TRANSPORTKUNDE PANDORA 2012/2013

NetwerkNieuws.JAARGANG 22 | NUMMER 1 | MAART 2013

Afstuderen bij KLM Dennis van Kleef

Stage in Singapore Lennert & Benjamin

Ik geef het stokje door Sander Morreau HOE ZIET JOUW TOEKOMST ERUIT?

De economie trekt weer aan, dus kansen volop. Wij pretenderen niet op alle vragen een kant- Maar waar ligt jouw kans? In de bewezen industrie- en-klaar antwoord te hebben, er zijn doorgaans en of juist bij de startups in duurzame energie? Op meerdere antwoorden. Door met je te praten en te de Nederlandse arbeidsmarkt of juist in China. En luisteren naar jouw wensen, kunnen wij je vanuit waar vraagt de maatschappij om? Relevante vragen 25 jaar ervaring adviseren. Jouw toekomst? Die voor jou als ambitieus technicus! begint bij Dosign. Het is aan jou… ROB8637/1 Inhoudsopgave

5 Bestuur 2012-2013 Beste PEL’ers, TEL’ers en alumni,

6 Acti viteiten Voor u ligt het eerste NetwerkNieuws 9 Afstudeerverhaal: Dennis van Kleef van het eerste Transportkunde Pandora- bestuur (2012-2013). Zoals velen van u 12 Smoelenboek ongetwijfeld bekend is, zijn sinds dit stud- 14 Foto’s acti viteiten iejaar de studierichtingen TEL en PEL en ook de studiedisputen Transportkunde 17 Buitenlandstage: Singapore en Pandora gefuseerd. Daarbij is besloten 20 Ik geef het stokje door: S. Morreau het NetwerkNieuws aan te houden als orgaan voor studenten en alumni van 23 Buitenlandreis: Rusland beide afstudeerrich tingen. In de komende 26 Welinks Wereld edities zal het NetwerkNieuws trans- formeren naar een tijdschrift waar beide stromingen, PEL en TEL, goed vertegen- woordigd zullen worden. Een voorproefje daarvan is te vinden op de kaft, hetgeen de PEL’ers vast en zeker is opgevallen. Dit doet natuurlijk niks af aan de kwaliteit van het NetwerkNieuws. Sterker nog, deze verbreding is voor beide stromingen een interessante ontwikkeling, waarbij van elkaars ervaringen genoten en geleerd kan worden.

Namens het bestuur wens ik u veel leesplezier!

Met vriendelijke groet,

Robert Draisma Hoofdredacteur NetwerkNieuws

Inhoudsopgave|3 Enhancing Society Together

Royal HaskoningDHV is een vooraanstaand, onafhankelijk internationaal adviserend ingenieurs- en managementbureau. Op de wereldranglijst staan we op de tiende plaats van onafhankelijke ingenieursbureaus, en in de totaallijst zijn we te vinden in de top 40.

Onze 8.000 professionals leveren vanuit 100 kantoren in 35 landen innovatieve en duurzame adviesdiensten op het gebied van gebouwen; infrastructuur; industrie, energie en mijnbouw; luchtvaart; stad, omgeving en strategie; rivieren, delta’s en kustgebieden; transport en asset management; maritiem en waterwegen; en watertechnologie.

Samen met onze klanten en partners dragen we bij aan innovatieve en duurzame oplossingen voor een betere wereld.

royalhaskoningdhv.com Jan Osterholt, Robert Draisma, Yme Douma, Rob Goertz, Sander van den Brand Van het bestuur door Yme Douma

Inmiddels zijn wij ten tijden van lezen alweer over de zult dus geen grote gevolgen merken van de veran- hel van het studiejaar en worden de eerste plannen deringen die hebben plaatsgevonden en nog zullen van de reiscommisie al gemaakt. Waar de student- plaats vinden. Wij hopen dan ook van harte dat uw en uit jaarring 2011-2012 terug komen met mooie betrokkenheid bij het dispuut niet zal verminderen. verhalen over hun stages en zij langzaam aan gaan beginnen met hun afstudeeropdrachten, beginnen Achter de schermen is en wordt er hard gewerkt om de studenten van jaarring 2012-2013 langzaam op alles zo soepel mogelijk te laten verlopen en te zorgen onderzoek uit te gaan waar zij hun stage zullen gaan dat aan het einde van dit jaar er een degelijke fun- volgen. datie staat voor een dispuut wat de komende jaren weer door kan, zowel voor de studenten als voor haar Zoals u ongetwijfeld hee meegekregen is er een alumni. Tevens zijn de eerste plannen voor een reu- hoop veranderd het afgelopen jaar. Een nieuw nie inmiddels gemaakt, waar we jullie in grote getal- bestuur van een nieuw dispuut van een nieuwe mas- len hopen te mogen ontvangen. ter, uiteraard hoort daar dan ook een nieuw logo en dito website bij. Tijdens het drukken van deze editie wordt de laatste hand gelegd aan het nieuwe logo en Met een vriendelijke groet en veel leesplezier toege- is de alumni database en alle andere content van de wenst, Pandora website reeds verplaats naar de nieuwe web- site van het dispuut: www.transportkunde.nl . Transportkunde Pandora bestuur 2012-2013

Wees echter niet gevreesd er blij onder dat nieuwe Yme Douma - Voorzitter jasje gelukkig ook een hoop hetzelfde, de alumni da- Robert Draisma - Penningmeester tabase en het NetwerkNieuws zullen in hun huidige Rob Goertz - Secretaris hoedanigheid blijven bestaan en de losoe van het Jan Osterholt - Commisaris Extern/Onderwijs dispuut zal ook ongewijzigd blijven. U als alumni Sander vd Brand - Commisaris Activiteiten

