Gospodarczego Powiatu Rypińskiego Z Dnia 27 Marca 2018 Rok Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Rypińskiego

Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 1/2018 Komitetu Sterującego Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Rypińskiego z dnia 27 marca 2018 rok Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Rypińskiego

Gmina Miasta Rypin Gmina Brzuze Gmina Rogowo Gmina Rypin Gmina Skrwilno Gmina Wąpielsk

Wykonawca: Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. ul. abpa Antoniego Baraniaka 88 E, Budynek F 61-131 Poznań T +48 61 62 51 100 F +48 61 62 51 101 www.GrantThornton.pl

Data: 06.2016r. 2

Spis treści

Wstęp ...... 4 1. Diagnoza ...... 11 Podział terytorialny i sytuacja demograficzna ...... 11 Podział terytorialny ...... 11 Liczba ludności. Gęstość zaludnienia ...... 12 Struktura wiekowa ludności ...... 13 Struktura ludności ze względu na płeć ...... 15 Ruch naturalny ludności ...... 16 Migracje ludności ...... 17 Prognoza liczby ludności ...... 17 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 19 Rynek pracy ...... 19 Podmioty gospodarcze ...... 19 Najważniejsze branże przemysłu i usług ...... 21 Działalność przedsiębiorstw w obszarach inteligentnych specjalizacji ...... 24 Instytucje otoczenia biznesu ...... 24 Oferta terenów inwestycyjnych ...... 26 Bezrobocie ...... 27 Potrzeby rynku pracy – zawody deficytowe ...... 30 Kondycja przedsiębiorstw. Bariery i potrzeby rozwojowe ...... 30 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 31 Pomoc społeczna ...... 32 Formy aktywizacji społecznej ...... 34 Usługi opiekuńcze ...... 34 Piecza zastępcza ...... 36 Opieka nad dziećmi do lat 3 ...... 36 Społeczeństwo obywatelskie – działalność organizacji pozarządowych ...... 37 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 38 Ochrona zdrowia ...... 39 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 41 Edukacja ...... 41 Edukacja przedszkolna...... 41 Szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne ...... 43 Szkolnictwo ponadgimnazjalne ...... 45 Kształcenie zawodowe ...... 47 Doradztwo edukacyjno – zawodowe na wszystkich poziomach kształcenia ...... 48 Kształcenie ustawiczne dorosłych ...... 49 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 49 Kultura ...... 51 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 53 Obszary problemowe wymagające rewitalizacji ...... 54 Środowisko przyrodnicze. Turystyka, sport i rekreacja ...... 55 Walory turystyczne środowiska ...... 57 Szlaki turystyczne ...... 58 Sport i rekreacja ...... 59 Edukacja ekologiczna ...... 60 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 61 Infrastruktura techniczna ...... 61 Gospodarka wodno – ściekowa ...... 61 Gospodarka odpadami ...... 62 Zaopatrzenie w gaz ...... 64 Infrastruktura drogowa ...... 64 Ścieżki rowerowe ...... 66

Transport publiczny ...... 67 Infrastruktura teleinformatyczna ...... 68 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna ...... 69 Emisja zanieczyszczeń ...... 69 Plany Gospodarki Niskoemisyjnej ...... 70 Kluczowe wnioski i obserwacje ...... 71 Podsumowanie ...... 72 Najważniejsze problemy i bariery rozwojowe ...... 72 Potencjały i szanse obszaru ...... 75 2. Terytorialny wymiar wsparcia ...... 77 3. Cele rozwojowe ...... 83 4. Priorytety inwestycyjne ...... 91 5. Tryb i zasady naboru projektów do Strategii ...... 97 6. Lista przedsięwzięć oraz instrumenty realizacji ...... 100 Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFRR ...... 102 Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFS ...... 110 Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFRR ...... 120 Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFS ...... 125 Lista projektów komplementarnych ...... 127 7. Wskaźniki do osiągnięcia w obszarze ...... 137 8. System wdrażania i monitorowania ...... 139 System wdrażania...... 139 System monitorowania ...... 140

Spis map

Mapa 1. Gminy wchodzące w skład ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 11 Mapa 2. Powiat Rypiński na tle województwa kujawsko-pomorskiego ...... 12

Spis schematów

Schemat 1. Przygotowanie diagnozy do Strategii ...... 8 Schemat 2. Proces powstawania Strategii ...... 8 Schemat 3. Dokumenty strategiczne, z którymi wykazuje zgodność Strategia ORSG ...... 84 Spis wykresów

Wykres 1. Struktura wiekowa ludności na terenie ORSG w 2014r...... 14 Wykres 2. Struktura płci i wieku ludności na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego w 2014 roku ...... 16 Wykres 3. Ruch naturalny na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego w latach 2009-2014 ...... 17 Wykres 4. Migracje na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 17 Wykres 5. Saldo migracji na 1000 osób w Powiecie Rypińskim na tle pozostałych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego w 2014r...... 18 Wykres 6. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności w województwie kujawsko-pomorskim ...... 20 Wykres 7. Liczba podmiotów gospodarczych na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego wg wielkości przedsiębiorstwa w latach 2004, 2007, 2010 i 2013 ...... 21 Wykres 8. Dynamika przyrostu liczby podmiotów gospodarczych w 2014r. w porównaniu do 2010r. na obszarze powiatów ziemskich województwa kujawsko-pomorskiego...... 21 Wykres 9. Podmioty gospodarki narodowej na terenie OSGR według sekcji PKD w latach 2010 i 2013...22 Wykres 10. Użytkowanie gruntów rolnych na ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 23 Wykres 11. Bezrobotni zarejestrowani oraz stopa bezrobocia na terenie ORSG ...... 27

Wykres 12. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 28 Wykres 13. Udział lasów w obszarze gmin ORSG ...... 56

Spis tabel

Tabela 1. Struktura dokumentu ...... 7 Tabela 2. Odległości od największych miast województwa kujawsko-pomorskiego ...... 12 Tabela 3. Liczba ludności na terenie ORSG (stan na 2014r.)...... 13 Tabela 4. Zmiana liczby ludności na terenie ORSG w latach 2004 i 2014 ...... 13 Tabela 5. Obciążenie demograficzne i struktura ludności na terenie ORSG ...... 14 Tabela 6. Obciążenie demograficzne w gminach ORSG Powiatu Rypińskiego w 2014 roku ...... 15 Tabela 7. Obciążenie demograficzne w Powiecie Rypińskim na tle pozostałych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego w 2014r...... 15 Tabela 8. Prognoza liczby ludności na terenie ORSG na 2035 rok ...... 18 Tabela 9. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 19 Tabela 10. Innowacyjność przedsiębiorstw na bazie projektów zrealizowanych w ramach POIG 2007-2013 ...... 25 Tabela 11. Oferta terenów inwestycyjnych na ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 26 Tabela 12. Bezrobotni wg płci, wykształcenia i czasu pozostawania bez pracy w 2014r...... 29 Tabela 13. Liczba rodzin i osób w rodzinach korzystająca z pomocy społecznej w latach 2010 i 2013 ...... 32 Tabela 14. Przyczyny korzystania z pomocy społecznej (stan na 2013r.) ...... 33 Tabela 15. Funkcjonowanie rodzinnej pieczy zastępczej i placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży ...... 36 Tabela 16. Ambulatoryjna opieka zdrowotna w 2013 r. na ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 39 Tabela 17. Edukacja przedszkolna na ORSG Powiatu Rypińskiego (stan na 2013r.) ...... 42 Tabela 18. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne na ORSG Powiatu Rypińskiego w latach 2005, 2010 i 2013 ...... 43 Tabela 19. Szkolnictwo ponadgimnazjalne na ORSG (stan na 30.09.2014r.) ...... 45 Tabela 20. Zestawienie instytucji kultury w Powiecie Rypińskim (stan na 2013r.) ...... 51 Tabela 21. Obiekty dziedzictwa kulturowego, ujęte w rejestrze zabytków nieruchomych ...... 52 Tabela 22. Zasoby i potencjały kulturowe Powiatu Rypińskiego ...... 52 Tabela 23. Obszary problemowe wskazane do rewitalizacji ...... 54 Tabela 24. Obszar Natura 2000 na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 56 Tabela 25. Pomniki przyrody na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego (2013r.) ...... 58 Tabela 26. Dewastacja obiektów przyrodniczych na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 58 Tabela 27. Korzystający z sieci wodnej i kanalizacyjnej w latach 2008 i 2013 ...... 62 Tabela 28. Organizacja gospodarki odpadami na ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 63 Tabela 29. Zaopatrzenie w gaz na ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 64 Tabela 30. Drogi na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 64

Tabela 31. Oświetlenie uliczne w poszczególnych gminach ORSG ...... 65 Tabela 32. Długość ścieżek rowerowych ...... 66 Tabela 33. Transport zbiorowy w poszczególnych gminach ORSG ...... 68 Tabela 34. Pokrycie Powiatu Rypińskiego infrastrukturą telekomunikacyjną w 2013r...... 69 Tabela 35. Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w Powiecie Rypińskim na tle województwa w 2013r...... 70 Tabela 36. Plany Gospodarki Niskoemisyjnej poszczególnych gmin Powiatu Rypińskiego ...... 70 Tabela 37. Problemy główne i szczegółowe ORSG Powiatu Rypińskiego...... 73 Tabela 38. Potencjały i szanse ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 75 Tabela 39. Główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 77 Tabela 40. Cele strategiczne i cele operacyjne ...... 83 Tabela 41. Zgodność Strategii ORSG z dokumentami strategicznymi ...... 84 Tabela 42. Logika interwencji strategicznej ...... 92 Tabela 43. Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P na lata 2014-2020 odnoszące się do poziomu powiatowego polityki terytorialnej ...... 97 Tabela 44. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na źródła finansowania ...... 100 Tabela 45. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P 2014-2020 ...... 100 Tabela 46. Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFRR ...... 102 Tabela 47. Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFS ...... 110 Tabela 48. Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFRR ...... 120 Tabela 49. Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFS ...... 125 Tabela 50. Lista projektów komplementarnych ...... 127 Tabela 51. Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze ...... 137

Wstęp

Polityka terytorialna jest narzędziem służącym do realizacji założeń Strategii rozwoju kujawsko- pomorskiego do roku 2020 poprzez wykorzystanie m.in. środków unijnych, a w szczególności środków z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014 – 2020. Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego w dniu 4 lutego 2015 roku przyjął założenia polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014 – 2020, które są usystematyzowanym zestawieniem procesu planowania i wdrażania polityki terytorialnej na czterech poziomach: ° Poziom wojewódzki – obejmujący miasta Bydgoszcz i Toruń oraz obszar powiązany z nimi funkcjonalnie (ZIT wojewódzki), ° Poziom regionalny i subregionalny – obejmujący miasta Włocławek, Grudziądz i Inowrocław wraz z ich obszarami powiązanymi z nimi funkcjonalnie (OSI miast regionalnych/subregionalnych), ° Poziom ponadlokalny – obejmujący obszar powiatu ziemskiego (Obszary Rozwoju Społeczno- Gospodarczego), ° Poziom lokalny – działający w ramach realizacji idei rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS). Obszar Rozwoju Społeczno-Gospodarczego swoim zasięgiem obejmuje jednorazowo jeden Powiat. Starosta Powiatowy jest inicjatorem i koordynatorem przedsięwzięć w ramach ORSG. Ponadto podejmuje działania na rzecz stworzenia warunków dla współpracy w zakresie rozwoju społeczno- gospodarczego. Współpraca Starostwa Powiatowego z pozostałymi jednostkami terytorialnymi z obszaru powiatu i partnerami społeczno-gospodarczymi odbywa się w ramach porozumienia, którego sygnatariuszami są przedstawiciele Powiatu oraz poszczególnych miast i gmin 1. Strategia Rozwoju Obszaru Społeczno-Gospodarczego Powiatu Rypińskiego stanowi zbiór wytycznych dotyczących postawionych celów, zadań i środków ich realizacji na podstawie specyfiki analizowanego obszaru. Przedstawia zarys ogólny oraz szczegółowy, określający kierunek działań władz Powiatu, zachowując jednocześnie elastyczność, dającą możliwość wprowadzania zmian określonych jego elementów. Przygotowanie niniejszego dokumentu zlecono firmie Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. przez Starostwo Powiatowe oraz wszystkie gminy wchodzące w skład Powiatu Rypińskiego. Strategia powstała przy współpracy z reprezentantami Starostwa Powiatowego w Rypinie, przedstawicielami władz Gmin wchodzących w skład Powiatu oraz instytucji i jednostek organizacyjnych działających na jego terenie, w oparciu o wyniki przeprowadzonych wywiadów, spotkań i konsultacji społecznych. Strategia podzielona została na osiem rozdziałów:

1 Zasady Oceny Strategii Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego przez IZ RPO

Tabela 1. Struktura dokumentu

Tytuł rozdziału Zakres

Obecna sytuacja Powiatu z podziałem na poszczególne obszary z wyszczególnieniem wniosków oraz z podsumowaniem Rozdział 1 Diagnoza zawierającym najważniejsze problemy i bariery rozwojowe oraz potencjały i szanse obszaru

Główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały Powiatu Rypińskiego w odniesieniu do poszczególnych Rozdział 2 Terytorialny wymiar wsparcia priorytetów inwestycyjnych przewidujących zintegrowane podejście do rozwoju terytorialnego

Cele rozwojowe operacyjne i strategiczne uwzględniające Rozdział 3 Cele rozwojowe założenia innych dokumentów strategicznych

Tabela przedstawiająca logikę interwencji strategicznej, wskazującą metody realizacji celów, zasięg terytorialny oraz Rozdział 4 Priorytety inwestycyjne mierzalne rezultaty realizacji poszczególnych działań w postaci planowanych do osiągnięcia wskaźników

Tryb i zasady naboru projektów Szczegółowe omówienie trybu i zasad naboru projektów do Rozdział 5 do Strategii Strategii

Lista przedsięwzięć oraz Lista założonych przedsięwzięć oraz narzędzia ich realizacji z Rozdział 6 instrumenty realizacji podziałem na listę podstawową i rezerwową

Wskaźniki do osiągnięcia w Lista i opis wskaźników wyznaczonych do osiągnięcia w Rozdział 7 obszarze obszarze

System wdrażania i Wytyczne dotyczące metod wdrażania i monitorowania działań Rozdział 8 monitorowania ujętych w Strategii

Źródło: Opracowanie własne

Punktem wyjściowym w opracowaniu Strategii Rozwoju Powiatu Rypińskiego była analiza dokumentów dostarczonych przez przedstawicieli Starostwa Powiatowego oraz władz Gmin wchodzących w skład Powiatu, danych Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych), jak również ogólnodostępne informacje na temat Powiatu i Gmin wchodzących w jego skład. Uzupełnieniem tych informacji i wniosków z nich wyciągniętych było przeprowadzone wśród przedsiębiorców badanie ankietowe. Wynikiem zebrania powyższych informacji jest diagnoza, opracowana w następujących obszarach.

Schemat 1. Przygotowanie diagnozy do Strategii

Źródło: Opracowanie własne

Część diagnostyczna dokumentu stanowiła podstawę do opracowania części strategiczno- operacyjnej Strategii. Schemat 2. Proces powstawania Strategii

Źródło: Opracowanie własne

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy, zdefiniowano najważniejsze problemy , którymi są: ° Dysproporcje w rozwoju gospodarczym regionu ° Niedoskonały system usług społecznych i zdrowotnych ° System kształcenia niespójny z wymogami rynku pracy ° Niewystarczające dbanie o lokalne dziedzictwo kulturowe ° Degradacja środowiska naturalnego ° Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna Realizacja Strategii ORSG Powiatu Rypińskiego będzie możliwa poprzez osiągnięcie celów strategicznych i operacyjnych. Cele strategiczne to: ° Konkurencyjne gospodarowanie ° Zdrowe i zintegrowane społeczeństwo ° Kreowanie systemu kształcenia w oparciu o wymogi rynku pracy ° Opieka nad lokalnym dziedzictwem kulturowym ° Rozwój infrastruktury technicznej z zachowaniem walorów naturalnych regionu oraz poprawą stanu środowiska Powyższe cele będą możliwe do osiągnięcia dzięki realizacji szeregu projektów , które w założeniu mają znacząco pobudzić rozwój społeczno – gospodarczy Powiatu. Procedura wyboru projektów przewidzianych do finansowania w ramach polityki terytorialnej miała charakter dwuetapowy. Wstępna selekcja (I etap oceny projektów) polegała na ocenie projektów pod kątem ich zgodności z Priorytetami Inwestycyjnymi w ramach RPO WK-P na lata 2014-2020 odnoszącymi się do poziomu powiatowego polityki terytorialnej. Kryterium to miało charakter dostępowy. Tylko projekty, które spełniły to kryterium trafiły na listę projektów poddanych dalszej ocenie. Pozostałe przedsięwzięcia znalazły się na liście komplementarnej. Wyboru zadań mających największy wpływ na rozwój obszaru w latach 2015-2020 (II etap oceny projektów) dokonano z uwzględnieniem następujących kryteriów szczegółowych: ° stopień w jakim projekt wpłynie na realizację założeń strategii województwa kujawsko- pomorskiego ° stopień w jakim projekt wpłynie na rozwiązanie problemów danego obszaru ° stopień przygotowania inwestycji do realizacji ° termin zakończenia realizacji przedsięwzięcia do 31 grudnia 2018 r. ° realizacja projektu w partnerstwie ° wpływ projektu na zwiększenie zatrudnienia ° liczba problemów, które rozwiązuje projekt ° wpływ projektu na rozwój podmiotów działających w obszarze inteligentnych specjalizacji województwa kujawsko-pomorskiego

Podczas naboru projektów wpłynęło 162 fiszek projektowych o łącznej wartości 291 533 065,78 zł, z czego 14 trafiło na listę podstawową projektów finansowanych w ramach EFRR (25 811 091,64 zł), a 8 trafiło na listę podstawową projektów finansowanych w ramach EFS (10 615 864,71 zł). W procesie powstawania Strategii ORSG uwzględniono ideę partnerstwa. W prace nad dokumentem zostały włączone podmioty publiczne i prywatne, które miały możliwość przekazywania swoich sugestii, pomysłów i planów związanych z kierunkami rozwoju obszaru. Udział tych podmiotów miał przede wszystkim charakter opiniotwórczy i konsultacyjny, a ich udział był szczególne ważny na etapie tworzenia diagnozy, w której uwzględniono problemy i potrzeby zarówno mieszkańców,

10 samorządów, instytucji edukacyjnych i opiekuńczych, parafii, organizacji pozarządowych, jak i przedsiębiorców. Podczas tworzenia diagnozy kontakty z wyżej wymienionymi podmiotami miały głównie postać wywiadów pogłębionych oraz ankiet. Gotowa diagnoza została przedstawiona na otwartym spotkaniu, na którym wszyscy zainteresowani mogli wypowiedzieć się odnośnie wyników przeprowadzonych analiz, przedstawić swoje uwagi oraz zdefiniować obszary najbardziej problemowe i cele rozwojowe. Na spotkaniu z mieszkańcami został również zaprezentowany wzór fiszki projektowej, poprzez którą można było wyrazić swoje pomysły projektowe. Fiszka została opublikowana również na stronie internetowej Starostwa Powiatowego. Wszyscy zainteresowani mogli składać fiszki projektowe do końca kwietnia br. Projekt Strategii, uwzględniający przedstawione do tej pory sugestie został poddany dwutygodniowym konsultacjom społecznym, które odbywały się drogą elektroniczną w terminie od 14 maja 2015r. do 29 maja 2015r. Wszyscy zainteresowani mieli możliwość zgłoszenia swoich uwag i wniosków do dokumentu Strategii za pośrednictwem formularza realizacji konsultacji społecznych, który był dostępny zarówno w wersji elektronicznej na stronie internetowej, jak i w wersji papierowej w siedzibie Starostwa Powiatowego. Na wszystkich etapach pracy nad Strategią Wykonawca pozostawał w stałym kontakcie (spotkania, kontakt mailowy, telefoniczny) z wszystkimi Przedstawicielami Grupy Roboczej ds. Strategii, która składała się z pracowników wszystkich jednostek samorządu terytorialnego tworzących ORSG Powiatu Rypińskiego. Dokument po konsultacjach społecznych został skierowanych do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy w celu uzgodnienia odstępstwa od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Gotowa Strategia ma służyć jako skuteczne narzędzie w procesie rozwoju Powiatu. Dzięki powiązaniu jej celów z planowanymi do realizacji działaniami, zapewniona zostanie ich kompleksowość oraz znacznie lepsza efektywność gospodarowania zasobami i środkami finansowymi. Strategia, oprócz wskazania kierunków rozwoju, stanowić ma podstawowy instrument służący pozyskaniu funduszy unijnych oraz krajowych środków finansowych w perspektywie finansowej 2014 – 2020.

