Natuurlijk Rotterdam

Meer groen op straat: de halsbandparkiet in Rotterdam André de Baerdemaeker [ecoloog, bureau Stadsnatuur Rotterdam; [email protected]]

Ook elders langs de noordrand van Rotterdam werden deze vogels waargenomen. In de daarop volgende jaren namen de aantallen langzaam toe. In 1986 was het aantal parkieten al gegroeid naar veertien tot zestien exemplaren en in het begin van de jaren negentig werd in Overschie een gemeenschappelijke slaapplaats ontdekt van meer dan dertig vogels (Van Dalen 1994). In 2003 werd deze vergeten slaapplaats herontdekt (De Baerdemaeker & Backerra 2004). De G De halsbandparkietenslaapplaats in Rotterdam-Overschie. De vogels slapen in de lindes voor de flat; 15 januari 2011. (Sander Elzerman) parkieten, inmiddels 100 tot 200 in aantal, zijn tegen die tijd de Delfsha- et zal geen enkele Rotterdammer hoopte men een volledig beeld van de vense Schie overgestoken en overnacht- Hontgaan zijn dat halsbandparkie- Nederlandse populatie neer te zetten. ten feitelijk 400 meter verderop in de ten hun intrek hebben genomen in de En dat met één avondje werk. In 2004 Spaanse Polder. Het jaar erop, in 2004, havenstad. Door hun felle kleuren en en 2010 zijn dergelijke tellingen ook al keerden ze weer terug naar de oude schelle kreten zijn zij een opvallende uitgevoerd door dezelfde organisaties, stek in Overschie. De verspreiding dagelijkse verschijning in de gehele met behoorlijk resultaat; respectievelijk van halsbandparkieten in Rotterdam stad. De halsbandparkiet is een exoot. 5409 en 9802 halsbandparkieten in bleef beperkt tot de noordrand van Dat wil zeggen dat het een soort is die Nederland (Klaassen & Hustings 2010). Rotterdam, totdat in juli 2005 een door toedoen van mensen voorkomt Hoeveel parkieten Nederland op dit voorbijvliegend exemplaar werd waar- buiten zijn oorspronkelijke versprei- moment telt zal binnenkort duidelijk genomen bij een vogeltelling in het dingsgebied. Dankzij zijn tropisch worden als SOVON de meest recente Zuiderpark (De Baerdemaeker & Moer- voorkomen staat de halsbandparkiet landelijke gegevens presenteert. land in prep.). In de daarop volgende bij het grote publiek model voor het jaren bleven waarnemingen ten zuiden verschijnsel exoot. Regelmatig raken de Geschiedenis van de Nieuwe Maas zeldzaam, tot het medewerkers van bureau Stadsnatuur De eerste gedocumenteerde waar- jaar 2008, waarin Rotterdam-Zuid tot in gesprek met mensen die melding neming van halsbandparkieten in aan Barendrecht, Ridderkerk en Hoog- maken van ‘groene papegaaien’ in tuin, Rotterdam is gedaan in 1973 op het vliet overspoeld werd door een groene boom of park. ‘Australische taferelen!’ landgoed De Tempel in Overschie golf. Het Zuiderpark lijkt hierin een werd mij verzekerd door een bezorgde (De Baerdemaeker & Backerra 2004). centrale rol te spelen als groene ader. burger die het schijnbaar weten kon. En wie een perenboom in de tuin heeft staan die niet verziekt is door peren- pok, kan erop rekenen dat die ‘groene schreeuwlelijkerds’ die taak wel op zich nemen. Waar de één geniet van de exo- tische kleurenpracht aan de in de tuin hangende pindasnoeren, verzucht de ander al jaren geen boomklever meer gezien te hebben. Het is hoog tijd om de feiten eens op een rij te zetten.

Onlangs, in januari 2011, hebben medewerkers van bureau Stadsnatuur en andere geïnteresseerden deelge- nomen aan een landelijke telling van halsbandparkieten (Psittacula krameri).