Van het bestuur |5 Activiteiten Koffi euurtje - eens keer per twee weken voorkennis niet zo eenvoudig is als het lijkt. Vanaf november organiseert het dispuut één Wij kijken terug op een zeer geslaagde intro- keer in de twee weken een koffi e-uurtje op ductie en zien dit zeker als meerwaarde voor het kantoor. Hier kunnen de studenten bij de start van de master. elkaar komen om met een bakje koffi e en een koekje bij te komen van de colleges. Door dit Kick-off BBQ – 10 sept soort activiteiten versterken wij de banden Nadat de nieuwe studenten kennis hadden van studenten met elkaar en met het bestuur. gemaakt met elkaar, was het tijd om ook kennis te maken met de andere studenten Intro-tweedaagse – 6 & 7 sept en de vakgroep. Op de Kick-off BBQ van Dit collegejaar is er voor het eerst een intro- het nieuwe jaar was hier alle gelegenheid ductie georganiseerd voor nieuwe studen- toe. Bovendien is het voor de ouderejaars ten TEL. Op 6 september vertrokken rond de studenten en de vakgroep altijd een gezel- 25 frisse nieuwe studenten richting Bunnik lig wederzien na de zomer. Onder het genot om daar twee dagen lang kennis te maken van een drankje en een lekker stukje vlees met de studie en, misschien wel belangrijk- werd de zomervakantie geëvalueerd en het er met elkaar. Dit laatste werd gedaan door nieuwe collegejaar goed ingeluid. een aantal gezellige activiteiten als een ka- notocht door het centrum van Utrecht, een BBQ en uiteraard door het nuttigen van de nodige biertjes. Het kennismaken met de studie gebeurde door middel van een aan- tal inleidende presentaties met voorbeelden van promotieonderzoeken, maar ook prak- Van Riet - 9 okt tische zaken als wat enkele vakken inhouden Eind van de ochtend vertrokken we met en waar de studenten over een aantal jaar te- twee busjes richting Utrecht. Na de ont- recht kunnen komen. vangst met lunch bij Van Riet – Material Handling systems werd een case aan ons gepresenteerd. Er moest een post sorteersys- teem bedacht worden voor een DHL-hub in Nederland. De verschillende producten die gebruikt konden worden voor de oplossing waren allemaal huisproducten van Van Riet. Na het presenteren van alle groepsresultat- en kon de conclusie getrokken worden dat iede reen vergelijkbare systemen had ont- worpen, maar niet voor dezelfde prijs. Na de case gingen we de oplossing van Van Riet bekijken bij DHL. Na een korte presentatie over DHL, met een spannende quiz vraag Tot slot werd een case gedaan waarin een mochten we het systeem gaan bekijken. De bagage behandelsysteem voor een vliegveld kwaliteit van TEL-studenten kwam weer in Colombia moest worden ontworpen. Het eens naar boven toen de oplossing van Van werd al snel duidelijk dat dit zonder enige Riet dezelfde bleek te zijn als de oplossing

6| Activiteiten van de studenten. Tij dens de terug rit naar wij overnachtten. ’s Avonds werd de dag Delft kwamen we tot de conclusie dat een doorgesproken en gezellig afgerond tijdens case in combinatie met het bekijken van het het eten in het centrum van de stad. Voor de geleverde product een succes was! fanatiekelingen was er dan altijd nog de lo- kale bioscoop en tevens discotheek waar er Wisselborrel - 17 okt tot in de late uurtjes gefeest kon worden. De Op 17 oktober zat het er dan op voor de wekker ging de volgende dag echter weer oude besturen en kon het eerste bestuur vroeg aangezien er een bezoek naar een van van Dispuut Transportkunde Pandora van de mijnen van RWE op de planning stond. start gaan. Na de uittreeredes van Michiel RWE is een van de grootste energieleve- Kramer en Ton van der Bijl kon Yme Douma ranciers van Duitsland en haalt een groot het nieuwe bestuur introduceren aan alle geïnteresseerden. Dankzij de aanwezigheid van studenten, leden van de vakgroep, oud- bestuursleden en bestuurders van andere disputen werd het een gezellige avond

Gottwald en RWE – 29 & 30 nov Standaard bij het oude transportkunde, maar misschien minder bekend bij de PEL’ers is de vaste tweedaagse excursie naar Duitsland. Op 29 november vertrok 22 van de 1e jaars studenten richting Düsseldorf. Daar werden gedeelte van haar energie uit bruinkool. wij ontvangen door professor Rijsenbrij, Dit wordt gewonnen in drie mijnen, waar- docent van TEL en tevens werkzaam bij van wij er één bezochten. Na een inleidende Gottwald. Eén van zijn collega’s gaf ons een presentatie van meneer Schmitz gingen we interessante rondleiding door de grote fa- met een grote 4x4 truck de mijn in. De mijn briek waar vooral havenkranen en AGV’s ligt aan het oppervlak en bestaat niet (zoals (automated guided vehicles) worden ge- de naam wellicht doet vermoeden) uit tun- maakt. Bovendien kregen wij een demon- nels. Met gigantische bucketwheel excava- stratie van de nieuwste AGV welke puur tors graaft men een kuil tot 400m diep, met elektrisch rijdt. Gottwald levert deze pro- een dia meter van vele kilometers. Al het ducten over de hele wereld, onder andere opgegraven materiaal gaat vervolgens per aan de havens van Rotterdam en Hamburg. lopende band rechtstreeks de energiecen- Na deze interessante excursie vervolg- trale in. den wij onze weg richting Aachen waar Buiten dat dit een erg indrukwek kend gezicht is, levert het ook een aantal inter- essante vraagstukken op. Zo is het voor de RWE rendabel om complete dorpen, ri- vieren en wegen om te leggen als er bruin- kool onder te vinden is. Maar hoe zorg je dat gemeenten, bewoners en milieu bewegingen hiermee akkoord gaan? Al met al waren dit twee zeer succesvolle en

Activiteiten |7 indrukwekkende dagen. Het bezoeken van Oudejaarsborrel, aankondiging deze bedrijven geeft inzicht in transport- Buitenland Commissie 2013 - 20 dec vraagstukken en gereedschap welke wij in Nadat het jaar afgesloten was op de TU, Nederland niet in deze hoedanigheid kun- werd het jaar door de studenten ook onder nen vinden. het genot van een biertje afgesloten in café Tango. Na wat gepuzzel waren ook dit jaar Terberg Benschop – 13 dec weer een aantal studenten bereid gevonden In samenwerking met KIVI NIRIA werd op de study tour of buitenland reis te orga- 13 december een excursie richting Terberg niseren. Paul Crombach, Sebas vd Koppel, Benschop gepland. Terberg Benschop is een Imre Gelens en Sebas Harskamp zijn vol bedrijf dat onder andere terminal-, terrein- enthousiasme begonnen aan deze mooie uit- en railtrekkers maakt. Dit allemaal op speci- daging. Op donderdagavond 20 december fieke order van de klant, op maat gemaakt. kwamen de studenten bijeen om een bier- Omdat er bijna geen standaardproducten tje te drinken op de Buitenland Commissie worden gefabriceerd, wordt het meeste werk en de eerste maanden als TEL-student te met de hand gedaan. Na een inleidende pre- evalueren. Aangezien de colleges erop za- sentatie bezochten we de smederij waar het ten hielden sommigen dit dan ook tot de late in 1869 allemaal is begonnen en bezochten we uurtjes vol…. daarna de verschillende fabriekshallen. Het meest opvallend is de grootste productiehal. Lunchlezing Kumbak - 13 feb Hier komen de wagens als chassis binnen en Met een zeer geslaagde lunchlezing waarbij gaan ze, na vijf grote productiestappen, als ook een aantal bachelor studenten welkom volledige vrachtwagen/trekker de deur uit. waren begonnen we het nieuwe semester. Doordat er per stap meerdere monteurs en Timo Klaus, de vice president van Kumbak, twee voer tuigen staan, is het productiepro- een engineering-bureau gespecialiseerd in ces uiterst flexibel en kunnen eventuele ver- attracties en achtbanen kwam vertellen over tragingen worden goedgemaakt. het reilen en zeilen van zijn bedrijf. Het was een inspirerend verhaal over zijn studie werktuigbouwkunde en er allemaal komt kijken bij het ontwerpen, verbeteren en on- derhouden van achtbanen.

