a gevtag o gene nn,n ko we maros we go. 0 gene nun irasei we sea we maros te lailai taso, pa o gene nan ko we maros te van malapusa aneane. O vavae nan namorasei we sea, te ronotagira ; o vavae nan namoma, te nom tagtageagira ; irasei we sea te paere, wa te la at mnneira ; ko to paere, pa ko tete lav vasgot Ini.

0 tanun sul te log ronoga aneane irasei we sea ; pa apeniko, neira te toga rorono gegese. Te ukeg iloke si ilone ilo panen rasei wo sea, pa te nonom apeniko si ko gate sar ape sava tea. Wa o manigiu ilone, alo tnan masaoi namatevnmate matikotiko ; panava we wia aneane si ko qe tete wutoto ilo apena. Mun o gene nan ilone wa mun o gene we qoqo wo tamaine, we ge ilo ape tanun we lolo-taniniga anan i Lord, si ni we leasag kelua lai, si ni we ge latelato kelua lai alo valval gene nol. 0 gene o tapai aneane apena we wia muniko si ko te matevtag nan sal iloke, wa si ko te ilo wa te ronovivtig ape gene nan ilone we leasag nom o marosiva ; wa raka sage, alo we vatran- iko si a ge o sava tea, ko we nonom apena was we gona muniko, si tete pirin ilo isei Wa o manigiu iniko we toga sur siwoj wa tete leasag lai isei we liwoa goroko, o manigiu ilone we gona muniko si a mulemule tama isei we sea we qatmawni apena, wa si a gilala was namoma ran si a gevtag qet nom o nouomia nol, G Book o Vavatii.-. 209

6. Pa. ka nonom, natuk, ape woai zzazz. tape mawmawui zzazz ilone, ape ulusui we arivtag veta, ape rusfrrusni we poa, nneane, wa, ko tete airiga ape we ronomanl, panava ko te ilo soar o tur maaur vag nom o rozzomaliimuaga. Ape, leas o gene we mantagai ko me maros moma, pa me gevtag gaplot ilokenake, ko te ilo suar vagae o gene m\u ko we maros a Vunana. We nuu, ko te ilo suar aia val gene ko te maros lai, wa val gene ko te toron lai apena. Aia, nom o maros te tuwale worn, vagae amenau, ni tete ararike lai ape sava, tea, inatapuua, ape sava, tea avarea. Aia, vai matai gene nol te toga ape panerna, ko tete gogolo lai was te pea. Aia,, isei tete lea sag iniko, isei tete wutoto apeniko, isei tete tira, goroko, isei tete tavalalea muniko, pa val sava tea. ko te toron lai apena ko te ilo suar aia, te ge masur nia naloloma nol,

$E wa ko te ura qet apena. Aia, Na te le at muniko o ronoga, leas o vavae vasir ko me rozzotag iake, o siopa saru tape liz/e logwia leas o gaqisazz, o tano maranaga tefce paso lai leas o tarioi sur siwo sal. Aia, te z/azzalue nawoarasei we rozzrozzofcag, o mawmawui tape nomleas te qaraqara, wa o togara sur siwo vag o nompepowu te taur lai o vilvilqat we leuns raka sage.

7. Tamaine gina, ilokenake ka taqalozz siwo nom pepewu aln.lazze ragai nol, wa nipea nonom apensei we vava si apensei we vatrazziko. Pa, raka sage, ka la o tinegaro si alo isei ta liwoa goroko, si ta sur siwo naniko, qe sike o sava tea amaiko, si ko te nonom wun si ni we sikea, si ka, rozzotag masekesete apena, wa mun o? nonomia we nun ka ge ilo si a gagapalag tama ni we maros. Ka ukeg munsei si ni sike iloke, wa mun i tuarasei si ni sike a ilone; ka nkeg munsei si ni sotal ape ike, wa mun i tuarasei. si ni sotal ape ine; panava iniko, nipea we qaraqara ape ike si ape ine, pa ape ko we nom vnsigtag iniko kel, wa ape Nok o ma,rosiva we win, wa ape Nok o ronoga. 210 Namakalin Christ* Iloke o tur moe gene lianoma si a maros ran, wa si mun namateama si mun unesuma a ge ronoga vagae God alo iniko keL

TAVALIU L. Ape mr/ ire foc/a Minmiiiese f.e uke'l I'd net. ?7o jPenien God.