23 [1] 2011 Deze telling, die werd gecoördineerd door SOVON Vogelonderzoek Neder- land, richtte zich op alle in Nederland bekende gemeenschappelijke slaap- plaatsen van deze soort. Op die manier G De bomen zien iedere avond groen van de vogels. (Chris van Rijswijk | www.birdshooting.nl) S t r a a t g r a s

8 Natuurlijk Rotterdam

Gezamenlijk slapen 2004). Sinds 2003 zijn de aantals- Halsbandparkieten brengen de nacht ontwikkelingen van de Rotterdamse sociaal door op gemeenschappelijk halsbandparkieten beter bijgehouden slaapplaatsen, waar de vogels na een (Tabel 1). Vanaf dat jaar zijn slaap- dag voedsel zoeken ‘s avonds bijeen- plaatstellingen uitgevoerd. Eerst nog komen. Op basis van strategische in de zomermaanden, vooral in juli. gelokaliseerde observaties kon in 2004 Sinds 2004 zijn tellingen uitgevoerd worden vastgesteld dat de parkieten tussen 1 november en 1 februari, uit verschillende delen van Rotterdam buiten het actieve broedseizoen van de (met uitzondering van Hoek van parkieten, zodat we ervan uit mogen Holland) samenkomen op één slaap- gaan dat er geen parkieten de nacht plaats (De Baerdemaeker & Backerra hebben doorgebracht in nestholen. 2005). Rotterdam-Zuid was toen nog Op basis van de tellingen is duidelijk niet door de parkieten geannexeerd. te stellen dat het aantal halsbandpar- Waarnemingen verricht in de Tarwe- kieten in Rotterdam een sterke groei wijk (Rotterdam-Zuid) bevestigden vertoont. Tot 2005 bleef het aantal het vermoeden dat ook de halsband- overnachtende vogels onder de 500 parkieten van Zuid naar Overschie exemplaren maar is sindsdien verdub- pendelen. Een illustratief voorbeeld beld naar ruim 1.000 in de winter van van deze slaaptrek: op 1 juli 2009 pas- 2009-2010. In de winter van 2010-2011 seerden tussen 20:50 uur en 21:40 uur zijn door bureau Stadsnatuur drie tien groepen, variërend in grootte van tellingen uitgevoerd waarbij maximaal 3 tot 36 vogels, de telpost en vlogen 1234 vogels zijn genoteerd. Het ziet er richting noordwest (eigen observaties). dus naar uit dat de toename nog niet Deze parkieten, en die uit het Zuider- ten einde is. park, passeren de Nieuwe Maas ter hoogte van de Maastunnel en volgen Broedgebieden de Schie naar de vaste slaapplaats. De toename van de halsbandparkiet is Het is dus gerechtvaardigd ervan uit te niet eenvoudig te verklaren. De indruk gaan dat er geen andere slaapplaatsen bestaat dat er uitwisseling plaatsvindt in Rotterdam zijn. De grootte van de met de populatie van Den Haag die in totale Rotterdamse deelpopulatie is 2010-2011 met ongeveer 1500 vogels G De verspreiding van halsbandparkieten (groene daardoor met relatief weinig inspan- afgenomen lijkt te zijn (pers. med. Bram stippen) in Rotterdam. De rode ster is de omgeving ning betrouwbaar vast te stellen door Koese). Mogelijk is een aantal Haagse van de slaapplaats. A 2000, B 2001-2005 en de aantallen op de slaapplaats van vogels verhuisd naar Rotterdam. Daar- C 2006-2010. (bureau Stadnatuur Rotterdam) Overschie te tellen. naast lijkt het aantal broedparen in Rot- terdam ook een toename te vertonen. Aantalsontwikkeling Broeden vindt veelal plaats in de oudere aan nestholen. In het Kralingse Bos is Na de eerste waarnemingen van drie parken en (voormalige) landgoederen de halsbandparkiet in de periode 2005 halsbandparkieten in 1973 is het aan- met voldoende oude bomen waarin tot 2010 toegenomen van één naar elf tal dieren in Rotterdam flink toegeno- geschikte gaten zitten. De aanwezigheid broedparen (Bakker & de Baerdemaeker men. In de jaren ’80 en ’90 betreffen de van spechten, zowel de grote bonte 2011). Deze groei viel samen met een genoemde aantallen enkele tientallen (Dendrocopus major) als de groene (Picus toename van andere in holen broe- vogels (De Baerdemaeker & Backerra viridis), staat garant voor een aanbod dende vogels in het gebied (Tabel 2). Dit valt waarschijnlijk toe te schrijven aan de toenemende leeftijd van de bomen datum aantallen waarnemers slaapbomen in het bos, waardoor meer holtes in bomen beschikbaar komen door rotting