Kerstlunch – 18 dec Om het jaar af te sluiten op de TU, werd op 18 december een kerstlunch georganiseerd met de vakgroep. Alle jaarringen en de vak- groep waren goed vertegenwoordigd waar- door het Lagerhuysch goed was gevuld. Dankzij het ‘Just-In-Time’ leveringsproces van de ingrediënten en het uiterst efficiënte “add-the-missing” productieproces van het bestuur en een aantal oproepkrachten, kon iedereen genieten van een heerlijke lunch!

8| Activiteiten Afstudeerverhaal

Afstuderen bij KLM Inflight services

door Dennis van Kleef

“Wilt u kip of pasta?” Een kenmerkend Management. Product Management is ver- zinnetje dat veel voorkomt in gesprekken antwoordelijk voor de ontwikkeling van over vliegen (of stewardessen). En vrijwel al- het productportfolio dat aan boord gevoerd tijd volgt daar direct achteraan een waarde- wordt. Het Network Supply Management is oordeel over de kwaliteit van die kip of verantwoordelijk voor het volledige voor- pasta (en natuurlijk over het uiterlijk van de raadbeheer en natuurlijk de bijbehorende stewardess die het uitdeelde, niet noodza- distributie. kelijk in deze volgorde). Dat waardeoordeel is regelmatig niet al te positief, op de een of KLM heeft ervoor gekozen om al hun ca- andere manier zijn we niet zo tevreden met teringartikelen (op de versproducten na) het voedsel dat we aan boord geserveerd centraal in te kopen, op te slaan in een cen- krijgen. Is dat terecht? Mijn mening: voor traal warehouse op Schiphol Noord en deze een gedeelte wel, maar zeker niet helemaal. artikelen vervolgens te distribueren naar Het nu volgende stuk brengt hopelijk enige buitenstations. Een buitenstation is een be- nuance aan in het beeld over catering aan stemming waar KLM op vliegt en waar zij boord van KLM-vluchten. een contract heeft met een lokale cateraar die de cateringbelading voor de terugvlucht Catering bij KLM verzorgt. In totaal heeft KLM op dit moment Mijn afstudeeropdracht stond in het teken bijna 60 buitenstations, die allemaal bevoor- van de distributie van cateringartikelen van raad worden vanuit het centrale warehouse KLM. Catering bij KLM valt onder de verant- op Schiphol. Deze bevoorrading vindt van- woordelijkheid van de divisie Cabin Inflight wege prijsvoordeel bij voorkeur plaats via Management, waarbij het totale catering- zeevracht, maar vanwege uiteenlopende proces verdeeld is over de twee afdelingen redenen voor een aantal buitenstations per Product Management en Network Supply luchtvracht.

Afstuderen bij KLM|9 Opdracht Mijn opdracht was het ontwikkelen van een nieuw besturingsmodel voor de wereldwijde distributieketen van cateringartikelen. Deze opdracht kwam voort uit een structurele ontevredenheid over de mogelijkheden om de prestaties van de distributieketen te beïn- vloeden. Op het moment dat ik begon was er eigenlijk helemaal geen besturingsmo- del aanwezig. De beslissingen die het voor- raadbeheer aangingen waren gebaseerd op gevoel van de betrokken medewerkers en werden grotendeels gebaseerd op basis van onbetrouwbare gegevens van cateraars. Het was dus niet zo gek dat het management weinig grip had op prestaties van de keten.

Uit mijn analyse kwamen een aantal proble- men naar voren. De belangrijkste twee Dranken bij de KLM daarvan ten aanzien van de besturing van de keten waren (1) het gebrek aan kennis dere dag tien mensen rondlopen die aan het over klantgedrag en (2) het gebrek aan een tellen waren, waarbij ze daar lang niet al- nauw keurige voorspelling van passagiers- lemaal vrijwillig waren en er ook veel wis- aantallen. Mijn overtuiging was dat als je selingen in de bezetting waren. Voor mij een kunt voorspellen wat de passagiers op een uitdaging om ervoor te zorgen dat al deze specifieke vlucht gemiddeld verbruiken en je mensen toch op dezelfde manier de data kunt voorspellen welke passagiersaantallen verzamelden. Deze data kan gebruikt wor- waarschijnlijk op die specifieke vlucht zullen den in een voorspelbaarheidsmodel voor het zitten in de komende periode, je gericht dat verbruik en als normstelling gebruikt wor- specifieke buitenstations kunt bevoorraden. den in het besturings model.

Nieuw besturingsmodel Voor het voorspellen van passagiersaan- Het nieuwe besturingsmodel is gevormd tallen was ook een project in het leven ge- rondom deze twee pilaren: kennis over de be- roepen.Door deze twee normen te com- hoefte van de passagier en een nauwkeurige bineren in het besturingsmodel was het voorspelling van de bezettingsgraad. Ken- mogelijk om de periodieke behoefte aan nis over de behoefte van de klant was echter voorraadartikelen duidelijk te krijgen. Om niet aanwezig. Daarom heb ik een maand het nieuwe besturings model ook kwantita- lang bij de cateringafhandeling op Schiphol tief te onderbouwen, heb ik een case study van ruim 200 vluchten geteld welke pro- opgezet. Hoewel hier een aantal aannames ducten ongebruikt retour kwamen. Op deze in zaten, waren de resultaten veelbelovend: manier kon er een beeld gevormd worden de potentiële besparing op voorraadkosten, over consumptiepatronen. Dit was een heel transportkosten en gewichtsbesparing aan leerzame maand, want ik had die maand ie- boord loopt in de miljoenen euro’s.