1. Diagnoza

Podział terytorialny i sytuacja demograficzna

Podział terytorialny

ORSG Powiatu Rypińskiego obejmuje 6 gmin, w tym 1 gminę miejską i 5 gmin wiejskich. W skład powiatu wchodzą: ° Rypin – gmina miejska ° Brzuze – gmina wiejska ° Rogowo – gmina wiejska ° Rypin – gmina wiejska ° Skrwilno – gmina wiejska ° Wąpielsk – gmina wiejska Poniższa mapa obrazuje granice ORSG Powiatu Rypińskiego. Mapa 1. Gminy wchodzące w skład ORSG Powiatu Rypińskiego

Źródło: openstreetmap.pl

Powierzchnia Powiatu wynosi 586 km 2, co plasuje go na 16 miejscu wśród wszystkich powiatów ziemskich województwa. Najmniejszą powierzchnię spośród wszystkich gmin tworzących Powiat ma miasto Rypin (10 km 2), a największą gmina Rogowo (141 km 2). Powiat Rypiński graniczy z powiatami: ° Brodnickim ° Golubsko-dobrzyńskim ° Lipnowskim

° Sierpecki (województwo mazowieckie) ° Żuromińskim (województwo mazowieckie) Mapa 2. Powiat Rypiński na tle województwa kujawsko-pomorskiego

Źródło: openstreetmap.pl

O potencjale danego Powiatu w dużej mierze decyduje jego położenie względem strategicznych miejsc województwa. Odległości pomiędzy centrami gmin wchodzących w skład ORSG Powiatu Rypińskiego a czterema największymi miastami województwa kujawsko-pomorskiego przedstawia poniższa tabela. Tabela 2. Odległości od największych miast województwa kujawsko-pomorskiego Odległość od Odległość od Odległość od Odległość od Jednostka terytorialna Bydgoszczy w km Torunia w km Włocławka w km Grudziądza w km Brzuze 121 57 56 77 Rogowo 126 66 49 109 Rypin (m.) 128 64 57 81 Rypin (w.) 128 64 57 81 Skrwilno 146 82 68 99 Wąpielsk 119 55 68 75 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.odleglosci.info

Liczba ludności. Gęstość zaludnienia

Teren ORSG Powiatu Rypińskiego w 2014r. zamieszkiwały ogółem 44 652 osoby. Gęstość zaludnienia obszaru wynosiła 76 osób/km 2. Jest to wielkość znacznie mniejsza od gęstości zaludnienia na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (116 osób/km 2) i Polski (123 osoby/km 2). Analiza liczby mieszkańców wykazała, że największy odsetek ludności – 37,49% zamieszkiwał w mieście Rypin. Miasto

13 charakteryzowało się również najwyższym wskaźnikiem gęstości zaludnienia – 1 674 osób/km 2. Gminą o najniższej liczbie mieszkańców była gmina Wąpielsk. Odsetek ludności zamieszkującej jej teren wynosił 9,16% ludności całego ORSG. Tabela 3. Liczba ludności na terenie ORSG (stan na 2014r.)

Gęstość zaludnienia Liczba ludności (osób) Jednostka terytorialna Powierzchnia (km 2) (l. osób/km 2) w 2014r. 2014r. Brzuze 87 5 424 62 Rogowo 141 4 856 34 Rypin (m.) 10 16 739 1 674 Rypin (w.) 132 7 422 56 Skrwilno 123 6 120 50 Wąpielsk 93 4 091 44 Razem 586 44 652 76 Kujawsko – Pomorskie 17 972 2 089 992 116 Polska 312 679 38 478 602 123 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Spośród wszystkich gmin położonych na terenie ORSG, 3 cechowały się w latach 2004-2014 dodatnią dynamiką przyrostu liczby ludności, natomiast 3 ujemną. Najwięcej, bo 181 osób przybyło w tym okresie na terenie miasta Rypin. Największy ujemny wskaźnik przyrostu liczby mieszkańców odnotowano w gminie Wąpielsk (-2,43%). W analizowanym okresie na terenie ORSG liczba ludności wzrosła o 196 osób (0,4%), natomiast w województwie kujawsko-pomorskim dynamika zmiany ludności wyniosła 1,05%, a w Polsce 0,8%. Tabela 4. Zmiana liczby ludności na terenie ORSG w latach 2004 i 2014 Liczba ludności Liczba ludności Jednostka terytorialna Status jednostki Dynamika (2004r.) (2014r.) Brzuze Gmina wiejska 5 344 5 424 1,50% Rogowo Gmina wiejska 4 762 4 856 1,97% Rypin (m.) Gmina miejska 16 558 16 739 1,09% Rypin (w.) Gmina wiejska 7 473 7 422 -0,68% Skrwilno Gmina wiejska 6 126 6 120 -0,10% Wąpielsk Gmina wiejska 4 193 4 091 -2,43% Razem Powiat 44 456 44 652 0,44% Kujawsko – Pomorskie Województwo 2 068 258 2 089 992 1,05% Polska Kraj 38 173 835 38 478 602 0,80% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Struktura wiekowa ludności

W 2014r. ORSG Powiatu Rypińskiego zamieszkiwało 8 872 osób w wieku przedprodukcyjnym (19,9%), 27 951 osób w wieku produkcyjnym (62,6%) i 7 829 osób w wieku poprodukcyjnym (17,5%). Najwyższym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym (21,4%), a zarazem jednym z niższych wskaźników udziału mieszkańców w wieku poprodukcyjnym (17%) charakteryzuje się gmina Rogowo, bardzo podobnie sytuacja przedstawia się w gminie wiejskiej Rypin. Analiza wykazała, że najbardziej niekorzystnymi wartościami wskaźników cechują się gminy Skrwilno i Wąpielsk, które posiadają najwyższy wskaźnik udziału ludności w wieku poprodukcyjnym (odpowiednio 18,4% i 18,2%). Analizując strukturę

14 wiekową osób w poszczególnych gminach ORSG można zauważyć, że najwyższy udział mieszkańców w wieku produkcyjnym występuje w gminie miejskiej Rypin (63,7%). Powiat Rypiński wyróżnia się wysoką wartość wskaźnika osób sędziwych w populacji osób w wieku poprodukcyjnym. Jest to druga najwyższa wartość wskaźnika wśród powiatów ziemskich województwa kujawsko-pomorskiego w analizowanym 2014r. Wykres 1. Struktura wiekowa ludności na terenie ORSG w 2014r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W latach 2004-2014 na terenie ORSG udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności zmniejszył się. Zwiększeniu uległ natomiast udział w strukturze mieszkańców w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Analizując ostatnie lata można zauważyć, że wartość wskaźnika obciążenia demograficznego zmniejszyła się z poziomu 65,3 osób w roku 2004 do 59,8 osób w roku 2014. Wskaźnik ten informuje, ile osób w wieku nieprodukcyjnym przypada na 100 osób będących w wieku produkcyjnym. Tabela 5. Obciążenie demograficzne i struktura ludności na terenie ORSG Obciążenie demograficzne 2004 2014 Wiek Udział w Udział w Liczba osób Liczba osób strukturze (%) strukturze (%) Przedprodukcyjny 10 889 24,5% 8 872 19,9% Produkcyjny 26 888 60,5% 27 951 62,6% Poprodukcyjny 6 679 15,0% 7 829 17,5% Obciążenie demograficzne 65,3 - 59,8 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Najwyższym wskaźnikiem obciążenia demograficznego na terenie ORSG charakteryzuje się gmina Wąpielsk, najniższym zaś miasto Rypin.

Tabela 6. Obciążenie demograficzne w gminach ORSG Powiatu Rypińskiego w 2014 roku Obciążenie demograficzne 2014 Jednostka terytorialna Status jednostki Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym Brzuze Gmina wiejska 60,7 Rogowo Gmina wiejska 62,5 Rypin (m.) Gmina miejska 57,0 Rypin (w.) Gmina wiejska 59,8 Skrwilno Gmina wiejska 62,4 Wąpielsk Gmina wiejska 63,1 ORSG Powiat 59,8 Kujawsko - Pomorskie Województwo 58,1 Polska Kraj 58,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Badając wskaźnik obciążenia demograficznego na terenie ORSG na tle pozostałych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego można zauważyć, że obszar ten zajmuje 1-sze miejsce wśród powiatów ziemskich z wartością wskaźnika 59,8. Jest to również sytuacji bardzo niekorzystna świadcząca o starzeniu się społeczeństwa. Tabela 7. Obciążenie demograficzne w Powiecie Rypińskim na tle pozostałych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego w 2014r. Obciążenie demograficzne Jednostka terytorialna 2014 Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym Powiat bydgoski 54,8 Powiat toruński 55,4 Powiat inowrocławski 55,5 Powiat świecki 56,5 Powiat nakielski 56,5 Powiat włocławski 56,6 Powiat chełmiński 56,8 Powiat radziejowski 57,0 Powiat mogileński 57,1 Powiat grudziądzki 57,2 Powiat golubsko-dobrzyński 57,5 Powiat lipnowski 57,5 Powiat brodnicki 57,8 Powiat wąbrzeski 57,9 Powiat żniński 57,9 Powiat m. Toruń 58,0 Powiat tucholski 58,0 Powiat sępoleński 59,0 Powiat aleksandrowski 59,3 Powiat rypiński 59,8

Powiat m. Włocławek 60,3 Powiat m. Grudziądz 60,7 Powiat m. Bydgoszcz 61,5 Kujawsko - Pomorskie 58,1 Polska 58,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Struktura ludności ze względu na płeć

Analiza struktury ludności ORSG ze względu na płeć wykazała, że teren zamieszkuje 22 076 mężczyzn (49,44%) i 22 576 kobiety (50,56%). W przedziałach wiekowych od 0-59 przeważają mężczyźni. Nadwyżka kobiet występuje w przedziałach wiekowych od 60 roku życia. Wykres 2. Struktura płci i wieku ludności na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego w 2014 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Ruch naturalny ludności

Na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego od kilku lat utrzymuje się dodatni przyrost naturalny. W analizowanym okresie najlepsza sytuacja miała miejsce w latach 2010r. oraz 2011r. Poza tym łatwo można zauważyć, że przyrost naturalny w latach 2010-2013 utrzymuje tendencję spadkową. Badając ruch naturalny w poszczególnych latach można zauważyć, że dodatni przyrost naturalny w 2011r. odnotowano w każdej gminie należącej do Powiatu Rypińskiego.

Wykres 3. Ruch naturalny na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego w latach 2009-2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Migracje ludności

Znacznie bardziej niekorzystnie niż w przypadku ruchu naturalnego ludności, przedstawia się sytuacja odnośnie migracji. W okresie ostatnich 5 lat saldo migracji zagranicznych na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego jest nieprzerwanie ujemne, ta sama sytuacja dotyczy także migracji wewnętrznych. Analizując sytuacje w poszczególnych gminach można zauważyć, że w żadnej z nich nie miało miejsca dodatnie saldo migracji. Jedynie w gminie wiejskiej Rypin liczba osób, które zamieszkały na teren Gminy zrównała się z liczbą osób, które wymeldowały się z jej obszaru. Najgorsza sytuacja w zakresie migracji ludności miała miejsce w gminie miejskiej Rypin (-89). Wykres 4. Migracje na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Poniższy wykres obrazuje sytuację Powiatu Rypińskiego na tle pozostałych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego. Jak można zauważyć Powiat Rypiński wyróżnia się na tle powiatów ziemskich szóstą najniższą wartością współczynnika salda migracyjnego, który wynosi -3,0.

Wykres 5. Saldo migracji na 1000 osób w Powiecie Rypińskim na tle pozostałych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego w 2014r.

Prognoza liczby ludności

Prognozy liczby ludności wskazują, że do roku 2035 liczba mieszkańców na terenie ORSG zmniejszy się o 8,1%. Najbardziej widoczny spadek będzie można zaobserwować w grupie mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym, gdzie liczba mężczyzn zmniejszy się o 25%, a kobiet o 22%. Spadek liczebności odnotuje się także w grupie osób w wieku produkcyjnym. Powszechnie występujący trend „starzenia się”, wyrażający się większym udziałem osób starszych w społeczeństwie, wpłynie także na strukturę demograficzną ORSG. Dynamika przyrostu w latach 2014-2035 dla osób w wieku poprodukcyjnym wyniesie dla mężczyzn aż 57%, natomiast dla kobiet 2%. Tabela 8. Prognoza liczby ludności na terenie ORSG na 2035 rok 2014 2035 Dynamika Liczba osób w wieku mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety Powiat Rypiński Przedprodukcyjnym 4 608 4 264 3 443 3 306 -25,28% -22,47% Produkcyjnym 15 004 12 947 13 119 11 835 -12,56% -8,59% Poprodukcyjnym 2 464 5 365 3 857 5 483 56,53% 2,20% Województwo Kujawsko – Pomorskie Przedprodukcyjnym 196 764 186 413 154 005 145 503 -21,73% -21,95% Produkcyjnym 696 880 625 075 618 753 592 563 -11,21% -5,20% Poprodukcyjnym 119 234 265 626 176 045 272 815 47,65% 2,71% Polska Przedprodukcyjnym 3 562 650 3 380 346 2 865 162 2 702 787 -19,58% -20,04%

Produkcyjnym 12 783 738 11 446 424 11 522 258 11 046 970 -9,87% -3,49% Poprodukcyjnym 2 273 421 5 032 023 3 275 604 5 063 990 44,08% 0,64%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Położenie Powiatu nie jego mocną stroną. Znajduje się on w dość dużych odległościach od Bydgoszczy i Torunia – miast stanowiących największe ośrodki gospodarcze, akademickie i kulturalne województwa. W związku z powyższym Powiat nie ma takich możliwości czerpania korzyści z tych ośrodków, jak Powiaty znajdujące się w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Położenie geograficzne Powiatu może być jedną z głównych przyczyn migracji ludności. Mimo faktu, że najwięcej osób ubyło z terenu Miasta Rypin, nie można zaobserwować tendencji osiedlenia się ludności na obszarze podmiejskim. Nie pozostaje to w zgodzie z ogólnokrajowym trendem suburbanizacji (wyludniania się miast i osiedlania się ludności na terenie podmiejskim). Struktura wiekowa mieszkańców w poszczególnych gminach obszaru jest w zasadzie jednolita i zbliżona do struktury wiekowej mieszkańców województwa i kraju. Według danych statystycznych osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowią 20%, w wieku produkcyjnym 63%, poprodukcyjnym 17% - jednak dane te nie odzwierciedlają rzeczywistej sytuacji, gdyż bardzo wiele osób młodych jest jedynie zameldowanych na terenie powiatu, a faktycznie tam nie mieszka. Z prognoz demograficznych jednoznacznie wynika, że społeczeństwo obszaru się starzeje, co jest też trendem ogólnopolskim. W przeciągu kolejnych 20 lat liczba mieszkańców zmniejszy się o 7 184 osoby, jednocześnie znacząco zwiększy się liczba osób w wieku poprodukcyjnym (o ponad 35%). W związku z powyższym należy podjąć działania zwiększające dostępność do usług opiekuńczych nad osobami starszymi oraz wpływające na poprawę sytuacji demograficznej obszaru.

Rynek pracy

Podmioty gospodarcze

W 2013 roku na terenie ORSG w sektorze publicznym i prywatnym działały łącznie 3 363 podmioty. Ich liczba wzrosła o 0,4% w porównaniu z rokiem 2010. Najwięcej, bo aż 56,4% podmiotów z całego ORSG, prowadzi działalność na terenie gminy miejskiej Rypin. W analizowanym okresie największy przyrost liczby podmiotów gospodarczych odnotowano w gminie wiejskiej Rypin (9,1%). W 2013 roku liczba przedsiębiorstw zmalała tylko w mieście Rypin o 39 podmiotów w stosunku do roku 2010. Najwyższym wskaźnikiem liczby podmiotów na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym charakteryzuje się miasto Rypin (175,1), a najniższym gmina Wąpielsk (73,3). Wskaźniki wyliczone dla całego ORSG są niższe niż wskaźniki dla województwa i całego kraju. Tabela 9. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego Podmioty na 1000 mieszkańców w Ogólna liczba Jednostka wieku produkcyjnym terytorialna Zmiana Zmiana Zmiana 2010 2013 2010 2013 ilościowa procentowa procentowa Brzuze 258 266 8 3,1% 76,5 78,7 2,9% Rogowo 297 298 1 0,3% 100,4 99,2 -1,2% Rypin (m.) 1 935 1 896 -39 -2,0% 173,8 175,1 0,7%

Rypin (w.) 350 382 32 9,1% 77,2 82,4 6,7% Skrwilno 336 336 0 0% 88,9 89,8 1,0% Wąpielsk 175 185 10 5,7% 69,2 73,3 5,9% ORSG 3 351 3 363 12 0,4% 118,4 119,6 2,1% Kujawsko- 186 007 191 252 5 245 2,8% 137,1 143,5 4,7% Pomorskie Polska 3 909 802 4 070 259 160 457 4,1% 157,5 166,7 5,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Poziom aktywności gospodarczej Powiatu można ocenić jako przeciętny. Analizując wartości wskaźnika liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON przypadających na 10 tys. mieszkańców we wszystkich powiatach województwa kujawsko-pomorskiego można zauważyć, że Powiat Rypiński zajmuje 9 miejsce. Wskaźnik ten na koniec 2013 roku wynosił dla Powiatu 752. Jednakże dokonując porównania liczby podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terenie ORSG w 2014r. do 2010r. można zauważyć, że dynamika przyrostu liczby przedsiębiorstw jest bardzo niska w porównaniu z analogicznym wskaźnikiem dla pozostałych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego. Pod tym względem Powiat Rypińki zajmuje ostatnie miejsce wśród 19 powiatów ziemskich. Wykres 6. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności w województwie kujawsko-pomorskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Badając przedsiębiorstwa Powiatu pod względem ich wielkości można uznać, że od 2004 roku utrzymuje się w zasadzie jednolita struktura. Zdecydowana większość to mikroprzedsiębiorstwa, które w roku 2013 stanowiły prawie 95% wszystkich firm. Niespełna 4,5% stanowiły małe przedsiębiorstwa. Strukturę tę uzupełniają średnie i duże przedsiębiorstwa (odpowiednio 0,62% i 0,09%).