12-7-2003 100 A. van Meurs onbekend en spechten meer mogelijkheden krijgen nesten uit te hakken. Ter vergelijking: 27-7-2004 282 D. Hoek 5 wilgen in het Zuiderpark, waar grootschalige 12-11-2004 282 M. Backerra, H.Besjes, A. van Meurs onbekend herinrichting heeft plaatsgevonden, zijn 17-12-2005 399 A. de Baerdemaeker, S. Elzerman, G. Goedhart 2 kastanjes alle holenbroeders tussen 2006 en 2009 14-1-2006 330 W. Moerland, S. Elzerman, A. van Meurs 3 Italiaanse populieren in aantal afgenomen. Het aanbod aan 18-12-2006 868 D. Hoek, J. Punt, G. Goedhart 3 lindes, 2 Italiaanse populieren, 1 kastanje oudere bomen met geschikte holtes is 9-11-2009 1040 A. de Baerdemaeker, S. Elzerman 3 lindes, 2 Italiaanse populieren hier een stuk lager. Desondanks heeft de 14-12-2009 700 M. Grutters, A. de Baerdemaeker 3 lindes halsbandparkiet zich tussentijds in het 10-1-2010 540 S. Elzerman, A. de Baerdemaeker 3 Italiaanse populieren Zuiderpark gevestigd met één broed- 15-11-2010 1234 G. Bakker, A. de Baerdemaeker onbekend paar in 2009 (Moerland et al. 2010). Andere delen van de stad waar nesten 15-1-2011 1209 A. de Baerdemaeker, G. Bakker, S. Elzerman, 5 lindes, 2 moerascypressen, 1 kastanje, 1 wilg

van halsbandparkieten zijn aangetroffen 23 [1] 2011 I. Fernandez zijn onder andere landgoed De Tempel, 7-2-2011 1109 A. de Baerdemaeker 4 lindes, 2 moerascypressen, 1 kastanje park Zestienhoven, Diergaarde Blijdorp, Het Park (bij de Euromast), Eiland van G Tabel 1 Aantallen halsbandparkieten op de Rotterdamse slaapplaats 2003-2011.

Brienenoord en het Vroesenpark. S t r a a t g r a s

9 Natuurlijk Rotterdam

1400 soort # territoria 2005 # territoria 2010 verandering 1200

10001000 holenduif 11 14 +27% 800 halsbandparkiet 1 11 +1000% 600

groene specht 1 4 +300% 400

grote bonte specht 31 53 +71% 200

boomklever 1 6 +500% 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20112011 kauw 11 28 +155% G De groei van de Rotterdamse populatie spreeuw 10 15 +50% halsbandparkieten 2003-2011 (R2 = 0,9061). G Tabel 2 Het verschil in het aantal territoria van enkele in holen broedende vogels in het Kralingse Bos, 2005-2010.

