Rhifyn 467 Papur Bro Ystwyth ac Wyre Chwefror 2021 60c Enfys Gobaith Y Bêl o Iwerddon

?

Arwydd o ddiolch a gobaith tu ôl i fryniau Penlan, ar ddiwedd blwyddyn. Pencampwr yr ŵyn

Thomas Evans, Pendre, Llanfihangel- y-Creuddyn yn ennill Ar yr olwg gyntaf, does dim ym arwyddocaol am y llun y wobr gyntaf gyda’i yma o bêl-droed! Darganfuwyd y bêl gan Aline Denton bump oen yn y ar draeth Llanrhystud ar 17 Ionawr. Rhoddodd neges i dosbarth Cyfandirol fyny ar ei thudalen facebook yn gofyn os bod rhywun Trwm yn Sioe a yn adnabod Aoife Ni Niocaill gan feddwl efallai fod y bêl Marchnad Nadolig wedi teithio yma o’r Iwerddon. Trwy wyrth y cyfryngau Pontarfynach. Thomas cymdeithasol, ychydig ddyddiau gymrodd i’r neges hefyd oedd Pencampwr gyrraedd tad Aline yn Waterford, Iwerddon. Wythnos y dydd ac yn ennill fu’r bêl yn hwylio môr yr Iwerydd cyn glanio ar draeth Cwpan Coffa Elwyn Llanrhystud wedi i Aline golli’r bêl i’r môr saith diwrnod Jones Penllwynbedw. ynghynt!

Diolch ‘Anti Myf’

Myfanwy Williams ‘Anti Myf’ gyda phlant dosbarth yr Hendre, Ysgol . Diolch yn fawr ac ymddeoliad hapus iawn. 2 RHIF 467 CHWEFROR 2021 SEFYDLWYD MEDI 1978 Cyfeillion y Ddolen Eisteddfod [email protected] Tachwedd 2020 Llywydd £20 J. Hopkins, Erwtomau, Pisgah Mair Hughes, Greenmeadow, Gadeiriol £20 Mrs Walters, Dolawel, Trefenter (01974 272612) £10 Mr a Mrs A. Evans, Brynperffaith, Y Ddolen 2021 Cadeirydd Pontarfynach Gethin Rhys, Gelli Aur, Cwrt y £10 Sara Tudor, Glanyrafon, Newyddion cyffrous – dyma lawnsio testunau Cadno, Llanilar (01974 241062) £10 Erin Trysor James Lynch, Ffordd y Eisteddfod Y DDOLEN 2021. Efallai fod rhai ohonoch yn cofio ein bod wedi cynnal Eisteddfod yn y gorffennol Is-Gadeirydd Gogledd, Andrew Hawke, Collen, £10 Cyfaill o Aberystwyth ond bu saib ers sawl blwyddyn bellach. Teimla dechrau Cwrt y Cadno, Llanilar £10 Mr a Mrs F. Jones, Maesbeidiog, 2021 fel amser da i ailgyflwyno ein Eisteddfod hwyliog (01974 241745) Llangwyryfon wrth i ni edrych i’r dyfodol yn llawn brwdfrydedd. £10 Dewi Rattray, Fferm Llidiardau, Llanilar Mi fydd ychydig o fisoedd eto cyn i’n digwyddiadau Panel Golygyddol £8 Sion Alun Davies, Goitre Isaf, arferol allu ailgyflwyno felly gobeithio bydd gyda chi Elin ap Hywel £8 Hywel Llŷr Jenkins, Saron, Llangwyryfon amser i gefnogi ein Eisteddfod Gadeiriol. Ie wir, ma Angharad Evans hon yn eisteddfod gadeiriol gyda chadair gyfforddus, Enfys Evans £8 Mr a Mrs Barry Jones, Glanperis, ddefnyddiol arbennig Y DDOLEN yn cael ei roi’n wobr i Andrew Hawke Llanrhystud gerdd neu stori ddigri orau. Mair Hughes £8 Mr a Mrs D. G. Morgan, Pentre, Cyhoeddir y testunau mis yma ac yna caiff enwau’r Elen Lewis beirniaid eu cyhoeddi mis nesaf. Daw mwy o Edgar Morgan Ionawr 2021 Eilian Rosser-Lloyd £20 Mrs Phyllis Evans, Afallon, Cwmystwyth wybodaeth am wobrau hefyd yn y rhifyn nesaf ond Hywel Llŷr Jenkins £20 Enfys Evans, Hafan, Llanddeiniol os bod gan rai o’n cefnogwyr ddiddordeb i gyfrannu / Gethin Rhys £10 Cyfaill o Lanilar noddi gwobrau cysylltwch gyda Mair Hughes neu Enfys £10 Ann Williams, Afallon, Cilcennin Evans. Cyhoeddir yr enillwyr yn rhifyn Ebrill Y DDOLEN. Teipyddion £10 Ann Ffrancon Jenkins, Llainwen, Blaenplwyf Dyddiad cau derbyn cyfansoddiadau yw 14 Mawrth Siân Evans, Ger-y-llan, Llanddeiniol £10 Dilys Baker Jones, Gaerwen, Bow Street 2021 a dylid eu danfon at Enfys Evans, Hafan, SY23 5DT £10 Olwen Cole, Maesteg, Y Gors Llanddeiniol, Llanrhystud, SY23 5DT neu drwy ebost i Sandra Jenkins, Pant yr ŵyn, £10 Rheinallt Llwyd, 21 Penrheidol, [email protected]. Ewch ati i gystadlu! Trefenter SY23 4HU £8 Miss Dilys Davies, Morfa Du, Trefenter (01974 272261) £8 M.M. Evans, 23 Glanceulan, Penrhyncoch AGORED £8 Teulu Siop Llanrhystud 1. Limrig: ‘Gwelais yn ystod y cyfnod clo’ Ysgrifennydd 2. Brawddeg: PANTGLAS Hawys Hughes, Dolgwybedin, £8 Mr a Mrs P. Lloyd, Penllerfedwen, 3. Neges mewn potel: cyfarchiad o ddalgylch Y Llanafan, Aberystwyth. Pontarfynach DDOLEN SY23 4AX (01974 261221) 4. Erthygl addas i’r papur bro Trysorydd/Tanysgrifio 5. Deg gair tafodieithol gan egluro eu hystyr Rhian Thomas, 6. Ffotograffiaeth: Allan yn yr awyr agored 20 Crugyn Dimai, 7. Coginio rhwbeth addas i’w gynnwys mewn Rhydyfelin, SY23 4PR picnic (tynnwch lun o’r bwyd a’i ddanfon atom!) 8. Cerdd neu Stori Ddigri (Gwobr – Y gadair (01970 611691) Prynwch Y Ddolen yn y siopau lleol hyn: gyfforddus ddefnyddiol!) Swyddog Hysbysebion LLEOLIAD GWERTHWR Wil Davies, Porth Penrhyn, Capel Aberaeron Siop Lyfrau Aeron PLANT a PHOBL IFANC Aberystwyth Inc Seion SY23 4EE (01970 880495) Mae 4 categori oedran: Aberystwyth Siop y Pethe Aberystwyth Y Llyfyrgell Gen. 1. Derbyn, Bl.1 a Bl.2 Trefnydd Cyfeillion Y Ddolen Blaenplwyf Siop y Parc 2. Bl. 3 a 4 Eirwyn Evans, Hafan, Llanddeiniol Cross Inn Swyddfa’r Post 3. Bl. 5 a 6 SY23 5DT (01974 202287) Cilcennin Garej y Groesffordd 4. Bl. 7, 8 a 9 Siop Cysodwyd gan: Elgan Griffiths Llanfihangel y Ffarmers Celf (unrhyw gyfrwng): Fy milltir sgwâr Golygyddion y mis: Creuddyn Ysgrifennu Creadigol: Fy arwr (dim mwy na 500 gair) Hywel Llŷr Jenkins, Gethin Rhys ac Llangwyryfon Judith Jones, Andrew Hawke Ger Wyre Llanilar Siop Y RHIFYN NESAF: Spar Dyddiad cau ar gyfer deunydd: Llanrhystud Swyddfa Post 17 Chwefror Penparcau Spar Yn y siopau: 27 Chwefror Penrhyn-coch Garej Tŷ Mawr Garej Rheidol Aelod o Fforwm Papurau Pontrhydygroes Cwtsh Nid yw’r Bwrdd Golygyddol o angenrheidrwydd Bro Caron Stores Ariennir yn rhannol gan yn cytuno ag unrhyw farn a fynegir yn y CEFNOGWCH EIN CEFNOGWYR! Lywodraeth Cymru papur hwn. Cyhoeddir Y DDOLEN yn fisol gan Gymdeithas Y DDOLEN gyda chymorth ariannol Llywodraeth Cymru. Argraffwyd gan Y Lolfa, Tal- Ateb y Chwilair Nadolig gan y-bont, Ceredigion. Cyfeirir pob gohebiaeth at yr Ysgrifennydd. Ni ellir gwarantu cynnwys unrhyw Sharon Howell yw: ddeunydd a anfonir i’w gyhoeddi yn Y DDOLEN na I ddathlu’r Ŵyl gyda’n gilydd. derbyn cyfrifoldeb am ei ddychwelyd.

Noddir Y DDOLEN gan Gyngor Sir Ceredigion RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 3 Golygyddol

Y Ddolen 2021 Eisteddfod y Ddolen Dyfyniad Blwyddyn newydd dda i’n holl ddarllenwyr. Er Cofiwch gystadlu yn Eisteddfod Gadeiriol Y y mis inni adael 2020, parhau wna heriau Covid-19 Ddolen, mae rhestr y testunau a’r manylion llawn ac wrth i’r Ddolen fynd i’r wasg daeth y ar dudalen 2. Y dyddiad cau yw 14 Mawrth ac newydd na chawn Sioe Fawr Llanelwedd nac edrychwn ymlaen at dderbyn eich cynigion! Eisteddfod Genedlaethol yng Ngheredigion yr Diolch i Gareth Lloyd haf hwn. Ond er gwaethaf caethiwed y cloi, Cydymdeimladau Hughes, Capel Seion am dal ati a pharhau i wasanaethu’n darllenwyr Cydymdeimlwn yn ddwys â Mrs Mary Morgan, yw dymuniad Y Ddolen a chyhoeddir y Tŷ Newydd, Llanrhystud ar golli mab sef Mr y dyfyniad y mis yma. dyddiadau cau ar gyfer deunydd y flwyddyn Ceredig Morgan. Mae Mrs Morgan yn gyfrannwr yn y rhifyn hwn. Calondid mawr yw’r deunydd selog i’r Ddolen ac yn gofalu am Gornel y ‘Cenedl heb iaith, gafaelgar a dderbyniwyd yn gyson trwy Beirdd ers blynyddoedd lawer. Yr un yw ein gydol 2020 oddi wrth awduron newydd a’r cydymdeimlad â Mrs Hawys Hughes wedi cenedl heb galon’ ffyddloniaid fel ei gilydd. Ac fel y gwelwch iddi golli ei brawd yng nghyfraith, Mr Roland mae’r un peth yn wir yn y rhifyn hwn gyda Hughes, a hynny’n ddisymwth dros y Nadolig. rhifyn llawn i’r ymylon. Diolch i bawb am eich Rydym yn cofio amdanoch fel teulu yn eich cefnogaeth gyson. tristwch.

Beth alla i ’neud? Mae’r cyfnodau clo wedi gwneud i bawb feddwl ôl ei orffen. am ei ffordd o fyw. Mae’r anogaeth i aros Rhaid peidio anghofio’r angen am gadw’r gartref yn ddiamwys gyda chaniatâd i fynd i ymennydd hefyd, ‘the little grey cells’, i weithio. siopa bwyd, neu i fater meddygol neu ymarfer Mae’n siŵr y bu mwy o ddarllen llyfrau yn ystod y corff yn unig. Mae ymarfer corff, yn y sefyllfa y flwyddyn ddiwethaf nag erioed o’r blaen – bresennol, yn gyfystyr i’r mwyafrif â mynd rhain eto yn bethau hawdd i’w cyfnewid. Cyn allan am dro ac mae llawer mwy i’w gweld yn y cyfnod clo diweddaraf roedd llyfrgelloedd cerdded yr heolydd a’r llwybrau cyhoeddus ar wedi gwneud trefniant syml i fenthyg llyfrau a’u hyn o bryd. Rhaid dweud bod ‘leg warmers’ casglu a’u dychwelyd yn ddiogel. cystadleuaeth wau y Cwrdd Bach un blwyddyn Heb eisteddfodau i sbarduno’r awen i wedi dod yn ddefnyddiol nawr. gyfansoddi gallai fod yn gyfnod hesb. Ond o Math arall o ymarfer corfforol fyddai garddio, edrych ymlaen yn ffyddiog, fe ddaw cyfleoedd ond nid yw’r tywydd yn caniatáu hynny yn eto. Pe bae rhywun yn mynd ati i lunio gyson. Er mwyn cael dwylo i’r pridd rhaid troi brawddeg a brysneges yn dechrau gyda pob un at gompost a photiau yn y sied. Rwy’n ffodus o lythrennau’r wyddor yn eu tro byddai’n barod iawn fod fy chwaer yn rhoi bwlb Amaryllis i ar gyfer unrhyw gystadleuaeth! O fynd gam mi bob Nadolig ac yn y cyfnod ar ôl y Nadolig ymhellach beth am bennill cyfan yn dechrau rwy’n mynd ati i’w hail-botio a’u rhoi yn y gyda’r un llythyren e.e. cwpwrdd sychu dillad am rai diwrnodau i’w cymell i ddechrau tyfu a blodeuo eleni eto. Adeg addurno, adeg anrhegion Mae hynna’n ddigon i laesu’r rhwystredigaeth adeg angylion ac adlais alawon o fethu mynd allan i’r ardd pan fydd hi’n oer yn adeg adduned ac addewidion wlyb ac yn wyntog. ac adeg atgoffa am anffodusion. Mae nifer o ddiddordebau y gellid eu dilyn er mwyn cadw’r dwylo rhag bod yn segur, Mae criw o wirfoddolwyr garddio yn megis gwnïo, gwau, crosio, ac nid yw’r rhain yn wedi bod yn ebostio’n gyson gyfyngedig i ferched. Mae mudiad y Ffermwyr er mwyn cadw mewn cysylltiad, ac wedi bod Ifanc yn annog pobl i wau capiau ‘bobble’ i yn gosod tasgau i’w gilydd. Un o’r rhain oedd helpu codi arian ar gyfer elusen DPJ, elusen chwilio enwau o fyd natur a garddio wedi eu sy’n canolbwyntio ar iechyd meddwl ymysg cuddio mewn erthygl. Os ydi rhywbeth fel ffermwyr. Gellir defnyddio unrhyw batrwm hynny yn apelio atoch dyma rai (3) i’ch cychwyn ac unrhyw liwiau – ffordd o ddefnyddio’r ar y ffordd. tameidiau gwlân sydd ar ôl o waith arall. Mae ‘Wrth fynd allan i’r awyr iach dylem atgoffa Merched y Wawr yn barod i dderbyn blodau ein hunain fod rhaid anadlu’n ddwfn i yn lliwiau’r enfys allan o unrhyw fath o waith werthfawrogi ei rinweddau.’ crefft, ar gyfer eu harddangosfa yn Eisteddfod Tasg arall oedd ffurfio brawddeg synhwyrol Tregaron, pryd bynnag y bydd hynny. Ac wrth yn dechrau gyda llythrennau cyntaf lliwiau’r gwrs, mae rhywun yn rhywle bob amser yn enfys. C O M G G I F. John Jones, cyn brifathro falch o dderbyn blanced penglin o sgwariau Ysgol Gynradd Tregaron luniodd ‘Caradog amryliw. Rhywbeth arall i’r person amyneddgar o’r mynydd gafodd gig i frecwast’. Allwch chi â dwylo heini yw jigso. Gall un o’r rhain feddwl am enghraifft arall. lanw oriau lawer o’ch dydd, a dyna’r un peth O gadw at reolau’r Llywodraeth, a chadw’r sydd gennym nawr wrth orfod aros gartref corff, y dwylo a’r meddwl yn brysur mae sef diwrnodau yn llawn o oriau gwag. Mae gobaith i ni oroesi’r cyfnod gofidus presennol jigso, hefyd, yn beth hylaw i’w gyfnewid gyda yn holliach. chymydog (dros glawdd yr ardd os oes raid) ar Delyth Lewis 4 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Dyfodiad y Brechlyn

Mae disgwyl eiddgar erbyn hyn am y brechlyn Hafan y Waun Covid a fydd gobeithio yn ein caniatau ymhen Pan gyrhaeddod Covid y cartref nôl yn mis hwyr neu hwyrach i ddychwelyd i ryw fath o Tachwedd bu hi’n amser tywyll iawn i ni, normalrwydd ar ôl y Pandemig. Cyfnod anodd yn staff, teuluoedd a’r preswylwyr eu hun. iawn yw hi wedi bod i staff cartrefi henoed Mae hyn yn rhywbeth wna i byth anghofio wrth iddynt wneud eu gorau i gadw’r trigolion trwy gydol fy oes ac os nad ydych wedi yn ddiogel ond rhaid ystyried hefyd pa mor gweithio ynddo, fydd neb yn gwybod beth anodd yw hi wedi bod i’r preswylwyr heb weld chi wedi bod trwyddo. Dwi wedi llefain eu teuluoedd. Braf iawn oedd clywed fod staff digon yn ystod y cyfnod yma yn ystod a thrigolion nifer o gartrefi’r ardal bellach wedi oriau mân y bore. Ond mi roeddwn i yn derbyn y brechlyn. Dyma rannu teimladau dwy cael fy nerth oddi wrth fy nheulu, ffrinidau, o drigolion ardal y Ddolen sy’n gweithio mewn staff y cartef a theuluoedd y preswylwyr. cartrefi gofal. Fy swydd i oedd gwneud yn siŵr bod y preswylwyr yn iawn a chario ymlaen gyda’r Cartref Nyrsio Abermad Julie a’r tlws dathlu dewrder o flaen cartref gwaith o ddydd i ddydd. Pam glywes Mae gweithio mewn cartref nyrsio wedi bod yn gofal Hafan y Waun. am y brechlyn roeddwn yn hapus iawn. amser gofidus a phryderus iawn ers i’r feirws Dwi ddim yn hoff iawn o nodwyddau yma gyrraedd y wlad. Mae pawb sy’n gweithio ond mi ges i e! Byddaf yn mynd yn ôl mewn cartrefi gofal yno oherwydd eu bod eto am y nesaf mewn 12 wythnos. Erbyn eisiau gofalu am y trigolion ac eisiau eu cadw hyn mae pob un o’n preswylwyr a’r staff mor iach a diogel ag sy’n bosib. Mae’r trigolion wedi derbyn y brechlyn cyntaf. Fel ni’n yn rhai bregus tu hwnt ac mae ceisio cadw y hoffi dweud ‘there is a light at the end of feirws dychrynllyd yma allan o’r cartref yn straen the tunnel’. Rwy’n edrych ymlaen nawr i emosiynol tu hwnt. Pwysleisiaf fod pob un ddechrau mynd nôl i normal ac agor pump sy’n symud i fewn i’r cartref yn cael eu profi ac aden y cartref a gobeithio un diwrnod yn mae’r prawf yn gorfod bod yn negyddol cyn eu y dyfodol agos mi fyddwn yn gallu agor y derbyn (mae hyn yn wahanol i adeg dechrau’r drysau unwaith eto i’r teuluoedd. Rydyn pandemig lle’r roeddent ddim yn cael eu profi ni yn Hafan y Waun wedi hanner trefnu cyn dod fewn i’r cartrefi). Ar hyn o bryd mae’r cyngerdd a bydd gyda ni hwn i edrych staff yn cael eu profi’n wythonosol. Rydym yn ymlaen ato ar 23 Hydref. Ga i ddiolch i lwcus ac yn falch ein bod wedi medru cadw’r bawb am eich geiriau caredig a’r negesuon feirws allan o’r cartref hyd yn hyn. Daeth y yn ystod yr amser anodd diweddar. newyddion am y brechlyn yn rhyddhad mawr Julie Thomas i bawb. Mae’r brechlyn yma’n cynnig gobaith Hafan y Waun y bydd gan ein trigolion bregus fwy o siawns i oresgyn y feirws dychrynllyd yma. Felly, roedd Mae’n siwr i nifer fawr ohonoch wylio dydd Gwener 15 Ionawr, y diwrnod pan gafodd rhaglen Dathlu Dewrder S4C cyn y y trigolion i gyd eu brechlyn cyntaf, yn ddiwrnod Nadolig. Llongyfarchiadau i Julie ar eithaf emosiynol. Mae’r staff wedi derbyn eu dderbyn cydnabyddiaeth haeddianol am brechlyn cyntaf yn ystod pythefnos diwethaf Phyllis Evans (Afallon, Cwmystwyth) yn dathlu ei gwaith yn ystod y misoedd diwethaf mis Rhagfyr, rhai ohonom yn Aberteifi a’r lleill derbyn brechlyn cyntaf Covid 19 yng nghartref gyda thrigolion Hafan y Waun. Wrth yng Nghaerfyrddin. Hyderwn na fydd yr ail un Hafan y Waun. dderbyn y tlws roedd hi’n cynrychioli’r yn hir. Nid yw’r trigolion wedi medru gweld eu holl ofalwyr sydd wedi bod yn gweithio teuluoedd am fisoedd lawer ond dros y wê. yn dal i fod mor siriol trwy’r cwbwl. Rydym wedi mor ddiwyd ers Mawrth diwethaf. Nid yn Rydym yn ddiolchgar tu hwnt i’r teuluoedd cael sawl parti bach, ambell un heb achlysur unig maent wedi parhau â’r gwaith arferol am fod mor amyneddgar a charedig. Er mai heblaw ond diolch ein bod yn iach gyda’n gilydd. ond hefyd wedi cymryd rôl teuluoedd y diogelwch ac iechyd y trigolion sydd ar feddwl Ond, bobol bach, trwy’r brechlyn mae yna olau preswylwyr gan nad oedd neb yn medru pawb, nid yw’n hawdd methu gweld aelod ar y gorwel. Golau a fydd yn arwain at gael rhyw ymweld â’r cartrefi. Diolchwn o waelod o’ch teulu am yr holl amser yma. Mae hyn wedi fath o normalrwydd nôl ym mywydau un ac oll, calon i bob un ohonoch sydd wedi achosi llawer o bryder i’r teuluoedd ac i ni fel gobeithio. Cymerwch ofal a chadwch bellter. bod yna yn gwmni a chysur i bob un o staff. Ond, mae’r trigolion i gyd wedi bod yn ‘ser’ Rina Tandy drigolion y cartrefi gofal amrywiol. Mae ac rydym mor falch ohonynt. Maent wedi bod ac Cartef Nyrsio Abermad ein dyled yn fawr i chi gyd.