1, Nalinan i Tinqoro— Lord God, Mama Tur Boz/o, namok si na vawia Iniko ikoke- nake wa tete paso lai, o manigiu tama Ko we maros, tamaine gina we ge, wa h sava Ko we gagapalag was we wia. 0 tanun anama ni qaraqara alo Iniko, gate alo -ineia kel si alo sava gene tea* we sea ; ape luiko magesema o Tur malaka laka, Iniko nok o maros nerei wa nok o vilvilqat, Iniko nok o qaraqara wa nok o ronoga, Lord. Wa o sava amen o tanun anama, pa ni me taur naniko, gate o manigiu ni we Sar ilo apena ? 0 gene nol napulama, o sogov //a// Ko we la at wa o gene rt&it Ko me tin. Inau we mamagarosa, nau we masara, nan o reremera ma, wa alo tnan masaoi ?/,an nalolok we wono gai tirtir siwo o surmata na?A ; wa alo tuan masaoi ni we matikotiko o manigiu o ro^ovivtig z/a/A we toga pete//. inau. 2. Nau we toron ape malakalaka ta pe tamata, o tamata namora natuma na we maros ran, ape Ko we va//anira alo marniararan tape Nom o line masur. Si Ko ta la ma o tamata, si Ko ta li// siwo ilo lolok o qara qara we rono, naatan o tan Lin anama. te uravag o li//e vigo //a/A, wa te lolo-taniniga vag’ o log ronoga Iniko. Panava si Ko qe van reag galtag, tama Ko we ge vagaqoqo nan we lai munau si na rouomanl npena, naatak tete valago lai alo matesala tape Norn o Lea vatraa z/a/A ; pa raka sage nau te vatieqau siwo, na te tut navarak, o manigin ilokenake gate amenau tama we tuai, alo Nom o pul me valawar naqatuk, wa alo malumalu Panema na me toga wn.sawasa nan o meregaleva ?/a?A me gege ti inau. 0 Book o Vayatiu, 211 , o Mama Taniniga, Ko we sar ape we log ronoga galava Iniko, o masao qozz me wesu ma, si a ge ilo ape tanun anama alolona. Mama Meratape, we wia wa we taniniga si alo masaoi ilone o tanun anama te rozzovivtig tea, namanig Iniko. Mama, te ge ronoga iniko tete paso lai, o masaoi me wesu ma, Ko me gilala moai apena. nan o tur qetegiu ma was te wesu, wa ilokenake te qisazz siwo galtag o tanun anama alo turiana, panava alo lolona ni te esu galava amaiko. We wia si a nom vasigtag galtag ineia, wa ni te nompepewu, wa alo nagora tanun zzazz te tama si ni gate tnana tea, si ni mageregere vag o lolowono wa o lolozzala ; wa tamaine ni te tavaraka kel mulazz amaiko alo mar an te teve vag o marmararan we garaqa, wa te ge ronoga ineia a Vunana. Mama Tur Rozzo, Ko me' vareg tamaine, Ko we maros tamaine, wa me ge paso tama Ko me vatrazz ti. 4. Ape iloke we tama o sogov alezza mun i pnlsalama si, o mani giu ni we tapeko, ni te rozzovivtig wa te rarakutia alo marama, vagavisa tea wa mun napanensei tea, Ko we ukeg si o mala gene zzazz ilone a qaloa. Ape gate sava tea we qalo lai a marama, panava tama Ko me nonom wa me gilala amoa apena, wa o tur manigiu apena. We wia munau, Lord, ape Ko me ge pepewu inau, si na te lolomaran lai ape Nom p lizze veveg zzazz. we taniniga, wa si na te savrag reag qet nan nau val sotaliva tea wa val matmatueg avunaksa. We wia munau si o apemaragai me lil goro nanagok, si na te sike o masur araaiko, raka, sage nan amaira tanun zzazz. Tamaine mulazz. na me ilo vaglala veta ape Nom o lizze veveg isei tete nonom qalo lai, ape Ko we ge rarakut ra taniniga tara ganganor mulazz, panava, mun o lizze veveg we taniniga wa we sar. 5. Nau we vareaniko ape Ko gate titatala nok o ganganor zzazz, pa me qisazz siwo aneane inau mun o gatowos we gona aneane, me vatrazz ma munau o rozzovivtig wa o rarakut zzazz, avarea wa alo lolok mulazz. 212 Namakalin Christ. Gate isei we sea alalane tuka te ge masur lai inau, nava Iniko magesema, Lord God inau, i Gismana-atai ta Vunana, Ko we vus wa Ko we vaesu, Ko we la sur ilo Panoi, wa Ko we lav kel mu Inu. Nom o liwe ora goro te avunak, Nom o qat tigo te vatanau inau, 6. Ilo ma, Mama Meratape, inau alo Panema, nau we taqalo??, siwo alalaz/e qat-towos tape Nom o lizze veveg. Ka towos nakulak wa nanenek mulazz,. si a ge taniniga kel nok o matev kekeluag tataga Nom o maros. Ka ge inau si na tiwqoro anama we taniniga wa we nompepewu (tama Ko me gagapalag we wia mnnau ti), si na te toga taurmate ape val qat mawui tape Nom o marosiva we ro?zo. Muniko na we ukeg inau kel wa napulak nol, si Ko te wurvag mantag, ape we wia si na rozzovivtig ilokenake nan azzaisa. Ko we gilala o gene nol sarat.uwale wa val gene n&n tuwatuwale,' wa gate sava tea alo loloi o tanun we map pata lai naniko. Amoa nan. o sava gene tea te qalo, Ko me gilala was te wesu ma, wa gate maros isei te vatanau Iniko apena, si te gaganag lue muniko ape gene zzazz we ge a marama. Ko we gilala o sava we wia munau si na van taso lai alo matesale ’taniniga, wa si o togara lopsag we pirm ran ape we ras reag o waliai tape nok o ganganor rzazz. Ka gagapalag munau tataga Nom o maros we wia, nipea nom vasigtag inau o manigiu nok o togara kiskislag ; ape gate isei we gilala mantag apena tama Iniko magesema we gilala. 7. Ka sogov ma mnnau, Lord, si na gilala lai o gene nan we wia munau si na gilala apena, si na tape o gene zzazz we wia munau si na tapera, si na varean o geue z/a.zz we wia raka sage alo Nagoma, si na nom mava ran o gene zzan we matavires alo Nagoma, si na so/zus aneane o gene nan we lepa wa we pulua z alo Mata ma. Nipea ukeukeg inau si na veveg tataga q gene zzazz na we ilo lai man namataksa, si na nmnasag o li/ze veveg tataga o gene ?zan o sul we qure we rozzotag ; panava si, man o veveg we 0 Book o Vavatii. 218 taniniga, 11a te ilo suar mantag lai ape gene naw nau we i'lo wa ape gene ua??. talo Vui, wa raka sage si na sikesike vagae ape Norn 0 marosiva turwia. 8. Nalolora tanun n&n we ava vagaqoqo alo neira we veveg ; rasei we tape o marama we ava vagaqoqo ape neira we tape sal o gene ?/,a??> neira we ilo lai. Te piriw gasavai o tanun si o tanun ?za?/ we nom mava ineia ? 1 galegale we vava o gene n&n we malumlum mun i galegale, i gene we sotal kelua we log mava i tuarasei we sotal kelua ti, i matapei we varean i matapei, i mageregere we.vet apen i mageregere si ni we mana, pa ineira nol we var galegale gegese, we nun we ge naapera kel a maragai, alo we var vawia tamaine. Ape namatevunsei we tamavea alo Nagoma, namatevuna we tamaine ran, wa gate pda sal : iloke ?ia?t u vavae namon Saint Francis i gene we ge pepewu kelua.

TAVALIU LI Alo isei we toija nerei 0 Tano Gapdpalaij ire Liwoa nun, ui le 0 Tiueyaro ape yene nun we sur si'ivo nau. '

1. K Naliuan God— Natuk, gate lai si te toga vagae amaiko o toroniva we tine garo ape val gene nan we taniniga, wa si ka qale nonom vagae ape gene u&n we eleele raka sage ; panava, alo tuan masaoi, o manigiu namatevuma we tatas vag o ganganor non Adam, tete lai si ko ta tete nonom galtag ape gene ua?/- we sur siwo nan, wa te ronotag ape togara sagesaru iloke si we mava tamavea ; we nun, alo ko gate maros wa alo we gege iniko nia. Alo ko qale mulevag o turiai te sagesaru, ko te rouotag o gaqisau wa o lolowono. 0 manigiu ilone, alo ko qale toga alo visogoi, namoma si ka lolowono vagaqoqo ape visogoi we mavat tamavea iniko, wa ape lolomaran tape Vui, wa o nononom ape gene nan nanion God. 2lT Namakai.ix Christ * 2. Nazz, alo si ta tamaine niuniko, we wia ‘muniko si ko te toa ape gagapalag iinib we sue siwo talo marama, wa te ge masur keluko mun o matai gagapalag ?/,an, wa si ko te nom nerei, vag o tur apesov, si Na te van ma te vaatev iniko ma Vunaua : we wia muniko si ko te rozz,omalumuaga ape ko we toga galtag arasu nan nau wa we lolo-mamarir, Inau gai vaatev mula/A iniko wa we vaesuko nan o gene nol we gege iniko. Ape Nau te ge si ko te loloqo/A ran ape nom o mawmawui u&u we mamagarosa, wa si ko te malakalaka vag o tur lolo masekeseke. Na te taworag goro matama o tuqei n&n we lulum tape Raverave we Ro//,o, si, mun o lolo-varean, ko te qeteg we valago alo matesale Lea vatrazz, zza,zz, Namok. We nun, wa ko te vava wa, “ Tete vasogo lai o val vivtig tb'Aib te rouotag, alo masaoi nake iloke, tama si we sasarita ape le/Aas te z^azAalue a/zaisa ivunak.”