Wykres 7. Liczba podmiotów gospodarczych na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego wg wielkości przedsiębiorstwa w latach 2004, 2007, 2010 i 2013

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 8. Dynamika przyrostu liczby podmiotów gospodarczych w 2014r. w porównaniu do 2010r. na obszarze powiatów ziemskich województwa kujawsko-pomorskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Najważniejsze branże przemysłu i usług

Dokonując analizy podmiotów gospodarki narodowej według sekcji i działów PKD można zauważyć, że najwięcej podmiotów zajmuje się handlem hurtowym i detalicznym oraz naprawą pojazdów samochodowych (sekcja G) – w branży tej działa ponad 32% wszystkich firm

22 funkcjonujących na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego. Drugą branżą, w której działalność gospodarczą prowadzi niespełna 16% przedsiębiorstw jest budownictwo (sekcja F), a trzecią w kolejności – przetwórstwo przemysłowe – ok. 10% (sekcja C). Porównując liczbę podmiotów gospodarczych funkcjonujących na ORSG Powiatu Rypińskiego w latach 2010 i 2013 można zauważyć, że spośród ww. sekcji, jedynie w branży przetwórstwa przemysłowego (sekcja C) wzrosła liczba podmiotów gospodarczych. Natomiast w branży zajmującej się handlem hurtowym i detalicznym oraz naprawą pojazdów samochodowych (sekcja G) oraz w budownictwie (sekcja F) nastąpił spadek liczby podmiotów gospodarczych. Wykres 9. Podmioty gospodarki narodowej na terenie OSGR według sekcji PKD w latach 2010 i 2013

Sekcja A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sekcja B – Górnictwo i wydobywanie Sekcja C – Przetwórstwo przemysłowe Sekcja D – Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Sekcja E – Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Sekcja F – Budownictwo Sekcja G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Sekcja H – Transport i gospodarka magazynowa Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja J – Informacja i komunikacja Sekcja K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Sekcja L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Sekcja O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P – Edukacja

Sekcja Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Sekcja S – Pozostała działalność usługowa Sekcja T – Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Ważny dział gospodarki Powiatu Rypińskiego stanowi rolnictwo . Użytki rolne stanowią 73,9% ogólnej powierzchni gruntów w powiecie. Obszar generalnie cechuje się wysokimi walorami przyrodniczymi i predyspozycjami do rozwoju funkcji rolniczej, jednakże predyspozycje poszczególnych gmin różnią się między sobą. Najmniej korzystne warunki do produkcji rolnej występują w gminie Rogowo. Większość gleb, to gleby słabej jakości. Najlepsze warunki dla rozwoju rolnictwa występują w gminach Brzuze i Wąpielsk. Użytki rolne w 2010 roku 2 zajmowały w powiecie 36 243 hektarów. Najwięcej użytków rolnych było w gminie wiejskiej Rypin – 9 389 ha oraz w gminie Skrwilno – 7 533 ha. Spośród gmin wiejskich, najmniej użytków rolnych było w gminie Wąpielsk – 5 472 ha. Strukturę użytkowania gruntów rolnych ORSG przedstawia poniższy wykres. Wykres 10. Użytkowanie gruntów rolnych na ORSG Powiatu Rypińskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2010r.

Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku na terenie ORSG znajdowało się 3 335 gospodarstw rolnych. Najwięcej – 790 gospodarstw znajdowało się w gminie Skrwilno, najmniej w mieście Rypin – 152. Analizując gospodarstwa rolne pod względem wielkości można zauważyć, że w powiecie rypińskim największy udział miały gospodarstwa liczące od 1 do 5 ha – 30,7% oraz gospodarstwa od 5 do 10 ha – 31,2%. Gospodarstw powyżej 15 ha było 20,1%. Najmniej gospodarstw to gospodarstwa w przedziale od 10 – 15 ha. Na terenie ORSG duże znaczenie ma chów trzody chlewnej i bydła oraz uprawa buraka cukrowego i zbóż. Na podstawie danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku można zauważyć, że gospodarstwa zajmujące się hodowlą bydła cechują się wysoką liczbą zwierząt gospodarskich przypadającą na jedno gospodarstwo. W przypadku całego Powiatu jest to 18 sztuk, województwa 17 sztuk, a kraju – 11. Podobnie jest w przypadku gospodarstw zajmujących się hodowlą trzody chlewnej – w przypadku

2 Dane z Powszechnego Spisu Rolnego z 2010r.

24 całego Powiatu na jedno gospodarstwo przypada 48 sztuk, województwa 64 sztuki, a kraju – 38. Liczba hektarów przypadających na jedno gospodarstwo, na których uprawiane są zboża na terenie Powiatu (6,1 ha) jest wyższa w porównaniu do kraju (5,9 ha), a niższa od średniej dla województwa (9,5 ha). Uprawa buraka cukrowego kształtuje się na poziomie niższym niż w województwie i kraju, podobnie jest w przypadku produkcji rzepaku i rzepiku. O ważności rolnictwa dla gospodarki obszaru świadczy duża liczba firm wymienianych wśród największych pracodawców tego regionu, które działają właśnie w branży rolniczej bądź też w branżach pochodnych, takich jak chociażby branża spożywcza, czy obsługa rolnictwa (m. in. naprawa sprzętu rolniczego). Na terenie Powiatu Rypińskiego znacząca większość przedsiębiorstw to firmy z sektora MSP. Działalność największych podmiotów gospodarczych skupiona jest przede wszystkim w mieście Rypinie. Firmy znajdujące się na terenie powiatu specjalizują się głównie w branżach przemysłu metalowego, rolno- spożywczego, odzieżowego oraz w branży budowlanej i transportowej. Lista największych pracodawców stanowi tabela 1 w załączniku nr 1 do niniejszej Strategii.

Działalność przedsiębiorstw w obszarach inteligentnych specjalizacji

Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 zakłada szczególne wsparcie dla branż zgodnych z tzw. inteligentnymi specjalizacjami regionu kujawsko- pomorskiego. Inteligentne specjalizacje są to obszary, które mają szczególnie istotny wpływ na rozwój gospodarczy regionu oraz posiadają silne zaplecze naukowe prowadzące wysoko zaawansowane badania, które mogą stanowić podstawę radykalnego rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw 3. W województwie kujawsko-pomorskim wyłoniono osiem następujących inteligentnych specjalizacji: ° Najlepsza bezpieczna żywność - przetwórstwo, nawozy i opakowania ° Medycyna, usługi medyczne i turystyka zdrowotna ° Motoryzacja, urządzenia transportowe i automatyka przemysłowa ° Narzędzia, formy wtryskowe, wyroby z tworzyw sztucznych ° Przetwarzanie informacji, multimedia, programowanie, usługi ICT ° Biointeligentna specjalizacja - potencjał naturalny, środowisko, energetyka ° Transport, logistyka, handel - szlaki wodne i lądowe ° Dziedzictwo kulturowe, sztuka, przemysły kreatywne

Analizując największych pracodawców na terenie Powiatu Rypińskiego można wyłonić niewielu, którzy prowadzą działalność gospodarczą w branżach zgodnych z inteligentnymi specjalizacjami, m.in. Hodowla Bylin „KOCK” oraz Hadepol Flexo Sp. Z o.o.

Innowacyjność przedsiębiorstw

Istotną kwestią jest stan innowacyjności w przedsiębiorstwach i ich wola zwiększania konkurencyjności poprzez wprowadzanie nowych produktów, usług czy sposobów produkcji. W latach 2007-2013 Program Innowacyjna Gospodarka był programem skierowanym przede wszystkim do przedsiębiorców, którzy zamierzają realizować innowacyjne projekty związane z badaniami i rozwojem, nowoczesnymi technologiami, inwestycjami o dużym znaczeniu dla gospodarki lub wdrażaniem i stosowaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Jeśli pominąć miasta na prawach powiatu

3 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014-2020

25 ze względu na ich specyfikę i liczbę funkcjonujących w nich przedsiębiorstw, Powiat Rypiński pod względem liczby podpisanych umów zajmuje ostatnią pozycję (10 umów) wśród 19 powiatów ziemskich. Jednak biorąc pod uwagę wartość całkowitą podpisanych umów jest to miejsce 16 (z kwotą 11,48 mln zł), zaś pod względem wartości całkowitej projektów zamkniętych do dnia 30 czerwca 2014r. – miejsce 12 (z kwotą 4,78 mln zł). Tabela 10. Innowacyjność przedsiębiorstw na bazie projektów zrealizowanych w ramach POIG 2007-2013 Wartość całkowita Wartość całkowita projektów podpisanych umów o zakończonych Podpisane dofinansowanie umowy o Jednostka terytorialna dofinansowanie Wartość ogółem (wydatki Wartość ogółem (wydatki kwalifikowalne + kwalifikowalne + niekwalifikowalne) niekwalifikowalne) szt. mln zł mln zł Woj. kujawsko-pomorskie 917 2543,59 966,01 Powiat bydgoski 72 204,28 78,18 Powiat toruński 47 28,76 11,06 Powiat m.Bydgoszcz 217 851,43 189,21 Powiat m.Toruń 167 624,87 230,39 Powiat brodnicki 24 12,59 0,90 Powiat chełmiński 22 22,25 16,66 Powiat golubsko-dobrzyński 17 2,86 0,23 Powiat grudziądzki 13 66,13 25,01 Powiat sępoleński 21 18,82 4,70 Powiat świecki 22 4,04 2,40 Powiat tucholski 16 48,82 29,18 Powiat wąbrzeski 17 15,02 11,87 Powiat m.Grudziądz 16 47,08 33,64 Powiat aleksandrowski 27 17,72 7,47 Powiat inowrocławski 65 125,39 40,25 Powiat lipnowski 11 4,59 0,02 Powiat mogileński 17 17,58 0,18 Powiat nakielski 25 169,21 176,52 Powiat radziejowski 17 17,10 4,82 Powiat rypiński 10 11,48 4,78 Powiat włocławski 33 29,27 27,01 Powiat żniński 14 14,04 4,36 Powiat m.Włocławek 24 143,83 65,18 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Instytucje otoczenia biznesu Na terenie ORSG od 2002 roku działa Rypińskie Zrzeszenie Przedsiębiorców i Pracodawców. Celem Zrzeszenia jest rozwijanie i propagowanie działań sprzyjających rozwojowi działalności gospodarczej, współpraca i wzajemna pomoc członków Zrzeszenia, wymiana doświadczeń, doradztwo prawne i organizacyjne oraz realizacja szkoleń dla członków Zrzeszenia w zakresie prowadzonej działalności. Ważną rolę w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości odgrywa Izba Przemysłowo – Handlowa oddział w Rypinie, zrzeszająca 20 przedsiębiorców. Przedsiębiorców z terenu Powiatu wspiera także Kujawsko – Pomorski Fundusz Pożyczkowy w Toruniu oraz Toruński Fundusz Poręczeń Kredytowych.

Oferta terenów inwestycyjnych O potencjale gospodarczym danego obszaru w dużej mierze decyduje dostępność terenów inwestycyjnych dla nowych inwestorów. Poniższa tabela zawiera zestawienie informacji na temat oferty takich terenów w poszczególnych gminach ORSG. W większości są to tereny, które znajdują się w rękach prywatnych. Tabela 11. Oferta terenów inwestycyjnych na ORSG Powiatu Rypińskiego

Jednostka terytorialna Oferta terenów inwestycyjnych Brzuze Dwie działki w miejscowości Ostrowite o powierzchni około 3,20 ha i 2,17 ha. Działka w miejscowości Ugoszcz o powierzchni około 1,28 ha objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego o funkcji usług sportowo - rekreacyjnych. Działka w miejscowości Brzuze o powierzchni około 1,15 ha objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego o funkcji wypoczynkowo – rekreacyjnej. Działka w miejscowości Ostrowite stanowiąca własność prywatną o powierzchni łącznej 16,11 ha. Rogowo Działki rozproszone po całej gminie, przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne. Teren Gminnego Ośrodka Wypoczynkowego Sitnica. Trzy działki w miejscowości Nadróż o powierzchni 10,51 ha, 3,03 ha i 4,97 ha. Są one własnością Starostwa Powiatowego w Rypinie. Rypin (m.) Grunty położone przy ul. Bohaterów Czerwca 1956r. (1,5 ha) – są to tereny położone w dzielnicy przemysłowo-składowej przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na lokalizację obiektów produkcyjnych, magazynów i składów oraz zabudowę usługową, Grunty położone przy ul. Dworcowej (3,5 ha) - tereny przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na lokalizację zabudowy produkcyjno-usługowej i magazynowo-składowej oraz zabudowę administracyjno- socjalną. Grunty położone przy ul. Sportowej (1,7 ha) - teren obecnie nie użytkowany. Bez planu zagospodarowania przestrzennego. Część działki została przeznaczona pod budowę nowej Komendy Policji. Grunty położone przy ul. Osiedle Sportowe (1,8 ha). Grunty nie są ujęte w planie zagospodarowania przestrzennego oraz nie jest określone ich przeznaczenie. Grunty położone przy ul. Bielawki - tereny o powierzchni 9,06 ha położone w dzielnicy przemysłowo-składowej, objęte Pomorską Specjalną Strefą Ekonomiczną przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na lokalizację obiektów produkcyjnych, składów i magazynów, zabudowę usługową. Tereny te zostały w całości sprzedane przez miasto, jednak część (5,5 ha) została zagospodarowana, a pozostałe tereny (3,5 ha) czekają na inwestora. Rypin (w.) Działka o powierzchni około 1,90 ha, która znajduje się w miejscowości Dylewo, przeznaczona w m.p.z.p pod funkcję produkcyjno-usługową. Nieruchomości w miejscowości Puszcza Miejska o łącznej powierzchni około 37 ha przeznaczone w m.p.z.p pod funkcję produkcyjno-usługową. Nieruchomości w miejscowości Puszcza Miejska o łącznej powierzchni 20 ha będące własnością Miasta Rypin. Skrwilno Gmina Skrwilno planuje zakup działek pod teren inwestycyjny. Planuje się utworzenie strefy ekonomicznej. Wąpielsk Teren po byłej bazie SKR w centrum Wąpielska. Teren po byłym GS w Radzikach Dużych. Teren po byłej bazie SKR w Półwiesku Małym. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Bezrobocie

Dokonując diagnozy lokalnego rynku pracy, należy zwrócić uwagę na temat bezrobocia. W 2014 roku na terenie ORSG odnotowano stopę bezrobocia na poziomie 18,6%. Była ona znacznie wyższa od stopy bezrobocia w województwie (15,7%) oraz w kraju (11,5%). Analizując lata 2004- 2014 można zauważyć, że najniższą stopę bezrobocia odnotowano w roku 2008 (15,1%). Był to czas stosunkowo dobrej koniunktury gospodarczej, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Pogorszenie sytuacji ekonomicznej polskiej gospodarki na skutek globalnego kryzysu wpłynęło na wzrost liczby bezrobotnych nie tylko w kraju, ale także na terenie ORSG. Na przełomie lat 2009-2014 stopa bezrobocia oscylowała w granicach 19-21%. Wykres 11. Bezrobotni zarejestrowani oraz stopa bezrobocia na terenie ORSG

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W 2014r. na terenie ORSG na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 11 osób bezrobotnych – w kraju było to 7 osób, a w województwie 9.

Wykres 12. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Liczba osób bezrobotnych zamieszkujących teren ORSG w 2014 roku wyniosła 3 112, z czego 64% to kobiety. W grupie mieszkańców pozostających bez pracy przeważały osoby bezrobotne przez okres do roku. 60,4% wszystkich bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej oraz zasadniczym zawodowym. Najwięcej osób pozostających bez pracy to osoby w przedziale wiekowym 25-34 lata.

Tabela 12. Bezrobotni wg płci, wykształcenia i czasu pozostawania bez pracy w 2014r. Bezrobotni wg czasu Liczba osób bezrobotnych pozostawania bez Bezrobotni wg wykształcenia Bezrobotni wg wieku pracy Jednostka terytorialna łcące 18-24 25-34 35-44 45-54 wyższe średnie średnie kobiety ogółem do roku i i poniżej pow. rokupow. 55 i więcej mężczyźni zawodowe zasadnicze zawodowe policealne i gimnazjalne ogólnokszta

Brzuze 416 153 263 239 177 27 91 52 109 137 102 110 80 77 47 Rogowo 343 124 219 213 130 28 77 32 81 125 76 114 57 58 38 Rypin (m.) 1 177 428 749 691 486 110 245 127 260 435 209 322 242 229 175 Rypin (w.) 503 176 327 305 198 39 99 48 93 224 101 162 99 82 59 Skrwilno 397 137 260 225 172 41 101 38 68 149 86 125 86 53 47 Wąpielsk 276 101 175 134 142 9 48 20 67 132 70 45 27 39 142 ORSG 3 112 1 119 1 993 1 807 1 305 254 661 317 678 1 202 644 896 624 551 397 Kujawsko – 127 111 57 033 70 078 73 411 53 700 10 390 24 473 12 341 38 653 41 254 22 156 35 099 27 784 24 014 18 058 Pomorskie Polska 1 825 180 885 532 939 648 1 065 124 760 056 225 441 401 041 191 855 504 267 502 576 301 952 509 411 382 125 339 614 292 078

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WUP

Potrzeby rynku pracy – zawody deficytowe 4

Rynek pracy jest jednym z podstawowych odbiorców efektów systemu edukacji. Wchodzenie młodych osób na rynek pracy jest uwarunkowane wielkością i strukturą popytu na pracę, a on zależy od wielu czynników, takich jak zmiany gospodarcze, postęp technologiczny czy rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Poziom bezrobocia w województwie kujawsko-pomorskim, jak i w Powiecie Rypińskim jest dużo wyższy niż średnia krajowa. Także pod względem innowacyjności województwo kujawsko-pomorskie znajduje się poniżej średniej krajowej. Analizując potrzeby lokalnego rynku pracy, Powiatowy Urząd Pracy w Rypinie zwraca się z pisemnymi wnioskami do instytucji i przedsiębiorstw o opinie i sugestie pod kątem zapotrzebowania na pracowników. Tworząc zestawienie zawodów deficytowych i nadwyżkowych, w celu uzyskania pełnego obrazu istniejącej sytuacji, prowadzone analizy oparte są także na wynikach przeprowadzonych monitoringów lokalnego (powiat) i regionalnego (województwo) rynku pracy w roku poprzednim. Ponadto uwzględniają one stosowne zapisy dokumentów strategicznych regionu. Analizując oferty zgłaszane w ostatnich latach do Powiatowego Urzędu Pracy w Rypinie można zauważyć, że w czołówce znajdują się oferty na stanowiska nie wymagające wysokich kwalifikacji, tj. w zawodach: robotnik gospodarczy, pozostali pracownicy obsługi biurowej, sprzedawca, robotnik budowlany, robotnik drogowy, szwaczka, kierowca samochodu ciężarowego, sprzątaczka biurowa, murarz, ślusarz, magazynier, spawacz, tynkarz, pomoc kuchenna, elektryk, mechanik/technik pojazdów samochodowych, agrobiznes, operator maszyn i pojazdów rolniczych, technik architektury krajobrazu, technik ogrodnik. Wiele z tych ofert dotyczyło miejsc aktywizacji zawodowej, tj. tzw. prac subsydiowanych, w których skład wchodzą: prace interwencyjne, roboty publiczne, wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy dla bezrobotnego, staże i prace społeczne. Wśród ofert niesubsydiowanych zgłaszano zapotrzebowanie przede wszystkim na prace w zawodach: kierowca samochodu ciężarowego, spawacz, szwaczka, murarz, robotnik budowlany, tynkarz, ślusarz, elektryk, sprzedawca.

Kondycja przedsiębiorstw. Bariery i potrzeby rozwojowe

Aby poznać aktualną kondycje finansową lokalnych firm oraz ich potrzeby i bariery rozwojowe, wpływające w ogromnym stopniu na rozwój gospodarczy obszaru, przeprowadzono ankietę wśród przedsiębiorstw. Wzór ankiety stanowi tabela 2 w załączniku nr 1 do niniejszej Strategii. Największą grupę respondentów, bo aż 35% stanowiły małe przedsiębiorstwa. W ankiecie wzięły udział także osoby samozatrudnione (22%), mikroprzedsiębiorstwa (26%), średnie firmy (9%) i dwa duże przedsiębiorstwa. Dokładnie połowa ankietowanych rozpoczęła działalność gospodarczą przed 2000 rokiem. Osoby biorące udział w badaniu ankietowym, jako dominującą branże w której działają najczęściej wskazywali: ° Przetwórstwo przemysłowe (23% ankietowanych), ° Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (23% ankietowanych), ° Pozostała działalność usługowa (11% ankietowanych).