10|Afstuderen bij KLM Ervaringen (250 KLM-vluchten per dag) en het cateren Naast de inhoudelijke ervaringen zijn mijn op een buitenstation (meestal maar één negen maanden bij KLM Inflight Services KLM-vlucht per dag) mocht ik samen met ook erg leerzaam geweest op vlakken die Caroline van Wijk, een andere PEL’er die niets met PEL te maken hebben. Zoals ik al een afstudeeropdracht deed naar cateraarp- schreef, was het organiseren van de telling- erformance, een bezoek brengen aan de cate- en een mooie uitdaging. Maar ook de poli- raar in Uganda. De enorme verschillen in de tiek die gevoerd wordt om bepaalde beslis- moderne manier van werken op Schiphol en singen gedaan te krijgen was erg boeiend. de veel primitievere manier van werken in En natuurlijk het leren functioneren in een Uganda waren treffend. Hoewel we maar professionele organisatie die is ingericht drie dagen weg gingen, was het een waan- op geld verdienen en niet op het bedrijven zinnige trip. De crew (zowel stewardessen van wetenschap. Dat brengt me ook bij een als piloten) waren erg open en hebben ons punt van aandacht voor aankomende afstu- met veel geduld en plezier verteld over hun deerders: zorg dat je een goede balans vindt werk, we zijn door de lokale cateraar als vol- tussen de resultaten die je wilt opleve ren bij waardige KLM’ers ontvangen (ik heb mijn het bedrijf en de wetenschappelijke relevan- eerste zakelijke lunch meegemaakt), we heb- tie. Voor mij is dat de grootste uitdaging ben lokale kooklessen gevolgd en een schit- gebleken, wat ook naar voren kwam in mijn terende fietstocht door de binnenlanden ge- verdediging. Zorg dus voor goede afstem- maakt. En wat ook onvergetelijk was: op de ming met je begeleider van de TU. terugvlucht heb ik in uniform meegewerkt aan boord. Aan boord van een vliegtuig heb Field Trip ik dan ook vol trots aan ‘mijn’ passagiers Maar er is een ervaring die met afstand de gevraagd: “Wilt u kip of pasta?” mooiste was: mijn trip naar Uganda. Om goed zicht te krijgen op de verschillen in de Afgestudeerd – en nu? dynamiek tussen het cateren op Schiphol Als afgestudeerd PEL’ers mogen we trots zijn op een zeer gedegen theoretisch kader waarmee we van grote waarde kunnen zijn voor een groot scala aan bedrijven. Ik voelde voor mezelf echter ook de behoefte om me op vlakken anders dan mijn theoretisch kader te ontwikkelen. Het KLM management trainee- ship biedt hier geweldige mogelijk heden voor en omdat KLM als bedrijf me erg goed bevallen is, heb ik besloten om te solliciteren op deze plek. Met een glimlach van oor tot oor schrijf ik hier dat ik afgelopen 2 januari begonnen ben aan mijn eerste van vier op- drachten van een half jaar als management trainee bij KLM. Want hoewel de cateringdi- visie van het bedrijf erg interessant was, zijn er nog heel veel andere afdelingen en divi- Catering aan boord sies waar ook gave uitdagingen liggen!

Afstuderen bij KLM|11 Smoelenboek Nieuwe TEL studenten 2012-2013

Coen Roald van Sander van Kerem Aslan Berenbak Blijenburgh den Brand Florian Chilla

Paul Robert Crombach Yme Douma Draisma Kerim Erdem Mark Erkens

Imre Gelens Sebastiaan Johan van Erik Gerritse Rob Goertz Harskamp Jole

Rienk de Jong Wilbert de Sebastiaan Sander Eva Labrujere Kluijver van de Koppel Kraijema

12|Smoelenboek Martijn Philip Lars de Lange Ahmed Nuur Jan Osterholt Rodenburg Schilder

Rick Sijbenga Paul Lenno Sturm Steven Valk Piet de Vries Willekens

REISCOMMISSIE

Sebastaan van de Koppel, Imre Gelens, Paul Crombach, Sebastiaan Harskamp

13 Smoelenboek|13

© 2013 Accenture. All rights reserved. rights All 2013 Accenture.

Dit is jouw kans om bij een organisatie te werken die je meer mogelijkheden, meer uitdaging en meer voldoening biedt. Een organisatie waar teamwork en samenwerking voorop staan. En een organisatie die pioniert in technologische ontwikkelingen en 89 bedrijven uit de Fortune Global 100 nieuwe wegen tot succes helpt ontdekken. We hebben zo veel te bieden, dat je nieuwe carrièrestappen kunt blijven nemen zonder van werkgever te wisselen. Ontmoet Accenture en ontdek hoe groot jij kunt zijn. Ga naar accenture.nl/carriere Buitenlandstage

Len en Ben in Singapore door Lennert Lock en Benjamin Nederveen

Het tweede jaar van PEL begint gelijk met het Wouter Hofman, die in 1997 zelf afstudeerde bedrijfspracticum, waarin je twee maanden bij PEL, en nu werkzaam is bij Philips Real bij een bedrijf aan de slag gaat om de Del- Estate. Hij was enthousiast en al rede lijk ftse Systeemkunde in de praktijk te breng en. snel kwam hij met een opdracht voor ons. Wat is er nou mooier dan dit in het buiten- Nu moesten er alleen nog wat praktische land te doen, al hebben wij ondervonden dat zaken worden geregeld, maar ook dat ging dit simpeler klinkt dan dat het is. niet over rozen. Zo leverde het visum voor Singapore nogal wat problemen op, aangez- Zoektocht ien wij niet genoeg verdienden om voor De zoektocht begon bij een Chinese produ- een werkvisum in aanmerking te komen. cent van dummytelefoons, maar vlak voor Uiteindelijk is dit allemaal goedgekomen en onze sollicitatie werden wij gebeld dat er een ook huisvesting (met zwembad) hadden we grote reorganisatie in het bedrijf zou gaan vrij snel geregeld. Gelukkig hadden we ook plaatsvinden en er geen plek meer voor ons nog een meevaller, BudgetAir werd wel erg was. We verlegden de focus naar een Amer- budget toen ze vergaten de vliegtax op onze ikaanse producent van robotarmen voor de vliegtickets in rekening te brengen waardoor chipindustrie, die ineens problemen kreeg we dus voor €430 de man retour vlogen naar met zijn grootste afnemer. Hierna durfden Singapore. wij eigenlijk geen kleinere bedrijven meer te benaderen, omdat wij niet de oorzaak Begin van het avontuur wilden zijn van meer faillisementen en dus Eind augustus was het eindelijk zover, ons een nieuwe economische crisis. Om deze re- avontuur begon met een paar laatste biert- den besloten wij alleen nog maar grote mul- jes op Nederlandse bodem in de Sportsbar tinationals te benaderen, te beginnen bij Phi- van Schiphol. Na een zeer lange vlucht via lips in Singapore. Wij kwamen in contact met Frankfurt kwamen we met een flinke jetlag