Llanddeiniol

Dathliadau’r Nadolig Roedd hi’n goeden hardd ac yn y plant anrheg ac hefyd pecyn ychydig yn wahanol eleni. Diolch Mae’n gyfnod prysur a hyfryd ei gweld wedi goleuo ac crefftau’r Ysgol Sul. Braf iawn oedd i’r rhai a fu wrthi’n addurno’r chymdeithasol fel arfer yn ychydig olau bob nos. cael ychydig o Hwyl yr Ŵyl yn y Eglwys yn hardd ac roedd yn werth Llanddeiniol cyn y Nadolig Diolch i Santa am deithio drwy’r pentref er gwaetha’r cyfyngiadau. bod yno i fwynhau’r awyrgylch. Er ond eleni bu’n rhaid gwneud pentref ar nos Sadwrn 12 Rhagfyr nad oedd y gynulleidfa’n medru pethau ychydig yn wahanol! gan gyfarch y thrigolion a rhannu Eglwys St Deiniol canu darparwyd cerddoriaeth Penderfynwyd gosod coeden anrhegion gyda’r plant. Stopiodd Cynhaliwyd gwasanaeth Noswyl drwy gyfrwng CD er mwyn sicrhau Nadolig yn y pentref o flaen yr wrth yr Hen Ysgol er mwyn Nadolig yn yr Eglwys yn ôl yr arfer ein bod yn cael cyfle i fwynhau Hen Ysgol am y tro cyntaf erioed. goleuo’r goeden! Derbyniodd er fod pethau wedi gorfod bod carolau’r Ŵyl. RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 5

CARPEDI Nodiadau Natur K&M gan Ann M. Davies ac Ian Sant (Ffotograffydd) Ffôn: 01974 251656 ‘Aur o dan y rhedyn’ meddai’r hen ddywediad ond llechwraidd yw Llwydyn y Berth (neu yr enw rydw ar fore dydd Nadolig – sydd yn teimlo yn bell yn i yn ei hoffi yw Siani Lwyd). Mae’n glynu wrth y Ken: ôl erbyn hyn! – pan dorrodd haul euraid y bore ddaear ac yn cymryd mantais ar y tameidiach 07970 045129 dros y bryn a tharo’r fron gyferbyn roedd y rhedyn sy’n cwympo wrth i’r adar eraill eu tasgu dros y ei hunan yn goleuo fel aur. Byrhoedlog fu’r olygfa lle. Pan fydd dyrnaid o fanion a briwsion yn cael Meirion: oherwydd cyn cinio roedd cawod o eira gwlyb eu gosod ar ben y wal mae Siani yn cwato dan y 07811 479791 wedi disgyn a ciliodd yr haul am sbel. Yn ei le, grug sy’n hongian drosti ac yn pigo’n swil. Mae’n gyda hwyr y prynhawn, codai’r lleuad dros yr un gorfod cadw llygad gwyliadwrus ac yn dianc yn GWASANAETH bryn a goleuo’r oriau mân fel lampau stryd tra’n sydyn pan ddaw Robin heibio a’i chwrso bant. GWERTHU dangos yn blaen ble’r oedd yr eira wedi glynu ar y Bydd hyn yn digwydd hyd yn oed pan na fydd A GOSOD mannau oeraf, gan gynnwys y lawnt gefn. Robin angen y bwyd, dim ond perchnogi’r wledd

Mae’r llun yn dangos aderyn bach yn yr eira, iddo’i hun. Yr hyn fyddai’r Sais yn ei alw yn ‘gi un sydd wedi ymweld â’r ardd ond dwywaith hyd yn y preseb’! Ond yn ystod ysbaid oer ym mis y gwn i a soniais amdano o’r blaen. Ar yr olwg Ionawr dyna hyfryd oedd clywed Siani (neu Sioni!) gyntaf gallai fod yn Aderyn y To. Bydd weithiau yn yn canu’r gân fach swynol o gysgod y shetin a

cadw cwmni i Adar y To a Ji-Bincod wrth y bwrdd datgan fod y gwanwyn ar ei ffordd. bwyd ond mae’r llun yn dangos yn weddol glir Ar y dydd rwy’n ysgrifennu hwn, anodd credu [email protected]ÊD A GWEITHRED fod hynny yn wir, gyda’r glaw yn boddi’r caeau pam mae wedi cael yr enw Pinc y Mynydd ond 4-25 Ionawr (oriau agor: Mercher i mae’r lliw yn fwy oren na’r Ji- Binc. Mae ei lysenw a’r niwl disymud yn byrhau’r dydd unwaith eto. Yr Sadwrn:Morlan, 10-12 & 2 -4) yr un fath a’r Ji-binc ond nid yw’n nythu yn y hyn sy’n hyfryd am y niwl yw’r ffordd mae’r coed ArddangosfaMorfa am Mawr, wrthwynebwyr wlad yma er ei fod weithiau yn gwneud hynny yn yn dangos trwyddo a patrwm eu canghennau a’u cydwybodol,Aberystwyth recriwtio, heddwch a dal yr Alban a bryd hynny mae pen y ceiliog yn troi brigau yn cael ei arddangos yn glir a chytbwys – y eich tir yn y Rhyfel Byd Cyntaf. SY23 2HH yn ddu trawiadol. Ei gynefin yn y gwanwyn a’r haf gwahanol goed a’u ffurf unigryw eu hunain. Mae DONALD BRICIT yw Llychlyn a draw i’r dwyrain i Siberia. Ymwelydd pob tymor a’i fanteision. Pan fydd dail ar y coed 01970A STRYD 617 Y DOMEN 996 gaeaf yw e’ a’r wlad yma ac o ystyried y siwrne a nid yw’r manylion hyn i’w gweld. 7.30, 11 a 12 Ionawr gymerodd mae’n eitha braint felly i’w weld yn yr Un gwahaniaeth mawr rhwng anifeiliaid a Cwmni Morlan yn cyflwyno anterliwt ardd fach yma. Nid yw’n syndod mai yn nwyrain phlanhigion yw’r ffordd maen nhw’n tyfu. Yn gyfoes o waith saith o feirdd. Lloegr mae’r mwyafrif yn treulio eu gaeaf, yng gyffredinol tyfu drwy ei gorff i gyd wna anifail – Tocynnau: £4 (ar gael o Morlan) nghanol y ffermydd grawn a’r sofl. Hadau yw eu rhyfedd fyddai gweld corff oen yn tyfu clustiau hoff fwyd yn enwedig cnau Ffawydd ond rhaid a choesau ar ôl ei eni! Mae planhigion ar y cyfan morlan.cymru bwydo’r cywion a thrychfilod a phryfed. Roedd yn tyfu o’r blaenon gan gynhyrchu brigau a 01970-617996; [email protected] tua pump ar hugain o Ji-Bincod yn bwydo yma dail o’r newydd ar yr hen dyfiant. Mae hyn yn ddoe ond nid oedd Pinc y Mynydd yn eu plith y cynhyrchu ffurf agored canghennog a’r tyfiant tro hwn. olaf yn ymestyn tuag allan ac i fyny. Nid sgerbwd Tyrru at y bwyd wnaeth yr adar yn ystod yr eira yw coeden yn y gaeaf ond ffatri ar wyliau yn a’r tywydd rhewllyd ac un sy’n dod yn heidiau llawn potensial cynhyrchiol. Mae patrwm y dail parablus yn sydyn yw’r Titw Cynffon Hir – yna a’r rhysgl a ffurf y brigau a phob nodwedd arall yn gadael yr un mor sydyn yn gawod swnllyd. Mwy gudd yn DNA y celloedd cwsg. Rhyfeddod o fyd! Wrth sôn am y coed mae hyn yn dwyn i gof KANGALOOS rywbeth arall mae’r gaeaf yn ei gynnig. Mae tân Gwasanaeth Hurio coed wrth gwrs yn gwmni ac yn gysur ond cyn Toiledau Symudol a taflu’r pren ar y tân mae’n werth sylwi arno. Mae Gwacáu ‘Septic Tanc’ pob coeden gyda rhysgl gwahanol – rhai yn llyfn a rhai yn batrymog a phantog. Mae digon Cysylltwch â Iwan ar o agennau dwfn yn rhysgl y dderwen i’r aderyn 01974831266 neu bach, y Dringwr bach, lechu a chysgu ynddynt yn 07855364947 ogystal a chasglu pryd o bryfed. Llwyd a llyfn yw rhysgl yr Onnen a’r Gelynnen. Mae’n wybyddus fod cyfrif y cylchoedd yn y boncyff yn gallu rhoi oedran y pren ond hefyd mae’n werth sylwi ar y lliwiau gwahanol sydd mewn ambell un. Mae calon pren y Tresi Aur yn gallu bod yn hynod o hardd yn enwedig os bydd ychydig o farnish yn tynnu’r lliwiau allan. Mae tafelli o’r canghennau yma, wedi eu rhwbio a phapur tywod a’u paentio gyda farnish yn gwneud matiau mwg digon deniadol. Yn gymharol ddiweddar roedd yn ffasiwn i addurno byrddau brecwast priodas gyda tafelli o goed derw – ynghyd â’r mwswm. Maen nhw’n arddangos y blodau yn naturiol ac yn gwneud traed da i botiau blodau tu allan i’r tŷ wedi hynny – ac yn lloches i’r pryfed mân a’r corynnod sy’n hoff gan y Dryw bach. Ailgylchu mae natur wedi ei wneud erioed! 6 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Pontarfynach

Genedigaeth Cyngor Cymuned Pontarfynach y-Creuddyn ac yn ennill Materion i dynnu sylw i’r Llongyfarchiadau gwresog i Mari tuag at gost y goeden a chymorth Cwpan Coffa Elwyn Jones, Awdurdodau perthnasol: a Ceredig Dolcoion ar enedigaeth y Cynghorwyr Rob Davies a Rhodri Penllwynbedw. merch fach ar 30 Rhagfyr. Croeso Jenkins gyda’r gwaith gosod a Pencampwr wrth gefn oedd Mari - Beiciau Sgramblo’n broblem arbennig i Enfys Mair a phob thynnu lawr ar ôl yr Ŵyl. Davies, Dolcoion, Rhos-y-Gell. o amgylch Coed yr Arch. dymuniad da i chi fel teulu bach. Clerc i gysylltu gyda Chyfoeth Hyfryd oedd cael newyddion Sioe a Sêl Nadolig Marchnad Cyngor Bro Pontarfynach Naturiol Cymru ac Ystad yr hapus ar ddiwedd y flwyddyn. Pontarfynach Trafodwyd y materion isod mewn Hafod. Gan gadw at reolau Covid, cyfarfodydd diweddar: - Arwydd pren sy’n dynodi Menter Cymunedol Mynach Cyf. cynhaliwyd Sioe a Marchnad llwybr troed o Bontarfynach Roedd yn wledd i’r llygaid i weld Pontarfynach ar ddydd Mercher, Ceisiadau Cynllunio i wedi pydru ac angen coeden Nadolig a golygfa’r Geni 9 Rhagfyr. Y beirniad oedd Alwyn A200896: Tir ger Ysgoldy Goch, adnewyddu. yn dod â goleuni i’r ardal tu Davies, Brenan. Llongyfarchiadau Cwmystwyth. Newid defnydd tir - Trafodwyd yr angen am allan i’r Caban gan greu naws i’r canlynol ar eu llwyddiant: amaethyddol er mwyn darparu oleuadau stryd ar y llwybr Nadoligaidd yn ystod amser maes parcio. Datganodd Gareth troed o’r Orsaf tuag at y Bont anodd. Gwerthfawrogwn gyfraniad Dosbarth Cyfandirol Trwm Jones ddiddordeb wrth drafod y ym Mhontarfynach. Y Clerc i 1af ac 2il – Thomas Evans, cais ac ymatal o’r cyfarfod. Nid gysylltu gyda’r Cyngor Sir am y Llanfihangel-y-Creuddyn oedd gwrthwynebiad i’r cais. posibiliadau. 3ydd – Ceredig Lewis, Rhos-y-Gell - Cais am lanhau’r llwybr a Cyllid nodwyd uchod, dail wedi Dosbarth Cyfandirol Ysgafn Derbyniwyd cyllideb am y flwyddyn cwympo gan wneud yn llithrig 1af – Hopkins, Pisgah ariannol 2021/22 a chytunwyd ar – tynnu sylw’r Cyngor Sir. 2il a 3ydd –Morgan Ebenezer, Bont swm y presept o £3,500.00. Hel Atgofion Dosbarth Cynhenid Trwm Rhodd Wrth edrych drwy hen luniau yn 1af – Erinna Rogers, Cwm Elan Cyfranwyd swm i Fenter ddiweddar, deuthum ar draws 2il – Grace Evans, Llanfihangel-y- Cymunedol Mynach Cyf. am cerdyn post ac wedi ei argraffu Creuddyn gost y Goeden Nadolig i bentref arni roedd:- 3ydd – Lewis a Davies, Rhos-y-Gell Pontarfynach allan o gronfa’r Cadeirydd. Eisteddfod Flynyddol Devil’s Dosbarth Cynhenid Ysgafn Bridge. Dydd Sadwrn, Chwefror 1af – Grace Evans, Llanfihangel-y- Cyfrifon 26ain, 1938. Creuddyn Mae adroddiad archwiliad LIMERIC 2il – Ifan Davies, Brynafan anghymwysiedig wedi ei gyhoeddi Cefais neithiwr freuddwyd difyr 3ydd – Lloyd, Old Abbey, Bont gan Archwilydd Cyffredinol Cymru Mynd am dro mewn llong drwy’r ar gyfer Cyngor Bro Pontarfynach, awyr Cyfarchion arbennig i Brenda Dosbarth C.Ff.I. sy’n cadarnhau bod pethau mewn Lawr edrychais ac ar hynny af Evans, Glangorslwyd sydd 1 – Mari Davies, Clwb Trisant (yn trefn...... wedi dathlu ei phen-blwydd ennill Cwpan Oliver Seeds) yn 90 oed ar y 19eg Ionawr. 2il – Dewi Jones, Clwb Tregaron Cyfarfodydd Zoom Sylwch Devil’s Bridge nid Anfonwn ein cofion gorau 3ydd – Ifan Griffiths, Clwb Gan fod y pandemig Covid-19 Pontarfynach. ati hi a’i gŵr Wil sydd wedi yn parhau cytunwyd i gynnal Tybed oes gan rhywun unryw ymgartrefu yng Ngartref Pencampwr y dydd oedd Thomas cyfarfodydd y Cyngor Bro dros wybodaeth am eisteddfodau Cysgod y Coed, Llanilar. Evans, Pendre, Llanfihangel- Zoom ar hyn o bryd. Devil’s Bridge?

Mari Davies, Dolcoion, Pontarfynach enillodd Gwpan Oliver Seeds yn Sioe Nadolig Marchnad Pontarfynach drwy ennill y wobr gyntaf gyda 5 oen yn y dosbarth C.Ff.I. Coeden Nadolig a golygfa’r Geni y tu allan i’r Caban ym Mhontarfynach. RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 7

Rhydyfelin Gair o’r Esgair Ar Ddydd Calan eleni cefais gyfle i dreulio orig o’r gwobrau, ychwanegodd yn smala, ‘Fydd e’ Cydymdeimlo yn troedio llwybr yr Esgair yng nghysgod mast fawr callach, dynna i un arall, be’ chi’n ‘weud.’ Cydymdeimlwn efo Mr Ritchie Jones, teledu Blaenplwyf. Prociwyd y cof, trysordy yr Deallaf bod Mair Roberts ymhlith yr artistiaid. Cae Bachyrhiw a’i deulu ar golli brawd enaid, yn ystod y daith. Yr oedd y gantores, yn ôl y sôn, i’w gweld ar sef Mr Robbie Jones, Aberystwyth Tra bod Urdd Gobaith Cymru yn paratoi i raglenni teledu yr adeg hynny. Dyma gyfnod wedi cyfnod o salwch. Roedd Robbie ddathlu’r canmlwyddiant y flwyddyn nesaf, teledu du a gwyn i wylwyr yng nghartrefi’r yn fab i Robert Jones Llanfair (ond meddyliais am gysylltiad Esgair-hir â’r mudiad. fro. Er bod rhieni Mair Roberts yn byw yn nawr yn byw yng Nghaerdydd). Mae’n anodd coelio heddiw, efallai, ond Llundain, yr oedd ganddynt gysylltiadau ag ardal Estynnwn ein cydymdeimlad ag cynhaliwyd Noson Lawen yn yr Esgair. Y Blaenplwyf. Bu Mair Roberts hefyd yn amlwg Alison Morgans, Waungrug a gollodd gofyn i godi arian ar gyfer cronfa Eisteddfod ar lwyfannau cystadleuol Cymru flynyddoedd ei thad, Mr David Davies yn Hafan y Genedlaethol yr Urdd yn Aberystwyth yn 1969 yn ddiweddarach fel arweinydd Côr Creigiau o Waun (gynt o Dolblodau, Llanafan), symbylodd y fenter. gyffiniau Caerdydd. ddiwedd mis Tachwedd wedi Dai Pantygamddwr, arweinydd hynod o ffraeth Ysgogodd yr ymweliad â banc yr Esgair i mi gwaeledd byr. Roedd yn dad-cu i Shôn o ardal Tregaron, lywiodd yr achlysur mae’n werthfawrogi o’r newydd yr etifeddiaeth lafar. Morgans, Waungrug a Lisa Morgans, 1 debyg. Crybwyllwyd amdano yn torchi ei lewys Treiddiodd cyfoeth o ddywediadau, hanesion a Maes Gosen a hen dad-cu i Zac. cyn tynnu’r tocynnau raffl o fuddai gan ddweud, straeon, yn ddiarwybod bron, i gilfachau’r cof. Bu farw’r gwyddonydd, yr Athro ‘Mae’n dda bod fi wedi golchi cyn dod.’ Yna, Oedaf cyn camu ymlaen. Syr John Meurig Thomas yng wedi cyhoeddi mai gŵr o Yeovil a enillodd un Trefor Huw Jones Nghaergrawnt yn 87 oed ar 13 Tachwedd 2020. Roedd yn byw yn Bronyglyn, Rhydyfelin yn ystod ei gyfnod fel Athro a Phennaeth yr Adran Gemeg yng Ngholeg Prifysgol Colofn Ben Lake Cymru, Aberystwyth rhwng 1979- 88. Danfonwn ein cydymdeimlad â’i deulu. Mae’r dyfodol yn ein dwylo ni… Ysbyty Mae’r misoedd diwethaf Yn sicr mae’r pandemig os na wnawn ni fuddsoddi ar Braf deall bod Brenda Davies, Sŵn- wedi gorfodi gwleidyddion, y wedi’n hatgoffa unwaith fyrder a chyflwyno newidiadau y-Don yn gwella wedi llawdriniaeth gwasanaeth sifil, llywodraeth ac am byth o bwysigrwydd sylweddol i’r ffordd ry’n ni’n a chyfnod o chwech wythnos yn yr leol, mudiadau a busnesau gweithwyr allweddol: o’r nyrsys cefnogi unigolion o bob oed ysbyty wedi iddi gwympo a niweidio’i i newid – newid polisiau, i’r cynhyrchwyr bwyd; o staff ein sy’n dioddef. Mae angen mwy chefn. Brysiwch wella. newid blaenoriaethau, newid cartrefi gofal i’r gweithwyr sy’n na chodi ymwybyddiaeth am Cafodd Mrs Marjorie Edwards, Cae gwasanaethau a newid ein ffordd casglu sbwriel – maent wedi iechyd meddwl erbyn hyn (er Crug, sy’n 99 oed, fynd i’r ysbyty am o fyw – i gyd yn sgil Covid-19. cadw cymdeithas i fynd drwy mor bwysig yw hynny) - mae y tro cyntaf ers 70 mlynedd i gael Ond a fydd Covid-19 yn fodd i ni gyfnodau tywyllaf y pandemig, ac angen buddsoddi a gweithredu ffitio ‘pacemaker’ rai diwrnodau cyn y newid cymdeithas er gwell, wrth i mae angen i ni gydnabod hynny nawr cyn ei bod hi’n rhy hwyr. Nadolig. Mae hi’n hynod o ddiolchgar ni edrych i’r dyfodol? ar fyrder. Mae angen budsoddi Argyfwng arall sydd wedi i’r holl staff yn ysbyty Bronglais am y Mae ymdrech arwrol y yn ein gwasanaethau cyhoeddus. dod i’r amlwg fwyfwy yn sgil gofal arbennig ac am y ‘wyrth’ o gael gwasanaeth iechyd i roi Mae angen codiad cyflog teg ar y pandemig yw’r argyfwng bod yn ôl ar ei thraed a medru gofalu rhaglen frechu nas gwelwyd weithwyr y gwasanaeth iechyd dai, yn enwedig yma yn y amdani hi ei hun. ei thebyg o’r blaen ar waith a’r sector gofal. Mae angen rhoi gorllewin. Er gwaetha pa mor yn rhywbeth sydd wedi rhoi gwerth ar y gadwyn fwyd leol a’r gymhleth yw’r sefyllfa, does Genedigaeth gobaith i bob un ohonom, busnesau bach lleol hefyd sydd dim dwywaith bod angen Llongyfarchiadau mawr i Joseph ac wedi gwneud i ni fentro mor ganolog i’r economi lleol. trafod y pwnc a rhoi llais i a Gwyneth Evans, Cae Pant ar meddwl am fywyd ar ôl Covid. Maes arall sydd angen sylw bobl ifanc lleol sy’n ei chael enedigaeth eu merch Mollie Rosemary Ond pa fath o gymdeithas ar fyrder yn sgil y pandemig yw hi mor anodd i ymagrtrefu yn ddechrau’r mis; chwaer fach i Annie- ydyn ni eisiau ei gweld yn iechyd meddwl, yn enwedig eu cynefin. Yn bwysicach oll Vera a Daniel. Pob dymuniad gorau i y dyfodol? Ydyn ni eisiau yma yng nghefn gwlad. Mae’n efallai, mae angen sicrhau bod chi fel teulu. dychwelyd i’r hen drefn neu anodd dadlau gyda’r rheiny sy’n unrhyw benderfyniadau yn ydyn ni eisiau ailadeiladu rhybuddio y gallai problemau ymwneud â thai a chynllunio Pen Blwydd Arbennig cymdeithas mewn modd sy’n iechyd meddwl ddatblygu i yn cael eu gwneud yn lleol, ac Danfonwn gyfarchion arbennig i Mr cryfhau ein cymunedau? fod yn bandemig ynddo’i hun er lles ein cymunedau. Joe Baldwin, Sŵn-y-Don, a ddathlodd ei ben blwydd yn 100 oed ddechrau mis Rhagfyr. Pob dymuniad gorau iddo. Llongyfarchiadau mawr! Rhifyn Dyddiad Cau Yn y siopau Mawrth 17 Chwefror 27 Chwefror

Swydd Newydd Ebrill 17 Mawrth 27 Mawrth Dymunwn bob llwyddiant i’r Esgob Mai 14 Ebrill 24 Ebrill Andy John a fydd yn gwasanaethu fel Mehefin 19 Mai 29 Mai Archesgob Cymru dros dro, wedi i’r Gorffennaf 16 Mehefin 26 Mehefin archesgob presennol, John Davies, Awst 21 Gorffennaf 31 Gorffennaf gyhoeddi ei ymddeoliad. Cafodd Andy ei fagu yn Haere Mai, Rhydyfelin, yn Medi 18 Awst 28 Awst fab i Mrs Jennifer John a’r diweddar Hydref 15 Medi 25 Medi Stuart John, ac yn frawd i Richard Tachwedd 20 Hydref 30 Hydref John, Gwarfelin. Rhagfyr 17 Tachwedd 27 Tachwedd DYDDIADUR DYDDIADUR Y FLWYDDYN 8 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Llanfihangel-y-Creuddyn

Cymdeithas Llanfihangel-y-Creuddyn a’r Cylch Dyma ddymuno blwyddyn newydd dda iawn i chi gyd oddi wrth aelodau pwyllgor Cymdeithas Llanfihangel-y-Creuddyn a’r Cylch. Er nad ydym wedi cyfarfod na chynnal gweithgareddau ers misoedd, bu’n braf creu cysylltiad rhithiol ar dudalen Facebook y Gymdeithas trwy gynnal ‘Carnifal Clo’ nôl ym mis Gorffennaf gyda’r wobr gyntaf yn mynd i Emrys Ifan, Pendre am wisgo fyny fel ‘Boris Bach’! Yna, ar ddydd Calan, cafwyd helfa drysor Elsa a Mabon fel Mair a Joseff o flaen y Dyma blant y Cyfnod Sylfaen yn gyffrous wahanol i’r arfer. Diolch i Gwen Hopton, Dolau sgrin werdd ar gyfer ein ffilm Nadolig ar ôl postio eu llythyron at Siôn Corn Ceunant, am rannu casgliad o luniau o’r ardal gan wahodd ddilynwyr Facebook i ddyfalu ble tynnwyd y llun. Llongyfarchiadau i Sharon a Leah Edwards, Glasfryn am ddod yn fuddugol – y ddwy yn amlwg yn adnabod yr ardal yn dda. Mawr obeithiwn y bydd cyfle i ailafael yng ngweithgareddau’r Gymdeithas pan yn sâff i wneud hynny. Yn y cyfamser, dymuniadau gorau i bawb a chadwch yn ddiogel.