4 Podrozdział opracowany na podstawie „Analizy lokalnego rynku pracy” sporządzonej przez PUP w Rypinie

Analizując sytuację finansową ankietowanych przedsiębiorstw, zauważyć można pewną stagnację. Większość respondentów zarówno na pytanie o sprzedaż, jak i o wynik finansowy odpowiedziała, że w przeciągu ostatnich dwóch lat nie uległy one zmianie. Jako najważniejsze bariery rozwojowe wskazywano w kolejności: ° Wysokie koszty pracy ° Ograniczony dostęp do środków finansowych ° Brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach ° Brak rynków zbytu ° Niską rentowność ° Braki w infrastrukturze lokalnej – przede wszystkim zły stan dróg lokalnych Wśród potrzeb inwestycyjnych ankietowani wskazali: ° Zakup maszyn i urządzeń – 69% respondentów ° Zatrudnienie pracowników – 65% respondentów (zawody, na które ankietowani wyrazili największe zapotrzebowanie to: technolog, galwanizer, kierowca, mechanik i technik pojazdów samochodowych, magazynier, instalator sieci i urządzeń wodno – kanalizacyjnych, elektromechanik z uprawnieniami energetycznymi, operator urządzeń i maszyn sterowanych komputerowo, spawacz, operator cnc, grafik komputerowy, informatyk, murarz, operator maszyn i pojazdów rolniczych, technik architektury krajobrazu, technik ogrodnik) ° Budowę/rozbudowę zakładu – 56% respondentów ° Zakup nowoczesnych technologii – 39% respondentów

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Powiat Rypiński nie jest obszarem dynamicznie rozwijającym się gospodarczo. Dynamika przyrostu nowych podmiotów gospodarczych jest dużo niższa niż średnia dla Województwa i kraju. W ogólnym rozrachunku w latach 2010-2013 przybyło jedynie 12 podmiotów gospodarczych, przy jednoczesnym spadku liczby podmiotów w mieście Rypinie (-39 podmiotów). Mała dynamika rozwoju gospodarczego może być spowodowana m.in. peryferyjnym położeniem Powiatu w stosunku do stolic województwa, utrudnieniami komunikacyjnymi (brak dróg krajowych) oraz oddaleniem od ważnych węzłów komunikacyjnych. Główne bariery, które w największym stopniu hamują rozwój gospodarczy to: wysokie koszty pracy, ograniczony dostęp do środków finansowych oraz brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach. Wśród potrzeb inwestycyjnych, przedsiębiorcy wskazują przede wszystkim zakup maszyn i urządzeń, dużo mniejsze potrzeby widzą w zakresie zakupu nowoczesnych technologii. Kluczowe znaczenie dla rozwoju obszaru ma rolnictwo. Dobre warunki do jego rozwoju występują szczególnie w zachodniej części Powiatu (Wąpielsk, Brzuze). Duże znaczenie ma chów trzody chlewnej i bydła oraz uprawa buraka cukrowego i zbóż. Rolnictwo cechuje się dużym rozdrobnieniem agrarnym. Na ORSG Powiatu Rypińskiego występuje bardzo dużo gospodarstw rolnych małych – o powierzchni nie przekraczającej 15 ha (80% wszystkich gospodarstw). Rolnicy widzą korzyści ze zrzeszania się w grupy producenckie. Obecnie istnieje grupa producencka trzody chlewnej, a powstać mają grupy producenckie buraka cukrowego, zbożowo-rzepaczana oraz bydła mięsnego. Na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego występuje duża powierzchnia terenów inwestycyjnych, z których niewiele jest własnością samorządów terytorialnych. Znajdują się one m.in. w rękach prywatnych bądź są własnością Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa. Ze względu na charter własności tych terenów, Gminy ORSG Powiatu Rypińskiego mając pomysł na ich zagospodarowanie, nie mają możliwości jego realizacji. Tereny te w dużej mierze są wykorzystywane rolniczo.

Na terenie ORSG funkcjonuje Oddział Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej przy ul. Bielawki w mieście Rypin. Ponadto istnieją pomysły tworzenia parków przemysłowych w innych częściach powiatu, ze względu na występowanie sprzyjających ku temu warunków (duże połacie niezagospodarowanego terenu o powierzchni 20 ha, zlokalizowane w miejscowości Puszcza Miejska). Obszar charakteryzuje się bardzo wysokim bezrobociem, znacznie wyższym niż średnia dla województwa kujawsko-pomorskiego i kraju. Przeważającą większość osób bezrobotnych stanowią kobiety, osoby w wieku 25-34 lata oraz osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i niższym. Taka struktura bezrobocia występuje zarówno w województwie, jak i kraju. W rzeczywistości bezrobocie jest jeszcze wyższe niż wynikające z prowadzonych statystyk, gdyż występuje zjawisko bezrobocia ukrytego. Ponadto wpływ na wysokie bezrobocie na terenie ORSG miała polityka Państwa, w wyniku której nastąpiła likwidacja cukrowni w Ostrowitem (gmina Brzuze) będącej jednym z większych pracodawców w Powiecie. Najwyższe bezrobocie występuje wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej oraz zasadniczym zawodowym, jednocześnie zawodami najbardziej deficytowymi są zawody nie wymagające wysokich specjalizacji. Można z tego wnioskować, że współpraca pracodawców z wszystkimi instytucjami pośrednictwa pracy nie jest do końca skorelowana bądź oferta szkoleń dokształcających nie jest dopasowana do faktycznych potrzeb rynku pracy. Warto również podkreślić, że wśród ofert pracy dominują oferty subsydiowane (staże, prace interwencyjne). Można z tego wnioskować, że pracodawcy poszukują taniej siły roboczej, oferując zatrudnienie na czas określony.

Pomoc społeczna

Obowiązek udzielania pomocy osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej leży w obszarze zadań z zakresu pomocy społecznej. Na ORSG w 2013 roku z pomocy społecznej korzystało 3 026 rodzin. Łączna liczba osób w rodzinach korzystająca z pomocy społecznej wynosiła 10 211. W poszczególnych gminach zauważalne jest zróżnicowanie stopnia korzystania z pomocy społecznej. Najwięcej osób w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców Gminy korzystało z pomocy w gminie wiejskiej Rypin (39,7%), najmniej w gminach wiejskich Skrwilno (21,1%) oraz Wąpielsk (21,2%). Tabela 13. Liczba rodzin i osób w rodzinach korzystająca z pomocy społecznej w latach 2010 i 2013 2010 2013 Jednostka terytorialna Liczba rodzin Liczba osób w Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach rodzinach Brzuze 408 1 448 346 1 210 Rogowo 452 1 775 451 1 744 Rypin (m.) 2 036 5 759 838 2 160 Rypin (w.) 1 058 3 703 809 2 938 Skrwilno 585 2 103 344 1 287 Wąpielsk 218 1 179 238 872 ORSG 4 757 15 967 3 026 10 211 Kujawsko - Pomorskie 89 735 242 461 92 153 240 362 Polska 1 229 371 3 338 703 1 240 697 3 204 830 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Przyczyny korzystania z pomocy społecznej są zróżnicowane. Głównie jest to ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz potrzeba ochrony macierzyństwa.

Tabela 14. Przyczyny korzystania z pomocy społecznej (stan na 2013r.)

Przyczyny korzystania z pomocy społecznej za 2013r. w poszczególnych gminach przystosowaniu do życia życia do przystosowaniu po opuszczeniu zakładu zakładu poopuszczeniu Bezradność w sprawach w Bezradność Trudności w integracji wintegracji Trudności osób, które otrzymały otrzymały osób,które Klęska żywiołowa lub żywiołowa Klęska Długotrwała choroba choroba Długotrwała Niepełnosprawność Niepełnosprawność wrodzinie Przemoc ofiar handlu ludźmi ludźmi handlu ofiar Potrzeba ochrony ochrony Potrzeba ochrony Potrzeba Zdarzenie losowe Zdarzenie wychowawczych wychowawczych status uchodźcy statusuchodźcy macierzyństwa macierzyństwa Bezdomność Bezdomność Trudności w Trudności Narkomania Narkomania opiekuńczo- ekologiczna ekologiczna Alkoholizm Alkoholizm Bezrobocie Bezrobocie Ubóstwo Ubóstwo karnego karnego

Jednostka terytorialna

Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej Brzuze 225 6 41 205 70 87 54 12 0 55 0 5 0 0 0 Rogowo 117 1 62 160 93 26 48 0 0 5 0 0 0 1 0 Rypin (m.) 681 18 58 663 306 35 174 1 0 37 1 16 0 0 0 Rypin (w.) 809 0 109 186 98 54 42 28 0 24 0 6 0 2 0 Skrwilno 269 0 60 196 39 67 44 21 0 19 0 2 0 1 0 Wąpielsk 233 1 18 163 50 86 37 1 0 7 0 2 0 0 1 Razem 2334 26 348 1573 656 355 399 63 0 147 1 31 0 4 1 Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej Brzuze 756 6 105 701 243 267 330 37 0 201 0 7 0 0 0 Rogowo 431 1 337 619 347 71 183 0 0 20 0 0 0 8 0 Rypin (m.) 1749 20 271 1877 720 59 562 4 0 69 1 20 0 0 0 Rypin (w.) 2938 0 382 642 343 189 147 98 0 84 0 21 0 6 0 Skrwilno 1019 0 318 710 102 214 184 77 0 55 0 2 0 6 0 Wąpielsk 233 1 18 163 50 86 37 1 0 7 0 2 0 0 1 Razem 7126 28 1431 4712 1805 886 1443 217 0 436 1 52 0 20 1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Formy aktywizacji społecznej

Bardzo ważną rolę w pomocy społecznej pełnią wszelkie formy aktywizacji osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem, które wymagają odzyskania lub zwiększenia zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Zadania pomocy społecznej na ORSG pełnią gminne ośrodki pomocy społecznej oraz Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Rypinie. Jednostki pomocy społecznej na ORSG w latach 2008-2014 realizowały zadania aktywizacyjne osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem w postaci: ° Kursów i szkoleń w zakresie rozwoju kompetencji i umiejętności społecznych oraz warsztatów kompetencyjnych (np. warsztaty zarządzania gospodarstwem domowym) ° Kursów zawodowych ° Staży zawodowych ° Zajęć szkolnych uzupełniających wykształcenie ° Indywidualnego doradztwa zawodowego ° Poradnictwa psychologicznego i terapii psychologicznej ° Działań mających na celu integrację ze środowiskiem lokalnym Powyższe formy aktywizacji w dużej mierze spełniły swoje zadanie. Część osób objętych tą formą pomocy poprawiło swoją sytuację życiową – znalazło zatrudnienie i tym samym przestało korzystać z usług pomocy społecznej, bądź ograniczyło korzystanie do niezbędnego minimum. Nie zmienia to jednak faktu, że nadal wiele osób potrzebuje pomocy, w związku z czym instytucje pomocy społecznej w poszczególnych gminach Obszaru wyrażają zapotrzebowanie na kontynuowanie ww. form aktywizacji. Bardzo ważną rolę w pomocy społecznej pełni specjalistyczne poradnictwo skierowane do osób i rodzin, które wymagają odzyskania lub zwiększenia zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Jednostki pomocy społecznej na ORSG realizują pomoc rodzinie mającej trudności w wypełnieniu swoich zadań oraz dzieciom z tej rodziny w formie poradnictwa rodzinnego, terapii rodzinnej rozumianej jako działania psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne, mające na celu przywrócenie zdolności do wypełniania jej zadań, pracy socjalnej, zapewnienia dzieciom opieki i wychowania poza rodziną. Pomoc ta realizowana jest m.in. przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną w Rypinie wspierającą wychowawczą rolę rodziny oraz zapewniającą pomoc dzieciom i młodzieży, w tym w ich problemach szkolnych. Ośrodkiem przygotowanym do niesienia pomocy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej jest Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Poradnictwa Specjalistycznego w Ugoszczu.

Usługi opiekuńcze

Ważną formą pomocy społecznej są także usługi opiekuńcze. Pomoc w formie tego typu usług przysługuje osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby, niepełnosprawności lub innej przyczyny wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione. Wśród tych osób liczną grupę stanowią osoby niepełnosprawne. Na ORSG mieszka 1 293 5 osób niepełnosprawnych. Na ORSG Powiatu Rypińskiego usługi opiekuńcze świadczone są przede wszystkim w postaci usług opiekunek zatrudnionych przez GOPS/MOPS. Usługi opiekuńcze świadczone są w mieszkaniu osoby, która potrzebuje pomocy lub w ośrodkach wsparcia. Najważniejsze instytucjonalne formy pomocy społecznej na ORSG to: Środowiskowy Dom Samopomocy w Rypinie, Warsztaty Terapii Zajęciowej w Rypinie oraz Dom Pomocy Społecznej w Ugoszczu.

5 Dane dotyczące liczby osób niepełnosprawnych w Powiecie stanowią sumę osób niepełnosprawnych wskazanych przez poszczególne gminy wchodzące w skład ORSG.

Środowiskowy Dom Samopomocy w Rypinie jest to ośrodek wsparcia pobytu dziennego przeznaczony dla 40 uczestników od 16 roku życia, którzy cierpią na przewlekłe choroby psychiczne, są upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim, znacznym i umiarkowanym, a także lekkim – gdy występują jednocześnie inne zaburzenia, zwłaszcza neurologiczne oraz dla osób wykazujących inne przewlekłe zaburzenia czynności psychicznej. Placówka prowadzi działalność wspierająco – aktywizującą, która realizuje cele i zadania poprzez trening funkcjonowania w życiu codziennym (trening dbałości o wygląd zewnętrzny, nauki higieny, kulinarny, umiejętności praktycznej, gospodarowania własnymi środkami finansowymi), trening umiejętności interpersonalnych i rozwiązywanie problemów (kształtowanie pozytywnych relacji uczestników z osobami bliskimi i innymi osobami, w urzędach, instytucjach kulturalnych), trening umiejętności spędzenia czasu wolnego i rozwijania zainteresowań (w tym literaturą i audycjami radiowymi i telewizyjnymi, Internetem, udział w spotkaniach towarzyskich i kulturalnych organizowanych w ośrodku i poza nim), poradnictwo psychologiczne i pedagogiczne, pomoc w załatwieniu spraw urzędowych, terapię ruchową (w tym zajęcia sportowe, turystyka i rekreacja) oraz terapię zajęciową (w tym zajęcia plastyczne, techniczne, stolarskie, rękodzielnicze, muzyczno – teatralne, kuchnioterapia). Ponadto, placówka umożliwia skorzystanie z gorącego posiłku oraz dojazd na zajęcia. Z usług Środowiskowego Domu Samopomocy korzystają mieszkańcy Rypina, gminy Rypin, gminy Brzuze, Skrwilno i Rogowo. Warsztat Terapii Zajęciowej w Rypinie powstał 01.12.2003r. Jednostką prowadzącą jest Liga Kobiet Polskich Koła w Rypinie przy Kujawsko - Pomorskim Oddziale Wojewódzkim w Bydgoszczy. Warsztat jest placówką pobytu dziennego. Celem działania WTZ jest realizacja zadań w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności każdego uczestnika, niezbędnych do możliwie niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia w środowisku. Do warsztatu uczęszcza 30 uczestników z terenu Powiatu Rypińskiego. Część osób dociera na zajęcia samodzielne, część dowożona jest samochodem WTZ. Do dyspozycji uczestników przeznaczonych jest 6 pracowni (muzyczno-teatralna, plastyczno-rękodzielnicza, kroju i szycia, gospodarstwa domowego, stolarsko-ogrodnicza, komputerowo-poligraficzna) oraz sala rehabilitacji ruchowej (ćwiczenia korekcyjne, wytrzymałościowe i kondycyjne, ogólnorozwojowe, gry zespołowe - np. piłka nożna i inne). Rehabilitacja uczestników WTZ odbywa się na podstawie indywidualnych programów rehabilitacji przygotowanych przez Radę Programową. Dom Pomocy Społecznej w Ugoszczu otoczony jest zabytkowym parkiem. Obiekt położony jest nad jeziorem o walorach rekreacyjnych i terapeutycznych. W skład DPSu wchodzą dwa budynki, z których jeden to zabytkowy pałac, natomiast drugi to nowy budynek parterowy nawiązujący swoją architekturą do pałacu. Obiekt przystosowany jest do potrzeb osób niepełnosprawnych. Dom przygotowany jest dla 50 osób. Do dyspozycji mieszkańców są: pokoje 1, 2 i 3 osobowe, świetlica, pokój dzienny, sala terapii zajęciowej, sala rehabilitacyjna, kuchnia, stołówka, pralnia, kaplica. Mieszkańcom zapewniona jest: opieka lekarza rodzinnego, całodobowa opieka pielęgniarska, konsultacje lekarzy specjalistów, opieka psychologiczno-socjalna, opieka rehabilitanta, praktyka religijna. Dla każdego mieszkańca opracowany jest Indywidualny Plan Wspierania, który obejmuje zaspokojenie usług w zakresie potrzeb: bytowych, wspomagających, opiekuńczych oraz różnych form terapii. Mieszkańcy mają możliwość samorealizacji własnych zainteresowań. DPS współpracuje z instytucjami i organizacjami społecznymi. Mieszkańcy przygotowują: pokazy teatralne, występy muzyczne, wystawy plastyczne i rzeźbiarskie, biorą również udział w zabawach i uroczystościach świątecznych. Najważniejsze zdiagnozowane potrzeby w zakresie rozwoju usług opiekuńczych to przede wszystkim dalsze zatrudnianie opiekunek i świadczenie pomocy sąsiedzkiej, a także tworzenie nowych placówek zarówno dziennego pobytu, jak i pobytu stałego dla osób wymagających opieki, rozwijanie aktywnych form spędzania czasu wolnego oraz zaspakajanie potrzeb kulturalno-społecznych tych osób.

Szczegółowe informacje na temat form aktywizacji społecznej oraz usług opiekuńczych stanowi tabela 3 w załączniku nr 1 do niniejszej Strategii.

Piecza zastępcza

Korzystanie z pomocy społecznej często powiązane jest z problemami socjalnymi. Problemom tym z kolei w znacznym stopniu towarzyszą problemy związane z wychowaniem dzieci, w tym ich problemy w szkole, braki w umiejętnościach społecznych i życiowych, choroba alkoholowa. W rodzinach z problemami socjalnymi najczęściej występuje także problem długotrwałego pozostawania bez pracy. Ponadto pojawiają się również dezorganizacja życia rodzinnego i niewydolność w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, gdzie biologiczni rodzice nie mogą lub nie potrafią wypełnić swoich obowiązków rodzicielskich. W konsekwencji dzieci z takich rodzin trafiają do rodzin zastępczych, adopcyjnych oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych. Na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego w 2013 roku w rodzinach zastępczych i w placówkach opiekuńczo-wychowawczych łącznie znajdowało się 63 dzieci. Tabela 15. Funkcjonowanie rodzinnej pieczy zastępczej i placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży Liczba placówek Liczba dzieci i Liczba rodzin opiekuńczo- młodzieży w sprawujących Liczba dzieci w Jednostka terytorialna wychowawczych placówkach rodzinną pieczę rodzinach dla dzieci i opiekuńczo- zastępczą młodzieży wychowawczych Brzuze 0 0 0 4 Rogowo 3 4 0 1 Rypin (m.) 11 16 1 10 Rypin (w.) 5 12 0 1 Skrwilno 2 3 0 4 Wąpielsk 1 1 0 0 20 ORSG 22 36 1 (+7 osób spoza powiatu)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Rypinie

Istotną rzeczą jest potrzeba wsparcia osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze. Znacznym problemem z jakim borykają się osoby usamodzielnione jest brak mieszkania. Po opuszczeniu całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej nie mają one w większości swojego miejsca, co wydatnie uniemożliwia im spokojne wejście w dorosłość i samodzielność. Obecnie na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego nie funkcjonują żadne mieszkania chronione. Należy zatem podjąć działania mające na celu polepszenie warunków mieszkaniowych, poprzez zapewnienie mieszkań chronionych. Spośród wszystkich gmin Powiatu, 3 (Brzuze, Rogowo, Rypin (w.)) zgłosiły zapotrzebowanie na tego typu mieszkania. Tworzenie tej formy wsparcia to wyrównywanie szans młodzieży usamodzielnionej, względem młodzieży wychowującej się w pełnych rodzinach biologicznych. Mieszkania te mogą być również przeznaczone dla osób bezdomnych przygotowując je do prowadzenia samodzielnego życia.