Buitenlandstage|17 aan en ondanks dat waren onze indrukken positief, de luchthaven was veel moderner dan verwacht. Deze indruk bleek een voor- bode voor veel van wat we de komende tijd zouden gaan zien. In de taxi van het vlieg- veld naar onze verblijfplaats kregen we al een beetje hoogte van de openheid van de gemiddelde inwoner van Singapore, deze is namelijk trots op zijn land en vertelt met plezier alles wat hij weet over Singapore. Tijdens de rit merkten we op dat de infra- structuur erg gestructureed is; veel gepland Cultuur aanschouwen groen, met bo -m en in een rechte lijn en ge- in de toekomst eventueel uitbesteden van noeg parkjes waar ruimte is voor sport en kleine renovaties aan kantoorpanden door ontspanning. Nadat we onze verblijfplaats een service provi der. Onze taak hierin was hadden geïnspecteerd moest er gegeten drie ledig: allereerst moesten wij zicht zien te worden en zaten we al snel aan ons eerste krijgen op het aantal, type en omvang van bord Chinees. Aangezien we toen al heim- deze projecten. Daarna konden wij het hu- wee hadden zijn we daarna doorgelopen idige proces in kaart brengen en deze ver- naar de zogeheten ‘Hollandse Club’ waar er beteren en aanpassen voor de samenwer- gewoon pannekoeken, bitterballen en tosti’s king met de serviceprovider. Als derde was op het menu stonden. De rest van het week- ons gevraagd om een advies uit te brengen end hebben we gebruikt om de stad te ver- over de organisatiestructuur voor de nieuwe kennen, wat praktische dingen te regelen en situatie. onze baas te ontmoeten. Dit laatste moest in het weekend plaats vinden omdat hij tijdens Tijd voor ontspanning onze eerste werkweek in Nederland moest Voor nu even genoeg over de opdracht, wat zijn voor besprekingen, net als de rest van er na werktijd gebeurde is veel interessanter de afdeling. voor dit verslag. We waren beiden nog noo- it in Azië geweest en zijn iets te enthousiast Eenzame start begonnen met het ontdekken van Singapore. Dit hield in dat wij maandag op een bijna Dit zorgde ervoor dat we na twee weken de verlaten kantoor aankwamen. Wij werden belangerijkste dingen wel gezien hadden, die dag een beetje wegwijs gemaakt door maar in die twee weken hebben we wel de mensen die waren achterbleven, al was ontzettend veel gedaan. Zo bezochten we het vaak lastig te volgen door het taaltje wat Little India, Chinatown, National Museum of werd gesproken (Singlish, beter bekend als Singapore, Bukit Timah Nature Reserve, Bo- Singaporean English). Daarom hebben we tanic Gardens, Night Safari in de Singapore ons maar gelijk op de opdracht gestort, al Zoo, Sentosa Island en heel veel tempels. was het af en toe nog niet helemaal duideli- Eén van de meest indrukwekkende plaatsen jk wat er van ons werd verwacht, wat het was de Marina Bay, waar ook het financial pro bleem was en waar we de informatie disctrict van de stad ook gelegen is. Hier za- vandaan moesten halen, maar daarvoor ten we op één van de eerste avonden al op ben je PEL’er. Onze opdracht ging over het de top (59e etage) van het Marina Bay Sands

18|Buitenlandstage hotel cocktails te drinken en te genieten van het tweede en vierde weekend in respec- het fantastiche uitzicht. Van dit uitzicht heb- tievelijk Kuala Lumpur (Maleisië) en Batam ben we vanuit meerdere hoeken mogen ge- (een eiland van Indonesië) doorgebracht. In nieten, met dank aan onze collega’s die ons Maleisië verbleven we in een 5-sterren ho- omstebeurt meesleepten naar de chicste res- tel naast de Petronas Twin Towers (in de top taurants en bars. Zo hebben we uitgebreid tien van hoogste gebouwen ter wereld) en in gedineerd op LeVeL 33. De 33ste etage was Batam zijn we in een luxe resort bijgekomen qua hoogte onder ons gemiddelde, maar om- van het harde werken bij Philips. De Indo- dat hier de hoogste bierbrouwerij ter wereld nesische massages zijn overigens zeer aan te was gevestigd, zijn we uiteindelijk toch op raden. Op cultureel gebied waren de Batu de uitnodiging ingegaan. Verder hebben we Caves bij Kuala Lumpur een hoogtepunt. aan de andere kant van het water voor het Onderweg naar het vliegveld van Kuala eerst krab gegeten, wat eigenlijk inhoudt dat Lumpur heeft de taxichauffeur ons nog door je erg hard moet werken voor heel weinig Putrajaya gereden, waar de president is ge- vlees. Achter het Marina Bay Sands hotel ligt huisvest en de grootste moskee van het land een pas geopend pronkstuk van Singapore: staat. Deze uitgebreide rondleiding kostte Garden by the Bay. Dit park bestaat uit licht- ons maar tien euro, maar we moesten wel op gevende metalen nepbomen en kostte vele de koop toenemen dat we bij het verkeerde miljoenen, maar dan heb je ook wat! vliegveld werden afgezet.