TAVALIU LI I. 0 Tanuib te uonum ape neia kel tama si ai we sar ape we I'uwluwusia raka sage nan tama si we sar ape we ge Masur kel ineia. , 1. Nal.iaaib i Tinge rv— Lord, na gate sar si Ko te ge niasur inau, wa si Ko te vaatev inau alo Vui, wa o manigiu ilone Ko we gagapalag taniniga munau alo Ko we van reag galtag nan nau wa na we toga ma magarosa, mamagese. Ape si o lama tape surmata te rowolue nan namataksa, we nun, pa na tete sar ilo ape Nom o lizze masur. We nun, 11a gate sar ape sava tea we sea, pa ape we towtowos wa we lamlamasag inau, o manigiu nairme ganganor goro Ko vagaqoqo wa alo gene zzazz, we mava, wa alo gene zzazz, we tar nau me ganganor aneane. Tamaine gina, alo nau we nonom ape gene nol iloke, nau we ilo vaglala si na gate sar ape niasur tea, si ta manmantagai aneane. 0 Book o Vavatw. 215 Pa Iniko, Lord Tur‘lolowia, Tur magarosa, Ko gatejnaros si natanopanema ni pea, panava si Ko te mauasag lue nia si Nom o lolowia we poa tamavea muurasei we taur Nom o mamaga rosa, pa Ko we ge masur o tanun anama raka sage nan ni we sar ilo apena, raka sage nan we lai mun o matev tanun. Ape Nom o line masur gate tama o-vavae ge masur namora tanun nan. 2. Lord, na me ge o sava ? o manigiu o sa Ko te sogov nia ivunak o masur tea ma Vunana ? Na gate nomkel ape sava matai gagapalag tea na me ge, panava si na me gap lot vagae ape ganganor, we malapusa ape we nomleas. Iloke o nun, wa na gate leasag ilo. Si na te vava we sea nan, Iniko te tira goro nanagok, wa gate isei we sea te pirin ilo inau. 0 sava we sar munau ape nok o ganganor nan ? 0 rarakut ta Panoi wa o av tete mate lai galava gegese. Nau we vavaulul was o nun ran, nau we sar vires ape val val sei te nom vasigtag, te nom tagtageag inau, wa gate sar ilo si a vasogo inau amaira rowrowovag auania we taniniga. We nun, na gate maros we ronotag o gene nan tamaine ; pa nava na te tawalag nok o ganganor, te tila inau kel apena, si na te mano sar nia si na taur Nom o mamagarosa. 3. Na/i nau te vava o sava ? Inaulja we ganganor wa we lolo ma tikotiko sal. Navalak te vava lai o Vavae tuwale vires iloke wa, Nau me ganganor, Lord, nau me ganganor, Ka magarosa Inau, Ka nomvitag napugak. Ka ukeg galtag munau si na lolowono ape nok o mamagarosa nan, na gai van ilo vanua tape silsiliga, o vanua nane me lil goroa vag o malumalu matea. Pa Ko we sike o sava amen i ganganor ? Gate si ni nom leas, si ni toga nompepewu ape pugana ? Nan o tur nomleas wa o tur lolo-pepewu we ro'wolue o nom nerei ape ulsavrag ; we ge pul kel o atai we manoanoa amen God; o Sogov non God, me tagea ti, me taur kelj we vaesu o 216 Namakai.in Chi;ist. tanun nia nan o lologagara te wesn ma ; wa God wa o atai we nomleas we var ni//a vag o nimnim we ro//o. 4. 0 lolowono vag o nompepewu we nnn, iloke o oloolo Ave tangernarmaros muiiiko, Lord, o pntiai Ave nerernot sal alo Nagorna nan o as tape tangao pnnapuna. Iloke o lig nrai we tauo done Ko we maros si a li// si wo vawo Ra/zouia we ro/zo, ape Ko gate vasigtag ilo o toqai wo malatelate wa Ave mauoanoa. lake o rnru//a nan nanagon i Tavalalea we lologagara, ; iake avo wurvag avh. we vasug reag o sava tea we lepa si we pulna me qalu i ganganor avea we sea.

TAVALIU LUI.

0 Soyov non God yato ndna lai amairasei we Toron X a[m Gene nun a Marama,

1. Nalinan God— Natuk, Nok o Sogov we tangemarmaros, gate ukeukog kelua si a lor niuu o gene /za/z ta avarea, si mun o' niasur /za/z talo marama. 0 manigiu done, narnoma ran si ka savrag reag o gene nol we tira goro o Sngov, si ko qe maros si te li// siwo ilo loloma. Sown, ka iloraka o tano togatoga muniko koi raagesema, ka matos si ko te toga mamagese vires, nipea toron ape we varvavava. amensei tea ; pa raka sake, ka li/z siavo o tataro Ave taniniga, man God, si naloloma a ura vag o nomleas, Ava nato- qanta a matartoga. Ka nonom ape marania nol tanra si itagai, ka maros o lap lapasag rriun God sal nan o gene nol talo marania. x Ape tete lai muniko si ko te laplapasag munau, wa mula/z a qaraqara, ape gene //a/z we sagesaru.. Namonia si ka van reag nan ra tagvannama tara pulsalama, wa si o nonomia tagai tape niasur ?/an ta iake alo loloma. Tamaine gina i Saia Ave Ro/zo Saint Peter we paepaere wa si 0 Book o Vavatiu. 217 ra taniniga an an God a toga alo mar am a iloke tama ra sal a v ano tara tawu z/a/6. 2. Si o toroniva tape sava gene tin tea gate rot goro naatansei mun o niarama iloke ; mun o nom apesov we lava tamavea ni to nom nerei lai namateana ? Panava o lolo mageregere gate gilala mantag tiqa ni te kokoi’ goro gasavai naatana nan o gene nol ; wa o ta.nu.ii talo visogoi gate lolomaran ape togara wasawasa namon o tanun talo Vui. Panava si ni ba maros te tnr tanun talo Vui, nanona si ni gevtag rasei we toga arasu tarasei we toga pete?da mu law, wa si ni tete gogolo o tanun tea sal ni we gogolo ineia kel. Si ko qe lalakete naniko kel, te mataketake muniko si a lala kete mulaw nan val gene tea we sea. 0 tur lalakete was o lalakete naniko kel. Ape si isei we ora goro ineia kel, wa tamaine non o toroniva waw talo visogoi we rowotag non o nonomia naw we taniniga, wa nan o nonomia nan we ronotag Nalinak, i gene ilone we lalakete nun nania kel wa we liwoa goro marama nol. 3. Si ko qe maros we mule kalo tamaine, ka qeteg vag o vavakae, ka map o parapara ape gariu, si ko te sal mot savrag wa te ge pea qet o toroniva ilone apeniko kel, we toga suspata wa we leasag Nalinak, wa val marosiva nan tape gene n&n a marama. Vawo matev ganganor iloke o toroniva sal apeniko kel nane, val ganganor tea we tira, o tur moe gene muniko si a lalakete lai nania ; wa alo ko qara lalakete nan o mala gene ilone wa we mana goroa, gaplot ko te ilo suar o tur tamata wa o tur Io lo-mas nr. Panava o manigiu o tanun o tapai gese we la mantag o tine garo ape we matevtagqet ineira kel, si a rowolue qet nan neira kel, o manigiu ilone qa qale rot goro ineira, wa ineira tete sau a kalora avunara kel alo Vui. Panava si isei qe maros we mulemule wasawasa amenau, namona ran si ni ge mate non o tortoron kiskislag nol gate sar ape Linak, wa si ni tete kata maremare apensei i gene tin mun o tapeva sal. 218 Na.makaijn Christ.