Ysgol Llanfihangel Daeth diwedd tymor yn gynt na’r disgwyl a chawsom ein taflu nôl mewn i gyfyngiadau llym yn sydyn! Roedd gofyn i ni ddysgu o bell am yr wythnos olaf felly tarfodd hyn ar ein cynlluniau diwedd tymor. Roedd hwn yn drueni mawr achos nid oeddem wedi cael ein cinio Nadolig! Fodd bynnag, llwyddwyd i greu ffilm fer o Stori’r Geni er mwyn i’r plant gael Plant y CS yn mwynhau parti Nadolig rhywfaint o naws yr Wyl. Gwahanwyd y plant mewn i grwpiau er mwyn cyd-ymffurfio gyda’r a chawsom gryn dipyn o hwyl ar y diwrnod. canllawiau Covid-19. Mwynhaodd y plant actio Llwyddwyd hefyd i godi £30 tuag ar yr achos – a chanu a chofio gwir neges y Nadolig. Hefyd, da iawn chi blant! cafodd y ddau ddosbarth barti bach yn eu dosbarthiadau gyda danteithion wedi’u paratoi Clwb 120 yn unigol i bob plentyn. Roeddent wrth eu Llongyfarchiadau i enillwyr ein Clwb 120. boddau yn chwarae gemau traddodiadol parti Diolch hefyd i chi gyd am gefnogi unwaith Nadolig. Clywsom y gloch yn canu a daethom eto – gwerthwyd y tocynnau yn gyflym iawn o hyd i sach anferth ger y drws – diolch yn eleni – efallai bydd rhaid ystyried Clwb 150 y fawr i Sion Corn! Dosbarthwyd yr anrhegion o flwyddyn nesaf! fewn y dosbarthiadau ac aeth y plant adre ar ddiwedd tymor yn gynt ond yn ddigon hapus Hydref gan ein bod wedi cael rhywfaint o ddathlu! 1af – Huw Williams 2il – Osian Williams Hampyr Nadolig 3ydd – Alexandria Williams Mwynhau’r parti Nadolig Llongyfarchiadau mawr i Ann Raeburn ar ennill ein hampyr Fawreddog Nadolig! Am Tachwedd hampyr oedd hi hefyd – roedd amrywiaeth 1af – Delilah Gleghorn o ddanteithion yn yr hampyr yn ogystal a 2il – Sion Raeburn nwyddau safonol iawn. Hoffwn ddiolch i’r 3ydd – Sharon Edwards rhieni am gyfrannu tuag ato ac hefyd i bawb a brynodd tocyn ar-lein. Ffordd wahanol eleni o Rhagfyr godi arian ond braf oedd gweld cymaint oedd 1af – Caio Richards wedi ein cefnogi ni unwaith a mawr yw ein 2il – Bethan Evans diolch i chi am hynny. 3ydd – Elin Rattray

Diwrnod Siwmperi Nadolig Bag2School Roedd cyffro mawr yn yr ysgol wrth i ni gyd Cofiwch am ein casgliad ar ddydd Mawrth 9 wisgo siwmperi Nadolig er mwyn codi arian i’r Chwefror. Rwy’n siwr eich bod angen clirio’r elusen haeddiannol ‘Save the Children’. Pleser cypyrddau ar ôl y Nadolig! Rydym yn gwneud oedd gweld y lliwiau llachar, goleuadau’n tipyn o elw o’r cynllun yma gydol y flwyddyn fflachio, gliter a sequins ar siwmperi pawb! felly danfonwch eich hen ddillad atom ni! Yn sicr, gwnaeth lawenhau pawb yn yr ysgol Diolch. Sach Siôn Corn wedi cyrraedd Llanfihangel RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 9 CORNEL Y BEIRDD yn ffrind i bawb ac yn gymydog arbennig, Trefenter wastad yn barod i helpu pawb. Cydymdeimlir Cyngor Mam â’i hunig fab a’r teulu a hefyd â’r teulu Pan gychwynnais yn yr ysgol estynedig. Cefais gyngor gan fy mam, Rydym yn dechrau 2021 gyda gair bach o Dair wythnos yn union wedyn bu farw cyd- ‘Cofia os wyt ti ise dysgu ddiolch. Diolch i’r rhai hynny a adeiladodd ddisgybl i Jano sef Maldwyn Bernard Morgan, Paid ac ofan gofyn Pam’? ac a osododd ddwy goeden Nadolig yn Esgair. Bu farw yn frawychus o sydyn ar ddydd Nhrefenter dros yr Ŵyl. Fe’i crëwyd allan o Sul 10 Ionawr yn 88 mlwydd oed. Mynychodd O ysgol fach y pentre bren ac roeddent yn edrych yn wych gyda Ysgol Cofadail o’i gartref Tanyfron sydd gerllaw Es i ysgol yn y dre, golau Nadoligaidd arnynt. Os digwydd i chi yr ysgol. Roedd yn un o bedwar o blant sef Ble gofynnais lu gwestynau Er gwybodeth onid e. basio drwy Trefenter mi welsoch un ar bwys Idris, Emma a Dennis. Yn anffodus mae Emma lôn Tynddraenen a’r llall ar sgwar Troedfoel. a Dennis wedi ei ragflaenu. Bu’n fwtsiwr wrth ‘Syr, paham fod y ci yn cyfarth Arbennig iawn a diolch yn fawr iawn i chi am ei alwedigaeth ynghyd â ffermio yn Esgair Ond mewian mae y gath, godi ein calonnau. Fawr, Llangwrddon. Gwelid ef am flynyddoedd A pwy wnaeth benderfynu Syr Wel, BLWYDDYN NEWYDD DDA i chi yn mynd o amgylch y tai gyda’i rownd gig. Mae o’r fuwch y daw ein llath’? ddarllenwyr a’ch teuluoedd. Methodd y plant Priododd â’r diweddar Margaret a chawsant ‘Syr , paham fod mam yn golchi fynd o amgylch i hel calennig eleni a siom dri mab, Dafydd, Aled ac Ifor. Roedd Maldwyn Bob bore ar ddydd Llun, oedd hyn, ond, mae’n rhaid cadw at reolau ‘Y yn gwmnïwr ac yn storïwr heb ei ail fel ei Paham bod dau frawd gan fy chwaer Clo’. Mae gweld eu hwynebau bach siriol ar frawd, Idris. Look out pan welech chi ef yn A finne a dim ond un’? fore Calan yn codi calonnau a rhoi gobaith i’r dod atoch yn chwerthin â’i lygaid bron ar gau, ‘Syr, paham fod e drws nesa flwyddyn o’n blaen. Edrychwn ymlaen i’w gweld byddech yn gwybod fod stori dda ar y gweill Yn cael ei ‘lo mewn sach, yn 2022. Ni feddyliodd neb nôl ym mis Mawrth ac un fyddai’n para’n hir ac un arall ac un arall A Syr, paham fod bois y cownsil 2020 pan gafwyd ‘Y Clo’ cyntaf y byddai’r hen yn dilyn. Mae yna stori amdano yn cael ei hela Yn gweithio’n ara bach’? feirws yma’n dal yn hofran uwch ein pennau ac i’r cornel yn yr ysgol am gam bihafio ac yna mae wedi achosi pryder a galar ar hyd y wlad. pan ddaeth yn amser iddo ddod o na, pallodd! ‘Syr, paham yn ôl y Beibl Ond mae yna lygedyn o obaith o’r diwedd Ie, cymeriad o’r dechrau! Roedd yn gefnogol Rhaid canlyn y llwybr cul, gyda’r brechlyn. Cadwch yn saff a chadwch i’r i’r ‘pethe’ a byddai yn mynychu Cymdeithas Pam bod rhaid i’r Parch bregethu gofynion. Cyfeillion Cofadail yma yn Nhrefenter yn llawn Am ddwy awr ar ’bnaw Sul’? hwyl a sbort bob amser. Cydymdeimlir â’i ‘Syr, paham bod y traeth yn felyn Cydymdeimlad feibion a’u teuluoedd ac yn enwedig ag Ifor a Pam fod halen yn y llu, Yn drist rydym wedi colli dau o gyn- oedd yn rhannu’r un aelwyd ac ac a fu’n ofalus A paham nad oes neb eto Syr ddisgyblion Ysgol Cofadail dros yr Ŵyl a tu hwnt o’i rieni. Bydd y golled yn enfawr. Wedi tyfu rhosyn du’? dechrau 2021. Ar ddydd Sul 20 Rhagfyr fu farw Rydym yn meddwl yn fawr hefyd am ei frawd, ‘Syr, paham fod y wahadden Jane Gwendolen Lewis, gynt o Esgairfynwent, Idris Morgan, Bancllyn. Yn byw o fewn y pridd, Bronant a Geuffordd, Bronant yn 90 mlwydd Rydym fel ardal hefyd yn estyn ein Pam wnaeth y dilyw bara Syr oed. Roedd wedi cartrefu yng Nghartref cydymdeimlad ag Adrian, Sally ac Elin Haf Am ddeugen nos a dydd’? Nyrsio Plas Cwmcynfelin, Clarach ers pum Davies, Bwlchmynydd ar golli mam Adrian, sef ‘Syr, paham fod y tân yn llosgi mlynedd lle derbyniodd ofal arbennig gan Muriel Davies o Lanelli yn ddiweddar. Mae’n Paham fod yr eira’n wyn, y staff. Cafodd ei geni a’i magu yn Bancllyn, meddyliau gyda chi fel teulu. A paham na fedraf gerdded Syr Trefenter a throediodd dros y Mynydd Bach i Cydymdeimlwn a’r teuluoedd uchod i gyd a Dros wyneb dŵr y llyn’? fynychu Ysgol Cofadail wrth droed y mynydd. boed i’r atgofion fod yn gysur i chi. Priododd a chyd-ddisgybl iddi sef y diweddar ‘Syr, paham fod y Frenhines John Lewis, Blaenbeidiog a Phenllwynbedw Diolch Yn byw ar gefn ein treth, a wnaeth ei rhagflaenu nôl ym 1994. Fe’u Dymuna Geraint Hamer, Bryncewyll, ddiolch Ac yn ôl yr anthem ‘God save the Queen’. bendithiwyd a dau o blant, Gwilym ab Ioan o galon am yr holl gardiau, rhoddion a Ond ei hachub hi o beth’? a Mary Jane. Yn drist iawn bu iddi golli Mary galwadau ffôn a dderbyniodd ar achlysur ‘Syr, paham ar sgwar Traffalgar bedair blynedd yn ôl a bu hyn yn ergyd drom dathlu ei benblwydd arbennig yn ddiweddar. Fod Nelson ar ben tŵr, iddi yn ei llesgedd. Bu’n ffodus iawn o’r teulu Gwerthfawrogwyd y cyfan yng nghanol dathlu A paham yn ôl y dywediad Syr a’r ffrindiau agos yn ymweld â hi. Roedd Jano mewn cyfnod clo. I’r pant y rhed y dŵr’? ‘Syr, pam saith diwrnod sydd mewn wythnos A chan ceiniog sydd mewn punt, A Syr, paham ar ddiwrnod stormus Na fedraf weld y gwynt’? Gofynnais i fy athro hanes ‘Pwy ddyfeisiodd y cwts dan star, A pa un a ddaeth gynta Syr Yr ŵy naill yr iar’? A dyma gwestiwn arall A ofynnais i’r hen ffrind, ‘Syr, pan a’th Colymbys bant ar fordaith Ynghanol Ionawr roedd Sut o’dd e’n gw’bod ble i fynd’? yna dipyn o gyffro yn Rhosfach wrth ddisgwyl Gofynnais i’r athrawon dyfodiad y cwads cyntaf Gwestynau do di ri, erioed, pedwar oen gan Ond ni chefais i ’run ateb yr un ddafad, i ddiadell Felly ‘Pam’ gofynnes i? Defaid Jacob Gwenerin. Ac mi ddos i i’r canlyniad Mae Gwenllian wrth ei Wel do’n coeliwch fi, bodd bod nhw wedi eu Fod pob athro yn yr ysgol geni yn gryf ac yn iach. Yn llawn mor dwp a fi. Jincs

10 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Llanfarian

Cartref Nyrsio Abermad i drefnu, roedd e’n werth chweil gyda’r plant Ar ran y cartref dymunem ddiolch yn gynnes a’r rhieni’n mwynhau’r perfformiadau yn eu iawn i bawb sydd wedi cyfrannu mewn cartrefi ac ar-lein. Canolbwyntiwyd ar stori’r gwahanol ffyrdd i godi calonnau pawb. Rydym geni yn y Cyfnod Sylfaen gan ddefnyddio tir yn gwerthfawrogi’ch caredigrwydd yn fawr yr ysgol ddod â hanes y Nadolig yn fyw. Aeth iawn a diolch am feddwl amdanom. Nid yw Cyfnod Allweddol 2 lawr yr un trywydd, ond hi wedi bod yn flwyddyn hawdd i neb ond yn edrych ar sut sefyllfa fyddai Mair a Joseff hyderwn y bydd eleni yn un well. DIOLCH YN wedi gweld petai’r stori yn digwydd yn 2020. FAWR. Cafwyd hwyl yn creu dawnsfeydd i ganeuon pop Nadoligaidd, rapio a barddoni. Da iawn chi Ysgol Llanfarian blant am fynd ati gyda gymaint o hwyl ac egni. Wel, dyma ni unwaith eto, mewn cyfnod Clo Disgyblion y Cyfnod Sylfaen yn mwynhau eu arall. Am ddechrau anghyffredin i flwyddyn Parti Nadolig Cinio Nadolig. newydd. Siopau ar gau, dim cyfle i gwrdd â Er nad oedd modd cynnal ein parti arferol ffrindiau a theuluoedd ac efallai yn waeth gyda’r ddau ddosbarth yn cymysgu a mwynhau na dim, yr Ysgol ar gau! Bu’n ddiwedd yn y Neuadd, llwyddwyd i gynnal parti a digon anghyffredin i’r flwyddyn hefyd i ni fel chafwyd ymweliad rhithiol gan Sion Corn. athrawon, i’r plant ac i rieni gyda’r ysgol yn cau Gredwch chi fyth ei fod wedi dod ag anrhegion mor sydyn. Fodd bynnag, er gwaethaf y brys, a’u gadael i’r holl blant wrth ddrws yr ysgol. cawsom ychydig o gyfle i fwynhau ychydig o Diolch yn fawr i Siôn Corn, ac wrth gwrs I’r weithgareddau i baratoi ar gyfer y Nadolig. Gymdeithas Rhieni ac athrawon am dalu am yr anrhegion a’r bwyd ar gyfer y disgyblion, ac i Croeso Edna am fynd allan i chwilio a lapio anrhegion. Carwn Estyn croeso cynnes iawn i Ellis Morgan Diolch yn fawr iawn i chi! ymunodd â ni ar ddechrau’r tymor. Er nad yw wedi cael blas go-iawn o’r ysgol hyd yn hyn, Cinio Nadolig gobeithiwn y bydd yn hapus iawn yn ein plith. Diolch yn fawr iawn i Miss Alwenna am ginio Nadolig blasus dros ben unwaith eto eleni. Llongyfarchiadau Mwynhaodd y plant mas draw. Diolch yn fawr. Llongyfarchiadau mawr i Florence Bates ac Eliza Evans am dderbyn gwobrau cyntaf ac Eglwys Llanychaearn ail mewn cystadleuaeth barddoniaeth ym mis Diolch yn fawr unwaith eto i Karen a Mary Disgyblion CA1 yn mwynhau eu cinio Nadolig. Rhagfyr. Cynhwyswyd eu cerddi yn fideo Cardi o Eglwys Llanychaearn am ymweld â maes Iaith. Da iawn chi ferched! parcio’r ysgol i ddiddanu’r plant cyn y Nadolig. Cafodd y plant dipyn o hwyl yn gweld Karen Dysgu am Diwali wedi gwisgo fel twrci ac yn dawnsio tu allan Bu disgyblion yn CA2 yn dysgu am Diwali yn eu i fiwsig ar ei ffôn. Diolch hefyd am eich gwersi thema. Buont yn ailadrodd ac actio stori hanrhegion hael i’r plant. Rama a Sita a chafwyd gyfle i greu patrymau Rangoli a lampiau Diva fel anrhegion bach i Diolch fynd adre. Fel staff, carwn ddiolch o galon i’n rhieni am eu cefnogaeth diflino yn ystod y cyfnod anodd Cyngerdd Nadolig yma. Diolch hefyd i bawb am eich cardiau a’ch Gweithiodd disgyblion y ddau ddosbarth yn hanrhegion hael. Roeddwn i a phob aelod o hynod o galed i gynhyrchu sioeau Nadolig staff yn eu gwerthfawrogi’n fawr iawn. Diolch i i’w rhannu gyda’n rhieni. Er iddi fod yn anodd chi.

Florence Bates ac Eliza Evans, ddaeth yn gyntaf ac ail mewn buddugoliaeth barddoniaeth yn ddiweddar.

Merched Blwyddyn 6 yn cael tipyn o hwyl! Lampau Diva disgyblion. RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 11

yr ardal, nid yn unig yn Llanafan ond mewn Llanafan pentrefi ehangach megis Llanfihangel a byddai yn un o’r rhai cyntaf i roi ei enw i fynd ar drip Gohebydd: Alwena Richards, Awel y Bryn y Gymdeithas yno bob blwyddyn. Roedd yn (01974 261382) aelod gwerthfawr o Gymdeithas y Capel. Ei Cyngor Bro Trawsgoed brif ddiddordebau oedd gyrfaoedd chwist a Y gwaith isod wedi’i gwblhau gan y Cyngor Sir: bingo a theithiai ef a’i gyfaill Gareth gryn dipyn - Y gyffordd ar ben lôn Cwmnewidion Geni i gefnogi cymdeithasau eraill. Bob gaeaf roedd arwynebedd y ffordd wedi codi. Llongyfarchiadau i Milwyn Davies, Pantyrofyn yn trefnu Gyrfa Chwist yn y Neuadd gan roi’r - Ffens/polion du a gwyn wedi’u lleoli ger ar ddod yn Dad-cu ac i Ifan ar ddod yn ewythr. elw i gyd i gronfa’r neuadd. Roedd hefyd yn Bont Trawsgoed tuag at Lanilar ble mae Ganwyd merch fach i Mari a Ceredig ar 30 hoffi’r carnifal yn Llanafan ac wrth ei fodd yn gwagle ar ochr y ffordd tuag at yr afon. Rhagfyr a’i henw yw Enfys Mair. Mae’r teulu i cystadlu ar y gystadleuaeth ‘knobbly knees’ ac - Tirlithriad o dan y ffordd rhwng Cnwch gyd wrth eu bodd. Dymuniadau gorau iddynt yn ennill yn amlach na neb arall! Coch a Llanfihangel-y-Creuddyn. oll. Cydymdeimlir yn fawr â’i unig frawd Hywel - Nifer o dyllai dwfn yn y ffyrdd o fewn yr a’i briod Hawys, ac â Gwenan, Eifion a Heledd ardal yn enwedig o amgylch yr ardal wedi Pen blwydd a Catrin a’r cysylltiadau oll yn eu colled a’u llenwi. Llongyfarchiadau a phen blwydd hapus iawn i hiraeth. Talwyd cyfanswm o £30.00 i’r Lleng David Lucas, Afan Fryn a fydd yn dathlu ei ben Dyma benillion a gyfansoddodd ei gyfnither Brydeinig, Cangen Aberystwyth: £17.00 am blwydd yn 80 oed ar 10 Chwefror. Delor ac a ddarllenwyd ar ddiwedd y Dorch Pabi a £13.00 rhodd. deyrnged i Roland ddydd ei angladd. Penderfynwyd gostwng swm presept Merched y Wawr 2021/22 i £3,000 yn hytrach na’r swm arferol Mae’r gangen wedi colli sawl aelod yn ystod y I gofio Roland o £4,500. Trefniant yma oherwydd bod cyllid blynyddoedd diwethaf. Ar ddiwedd 2020 daeth 26.12 2020 wrth gefn gan y Cyngor Bro. Y penderfyniad y newydd a’n syfrdanodd i gyd, sef marwolaeth am y flwyddyn 2021/22 yn unig er mwyn Glenda Leyshon wedi cyfnod byr o salwch a Mor anodd credu na chawn eto gostwng cyfraniad Treth y Cyngor trigolion hithau mor ifanc. Roedd Glenda yn ferch hyfryd Gwrdd ar faes, ryw ddydd a ddaw, lleol i’r Cyngor Bro am un flwyddyn o ystyried ac yn aelod gwerthfawr iawn. Cydymdeimlwn Yn sŵn y Sioe, cael sgwrs a gwên, y cyfnod anodd sy’n bodoli i bawb. yn fawr â’i phriod Iestyn, y plant Trystan a Caryl Cofleidiad gynnes, estyn llaw, Nid oedd gwrthwynebiad gan aelodau’r ac â’i unig chwaer Einir a’i phriod Alan yn eu Mor anodd credu na fydd bwrlwm Cyngor Bro i’r Ceisiadau Cynllunio isod: colled a’u hiraeth. Chwerthin, geiriau’n don a thon - A200937: Yr Hen Ysgol, Llanafan, Oherwydd y pandemig methwyd mynd o Ar ffald, mewn chwist, yng nghefen gwlad, Diddymu / Amrywiad ar amodau 1 a 2 amgylch i ganu carolau cyn y Nadolig – y Dy galon fawr a’th wyneb llon. caniatâd cynllunio A151025 flwyddyn gyntaf i ni fethu gwneud hyn ers rhai - A200922: Plot ger Llannerch Wen, blynyddoedd. Gobeithio y bydd gobaith i ni Ti, Roland, brawd ac wncwl annwyl , codi annedd a fynd eto cyn Nadolig eleni er mwyn dymuno A chefnder didwyll, werth y byd, mynediad i’r safle. cyfarchion y tymor i bawb ac i godi arian at ryw Bydd fyw dy chwedl wedi’r Calan Derbyniodd y Cynghorwyr lythyr elusen. Yn y cyfamser, cadwch yn ddiogel i gyd. Er i’r ’Dolig golli’i hud. uniongyrchol wrth Dyst Jehofa sy’n byw’n A thra bydd tarth ar hyd y dolydd lleol ynghyd â chopi o Gylchgrawn Tŵr Cydymdeimlad Yn Nolgwybedin, ar hyd y fro, Gwylio. Cofnodir derbyn yr ohebiaeth. Ddiwedd mis Tachwedd daeth y newydd am Erys coffa da amdanat farwolaeth David Davies, (Dolblodau) yng A’th serchog wên, yn serio’r co’. Materion angen gweithredu: Nghartref Hafan y Waun lle y derbyniodd bob - Cabl ffôn wedi clymu o amgylch gofal. Ganwyd Dai yn Dolblodau yn un o naw Mor anodd credu na chawn eto polyn fflag ym Mhentref Llanfihangel y o blant, ac wedi priodi bu ef a Ruth yn byw Bwyso ar gât, roi’r byd yn ei le, Creuddyn. yn Llwyn Onn ac yno y ganwyd y plant Alison Mor anodd credu na fydd eto - Cangen coeden wedi dymchwel ar arwydd ac Andrew. Roedd yn aelod ffyddlon iawn o Gymdeithasu tu hwnt i’r dre, ffordd wrth Bont Trawsgoed ar y B4340. Eglwys Llanafan ac yn cymryd diddordeb ym Ti, was y filltir sgwâr, beth mwy - Cais wedi derbyn gan drigolion Cnwch mhopeth a ai ymlaen yn y pentref. Sy’ eisie ’ny pendraw? Coch am bolyn fflag i’w dodi yn y pentref. Wedi iddynt symud i fyw i Benparcau roedd Ti, was y pridd a’r cyfaill ffyddlon, Cytunwyd i wneud ymchwiliadau wrth ei fodd yn mynd i Westy Llety Parc am Ffarwel ein ffrind, estynnwn law. am leoliadau a chostau cyn gwneud bryd o fwyd at Alison a Vince, a hefyd edrychai Delor penderfyniad terfynol. ymlaen bob blwyddyn at fynd ar wyliau a drefnai Glan Davies i wahanol wledydd ac roedd ef a Donald yn mwynhau’r rhain yn fawr iawn. Roedd yn aelod hefyd o’r Lleng Brydeinig Frenhinol, Aberystwyth. Cydymdeimlir yn fawr â Ruth, Alison a Vince, Andrew a Catrin ac a’r wyrion a’r gor-wyrion oll GwasanaethHolwch Paul argraffu diguro yn eu hiraeth. am bris! [email protected] 01970 832 304 Cydymdeimlad Syfrdanwyd ardal gyfan gyda’r newydd am farwolaeth sydyn Roland Hughes, Dolgwybedin a ddigwyddodd ar Ŵyl San Steffan ac yntau ond yn 65 oed. Cafodd ei alw o ganol ei waith ar y fferm. Roedd Roland yn weithiwr caled a Talybont Ceredigion chydwybodol ond hefyd roedd wrth ei fodd yn SY24 5HE sgwrsio a chymdeithasu. Bydd yn golled fawr www.ylolfa.com i ardal gyfan ar ei ôl gan y cefnogai bopeth yn 12 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Llanrhystud