Zooming out Gezonde dosis sport Nu we in relatief korte tijd de belangrijkste Ook op sportgebied had Singapore het een bezienswaardigheden van Singapore had- en ander te bieden: zo hebben we gegolfd op den afgevinkt, besloten we, zoals de Delftse de Bishun Driving Range en hebben wij de Systeemkunde ons leert, uit te zoomen. Daar- Formule 1 en een MMA CageFight bezocht. om hebben we, volledig uit studieoogpunt, De Formule 1-track van Singapore is zeer bekend, omdat het de eerste race was die ’s avonds wordt verreden (zodat het op een fatsoenlijke tijd kan worden uitgezonden in Europa) en de enige baan in Azië is die in de binnenstad ligt. Bij de kooigevechten hebben wij onze longen uit ons lijf geschreeuwd om de Nederlandse vechter Melvin Manhoef aan te moedigen, wat uiteindelijk result- eerde in een, op zijn zachtst gezegd, overtui- gende knock-out van zijn Japanse opponent. Dankzij al deze bijzondere ervaringen en een inspirerende opdracht waar wij met veel genoegen aan hebben gewerkt is onze tijd in Singapore voorbij gevlogen. Ook tijdens het schrijven van dit verslag merken we weer met hoeveel plezier we op deze tijd terug- kijken en kunnen we met een gerust hart Petronas Twin Towers zeggen: we zijn een ervaring rijker en vele

Buitenlandstage|19 Ik geef ‘t Stokje door ‘Eerst organiseren, dan automatiseren’ DOOR: SANDER MORREAU

Januari 1998: op het prikbord in de gang van de vakgroep die toen nog Industriële Organ- isati e (IO) heett e, hing een wit A4-tje wat mijn oog trok. Het was een vacature tekst waarin specifi ek werd gevraagd om een afgestudeerde IO-er. Sleutelwoorden waren voor zover ik het mij herinner: zelfstandigheid, klein bedrijf, verkeers- en vervoersbranche, groeimogelijkheden, een mix van processen en ICT.

20| Ik geef het stokje door Ik was in die periode bezig de laatste ik vervulde varieerden van functioneel hand te leggen aan mijn afstudeerop- analist en ontwerper tot adviseur en dracht bij KLM, waar ik het proces voor uiteindelijk projectmanager. Steeds meer het contracteren van onderhoud wat leerde ik over informatisering, de prak- KLM voor derde partijen deed, had geop- tische toepasbaarheid van ICT en project- timaliseerd. Vooral de combinatie van management. Ik herinner me dat ik het processen en ICT trok mijn aandacht in boek van professor in ‘t Veld ‘Manager de tekst van het bewuste A4-tje. ICT had en Informatie’ er nog regelmatig bij namelijk altijd al mijn interesse: vroeger heb gepakt, want in die tijd was er nog bouwde ik zelf games, mijn literatuur- nauwelijks sprake van internet waar je scriptie had ik gewijd aan ‘ICT als reden alles kon vinden zoals nu! voor reorganisatie bij bedrijven’ en ook bij KLM had ik om de nieuwe processen Na een jaar of drie kwam ik als interim te ondersteunen o.a. een kleine ICT informatie- en ICT manager op een lijn- oplossing ontworpen en gerealiseerd. functie bij ANWB Retail terecht. Hier was ik verantwoordelijk voor een optimale informatievoorziening en ICT ter onder- “ICT als reden voor reorganisati e steuning van de bedrijfsprocessen. Ik ervoer dat ik het erg leuk vond niet bij bedrijven” alleen adviezen te geven en opdrachten -Sander Morreau- uit te voeren, maar ook zelf een lijn uit te zetten en daarop te sturen met een groep mensen. Ik kreeg de kans om leiding te gaan geven aan een klein team van acht Consultant man en maakte deel uit van het manage- Ik trok de stoute schoenen aan en een mentteam. Toen de directeur mij vervol- paar maanden later was ik werkzaam gens vroeg of ik interesse had om bij de als consultant bij Belmont Innova- ANWB in dienst te komen, was de keuze ties en Management, opgericht door snel gemaakt. Hoewel ik het jammer oud IO-er Maarten Bouwer (zie vorige vond afscheid te moeten nemen van de netwerknieuws). collega’s van Belmont.

Meteen werd ik in het diepe gegooid en ANWB op een opdracht gezet bij de ANWB. Ik Inmiddels werk ik al weer twaalf jaar bij de werd gevraagd om een nieuw systeem ANWB. Als informatiemanager bij Retail te ontwikkelen, maar startte eerst met het heb ik me vooral ontwikkeld op het gebied optimaliseren van enkele retailprocessen van besturing, bijvoorbeeld het opstellen (‘eerst organiseren, dan automatiseren’). van strategieën, informatieplannen, Daarna volgden andere opdrachten bij business cases en het leidinggeven. In die o.a. KLM, Schiphol en Rijkswaterstaat. periode ben ik geïnspireerd geraakt door In het bijzonder de opdracht bij Rijk- Stephen Covey en probeer nog altijd zijn swaterstaat vond ik erg interessant. Het ‘eigenschappen van effectief leiderschap’ betrof het opzetten van een systeem in de praktijk te brengen. Na zes jaar voor dynamische route-informatie boven de snelwegen. Dit resulteerde in het parametriseren van het gehele wegennet van Nederland om reistijden te kunnen berekenen. Inmiddels kennen we allemaal het eindresultaat daarvan: de reis tijden informatie boven de snelwegen. Ik kreeg veel ruimte om ervaring op te doen op een veelheid van projecten bij verschillende bedrijven. De rollen die

Ik geef het stokje door |21 werd de informatiemanagement- en ICT uitdagend maakt en waardoor bijvoor- functie binnen de ANWB gecentraliseerd beeld werken onder architectuur erg en heb ik me drie jaar lang bezig gehouden belangrijk is voor ons. Verder is het ook met het vakgebied ‘ICT Servicemanage- een bedrijf met een zeer open en informele ment’. Dit omvatte het zorgen voor een cultuur waar ‘helpen’ centraal staat! optimale relatie met de afnemers binnen de organisatie, alsmede het stroomlijnen Waarde toevoegen van de ICT processen en heb ik o.a. een Mijn huidige team is ruim 140 interne matrixorga nisatie opgezet om het proces- medewerkers groot en zorgt ervoor dat matig werken te bevorderen. de applicaties blijven draaien en verder worden ontwikkeld. Dat doen we deels In mijn huidige functie ben ik meer de zelf maar deels is dat ook uitbesteed. Met ‘echte’ ICT kant op gegaan en verant- name dat ontwikkelen heeft mijn grootste woordelijk voor alle business applica- interesse en aandacht: het zorgen dat de ties van de ANWB. Dat zijn er ruim 200 ICT continu meegroeit met de verander- en deze ondersteunen de processen ende omgeving en waarde toevoegt aan van bijvoorbeeld de Wegenwacht en onze business. Steeds vaker zien we dat Alarmcentrale, maar ook van de website, de ICT hierin zelfs leidend wordt en dat winkels, contactcenters, tijdschriftenpro- stelt steeds hogere eisen aan ons team. ductie en ondersteunende afdelingen. Dat is bijvoorbeeld ook waarom wij op Eén van meest geavanceerde systemen is dit moment bezig zijn met het implemen- het door ons zelf gebouwde plannings- teren van een nieuwe werkwijze voor het systeem voor de Wegenwacht, dat 24/7 ontwikkelen van software. We kwamen volledig automatisch alle 900 wegen- er namelijk achter dat we vaak eerst heel wachten plant met behulp van een met lang bezig waren met het maken van een TNO samen ontwikkeld algoritme. Dit ontwerp, waarna we iets gingen bouwen. heeft een planningsafdeling van tientallen Vervolgens kreeg de eindgebruiker mensen bespaard. Maar ook de systemen maanden later iets ter test aangeboden, ter ondersteuning van de administratie waarvan dan vaak werd aangegeven dat van onze vier miljoen leden vormen een het niet precies was wat hij of zij eerder geavanceerd IT landschap waar wij trots bedoelde. Ook was het regelmatig zo op mogen zijn! dat de wereld om ons heen tijdens het lange ontwikkeltraject zo was veranderd Die enorme diversiteit is voor mij het dat wat we samen hadden bedacht niet leukste van werken bij de ANWB: een meer paste. Dat moest anders! Daarom veelheid aan producten, processen en implementeren we agile werken conform bijbehorende belangen. Dit brengt tevens SCRUM. Voor wie hier niet bekend mee een fl inke complexi teit met zich mee is: agile betekent ‘lenig’ en SCRUM is aan de ICT kant, wat het werk ook erg term uit de Rugby-sport (bij een scrum