TAVALIU LIV. Ape o Mateo Visayoi we sea nan a Mateo Vni* 1. Natnk, ka ilo vaglala man tag ape gapalag tape matev visogoi wa tape matev Vui, ape o gagapalag non rara we seasea, pa we gona munsei si ni ilo vaglala apena si ni gate lolomaran vag o Vui. 0 tanun nol we maros o matai gene, wa we vet si o sava tea we wia apeua alo nor o gagapalag wa nor o nonomia n&u ; wa tamaine gina we gale lai o tanun n&a, we qoqo mun o tarapei tape matai gene gese. O matev visogoi we menaro, we meregale rasei we qoqo, we tiatiag rasei we qoqo, wa we galegale neira, ape we sike vagae o gene n&n, ni we maros wa we nonom si te wia munia kel. Panava o matev Vui we mulemule mun o matai we taniniga, gate ta//ta//o ilo ape tarape ganganor, gate toga suspata ilo alala//,e galeva //a/A, we gagapalag val gene zta/t namanig God, wa, alo ulusui, ni we niapsag amaia. 2. 0 matev visogoi gate maros we mate, we siriga nan, gate macros we toga sur siwo ; gate maros isei te lalakete nania, si a liwoa goroa, si a mana nania. Panava o matev Vui we sike si a ge mate kelua, we tira goro o tortoron nart talo visogoi, we maros we toga sur siwo, we maros si isei te liwoa goroa, gate maros we gagapalag tama si ni we wasawasa, we maros we toga alalaue lea Man, gate maros we maranaga goro isei, panava te esu wa te toga wa te qale toga alala/tan God, wa namanig God we taurmate vagae si a taqaloH siwo mun valvalsei. (J matev visogoi we la o tinegaro ape neia kel, wa we nonom vagae si ni taur lai o matai gene tea nansei we sea. 0 matev Vui gate nonom ilo ape sava tea te piriw kelua nia, si te wia munia kel, panava ape ni te gagapalag lai o sava ma tai gene munsei we sea. 0 Book o Vavatiu. 219 0 matev visogoi we maros ran rasei te nom mava ineia wa te ge ronoga ineia. 0 matev Vui we ukeg, vag o lolo-taniniga, val ronoga wa val le//as mun God. 3. 0 matev visogoi we gogolo nan ni wa apemaragai, wa nan sei wa nom mataketake ape neia. 0 matev Vui we malakalaka vag o gol vatanaua ape Sasan Jesus. 0 matev visogoi we maros o togara gap, wa o mapmapsag. 0 matev Vui tete toga maran lai, pa we lav vasgot maseke seke o mawmawui. 0 matev visogoi we sikesike mun pulana o gene nan we vagisgis wa we tano, wa we sonuS o gene nan we mataketake si we purepurei. • 0 matev Vui we qaraqara ape gene //an gate valakas ilo wa we manmantagai, gate nom vasigtag o siopa saru gate tano aneane, wa gate siriga ape we saru goroa mun o siopa we tuai si me wurvag veta. 0 matev visogoi we nom mava o gene nan ta iake, we qara qara ape we meresavasava alo gene na/t talo marama, we lolo wono ape togara masara, we mero ape val vavae tea qe anumagia nia. 0 matev Vui we sagarag gese o gene /ta/t tete paso lai, gate kata ilo ape gene na/t ta iake, gate matikotiko ape togara ma sara, gate mero ape mala vavae /ta/t, o manigiu ni me sogon veta non o moe gene wa non o qaraqara a Vunana, o sava tete sagesaru lai aia. 4. O matev visogoi we ararike, we niaros sal we taur ma nan we la at, we niaros ran si o gene na/t te pulaua, wa nanona magesena. 0 matev Vui we lolotape, we niaros we alena munsei mun sei, gate sike ape sava tea mun pulana, we lionom si o gene mantagai we sasarita munia kel, wa we nonom was o gene vawia si a la at nan si a taur ma. 0 matev visogoi we rave o tanun munra gene tin, tape viso- gona kel, wa we nonom vagae ape sale gene nan we seasea. 220 Naaiakamn Cilki,st. 0 matev Vui we rave ma sur God wa sur o togara we taniniga, we gevtag ra geue ti??., we toga asau nan o marama, we ?/,ustup o tortoron ??,a?/. talo visogoi, gate maros we mule kelkel sal, we apemaragai alo we toga amaira tanun sul. 0 matev visogoi we maros o sava masur tea ta avarea, natu- riana te malakalaka nia. O matev Vui we sike o masur amen God magesena, wa si. ni qaraqara lai alo Tur moe gene we eleele sal nan val gene we iloilo lai. 5. 0 matev visogoi we gagapalag gese mon o nonomia ape ni te meresavasava si te malakalaka gasavai nia, ni gate maros ran we sogov mamasa ; pa si ni qe ge o sava matai gagapalag tea, ni we sike vagae si ni taur leas o sava tea we sasarita si we wia nan ; ni we maros vagae o li?/,e varean wa o log wia, wa we nom mot si val sei a nom mava ran non o gagapalag nol wa non o sogov tea. 0 matev Vui gate sike ilo o gene ??.a/t ta lake ; gate maros ilo o rusarusai tea, pa God magesena ; gate sike nan o gene n&n ta iake sal nan we sar ape pirwia si ni taur lai o gene n&n tete paso lai. 6. 0 matev visogoi we malakalaka ape pulsalana wa sogona we qoqoqo, ni we sotal kelua ape tano liwoa ?/.a??, nanona, wa ape ni te talo veve maranaga wun ; ni we lolowia niunra liwoa ua//, we laplapasag munra meresavasava, wa we varean irasei we tama ineia kel. 0 matev Vui we tape rasei we tavalalea munia, gate sotal kelua si ira pulsalana ta tar, gate nom mava irasei talo veve maranaga ??a?q si namatevura gate ta/io sal. O matev Vui we tape ra masara sal nau ra meresom, we pul amaira taniniga sal nan amaira liwoa, we malakalaka saratuwale amen i gene we nun sal nan amen i galegale. Ni we vasosov vagae ra taniniga si a sike ape moe sogov ??,au, wa si mun nor o togara nol we wia neira te tama i Natun God. O matev visogoi we wutoto gaplot ape togara masara wa we lopsag. 0 matev Vui we ro/tomalumuaga apena mun o lolo-netenete, o nomvaruarua tagai.

t 0 Book o Vayatiu. 221 7. 0 matev visogoi we nonom ape neia kel alo val gene 97 a??, we mawmawui ape neia kel, we varkesa ape neia kel. 0 matev Vui we ukeg kel val gene nn,n mun God, ape neira nol me rowedue ma nan Neia ; ni gate nonom si. o sava tea we wia amaia, ni gate sotal kelua wa we liwoa goro isei, ni gate varkesa ilo, ni gate nora mava non o nouomia nmi sal nan o nonomia ?7a?i namorasei we sea ; panava alo val gene ??,a97, ape we nonom si we veveg, ni we ukeg ineia kel mun i Lolomaran ti Galava wa o li??e veveg non God. 0 matev visogoi we maros we ro//,otag o gene ??,an we toga pata, wa o sale roroi 77a??,, ni we maros we mule kelkel amaira tanun sul, wa we gaganag lue ape gene mm we qoqo tataga non 0 menaro kel, ni we maros si o tanun a ilo vaglala ape neia, wa a nom mava wa a vareania. 0 matev Vai gate maros we ronotag o sale roroi ??a>z, si a gilala lai ape gene we vagis, o manigiu o gene nol iloke we qeteg alo matev tanun we tatas talo we tuai ma ; wa ni we gilala si gate sava tea we garaqa a marama, gate sava tea we toga maul. 0 manigiu ilone o matev Vui we vatanau isei si ni ora goro non o ronotagiva na?7; ni nipea nom mava kelua ilo, nipea sotal kelua ape sava tea ; pa ni map suspata vag o lolopepewu val gene tea amaia we sar ape we nom mava si we vareania, panava nan val gene tea wa nan val lolomaran tea, ni sike o woai we wia ape we varean wa we log ronoga God. Ni gate maros si isei te vareania, si o*sava tea napulana, alo nagora sul, panava si a ge ronoga God alo Non o sogov 7/a//, ape mun o lolotape gegese Ni we alena ma val gene nol. S \ 0 matev Vui iloke we tama 0 marmararan ta Vunana, o sogov we seasea nan God, o vaglala we sar munsei God me ilo raka ti ineia, wa o vavae ligoligog tape Vaesnva galava; ni we sau kalo o tanun nan o gene n&n talo marama, si ni tape lai o gene ta Vunana, wa we ge ineia si ni ris nan o tanun talo visogoi ilo tanun talo Vui. Tama isei we qisa/z, si wo wa we mana goro o matev visogoi, tamaine gina we li>/ si wo sal avunara o matev Vui ; wa valval 222 Namakalin Christ. qo?>, mun o vaatev j?a?? we garaqa, nalolona we leas nia tataga Natarapen God,