Opieka nad dziećmi do lat 3

Na terenie ORSG nie funkcjonuje ani jeden, zarówno publiczny, jak i niepubliczny żłobek. Ze względu na rolniczy charakter Powiatu wciąż funkcjonuje stereotyp, że bardzo małe dziecko najlepiej

37 rozwijać się będzie przy matce lub w otoczeniu jej najbliższej rodziny. Poza tym rolniczy charakter wielu gospodarstw domowych pozwala na to, że opiekę nad dzieckiem sprawują członkowie rodziny (korzystający z rent strukturalnych i emerytur pomostowych). Zainteresowanie mieszkańców Powiatu usługami żłobkowymi zdiagnozowano w gminach Brzuze i Skrwilno oraz w Mieście Rypin. W pozostałych gminach istnieje dużo większa potrzeba stworzenia klubu dziecięcego bądź zatrudniania opiekunek/niań.

Społeczeństwo obywatelskie – działalność organizacji pozarządowych

Na terenie Powiatu Rypińskiego jest wiele aktywnie działających Organizacji Pozarządowych. Do najprężniej działających na obszarze należą: Polski Związek Niewidomych, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Skrwilno „Grodzisko”, Powiatowo - Miejski Szkolny Związek Sportowy w Rypinie, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, Parafialny Klub Sportowy „STAŚ RYPIN”, „Stowarzyszenie Dobrzyniacy”, Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Brzuze, Rypiński Uczniowski Klub Pływacki SEJWAL oraz Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Gmin Dobrzyńskich Region Północ. Polski Związek Niewidomych zajmuje się głównie pomocą osobom tracącym wzrok i ich bliskim w odnalezieniu się w nowej sytuacji. Uczy jak być samodzielnym w domu, w podróży, w pracy, i jak aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Pracują na rzecz systemowych rozwiązań ułatwiających funkcjonowanie osób z dysfunkcją wzroku i dbają o ich właściwe postrzeganie. Działalność Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gminy Skrwilno „Grodzisko” skupia się m.in. na wspieraniu nauki, oświaty oraz edukacji pozaszkolnej, propagowaniu tradycji i kultury regionu oraz ochronie dóbr kultury, ochronie zdrowia oraz upowszechnianiu kultury fizycznej i sportu, wspieraniu osób, grup, środowisk zagrożonych społecznym wykluczeniem i marginalizacją, promowaniu walorów turystycznych, propagowaniu ekologii oraz dziedzictwa przyrodniczego gminy. Powiatowo – Miejski Szkolny Związek Sportowy w Rypinie powstał w 1999r. Do jego głównych zadań należy planowanie działalności sportowej w środowisku szkolnym na terenie powiatu i miasta, krzewienie kultury zdrowotnej i fizycznej, wdrażanie higienicznego trybu życia, reprezentowanie w samorządzie powiatowym i miejskim spraw związanych z rozwojem kultury fizycznej uczniów, organizowanie imprez i zawodów sportowych o zasięgu przekraczającym obszar powiatu. Tylko w latach 2005-2013 zorganizowanych zostało 270 imprez sportowych. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków zajmuje się m.in. opieką i pomocą skierowaną dla ludzi chorych na cukrzycę, reprezentowaniem i ochroną interesów członków Stowarzyszenia wobec władz państwowych, terenowych, samorządowych i innych organizacji, integracją środowiska chorych poprzez właściwe kształtowanie wzajemnych stosunków pomiędzy członkami Stowarzyszenia. Zakres działalności Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”, to działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych, nauka, edukacja, oświata i wychowanie oraz upowszechnianie kultury fizycznej i sportu. Parafialny Klub Sportowy „STAŚ RYPIN” zajmuje się przede wszystkim działalnością wspomagającą rozwój wspólnot i społeczności lokalnych oraz wspieraniem i upowszechnianiem kultury fizycznej i sportu. Obszary działań „Stowarzyszenia Dobrzyniacy”, to przede wszystkim projekty z zakresu edukacji, ochrony krajobrazu i bioróżnorodności, ponadto wspierające seniorów i młodzież. Dużo uwagi organizacja poświęca historii regionu, podtrzymywaniu i upowszechnianiu tradycji narodowych, wsparciu

38 turystyki i sportu. Stowarzyszenie wydaje publikacje, m.in. dotyczące powstania styczniowego na ziemi dobrzyńskiej. Na działania pozyskuje środki w ramach konkursów wojewódzkich i krajowych. Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Brzuze realizuje projekty pozytywnie wpływające na zmianę sfery społecznej środowiska lokalnego. Działania skierowane są do dzieci i młodzieży szkolnej, a także do osób starszych, niepełnosprawnych oraz uzależnionych. Na działalność stowarzyszenie pozyskuje środki zewnętrzne. Rypiński Uczniowski Klub Pływacki SEJWAL uczy dzieci i młodzież odpowiedzialności, obowiązkowości i sumienności oraz alternatywnych form spędzania czasu. Zajęcia prowadzone są 4 razy w tygodniu przez wykwalifikowaną kadrę. Głównym zadaniem Klubu jest wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu. Zadaniami, na których skupia się Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Gmin Dobrzyńskich Region Północ są działania na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, aktywizowanie ludności wiejskiej, realizacja lokalnej strategii rozwoju opracowanej przez lokalną grupę działania oraz prowadzenie innych działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Kluczowe wnioski i obserwacje Kluczowe wnioski i obserwacje Z pomocy społecznej na ORSG korzysta niespełna 23% mieszkańców. Wielkość ta jest jedną z najwyższych w regionie kujawsko-pomorskim i jest znacząco wyższa od średniej dla województwa wynoszącej 11,5% oraz od średniej krajowej wynoszącej 8,5%. Podstawowymi powodami korzystania z pomocy społecznej są ubóstwo i bezrobocie. Bezrobotni stanowią 26% wszystkich osób korzystających z pomocy. Formy wsparcia dla osób wykluczonych społecznie w postaci szerokiego wachlarza kursów i szkoleń, staży zawodowych, działań integrujących oraz doradztwa zawodowego i psychologicznego były realizowane szeroko ze wsparciem funduszy unijnych z perspektywy finansowej 2007-2013. Przestój w dostępności pieniędzy z UE spowodował, że formy aktywizacji osób wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem zostały bardzo ograniczone bądź zaniechane zupełnie. Doświadczenie samorządów pokazuje jednakże też, że dość znaczny odsetek beneficjentów wsparcia w poprzednim okresie programowania, mimo wzięcia udziału w projektach, w żaden sposób nie poprawił swojej sytuacji życiowej. Dlatego też w obecnej perspektywie samorządy podkreślają, że działania w zakresie aktywizacji osób wykluczonych społecznie bądź zagrożonych wykluczeniem powinny być bardziej zindywidualizowane – szkolenia powinny być indywidualnie dobrane i realizowane pod „zamówienia” przyszłych pracodawców, ponadto należy organizować staże i prace społecznie użyteczne, a także rozwijać poradnictwo psychologiczne i prawne. Z uwagi na fakt, że społeczeństwo ORSG jest społeczeństwem starzejącym się, poszczególne gminy będą w najbliższym czasie odczuwały silną potrzebę rozwoju usług opiekuńczych dla osób starszych. W związku z powyższym istnieje potrzeba rozbudowy oferty usług opiekuńczych świadczonych w domach, tworzenia domów dziennego pobytu i nowych domów pomocy społecznej oraz zwiększania liczby miejsc w istniejących placówkach opiekuńczych. Ponadto należy zauważyć, że rozwój usług opiekuńczych stanowi potencjał do tworzenia nowych miejsc pracy. Szczególną grupę osób zagrożonych wykluczeniem społecznym stanowią osoby przebywające/opuszczające rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo-wychowawcze. Dlatego niezmiernie ważne jest zapewnienie wsparcia rozwoju wszystkich form pieczy zastępczej, a następnie wsparcie w postaci mieszkań chronionych przygotowujących osoby opuszczające pieczę zastępczą do prowadzenia samodzielnego życia w społeczeństwie. Opieka nad dziećmi do lat 3 na ORSG Powiatu Rypińskiego jest obecnie sprawowana przede wszystkim przez matki bądź też ich najbliższe rodziny. Zainteresowanie mieszkańców Powiatu usługami żłobkowymi zdiagnozowano w gminach Brzuze i Skrwilno oraz w Mieście Rypin. Zatem uwzględniając aktualną sytuację demograficzną i prognozy w tym zakresie oraz rozległy charakter rolniczego obszaru, najbardziej zasadne wydaje się utworzenie kilku małych prywatnych żłobków/klubów dziecięcych oraz wsparcie w zakresie zatrudnienia opiekunek.

Ochrona zdrowia

Na podstawie analizy przeciętnej długości trwania życia, stan zdrowia mężczyzn w województwie kujawsko-pomorskim jest średni w skali ogólnopolskiej, zaś kobiet – nieznacznie gorszy. Województwo cechuje najwyższy w Polsce poziom umieralności niemowląt. W porównaniu z resztą kraju województwo wyróżnia się dużą umieralnością dorosłych z powodu chorób układu oddechowego. Wysoka jest również częstość hospitalizacji z tego powodu osób w wieku poprodukcyjnym, ale dla osób w wieku produkcyjnym nie różni się ona od przeciętnej dla ogółu województw 6. O takim stanie rzeczy decyduje w dużej mierze jakość opieki zdrowotnej, zarówno w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), jak i opieki specjalistycznej oferowanej przez przychodnie lekarskie i szpitale. Stopniowy wzrost liczby osób starszych w ogólnej liczbie mieszkańców ORSG wpłynie na wzrost kosztów opieki i zwiększy obciążenie systemu ochrony zdrowia. W konsekwencji konieczne będzie opracowanie programów profilaktycznych, mających na celu zachowanie sprawności fizycznej i psychicznej ludności do późnego wieku oraz ograniczenie kosztów opieki medycznej i usług opiekuńczych. Pojawi się również potrzeba zapewnienia szkoleń dla lekarzy w zakresie geriatrii oraz popularyzacji tej specjalizacji. Tabela 16. Ambulatoryjna opieka zdrowotna w 2013 r. na ORSG Powiatu Rypińskiego Porady w zakresie Porady ogólnodostępne Jednostka terytorialna Przychodnie ogółem ambulatoryjnej opieki razem - porady POZ i zdrowotnej 7 lekarza rodzinnego Brzuze 2 24 868 24 868 Rogowo 2 15 562 15 562 Rypin (m.) 5 198 259 133 957 Rypin (w.) 1 7 032 7 032 Skrwilno 3 24 427 24 427 Wąpielsk 1 17 357 16 699 ORSG 14 287 505 222 545 Kujawsko – Pomorskie 758 14 827 206 9 196 918 Polska 19 529 268 057 863 157 968 921 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na terenie ORSG funkcjonuje 14 przychodni lekarskich, które w głównej mierze prowadzą podstawową opiekę zdrowotną w postaci poradnictwa lekarza pierwszego kontaktu. W wielu przypadkach brakuje tu podstawowej specjlistyki – pediatra, ginekolog, stomatolog, która powinna być świadczona w najbliższym otoczeniu pacjenta i równie łatwo dostępna jak POZ. Potrzeby rozwoju POZ sprowadzają się przede wszystkim do: ° Poprawy jakości świadczonych usług medycznych ° Prowadzenia szkoleń dla lekarzy mających na celu podniesienie ich kwalifikacji zawodowych ° Doposażenia przychodni w nowoczesny sprzęt medyczny ° Przeszkolenia personelu medycznego w zakresie obsługi zakupionego sprzętu ° Zapewnienia dostępu do usług opieki zdrowotnej w szkołach Opieka specjalistyczna w gminach wiejskich realizowana jest w bardzo niewielkim stopniu. Właściwie, w całości skupia się ona wokół Powiatowego Szpitala w Rypinie.

6 Zał. Nr 1 do Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020 Krajowe Strategiczne Ramy 7 dotyczą porad w podstawowej i specjalistycznej opiece zdrowotnej

W szpitalu funkcjonuje: ° 21 poradni specjalistycznych (chirurgiczna, diabetologiczna, dermatologiczna, ginekologiczno – położnicza, leczenia bólu, medycyny pracy, neurologiczna, okulistyczna, otolaryngologiczna, chorób płuc i gruźlicy, preluxacyjna, reumatologiczna, urologiczna, zdrowia psychicznego, kardiologiczna, onkologiczna, psychologiczna, terapii uzależnień od alkoholu, fizjoterapii, endokrynologiczna oraz hospicjum domowe) ° 10 oddziałów (Chirurgii Ogólnej i Urazowej, Chorób Wewnętrznych z Pododdziałem Kardiologicznym, Dziecięcy z Pododdziałem Noworodkowym, Blok operacyjny, Położniczo – Ginekologiczny, Intensywnej Opieki Medycznej, Medycyny Paliatywnej, Pielęgnacyjno- Opiekuńczy, Pomocy Doraźnej oraz Izba Przyjęć) ° 6 pracowni (Laboratorium Analityczne, Pracownia RTG i USG, Pracownia Mammograficzna, Pracownia Endoskopowa, Pracownia Fizykoterapii i EKG oraz Prosektorium) ° Apteka szpitalna

Szpital zgłasza szereg potrzeb inwestycyjnych, z których najważniejsze to: ° Rozbudowa Przychodni przy Szpitalu lub adaptacja budynku administracyjnego na potrzeby lecznictwa ambulatoryjnego ° Adaptacja budynku po kotłowni na potrzeby stacjonarnej Rehabilitacji Neurologicznej lub Oddziału Geriatrycznego ° W przypadku wdrożenia projektu o zasięgu krajowym mającym na celu utworzenie Centrów Opieki Geriatrycznej należy rozważyć możliwość adaptacji Pawilonu Szpitalnego lub budowę w tej lokalizacji nowego pawilonu ° Utworzenie Oddziału Alergologicznego ° Budowa lądowiska dla lotniczego transportu medycznego ° Utworzenie pracowni rezonansu magnetycznego ° Dokończenie budowy parkingów i komunikacji wewnętrznej wokół szpitala ° Budowa komunikacji podziemnej spinającej wszystkie budynki ° Modernizacja i adaptacja piwnicy pod Przychodnią na potrzeby archiwum szpitalnego i magazynów ° Modernizacja i adaptacja składu opału po byłej kotłowni na potrzeby podziemnego parkingu ° Modernizacja hydroforni ° Budowa ogniw fotowoltaicznych ° Budowa nowej trafostacji ° Zakup karetki transportowej i systemowej, sterylizatora parowego, łóżek szpitalnych, USG dla celów położniczych, defibrylatorów, dezynfektorów, centrali kardiologicznej dla oddziały dziecięcego, echokardiografu, aparatu do EEG, thermostaplera, zestawu do prób wysiłkowych, zestawu do hemodializy, rezonansu magnetycznego ° Zakup wózków do izby przyjęć, oddziału chirurgii ogólnej i urazowej oraz oddziału chorób wewnętrznych W ramach świadczenia usług opieki zdrowotnej równie ważne jak leczenie zdiagnozowanych chorób jest zapobieganie im, a także prowadzenie działań edukacyjnych w obszarze zdrowia. Na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego istnieje duże zapotrzebowanie na programy profilaktyczne, w szczególności w zakresie: ° Wczesnego wykrywania nowotworów (w szczególności rak prostaty, piersi i szyjki macicy, jelita grubego) ° Wczesnego wykrywanie cukrzycy i WZW ° Szczepienia dzieci przeciw pneumokokowemu zapaleniu płuc ° Szczepienia dziewczynek – 12.r.ż przeciw HPV

° Profilaktyki uzależnień u dzieci i nastolatków

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Usługi w zakresie ochrony zdrowia w poszczególnych gminach sprowadzają się właściwie jedynie do podstawowej opieki zdrowotnej. Szersza oferta badań specjalistycznych dostępna jest na poziomie powiatu w ramach oferty Szpitala Powiatowego w Rypinie. W związku z tym konieczne jest wsparcie dla szpitala, które będzie przyczyniać się do podnoszenia jakości świadczonych usług specjalistycznych. Biorąc pod uwagę prognozy demograficzne, niezmiernie ważne w najbliższych latach będzie dostosowanie oferty w zakresie usług ochrony zdrowia w szczególności do potrzeb osób starszych. Dlatego jako priorytetowe należy potraktować te potrzeby inwestycyjne szpitala, których realizacja docelowo adresowana jest do osób starszych (m. in. stworzenie Centrum Opieki Geriatrycznej i Oddziału Rehabilitacyjnego). Stopniowy wzrost liczby osób starszych w ogólnej liczbie mieszkańców ORSG ma również wpływ na konieczność opracowania programów profilaktycznych mających na celu zachowanie sprawności fizycznej i psychicznej ludności do późnego wieku oraz ograniczenie kosztów opieki medycznej i usług opiekuńczych. Pojawia się również potrzeba zapewnienia szkoleń dla lekarzy w zakresie geriatrii oraz popularyzacji tej specjalizacji.

Edukacja

Analiza wykształcenia mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego w roku 2012 wskazuje, iż społeczeństwo charakteryzuje się niskim poziomem wykształcenia. Mieszkańcy z wykształceniem wyższym stanowią jedynie 16,4% mieszkańców regionu, co lokuje województwo na 14 pozycji w kraju. Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym stanowią najliczniejszą grupę mieszkańców regionu (28,6%). Druga najliczniejsza grupa to osoby z wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym i niższym (23,6% osób) 8. Aby poprawić te statystyki niezbędne jest zdiagnozowanie stanu istniejącego oraz potrzeb edukacyjnych na wszystkich poziomach kształcenia , a następnie inwestowanie w kształcenie, szkolenie (w tym zawodowe) na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie. Edukacja przedszkolna Wskaźnik upowszechnienia wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 3-4 lat w roku szkolnym 2012/2013 w województwie wyniósł 48,4%, co plasuje region kujawsko-pomorski na przedostatnim miejscu w kraju (wskaźnik dla kraju wynosił 59,3%) 9. Podstawowe statystyki dotyczące edukacji przedszkolnej na ORSG Powiatu Rypińskiego zawiera tabela 15.

8 Statystyczne Vademecum Samorządowca 2013, GUS, Warszawa 2013. 9 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2012/2013, GUS, Warszawa 2013.

Tabela 17. Edukacja przedszkolna na ORSG Powiatu Rypińskiego (stan na 2013r.)