Gohebydd: Mair Owens, Ynys Wen, tro. Roedd hefyd yn gefnogwr a dilynwr brŵd oed ganol Ionawr. Gobeithio wir i chi gael Pentre Isaf (01974 202260) o’r tîm cenedlaethol. Hoffai chwarae golff a eich sboelio er fod y cyfnod clo yn golygu na mynd ar ambell drip sgîo. Byddai hefyd yn hoffi fedrodd y teulu cyfan ddod ynghyd. Daw cyfle teithio a dod i adnabod ardaloedd newydd. eto i ddathlu maes o law. Cyngor Cymuned Llanrhystud Roedd yn gymwynaswr hael ac yn barod i Cyfarfu Cyngor Cymuned Llanrhystud ar 2 helpu ei gyd-ddyn bob amser. Cydnabyddir yn Cydymdeimlad Rhagfyr i drafod gohebiaeth a materion a ddiolchgar ei ymroddiad i gapel Rhiwbwys, fel Gyda thristwch daeth y newyddion am godwyd gan y Gymuned. Diolchodd y cyfarfod ysgrifennydd yr adeiladau a’r fynwent. farwolaeth Dilwyn Evans, Hafod yr Eos, yn i Gymdeithas Rhni Mefenydd am y Goeden Er yn bersonoliaeth tawel a diymhongar 61 mlwydd oed ar ddiwedd mis Tachwedd. Nadolig sydd ar lawnt y pentref. roedd yn ŵr bonheddig oedd yn meddu ar Ganwyd Dilwyn yn Nant y Garth, Bethania, Derbyniwyd a thrafodwyd ymgynghoriadau hiwmor iach a chellweirus, yn gwmniwr da a ac yr oedd wrth ei fodd yn ffermio’r tyddyn ar ‘wella teithio egnïol yng Ngheredigion’ gan ffrind selog i lawer. yng nghwmni ei ferched Nia ac Eleri, a hefyd Sustrans a ‘help i lunio dyfodol gwasanaethau Ond yn anad dim, bu’n ffyddlon i’w y tractorau David Brown yr oedd mor hoff fferyllol’ yn ardal Bwrdd Iechyd Hywel Dda. deulu. Rydym fel cymdogaeth yn estyn ohonynt. Un o’i brif bleserau oedd dangos eu Nodwyd canlyniad arolwg aelodau Un Llais ein cydymdeimlad llwyr â Sali a Rhodri a’r defed Torwen ar hyd sioeau yn ystod yr haf Cymru ynghyd â’r rhaglen ar gyfer sesiynau teuluoedd oll yn eich colled drist ac yn cloi a chael cryn lwyddiant wrth wneud hynny. hyfforddi gweminar mis Rhagfyr. gyda’r geiriau dethol yma o waith ei fam ar Roedd yn berson llawn hiwmor yn ei waith Bydd yr apêl a dderbyniwyd oddi wrth ddydd yr angladd; bob dydd, yn un o ‘fois y rhewl’, ac yn weithiwr Beiciau Gwaed yn cael ei thrafod ynghyd â’r cydwybodol i Gyngor Ceredigion. Gorfodwyd holl apeliadau a dderbyniwyd yn ystod 2020 a O mor anodd yw ffarwelio iddo ymddeol o achos ei iechyd, ac mi chan unrhyw sefydliad lleol sy’n dymuno rhoi Ar un annwyl iawn i ni frwydrodd yn ddewr hyd y diwedd. gwybod i ni cyn diwedd mis Ionawr. Un fu’n ffyddlon iawn i’w deulu Bu ei angladd yng Nghapel Bethania, gan Rhoddwyd caniatâd i dalu i ddarparwr y we Yn y dyddiau dedwydd fu. ddilyn cyfyngiadau Covid. Methodd llawer iawn am dystysgrif SSL, y rhent am ddefnyddio’r Cwsg yn awr yng nghwmni’r Iesu o bobol fod yn bresennol, ond mi roeddynt yn Neuadd Goffa ar gyfer cyfarfodydd a threuliau Cwsg heb loes, na phoen, na chri. sefyll wrth ochor yr rhewlydd i ddangos y parch allan o boced y clerc. oedd ganddynt tuag ato. Gofynnwyd i’r clerc ysgrifennu at yr Llongyfarchiadau Cydymdeimlwn yn fawr a Mari, Nia, Eleri a’r Awdurdod Cefnffyrdd ynghylch ymyl y ffordd Llongyfarchiadau i Nia ac Irfon Richards, rhif 9, teulu oll yn eu colled. Ar y daflen angladdol sydd yn ildio ar ddarn o’r A487 rhwng tro Cofio Heol Isfoel ar enedigaeth merch fach roedd y geiriau o waith y Parch Stephen Dryweryn a Moelifor. Alaw Gwawr, ddiwedd Hydref, chwaer fach i Morgan, sy’n cyfleu bywyd Dilwyn i’r dim. Betsan Fflur. Cofio Ceredig Mab o oleddau y Mynydd Bach Taenwyd cwmwl o dristwch unwaith yn rhagor Penblwyddi Ei gymeriad a luniwyd yn yr awyr iach, dros fro’r Ddolen wrth i ni golli, llawer yn rhy Dymuniadau gorau i Mair Owen, Ynys Wen, Parchodd ei deulu a phobl y fro; gynnar, un o feibion hoffus a thalentog ardal Pentre Isaf, Llanrhystud ar ddathlu ei phen A’r ‘David Brown’ a yrrai ar dro. Llanrhystud, sef Thomas Ceredig Morgan, Llys y blwydd yn 90 oed ar 11 Chwefror. Bu Mair Cwmwd, neu Ceredig Tynewydd i’w gyfoedion. yn un o Ohebyddion y Ddolen ar gyfer ardal Ysgol Mefenydd O dan yr amgylchiadau presennol Llanrhystud am flynyddoedd ac hefyd yn un Blwyddyn Newydd Dda well i chi gyd gyfeillion. doedd dim posib i bawb oedd yn dymuno o’r casglyddion Cyfeillion y Ddolen. Byddai Mi fuodd 2020 yn flwyddyn a hanner am y fynychu’r angladd yn Rhiwbwys. Ond roedd bob amser yn gefnogol o weithgareddau rhesymau anghywir gan amlaf ac yn anffodus y dorf wasgaredig enfawr a gasglodd ar hyd Llanrhystud a Llanddeiniol yn enwedig Capel rydym yn gadael i 2021 ddod dros trothwy’r croesffyrdd ei ‘filltir sgwâr’ i dalu’r deyrnged Elim. drws gan wynebu yr union yr un ofid. Wedi olaf iddo, a hynny yn ystod storm Christoph Danfonwn ein cyfarchion at Maureen Evans, dweud hyn mae yna obaith gyda dyfodiad y a Covid, yn dystiolaeth o’r parch mawr oedd i Cwm Nant ar ddathlu ei phen blwydd yn 70 bigiad gan obeithio eich bod chi drigolion hŷn Ceredig. a mwyaf bregus ‘Y Ddolen’ a thu hwnt wedi Yn bensaer medrus, roedd yn adnabyddus ei derbyn erbyn hyn. Diolch i bawb unwaith drwy Ceredigion a phell tu hwnt. Mae ei enw eto am gefnogi a dangos caredigrwydd mewn da wedi ei selio ar gynlluniau cannoedd o aml ffyrdd gan ddymuno pob iechyd, nerth a adeliadau amrywiol ar draws y wlad a bydd hapusrwydd i chi am y flwyddyn sydd o’n blaen. rhain yn atgof parhaol o’i waith clodwiw. Roedd Ceredig bob amser yn barod i Diwedd Tymor gynghori, cefnogi ac hyfforddi’r to iau. Mae’r Diolch byth i ni fedru mynd trwy’r tymor gan teyrngedau hyfryd a didwyll gafwyd gan y teulu fedru canolbwyntio ar groesawu pawb yn ôl a ifanc ar y cyfryngau cymdeithasol yn diolch am chael bod gyda’n gilydd. Wrth gychwyn paratoi y feithrinfa werthfawr gawson nhw dan adain am weithgareddau’r Nadolig ar ôl tymor prysur tad ac ewythr annwyl yn dweud y cyfan. Bu o waith daeth y newyddion y byddai’r ysgol yn ei ddylanwad yn fawr ac mae’n amlwg fod yr cau ynghynt na’r disgwyl ac oherwydd hyn bu olyniaeth yn sicr gyda’r to sy’n codi. rhaid newid nifer o ddyddiadau a hebgor rhai Ers yn ifanc, roedd Ceredig wedi bod yn gweithgareddau torfol arferol. Ond mae’n dda hoff o chwaraeon. Bu’n chwarae pêl droed medru dweud ein bod wedi medru dathlu’r i sawl tîm lleol, gan gynnwys Llanrhystud a Nadolig, y mwyafrif ohonom, gyda’n gilydd yn bu’n ddylanwad mawr yma eto yn cefnogi yr ysgol. Felly dyma i chi, er braidd yn hen stori a hyrwyddo’r clwb. Doedd dim yn rhoi mwy erbyn hyn, hanes yr Ŵyl ym Myfenydd. o bleser iddo na gweld y bechgyn lleol ac aelodau o’r teulu erbyn hyn, yn serennu ar y cae Siôn Corn, parti a chinio Nadolig rygbi a byddai yno i’w cefnogi a’i hysbrydoli bob Penblwydd Hapus Mair yn 90 oed. Fel y gwyddom roedd Siôn Corn wedi cael RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 13

caniatâd i deithio ar noswyl y Nadolig i weld y am ei gwaith caled a’i bwyd blasus nid yn unig mynd ati i astudio y wlad unwaith eto yn dilyn plant gan ddilyn canllawiau diogelwch fel pawb adeg y Nadolig ond trwy’r flwyddyn gyfan gan hanner tymor o fewn ein thema ‘Teithio’. Roedd ac rwy’n ymwybodol fod sawl plentyn wedi amryw o blant ac felly ar ran yr ysgol gyfan hi’n hyfryd clywed wrth Hector a’r teulu trwy gadael potel fechan o olew saniteiddio gyda’r diolch yn fawr iawn i chi Miss Amanda. ddymuniad blwyddyn newydd gan obeithio y mins pei neu fisged, llaeth neu wisgi a moron gall y teulu bach ymuno â ni arlein cyn diwedd Rwdolff. Ond er mwyn sicrhau diogelwch nid Sioe Nadolig y tymor. Ydi trwy’r defnydd o dechnoleg mae’r oedd Siôn Corn yn medru bod yn bresennol Cafwyd dipyn o banic o feddwl taw wythnos byd, yn wir, yn fach. yn ein parti Nadolig ac roedd rhaid cyfyngu’r oedd gennym i roi Sioe Nadolig rithiol wrth ei parti i dri dosbarth er mwyn lleihau cyswllt gilydd gan fod y tymor i orffen wythnos cyn yr Achub y Plant ond cafwyd llawer o hwyl gyda’r bocsys bwyd oeddem wedi ei dybio. Er tegwch i’r holl blant, Yn ôl yr arfer cafodd y plant gyfle i wisgo eu parti a’r gemau a’r dawnsio. Yn syrpreis i bawb staff a rhieni mi ddaethpwyd i ben a chreu siwmperi Nadolig ar gyfer cinio Nadolig ac i anfonodd Siôn Corn neges bersonol i pob sgriptiau, dysgu geiriau, chwilio am wisgoedd, godi arian ar gyfer Elusen Achub y Plant. Mae’n plentyn yn y tri dosbarth. Roedd Siôn Corn perfformio, ffilmio a chyflwyno stori Nadolig braf medru meddwl am ffyrdd i fod yn garedig (gyda chymorth ei ffrind Parry Evans a’r holl ychydig yn wahanol eleni a’i gosod arlein i rieni i eraill dros y Nadolig. Diolch blant ac mi helpwyr bach adref) wedi sôn am bob plentyn ei gweld. Er nad oedd cynulleidfa na chanu mi roeddech yn llenwi’r ysgol gyda lliwiau llachar a a thrwy ryfedd wyrth wedi medru gadael fydd gan y plant atgofion o berfformio allan yn siwmperi arbennig o ddeniadol. anrhegion i bawb tu allan i’r tri dosbarth. Roedd yr awyr agored ac o flaen y sgrin werdd. Roedd y plant a’r staff wrth eu bodd. Diolch yn fawr, pob plentyn yn seren ond eleni roedd seren Cwis Nadolig ac Arwerthiant fawr iawn i chi Siôn Corn a’ch helpwyr (chi’n ychwanegol sef Bobbie, brawd bach ychydig Diolch yn fawr i Ann (mami Tomos) am greu gwybod pwy ydych chi) am gymryd amser wythnosau oed, a gafodd ei ffilmio yn y preseb, cwis Nadolig ar gyfer codi arian ar gyfer yr o’ch diwrnod prysur i ddanfon neges i’r plant nid pob actor all ddweud fod ei rhan gyntaf yn ysgol ac i Bethan (mami Eryn a Brac) am gan obeithio y bydd yna gyfle am cwtch fach portreadu y ‘Baban Iesu’. Do wir, er gwaethaf drefnu arwerthiant arlein. Diolch i deulu Tomos Nadolig nesaf. popeth, mi aeth y sioe yn ei blaen. am gyflwyno gwobr y cwis a’r enillydd oedd Un o weithgareddau diwedd tymor na tad-cu Poppy. Diolch hefyd i bawb a wnaeth wnaeth newid oedd ein cinio Nadolig ac er i Patagonia cyfrannu rhoddion ar gyfer yr arwerthiant. Mae ni fethu cyd fwyta fel ysgol gyfan na gwahodd Rydym yn ffodus iawn o fedru cael cyswllt â wedi bod yn flwyddyn anodd o ran ceisio codi ffrindiau yr ysgol atom roedd y ginio yn ôl ei Phatagonia trwy garedigrwydd Elvey a Delyth arian at weithgareddau yr ysgol felly rydym yn arfer yn fendigedig o flasus a’r plant wrth eu Macdonald. Derbyniwyd hanesion wrthynt yn gwerthfawrogi pob ceiniog sy’n cael ei godi bodd gyda’r wledd. Diolchwyd i Miss Amanda deillio o Batagonia ac mi fydd yn braf medru tuag at yr ysgol.

Blas o’r Sioe Nadolig Rithiol. Diolch a da iawn bawb ar ddiwedd blwyddyn. P.T PRESERVATION Ltd Arbenigwr trin tamprwydd mewn welydd, pryfed mewn pren, pydredd pren a gosod clymau wal mewn welydd dwbl. GWASANAETH CYMRAEG | CWMNI LLEOL PETER TANDY 01974 272 310 | 07866 078 221

Cinio Nadolig Myfenydd. 14 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

parhad ... Llanrhystud

Cristingl Un o’r uchafbwyntiau at greu naws gwir neges Arwr bach Myfenydd y Nadolig yw ein gwasanaeth Cristingl. Yn Llongyfarchiadau anferthol i Emlyn Moelifor am ei gyfraniad anffodus nid oedd modd cyfarfod yn Eglwys tuag at elusen GiG Ysbyty Bronglais. Os cofiwch yn ôl yn yr Sant Rhystud ac nid oedd modd i ni gyfrannu haf mi benderfynodd Emlyn, ac yntau ond yn saith mlwydd caneuon at ein addoliad ond mi ddysgodd y oed, wneud gweithred arbennig i ddathlu ei ben blwydd. plant am neges a thraddodiad Cristingl gan Penderfynodd osod targed o £100 ar gyfer pawb i’w noddi i greu eu orenau i gynnwys cannwyll goleuni eillio ei wallt. O ddiwrnod i ddiwrnod mi symudodd y targed Crist. Roedd yn hyfryd rhannu lluniau y plant ymhellach i fyny ac mi roedd pawb wrth eu bodd pan wrth eu gwaith yn ogystal â rhannu neges y gyhoeddodd Emlyn ei fod wedi codi £1,769. Derbyniodd goleuni a gyflwynwyd gan Parchedig Smith gan Emlyn dystysgrif o Elusennau Iechyd Hywel Dda yn yr ddiolch iddo am y neges. Rhannwyd y neges Hydref i’w longyfarch a diolch iddo am godi swm ffantastig gyda’n rhieni yn rithiol gan gadw rhywfaint o’r o arian er budd Apêl Covid-19 GiG Hywel Dda. Emlyn, mae traddodiad yn fyw. pawb ym Myfenydd yn browd iawn o ti, ein arwr bach ni yn Yn ôl yr arferiad mi fuasai plant y Cyfnod meddwl am eraill. Sylfaen yn teithio i Eglwys Sant Michael i ddilyn stori y geni ond y tro yma rydym yn dra ddiolchgar i Hannah o’r Eglwys am ddanfon negeseuon a gwasanaethau i ni fedru eu rhannu gyda’n plant a’n teuluoedd. gydio mewn trefn ysgol, y dysgu a’r addysgu Croeso mawr hefyd i Leo i flwyddyn 3 ar ôl tra’n parhâu i ddilyn rheolau. Ond parhau symud i fyw yn y pentref. Rydym siŵr y bydd Addurno Coeden wnaeth y plant i gadw’n brysur mewn modd Leo fel ein criw bach blwyddyn derbyn yn setlo Petai bywyd yn normal mi fyddai plant yr ysgol diogel fel yr adroddwyd yn rhifyn diwethaf mewn i fywyd ysgol yn syth pan fydd y drysau wedi cael noson i oleuo y goeden Nadolig yng y Ddolen ac mae’n hyfryd medru cynnwys ar agor unwaith eto. ngardd y Llew Du gyda’r gymuned yn ymuno i lluniau o’r plant y tro yma. ganu carolau ac wrth gwrs ymweliad gan Sion Yn ategol at y straeon olaf rydym am ddiolch Dysgu o bell Corn. Ond nid felly y tro hyn ond gyda diolch i Isabelle a’r teulu am gyflwyno llond bocs Prin y byddem wedi medru dychmygu’r i rieni yr ysgol mi llwyddwyd i gael coeden enfawr o addurniadau ar gyfer y Nadolig sefyllfa yma flwyddyn yn ôl. Dim ond atsain Nadolig yng nghanol y pentref a gwahoddwyd i’w rhannu o gwmpas y dosbarthiadau ac i rhai lleisiau o fewn yr ysgol, a gweld mwyafrif y plant i ddod yn eu hamser ei hun gan deulu Ruby am gyflwyno coeden Nadolig i’r o’n disgyblion hyfryd trwy sgrin digidol yn ddilyn canllawiau diogelwch i fynd i addurno ysgol. Mae’n braf nodi fod Trystan a’i chwaer ddyddiol. Diolch fyth am y llwyfan ‘Teams’ y goeden. Diolch i Bethan ‘Stordy Wyre’ am Teleri unwaith eto wedi bod yn helpu i greu a sy’n ein galluogi i barhau i ddysgu, i barhau i drefnu fod pob plentyn yn cael addurn. Dyna throsglwyddo pecynnau cymorth ar y cyd gyda gwrdd a chael clonc efo’r plant a diolch hefyd naws hyfryd ar ddiwedd y tymor o fynd heibio’r Rhanbarth Rygbi’r Scarlets gan wneud bywyd i’r rhieni am ein gadael i mewn i’w cartrefi er goeden a’i gweld yn edrych mor brydferth yn ychydig yn rhwyddach i rai. mwyn ceisio cynnal yr addysg mewn amrywiol gwybod fod yna gymdeithas wedi dod at ei Yn yr un modd daeth Mary a Chris i gasglu ffyrdd. Rydym yn ymhyfrydu yn y ffordd mae’r gilydd i greu rhywbeth pentref gyfan. Gobeithio nwyddau rhoddion y cynhaeaf ar gyfer y banc plant (a’r staff ) wedi mynd ati i newid eu ffyrdd y bydd yr arferiad yma yn parhau o flwyddyn i bwyd yn Aberystwyth. Yn anffodus nid oedd o ddysgu ac addysgu ac yn cyrraedd gwersi flwyddyn gan gynnwys ambell i garol hefyd. modd cwrdd â’r plant i sôn am ei gwaith trwy dechnoleg yn ddyddiol. Rhaid cydnabod ond mae’n braf gwybod fod caredigrwydd ymdrech ein rhieni hefyd wrth gefnogi eu plant Dim ryfeddod y gaeaf na sinema y plant wedi galluogi fod llond car o fwyd a wrth iddynt hwythau hefyd barhau i weithio o Yn anffodus er gwaethaf pob ymgais nid nwyddau glendid wedi mynd i gynorthwyo adref neu yn un o weithwyr allweddol. Rydym oedd modd i ni gynnal pob gweithgaredd ar eraill llai ffodus. Yn rhyfedd iawn wrth iddynt wrth ein bodd yn cael y cyswllt yma gyda’r gyfer diwedd tymor. Er i ni drefnu y byddai gasglu’r nwyddau ymddangosodd bwa enfys plant ac wedi dod i adnabod pob cath a chi, ein taith i’r sinema yn cymryd lle yn yr ysgol ddwbl perffaith tu ôl i fryniau Penlan ac ni ellir llygoden a chwningen ac mae’n braf cael codi eleni gyda chyfraniad o ddiod a chreision trwy ond meddwl fod yr enfys yn parhau i fod yn llaw a chyfarch eraill sydd yn ymddangos yn y garedigrwydd ‘Tesco’ nid wnaeth y newid symbol o ddiolch, yn obaith o garedigrwydd ac cartref. Diolch i bawb am fod mor amyneddgar trefniadau o gau yr ysgol yn fwy cynnar ein ymdrechion diflino eraill. a chefnogol gan obeithio y byddwn yn ôl yng galluogi i gynnal ein pnawn o sinema ac felly Llongyfarchiadau enfawr i Miss Pam ar nghwmni ein gilydd yn go fuan. Tan hynny mae nawr ar y rhestr o bethau i’w wneud. enedigaeth ŵyr bach arall sef mab bach i parhewch i gadw’n ddiogel. Bu aelodau o bwyllgor cymdeithas rhieni ac Amanda a’r teulu. Llongyfarchiadau Amanda, athrawon yn trefnu taith ryfeddod y gaeaf gobeithio wir daw cyfle yn go fuan i gael Meddwl am eraill ar gyfer y plant a oedd yn cynnwys peiriant cwtch. Mae Mr Williams, Dosbarth Tryweryn wedi eira ymhlith syrpreis neu ddau arall ar hyd y gosod her i’w hun sef rhedeg 100 milltir yn ffordd. Er sicrhau po cam diogelwch posib a Croeso Plant Newydd ystod mis Ionawr gan godi arian ar gyfer yr chael caniatâd teimlwyd efallai gyda’r cynnydd Am groeso gwahanol i’n plant bach newydd elusen ‘Move for Mind’. Fel y gwyddom mae mewn achosion y byddai’n ddoethach i beidio sydd ar gychwyn eu taith addysgol ym iechyd meddwl yn aml yn medru bod yn a chynnal y daith. Diolch i bawb fu’n trefnu a Myfenydd. Er i ni gael cyfarfod â Kit, Ayla, gyflwr ac yn afiechyd cudd ac mae bywyd, yn pharatoi, dwi’n siŵr y daw cyfle cyfle eto. Harley a Mai cyn diwedd y tymor roedd hi’n enwedig fel ag y mae ar hyn o bryd, yn medru Ond ar nodyn mwy hapus cafwyd rhodd chwith meddwl fod yma griw arall o blant a bod yn tu hwnt o heriol i nifer o unigolion ac o deganau meddal ar gyfer pob plentyn gan fyddai yn cychwyn eu tymor adref yn dysgu o mae’r daith drwyddi yn medru bod yn unig gyfaill i’r ysgol ac rydym yn ddiolchgar iawn i bell. Maent chwarae teg yn gweithio’n galed o a thywyll. Yn anffodus nid pawb sy’n medru Bethan. adref ac yn cael y cyfle i weld Miss a’u ffrindiau trafod eu anhwylder a’u gofid ond gydag nifer o weithiau yn ystod yr wythnos. Rydym ymwybyddiaeth o iechyd meddwl yn cael Plant prysur / Diolch / Llongyfarchiadau yn gobeithio’n fawr y byddwch yn cael cyfle i cymaint o sylw erbyn hyn y gobaith yw y bydd Mi fuodd tymor yr Hydref yn un prysur wrth ail redeg mewn trwy ddrws yr ysgol yn go fuan. mwy o gymorth ar gael i gefnogi. Er mwyn RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 15