22| Ik geef het stokje door proberen de spelers als hecht team een We merken dat een dergelijke verand- resultaat te halen). Het is een methode die ering een enorme cultuuromslag betekent. voorkomt uit de ‘LEAN’ fi losofi e, waarbij Het vraagt veel van onze mensen op zoveel mogelijk wordt geprobeerd zaken het gebied van de competenties samen- die geen waarde toevoegen te elimineren. werken, resultaatgerichtheid en commu- nicatie. We bouwen nu onder andere een De SCRUM Werkwijze nieuw systeem voor de alarmcentrale Bij deze werkwijze is er een multidisci- op deze wijze en zien dat de relatie plinair, zelfsturend team, dat in korte tussen business en ICT er steeds hechter ‘sprints’ van 2 tot 4 weken steeds kleine door wordt en dat we eerder werkende stukken compleet werkende software software hebben die waarde toevoegt oplevert aan de afnemer. Deze ‘product- voor de business. Precies wat we wilden owner’ heeft de taak om uit een lijst van bereiken dus! Daarnaast ontstaat er ook wensen, de backlog, continu te bepalen bij het team zelf steeds meer ‘drive’ om te wat voor hem of haar nu het meeste leveren en de performance nog verder te waarde toevoegt. Het team bedenkt daar verhogen. een in de sprint realiseerbare oplossing voor en commit zich daar ook echt aan. De inhoud van het werk vind ik nog Het feit dat iedereen dezelfde doelen deelt steeds erg leuk en ik wil ook altijd op de zorgt voor samenhang en een duidelijke hoogte zijn van wat er speelt, maar ik richting. Deze doelen worden niet alleen merk ook dat ik steeds meer bezig ben per sprint gesteld, maar ook per dag. Elke met de menselijke kant van het werk: ‘hoe dag kijkt het team samen terug en vooruit motiveren en inspireren we onze mensen en bespreekt eventuele belemmeringen het meest en halen we er het meeste uit?’ die moeten worden weggewerkt. Dit Omdat continu verbeteren mijn persoon- zorgt ervoor dat het team zich fl exibel kan lijke drijfveer is, zoek ik ook daarin steeds organiseren rondom de doelen. Aan het naar nieuwe mogelijkheden. eind van een sprint wordt het resultaat getoond aan de product owner en dan volgt ook altijd een korte evaluatie met Ik zou het stokje graag willen doorgeven eventuele leerpunten. aan Ruud Overes.

Ik geef het stokje door |23 Study Tour - Russia For Mother Russia

door Ruud Buitenhuis

When the Российская Федерация (Rus- Off to Moscow sian Federation) comes into mind, everyone In order to get a feeling with the Russian cul- has its own thoughts. Probably you think of ture, both in business and society, five Rus- communism and Karl Marx. Of course the sian companies, as well as the Netherlands Soviet Union, with Lenin, Stalin, the Red Institute of St. Petersburg were to be visited. Army and the Great Patriotic War – as they The remainder of the ten day trip consisted call WWII – will be remembered. It could be of traveling and exploring the Russian habits that your thoughts are further back in his- and traditions. Gathering on Schiphol was tory, thinking of the ‘tactics of the scorched for many of the participants some sort of a earth’. Perhaps the cold war, Yeltsin, Putin, reunion after the holidays and internships. Medvedev, Ivan the Terrible, the Kremlin, The flight – via Tallin – was therefore no military parades or freezing temperatures punishment at all, and after a safe landing, spring into mind. Maybe you think of more the group was welcomed by a lovely young than 17 million square kilometers, making it lady, showing the route to the hostel. Al- the largest country in the world. Maybe it’s though the expectations of the hostel weren’t Yuri Gagarin, the first human in outer space, that high, the dilapidated entrance was still clearly stating that the Russians are capable shocking. Luckily the hostel itself was basic, of achieving things, also in technology. Rus- but quite good. Unfortunately no food was sia is a country with many faces, which were served, so a small detour to the pub on the to be discovered by the PEL students of 2011 corner was needed to fill the void that a day during their study tour, which took place at of traveling created in sixteen hungry Dutch the end of November 2012. men. Despite it was well past midnight, the

24| Study tour resolve their problems. The Moscow Brew- ing Company therefore supplies something more familiar; beer. During the tour through the brewery it became clear that the process doesn’t differ from the processes known from the numerous excursions everyone had in Dutch breweries.