Liczba dzieci w wieku 3-6 lat Liczba placówek wychowania Liczba miejsc objętych wychowaniem przedszkolnego Odsetek Liczba przedszkolnym dzieci Jednostka dzieci w objętych terytorialna wieku wychowa 3-6 lat

lne -niem -lne -lne - -lne

Punkty Punkty Punkty Punkty przedszk. Oddziały Oddziały -lne w SP. -lne w SP. -lne przedszko przedszko przedszko przedszko Przedszko Przedszkola Przedszkola Przedszkola Przedszkola

Brzuze 2 3 0 60 0 258 52 49 0 39,1%

Rogowo 0 4 4 0 76 207 0 92 49 68,1%

Rypin (m.) 3 0 2 455 55 807 563 2 41 75,1%

Rypin (w.) 0 5 0 0 0 363 0 188 0 51,8% Skrwilno 1 2 0 62 0 281 62 65 0 45,2% Wąpielsk 0 4 0 0 0 181 0 65 0 35,9% ORSG 577 131 677 461 90 6 18 6 2097 58,6% ogółem 708 1 228 Kuj-Pom 420 508 118 48 712 93 037 64 390 69,2% Polska 10 436 8 930 2 021 1 029 731 1 684 449 1 266 475 75,3%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Jednym z głównych wyzwań i potrzeb w zakresie rozwoju edukacji przedszkolnej, wynikających z RPO WK-P na lata 2014 -2020, jest podniesienie stopnia jej upowszechniania oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej. W tym celu dokonano zdiagnozowania potrzeb rozwoju edukacji przedszkolnej na ORSG Powiatu Rypińskiego w zakresie generowania nowych miejsc przedszkolnych oraz poprawy jakości świadczonych usług edukacyjnych, a także w zakresie wsparcia nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ukierunkowanych na podniesienie kompetencji lub kwalifikacji. Podstawowe potrzeby placówek w zakresie generowania nowych miejsc przedszkolnych oraz poprawy jakości świadczonych usług edukacyjnych to przede wszystkim: ° Wydłużenie godzin pracy istniejących placówek ° Tworzenie warunków lokalowych pozwalających na przyjęcie większej liczby dzieci do przedszkoli (budowa nowych obiektów, rozbudowa/remont istniejących) ° Zakup nowoczesnych pomocy dydaktycznych, stolików multimedialnych i tablic interaktywnych, sprzętu rehabilitacyjnego itp. ° Rozszerzenie oferty zajęć ruchowych i językowych ° Organizacja spotkań ze specjalistami (logopeda, oligofrenopedagog) ° Organizacja dowozu dzieci do placówek przedszkolnych Najważniejsze potrzeby w zakresie wsparcia nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ukierunkowane na podniesienie kompetencji lub kwalifikacji to: ° Podniesienie kwalifikacji w zakresie umiejętności pracy z dziećmi niepełnosprawnymi ° Szkolenia w zakresie prowadzenia zajęć rytmiki, zajęć artystycznych i korekcyjnych ° Nabycie umiejętności w zakresie wczesnego nauczania języków obcych

° Nabycie umiejętności w zakresie innowacyjnych metod pracy z małym dzieckiem, w tym umiejętności korzystania z nowoczesnych pomocy dydaktycznych ° Podnoszenie kompetencji w zakresie m.in. psychologii, logopedii, oligofrenopedagogiki, socjoterapii ° Zatrudnienie dodatkowego personelu przede wszystkim w postaci pomocy wychowawcy Szczegółowe informacje na temat potrzeb rozwoju edukacji przedszkolnej na ORSG Powiatu Rypińskiego znajdują się w tabeli 4 w załączniku nr 1 do Strategii.

Szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne

Poniższa tabela zawiera podstawowe statystyki dotyczące szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego na ORSG Powiatu Rypińskiego. Tabela 18. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne na ORSG Powiatu Rypińskiego w latach 2005, 2010 i 2013 l. uczniów w szkołach l. uczniów w szkoły podstawowe gimnazja Jednostka podst. gimnazjach terytorialna 2005 2010 2013 2005 2010 2013 2005 2010 2013 2005 2010 2013 Brzuze 4 4 4 439 319 329 1 1 1 271 197 167 Rogowo 4 4 4 407 343 349 1 1 1 259 211 193 Rypin (m.) 3 3 3 1 351 1 104 1 088 3 3 3 904 625 534 Rypin (w.) 5 5 5 505 425 427 1 1 1 291 284 254 Skrwilno 4 3 3 560 434 395 1 1 1 290 259 226 Wąpielsk 4 4 4 360 293 284 1 1 1 206 151 143 ORSG 24 23 23 3 622 2 918 2 872 8 8 8 2 221 1 727 1 517 Kujawsko- 749 704 681 149 122 119 392 414 419 91 73 64 Pomorskie 460 859 688 904 406 118 14 13 13 2 602 2 191 2 152 7 161 7 442 7 612 1 609 1 277 1 138 Polska 582 927 446 120 896 655 446 473 592 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Na terenie ORSG w 2013 roku znajdowały się w sumie 23 szkoły podstawowe i 8 gimnazjów. Do szkół tych uczęszczało łącznie 4 389 uczniów. W latach 2005-2013 można zaobserwować spadek liczby uczniów na obu poziomach kształcenia. Liczba uczniów szkół podstawowych zmalała o 21% (z 3 622 w roku 2005 do 2 872 w roku 2013). Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku gimnazjów - spadek wyniósł aż 32% (z 2 221 do 1 517 uczniów). Spadek ten był uwarunkowany w dużym stopniu niżem demograficznym i nieznacznie wpłynął na zmniejszenie liczby szkół podstawowych – na przełomie 8 analizowanych lat zlikwidowano 1 szkołę w gminie Skrwilno. Niż demograficzny nie jest jedynym problemem, z którym boryka się obecnie szkolnictwo w całym kraju, w tym szkolnictwo regionu kujawsko-pomorskiego. Kolejnym problemem istotnym dla rozwoju regionu jest niska jakość edukacji, przejawiająca się m.in. niskim poziomem wyników edukacyjnych uczniów, który plasuje region w grupie województw osiągających niższe niż przeciętne w Polsce wyniki sprawdzianów w szkołach podstawowych i egzaminów gimnazjalnych. Analiza wyników sprawdzianów w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2011-2013 (OKE w Gdańsku) pokazuje, iż uczeń szkoły podstawowej w regionie uzyskał w 2013 roku wynik niższy (59,0%) od swojego rówieśnika w kraju (60,1%) 10 . Analogiczna tendencja miała miejsce także w latach 2011-2012. Analiza wyników egzaminów gimnazjalnych w 2013 roku pokazuje, że statystyczny uczeń z województwa kujawsko-pomorskiego również i tu uzyskał wynik niższy od swojego rówieśnika w kraju we

10 Wyniki sprawdzianów w latach 2011-2013 w województwach kujawsko-pomorskim i pomorskim oraz w kraju, Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku (http://www.oke.gda.pl)

44 wszystkich częściach egzaminu, oraz potwierdza występujące dysproporcje między wynikami gimnazjalistów ze szkół wiejskich, a wynikami gimnazjalistów ze szkół wielkomiejskich 11 . Duży wpływ na osiąganie wysokich efektów kształcenia ma między innymi jakość i dostępność infrastruktury edukacyjnej, oferta zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, a także poziom kwalifikacji nauczycieli. Obecnie niezwykle ważne jest położenie odpowiedniego nacisku na rozwijanie kompetencji kluczowych uczniów na wszystkich poziomach kształcenia, co wynika z Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. Kompetencje kluczowe to: ° Porozumiewanie się w języku ojczystym ° Porozumiewanie się w językach obcych ° Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne ° Kompetencje informatyczne ° Umiejętność uczenia się ° Kompetencje społeczne i obywatelskie ° Inicjatywność i przedsiębiorczość ° Świadomość i ekspresja kulturalna Kompetencje kluczowe to połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Są one szczególnie niezbędne do samorealizacji i rozwoju osobistego, integracji społecznej, bycia aktywnym obywatelem i zatrudnienia. Kompetencje te mają istotne znaczenie w społeczeństwie wiedzy i gwarantują większą elastyczność siły roboczej, umożliwiając jej szybsze dostosowanie się do stałych zmian w świecie, w którym zachodzą coraz liczniejsze wzajemne powiązania. Stanowią również ważny czynnik innowacji, produktywności i konkurencyjności, a ponadto mają wpływ na motywację i zadowolenie. Zdobywanie kluczowych kompetencji jest spójne z zasadami równości i dostępu dla wszystkich 12 . Szkoły podstawowe i gimnazjalne funkcjonujące na ORSG Powiatu Rypińskiego prowadzą zajęcia dodatkowe z zakresu rozwijania kompetencji kluczowych, takie jak: ° Zajęcia z zakresu przyrody, krajoznawstwa i ekologii ° Zajęcia językowe (przede wszystkim niemiecki, angielski) ° Zajęcia zwiększające świadomość i ekspresję kulturalną (funkcjonowanie zespołów muzycznych i tanecznych, chórów, kół plastycznych) ° Zajęcia dodatkowe z zakresu matematyki i informatyki W znacznie mniejszym stopniu bądź wcale szkoły nie oferują zajęć w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencji społecznych i obywatelskich, inicjatywności i przedsiębiorczości. Dokonując diagnozy potrzeb w zakresie rozwoju kompetencji kluczowych, szkoły wskazały przede wszystkim na konieczność nieograniczania aktualnie funkcjonującej oferty zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych bądź wzbogacenia jej o różnego rodzaju wyjazdy edukacyjne i organizacje imprez kulturalnych. Istotne jest również, aby szkoły poszerzyły ofertę w zakresie tych kompetencji kluczowych, które wskazano wyżej jako nierozwijane w ogóle bądź rozwijane w bardzo ograniczonym stopniu. Aby prawidłowo realizować zajęcia z uczniami, niezmiernie ważne jest posiadanie wysoko wykwalifikowanych nauczycieli. Wśród głównych potrzeb w zakresie podniesienia kompetencji i

11 Wyniki egzaminu gimnazjalnego w województwie kujawsko-pomorskim i w kraju w 2013 roku - zestawienie, OKE w Gdańsku 12 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/962/WE z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie [Dz.U. L 394 z 30.12.2006]

45 kwalifikacji nauczycieli ukierunkowanych na rozwój kompetencji kluczowych uczniów i indywidualnego podejścia do ucznia wskazano: ° Dokształcanie nauczycieli w zakresie nowoczesnych metod nauczania ° Szkolenia z zakresu oligofrenopedagogiki oraz pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, wymagającymi specjalnego podejścia, ° Kursy z zakresu technik efektywnego nauczania i uczenia się ° Dokształcenie w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej ° Dokształcanie w obszarze pracy z uczniami z problemami wychowawczymi ° Szkolenia w zakresie korzystania z nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych W załączniku nr 1 do Strategii w tabeli 5 przedstawiono zestawienie aktualnej oferty poszczególnych szkół w zakresie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych dotyczących rozwijania kompetencji kluczowych, zdiagnozowano potrzeby z zakresu rozwoju tych kompetencji oraz potrzeby w zakresie podniesienia kompetencji i kwalifikacji nauczycieli ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych uczniów i indywidualnego podejścia do ucznia.

Szkolnictwo ponadgimnazjalne

Poziom jakości nauczania przejawiający się w wynikach egzaminów końcowych w przypadku szkół ponadgimnazjalnych przedstawia się znacznie lepiej niż w przypadku szkół niższych szczebli. Spośród 16 661 absolwentów w 2013 roku w województwie kujawsko-pomorskim, którzy przystąpili do wszystkich egzaminów obowiązkowych, 81,51% otrzymało świadectwa dojrzałości, czyli zdało egzamin maturalny (w kraju odsetek ten wyniósł 80,10%) 13 . Poniższa tabela zawiera podstawowe statystyki dotyczące szkolnictwa ponadgimnazjalnego na ORSG Powiatu Rypińskiego. Tabela 19. Szkolnictwo ponadgimnazjalne na ORSG (stan na 30.09.2014r.) Liczba placówek Liczba uczniów Zasadnicze Zasadnicze Jednostka Licea Licea Licea szkoły szkoły terytorialna ogólno- Technika ogólno- profi- Technika zawodowe (wraz zawodowe kształcące kształcące lowane ze specjalnymi) Nadróż (Gmina 1 1 0 77 0 179 0 Rogowo) Rypin (m.) 3 2 3 643 28 682 360 ORSG 4 3 3 720 28 986 360 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji ze Starostwa Powiatowego w Rypinie

Na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego działają: ° Zespół Szkół nr 1 im. ks. Czesława Lissowskiego w Rypinie, w skład którego wchodzą: - Liceum Ogólnokształcące, - Gimnazjum Powiatowe, - Szkoła Policealna, - Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych, ° Zespół Szkół nr 2 im. Unii Europejskiej w Rypinie, w skład którego wchodzą: - Liceum Ogólnokształcące,

13 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego przeprowadzonego w 2013 roku w województwie kujawsko-pomorskim, OKE w Gdańsku

- Technikum, - Zasadnicza Szkoła Zawodowa, - Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych, - Szkoła Policealna, - Kursy kwalifikacyjne zawodowe, ° Zespół Szkół nr 3 im. Bogdana Chełmickiego w Rypinie, w skład którego wchodzą: - Technikum, - Zasadnicza Szkoła Zawodowa, - Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych, - Szkoła Policealna, - Kursy kwalifikacyjne, ° Zespół Szkół nr 4 im. Ziemi Dobrzyńskiej w Nadrożu, w skład którego wchodzą: - Liceum Ogólnokształcące, - Technikum, - Zasadnicza Szkoła Zawodowa, ° Zespół Szkół nr 5 im. Ks. Jana Twardowskiego w Rypinie, w skład którego wchodzą: - Oddział Przedszkolny (klasa dla dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną oraz autyzmem), - Szkoła Podstawowa (klasy I-VI dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim oraz umiarkowanym i znacznym oraz klasy dla dzieci z autyzmem i niepełnosprawnością sprzężoną), - Gimnazjum (klasy I-III dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym oraz z niepełnosprawnością sprzężoną i autyzmem), - Zasadnicza Szkoła Zawodowa (klasa wielozawodowa kształcąca młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim), - Szkoła Przysposabiająca do Pracy (szkoła przeznaczona jest dla absolwentów gimnazjum z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym), - Szkoła Muzyczna I stopnia, ° Zespół Szkół Miejskich w Rypinie składa się z dwóch szkół: - Gimnazjum im. Józefa Wybickiego, - Liceum Plastycznego. Szkoły ponadgimnazjalne, podobnie jak szkoły niższych szczebli muszą położyć duży nacisk na rozwijanie kompetencji kluczowych. Oferta szkół w zakresie doskonalenia tych kompetencji sprowadza się do realizacji zajęć z zakresu matematyki, języka polskiego i języków obcych, informatyki oraz przedsiębiorczości. Szkoły te, podobnie jak szkoły podstawowe i gimnazja, nie mają oferty w zakresie zajęć doskonalących miękkie kompetencje kluczowe. Potrzeby w zakresie podnoszenia kwalifikacji nauczycieli sprowadzają się do szkoleń i kursów uczących indywidualnego podejścia do ucznia oraz prowadzenia zajęć w sposób maksymalnie angażujący i motywujący (skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach, efektywne współdziałanie w zespole, rozwiązywanie problemów w twórczy sposób). W załączniku nr 1 do Strategii w tabeli 6 przedstawiono zestawienie aktualnej oferty zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych dotyczących rozwijania kompetencji kluczowych, zdiagnozowano potrzeby z zakresu rozwoju tych kompetencji oraz potrzeby w zakresie podniesienia kompetencji i kwalifikacji nauczycieli.

Kształcenie zawodowe

Kształcenie zawodowe cieszy się stosunkowo dużą popularnością, co jednak nie przekłada się na sytuację na rynku pracy. Absolwenci szkół zawodowych stanowią w regionie największą grupę bezrobotnych – w okresie do 12 miesięcy od ukończenia nauki średnio co trzeci absolwent w końcu 2011 roku pozostawał w ewidencji powiatowych urzędów pracy 14 . Bardzo istotny wpływ na nieadekwatną w stosunku do potrzeb rynku pracy ofertę kształcenia ma niski poziom współpracy szkół zawodowych i pracodawców, czego przejawem jest m.in. duży rozdźwięk między oczekiwaniami pracodawców względem kwalifikacji jakie ich zdaniem powinien posiadać absolwent szkoły zawodowej a realizowanymi w tych szkołach programami nauczania 15 . Na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego kształcenie zawodowe prowadzą Zespół Szkół nr 2 im. Unii Europejskiej w Rypinie, Zespół Szkół nr 3 im. Bogdana Chełmickiego w Rypinie, Zespół Szkół nr 4 im. Ziemi Dobrzyńskiej w Nadrożu oraz Zespół Szkół nr 5 im. Ks. Jana Twardowskiego w Rypinie. Zespół Szkół nr 2 prowadzi kształcenie zawodowe w technikum i w zasadniczej szkole zawodowej. Technikum kształci na następujących kierunkach: ekonomia, informatyka, spedycja, logistyka, handel, żywienie i usługi gastronomiczne, mechatronika, elektronika, teleinformatyka, telekomunikacja oraz usługi fryzjerskie. W zasadniczej szkole zawodowej uczniowie mogą zdobyć zawód sprzedawcy, kucharza, piekarza, cukiernika, ślusarza, tokarza, stolarza, fryzjera, rzeźnika wędliniarza, blacharza samochodowego, mechanika pojazdów samochodowych, elektromechanika, elektryka, dekarza, murarza, montera instalacji i urządzeń sanitarnych, operatora obrabiarek skrawających i wiele innych. Zespół Szkół nr 3 prowadzi kształcenie zawodowe w technikum i w zasadniczej szkole zawodowej. Technikum kształci na następujących kierunkach: turystyka wiejska, żywienie i usługi gastronomiczne, technologia żywienia, informatyka, agrobiznes, przetwórstwo mleczarskie oraz mechanizacja rolnictwa. W zasadniczej szkole zawodowej uczniowie mogą zdobyć zawód rolnika oraz mechanika – operatora pojazdów i maszyn rolniczych. Zespół Szkół nr 4 prowadzi kształcenie zawodowe w technikum i w zasadniczej szkole zawodowej. Technikum kształci na następujących kierunkach: architektura krajobrazu, budownictwo, pojazdy samochodowe, ogrodnictwo i geodezja. W zasadniczej szkole zawodowej uczniowie mogą zdobyć zawód ogrodnika, mechanika pojazdów samochodowych oraz montera zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie. Zespół Szkół nr 5 prowadzi kształcenie zawodowe w zasadniczej szkole zawodowej i w szkole przysposabiającej do pracy. Zasadnicza szkoła zawodowa przygotowuje młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim na kierunkach wielozawodowych do zdobycia zawodu: kucharza, sprzedawcy, lakiernika, fryzjera, murarza-tynkarza, dekarza, blacharza samochodowego, cukiernika, piekarza, stolarza, krawca i innych. Szkoła przysposabiająca do pracy przeznaczona jest dla osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym. Liceum Plastyczne zapewnia wykształcenie w zawodzie plastyk o następujących specjalnościach i specjalizacjach: fotografika i film (fotografia artystyczna), techniki graficzne (projektowanie graficzne) oraz formy użytkowe (projektowanie ubioru). Aby zapewnić najwyższą jakość kształcenia zawodowego szkoły muszą ciągle rozwijać infrastrukturę edukacyjną, w szczególności pracowni i warsztatów kształcenia praktycznego, rozwijać

14 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2011/2012. Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2012. 15 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 - 2020

48 ofertę zajęć pozalekcyjnych oraz podnosić kwalifikacje i kompetencje nauczycieli przedmiotów zawodowych. Potrzeby szkół zawodowych w zakresie rozwoju infrastruktury to przede wszystkim doposażenie: ° pracowni dydaktycznych w sprzęt pozwalający na zwiększenie udziału praktycznego kształcenia zawodowego oraz nowoczesny sprzęt multimedialny (w tym wymiana sprzętu komputerowego i utworzenie sali multimedialnej) ° bibliotek w podręczniki do kształcenia zawodowego i literaturę fachową Szkoły widzą także potrzebę rozwoju oferty zajęć pozalekcyjnych, przede wszystkim w zakresie: ° zajęć przygotowujących do egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe ° organizacji wyjazdów zawodoznawczych i branżowych ° organizacji kursów w celu uzyskania konkretnych uprawnień Równie ważne jest doskonalenia kompetencji nauczycieli. W tym zakresie odczuwana jest potrzeba podnoszenia kwalifikacji zawodowych w oparciu o współprace z przedsiębiorstwami branżowymi regionu. Szczegółowe zestawienie potrzeb w zakresie rozwoju kształcenia zawodowego znajduje się w załączniku nr 1 do Strategii w tabeli 7.