Erthygl C.Ff.I Ceredigion sicrhau’r cymorth yma mae angen arian ar yr Rhodri. Roedd y pedwar yma mor bwysig iddo Blwyddyn Newydd Dda i chi gyd. Yn elusen felly gobeithio y byddwch yn medru a chanddo feddwl mawr ohonynt a hwythau yr amlwg roedd cyfnod y Nadolig yn wahanol cefnogi a noddi Mr Williams trwy’r ddolen isod un fath amdano ef. Roedd Ceredig pob amser ac yn rhyfedd iawn i bawb eleni, a roedd neu trwy gysylltu ag Efan yn bersonol. Mae’n yn barod ei gymwynas ac yn barod i wneud calenders aelodau’r mudiad yn wag iawn dda nodi ei fod wedi rhedeg 87 milltir erbyn unrhyw beth i fod o gymorth. Ni wnaf anghofio heb y Partion ‘Dolig, y Canu Carolau, ysgrifennu’r darn yma a thros £1000 wedi ei amdano yn cael y dasg o fynd â’r piano lawr i’r Dawnsfeydd y Brenhines a’r Ffermwr Ifanc, godi. Eglwys ar gyfer un o wasanaethau’r ysgol. Fel y ynghyd a nifer o ddigwyddiadau eraill. https://moveformind.blackbaud-sites.com/ gŵyr pawb oedd yn ei adnabod, os am wneud Er hyn, yn dechrau Mis Rhagfyr bu sawl fundraising/her-mind-efan-mind-challenge job, roedd rhaid ei gwneud yn berffaith ac felly aelod o C.Ff.I Ceredigion yn llwyddiannus efo’r piano. Wrth ei roi mewn bocs agored tu yng nghyfweliadau Rhaglen Teithiau Cydymdeimlo cefn i’r tractor nid oedd yn ddigon i glymu’r Rhyngwladol y mudiad. Llongyfarchiadau Ddaeth cwmwl colled a thristwch dros aelwyd piano’n ddiogel a’i orchuddio, roedd rhaid i – Llys y Cwmwd a’r aelwydydd cyfagos wrth iddo deithio yn y bocs yn gydymaith i’r piano i’r gymuned golli un o’i bois, ‘Ceredig Tŷ ar hyd y ffordd fawr. Un o atgofion niferus. · Angharad Evans - Mydroilyn; Dewi Newydd’ (fel yr oedd nifer yn ei adnabod). Dyn felna oedd Ceredig, yn ei gymwynas ac Davies - Llanddeiniol; Elin Rattray - Bu Ceredig yn gyfaill mawr i Ysgol Myfenydd yn ei waith. Mae manylder a perffeithrwydd ei Trisant a Marged Jones - Mydroilyn, a bu’n gysylltiedig ers blynyddoedd niferus waith fel pensaer i’w weld hyd a lled y wlad a ar gael eu dewis i deithio dan faner gyda’r ysgol ac mewn amryw ffyrdd. Wrth i mi nifer wedi elwa o’i arbenigedd a’i grefft. Roedd y mudiad i Ynys Manaw a threulio gychwyn ar fy swydd, nifer o flynyddoeddRhwydwaith yn yy Gymuneddyrfa a ymgasglodd Ffermio, ar hyd eiFCN daith Cymru.olaf yn penwythnos ym mis Awst yng ngwmni ôl erbyn hyn, Ceredig oedd un o’r rhai cyntaf dyst o’r adnabyddiaeth a’r cyfeillgarwch am aelodau CFfI Manaw. o filltir sgwâr yr ysgol i mi ddodM i’wae adnabod Rhwyd waitunh y o Gfechgynymun ey dfilltir Ffe rsgwâr.mio nFeleu ysgol FCN rydym Cym ru yn c·y nnSionig c Wynefn oEvansgaet -h Felinfach, i ffermw byddyr a ’yni ac roedd mor gefnogol a charedigteu ltuaguoe atdd ar draynw scydymdeimlo Cymru a L ynlo efawrgr. gydaSefy Sallydlwy ad Rhodri y mu diad dros cymrydugain mrhanlyn yned Herd y Hwylio’rn ôl . B Mudiadellach i waith yr ysgol a’i gymeriad drygionus bob ac hefyd yn danfon ein cydymdeimlad at Mrs aelodau dan 18 oed ac yn cael y cyfle i amser yn sicrhau fod yna hwyl o’im agwmpas.e tîm o weithMorganwyr ac hTŷo Newydd,s profia da oRhiannonl Cymra a’reg teulu ar g ollae l i gynorthwhwylioyo ff oe rgwmpasmwyr a ynys’i te uPrydainluoed Fawr.d yn Mi fuodd yn un o lywodraethwyryr gweithgar amsero eyrd d anganod feddwld ac a amdanyntnsicr ym ayn. euBy colleddd y g a’uw etristwch.ithwyr yma · yn Cennyddcynnig cJonesymo r-t Pontsianh a a Dewi ysgol, ac yna fel yr ‘Wncwl parchuschy da -hoffus’,gerdde d gyGobeithiwndag unrh yynw fawr un sy ybydddd y eichn c hatgofionwilio am yn g ymorth a Daviescefno -g Llanddeiniolaeth. Ond sy’ntyd iteithio hyn yn roedd mewn cyswllt dyddiol wrthda iddo i dd gefnogiim onib ai gysurfod p yno byo cyfnodaul yn gw ytywyll.bod a Diolchwnm y mu damia dgael a sut y galltrwy fod rhagleno gym ‘Llygadorth id Amaeth’dyn nh wdan n eu Gareth, Carys ac Anwen ac yna wrth gefnogi ei adnabod. garedigrwydd Ymddiriedolaeth eu cydnabod. elusennol yr NFU. · Cennydd Jones - sydd wedi ennill Ysgoloriaeth Coffa Elwyn Jones yn rhoi y cyfle iddo deithio. Rhwydwaith y Gymuned · Alaw Jones - Felinfach; Eiry Williams - Llangwyryfon; Endaf Griffiths - Pontsian; Gwenllian Wilson - ; Ffermio, FCN Cymru Mirain Griffiths - Llangwyryfon; Mae Rhwydwaith y Gymuned Ffermio neu Angharad Davies - Trisant a Rhiannon FCN Cymru yn cynnig cefnogaeth i ffermwyr Davies - sydd yn teithio ar a’i teuluoedd ar draws Cymru a Lloegr. Saffari yn De Affrica. Sefydlwyd y mudiad dros ugain mlynedd Ar hyn o bryd mae ein aelodau yn brysur yn ôl . Bellach mae tîm o weithwyr achos yn paratoi ac yn ymarfer, o adref, ar gyfer profiadol Cymraeg ar gael i gynorthwyo Eisteddfod Rhithiol C.Ff.I sydd yn cael ei ffermwyr a’i teuluoedd yn yr amseroedd gynnal diwedd Mis Chwefror. anodd ac ansicr yma. Bydd y gweithwyr yma Enillwyr Clwb 200 Mis Tachwedd oedd: yn cynnig cymorth a chyd-gerdded gydag unrhyw un sydd yn chwilio am gymorth 1af - C.Ff.I Caerwedros a cefnogaeth. Ond tydi hyn yn da i ddim 2ail - Dewi Jones, Blaenhirbant, onibai fod pobol yn gwybod am y mudiad a sut y gall fod o gymorth iddyn nhw neu eu 3ydd - Dafydd a Delyth Lloyd-Jones, cydnabod. Ystrad Dewi, Mae swyddog newydd wedi ei benodi fel Swyddog Datblygu’r Rhwydwaith Gymuned Os ydych eisiau ymuno a chlwb 200 y Sir, Ffermio. Magwyd William Shilvock yn Y cysylltwch efo Anne yn y swyddfa ar y rhif Ffor ger Pwllheli ac ar ôl treulio amser yng isod. Ngholeg Prifysgol Aberystwyth yn astudio Hefyd mae Cwysi C.Ff.I Ceredigion 2020 Amaethyddiaeth a Chadwraeth Cefn Gwlad wedi cael eu argraffu ac ar gael i’w prynu bu’n gweithio ar Fferm laeth, cwmni codi wrth cysylltu efo Anne yn y Swyddfa ar adeiladau amaethyddol a diwydiannol yn 01570 471444. ogystal a gweithio fel swyddog cyswllt yn “edrych ymlaen i hyrwyddo yr elusen fel bod ffermydd yr Ymddiredolaeth Genedlaethol. pawb yn gallu manteisio arni.” Mae swyddog newydd wedi ei benodi fel Swyddog Datblygu’r Rhwydwaith Gymuned Mae William wedi ymgartrefu yn Llithfaen Y cyfan sydd angen wneud ydi ffonio gyda’i bartner Angharad a’r meibionFfer Sethmio .a M Albi.ag wy03000111999d William S unrhywhilvock dro yn rhwng Y Ffo 7ybr g eacr 11yhPwl lache li ac ar ôl treulio amser yng Ngholeg Dywedodd ei fod yn “llawn sylweddoli’rPrifysg oangenl Ab erysfetw gewchyth y nwasanaeth astudio cyfangwbwlAmaethyd gyfrinacholdiaeth a C hadwraCofiwcheth Cefn Gw lgefnogiad bu’n gwe ieichthio am gefnogaeth i ffermwyr a’u teuluoeddar Fferm ganlae th, caw personnol.mni cod iGalwch adeila hefyddau aymweldmaeth ay dfcn.org.dol a diwydiannol yn ogystal a gweithio fel y bydd sail yr economi amaethyddolswyd ynd onewidg cy swlltuk/?lang=cy ffermydd neuyr Ywww.farmwell.cymrumddiredolaeth G eamne fwydla ethol. Mae busnesauWilliam wedi y mlleolgartrefu yn yn y blynyddoedd nesaf” ychwanegodd ei fod o wybodaeth Llithfaen gyda’i bartner Angharad a’r meibion Seth a Albi. Dywedodd ei fod yn “llawn sylweddoli’r angen am gefnogaeth i ffermwyr a’u teuluoedd gan y bydd sail yr economi amaethyddol yn newid yn y blynyddoedd nesaf” ychwanegodd ei fod yn “edrych ymlaen i hyrwyddo yr elusen fel bod pawb yn gallu manteisio arni.” Y cyfan sydd angen wneud ydi ffonio ​03000111999 ​unrhyw dro rhwng 7yb ac 11yh ac fe gewch wasanaeth cyfangwbwl gyfrinachol a personnol. Galwch hefyd ymweld a fcn.org.uk/?lang=cy​ neu ​www.farmwell.cymru​ am fwy o wybodaeth

16 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Capel Seion

Blwyddyn Newydd Dda hunanladdiad bob wythnos ym Mhrydain. Rhif Cyfarchion y flwyddyn newydd a’n dymuniadau brawychus, rhaid dweud. Codwyd £3000 at yr a gorau ar gyfer 2021, a gobeithiwn am achos yma. flwyddyn llawer gwell eleni. Cofiwn am gerdd Yna, fel capten Clwb Rygbi Aberystwyth, fe hyfryd Waldo Williams i’r Eirlysiau, a siriol yw eu drefnodd Matthew gyda’i gyd-chwaraewyr ac gweld unwaith eto wedi dod i’n llonni: aelodau’r clwb i redeg, cerdded neu feicio, a Gwyn, gwyn chodwyd £2500. Aeth yr arian yma i ddwy uned Yw’r gynnar dorf ar lawr y glyn . . . yn Ysbyty Bronglais, sef yr Uned Mamolaeth a’r Uned Gofal Dwys. Covid-19 Rhaid dweud bod y gweithgarwch a’r trefnu Dyma bennill bach amserol iawn ar sut mae’n a wnaeth Matthew a chael ymateb fel hyn yn byd a’n gwlad fach ni yn ymdopi a’r firws sydd Preswylwyr Pant y Crug yn cyfarfod ar y ffordd glodwiw. Ein llongyfarchion cynnes i Matthew mor beryglus. fawr i ddymuno Nadolig Llawen. ar ei weithgareddau dilys a phob dymuniad da i’r dyfodol. Eich cymdeithas fydd yn hyfryd, gwahanol eleni, gan gyfarfod ar y ffordd fawr Pan o’r wlad yr aiff y Covid, i ddymuno Nadolig hapus i’w holl gyfeillion Ein Postmyn Pleser fydd cael cwrddyd eto, a chymdogion – hyn oherwydd cyfyngiadau Rai wythnosau yn ôl, roedd yna erthygl yn Heb yr ofn sydd ein caethiwo Covid. Arwydd hyfryd iawn o gyd-ddathlu rhoi manylion diddorol dros ben ynglŷn â JO gyda’i gilydd. chyswllt pobl â’u postmyn, yn sgil y firws. Yn ôl canlyniadau’r ymchwil a wnaethpwyd gan Profedigaethau Dathlu wefan ‘notonthehighstreet’ mae yn dangos Estynnwn ein cydymdeimlad cywir i Mr Bydd yna ddathlu hapus ar 4 Chwefror yn bod y firws yma wedi newid y cyswllt a dod â Phillip Smith, Pant y Crug, a Gary a Dorota ar Sarnau Fawr, gan fod brenhines y teulu yn phostmyn yn llawer agosach i’w cymunedau farwolaeth Heather, priod a mam annwyl, a cofnodi pen-blwydd arbennig. Cyfarchion nag erioed o’r blaen. oedd wedi dioddef o salwch creulon am dros cynnes i ti Elen, mwynheua dy achlysur hapus a Awd ymlaen i ddweud bod 34% o bobl yn ddwy flynedd. Roeddynt wedi bod yn briod phob dymuniad da i’r dyfodol. siarad llawer mwy â’u postmyn ers cychwyn ers dros hanner can mlynedd, a’i hoff beth Llongyfarchiadau dwbl i deulu Mags Davies, y pandemig fis Mawrth y llynedd. Mae 56% oedd cerdded mynyddoedd a’r cymoedd dros Moreia, ar i’w hwyres – Swyn, fod yn llwyddiannus wedi derbyn llawer mwy o lythyron a pharseli y blynyddoedd, gan dynnu cannoedd o luniau ar ei harholiad telyn, gradd 5, gan basio gyda oherwydd cyfyngiadau’r rheolau ac yn siopa o’u ar eu teithiau cerdded. Rydym yn meddwl am anrhydedd yn ddiweddar. Cafodd yr arholiad ei cartrefu. Mae 25% o bobl Cymru yn adnabod y teulu bach yn y cyfnod yma o dristwch a chyflawni yn rhithiol. Da iawn a phob llwyddiant eu postman wrth ei enw, gyda 1.9 miliwn o hiraeth. eto i ti Swyn. Hefyd bu i Rhian ddathlu ei phen- bobl ym Mhrydain yn cydnabod eu postman Hefyd, ein cydymdeimlad diffuant i Iestyn, blwydd arbennig – yr hanner canrif! Dyma garreg fel ffrind. Awd ymlaen i ddweud gan 11% Tristan a Caryl Leyshon, ar farwolaeth drist filltir reit arbennig i’w gofio! Rhaid dweud Rhian, mai derbyn y post yw rhan fwyaf cyffrous eu Glenda, priod a mam annwyl i’r teulu bach. Un dy fod yn edrych mor ifanc ac erioed! diwrnod. Mae 1.5 miliwn o bobl yn dibynnu ar o blant Capel Seion oedd Glenda, yna yn priodi eu postman i’w rhwystro rhag teimlo yn unig. a symud i Lanfihangel. Hi oedd, ac yn parhau i Elusennau Yn ystod y pandemig, mae’r postmyn wedi fod Glenda’r Garej i ni yma yn y fro, a chofion Ein llongyfarchion lu i Matthew Hughes, Capel bod yn fwy prysur nag erioed o’r blaen, gan melys amdani. Seion, ar ei ymdrechion ardderchog i godi arian gadw pobl mewn cyswllt â’i gilydd ac yn Trist hefyd yw cofnodi marwolaeth Mrs i ddwy elusen yn ystod y misoedd diwethaf. dyngedfennol i’r busnesau bach i barhâi, a Mariel Morgan, Capel Seion, mam a mam yng Yr elusen gyntaf iddo ei chefnogi oedd Iechyd chynyddu eu busnesau ar yr amser anodd yma. nghyfraith Eilir a Jane, Pisga, a mam-gu Gethin. Meddwl Dynion. Bu ef a’i gyfaill o’i ddyddiau Wrth ddarllen y ffigurau hyn, y teimlad yw A hefyd huno annisgwyl Dilwyn Evans, coleg, Alex Knott, yn rhedeg 12 cilometr bob bod pobl sydd yn byw mewn ardaloedd cefn Llanrhystud a Bethania gynt. Priod a thad dydd am saith diwrnod, sydd yn gwneud gwlad Cymru, wedi gwerthfawrogi ac yn annwyl annwyl i Mari, Nia ac Eleri, a brawd yng cyfanswm o 84km. Y rheswm am y pellter hwn adnabod eu postmyn wrth eu henwau erioed, nghyfraith i Jane ac Eilir, Pisga. Mae Mari hefyd yw mai dyma’r nifer o ddynion sy’n cyflawni ac yn eu cyfrif fel cyfeillion aml eu cymwynas yn un o blant Capel Seion, gynt. Dymuna’r a’u caredigrwydd. Jimmy yw enw’r postman ddau deulu (uchod) ddiolch o galon am bob yn y fro hon, gŵr arbennig iawn, ac yn fawr ei cysylltiad â hwy yn yr amser hiraethus yma. barch. Gŵyr pobl cefn gwlad fod ein postmyn

Ysbyty Danfonwn ein dymuniadau gorau am wellâd buan i Mrs Sheila Wood, Capel Seion. Bu’n ddigon anffodus a syrthio, gan dorri ei phigwrn. Roedd angen llawdriniaeth adeg yr Ŵyl yn Ysbyty Bronglais. Erbyn hyn, mae adref ac yn gwella yn foddhaol. Ein cofion cynnes ati. Hefyd, ein dymuniadau gorau i Gareth Edwards, Capel Seion a dreuliodd rai diwrnodau yn Ysbyty Bronglais i gael triniaeth yn ddiweddar. Da yw cofnodi ei fod wedi cael dod adre i barhau ei driniaeth. Pob hwyl eto i ti Gareth.

Bore Nadolig Cafodd preswylwyr Pant y Crug fore Nadolig tra Y rhedwyr: Matthew ac Alex. Postmon Capel Seion. RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 17

Blaenplwyf

yn rhan annatod o’n cymdeithas, a diolch enfawr i Marwolaeth fod Valmair Davies, Fronhaul yn gwella’n bob un ohonynt am eu gwasanaeth penigamp. Trist yw cofnodi marwolaeth Albert Bumford, foddhaol wedi iddi niweidio ei choes sbel Pantgwyn, Chancery ar 10 Tachwedd 2020 cyn y Dolig. Mae Teleri Williams, 16 Maes Yn cario’r post bu Deio hyd hewlydd bach y wlad wedi cyfnod o anhwylder a’r ddwy flynedd Llanio wedi treulio rhai dyddiau yn yr Ysbyty Ei swydd oedd iddo’n bwysig ac ynddi cai fwynhad. olaf yng Nghartref Preswyl Abermad. hefyd ond lawer yn well erbyn hyn. (Croeso Fe gariodd lawer llythyr ac ambell barsel trwm, Dyn a’i wreiddiau yn ardal y Trallwng ond hwyr i Teleri a Tomi, ei mab i fyw i’n plith!) Lledaenodd lawer stori ar hyd a lled y cwm. a dreuliodd ran helaethaf ei fywyd yng Ngheredigion – symud o Siop y Parc Fe welai ef yr angen a’r dioddef tawel cudd i fyw i Rheidol Terrace, Aberystwyth ac yna Dal i gynnig cefnogaeth a gwasanaeth Er nad yn rhan o’i fargen gwnai’n siwr cai olau dydd. i Pantgwyn yn nechrau y naw degau. Tra mae’r siop a ninnau yn cyd-fyw â’r trydydd Bu’n gyswllt yn y broydd am sawl cenhedlaeth faith yn y dref roedd ganddo fusnes dosbarthu clo erbyn hyn. Mae’r gweithwyr gwirfoddol A phan yn hen a musgrell un arall gymrai’r gwaith. llaeth llwyddiannus. Bu farw ei briod Ethel serchog yn dal i weithio’n galed ac yn bymtheng mlynedd yn ol. Roedd Albert sicrhau silffoedd llawn o gynnyrch amrywiol. Ac nawr yn oes y Cofid pwysicach yw ei waith yn arddwr llewyrchus ac yn enwog am ei (Cadwch lygad cyson ar y Gwep-lyfr i Mae’n cynnig llawer cysur ar hyd ei ddyddiol daith. riwbob blasus a’i berllan doreithiog ac yn ddarllen am y bargeinion). Cynhaliwyd Mae gwisgwr siwt y goron yn bwysig unwaith ‘to hoff iawn o’i ddiadell ddefaid. Bu’n aelod raffl lwyddiannus dros gyfnod y Dolig a Y dre a’r wlad yn eiddgar am gael ei gwmni o. gweithgar o Bwyllgor Sioe Llanfarian am diolch i bawb gyfrannodd wobrau a phrynu JO flynyddoedd. Oherwydd y cyfyngiadau, hollol tocynnau. Dyma restr yr enillwyr: Delma breifat fu’r angladd ym mynwent Eglwys a Dilwyn (yr Hamper); Myfanwy Jones, Llanilar ddiwedd Tachwedd. Estynnwn ein Llainbach; Anita lewis; Tom Dolphin; Audrey cydymdeimlad, er braidd yn hwyr, i Philip a Evans a Kath Jones. GOLCHDY Lisa Bumford, Brynglas, Chancery (mab a Llongyfarchiadau i Anwen Evans, y Brif merch-yng-nghyfraith). Wirfoddolwr ar ei sgwrs gyda Dylan Jones LLANBADARN ar raglen y Bore Cynnar ar Radio Cymru Gwellâd Buan ddydd Llun 18 Ionawr a diolch iddi hefyd LAUNDERETTE Da deall fod Gwenda Thomas, Penparcau am roi o’i hamser i addurno ffenestr y siop CYTUNDEB GOLCHI . CONTRACT WASHING (a Maesgwyn) yn dechrau gwella wedi ar gyfer dathliadau tymhorol – pleser fu GWASANAETH GOLCHI . SERVICE WASHING cyfnod gofidus iawn i’r teulu. Mae Gwenda edmygu’r trefniannau lliwgar dros gyfnod DUFET MAWR . KING SIZE DUVETS CITS CHWARAEON . SPORTS KITS wedi treulio rhai misoedd yn Ysbyty’r yr Ŵyl, Santes Dwynwen a Sant Ffolant. FFON:- 01970612459 Waun, Caerdydd wedi damwain gas yn ei Gwerthfawrogir y cyfan yn fawr gan y JEAN JAMES chartref ym mis Tachwedd. Da deall hefyd gymuned.