Concurrentie om nestholen afnemen, zoals in Den Haag. Mis- Bakker, G. & de Baerdemaeker, A., 2011 Er zijn grote zorgen over de ecologische schien dat een deel van de Rotterdamse - Broedvogels van het Kralingse Bos - bSR- gevolgen die invasieve exoten kunnen halsbandparkieten zich in de komende rapport 162. bureau Stadsnatuur Rotter- hebben op de inheemse flora en fauna. jaren in Dordrecht zal gaan vestigen. dam, Rotterdam Er zijn tal van voorbeelden waarbij Of wellicht groeit de populatie nog een Dalen, P. van, 1994 - Halsbandparkieten inheemse soorten zijn verdrongen, op- paar jaar door. Vooralsnog zijn de par- nog steeds in Rotterdam en omgeving - Het gegeten of weggekruist door exotische kieten een charismatische aanvulling Vogeljaar 42: 127 nieuwkomers. Wat betreft halsband- van de Rotterdamse avifauna waarover Klaassen, O. & Hustings, F., 2010 - Slaapplaats- parkieten bestaan die zorgen ten het laatste woord nog niet gezegd is. F telling Halsbandparkieten in Nederland, aanzien van het verdringen van andere januari 2010 - SOVON-informatierapport in holen broedende vogels, waarbij Literatuur 2010/05. SOVON Vogelonderzoek Neder- met name de boomklever (Sitta euro- Baerdemaeker, A. de & Backerra, M., 2004 land, Nijmegen paea) wordt genoemd (Strubbe 2009). - Telling halsbandparkiet in Rotterdam - Moerland, W., Grutters, M.A.J., de Baerde- Kieren, spleten en holtes in bomen zijn Natuurlijk Rotterdam 5(3): 2 maeker, A., Andeweg, R.W.G. & Bakker, G., gewild vastgoed en het rijtje vogels in Baerdemaeker, A. de & Backerra, M., 2005 2010 - NatuurMeetnet Zuiderpark – Resulta- Tabel 2 levert onderling hevige strijd - Resultaten telling halsbandparkiet Rotter- ten 2009 - bSR-rapport 150. bureau Stads- om de goede gaten. In dat strijdperk dam - Natuurlijk Rotterdam 6(1): 2 natuur Rotterdam, Rotterdam is de halsbandparkiet dus de nieuwste Baerdemaeker, A. de & Moerland, W., in Strubbe, D., 2009 - Invasive ring-necked speler, die heus niet altijd als winnaar prep. - Ontwikkelingen in de Rotterdamse parakeets Psittacula krameri in Europe: uit de bus komt. Of de toename van avifauna 2002-2009 – Stadsvogelonderzoek invasion success, habitat selection and halsbandparkieten er toe zal leiden dat door middel van punt-transecttellingen impact on native bird species - Proefschrift inheemse vogelsoorten zullen verdwij- - bSR-rapport 172. bureau Stadsnatuur Universiteit Antwerpen nen is nog zeer de vraag. De ontwik- Rotterdam, Rotterdam kelingen in het Kralingse Bos lijken dat beeld vooralsnog tegen te spreken, maar dat is niet uitgebreid getoetst. Het lijkt erop dat er in gebieden met een ruim en gevarieerd aanbod van holtes en gaten in bomen geen grote proble- men opdoemen. Problemen zijn pas te verwachten wanneer dat aanbod plotseling verdwijnt, bijvoorbeeld door grootschalige bomenkap.

Vraagtekens De Rotterdamse populatie zal niet eindeloos door blijven groeien. Ver- schillende factoren, zoals roofdieren, voedselaanbod, broedsucces, sterfte en migratie bepalen mede hoeveel par- kieten in de stad kunnen leven. Over de meeste van deze factoren weten we weinig tot niets. Daarnaast vinden er mogelijk nog steeds ontsnappingen of moedwillige vrijlatingen van gekooide halsbandparkieten plaats. Het plot- seling opduiken en verdwijnen van 23 [1] 2011 kleurvarianten is hiervoor een aanwij- zing, zoals gele (lutino’s) en blauwe exemplaren. Het is mogelijk dat de G Niet alle halsbandparkieten zijn groen. Anders gekleurde kweekvarianten worden ook vrij vliegend Rotterdamse aantallen binnenkort waargenomen, zoals een lutino in 2010 en deze hemelsblauwe in Ommoord 2005.

S t r a a t g r a s (Chris van Rijswijk | www.birdshooting.nl) 10