Doradztwo edukacyjno – zawodowe na wszystkich poziomach kształcenia

Doradztwo edukacyjno-zawodowe ma na celu wspieranie uczniów w planowaniu własnej ścieżki kształcenia i kariery zawodowej. Zadaniem doradztwa jest także wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia. Doradztwo edukacyjno-zawodowe na terenie ORSG prowadzą poszczególne szkoły ponadgimnazjalne, a także część gimnazjów. Oferta doradztwa szkół ponadgimnazjalnych jest bardzo dobrze rozwinięta i urozmaicona. Szkoły te organizują m.in.: ° warsztaty doradztwa zawodowego ukierunkowane na rozwój kariery zawodowej ° praktyki i staże zawodowe u pracodawców na stanowiskach zgodnych z kierunkiem kształcenia ° badania predyspozycji zawodowych ° konsultacje programów nauczania z pracodawcami ° „dni kariery zawodowej” ° spotkania z przedstawicielami uczelni wyższych ° wyjazdy do zakładów pracy Doradztwo edukacyjno-zawodowe prowadzone w gimnazjach skupia się przede wszystkim na zajęciach z wychowawcami, na których wskazywane są możliwości wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej. Ponadto część szkół organizuje wyjazdy do zakładów pracy. Na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego działa również Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Rypinie. Poradnia współpracuje ze szkołami z obszaru Powiatu. Do jej zadań należy organizacja spotkań z uczniami, mających na celu pomoc w wyborze kierunku kształcenia i zawodu. Główną potrzebą w zakresie rozwoju doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkołach ponadgimnazjalnych jest rozbudowa istniejącej oferty o ponadprogramowe praktyki i staże zawodowe oraz organizację zajęć z trenerami biznesu i przedsiębiorczości. W gimnazjach natomiast istnieje potrzeba zatrudniania doradcy zawodowego, który pomagałby uczniom we właściwym podjęciu decyzji wyboru dalszej drogi kształcenia.

Oferta doradztwa edukacyjno-zawodowego na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego została przedstawiona w załączniku nr 1 do Strategii w tabeli 8.

Kształcenie ustawiczne dorosłych

Strategia Europa 2020 uznaje uczenie się przez całe życie i rozwijanie umiejętności za kluczowe elementy odpowiedzi na szeroko pojętą gospodarczą i społeczną strategię Unii Europejskiej, a także obecny kryzys gospodarczy oraz starzenie się społeczeństwa. Uczenie się dorosłych daje osobom, które dotknęło bezrobocie, restrukturyzacja lub które stanęły przed koniecznością transformacji zawodowej, możliwość podniesienia kwalifikacji lub przekwalifikowania, w istotny sposób przyczyniając się także do włączenia społecznego, aktywności obywatelskiej i rozwoju osobistego. 16 Odsetek osób w wieku 25-64 lata, które kształcą lub dokształcają się, wyniósł w 2014 roku dla 28 krajów Unii Europejskiej 10,7%. W Polsce wskaźnik ten osiągnął poziom znacznie niższy – 4,0%. W województwie kujawsko – pomorskim sytuacja przedstawiała się jeszcze gorzej – wartość wskaźnika to 3,8% 17 . Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego zakłada podniesienie wartości tego wskaźnika do 10% w 2020 roku, zaś strategiczne ramy Europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia („ET 2020”) zakładają podniesienie wskaźnika do 15% dla całej wszystkich krajów UE 18 . Dlatego niezwykle ważne jest podniesienie we wszystkich regionach stopnia upowszechnienia uczenia się przez całe życie. Dorośli najchętniej i najefektywniej dokształcają się gdy jest potrzeba podniesienia ich kwalifikacji wynika bezpośrednio z zapotrzebowania zgłaszanego przez rynek pracy. Powiatowy Urząd Pracy w Rypinie prowadzi zestawienia zapotrzebowania na usługi szkoleniowe. Opracowując taki dokument zwraca się corocznie o opinie i sugestie do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, doradców zawodowych oraz pośredników pracy. Szkolenia, na które jest obecnie największe zapotrzebowanie na ORSG Powiatu Rypińskiego to: ° obsługa wózków widłowych, ° kursy spawania, ° obróbka skrawaniem, ° kurs prawa jazdy kat. C, ° kurs szycia, ° opiekunka osób starszych, ° i inne wg zapotrzebowania osób zgłaszających się do PUP w Rypinie.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Niespełna 60% dzieci w wieku 3-6 lat jest objętych edukacją przedszkolną. Dzieci korzystają z usług 30 placówek wychowania przedszkolnego, w tym z 5 przedszkoli, 19 oddziałów przedszkolnych i 6 punktów przedszkolnych. Liczba przedszkoli jest niewystarczająca do istniejących potrzeb. Dlatego istnieje konieczność tworzenia nowych placówek bądź rozbudowy istniejących. Ze względu na zgłaszane potrzeby wydłużenia godzin funkcjonowania placówek przedszkolnych, należy rozważyć możliwość likwidacji punktów przedszkolnych i stworzenia w ich miejsce przedszkoli. Bardzo istotnym jest także doposażenie większości placówek i dostosowanie ich do standardów europejskich.

16 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 - 2020 17 Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=trng_lfse_04&lang=en 18 Konkluzje Rady z dnia 12 maja 2009 r. w sprawie strategicznych ram Europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia („ET 2020”), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2009/C 119/02

Jednym z celów rozwoju edukacji przedszkolnej powinno być jej upowszechnianie oraz podniesienie świadomości rodziców na temat korzyści płynących dla dziecka z jego uczęszczania do przedszkola.

Problemem systemu edukacji na ORSG Powiatu Rypińskiego na wszystkich poziomach kształcenia jest niedostateczna oferta zajęć pozalekcyjnych w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych. Aktualna oferta skupia się głównie na realizacji zajęć stanowiących kontynuację podstawowego programu nauczania (przede wszystkim matematyka, język ojczysty, język obcy, przyroda). Ponadto szkoły posiadają bogatą ofertę zajęć w zakresie zwiększania świadomości i ekspresji kulturalnej (zajęcia taneczne, muzyczne itp.). Placówki edukacyjne właściwie nie oferują zajęć w zakresie zwiększania umiejętności uczenia się, kompetencji społecznych i obywatelskich, inicjatywności i przedsiębiorczości. Nie wykorzystują także nowoczesnych metod nauczania poszczególnych przedmiotów. Po części jest to wynikiem braku odpowiedniego przygotowania nauczycieli do prowadzenia takich zajęć. Ponadto zajęcia dodatkowe w dużej mierze organizowane są pod potrzeby nauczycieli, a nie uczniów. Dlatego też istnieje potrzeba podnoszenia kwalifikacji kadry nauczycielskiej, co w efekcie pozwoli rozbudować ofertę zajęć podnoszących kompetencje kluczowe uczniów. Większą aktywność uczniów w udziale w zajęciach pozalekcyjnych zapewniłoby im zorganizowanie dojazdów. Oferta kierunków kształcenia szkół zawodowych funkcjonujących na ORSG jest bardzo bogata i urozmaicona, jednakże porównując ją z listą zawodów deficytowych sporządzaną corocznie przez PUP w Rypinie, można odnieść wrażenie, że oferta ta i potrzeby rynku pracy nie są do końca ze sobą skorelowane. Co za tym idzie, najwyższe bezrobocie występuje w grupie osób z wykształceniem zawodowym i gimnazjalnym. Przyczyn takiej sytuacji można upatrywać m. in. w odpływie ludzi młodych z terenu ORSG i szukaniu przez nich pracy w większych miastach oraz zagranicą, w mało atrakcyjnych warunkach pracy i płacy oferowanych przez lokalnych przedsiębiorców, w zbyt małej liczbie godzin zajęć praktycznych szczególnie w technikach, w niskiej jakości praktyk odbywanych w zakładach pracy, w niewystarczających kwalifikacjach nauczycieli zawodu w zakresie znajomości najnowszych technologii obsługi maszyn, a także w niedostatecznej jakości wyposażenia pracowni nauki zawodu, co może mieć przełożenie na niższą jakość zdobywanych kwalifikacji. Doradztwo edukacyjno-zawodowe prowadzone przez szkoły ponadgimnazjalne funkcjonujące na ORSG jest bardzo dobrze rozwinięte. W związku z czym należy dbać o to, by oferta tego doradztwa była utrzymywana przynajmniej na istniejącym poziomie bądź rozbudowywana. Znacznie gorzej sytuacja w tym zakresie wygląda w odniesieniu do gimnazjów. Uczniowie tych szkół są w zasadzie pozbawieni profesjonalnego wsparcia i pomocy w zakresie wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej. W związku z tym wielu uczniów kształci się dalej w kierunkach nieodpowiednich do ich predyspozycji. Dlatego też zasadnym i koniecznym jest zatrudnienie bądź ścisła współpraca gimnazjów z profesjonalnymi doradcami edukacyjno- zawodowymi/udzielanie profesjonalnego poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego. Ważnym elementem przy wyborze ścieżki zawodowej są staże i praktyki u pracodawców organizowane przez szkoły ponadgimnazjalne. W związku z powyższym należy zacieśniać współpracę z przedsiębiorcami, tak aby oferta staży i praktyk była ciągle poszerzana, a ich jakość zwiększana. Dorośli najchętniej korzystają ze szkoleń, które pozwalają nabyć nowe umiejętności „twarde”. Największym zainteresowaniem cieszą się te, które kończą się certyfikatem lub nabyciem uprawnień, co znacznie ułatwia znalezienie nowej pracy lub pozwala udoskonalić kwalifikacje wymagane przez aktualnego pracodawcę. Ukończenie tego typu szkoleń pozwala na umocnienie swojej pozycji na rynku pracy bądź na zdobycie nowego zatrudnienia. W rozwoju kształcenia ustawicznego należy położyć nacisk na wykorzystywanie nowoczesnych metod nauczania w prowadzonych szkoleniach i kursach.

Kultura

Współcześnie kultura jest jednym z podstawowych czynników rozwoju regionu w odniesieniu do kapitału intelektualnego, wyrównywania szans, rozwoju ekonomicznego, w tym szczególnie zwiększenia atrakcyjności jednostek terytorialnych dla wspólnoty terytorialnej oraz inwestorów i turystów 19 . Poniższa tabela zawiera zestawienie instytucji kultury zlokalizowanych w Powiecie Rypińskim, w podziale na biblioteki, domy kultury, kina, muzea, teatry i instytucje muzyczne. Tabela 20. Zestawienie instytucji kultury w Powiecie Rypińskim (stan na 2013r.) Domy i Biblioteki i Muzea z Instytucje Jednostka terytorialna ośrodki Kina Teatry filie oddziałami muzyczne kultury Brzuze 4 1 0 0 0 0 Rogowo 4 0 0 0 0 0 Rypin (m.) 3 1 1 1 0 0 Rypin (w.) 3 0 0 0 0 0 Skrwilno 2 0 0 0 0 0 Wąpielsk 3 0 0 0 0 0 ORSG 19 2 1 1 0 0 Kujawsko – Pomorskie 425 197 20 29 7 2 Polska 8 112 3 901 469 822 126 41 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych

Z powyższego zestawienia wynika, że w powiecie nie występuje duża liczba instytucji kultury. Funkcjonuje tu najwięcej bibliotek (19 placówek wraz z filiami) oraz dwa domy kultury. Poza tym na obszarze działa jedno kino i jedno muzeum. Brak jest natomiast teatru oraz instytucji muzycznych. Poza ww. instytucjami w gminach funkcjonują świetlice wiejskie będące miejscem odbywania się m. in. zebrań wiejskich, imprez okolicznościowych, spotkań kół gospodyń wiejskich. Instytucje kultury mają szczególne znaczenie dla przekazu wartości kulturowych, istotnych z punktu widzenia funkcjonowania całego społeczeństwa. W tym kontekście ważne jest odpowiednie finansowanie tych instytucji, aby mogły one właściwie realizować powierzoną im misję publiczną 20 . Załącznik nr 1 do niniejszej Strategii w tabeli 9 zawiera zestawienie najważniejszych instytucji kultury zlokalizowanych na terenie Powiatu Rypińskiego, opisując jednocześnie stan techniczny infrastruktury i dokonując identyfikacji najważniejszych potrzeb w zakresie ich odnowy, w celu ochrony dziedzictwa kulturowego i właściwego wypełniania misji publicznej. Równie ważne jak prawidłowe funkcjonowanie instytucji kultury, jest podjęcie odpowiednich działań mających na celu wsparcie w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego. W tym kontekście szczególnie ważne jest położenie nacisku na właściwe gospodarowanie wszelkimi zasobami materialnymi i niematerialnymi regionu, posiadającymi wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju społecznego i kulturalnego, które należy przekazać następnym pokoleniom. Liczbowe zestawienie obiektów dziedzictwa kulturowego Powiatu Rypińskiego ujętych w rejestrze zabytków nieruchomych przedstawia się następująco:

19 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2007 - 2013 20 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 -2020

Tabela 21. Obiekty dziedzictwa kulturowego, ujęte w rejestrze zabytków nieruchomych

Typ obiektu Brzuze Rogowo Skrwilno Wąpielsk Rypin Rypin (w.) Rypin Rypin (m.)

a. kościoły rzymsko-katolickie 1 1 1 b. zespoły kościołów 1 1 1 c. kaplice 1 1 1 d. kwatery grobowe 2 e. ruiny zamkowe 1 f. zespoły dworskie 1 1 g. zespoły pałacowo-parkowe 1 1 2 h. dwory 1 i. założenie pałacowo-parkowe 1 j. historyczne założenia urbanistyczne miasta 1 k. parki 2 1 1 l. wiatraki i młyny 1 1 m. pałac ustanowiona strefa ochrony konserwatorskiej 1 n. muzea 1 Łącznie 5 3 5 4 5 7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu

Poniższa tabela zawiera zestawienie najważniejszych zasobów kulturowych Powiatu Rypińskiego oraz potrzeby w zakresie zachowania, rozwoju, wsparcia i renowacji obiektów zabytkowych. Tabela 22. Zasoby i potencjały kulturowe Powiatu Rypińskiego Jednostka Potrzeby w zakresie zachowania, rozwoju, wsparcia Główne zasoby i potencjały kulturowe terytorialna i renowacji obiektów zabytkowych Kaplica drewniana pw. Matki Boskiej Studziennej w Kleszczynie Zespół pałacowo-parkowy w Ugoszczu Wszystkie zabytki potrzebują w mniejszym lub Brzuze Zespół kościoła parafialnego w Żałem większym stopniu renowacji, konserwacji Grodzisko późnośredniowieczne w Kleszczynie Grodzisko w Żałem Ruchome zabytki znajdujące się w Kościele Konserwacja parafialnym w Rogowie Kaplica grobowa rodziny Dębińskich w Konserwacja i remont Pręczkach Rogowo Wymiana okien, pokrycia dachowego, remont Kościół parafialny rzymsko-katolicki ogrodzenia przy kościele i cmentarzu, renowacja murowany pw. św. Bartłomieja w Rogowie mogiły oraz zabytków ruchomych wewnątrz kościoła Wiatrak Koźlak w miejscowości Rogowo- Renowacja Młynik (wł. prywatna) Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej „Dom Kaźni” Bieżące prace zabezpieczające budynek Kościół Świętej Trójcy Kompleksowa renowacja Rypin (m.) Układ urbanistyczny miasta z okresu jego Rewitalizacja, poprawa efektywności energetycznej lokacji

Kościół ewangelicko-augsburski Renowacja Kaplica Św. Barbary Bieżące prace zabezpieczające budynek Gmach „Zgody” Rewitalizacja, poprawa efektywności energetycznej Budynek dawnego Magistratu Rewitalizacja, poprawa efektywności energetycznej Modernizacja sali kinowo- teatralnej, wymiana akustyki, aranżacja holu, wymiana kinotechniki Rypiński Dom Kultury - kino Bałtyk (cyfryzacja), modernizacja wyposażenia estradowego, wymiana węzła cieplnego Kompleksowa rewitalizacja, poprawa efektywności Dawny Dom Kultury „Katolik”- Centrum energetycznej, dostosowania budynku na potrzeby Aktywności Społecznej Centrum Aktywności Społecznej Wymiana więźby dachowej oraz dachu, wymieniana stolarki okiennej, drzwiowej i podłogowej, Pałac w Sadłowie Rypin (w.) wykonanie izolacji pionowej i poziomej budynku oraz wykonanie nowej elewacji budynku Kościół w Sadłowie Renowacja Zespół Pałacowo-Parkowy w miejscowości Kapitalny remont Okalewo Zespół Kościoła Rzymskokatolickiego z Renowacja mogiły dziedziców zabytkową dzwonnicą Skrwilno Park Podworski w Skrwilnie Utworzenie zielonej klasy, utwardzenie alejek Mogiła zbiorowa w miejscowości Rak Mogiła dziedziców na cmentarzu parafialnym Renowacja w Skrwilnie Ruiny Zamku Zabezpieczenie Magazyn zbożowy, ruiny Młyna Wąpielsk Kościół w Radzikach Dużych Renowacja Pałace w miejscowościach Radziki Małe i Remont Półwiesk Mały Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Obiekty zabytkowe, których zestawienie zostało zawarte w powyższej tabeli, w dużej mierze sprzyjają rozwojowi turystyki na terenie ORSG. Ma to miejsce w szczególności w odniesieniu do miasta Rypin. Turyści odwiedzając to miasto bardzo chętnie zwiedzają Kościół Świętej Trójcy, Kaplicę Św. Barbary, Gmach „Zgody” oraz układ urbanistyczny miasta z okresu jego lokacji. Oprócz opisanych powyżej walorów kulturowych, sprzyjających rozwojowi turystyki krajoznawczej, powiat posiada również walory naturalne, których zestawienie zostało zawarte w podrozdziale Środowisko przyrodnicze.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Życie kulturalne mieszkańców Powiatu Rypińskiego skupia się głównie wokół gminnych bibliotek oraz świetlic wiejskich, które w głównej mierze są organizatorami imprez i wydarzeń kulturalnych. Większość tych wydarzeń ma charakter lokalny i sezonowy (np. dożynki, festyny itp.). Infrastruktura instytucji kultury jest dostosowana przede wszystkim do potrzeb osób dorosłych, a w znacznie mniejszym stopniu do potrzeb dzieci i młodzieży. Na terenie całego ORSG istnieje ponadto potrzeba zatrudnienia animatorów kulturalnych i doposażenia świetlic wiejskich.

Z racji niewielkiej liczby obiektów dziedzictwa kulturowego, ujętych w rejestrze oraz ewidencji zabytków, szczególnie wymagana jest ich ochrona i zachowanie. Zarówno zabytki nieruchome, jak i ruchome wymagają ciągłych inwestycji w zakresie renowacji i konserwacji zewnętrznej i wewnętrznej.