• Cawodydd mynediad rhwydd - stafelloedd gwlyb • Adnewyddu Gosod a chynnal systemau trydanol stafelloedd ymolchi • Gosod larymau tân a’u cynnal • Gwresogi olew a • Goleuadau argyfwng Adeiladwr Cyffredin gwaith plymio • PAT (profi offer cludadwy) • Adnewyddu eiddo • Profi ac arolygu rheolaidd • Gwaith gosod teils • Gosod a chynnal systemau teledu cylch cyfyng (CCTV) • Gosod lloriau • Systemau dŵr a gwresogi diogelwch • Gosod ceblau rhwydweithiau cyfrifiadurol a’u hardystio Ffôn: 01970 630202 Ffôn: 01970 626609 E-bost: [email protected] E-bost: [email protected] Ffôn: 01970 615400 E-bost: sales@afanbility. Ystafell arddangos ar agor yn: Uned 25 Ystad Ddiwydiannol Glanyrafon Cefnogi bywyd annibynnol Llanbadarn Fawr ar draws Canolbarth Cymru Aberystwyth SY23 3JQ (Ar bwys Canolfan ailgylchu gwastraff cartref) & Oriau agor: HAMDDENA AWYR AGORED Dydd Llun - Dydd Iau: 10-7 Dydd Gwener - Dydd Sadwrn: 10-5 Dydd Sul: 10-4 18 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Ar ôl i chi lenwi’r croesair, fe fydd y llythrennau yn y rhes uchaf a’r llythrennau yn y rhes isaf yn sillafu enw rhywun oedd yn enwog yn yr hen amser ac sy’n dal yn y newyddion. (3 gair.) Anfonwch yr enw at y.ddolen@gmail. gan Sian Lewis com neu drwy’r post i Gelli Aur, Cwrt y Cadno, Croesair Llanilar SY23 4PS erbyn 16 Chwefror. Mi fydd 1 2 3 4 5 6 yr atebion cywir yn mynd i’r het a’r enillydd yn derbyn tocyn llyfr gwerth decpunt.

7 8 Ar draws 7. Bronwen: anifail bach sy’n perthyn i’r carlwm a’r ffured (6) 8. Rhoi hadau yn y ddaear (6) 9 10 9. Y dechrau a’r diwedd: ---- ac omega (4) 10. Y ------’- felin gaiff falu. (6, 1’1) 11. Yn y cae yn ------buwch fach goch. (4,3) 12. Blodwen, Priodas Figaro neu Tosca, er enghraifft (5) 11 12 13 15. Rhoi’r gorau iddi: rhoi’r ----- yn y to (5) 17. Digestives neu deisennau Berffro, er enghraifft (7) 14 20. Dyma lle mae’r plant lleia’n cael gwersi: ------babanod. (7,1) 15 16 17 18 22. Crio neu weiddi’n uchel mewn tymer (4) 23. Roedd milwr yn dal hon o’i flaen i’w amddiffyn yn yr hen amser. (6) 19 24. Yn cofio: ------i gof (2,4)

20 21 22 I lawr 1. Teithio mewn llong (6) 2. ------, Gymru, ffarwel i’th fynyddoedd (2,3,1,2) 3. Cau ac agor un llygad (7) 23 24 4. Mynydd ----- ym Mhowys, lle collodd pobl eu cartrefi, a lle mae milwyr yn cael eu hyfforddi (5) 5. Mae hwn yn llifo o losgfynydd. (4) 6. Ddim yn siŵr (6) 13. Collodd Robert Falcon Scott ei fywyd ar y ATEBION CROESAIR RHAGFYR ffordd yn ôl o’r lle hwn. (5,1,2) Ar draws 7 culfor 8 gwynnu 9 gwyll 10 Nanhyfer 11 grynswth 12 adain 15 Dalis 17 agoriad 14. Marwaidd (7) 20 Galarnad 22 ar fy 23 cyffroi 24 hawlio 16. ------Glyn, bardd a chyflwynydd teledu I lawr 1 Llu Awyr 2 Afallon ei 3 wraniwm 4 egino 5 nyth y 6 yn medi 13 dirnadwy 14 y (4,2) gwdihŵ 16 ag awydd 18 adfail 19 yn wir 21 Awr y 18. Gonest, diffuant (6) Geiriau cudd: Llawenydd yr ŵyl 19. Lle i gynnal chwaraeon neu gyngherddau: ----- Motorpoint Caerdydd, er enghraifft. (5) ENILLYDD CROESAIR: Llongyfarchiadau i enillydd croesair rhifyn Rhagfyr sef Delyth 21. Mae Geraint Thomas ac Elinor Barker yn Davies, Capel Bangor. Bydd y tocyn llyfr ar ei ffordd. reidio hwn. (4)

Siop Llanfarian GWASANAETH DEIAN REES Dewis helaeth o nwyddau GARDDIO MYNACH Peintiwr ac Addurnwr Gwasanaeth dosbarthu i gartrefi - Torri Porfa, Sietynau, Tirlinio, Glannant, Stryd y Capel papurau dyddiol a.y.y.b Tregaron SY25 6HA Ar agor bob dydd o’r wythnos Chwynu a Dal Gwaddod Galwch i’n gweld Gwasanaeth cyfeillgar a phrisiau rhesymol 01974 298 615 Ffoniwch Meirion: 07792457816 / 01974 261758 07900 174 699 01970 612 067 e-bost: [email protected] (tecst yn unig)

JONATHAN LEWIS Saer Coed / Adeiladydd 01970 880652 07773 442 260 GWTERI ALWMINIWM DI-DOR Bronllys, Capel Bangor Aberystwyth SAER COED . GWAITH TO . ADEILADWR . ASIEDYDD RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 19

Mynd am dro: darganfod yr ardal

Yn ystod y misoedd diwethaf yma yn fwy wahanol o fy mlaen. Gwelaf fynyddoedd nac erioed dwi’n cyfrif fy mendithion o Tregaron ac yn y pellter. fod yn byw yn nghefn gwlad Ceredigion. O fy mlaen saif Eglwys Llantrisant gyda Dwi’n lwcus iawn fod gennyf amrywiaeth Llyn Llwynwnwch gerllaw iddi. Cysegrwyd o deithiau y gallaf eu cerdded gan yr eglwys i’r tri Sant – Dewi, Padarn a gychwyn o fy nghartref. Heddiw, cerdded Teilo. Ychydig i’r chwith mae bythynnod wrth fy hunan ydw i gan fod Dot, yr ast gwasgaredig Rhos-y-gell, flynyddoedd yn ôl wedi rhoi genedigaeth i bump o gŵn bach arferid codi mawn yma. ddoe. Mae’r ddihareb eithaf gwir ‘Nid oes rhiw Dilyn y cyfarwyddiadau, cychwyn o fy heb oriwaered’, felly gan ddilyn y llwybr troed nghartref nepell o Ysgol Mynach gan ddilyn lawr â fi drwy’r caeau nes cyrraedd y ffordd y ffordd am Trisant. Er mai dringo lan ydw Llyn Frongoch sy’n arwain o Lyn Frongoch i Bontarfynach. i dydy’r ffordd ddim yn rhy serth. Dyma fi Yn hytrach na throi i’r chwith dwi’n mynd i’r wedi cyrraedd Mynydd Bach, mae lôn yn dde a heibio Gwarclawdd. Pan oeddwn yn troi lawr ar y dde i gapel Mynydd Bach sydd blentyn byddwn yn dod ag esgidiau i’w trwsio wedi cau ers diwedd y ganrif ddiwethaf. yng nghweithdy’r crydd yma. Rydw i’n troi bant o’r ffordd i lôn ar y chwith. Mynd drwy’r llidiart ar y chwith ar ôl pasio Er ei bod yn ddiwrnod sych a mwynaidd yn Gwarclawdd a dilyn y lôn nes dod at dyddyn anffodus dydy’r tywydd ddim digon clir i fi wir Tanglan Fedwen. Unwaith eto mae’r lôn yn werthfawrogi’r olygfa. Wrth roi cipolwg yn ôl troi i lwybr troed, mynd dros y gamfa a dod gallaf weld mast Blaenplwyf yn aros allan fel i ddarn bach o dir sydd wedi ei neilltuo i fod tirnod. yn warchodfa natur. Dod at Glanfedw nesaf, Unwaith eto dringo’n araf nes fy mod troi i’r dde ac anelu am Goed y Bobl. Coedlan yn dod at fast ffônau symudol ar dop y Coed Cadw sydd yma, fe’i hagorwyd ym banc. O fy mlaen gallaf weld rhan o bentref Edrych draw am y Castell gyda mlwyddyn y mileniwm drwy gefnogaeth y Pontarfynach. Yn nes ymlaen gallaf weld mynyddoedd y Cambrian yn y pellter Loteri Cenedlaethol a gwirfoddolwyr lleol. bron i 360 gradd o’m cwmpas, i’r dde, dwi’n Mae amryw o lwybrau diddorol drwy’r edrych ar ran o bentref Trisant, bryniau y llyn i gyflenwi dŵr i weithio’r peiriannau goedlan ond heddiw dwi’n cadw at y llwybr Brynafan, mynyddoedd y Cambrian ac i’r yng nghwaith mwyn Frongoch pan oedd allanol gan fod rhai o’r llwybrau yn gallu bod chwith gallaf weld y Castell ac yn groes yn ei anterth. Rai dyddiau’n ôl roedd rhew braidd yn wlyb ar ôl y glaw trwm fel rydyn i’r dyffryn bryniau a draw tuag yn gorchuddio rhan o’r llyn. Ar bwys y llyn ni wedi cael yn ddiweddar. Dod at y gât at Benbwlch Crwys. Mae hon i fi yn un o’r i’r chwith gwelaf dŷ, dyma lle roedd siop mochyn i’m harwain allan o’r goedlan. Fel golygfeydd gorau yn yr ardal. Mae’n dawel Glanpond flynyddoedd yn ôl. y deallaf fe elwir gât fel hon yn gât mochyn iawn yma, dim ond bref dafad a chrawcian Dyma fi’n dod at ddau dŷ annedd nawr, am ei bod yn amhosib i fochyn fynd drwyddi. ambell frân. Mae’n rhyfedd bod allan yn Rhos-y-Gorlan ar y dde a Tan-y-Chwarel ar Mae’r enw Saesneg kissing gate yn enw cerdded heb Dot yn tynnu wrth dennyn y chwith a braf gallu dweud er eu bod braidd llawer mwy rhamantus arni. Troi i’r chwith eisiau dilyn ei thrwyn! yn anghysbell bod teuluoedd yn byw yn y nawr a dyma fi wedi cyrraedd diwedd y daith Mae’r lôn yn arwain am i lawr ychydig yma ddau dŷ. Yma mae’r lôn yn arwain ymlaen am nepell o Ysgol Mynach. Dwi wedi cael llawn ac mae’r olygfa wedi newid unwaith eto. Felin Wynt ond dwi’n cymryd llwybr troed i’r ysgyfaint o awyr iach ac adre â fi nôl at Dot Wrth edrych lawr i’r dde gallaf weld fferm dde ac yn anelu am y gât ar y top o fy mlaen. a’r cŵn bach. Llethr Meirch ger Llyn Frongoch. Crëwyd Ar ôl mynd drwy’r gât mae golygfa hollol Mair Davies

Ardal Rhos-y-Gell 20 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Aros i feddwl gan BETI GRIFFITHS O’r gegin Blwyddyn Newydd Dda! gan Mirain Haf, Blaengader Ar ddechrau’r flwyddyn clywais lais cyfarwydd a rhywbeth i’w fwyta a rhoi arian yn y bagiau Pwdin Bara Menyn yn cael ei chyfweld ar Radio Cymru. Emma cyn bwrw ati i barhau a’r daith. Y tro hwn, dod Lile oedd hi, un o gyn-ddisgyblion disglair lawr drwy gaeau ‘Llechwedd’ oedd angen a Siocled Oren Ysgol Llanilar gynt a rhoddodd foddhad thipyn haws. Yna lan at y groesffordd a mynd mawr i’w chyn-Brifathrawes. Mor galonogol i fferm Rhydyrefail at yr annwyl Martha a Sara Cynhwysion 600ml Hufen Dwbl oedd ei chlywed mor rhugl yn y Gymraeg Davies a’u brawd Defi. Twymo’r traed yma 8 Melynwy ac yn amlwg yn mwynhau ei gwaith yn yr eto ac roedd hyn yn fendith os oeddech 175g Siwgr mân Amgueddfa Werin yn Sain Ffagan. Sôn oedd hi yn dioddef gan losg eira. Bob amser yn 16 Tafell o Fara di-grwst yn ei sgwrs am wahanol draddodiadau’r Calan Rhydyrefail byddem yn cael darn o gacen ac 75g Menyn mewn gwahanol rannau o Gymru. Daeth â llu ‘arian newydd’. Roedd gweld ambell i swllt 100g Darnau Bach Siocled o atgofion yn ôl i mi pan oeddem yn blant yn yn sgleinio yn dipyn o demtasiwn. Yna lawr Croen 3 Oren Mawr Rhiwfallen gynt yn codi gyda whip y dydd yn y i gyfeiriad y pentref a lan rhiw Tynporth cyn tywyllwch er mwyn cyrraedd ambell i ffermdy gorffen yn Rhydlwyd a Moelwyn. Rhaid oedd 1) Twymwch yr Hufen mewn sosban nes cyn toriad gwawr i hela calennig. Rhaid oedd dychwelyd adref yn brydlon erbyn hanner yn dod lan i’r berw, yna chwisgiwch y ceisio gorffen cyn hanner dydd. Byddai gan dydd oherwydd byddai yna Eisteddfod yn melynwy a’r siwgr gyda’i gilydd nes yn fy nhri brawd a minnau fag yr un wedi cael Neuadd y Brenin, Aberystwyth yn y prynhawn ysgafn a hufennog gyda chwisg drydan. eu gwnïo’n arbennig gyda llinyn yn eu cau. (gelwid yn Test Concert). Byddai William, fy Yna arllwyswch y Hufen Twym mewn i’r Byddem wedi cael ein dysgu a’n trwytho i mrawd hynaf yn cystadlu ac Isaac ambell gymysgedd wrth gario mlân ei chwisgo nes gofio’r pennill oedd i’w adrodd wrth y drws: waith ac yn cael cryn lwyddiant. Byddai ei fod i gyd wedi ei gymysgu i mewn. Edward a fi adref yn cyfrif cynnwys y bagiau 2) Rhowch y Menyn ar y bara a’i dorri mewn i Dydd Calan yw hi heddiw, bach ac yn eithaf bodlon ein byd. Yn aml iawn drionglau, gosodwch y Bara yn y tun pobi Rwy’n dyfod ar eich traws byddai digon yna i gael pâr o esgidiau newydd mewn rhesi ac mewn tair haenen gydag I ofyn am y geiniog ar gyfer y tymor newydd. ochr y Menyn am i fyny. Gwasgarwch y Neu doc o fara a chaws: Diolch eto am sgwrs ddiddorol Emma Lile ac darnau Siocled a’r Croen Oren wedi’i gratio O dewch i’r drws yn siriol am iddi brocio’r cof mor rhugl yn ei Chymraeg. rhwng yr haenau. Arllwyswch y cymysgedd Heb newid dim o’ch gwedd, Dim ond un pererin bach ddaeth i’r drws ataf poeth dros y Bara a’i adael i oeri am awr. Cyn daw dydd Calan eto eleni yng Nghwm Aur i ganu calennig – diolch 3) Rhowch y ffwrn arno ar wres o 180°C / Nwy Bydd llawer yn y bedd. i Dafydd Caeo am lonni’r dyddiau llwm ac am Marc 4. gadw’r traddodiad yn fyw! 4) Rhowch y Pwdin mewn tin rhostio a Fferm Garth Fawr oedd y stop gyntaf a rhaid Blwyddyn Newydd Dda i bawb! arllwyswch ddŵr berw mewn i’r tun nes ei oedd dringo i fyny dros gaeau ‘Llechwedd’ ac fod yn dod dri chwarter ffordd lan y tu allan yna croesi’r ffordd i fynd lawr y lôn. Yn amlach Triged Cariad, Ffydd a Gobaith i’r ddysgl bwdin. Yna coginiwch y Pwdin am na pheidio, byddai Mrs George yn ein disgwyl Yn eich mynwes bob yr un, 25-30 Munud nes fod y cwstard wedi setio. ac ar ôl gwrando ar y pennill byddai yn ein Rhinwedd rhain all wneud y gwledydd 5) Tynnwch y Pwdin allan o’r bath dŵr a gwahodd i fewn i dwymo o flaen tanllwyth Fyw mewn undeb yn gytûn, gwasgarwch siwgr a Chroen Oren ar y top, o dân. Rydw i wedi sôn o’r blaen fwy nag Boed i chwi yr holl gysuron yna rhowch o dan y gril i garameleiddio y unwaith mai Mrs Elizabeth George y Garth Wna i’ch calon ddawnsio’n llon siwgr. oedd y wraig fwyaf naturiol fonheddig y des Doed i ben eich holl obeithion 6) Nawr y mae yn barod i’w fwyta gyda’ch hoff i ar ei thraws. Rhaid oedd cael cwpaned o de Yn y flwyddyn newydd hon’. Hufen neu Hufen Iâ.

drwy’r argyfwng COVID-19. chredoau crefyddol, lleiafrifoedd treftadaeth a chymunedau Cymru Llythyr Fel rhan o’r ymrwymiad yma, ethnig, cymunedau LHDT+ a i oroesi’r cyfnod anodd yma a mae Cronfa Dreftadaeth y Loteri phobl anabl. ffynnu eto diolch i chwaraewyr y Annwyl Olygydd, Genedlaethol yng Nghymru wedi Felly, rydym yn croesawu Loteri Genedlaethol. Grantiau Cronfa Dreftadaeth ailagor ei rhaglen grantiau ar ceisiadau grant gan grwpiau i Dyna pam yr hoffwn wahodd y Loteri Genedlaethol yng gyfer prosiectau treftadaeth. ganolbwyntio ar yr amrywiaeth eich darllenwyr i ddarganfod Nghymru Mae Cronfa Rydym yn derbyn ceisiadau yma drwy brosiectau mwy am y mentrau hyn drwy Dreftadaeth y Loteri unwaith eto am grantiau gan megis archwilio gwahanol ymweld â’n gwefan – https:// Genedlaethol yng Nghymru yn sefydliadau sy’n gweithio gyda genedlaethau, cymunedau www.heritagefund.org.uk/cy a ariannu prosiectau sy’n cysylltu threftadaeth i adeiladu eu a’u hanes, prosiectau sy’n chlicio ar y tab ‘Ariannu’ lle gallan pobl o bob cefndir, cenhedlaeth gwydnwch fel y gallant addasu ac canolbwyntio ar hanes dan nhw ddod o hyd i’r holl fanylion a a chymuned â’u treftadaeth leol a ymateb i’r amgylchedd newydd arweiniad pobl ifanc neu rannu gwybodaeth am raglenni eraill. chenedlaethol. y maent bellach yn gweithredu treftadaeth LHDT+. Yn gywir Mae treftadaeth ar gyfer ynddo. Mae gan dreftadaeth rôl Andrew White, pawb ac rydym wedi ymrwymo Mae’n bwysig bod ein hollbwysig i’w chwarae o ran Cyfarwyddwr, Cronfa Dreftadaeth i gefnogi sector treftadaeth treftadaeth yn adlewyrchu helpu pobl, cymunedau a lleoedd y Loteri Genedlaethol yng gyfoethog ac amrywiol Cymru, amrywiaeth a phawb yn y drwy’r argyfwng COVID-19 a Nghymru sefydliadau dielw, y sector gymdeithas ac yn cwmpasu pobl byddwn yn gwneud popeth o [email protected]. cyhoeddus ac awdurdodau lleol o wahanol grwpiau oedran a fewn ein gallu i helpu sector uk RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 21 Difyrion Digidol gyda Deian ap Rhisiart

Blwyddyn newydd dda i chi. Wrth o ddiddordeb. Mae posib chwilota anelwch y camera at y gwrthrych aderyn, lle ceir disgrifiad ohono i ni brofi cyfnod clo arall yng a phori trwy’r wefan https://www. dan sylw gan dynnu ei lun. Wedyn, – mae’r ap yn adnodd addysgol Nghymru, gyda chyfyngiadau google.com/maps/ mi fydd yr ap yn gwneud y gwaith gwych i bob oed. teithio yn ein cadw i’r filltir sgwâr, Gallwch fynd yn bellach a chael o’i adnabod – rhowch funud iddo. A’r pwysicaf oll o’r holl a chan bod hi’n fis Ionawr lle ydan blas ar y golygfeydd sy’n rhan Ond cofiwch fod diffyg signal yn adnoddau sydd ar gael yw ni’n tueddu i wneud addunedau o’ch dewis daith trwy Google gallu effeithio ar hyn! Cymuned Llên Natur ar Facebook. i gadw’n iach, roeddwn yn Streetview, mae hwn i’w gael ar Mae yna apiau eraill yr ydw i Wrth gwrs, dyma’r ffordd orau meddwl y byddai’n amserol i waelod y map fel dyn bach. Er wedi eu gweld yn ddefnyddiol, bosib i drafod byd natur gydag drafod gwefannau ac apiau sy’n mwyn ei agor, mae angen llusgo’r un lle ydach chi’n gorfod talu eraill, dysgu, cymharu, rhannu denu pobl i’r awyr agored ac i dyn i leoliad o’ch dewis – mae’n amdano ydi PictureThis – lluniau, gofyn cwestiynau i werthfawrogi byd natur. bosib hyd yn oed cerdded i ben unwaith yn rhagor yn dilyn yr un arbenigwyr, a hynny trwy gyfrwng Cofiwch nad oes raid dringo Yr Wyddfa! Gellir defnyddio hwn egwyddor a’r apiau y crybwyllais y Gymraeg. Chwiliwch am y mynydd neu gerdded mewn ar liniadur, ffôn clyfar neu dabled/ i gynnau. Ond arbenigedd yr ap wefan ar Facebook, mae’n werth coedwig law Geltaidd i ganfod llechen electronig. Mae Google hwn yw adnabod planhigion ac bod yn rhan o’r Gymuned os oes bywyd gwyllt, mae llawer i’w Earth hefyd ar gael yn yr app store mae’n gywir iawn. Mae rhai apiau gennych ddiddordeb yn y maes. ddarganfod ar garreg eich drws, ar eich tabled neu ffôn clyfar. adnabod natur, wedi’u hanelu at (https://www.llennatur.cymru/ boed yn forgrug neu robin goch. Teipiwch Google Earth yn Google fywyd gwyllt mewn cynefinoedd neu https://www.facebook.com/ Hyd yn oed os ydych yn byw ac fe ddewch ar ei draws os mai yn yr Unol Daleithau er enghraifft llennaturcymru). Os ydych chi ynghanol dinas fel Caerdydd, mae gliniadur sydd gennych. ac ni fyddant yn debyg o adnabod hefyd yn wrandäwr ffyddlon o natur o fewn tafliad carreg i ni. Ond mae apiau ar gael sy’n planhigion yn gywir yng Nghymru raglen Galwad Cynnar ar BBC Mae ymchwil yn dangos fod ddefnyddiol tu hwnt ar gyfer a gweddill ynysoedd Prydain ac Radio Cymru ar foreau Sadwrn fel gweld gwyrddni a natur yn llesol adnabod bywyd gwyllt, heb orfod Iwerddon, gan yn hytrach eu ydw i, mae’r rhaglen wedi i’n iechyd meddwl a chorfforol ac i chi fynd yn bell. Ac i bobl sy’n hadnabod fel rhywogaethau sy’n dechrau grŵp i rannu lluniau. mae gwir angen hynny pan ydym methu cerdded yn bell, mae yna tyfu neu’n byw yng Nghaliffornia Chwiliwch am grŵp Galwad yn byw mewn cyfnod clo. apiau difyr i adnabod natur ar neu rywle tebyg! Felly byddwch Cynnar yn y lle chwilio ar dop Y gred arferol yw fod technoleg garreg eich drws. Mae Seek gan yn ofalus. tudalen Facebook. yn eich nadu rhag mynd allan INaturalist yn helpu i chi adnabod Mi ydw i’n gwneud defnydd da Gobeithio y bydd yr apiau a’r a chael awyr iach, ond i’r bywyd gwyllt o’ch cwmpas o’r o apiau sy’n perthyn i’r un teulu gwefannau uchod yn ddefnyddiol gwrthwyneb, mae’n gallu hwyluso adar yn yr awyr i’r madarch wrth sef ap Tree Id, Mushroom Id a Bird er mwyn gwerthfawrogi byd natur a thanio’ch diddordeb mewn byd eich traed ac mae’n gweithio’n Id – nid ei pwrpas yw adnabod gerllaw. Rhowch dro arnynt a natur. gymharol dda. Sut mae’r apiau rhywogaethau, dim ond rhoi mwynhewch. Mae defnyddio Google Maps hyn yn gweithio? Pan fyddwch canllaw gwybodaeth i chi. Caiff y Os ydych chi’n rhan o fudiad yn ffordd dda o ddechrau arni yn agor yr ap a thrwy bwyso’r Bird Id ddefnydd cyson gyda’r mab neu mewn oed ac angen cymorth er mwyn i chi greu llwybrau a symbol lens, mae hwnnw wedyn Gwern sy’n 5 oed, ble mae posib digidol, mae croeso i chi ebostio chynllunio a darganfod lleoliadau yn agor y camera ar eich ffôn, yna, gwrando ar recordiad o drydar yr [email protected].