Exploring Moscow Getting acquainted with Russian business was interesting, but to gain a more com- cook started to make all kind of local delica- plete picture of the country and its culture, cies, preparing the group for the first com- not eve ry day was filled with company vis- pany visit. its. Time was available to visit the Kremlin and explore the city of Moscow. The Krem- TNT Express & NS lin is impressive, showing the faded glory TNT Express was the first company to visit, it promised to be a long day with a presen- tation, excursion through the warehouse, lunch and a case study. Nevertheless it won’t be forgotten quickly that there is a nu- clear scanner at the entrance, to prevent the Russians from sending nuclear waste. A day later the NS (Dutch Railways) provided two case studies which were to be executed in the Moscow Metropol Hotel, accompanied by live harp music. of the Tsars and the everlasting Tsar Can- non, having a barrel bore of 89 cm, weigh- Moscow Brewing Company ing 40 tonnes and firing 800 kg projectiles. Although the Russians are famous for their The Russian megalomania doesn’t end there excellent skills in the field of drinking vod- however; the Tsar Bell – also situated in the ka, they are familiar with more liquids to Kremlin – weighs more than 200 tons and the university was the tallest building in Europe until 1990. Although this Stalinist building doesn’t lead this list anymore, Moscow is still the main supplier with more than half of the top fifteen, including the first spot.

St. Petersburg Even though the Kremlin is impressive, and everything is big in Moscow, the city itself is not that exiting. It is therefore a good thing that the night train brought the group to Len- ingrad, or St. Petersburg as the Russians like

Study tour |25 to call it nowadays. This city has much more to show, starting with the Hermitage, the former palace of Catherine the Great and by now one of the largest and oldest museums in the world. Among the three million items are two Da Vinci paintings, which is quite a substantial part of all paintings he made and that survived until now. The building itself is at least as impressive as those two paint- ings, and in any case way bigger. Catharina really seemed to like gold and huge corri- Grand finale dors. Besides the Hermitage St. Petersburg As mentioned before, Russians are famous also is a beautiful city, which has a less de- for many things, but Vodka is their most pressing atmosphere than Moscow. prominent feature. Therefore the trip was concluded with a visit to the distillery of a premium Russian vodka brand: Русский Стандарт (Russian Standard). The PR-ma- nager of this brand was a caricature of him- self, telling us how great his vodka and how brilliant the distillery is. To emphasize their reputation, the presentation was held in their own – over the top fake-luxury – bar where cocktails were prepared while the group was listening. Two cocktails and a factory- tour later, Russian Standard had the honor to present the very last part of the study Company visits tour. This most characteristic company was Luckily St. Petersburg had its share of com- reserved to be our last memory from a coun- pany visits, starting with Electron, making try that can’t be explored in ten days. Still, state of the art medical equipment, in co- this study tour tried its best to do so, and it operation with Philips. It was expected that was great. Then it all came to an end in what such a state of the art product was to be pro- was told to be the best part; tasting. Well, it duced in a corresponding environment, but all tasted like vodka… the opposite was true. The outside of the fac- tory looked like an abandoned warehouse, but was in fact a former tank production fa- cility. On the inside it fortunately didn’t look abandoned anymore, but let’s say there was a great improvement potential. This was all sharply in contrast with the factory of Uni- lever, which was visited the day after Elec- tron. Unilever produces Lipton Tea for Rus- sia and Kazakhstan in a speed which makes it almost invisible to the human eye.

26| Study tour WELINKS WERELD Welinks

WereldDOOR: JAN HENK WELINK Zoals velen van u weten liep de Maya-kalender kringlopen. Astronaut John Elkington vertelde vorig jaar op 21 december 2012 af. Veel media in 2012 hoe je als Zeronaut je niet hoeft te pikten dat gretig op om hun programma’s richten op enkele procenten minder vervuiling, van goedkoop vulmateriaal te voorzien, bij dus ietsje minder erg, maar gewoon dwars gebrek aan kundige journalisten. Menige door die duurzaamheidsbarrière heen gaat media meldden dan ook het einde der tijden (The Zeronauts, 2012). Wayne Visser droeg in als serieus nieuwsitem. De Maya-kalender liep zijn boek “The Age of Responsibility: CSR 2.0 inderdaad af, net als de onze een anderhalf and the New DNA of Business” de “Corporate weekje later en begon, net als de onze, weer Social Responsibility” (CSR) ten grave omdat gewoon opnieuw. De nakomelingen van de het gecorrumpeerd zou zijn door de PR-afdeling Maya’s gaven nog de mooie gedachte mee dat van bedrijven of omdat bedrijfsonderdelen er “nieuwe tijden” aanbraken. En inderdaad is niet van elkaar weten hoe ze hier mee omgaan. de kerst een prima tijd om het jaar eens te over- Daarom schetst Wayne een CSR 2.0 die wel peinzen en daarna op 1 januari met een schone werkt door het bedrijfsmodel te veranderen. lei weer te beginnen. Dit boek heeft in 2012 veel professionals als lezers gehad. Verder geeft Judith Merkies van De laatste tijd zijn er verschillende gedachten het Europees Parlement haar visie op andere over hoe we met onze toekomst om moeten business modellen in “The Lease Society, The gaan. Dat we van de toekomst lenen, wordt End of Ownership” (november 2012). Langer duidelijk met de Earth Overshoot Day die op doen met apparaten en andere spullen heeft 22 augustus is geweest. Dat is de dag dat alle zo zijn economische voordelen, dat wisten de natuurlijke grondstoffen voor het hele jaar 2012 Maya’s al; wij zijn het de laatste decennia een zijn opgesoupeerd. Vanaf 23 augustus 2012 beetje uit het oog verloren. Vanuit het kennis- leefden we dus op de pof van de toekomst. platform duurzaam grondstoffenbeheer zien Voor de Earth Overshoot Day van 2013 hoeven we dat veel bedrijven al aan het nadenken zijn we minder lang te wachten dan 22 augustus. om het bedrijfsmodel en verdienmodel anders aan te pakken. Tijdens seminars en master Intussen zijn er veel bedrijven bezig met het classes in 2012 zagen we dat “een drankje en circulair maken van de economie en wordt een hapje naderhand” uitloopt op een zinde- er nagedacht over andere business modellen. rende brainstorm van ideeënuitwisselingen. Zo stellen we de Earth Overshoot Day uit na 22 augustus en uiteindelijk hopelijk na 31 Er hangt iets in de lucht, niet in de laatste plaats december. In 2012 kwamen veel boeken in de ingegeven door de fl uctuerende en steeds maar mainstream terecht die door veel professionals stijgende grondstofprijzen. Wellicht breken er worden bestudeerd. In “De Blauwe Economie” “nieuwe tijden” aan en hadden heel misschien vertelt Gunther Pauli hoe we én winst kunnen de oude Maya’s toch een beetje gelijk? Profes- maken én duurzaam met grondstoffen om sionals interesseert dit weinig; ze overpeinzen kunnen gaan door af te kijken van de natuur, het business model en beginnen dan met een haar fenomenale materialen en haar eindeloze schone lei.

Welinks Wereld | 27