TAVALIU LV. 0 Matev Visoc/oi we tains ran, panava a Sor/ov non God we Mana,

1. Nalinan i Tinqoro— Lord God inau, Ko me tbz, inau tataga Natarapema wa tama Iniko ; Ka la ma munau o matev Vui iloke, Ko me gaganag lue ti munau si we mana tamavea, wa we tira ran ape vaesuk ; wa tamaine na te lalakete lai nan namatevuk we tatas aneane ran, we tirasalemoa inau ape ganganor wa o matea galava. Ape na we ronotag alo visogok o lea tape ganganor we leasag o lea tape lolok, we tursalemoa inau ilo togara we rot, si na mawui goro o matev visogoi alo gene nun we tar, wa na tete tira goro lai o toroniva n&n tapena, si Nom o Sogov tur rono ta tete siwo mana ilo lulok si a pirm inau. 2. Namok ran si na taur lai o Sogov anoma, wa si na taur sal, si na lalakete lai nan o matev tanun we toron vagae ape mala g;ene n&n nan o reremera ma. Ape mun Adam o tanun o moai o matev tanun me masu wa we tatas vag o ganganor, wa o li/te veveg tape gene pulua iloke me qalo o tanun nol ; wa tamaine o sase matev tanun, Iniko me tin ti we wia wa we taniniga, ilokenake wp var gese ape ganganor wa o lolo-mageregere tape matey tanun me masu ti ; o manigiu o torouiva tapena, si qe toga matapuna, we rave naatansei o tanun ape ganganor wa o mala gene n&n. Ape o mana manmantagai qale toga ti, we tama o tawene av gap we toga suspata alala??e taro wo n&n. Iloke o lolomaran tape matev tanun : we lil wawaliogia mun o silsiliga we lava, panava o mana qale toga amaia si ni gilala o nun nau o galegale, o wia nan o tatas ; panava ni gate mana ape wo gagapalag paso lai o gene ?/aw ni we gilala apena si we 0 Book o Vavatiu. 223 win,; wa, o tur marmararan tape Nun gatege'malakalaka nalo lona, wa non o marosiva, nan gate tur taniniga.

3. Wa o manigiu ilone, God inau, nau we malakalaka ape Nom o lea alo loloksa, ape nau we gilala si Nom o lea vatran we wia, we taniniga wa we rono, wa si we gol vatanau val mala gene ntm wa o ganganor, wa we vasosov inau si na irvitag. Panava, mun navisogok, na we tataga o lea ganganor 7? aw, alo nau we.ronotag o toroniva nan talo visogoi raka sage nan o nonomia nan we lolomaran. Tamaine gina amenau o marosiva, ape matai gene nan, panava o mana ape we gagapalag tataga na gate ilo suar lai. Tamaine gina vagaqoqo nau we nom taurmate ape we gaga palag o matai gene nwi we qoqo ; panava o manigiu o Sogov tagai we pirin nok o lolo-mageregere nia, alo gene we matake take qe tira goro inau, nau we toa nan wa we matemule. Tamaine gina, we qalo inau si na gilala o matesala tur wia, wa we ilo vaglala mantag si namok si na gagapalag tamavea ; panava namatevuk we tatas veta we mava aneane wa we qisan siwo inau, wa o manigiu ilone na gate nina lai ape gene van we tur wia ran. 4. Lord, nau we maros tamavea Nom o Sogov si na te qeteg lai o sava tea we wia, si na tataga apena, wa si na gagapalag paso ? Asau nan o Sogov ilone na tete ge lai o sava tea, panava alo Iniko na te ge lai o gene nol, ape Nom o Sogov we manag inau. E ! Tur Sogov ta Vunana! .asau nania nomam o matai gaga palag o tagai gese, wa o sogov matev tanun nan, gate sar ilo ape sava tea we ronoga. We nun, o menaro, si o meresavasava, si o tarapei we tano, si o turiai we maremare, gate sar ilo ape sava tea alo Nagonia, Lord, asau nan Nom o Sogov. Ape vagaqoqo o sogov nun tape matev tanun we qalo ra gan ganor tara taniniga mulan ; panava iloke o f ur moe gene we alena mun rasei Ko we iloraka ti ineira, o Sogov ta Vunana wa o Tapeva nane ; wa irasei me vaglala ronoga ineira nia, we vasogo gegese iueira amairasei we sar ape Esu (dalaya. 224 Namakalin Christ, Wa o Sogov ilone we eleele raka. sage, tama si asau nania, o line prophet si o gagapalag vasasa ?/an, si o iwnomia n&n we eleele tea, gate sar ilo ape we nouom mava apena. We nun, o Nomtup wa o Nom nerei, wa si ta sava line taniniga tea, gate wia alo Nagoraa, asau nan o Tapeva wa o Sogov.

5. E ! Sogov Turwia ! Ko we ge i lolo-masara si ni meresavn- sava mun o li?ze taniniga nan, wa we ge lolopepewu i meresavasava talo marama. Ka siwo ma ilo lolok, Ka van ma, Ka ge ura gaplot inau mun Nom o masur, nan naatak wa matemule vag o nala wa o lolo-raamarir. Nau we tiasiko, Lord, si na ilo snar lai o Sogov alo Nagoma; ape Nom o Sogov we sasarita mnnau, we nun, si na ta tete ilo suar lai o tuara gene ?/a?z namatevuk we toron apena. Si ta meregale inau, si ta gege inau mnn o mala gene nan we qoqo, na tete gogolo ilo, alo Nom o Sogov qale toga amenau. Hoke we mana sal nau rn, tavalalea nol, we lolomaran sal nan ra, mena-ro nol.