Hapus: bodlon, dedwydd, llon, bendigedig, yn hyffawd(ffodus) nad oedd modd i chi fy Geiriau Hapus wrth fy modd. nghlywed! Gobeithio cewch fwynhau hydref diaele (diofal) a chynedwydd (dedwydd) Wrth wrando ar y newyddion ar y teledu Roedd y crys t yn drawiadol ac yn tynnu yng nghwmni cyfeillion breulon (hynaws). neu’r radio, neu ddarllen y papurau newydd, sylw. Mi fyddai pobl yn ymateb iddo gan Byddwch wastadwyn (hapus yn barhaus) a yr ydym yn ddyddiol yn dod ar draws ddweud ei fod yn hyfryd, ac wedi rhoi gwên ffriwlon(llon eich gwedd). Ac os oes gennych geiriau sy’n disgrifio’r pethau negatif mewn ar eu hwynebau. Disgrifiad y gair yn meithrin gi, gobeithio ei fod yn gynffonlon! bywyd. Clywir lawer yn rhy aml eiriau y teimlad. Mae gan eiriau bŵer. Mae Geiriadur Prifysgol Cymru yn drysordy megis damwain, llofruddiaeth, ymosodiad, Felly gyda’r bwriad o godi calon, dyma o eiriau o’r fath – porwch ynddo i ddarganfod terfysgaeth, ffrwydrad, hiliaeth, difrod, ac yn gipolwg olwg ysgafala (ysgafn) ar rai o’r y perlau. Rhowch wybod os oes gennych y blaen. Rhaid wrth eiriau o’r fath i ddisgrifio a geiriau mwy anarferol yng Ngeiriadur ar lafar unrhyw air diddorol am lawenydd chofnodi beth sy’n digwydd yn y byd – dyna Prifysgol Cymru sy’n cyfleu neu ddisgrifio neu hapusrwydd sydd heb ei gofnodi yno. yw swyddogaeth iaith, sef bod yn gyfrwng i hapusrwydd neu lawenydd. Medrwch gysylltu â ni drwy ein gwefan, ni gyfathrebu’n effeithiol – ac i wneud hynny Rwy’n gobeithio eich bod yn darllen hwn ar e-bost ([email protected]), neu wrth rhaid adrodd y da a’r drwg. ar wiwdymp, sef ar adeg ffafriol, a’i fod yn ysgrifennu i’r cyfeiriad canlynol: Yr oedd hoff grys t gan fy merch pan yn rhoi heulfodd (pleser gwych) i chi ddarganfod Geiriadur Prifysgol Cymru, Canolfan blentyn bach – un glas ydoedd a llun gwên y geiriau. Rhaid dweud mai hapuswaith Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd, fawr ar y tu blaen, ac ar y cefn ’roedd dyfyniad oedd chwilio’r fath eiriau, yn peri i mi ganu Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth, lliwgar o gofnod mewn geiriadur (er nid GPC!): llwyddwawd (cân hapus) wrth weithio. Rydych Ceredigion, SY23 3HH http://gpc.cymru 22 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Llangwyryfon

Colli Cymeriad Ysgol Gynradd Gymunedol Gorchwyl drist yw gorfod cofnodi Llangwyryfon colli un o gymeriadau gwreiddiol Gweithgareddau’r Nadolig yr ardal. Bu farw Maldwyn Morgan, Wel roedd gwedd dipyn yn Esgair Fawr, a chydymdeimlwn wahanol i’r arfer ar y Nadolig gyda’i dri mab, Dafydd, Aled a’i yn ein hysgolion y tro yma deulu, ac Ifor. Hefyd ei frawd Idris o ganlyniad i gyfyngiadau’r yn Bancllyn a’i deulu yntau ac â’i pandemig a oedd yn golygu nad chwaer-yng-nghyfraith Rosalind oedd hi’n bosib i ni gael ymwelwyr yn . Roedd Maldwyn i’r ysgol nac ychwaith wneud ein wedi byw yn y cyffiniau drwy ei hymweliadau blynddol â’r sinema, oes ac yn adnabyddus dros ardal i ganu ym Morrisons, diddanu yng eang. Dilynodd ei dad yn y busnes Nghartref Nyrsio Abermad ac yn y a chadw’r traddodiad teuluol o blaen. Daeth y tymor i ben ychydig werthu cig. Roedd pawb a fu yn yn gynt hefyd i bob ysgol yng Siop Esgair yn Aberystwyth yn Ngheredigion a wnaeth effeithio ar siŵr o ddod allan ag un o straeon ambell drefniant a wnaethpwyd o Maldwyn yn ogystal â’r cig. flaen llaw – ni ddaethpwyd i ben â Carden Nadolig yr ysgol i Gartrefi Gofal a Henoed. Roedd yn gefnogol a ffyddlon i chael ein cinio Nadolig yn un peth weithgareddau’r pentre, ac i gapel ond cadwn ein bysedd wedi croesi Tabor, ac yn bâr o ddwylo diogel y bydd y drefn Nadoligaidd arferol i’w gael wrth y drws yn y Cwrdd wedi dychwelyd erbyn diwedd y Bach. Bydd colled enfawr ar ei ôl flwyddyn hon. a dymunwn bob rhwyddineb i Ifor yn y dasg o barhau i redeg y fferm. Cardiau Nadolig i’r Cartrefi Gofal Bu’r disgyblion yn brysur yn tynnu Ymddeoliad lluniau Nadoligaidd i’w rhoi ar Dymuniadau gorau i Myfanwy flaen un garden Nadolig fawr i’w Williams, Tynant, ar ei danfon i rai cartrefi henoed a gofal hymddeoliad. Mae wedi bod yn lleol sydd â chysylltiad â’r ysgol Anti Myf i do ar ôl to o blant yr – danfonwyd y cardiau i Hafan ardal, trwy’r Cylch Meithrin, lle y Waun yn Aberystwyth, Cartref bu’n meithrin cymeriadau’r plant Abermad a Chysgod y Coed, yng ngwir ystyr y gair, a hefyd yn Llanilar a’r Carlton yn Llanon. yr Ysgol Gynradd, lle bu’n casglu Fel ysgol hoffem longyfarch Julie arian cinio am chwarter canrif, ac Thomas ar dderbyn anrhydedd yn goruchwilio’r maes chwarae ar raglen ARWYR CYMRU a ym mhob tywydd. Cyfanswm o ddarlledwyd ar S4C dros y Nadolig dros dri deg tri o flynyddoedd o am ei gwaith gofal yn Hafan y wasanaeth. Yn ogystal â hyn bu’n Waun – bu Julie yn gweithio glerc y Cyngor Cymuned am chwe yn Ysgol Llangwyryfon am sawl blynedd ar hugain. Does neb yn blwyddyn a braf ei gweld yn derbyn haeddu cael ymddeoliad tawel a cydnabyddiaeth am ei gwaith. chysurus yn fwy na hi! Rhowch Yn wir, diolch i chi i gyd sydd yn eich traed lan, Myf. gweithio yn ein cartrefi nyrsio a gofal am eich gwaith anhygoel dros Llongyfarchiadau y cyfnod anodd yma. Llongyfarchiadau i Alun Morris, Maenelin Isaf, ar ennill Cyngerdd a Gwasanaeth Nadolig cystadleuaeth y silwair gorau gyda Gan nad oedd hi’n bosib i ni wahodd Chymdeithas Tir Glas Aberystwyth cynulleidfa i’r ysgol eleni i wylio ein a’r cylch ac yna Sir Ceredigion. Pob cyngerdd Nadolig penderfynwyd lwc yn y rownd nesaf dros Gymru. bwrw ati i barartoi ffilm i’w dosbarthu i rieni a theuluoedd yr Gwellhad ysgol. Bu disgyblion yr Hafod yn Plant yr Hafod yn mwynhau eu bagiau bwyd Nadolig. Deallwn nad yw Wyn Hughes, sgriptio ac yna yn ffilmo stori y Llwynbedw, yn holliach ar hyn o Nadolig gan ddefnyddio hanes y Sais bryd, a heb gael unrhyw driniaeth plant wedi parhau i gael y cyfle i tocyn tipyn mwy na’r ffrwythau, Bach fel sylfaen. Roedd y disgyblion angenrheidiol hyd yma oherwydd chwarae, cymdeithasu a dysgu, tost neu’r grawnfwyd arferol. Mi wedi mwynhau y profiad, er ychydig y sefyllfa yn yr ysbytai. Dymunwn ond gan ddilyn yr holl ganllawiau gafodd y plant frecwast ffermdy fel yn wahanol i’r arfer. Yn anffodus ni yn dda iddo ac y daw gwellhad mae’r cyfleoedd i gael profiadau cefnogaeth i ‘Wythnos Brecwast fu’n bosib i blant yr Hendre baratoi iddo’n fuan. newydd braidd yn fwy llwm, felly Ffermdy UAC’. Gyda chynhwysion yr hyn a fwriadwyd ond fe ddaeth y penderfynwyd ar bach o treat. wedi eu prynu’n lleol ac wedi eu criw bach i ben a rhoi ffilm fer at ei Cylch Meithrin Llangwyryfon Ar Ddydd Gwener, 22 Ionawr coginio yn y Cylch, roedd y cyfan gilydd am y Nadolig Cyntaf – geni Gyda’r Cylch yn parhau i fod ar roedd plant Cylch Meithrin yn flasus iawn, er falle bod ein Iesu ac ymweliad y bugeiliad a’r agor yn ystod y cyfnod clo mae’r Llangwyryfon wedi mwynhau llygaid yn fwy na’n boliau! doethion. RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 23

Bu’r disgyblion hynaf hefyd esbonio arwyddocâd pob rhan a lledrith glaniodd sawl sachaid o mwyn i ni fel disgyblion a staff yn paratoi Gwasanaeth Nadolig iddynt. anrhegion yn y ddau ddosbarth gael rhoi bloedd o ‘Ddiolch’ a i’w rannu â rhieni a theuluoedd i bob disgybl. Diolch iddo am ei ‘Hwre’ iddi. Fe fyddwn yn trefnu yr ysgol drwy’r cyfryngau Panto Anni a Tudur haelioni unwaith eto. digwyddiad mwy ffurfiol pan fydd digidol. Bu’r plant yn adrodd Cafodd dosbarth yr Hafod gyfle i amgylchiadau yn caniatáu i ni hanes genedigaeth Iesu drwy fwynhau pantomeim rhithwir gan Ffarwelio wneud hynny. Am y tro dymunwn ddarllen darnau o’r Beibl, darnau Tudur Phillips, Anni a Megan Llŷr Ar ddiwedd tymor y Gaeaf daeth ymddeoliad hapus a haeddiannol barddoniaeth a chanu. Cafwyd cyn y Nadolig hefyd. Roedd y plant cyfnod Myfanwy Williams, neu Anti iawn i chi Anti Myf – rydych yn caniatâd y rhieni i rannu’r yn gwylio rhan o’r pantomeim sef Myf fel y’i hadnabyddir i ddegau haeddu tamaid o hoe erbyn hyn – Gwasanaeth gydag aelodau yr Heriau Hud cyn cael y cyfle i fod o ddisgyblion a chyn-ddisgyblion a pheidiwch â bod yn ddierth! Gofalaeth Tabor oedd yn cwrdd yn rhan o’r cynhyrchiad drwy actio yr ysgol, i ben fel aelod o staff yr yn rhithwir y Dydd Sul cyn y a dawnsio. Roedd y disgyblion ysgol. Bu Myf yn oruchwylwraig Blwyddyn Newydd Dda Nadolig. wedi mwynhau yn fawr iawn ! ginio am ryw 33 mlynedd ac yn Hoffai staff yr ysgol ddymuno glerc arian cinio am bum mlynedd Blwyddyn Newydd Dda a GWELL Diwrnod Siwmper Nadolig Parti ac Anrhegion Siôn Corn ar hugain o’r rheiny hefyd. Bu i bawb yn ardal Llangwyryfon a Gwisgodd pawb, yn ddisgyblion Ar ôl bore o gelf a chrefft ei chyfraniad a’i chefnogaeth i holl ddarllenwyr y Ddolen. Nid a staff, eu siwmperi Nadolig ar Nadoligaidd mwynhawyd parti bopeth yn ymwneud â’r ysgol yn ydy’r disgyblion wedi dychwelyd i ddydd Gwener 13 Rhagfyr. Roedd yn ein dosbarthiadau unigol ar y glodwiw a mawr yw ein diolch iddi. adeilad yr ysgol ac am y tro rydym yr amrywiaeth o siwmperi lliwgar diwrnod olaf cyn i ni gau drysau’r Yn wir mae Anti Myf wedi profi yn wedi dychwelyd i ddysgu o bell Nadoligaidd yn werth eu gweld! ysgol. Roedd Miss Sally wedi paratoi ffigwr pwysig i genhedlaethau o gydag ychydig mwy o ffrydio bagiau bwyd parti yr un i bob blant yr ardal drwy ei chysylltiad hir byw yn digwydd y tro yma. Mae’n Neges Cristingl disgybl – diolch iddi. Nid oedd hi’n â’r Cylch Meithrin a’r ysgol. braf iawn gweld y plant ar y sgrin Derbyniwyd neges Cristingl rithwir bosib i’r dyn mawr coch ymweld Yn anffodus oherwydd y o ddydd i ddydd ond edrychwn oddi wrth y Parchedig Julian Smith â’r ysgol eleni ond fe dderbyniwyd cyfyngiadau presennol nid oedd ymlaen yn eiddgar i gael eu gweld eleni. Dangosodd yr oren Cristingl neges arbennig oddi wrtho, neges hi’n bosib i ni ffarwelio ag Anti yn ôl yn eu dosbarthiadau mor wedi’i addurno gyda chyrens, a chân yn arbennig i holl ysgolion Myf yn y ffordd angenrheidiol ond fuan ag mae’n ddiogel i wneud rhuban coch a channwyll gan Ceredigion a thrwy gyfrwng hud fe ddaeth i lawr i iard yr ysgol er hynny.

Dosbarth yr Hendre yn dathlu’r Nadolig.

Collage y Cylch Meithrin.

Anti Myf gyda criw yr Hendre. 24 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

O’r Archif (Chwefror 1981) PORTREAD Y MIS Dai Morris Jones

Go brin fod mwy na rhyw ddyrnaid o tyddynod. Ac yn ystod ei oriau hamdden ddarllenwyr Y Ddolen yn gwybod beth yw’r gwneud fel erioed wrth gwrs – hela, saethu cysylltiad rhwng Blaenbeidiog, ffermdy a physgota. Yna, dychwelodd i’r hen gynefin anghysbell gerllaw Llyn Eiddwen a’r Orient yn Nhrefenter i ffermio Pantamlwg lle bu ei Express, y trên enwog a anfarwolwyd gan dad yn denant. Yno llwyddodd i uno nifer Graham Greene yn ei nofel Stamboul o fân dyddynod y mynydd-dir yn fferm Train. A’r ateb? Preswylydd presennol sylweddol a bu am gyfnod yn gwerthu llaeth Blaenbeidiog, Dafydd Morris Jones neu cyn troi’n bennaf i fagu defed. Ond os mai Dai Morris fel yr adwaenir ef yn gyffredin ffermio oedd ei waith beunyddiol, hela oedd gan gyfeillion a chydnabod. Gŵr hynod ei bennaf pleser o hyd. Hela a chrwydro, a sumbolaidd ar lawer ystyr. Yn wir, gŵr wrth gwrs. unigryw sy’n haeddu ei le fel Brenin y Mynydd Bach. Oherwydd nid teithio ar ei Ymddeol i Iwerddon ben ei hun ar draws cyfandir Ewrop yn yr Yn ystod y pumdegau dechreuodd grwydro Orient Express yw’r unig beth anghyffredin Iwerddon a chyfandir Ewrop yn bennaf a wnaeth Dai Morris er pan anwyd ef 77 o gyda’i gefnder Yr Athro Gwyn Williams. flynyddoedd yn ôl yn fab i Pant y Ffynnon, A dyna sut y bu i Dai Morris, y gwladwr o Trefenter. Yn ystod troeon ei yrfa gwelodd Gardi a’r Tori greddfol groesi trwy wledydd newid sylfaenol yn natur y gymdeithas comiwynyddol Ewrop yn y Stamboul Train. ar lethrau Mynydd bach.Yn nyddiau ei Golygfa gyfareddol ynte? Bu hefyd yn blentyndod roedd yr ardal yn frith o fân Llydaw a’r Eidal a Ffrainc. Ac Iwerddon wrth dyddynod a thai annedd. Roedd yno gwrs. Bu yno lawer tro ac mae ganddo gymdeithas a chymdogaeth yng ngwir sydd wedi perchnogi bathodyn aelodaeth y gariad angerddol at y wlad. Teimlodd lawer ystyr y geiriau. Diflannodd y tyddynnod gan gymdeithas hon am dros hanner canrif? tro y dylai fod wedi mynd yno i ymddeol. mwyaf a’r anedd-dai hefyd a ddaeth llanw o ‘Mae eu hagwedd nhw at fywyd yn llawer estroniaid i ddifa’r hen gymdeithas. Blynyddoedd dal cwiningod mwy atyniadol i’r gwladwr. Nid yw Efengyl Aeth galwad y wlad yn drech nag ef yn y Eiddigedd mor gry’ yno.’ Lawr i’r gweithie diwedd a dychwelodd i Geredigion. Nôl i Fel bron pawb o’i gyfoedion yr adeg honno, gychwyn at gwmni o adeiladwyr oedd yn Cyfrinach bywyd gadael yr Ysgol (Cofadail) wnaeth Dai Morris codi stâd o dai Cyngor ym Mhenparcau. Ein braint ni yw iddo aros yn Nhrefenter neu yn bedair ar ddeg oed ac fel llawer o blant y Gadael hynny a chychwyn ar yrfa arall, fel fyddid wedi colli cymeriad mwyaf lliwgar tyddynnwyr eraill gadael yr ardal hefyd am trapwr. Yn y tridegau pan oedd cwningod yn y parthau hyn. Ymddeolodd i ddyddyn ‘weithie’r South’. bla ac yn difa cnydau ffermydd cyfan roedd Blaenbeidiog gyda’i gŵn a’i ynnau, ei gwch I’r rhai ohonom ddaeth i adnabod Dai amryw o bersonau’n gwneud bywoliaeth a’i enweiriau, anhepgorion pob gwladwr. Ac yn gymharol ddiweddar mae’n anodd ei fel trapwyr. Byddai Dai Morris yn treulio’r eto nid ymddeol chwaith. Hyd ryw flwyddyn ddychmygu rhywfodd yn löwr dan ddaear. cyfnod o ddechrau Medi hyd ganol Mawrth yn ôl roedd yn gynghorydd bro (am naw Ond dyna oedd ei swydd gyntaf yn 1919, yn yn symud o ffarm i ffarm a’i diriogaeth yn mlynedd) ac mae’n gyn-gadeirydd Cyngor Nyffryn Rhondda gerllaw Port Talbot. ymestyn o Lanfarian i . Câi rhyw Cymuned Llangwyryfon. Ymladdai’n ffyrnig Mae ganddo stôr ddifyr o straeon ac dair ceiniog am bob cwningen a ddaliai. bob amser dros hawliau trigolion Trefenter. argraffiadau am y cyfnod yn y de. Dod Cafodd hefyd gyfeillgarwch oes llawer o Mae angen cyfrol (nid ysgrif fer) i wneud yn ôl i lonyddwch Ceredigion pan oedd amaethwyr Ceredigion gan byddai’n aros ar cymwynas â Dai Morris, ac i sôn am ei streic yn ei hanterth yn 1921. Treulio y ffarm tra yno’n trapio. ymweliadau blynyddol â’r Game Fair ac blynyddoedd pleserus yn ‘dreifio ceffyl’ ym Dal cwningod trwy’r hydref a’r gaeaf a am y cwmni bach dethol o saethwyr a mhwll Glyncorwg (‘llawer o fois gweithio hwnt ac yma ar ambell fferm yn ddaw ato bob Nadolig. Sôn hefyd am ei yn gweithio fanno’) a threulio ei wyliau ystod misoedd yr haf fu’r patrwm weddill wybodaeth o hanes lleol, ei ddarllen eang, blynyddol bob Medi nôl yn y wlad yn saethu blynyddoedd y tridegau. Ni chollodd ei allu ymenyddol craff a’i gof aruthrol. Sôn petris. Ydy mae’r atgofion yn ddi-ri a’r cof yn ddiwrnod o waith oherwydd afiechyd er wedyn am ei wleidyddiaeth (cyfuniad o’r Tori ddifrycheulyd. Er iddo dreulio blynyddoedd mor arw yr amgylchiadau a’r tywydd yn aml. greddfol a’r Cymro pybyr) ac am ei gred fod y dauddegau yn y deheudir diwydiannol i addysg gyfundrefnol effeithiau niweidiol. ni chollodd ei gysylltiad â’r wlad. Gwladwr Cydweithio â D.J.Morgan Dewisodd gadw allan o gorlan crefydd fuodd o erioed. Dihangai mor aml ag y Ar ddechrau’r Ail Ryfel Byd daeth swydd a chasbethau ganddo yw ffuantrwydd a medrai i saethu a physgota – dau ddifyrrwch newydd i’w ran. Bu’n cydweithio fel rhagrith. Dewisach ganddo ef fu bod yn penna’i fywyd. Tra ym Morgannwg yn 1930 Swyddog Pla (Pest Officer) i’r Weinyddiaeth wladwr cyffredin a rhyfeddu fwyfwy, fel yr ymunodd â’r ‘British Field Sports Society’ dan D. J. Morgan (Pant a Bryn). Tramwyai heneidda, at gyfaredd a chyfrinach bywyd. ac mae’n aelod o’r gymdeithas hyd heddiw. bellach ogledd Ceredigion gyfan gan Ysgwn i sawl gwladwr arall yng Nghymru fynychu’r plasau yn ogystal â’r ffermydd a’r Rheinallt Llwyd RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 25