6. Nom o Sogov we vatvatanau ape Nun, we vatvatogo o line ora goro, we ge marmararau o atai, we ge masur rasei we lolo- raatikotiko, we ara lue o lolowono, we vure I tie o gogolo, we altag o line taniniga, we raveven o surmata u&u. Asau nan iloue nau we tama o wa/zarai me kor, we sar gese ape we sal mot wa we savrag reag. Tamaine gina, Lord, Nom o Sogov ni moai goro, ni tataga kamam ; kamam a rowo gis vagae ape gagapalag nan we wia, mun Jesus Christ.i Lord kamam. Amen. 0 Book o Vavatiu. 225

TAVALIU LVI. BI; ioia uinnbna si a Leas at i niua kel, a Talio/a Christ rag a Woluiuolti. 1. Nulinau God— Natuk, tama ko wu rowolue naniko koi, tamaine giua ko te van pata lai ilo Inau. Tama si o togara asau nan o gene //.a//, talo marama iloke we piriu ape tur lolomasur, tamaine gina o gevtag iniko kel we nit tuwale iniko amen Gocl. Nau we niaros si ko te lolomaran ape we ukeg keluko mun Nok o maros, wa si ko tete leasag, tete wutoio apena. Iniko, gai, ka tataga Inau : Inau i Matesala, i Nun, i Esu. Asau nan o matesala ko tete mule lai; asau nan o Nun ko tete lolomaran lai; asau nan o Esu ko tete esuesu lai. Inau i Mate- sala, ka tataga apena. Inau i Nun, ka matueg avunak. Inau i Esu, ka nom nerei apena. Inau i Matesala tete lera lai, Inau i Nun tetu ava lai, Inau i Esu tete paso lai. Inau i Matesala we taniniga sal, i Nun we eleele raka sage, i Esu we nun, i Hsu tur wia, i Esu pa gate gene ti//,. Si ko qe qale toga alo matesalak, ko te gilala o Nun, avu o Nun te ge wasawasa iniko, wa ko te taur nia o Esu Galava. 2. Si ko qe maros we mule pata ilo Esu, ka kokor goro o Lea vatra/z ?za/z. Si ko qe maros we gilala o nun, ka nomtup In an. Si ko qe maros we tauiniga ran, ka wol reag napulama nol. Si ko qe maros we Ti/zqoro auak, ka leasag qet koluko. Si ko qe maros we taur o Esuva tur wia, ka nom vasigtag o esuva iloke. Si ko qe maros we raka sage a Vunana, ka ge pepewu kelu ko alo marama iloke. Si ko qo maros we inaranaga amen Nau, ka aau kalo o Wolo- Avolo amen Nau. Q 226 N.uiakaijn Christ. A pen ra rowrowovag an an o Wolowolo magesera we ilo suar lai o matesala tape togara tur wia wa o marniararau we min. o. Nultnait i 1'iwjum— Lord Jesus, o manigiu Norn o togara alo marama iloke me ura vag o ora goro keluko wa o nom vasigtagiko, l\a sogov ma munau si na tataga namakalima, uwe, wa si o mararna a nom vasigtag inau apena. Ape o rowrowovag gate liwoa sal i Tagina, wa i tiuqoro raka sage nan i Vatogo. I geue anama ni la o tinegaro ape we gilala wa ape we tataga Nom o togara, ape tamaine ni te ilo suar lai naesuua wa o togara we taniniga mona. Si na qe vasogo, si qe ro/totag o sava tea we sea, 11a gate ilo suar ilia 0 tur masur si 0 tur malakalaka^ 4. NaUiian God— *. Natuk, ape ko we gilala wa me vasogo veta o geue nan ilone, naloloma te masekeseke ran si ko qe gagapalag tataga. “ Si isei qe taur wa qe kokor goro Nok o Lea vatraa //a//, ineia naue we tape Inau ; wa Na te tape ineia, wa te makasag lue Inau kel munia,” wa Na te ge si ni pute siwo amenau alo Marana non Tamak. Nalinan i Titiqoro— Lord Jesus, tama Ko me vava wa we vatavata ti, ni lai tamaine ; wa Ka sogov munau si 11a nianp sar ape sogov alena iloke. Nau me taur veta o Wolowolo, nan Napanema nau me tauria ; wa nau te sau kaloa nau gai mate, tama Ko me rnapua ti avunak. We nun, o togara nonsei we taniuiga we toga magesena, o Wolowolo naue ; panava ni we tursalemoa ilo Paradise. Me qeteg ilokenake, gate lai si na toa nan, gate lai si na gevtag o gene ilone nau me lav vasgot veta. 5. Sowo, tur vavaka, ra tatasik ! nina van taso at saratuwale? Jesus te toga amenina. 0 Book o Vavatiu. Namanig Jesus nina rue sau kalo o Wolowolo iloke ; namanig Jesus nina te mulevag taso at. Ineia te piri?i inina, ape Ineia mula/z. i Moai goro inina wa i Tirasalemoa inina. Ho, i Maranaga goro inina we van pata arnoa nan niiia, Ni te vagalo ape nina. Nina tataga vag o vavakae, isei ni nipea gogolo o sava tea ; nina a toga taurmate si a mate alo vagalo vag o lolo-vavaka, nan nina wa toa nan o Wolowolo, wa tainaine nonina o ronoga a ris apemaragai nia.

TAVALIU LVH. Ape u Ttinun tete Luluwuno sal si ni Masu u:nn ilo Togara gate wia ran.

1. Nalinan God— Natuk, o roi/onialumuaga Wa o lolopepewu alo vatitne luatea- wota.Mau we wia sal alo Nagok nan o lolo-masur wa o lolo-tinegaro alo ko qale lolo-vatawasai. Ape sa ko we lolowono sal tamaine ape val mala gene we manmantagai we vava apeniko ? Uwe, si me poa aneane, gate wia si a ge matikotiko naloloma nia. Pa ilokenake ni paso muniko. Gate qara qalo iniko ilokenake ; gate sava tea we garaqa ; wa te qalo mulan iniko, si naesuma te maul. Ko we vavaka aneane, alo mateawota tea gate qaloko ! Ko te vatanau mantag irasei we sea, we varagai lai ineira mun 110m o vavae nan ; panava, alo o mateawota tea qe tira ape mateima, nom o lolo-matanur we pea, nom o mana we tagea ! Sowo, ka ilo vaglala ape ko we lolo-mageregere aneane, ko me ronotag veta si we tamaine alo gene nan. we mantagai me qaloko. Panava me vatran ma si a piriu iniko nia, alo gene nan ilone wa we tamaine we gege iniko. 228 Namakalin Christ 2. Tama te lai muniko, ka la reag nan naatama ; wa si ta qaloko, nipea naloloma ni gaqisa??, nia, ni nipea we matikotiko apena. Ka ronomalumuaga apena, si ko tete lolo-masekeseke lai apena. Wa, si ko tete maros lai we ro??,otagiak, wa naloloma we gargara apena, ka ora goro keluko, wa nipea ukeukeg si o vavae tea gate wia a rowolue nau navalama apena, nansei anan Christ we mantagai wun wa tutuag apena. 0 lanvus iloke me rowo gaplot goroko, pa te taro kel gaplot, wa nom o lolowono te ris lolo-tamata vag o Sogov we kel ma suri ko. Na qale esu, anion i’ Lord we vava, wa Nau we taurmate ape piriniko, wa te la at muniko o masur we poa sal amoa, si ko qe matueg avunak wa qe loglog Inau niun o lolo-taniniga. 3. Naloloma ni ronomalumuaga sal, wa ka rotig goroko ape vagvagalo me poa nan. O gene nol gate tagea tiqa si ko qe ronotag si me gege iniko vagaqoqo wa me,meregale aneane iniko. Juiko o tanun, gate God ; iiiiko o visogoi, gate Angel tea. Ko we nouom tamavea si ko te toga galava alo line tauiniga, iloke, ape o Angel me rnasu veta, wa o tanun o moai a Paradise ? Inau, Moksa, we la kalo ra lolowono ilo togara we wasa^vasa wa vatawasai, wa irasei we gilala ape nor o lolomageregere, Nau we la raka ineira ilo Lenasik ta Vunana.

4. Natinan ! [Pii\cjoro-~ Lord, nan we log wia Nom o vavae, we neremot sal mun naval ak nan o lunwi). Na te ge lai o sava tea alo mateawota ?/an iloke we gege aneane inau, si Ko ta tete ge masur nalolok mun Norn o vayae nan we ro-no ? Tuwale apena munau na te ronotag o rarakut vagavisa wa tamavea, sa si na nina lai anaisa iio ruruna tape Vaesuva. 0 Book o Vavatiu 229 Ka ge si naulnsuk ni wia, alo na we rowolue nan o mararaa. iloke. Ka nomkel inau, God inau, wa Ka t-prsalemoa inau alo matesala we van taniniga ilo Nona o Marana. Amen,

TAVALIU LVIII. Nipea we sike Waririag ape Gene nr/n ire 77ZreZe, n'a o Line Yeveg non God me map pota ti naniko.

1. Natttoan God— Natuk, ka ilo goro nan ko wa varsikesike ape gene ??an we eleele, wa ape li?Ae veveg nan non God me map pata ti ; was ape sa i gene iloke we toga magesena tamaine, wa ape sa we lav vasgot tamaine i tuara ; ape sa i gene ilone we rarakut aneane tamaine, wa ape sa i tuara we ni//.a ape tano liwoa ^/an tamaine. 0 gene nn,n tamaine o tanun tete nom qalo lai 'apena, wa o menaro wa o varsikesike. namora tanun nan tete sike suar o line veveg non God. Tamaine, alo i Tavalalea qe map o nonomia wan tamaine ilo loloma, si alo isei i man-sikesike qe varusiko apena, ka valni goro mun o vavae n&u namon i Prophet wa, “ Iniko we tani niga, Lord, wa Nom o line veveg we sar.” Wa mulan, “ 0 line veveg naraon i Lord we nun wa we taniniga ran.” Namoma si ko te momogo Nok o line veveg nan, gate var sikesike ape neira, ape o lolomaran namora tanun nan tete nom qalo lai ineira. 2. Tamaine mulan, Nau we vasosov iniko wa, nipea varsikesike wa nipea varkesa ape matevura tanun nn>n we rono, isei we taniniga sal i tuara, wa isei te liwoa sal i tuara alo Marana ta V unana. Nan o gene nan tamaine we qeteg vagaqoqo o varleasag wa o varkesa nan gate piri//. ilo isei nia, o sotn.liva, wa o nom mava kel ; wa nan iloke we qeteg mulan o ararike wa o varvagalo 230 Namakalin Christ. alo isei we ilo raka i gene iloke wa isei we ilo raka i tuara, mun o niatueg avune non o nonomia kel. C) marosiva ape we gilala wa we sikesikeape gene nt\,n ta maine gate pirn?, ilo isei, wa we ge ra lolo-taniniga a ronovivtig nia ; ape Inan gate God tape varkesa ?za?/, paiiava tape Tamata, wa o tur tamata we tira'vag o ldlopepewn we nun, gate vag o sotaliva, 3. 0 tnaniu. we tape tinegaro sal i gene iloke si ilone, panava o tapeva. iloke we talo matev visogoi, gate talo matev Vui. In an, Moksa, me ti??- ra Rozzo nol, Nau me la o Sogov mun neira, Nau we taur muneira o Le/zas. Nau we gilala o sava we sar munsei munsei amaira, Nau me moai gorora mun o li??e vawia tape Nok o Io1omagai\>sa. Nau me gilala amoa ra Meratape anak alo mar am a iloke gate qeteg tiqa. Nau me ilo raka ineira nan o marama: neira gate ilo raka InaTi. jf Nau me loglogira mun o Sogov, Nau me rave ineira mun o Lolomagarosa, Nau me tirasalemqa wasawasa ineira alo vatitne sale meregaleva ?za?z. Nau me lizz siwo ilo lolora o masnr ?/.a?z- we le?zas, Nau we la muneira o ro/zomaul, Nau we la muneira o Vilvilqat ape nor o roz/omal umuaga, • 4. Nan we lav vasgot i moai wa i paspasoanai, Nau me tape neira nol mun o Tapeva isei tete vasogo lai. Ka ge rouoga Inau alo ra Ro?zo nol anak ; Ka vawia Inau raka sage nan o gene nol, ka nom mava Inau alo val tanun nol Nau me vale/zasira tamaine, me la kalo tamaine ineira, me ilo raka ineira nan o qeteg marama mu, wa gate o manigiu namatevura me wia sal. Tamaine gina, si isei qe nom vasigtag i gene we manmantagai sal amaira anak, ni gate nom mava i gene we raka sage ; ape Inau me ti?/, Moksa, i gene we manmantngai wa i gene we raka sage mula?z. Wa isei qe vava tagtageag isei nan ra R.o?zo anak, ni we vava vasigtag Inau tlirasei ndl alo Marana ta Vunana, 0 Book o Vavatjl. 231 Ape ineira nol we tnwale worn, mun o gnrotrot vnn tape Tapeva, neira we nonom saratnwale, we nmros saratnwale, wa ipeira nol we vartape ineira. 5. Panava (wa iloke o nonnmia, we raka, sage nan), neira we tape I nau sal nan neira we tape ineira kel, si o sava matai gagay i a. I a g tea n a m ora kel. Ape me rave kalo ineira avnnnra, kel wa avune tapeva mun neira kek wa tamaine namatevnra, wa. si a, tape I nau magesek, ape neira we mapsag iai a In J nan, wa- gate maros ilo o Hava tea we sea mu law. Gate sava, tea we ge ris lai uamatevura, gate sava, tea we qisa/z, si wo lai nalolora ; ape, o raanigiu neira we uravag o Nun ti galava, neira we lawavag o.av tape Tapeva tete mate lai. Tamaine gina, namora tanun zzazz talo visogoi, we tape lai o gene ?z.a?z gegese neira we maros mora, si a gevtag o varsikesike ape ra Bono anan God we toga tamavea,. Jragai miv. ilone we pirizz. wa we lareag tataga, nor o nonomia gap, gate tama we wia alo Nagon i Nun tete paso lai. 6. Tneira nan we qoqo ira qure gap, wa raka sage irasei gate lolomaran manta,g, wa neira o tapni aneane we tape lai mun o tur tapeva talo Vui. O tortoron nnn talo visogoi wa o pulpnl amaira, tanun ??a,?z qale rave ineira munsei munsei, wa lama, ineira me ilo vaglala, veta ape marosiva n&n talo mamma, tarnaine gina ineira we nonom popolotag ape gene zza??> ta Vnnana. Panava isei tete vasogo lai ape gene m\,n neira we nononom popolotag gap we sea tamavea nan o gilaglala namora lolomaran me taur ti mun o wanalue ta Vunana. 7. 0 manigiu iloke, natuk, ka. ilo goro nan ko wa tantano gap, mun o nomsikesike we wawae, ape gene ?zazz we raka sage nan nom o lolomaran ; panava iloke te tur gagapalag namoma si a nizz.a lai ape tano paspasnanai ran alo marana, non God. Si ta, lai munsei si ni gilala lai apen sei si ni we rozzo sal i tuara, wa me nonom apen sei si ni we liwoa sal alo Marana ta 232 Namakaltn Christ. Vunana; o lolomaran ilone te piri?i gasavai ineia, si ni ta tete ge pepewu kelua raka sage alo Nagok, wa paso nan ni te tira raka ape we ge ronoga sal Nasasak, tama we sar ape non p lolomaran sal ? Ape iloke we wia sal alo Nagon Gocl, si o tanun te’ nonom ape non o ganganor we mava taraavea, wa ni qale toga arasu tamavea nan o togara tur taniniga namora Rono, nan si ni qe varsike apenfcei amaira we mantagai wa isei we liwoa, 8. Neira te lolo-masekeseke, we nun, te lolo-masekeseke ran apena, si o tanun ?zan ta tefce wutoto, wa tete varsikesike matila tamaine. Neira gate sotal kelura ilo ape nor o gagapalag we taniniga, ape neira gate nonom si we sava tea we wia arnaira matapura, pa we gilala si o matai gene nol we van ma nan Inau, ape Inau, mun Nok o lolotape isei tete vasogo lai, me la at muneira o gene nol. Neira we ura vag tamaine o tapeva we poa aneane mun Gocl, wa nor o malakalaka we lava sal ta’maine, si neira gate maros ilo o sava ronoga tea si o sava malakalaka tea we sea ti. Ra Ro?/,o nol, tama neira wo liwoa vag o ler/as, tamaine gina neira we pepewu sal matapura, wa we tawo wa we meratape sal munau. Wa o manigiu ilone me rave ti muniko wa, “ Neira me sav rag siwo nor o vilvilqat m\n alo Nagon God, wa me rowrowo taqa goro i Lamb, wa me taqalo//- goro i Gene we esuesu ti tuai ti tuai.” 9. * 0 tanun n&n we qoqo we varvarus wa, isei we liwoa sal alo Marana non Gocl ? Pa neira gate gilala si te vasogo lai ineira kel amaira manmantagai sal aia si tagai. 0 gene we wia aneane munsei, si ni te tama i paspasoanai ran a Vunana, ape neira nol ta aia we liwoa ; ape te loglogira ra Natun God, wa neira te tnr Natuna. I manmantagai sal te tama o tanun tar, wa i ganganor na- tanna we melnol veta te mate. Ape, alo ra Tmqoro me varus wa, “ Isei te liwoa sal alo Marana ta Vunana ? ” me valui gorora tamaike wa ; 0 Book o Vavatiu. 233 “ Si kam qe tete ris wa qe tete qeteg tama o natmera ??a??, kam tete mule pata lai tea ilo Marana ta Vunana ; manigiu o i.ne isei ta ge pepewu kelua tarn o uatmera iloke, i gene ilone we liwoa sal alo Marana ta Vunana.”