y rhaeadr yn ei holl ogoniant gan osgoi y torfeydd. Ond hefyd, gwelsom ochr wahanol 2020: i’r feirws - yr effaith ar fywoliaeth y bobl leol. Roedd nifer ohonynt yn dibynnu ar dwristiaid er Gwahanol fyd, mwyn gallu bwydo eu teuluoedd ac yn byw o ddydd i ddydd ar yr ychydig arian roeddent yn tramor ennill. Adre nôl Roedd cyrraedd adre nôl i Gymru fach wahanol ac adref iawn, yn dipyn o sioc. Roedd y cyfnod clo cynta’ eisioes wedi dechrau ac fe fues i yn Cwrdd a’r Maasai yn y Serengeti Pan ddechreues i astudio i fod yn feddyg 6 ynysu gyda fy nghariad, Dyfrig, a’i deulu ar eu mlynedd nôl, fydden i byth wedi meddwl fferm yn Llangwyryfon. Fe gariodd bywyd ar y bydden i’n dechre fy swydd yng nghanol y fferm yn ei flaen fel yr arfer ac ro’n i’n falch i pandemig. Ond dyna le nes i weld fy hun yn mis fod yn gallu helpu allan gyda diwedd y cyfnod Mehefin 2020. wyna. Fe wnes i ddod i wybod yn gyflym bod darlithoedd y brifysgol a fy arholiad ola’ Anturiaethau’r Affrig wedi’u canslo - ro’n i’n mynd i raddio, ond heb Dechreuodd y flwyddyn yn go wahanol. Wedi seremoni wrth gwrs! cwblhau’r rhan fwyaf o fy arholidau meddygol Wedi i mi gwbwlhau fy lleoliad ola’ fel ym Mhrifysgol Caerdydd, fe ges i’r cyfle i fynd i myfyrwraig feddygol yn ysbyty Glangwili ym weithio mewn ysbyty Byddin yr Iachawdwriaeth mis Mai, fe ges i gynnig i ddechrau fy swydd yn Chikankata, tref wledig yn Zambia. ynghynt nag oedd y bwriad, er mwyn sicrhau Uchafwbwynt y trip oedd cael trafaelu i glinigau bod yna ddigon o staff ar gael i ddelio â’r pentrefi o amgylch tref Chikankata. Gan bod yr pandemig. Efallai bod hyn wedi mynd o flaen ysbyty yn darparu gwasanaeth i ardal mor eang, gofid ar y pryd, gan ein bod wedi bod yn ffodus Emily a’r moch yn Tyngraig. dim ond bob dau fis roedd y trigolion yn cael i beidio â chael unrhyw achosion o covid-19 cyfle i dderbyn gofal iechyd. O ganlyniad, roedd yn yr ysbyty dros yr haf. Ond, roedd yn brofiad pob clinig yn orlawn, gyda pobl yn aros trwy’r gwerthfawr i’m paratoi ar gyfer beth oedd i dydd i weld y meddyg. ddod. Claf sy’n dal i sefyll allan yn y cof oedd merch Ar yr un adeg, fe fues i a Dyfrig yn ffodus iawn 21 oed. Cafodd hi ddiagnosis o eplilepsi, sydd i gael symud mewn i dŷ fferm Tanygraig ger hyd yn oed heddiw yn anodd iawn i fyw gydag Aberystwyth. Er mai merch fy milltir sgwâr ydw ef yn ardaloedd gwledig yr Affrig o ganlyniad i’r i, dwi’n lwcus fy mod wedi cael fy ngroesawu stigma sydd wedi’i gysylltu â’r cyflwr. Nid yw’n i ardal sydd bron cystal â Sir Benfro (er dwi anghyffredin i bobl gredu bod y rhai ag eplepsi dal i weld eisiau clywed “wêdd hi’n wêr yn yn cael ei rheoli gan y diafol, ac felly maent yn y cwêd dwê”)! Roedd ceisio adnewyddu ein cael eu gwrthod gan y gymuned. cartref newydd tra’n dechrau swydd newydd yn Nôl yn yr ysbyty, fe wnes i dreulio sawl flinedig; ond, ar yr un pryd, ro’n i’n ddiolchgar diwrnod ar y ward plant a ward y menywod. bod digon gyda fi i’w wneud gan fod pob dim Teleri (chwith) ac Emily (dde), ffrindiau Roedd problemau y cleifion yma yn amrywio wedi’i ganslo! oes yn cyd-weithio gyda’i gilydd yn ysbyty o malaria, TB, HIV, diffyg maeth ac achosion Dwi’n berson sy’n mwynhau cadw’n fisi, ac Glangwili. erchyll o gam-drin domestig. Roedd un roedd cael penwythnosau a nosweithi rhydd yn ferch ifanc yno wedi cael ei brathu gan neidr. gyfle gwych i ddechrau ar fenter newydd- cadw Roedd y clwyf yn mynd yn waeth ac roedd moch! Fe fues i’n ffodus iawn i ennill pump haint ofnadwy arni gan bod ei mam yn mynnu mochyn trwy gystadleuaeth Clybiau Ffermwyr rhoi meddyginiaeth ‘herbal’ iddi. Roedd yna Ifanc Cymru a Menter Moch. Roedd hyn yn achosion o bobl yn marw o sepsis o achos brofiad wnes i joio yn fawr iawn, ac roedd iddynt derbyn help oddi wrth ‘Witch Doctor’ ac blasu’r cynnyrch ar y diwedd yn bleser! felly roeddent yn oedi cyn mynd i’r ysbyty nes Ar ddiwedd mis Medi, dechreuodd cleifion ei bod hi’n rhy hwyr. covid-19 gyrraedd ein wardiau yn ysbyty Yn ogystal â gweithio, wrth gwrs, roedd yn Glangwili. Rhaid cyfadde’, ro’n i’n nerfus i rhaid joio! Wedi pedwar diwrnod o gerdded ddechrau - nerfus i wynebu am y tro cynta’ y yn Tanzania fe wnes i lwyddo i gyrraedd copa peth yma ro’n i wedi clywed cymint o bethau Kilimanjaro, 5895 metr uwch lefel y môr - erchyll amdano. Mae hi’n drist iawn i weld Ysbyty Byddin yr Iachawdwriaeth, profiad bythgofiadwy! Fe fues i hefyd ar saffari cleifion yn brwydro i anadlu ac yn drist iawn i Chikankata a gweld pob math o anifeiliad, gan gynnwys feddwl am eu teuluoedd sy’n methu bod wrth “The Big Five”: eliffant, llew, byfflo dŵr, llewpart eu hochr trwy gyfnod mor anodd. a rhinoseros. Yn ystod y noson gynta’ yn cysgu mewn tent yn y Serengetti, fe ges i fy neffro gan Blwyddyn newydd Trefnwyr Angladdau sŵn llew yn rhuo. Saff dweud, roedd hi’n anodd Ar hyn o bryd, nid yw 2021 yn teimlo fymryn mynd yn ôl i gysgu wedi hynny wrth i mi fecso yn wahanol i 2020, gyda’r pandemig nawr ar C.T. Evans am fy mywyd! ei waetha’ ers y cychwyn. Ond, gan fy mod yn Perchnogion Gwyn & Janet Evans Ar benwythnos ola’ fy nhaith i Affrica, fe ysgrifennu i chi ar y diwrnod hwn – y diwrnod Gwasanaeth Angladdol Teuluol Cyflawn wnes i ymweld â Rhaeadr Fictoria. Erbyn hyn ces i fy mrechlyn yn erbyn covid-19, o leia ma Wedi ei arwain yn Bersonol gyda Urddas roedd sefyllfa y coronafeirws yn gwaethygu ar na ryw fath o olau ar ddiwedd y twnnel hir Capel Gorffwys Preifat, Gwasanaeth Ddydd a Nôs raddfa gyflym iawn dros y byd ac roedd nifer tywyll hwn... 01970 820 013 [email protected] o dwristiaid y rhaeadr wedi ei throi hi am adre yn barod. O ganlyniad, fe gawsom fwynhau Emily Lloyd, Tyngraig, Llanfarian Brongenau, , Aberystwyth SY24 5BS 26 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020

Llanilar

Gohebydd: Beti Griffiths, Lleifior, Cwm Aur; Hydref 2020 Ysgol Llanilar Iola Alban £20 J. Thomas, Penrhiw, Llanilar. Hoffwn ddymuno Blwyddyn Newydd Dda i £15 Eirlys Jones, Maesawelon, Dolfelen, Llanilar. ddarllenwyr Y Ddolen ar gyfer 2021. Gobeithio Pwyllgor Datblygu Cymuned Llanilar £10 Margaret Peel, Llawenydd, Llangwyryfon. y bydd pethau’n gwella cyn bo hir. Mae’r Clwb 300 £5 Mrs Olivia, Lewis, Tegfan, Llanilar. mwyafrif o’r disgyblion yn dysgu o adref ar hyn Er gwaethaf Cofid 19 mae ein Clwb 300 wedi £5 Caryl Evans, Cefenllwynpiod, Llanilar. o bryd ond rydym fel ysgol yn edrych ymlaen bod yn llwyddiannus eleni eto. Rhaid diolch at groesawu pawb nôl i’w dosbarthiadau pan i’r casglwyr ac i chi sydd wedi ymaelodi a Tachwedd 2020 fydd hi’n ddiogel i wneud hynny. Dyma rai o chefnogi’r achos. Mae’r elw yn mynd tuag at £20 Dilwen Jenkins, St James Place, weithgareddau’r mis diwethaf. gadw’r costau o logi’r Ganolfan i lawr er budd Aberystwyth. ein cymuned yn Llanilar a’r cylch. Diolch yn £15 Stephen Edwards, Lôn Cwrt y Cadno, Mentergarwch fawr. Llanilar. Cafodd Dosbarth Glyndŵr ymweliad rhithwir gan £10 Val Blaney, 12 Cwmaur, Llanilar. Lowri Steffan cyn iddynt ddechrau ar eu prosiect Ebrill 2020 £5 J. E. Morgan, 11 Gwarfelin, Llanilar. mentergarwch nôl ym mis Rhagfyr. Roedd y £20 Mags Hatch, Brodawel, Pentrellyn, Llanilar. £5 Ann Davies, Tanyderi, Pentrellyn, Llanilar. disgyblion wedi elwa’n fawr o’r sgwrs. Diolch i £15 Colin Eldridge, Tanerdy, . Lowri am roi o’i hamser. Buodd pob dosbarth £10 Darrell Northam, Hafdy, Dolfelen, Llanilar. Rhagfyr 2020 wrthi’n creu nwyddau amrywiol i’w gwerthu a £5 Sian Richards, c/o Blaenwern, Llanilar. £20 Patrick Loxdale, Castle Hill, Llanilar. chodi arian ar gyfer eu dosbarthiadau. Gwelwyd £5 Eddie Blaney, 12 Cwmaur, Llanilar. £15 Martin Akehurst, 18 Talardeg, Llanilar. clustogau, lluniau, ffedogau a masgiau. Diolch £10 Verity Pugh, 6 Cwm Aur, Llanilar. i bawb a brynodd yr eitemau. Ond y cwestiwn Mai 2020 £5 Peter Wakelin, Tŷ Isaf, Llanilar. mawr nawr yw beth i brynu gyda’r elw? £20 Beryl Bevan, 1 Gwarfelin, Llanilar. £5 Dewi Rattray, Fferm Llidiardau, Llanilar. £15 Ystwyth Garage, Llanilar. Diogelwch y ffordd £10 Caryl Evans, Cefenllwynpiod, Llanilar. Ionawr 2021 Buodd Dosbarth Barti Ddu yn dysgu am £5 Rowland a Mair, Afallon, Dolfelen, Llanilar. £20 Margaret Williams, 21 Gwarfelin, Llanilar. ddiogelwch y ffordd yn ddiweddar wrth fynd ar £5 John Burns Davies, 16 Gwarfelin, Llanilar. £15 Helen Mouton, Siop y Pentre, Llanilar. daith i’r llwybr seiclo. Arbennig blant! £10 Olga Lloyd, Celyn, Cwrt y Cadno, Llanilar. Mehefin 2020 £5 Jason Richards, Ystwyth Garage, Llanilar. Sanau od! £20 Gwynfor Rees, 32 Cwmaur, Llanilar. £5 Joshua Hibbard, c/o Penrhiw, Llanilar. Gwisgodd disgyblion yr ysgol sanau od yn £15 James McDuff, Cwrt y Cadno, Llanilar. ystod wythnos gwrth-fwlio 2020 i godi £10 Tony Bound, 3 The Terrace, Snape, Merched y Wawr Bro Ilar ymwybyddiaeth am fod yn wahanol. Y neges Saxmunham. Ydych chi’n chwilio am rywbeth i’w wneud yn bwysig oedd ein bod ni gyd yn wahanol ac y £5 Ann Morris, 16 Talardeg, Llanilar. ystod y cyfnod anodd hwn? Beth am afael yn y dylen ni ddathlu hynny. Diolch i’r llysgenhadon £5 Olwen Jones, Erw Deg, Rhosygarth, camera, a thynnu llun o’ch cartref, y tywydd neu gwych am drefnu’r diwrnod. Llanilar. beth bynnag sy’n tynnu eich sylw? Os ydych chi’n hapus i’w rannu ag eraill, anfonwch e at Ferched Anrhegion Nadolig i’r gymuned Gorffennaf 2020 y Wawr, gyda brawddeg neu ddwy i ddweud beth Danfonwyd anrhegion Nadolig at breswylwyr £20 Mrs E. Roderick, Bryn Derw, Cwrt y Cadno, mae’r llun yn ei olygu i chi. Gallwch bostio, neu cartrefi lleol oddi wrth blant yr ysgol. Eleni, Llanilar. e-bostio [email protected] a am y tro cyntaf ers blynyddoedd, doedd £15 A. Bason, Pantmawr, Llanilar. bydd y llun yn ymddangos ar Facebook, Twitter, a dim modd ymweld â chartrefi lleol i gynnig £10 Dai Davies, Henllys, Talardeg, Llanilar. gwefan y Mudiad. adloniant Nadoligaidd na chroesawu aelodau £5 Mair Lewis, 12 Y Gorlan, Llanilar. Hefyd beth am dynnu llun o’ch hoff eitem o o’r gymuned atom ni yn yr ysgol. Felly, bwriad £5 Anna Baker, Tŷ Cornel, Cwrt y Cadno, grefft – eitem rydych chi wedi ei derbyn neu y disgyblion oedd cefnogi’r gymuned a chodi Llanilar. wedi ei chreu eich hunan? Os oes gyda chi calon ar adeg bryderus iawn i rai. Yn ogystal declyn diddorol yn eich cartref, anfonwch lun o rhannwyd negeseuon gobeithiol ar addurniadau Medi 2020 hwnnw hefyd i’r Swyddfa. i breswylwyr Cysgod y Coed ac Abermad. £20 John Jones, Berthlwyd, Rhosygarth Mae gwefan Merched y Wawr yn llawn o Llanilar. wybodaeth am weithgareddau gwahanol ac am Adnewyddu statws platinwm Eco ysgolion £15 Nerys Owen, Pyllu Uchaf, New Cross. gystadlaethau 2021 – cystadlaethau llenyddol/ Llwyddwyd unwaith eto i adnewyddu statws £10 Eric Parry, 16 Pennant, Cwmaur, Llanilar. crefft/coginio. Os nad oes gyda chi gyfrifiadur, platinwm Eco ysgolion. Llongyfarchiadau mawr i £5 Sara a Lowri Tudor, Tynberllan, Llanilar. cysylltwch â’ch ysgrifennydd (Siân) am fanylion bawb a fu gweithio’n galed drwy barhau i ddilyn £5 Eirlys Evans, Trefeinan, Llanilar. y cystadlaethau hyn. safonau uchel o ailgylchu. Trwy fanteisio hefyd

Blwyddyn 6 wrth eu gwaith. Dosbarth Gwenllian yn dangos eu cynnyrch mentergarwch. RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y DDOLEN 27

Penblwydd hapus Anrhegion Nadolig i godi calon.

Negeseuon o obaith oddi wrth blant yr ysgol.

Pen Blwydd Hapus i Efa Ceridwen Davies, Tyddyn Llwyd, Pontarfynach sydd yn dathlu Pen Blwydd Hapus yn ddwy oed i Hawys ei phen blwydd yn 7 oed ar 26 Ionawr, oddi Rees, Maesllyn, Llangwyryfon ar Ionawr 19. wrth Mam, Dad a’i chwaer fawr Malen.

Blwyddyn 6 yn gwrando’n astud ar Lowri Steffan. ar ein hardal allanol llwyddwyd i ddatblygu sgiliau dysgu ac ymwybyddiaeth o fyd natur. Bydd y pwyllgor Eco yn targedu lleihau’r defnydd o blastig yn ystod y flwyddyn nesaf.

Blwyddyn 6 yn helpu Fe fuodd disgyblion blwyddyn 6 yn glanhau a gofalu am dir yr ysgol cyn y Nadolig. Gosodwyd blawd llif o amgylch llwybr cae’r ysgol. Diolch yn fawr i Mr Hefin Davies am drefnu. Pen Blwydd Hapus i Gruff Jenkins, Tyncastell, Pen Blwydd Hapus i Gwenllian Rhys, Pontarfynach a fydd yn 7 oed ar 30 Ionawr Gelli Aur, Cwrt y Cadno, Llanilar a oedd yn Sioe Nadolig 11 oed ar 4 Ionawr. Roedd ein Sioe Nadolig yn un dra gwahanol eleni. Enw’r sioe oedd ‘Nadolig ar Draws y Byd’. Cafodd pawb fynd ar daith Nadoligaidd hyfryd drwy wylio fideos oddi wrth bob dosbarth. Roedd yn braf gwylio ein gilydd yn actio a pherfformio.

Plant newydd Hoffwn estyn groeso cynnes i ddisgyblion newydd yr ysgol. Rwy’n siŵr y byddant yn hapus iawn yn ein plith. Fe fydd Alaw, Harrison, Talon, Tomos a Lewis yn ymuno â Dosbarth Gelert, Lefi â Dosbarth Llewelyn a Daniel â Dosbarth Barti Ddu. Rydym wedi ffarwelio gyda Isla a Maybelle yn ddiweddar. Pob lwc iddynt yn eu cartref newydd.

Newyddion da Llongyfarchiadau mawr i Miss Natalie Jones Cyfarchion Pen Blwydd i Eryn sy’n 7 oed ar 7 Pen Blwydd Hapus i Sara Jenkins, Tyncastell, a Mr Rhydian Jones ar eu dyweddïad yn Ionawr a Brac sy’n 5 oed ar 13 Ionawr. Pontarfynach a oedd yn 10 oed ar 30 Rhagfyr ddiweddar. 28 Y DDOLEN RHIFYN 467 CHWEFROR 2020 Y Twll Du Siop Blodau’r Bedol Florist ENILLYDD MEDAL AUR SIOE CHELSEA YN 2016 Ma’n rhaid cyfadde fy mod nad oes angen dweud mwy! Dyw Moelifor Terrace, Llanrhystud SY23 5AA i’n un sy’n dueddol o siarad camerau’r un ohonynt ymlaen ac Ebost [email protected] â’n hunan! Yn enwedig wrth ambell wers fydd dim un enaid yn Ffôn 01974 202233 gyflawni tasgau. Mae clywed y gwasgu ‘unmute’ ac yn cyfrannu Symudol 07763 282548 cyfarwyddiadau yn rhoi’r hwb ar lafar! Dwi wedi gweld cartwn • Arddangoswr NAFAS cymwysedig bach i’n hunan gan sicrhau fy mod yn ei gymharu a chynnal seans • Trefnydd blodau arbenigol ar gyfer priodasau i ar y trywydd cywir. Wrth gerdded gyda fy llais i yw glywed yn aml yn • Pob Achlysur Arbennig drwy archfarchnad ddoe nes i gofyn ‘oes yna rywun yna?’ Mae • Angladdau ffindo’n hunan yn cyfri’r tinnau fel cael gwaed mas o garreg a’n • Gweithdai Trefnu Blodau ‘baked beans’ yn uchel i’r troli, yn llygaid bach yn erfyn am ymateb! • Cynigir Gwasanaeth Personol i ateb eich mwmian i’n hunan pa frand fyddai Yna’n sydyn ymddangosa gair holl ofynion orau wrth ddewis blawd ac yn bach yn y ‘chat’. O’r diwedd aeth • Gellir trefnu ymweliadau yn y cartref yn dwrdio’n hunan wrth sylweddoli un disgybl i’r ymdrech o deipio ystod profedigaeth i drafod blodeugedau bo fi wedi anghofio’r te a finne ateb 5 llythyren a theimlaf fel fy bellach wedi cyrraedd eil y papur mod wedi ennill y loteri! Mae tŷ bach! Glywsoch chi droeon gwen fawr lydan yn goleuo fy Cware ac Olew yr hen syniad yna mae siarad ngwyneb ac mae pwrpas unwaith a’ch hunan yw’r arwydd cyntaf eto yn fy llais wrth fentro gofyn y o wallgofrwydd? Erbyn hyn mae cwestiwn nesaf! seicolegwyr wedi troi’r syniad ar Rhaid i mi ganmol ambell ol, teuluol ei ben gan ddarganfod drwy waith ddisgybl sy’n gwneud ymdrech nibynn , lleol, ni an Cym ymchwil fod siarad â’ch hunan yn arbennig a dwi’n mwynhau Cwm raeg llesol. Gall ddylanwadu’n bositif ambell sgwrs hwyliog. Nes i TYWOD DERV ar eich cof a byddwch yn cofio addo i un disgybl y bydden i’n GRAEAN TANWYDD TYˆ rhestr o wrthrychau’n well o’u dweud gweddi drosto am dywydd CERRIG DISEL FFERM dweud nhw’n uchel yn hytrach sych dydd Sadwrn gan ei fod yn BLOCS LIWB OLEW na thrwy edrych arnynt yn unig. mynychu ei wersi yn selog chware www.trefigin.cymru Gall siarad â’ch hunan hefyd teg ac yntau’n ysu am fod allan T T T wneud i chi deimlo’n well gan ar y fferm. A diolch byth, do wir T T (01239) T T (01239) eich cynorthwyo i reoli teimladau roedd yn sych ddydd Sadwrn! T T a lleihau straen. Dim byd yn bod Mae’n rhaid edrych am yr hiwmor 881282 881630 felly a cael sgwrs bach â’n hunan yn y sefyllfa er mwyn ysgafnhau ambell dro! ychydig ar yr holl beth. Nid yw’n Ond mae siarad â’n hunan wedi hawdd i’r athrawon ond ar nodyn cyrraedd lefel hollol newydd difrifol rhaid cydnabod nad yw’n yn ystod mis Ionawr. Dwi wedi hawdd i’r disgyblion chwaith. darganfod y twll du, yr agendor Teimla canran uchel ohonynt neu mewn geiriau arall y sgrin dan straen gydag ansicrwydd y ‘Teams’ ar y cyfrifiadur. Nawr i’r cyfnod a’r math yma o ddysgu yn rheiny ohonoch sydd yn gweithio anodd iddynt. Rhannwch y neges ym maes addysg neu’n rieni mae’n gyda’ch plant, eich wyrion, eich siwr fod clywed y gair ‘Teams’ neiaint neu nithoedd – gallant yn gwneud i flew eich breichiau ond wneud eu gorau a bydd ARWERTHWYR . PRISWYR godi a daw chwys oer dros eich hwnna bob amser yn ddigon ASIANTWYR TAI talcen! Y ddefod dyddiol o droi’r da. Anogwch nhw i siarad am cyfrifiadur ymlaen ac agor y eu pryderon ac i dreulio amser 16 Ffordd y Môr, Aberystwyth rhaglen sy’n rhaeadru gwaith y digonol oddi ar y sgrin. A dyma Rhif Ffôn 01970 626160 diwrnod i’ch gegin neu ystafell gais gan un athrawes sydd eisiau fyw. Cynnwrf yr eiliadau cyntaf treulio llai o amser yn siarad a’u e-bost [email protected] wrth chwilio am ddanteithion hunan – beth am fentro ac ateb addysgol y diwrnod! Efallai fod y cwestiwn yna sy’n cael ei ofyn, sesiwn fyw gyda Miss neu Syr innau ar lafar neu yn y chat? i edrych ymlaen ati a fydd yn Wedi’r cyfan, does byth ateb Trydan gyfle i chi gael 15 munud i’ch anghywir dim ond prawf eich bod hunan! Dwi wedi clywed sôn am yn trio ac yn barod i ddysgu o’ch y sesiynau bendigedig yma gyda camgymeriadau. Dwi’n gwneud WILL DAVEY phlant cynradd pan foi’u wynebau digon o’r rheiny ar hyn o bryd, Electrical & AV gwerthfawrogol nhw’n llenwi’r credwch chi fi. Ma’r disgyblion sgrin, eu brwdfrydedd yn heintus yn clywed fi’n dweud yn aml ‘o a’u lleisiau yn atseinio drwy’r drato, sgrin anghywir eto!’ Gallwn Certified Electrical Installation Gosodiad Trydanol Ardystiedig seinydd wrth iddynt fod mor ni ond neud y gorau o’r sefyllfa a Audio, Visual & Data Sain, Gweledol & Data barod i gyfrannu at sgwrs gyda’r helpu’n gilydd gymaint a phosib. CCTV CCTV athro! Credwch fi, fydda i a phob athro Inspection & Testing Arolygu & Phrofi Ond athrawes uwchradd arall yn falch iawn o weld pob un ydw i ac mae realiti dysgu byw o’r disgyblion nôl yn yr ystafell APPROVED NYTHFA, PANTYCRUG, ABERYSTWYTH SY23 4EF CONTRACTOR ychydig yn wahanol. Dwi’n dysgu ddosbarth yn fuan. 07581 173 684 / 01970 880593 [email protected] @trydanwilldavey arddegwyr – mae’n digon posib Enfys Medi