10. Tnr magarosa iragai ??a?z we nom vasigtag ape we ge pepewu kelura masekeseke tama ra natmera ?/a?z, ape o mategeara we pepewu tape Marana ta Vunana tete ukeukeg ineira si a mule pata ilolona. Tur magarosa ra meresavasava, ape neira me taur veta nor o masur iake ; wa alo ra masara we van pata ilo Marana non God neira te tira avarea vag o tur lolowono. Tur malakalaka ira lolo-pepewu, wa iragai we masara, tnr ura vag o qaraqara, ape namomiu o Marana non God, si kam sta mulemnle tataga o Nun,

TAVALIU LIX. Si ninct a Nom Nerei, a ftfatmatueg avunan God Maciesena.

1. Ncdinan i Tinqoro— Lord, na te matueg lai avune sava tea alo togara iloke ? 0 sava o moe masur na te ilo suar lai alala//e tuka ?/.a??, ? Gate Iniko, Lord, God inau, ape Nom o magarosa isei tete vasogo lai ? Avea na me toga masekeseke, si Ko ta tete amenau ? 0 mala gene n&n te qalo lai gasavai inau, si Ko ta amenau ? Nau we maros sal si na masara apeniko, nan we meresava sava asau naniko. Nau we ilo raka si na toga salavano a marama amaiko, nan si o Vunana te pulaksa asau naniko. Iniko ta avea, o Vunana aia ; Iniko ta tagai avea avea, o Panoi nane. Iniko nok o toroniva nol, o manigiu ilone namok si na ta?/- ta?/., si na awoawo, si na tataro tinegaro muniko. We nun, na tete matueg mautag lai avunansei, gate isei 234 Namakalix Christ. amenau we pirn mantag lai inau alo noli o mateawota panava Iniko magesema, God inan. Iniko nok o nom nerei, nok o apesov, nok o masur, alo val. gene tea Ko qale toga nun araenan. 2. O tanun snl we sikesike o gene nan- neira we maros ; Iniko we sike gegese si a vaesu, si a. piri//- inau, wa we ge si valval gene wan a ris wia raunau. We nun, Ko we ukeukeg inau ape m eregale va nn,n wa o sale mateawota ?za?/-, panava Ko we mana goro o gene nol ilone si a piri?/ inau nia, ape Namatevuma- wa si a ge ilo ape ra meratape ?/a?/- anarna alo masaoi ?/,a?? we tar. Wa alo Ko we ge ilo t.amaine ape nan, namok ran si na tape Iniko, si na vareaniko, tama si alo Ko we ge ura inau vag o masur //a?/, ta Vunana. 3. 0 manigiu ilone, Lord God, nau we nom nerei, nau we matueg qet avunama; nau we sov naapek avunama alo nok o lolowono wa o rarakut nol, ape nau. we ilo vaglala, si nau qe sagarag o sava tea asau naniko, ni we mageregere, we alial gegese. R,a pulsalak ta qoqoqo, tete pirin ilo ; ra vavakae we maremare tete manag lai; ra vatvatogo we matanur tete valui goro mautag lai ; o raverave nn.ii namora lolomaran tete ge masur lai ; o sava gene we matavires tete vaesu lai ; o sava masaoi tea, si ta mamagese sal si ta ta?zo sal, tete ruru?/,a lai rnunau, si Ko ta tete piri?/, tete manag, tete varagai, tete ge masur, tete vatvatogo, tete tigoro ikarnam. 4. Ape si na te nonom ape sava gene tea asau naniko si na ge nalolok ni tapeto, ni qaraqara nia ; nau we gal egale ran inau kel, ape we nun, o malakalaka tagai arnaira. Iniko gegese o Ulusni tape val gene tea we wia; Iniko o Esu Tur Eleele, Iniko we ftoro sal nan isei te vava lai ; wa si a matueg avunama raka sage nan o gene nol, iloke o tnr masur we maremare munra rowrowovag nn.ii. anarna. 0 manigiu ilone nau we ate ris namataksa muniko, wa nau we rnatueg mok avunama, God, Mama Turmagarosa. 0 Book o Vavatiu. 235 Ka vawia wa ka varowo naatak mun o line vawia ta Vunana, si ni te mun tano togatoga we rowo muniko, o ima tape Lewasi- ma tete paso Jai, wa nipea ukenkeg si isei te ilo suar lai o sava tea alo Ima we Ro?/o iloke tape Nom o ronoga, si ta tete wia alo Nagoma we Mana. Tataga Nom o lolowia wa Nom o mamagarosa nun we tar, Ka sagarag inau, Ka ror/otag o tanun mamagarosa anama we tataro tiasiko, alo ni qale salavano, arasu ran naniko alo vanua tape malumaln matea. Ka tigoro, Ka altag goro naatan i rowrowovag anama, alo vatitne mateawota nun tape togara iloke we sagesaru ; wa Ka ge si Nom o Sogov ni toga pete// inau, pi tursalemoa inau alo matesale tamata, nau gai ni//a ilo imana, o valawar tapena tete paso lai ti tuai ti tuai. Amen.

0 BOOK 0 VAVATIU ME PASO. ME HAVE PASO

WA ME TAURMATE QET ALO TAUN LORD ININA

MCDXLI.

MUN NAPANEN THOMAS KEMPIS 0 TASIU,

VAWO TAUWEN S. AGNES,

A ZWOLLE.

Si. SHU*?