Obszary problemowe wymagające rewitalizacji

Rewitalizacja jest ważną częścią myślenia o rozwoju miasta czy gminy i powinna stać się kluczowym programem społecznym i gospodarczym w odniesieniu do zidentyfikowanych tam obszarów problemowych. Służy podniesieniu atrakcyjności danego obszaru dla podmiotów gospodarczych i potencjalnych nowych jego mieszkańców, jak również wsparciu rozwoju kapitału społecznego oraz podniesieniu jakości życia mieszkańców. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych powinna mieć charakter złożony i interdyscyplinarny, dlatego kluczowe jest prowadzenie zintegrowanych, czyli równoległych i wzajemnie uzupełniających się działań w wielu sferach 21 . Zidentyfikowanie obszarów problemowych o negatywnych zjawiskach natury społecznej, gospodarczej, przestrzennej, środowiskowej i funkcjonalnej oraz wskazanie potencjalnych sposobów ich zniwelowania w kontekście nadania tym obszarom nowej jakości funkcjonalnej i zapewnienia warunków do ich zrównoważonego rozwoju nastąpi w Lokalnych/Gminnych Programach Rewitalizacji, do opracowania których będą zobowiązane wszystkie jednostki samorządu terytorialnego, chcące prowadzić procesy rewitalizacyjne. Należy jednak pamiętać, że podstawą rewitalizacji będzie niwelowanie negatywnych zjawisk społecznych poprzez działania finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego, natomiast wszystkie inwestycje w infrastrukturę powinny stanowić działania o mniejszej skali i być uzupełnieniem do działań społecznych. Programy Rewitalizacji muszą powstać zgodnie z wytycznymi, których aktualnie brak. Wytyczne te powinny określić, w jaki sposób należy wyznaczyć obszary problemowe wymagające przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych. W chwili obecnej, przy braku ww. wytycznych, przedstawiono obszary problemowe wskazane przez przedstawicieli wszystkich JST tworzących ORSG Powiatu Rypińskiego. Tabela 23. Obszary problemowe wskazane do rewitalizacji Jednostka terytorialna Obszary problemowe Brzuze Ostrowite, gdzie w 2007 r. zlikwidowano zakład Cukrowni, a mieszkańcy nie otrzymali żadnej pomocy. Pojawiły się problemy społeczne, gospodarcze, kulturowe i przyrodnicze, utrzymuje się wysokie bezrobocie oraz wysoki odsetek osób w wieku starszym, w związku z tym istnieje potrzeba pomocy. Na terenie tym wymagane jest m.in.: uruchomienie obiektu kultury zagospodarowanie terenu wokół obiektu, rewitalizacja zabytkowego, parku, remont dróg, oświetlenia, parkingów, budowa ścieżek pieszo-rowerowych, placów zabaw, napowietrznych siłowni, pomostów, rekultywacja jeziora oraz terenów przyległych, modernizacja oczyszczalni ścieków oraz rozbudowa sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, remont zabytkowego dworu, wyznaczenie terenów inwestycyjnych po ogródkach działkowych i fabryce, uporządkowanie terenów ogródków działkowych, budowa infrastruktury społecznej oraz obiektów kultury. Ugoszcz - teren zamieszkiwany przez byłych pracowników PGR, Występuje tu duże bezrobocie, problemy społeczne i infrastrukturalne. Na tym terenie wymagane jest m.in.: rewitalizacja parku, remont dróg, oświetlenia, parkingów, budowa ścieżek pieszo-rowerowych, placów zabaw, napowietrznych siłowni, rekultywacja jeziora oraz terenów przyległych, modernizacja oczyszczalni ścieków oraz rozbudowa sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, remont zabytkowego pałacu, zagospodarowanie terenu sportowo-rekreacyjnego, rewitalizacja budynku poczty oraz rewitalizacja alei przydrożnych. Gulbiny - występuje tu koniczność m.in. rewitalizacji parku.

21 Krajowa Polityka Miejska (projekt wersja I), Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 2014.

Brzuze - rewitalizacja parku i rekultywacja terenu przy świetlicy oraz zagospodarowanie terenu przy jeziorze itp. Radzynek - rewitalizacji wymaga teren przy szkole Kleszczyn - rewitalizacja terenu na którym zlokalizowana jest zabytkowa kaplica, budowa ścieżek pieszo-rowerowych, parkingów, remont dróg itp. Żałe - rewitalizacji wymaga m.in. świetlica, remiza i teren wokół świetlicy. Rogowo Wieś Sosnowo – tereny po byłym PGR. Konieczność rewitalizacji parków dworskich i terenów mieszkaniowych w miejscowościach Nadróż i Sosnowo. Rypin (m.) Obszar przy ul. Nowe Osiedle, gdzie były już prowadzone działania rewitalizacyjne. Obszar ten cechuje się dużym skupiskiem rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym i znajdują się tam budynki mieszkalne w złym stanie technicznym. Obszar tzw. „starego miasta”, gdzie również występują duże skupiska rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, budynki mieszkalne w złym stanie technicznym oraz budynki o wartościach historycznych (kamienice Jana Pawła II, ks. Chojeckiego, budynek dawnego magistratu, budynek Zgody). Na bazie dawnego Domu Kultury planowane jest utworzenie Centrum Aktywności Społecznej (CAS)- ma on służyć mieszkańcom miasta działającym aktywnie w organizacjach pozarządowych, a także tym, którzy działają w grupach nieformalnych jak również tym, którzy chcieliby się włączyć w działania społeczeństwa obywatelskiego. Park miejski przy ul. Orzeszkowej - poprawa estetyki, umożliwienie mieszkańcom aktywnego wypoczynku (ścieżki pieszo- rowerowe) siłownia na powietrzu. Rypin (w.) Obszarem problemowym w gminie Rypin są przede wszystkim tereny w miejscowości Kowalki. Gdzie odnowy wymaga park, ponadto planuje się budowę siłowni zewnętrznej oraz rozbudowę kompleksu sportowego. Skrwilno Gmina Skrwilno posiada budynek w Przywitowie, gdzie planuje stworzyć Dom Pomocy Społecznej, by zapewnić swoim mieszkańcom możliwość opieki bez konieczności opuszczania swoich rodzinnych stron. Budynek ten wymaga remontu i adaptacji do potrzeb świadczenia w nim usług opiekuńczych. Wąpielsk Najbardziej problemowymi obszarami w gminie Wąpielsk są osiedla po byłych PGR w Ruszkowie i Kiełpinach. Są to tereny zamieszkiwane przez byłych pracowników PGR, którzy nie potrafią odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Osoby te w dużej mierze zagrożone są zarówno wykluczeniem społecznym, jak i ubóstwem. Większość z nich to beneficjenci GOPS korzystający z różnych form pomocy. Na terenach tych wymagana jest kompleksowa przebudowa systemu kanalizacji sanitarnej. Niezbędne jest także wybudowanie infrastruktury rekreacyjnej, jak place zabaw dla dzieci, chodniki i ścieżki rowerowe oraz sportowej, jak boiska. Niezbędne jest także wykonanie termomodernizacji budynków mieszkalnych oraz wykonanie systemu zbiorczego ogrzewania. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin Środowisko przyrodnicze. Turystyka, sport i rekreacja

O atrakcyjności Powiatu Rypińskiego decydują w głównej mierze walory przyrodniczo- geograficzne. Dominuje tu krajobraz złożony z drobnych, niewysokich pagórków kontrastujący z licznymi obniżeniami i zamkniętymi zaklęsłościami wytopiskowymi o dnach stale podmokłych lub okresowo wypełnionych wodą. Powiat rypiński leży w dorzeczu Wisły. Rzeka jest czynnikiem podstawowym i decydującym o zasobach wód powierzchniowych. Bezpośrednim prawobrzeżnym dopływem Wisły jest Skrwa, zaś Rypienica wpada do Drwęcy. Wśród jezior występujących w powiecie pod względem genetycznym dominują jeziora polodowcowe, a wśród nich jeziora rynnowe. Do największych należą Żalskie, Długie, Ostrowickie.

Powiat jest obszarem, na którym występują stosunkowo duże skupiska leśne. Największy udział gruntów leśnych w odniesieniu do powierzchni gminy występuje w gminie Rogowo (33,7%) i w gminie Skrwilno (26,8%). Powierzchnia zalesienia na terenie całego Powiatu Rypińskiego (20,1%) kształtuje się na poziomie nieco niższym niż w województwie (23,3%) i kraju (29,4%).

Wykres 13. Udział lasów w obszarze gmin ORSG

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na terenie ORSG występuje wiele form ochrony przyrody. Wśród nich znajdują się m.in. obszary chronionego krajobrazu – Źródła Skrwy oraz Drumliny Zbójeńskie, 2 rezerwaty przyrody (Okalewo, Tomkowo) i obszar NATURA 2000, którego opis znajduje się w poniższej tabeli. Tabela 24. Obszar Natura 2000 na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego Łączna Obszar Obszar na powierzchnia Opis Natura 2000 terenie powiatu obszaru w ha Bogactwo i różnorodność systemu przyrodniczego obszaru Dolina Drwęcy, jak i otoczenia, decyduje o jego wysokim potencjale ekologicznym. Drwęca wraz z dopływami jest ważnym korytarzem ekologicznym o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale i krajowym. Należy ją traktować jako ekosystem przyrodniczy o znaczeniu ponadregionalnym. Obszar ważny dla ochrony bogatej ichtiofauny i mozaiki siedlisk związanych z doliną rzeczną. Sama Drwęca stanowi jedyny ichtiologiczny rezerwat na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Dolina Rzeka Drwęca i jej dorzecze objęte jest krajowym programem 12 561,56 Wąpielsk Drwęcy restytucji ryb wędrownych, zaś rzeka Wel jest wymieniana jako jeden z głównych cieków dorzecza Drwęcy o walorach kwalifikujących ją jako podstawowe tarlisko anadromicznych ryb wędrownych i siedlisko ryb prądolubnych, będących w sferze zainteresowania Unii Europejskiej. Atutem obszaru (oprócz bogactwa cennych gatunków) jest jego kształt, sprzyjający zachowaniu tras migracji i rozprzestrzeniania się wielu gatunków fauny i flory. Jest to korytarz ekologiczny między Doliną Wisły a Pojezierzem Mazurskim. Ponadto dorzecze rzeki Drwęcy powinno podlegać szczególnej

ochronie, gdyż w jej dolnej części w Lubiczu znajduje się powierzchniowe ujęcie wody zaopatrujące miasto Toruń. Powinno to być dodatkowym argumentem za zachowaniem jej walorów przyrodniczych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000 http://natura2000.gdos.gov.pl/datafiles

Walory turystyczne środowiska

Teren ORSG Powiatu Rypińskiego posiada liczne walory środowiskowe, które stanowią potencjał do rozwoju turystyki. Miasto Rypin znajduje się na szlaku wiodącym z Kujaw na Warmię i z Pomorza na Mazowsze. Leży w północno-wschodniej części historycznej Ziemi Dobrzyńskiej nad rzeką Rypienicą – dopływem Drwęcy. Geograficznie obszar, zarówno miasta, jak i gminy Rypin należy do Pojezierza Dobrzyńskiego. Ze względu na duże skupiska jezior na południowym zachodzie, okolice te nazywane są Szwajcarią Dobrzyńską. Na uwagę zasługuje fakt, że cały teren ORSG usytuowany jest na obszarze funkcjonalnym „Zielone Płuca Polski”. Elementem determinującym wyznaczenie powyższego obszaru, była ochrona jednych z najcenniejszych w kraju i Europie systemów ekologicznych. Zielone Płuca Polski to tereny nie tylko o czystym środowisku, ale również o uznanych w świecie unikatowych wartościach przyrodniczych i walorach krajobrazowych. Ponadto niewielka część Gminy Rogowo położona jest w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Źródła Skrwy. W obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Źródła Skrwy położona jest również Gmina Skrwilno. Ponadto na jej terenie występują dwa jeziora: Skrwileńskie o pow. 74 ha oraz Urszulewskie o pow. 293 ha. Są one świetnym miejscem do wypoczynku czynnego (pływanie) oraz oazą spokoju dla wędkarzy i miłośników ciszy. Do istotnych elementów krajobrazu można jeszcze dołączyć: rezerwat przyrody „Okalewo” o naturalnym zasięgu występowania świerka; pomniki przyrody: dąb i buk (park Skrwilno), dąb i lipa (Leśnictwo Urszulewo) oraz strefy ciszy wokół jezior Skrwilno i Urszulewo. Atutem Gminy Brzuze jest 14 jezior, spośród których Żalskie (Wielgie) należy do największych na Ziemi Dobrzyńskiej. Na szczególną uwagę zasługują dwa parki podworskie w Ugoszczu i Gulbinach. Istnieją też aleje zabytkowe. W urozmaicony krajobraz gminy wkomponowały się średniowieczne grodziska w miejscowościach: Żałe, Somsiory, Kleszczyn i Mościska. Fakt występowania jezior sprawia, że obszar jest atrakcyjny turystycznie i krajobrazowo. Niewielką część gminy obejmuje obszar chronionego krajobrazu „Drumliny Zbójeńskie”. Znajdują się tu również liczne pomniki przyrody. Godna uwagi jest bardzo bogata fauna – między innymi bocian, czapla, żuraw i kormoran. O atrakcyjności turystycznej Gminy Wąpielsk stanowią przede wszystkim jeziora, lasy i rzeka. Jeziora: Długie i Kiełpiny to jeziora polodowcowe rynnowe, o zróżnicowanej linii brzegowej. Brzegi porasta trzcina pospolita i pałka szerokolistna. Z roślin chronionych spotykamy tu grążel żółty o liściach pływających i kwiatach wydzielających intensywną, alkoholopodobną woń w celu zwabienia owadów. W jeziorach żyje wiele gatunków ryb, np. płocie, węgorze, liny, szczupaki. Na terenie Powiatu Rypińskiego występują ponadto pomniki przyrody w postaci pojedynczych lub skupisk drzew głównie surmie, buki i lipy 22 . W tabeli 25 zamieszczono informacje o pomnikach przyrody w poszczególnych gminach ORSG.

22 www.rypin.eu

Tabela 25. Pomniki przyrody na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego (2013r.) Jednostka terytorialna Liczba pomników przyrody Brzuze 22 Rogowo 2 Rypin (m.) 8 Rypin (w.) 6 Skrwilno 7 Wąpielsk 8 ORSG 53 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Posiadane walory przyrodnicze na części obszaru ORSG podlegały przez lata dewastacji i ich stan na chwilę obecną jest niezadawalający. Poniższa tabela przedstawia bardziej szczegółowe informacje w tym zakresie. Tabela 26. Dewastacja obiektów przyrodniczych na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego Jednostka terytorialna Dewastacja obiektów przyrodniczych Brzuze Dewastacja środowiska przyrodniczego poprzez: - niszczenie parków zabytkowych, podworskich, przemysłowych, - niszczenie mokradeł śródpolnych, małych zbiorników wodnych i cieków wodnych - niszczenie użytków przyrodniczych - niszczenie zieleni cmentarnej i przykościelnej. Rogowo Na terenie Gminy Rogowo znajdują się dwa parki podworskie w miejscowościach Nadróż i Sosnowo, które wymagają rewitalizacji. Z powodu wieloletniego braku pielęgnacji i niekontrolowanego rozwoju drzew i krzewów zatraciły dawny wygląd i charakter ogrodu. W przypadku parku podworskiego w Nadrożu obecnie trwają prace przygotowawcze i koncepcyjne zagospodarowania terenu. W celu utrzymania w należytym stanie zabytkowego parku podworskiego w Sosnowie, który jest zaniedbany niezbędne jest również przeprowadzenie prac rewitalizacyjnych. Rypin (m.) Brak problemów w tym zakresie. Rypin (w.) Na terenie gminy Rypin znajduje się kilka dawnych parków dworskich o bogatym drzewostanie: w Rusinowie, Kowalkach, Sadłowie oraz w Balinie (w zasobach prywatnych). Niestety ograniczone środki finansowe nie pozwalają na właściwe ich wykorzystanie i zagospodarowanie. Park w Rusinowie nieużytkowany przez lata, jest obecnie bardzo zniszczony, zarośnięty, natomiast wewnątrz znajdują się okazy drzew zbliżone do pomnikowych. Dawny park dworski w Kowalkach natomiast wymagałby dokonania nowych nasadzeń, gdyż wiele drzew z powodu różnych chorób uschło i zostały wycięte. Drzewa które zostały, są okazami kilkudziesięcioletnimi. Park w Sadłowie natomiast jest parkiem najlepiej zagospodarowanym i nie wymaga na chwilę obecną specjalnych zabiegów pielęgnacyjnym, natomiast koniecznym byłoby wyposażenie go w odpowiednią infrastrukturę taką jak ścieżki, ławki, oświetlenie i inne urządzenia pozwalające na umilenie czasu odwiedzającym. Skrwilno Brak problemów w tym zakresie. Wąpielsk Brak problemów w tym zakresie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z urzędów gmin

Szlaki turystyczne

Niewątpliwą atrakcją turystyczną są szlaki turystyczne. Na terenie ORSG najważniejsze z nich to: ° Szlak PTTK Brzuze – Ostrowite – Trąbin – szlak turystyczny pieszy oznaczony kolorem zielonym, przebiegający przez teren gminy Brzuze - umożliwia on turystom dotarcie do najpiękniejszych i najciekawszych zakątków gminy. Szlak ten ma długość 32 km

° Europejski Szlak Kulturowy św. Jakuba - w 2014 roku do Szlaku św. Jakuba została włączona Studzianka (gm. Brzuze) – jest to szlak dojściowy i w odróżnieniu od szlaku głównego został dodatkowo oznakowany (do niebieskiego kwadratu i stylizowanej żółtej muszli dodano żółty pasek). Szlak ma początek w Studziance, która od wieków związana jest z kultem św. Jakuba, następnie przebiega przez Ostrowite, Trąbin, Rętwiny, Łubki, by w Płonnem (gmina Wąpielsk) połączyć się z głównym szlakiem do Santiago de Compostela w Hiszpanii ° Kujawsko – Pomorski Szlak Fryderyka Chopina – (V trasa) przez teren Gmin Brzuze i Wąpielsk (m.in. Gulbiny, Wąpielsk, Radziki Duże, Tomkowo, Płonne) przebiega jedna z pięciu tras tego szlaku. Zaczyna się ona w miejscowości Radomin, a kończy w Szafarni (40 km) ° Kujawsko – Pomorski Szlak Fryderyka Chopina – (I trasa) przez teren Gminy Brzuze (Ugoszcz) przebiega jedna z pięciu tras tego szlaku. Zaczyna się i kończy w miejscowości Golub-Dobrzyń (85 km) ° Szlak kulturowy „Brzuze – Gmina Chopina” na trasie Ugoszcz – Brzuze – Gulbiny ° Szlaki kajakowe – rzeka Skrwa jest prawobrzeżnym dopływem Wisły. Od jeziora Skrwilno jest dostępna dla kajakarzy. Dziesięć kilometrów poniżej przyjmuje prawy dopływ - Urszulewkę, która może być potraktowana jako alternatywny początkowy odcinek szlaku. Jest to malowniczy i łatwy szlak. Również łatwym szlakiem dostępnym dla początkujących jest rzeka Drwęca (ujście Rypienicy, ujście rzeki Ruziec). Rzeka Ruda jest bocznym szlakiem od Drwęcy, dającym możliwość podpłynięcia pod prąd w stronę Iławy. Jest to odcinek rzeczny łąkowy, regulowany.

Sport i rekreacja

Sport na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego jest nieodzownym elementem życia wielu jego mieszkańców, dlatego też gminy wspierają rozwój dyscyplin sportowych, zarówno finansowo, jak i rzeczowo. Jednym z najważniejszych obiektów sportowych na terenie Powiatu jest Rypińskie Centrum Sportu funkcjonujące w Mieście Rypin, które jest nowoczesnym kompleksem sportowo – rekreacyjnym. Baza sportowo – rekreacyjna Miasta w większości zaspokaja potrzeby mieszkańców, ale są obiekty, które należy zmodernizować. Przyszłość sportu na terenie Miasta rysuje się bardzo obiecująco. Miasto kładzie bowiem duży nacisk na rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej. Dzięki takim działaniom, zwiększają się możliwości Miasta pod względem organizowania imprez sportowych, jak również kulturalnych. Poza obiektami sportowymi, na terenie Rypina znajdują się place zabaw dla najmłodszych, siłownie na powietrzu dla starszych mieszkańców, parki, ogrody i skwery wyposażone w ławeczki. Dzięki istnieniu warunków do uprawiania sportu i rekreacji, tj. boisk sportowych i sal gimnastycznych, wśród mieszkańców zauważalny jest wzrost zainteresowania aktywnym wypoczynkiem. Rozwijającymi się amatorsko dziedzinami sportowymi są: piłka nożna, koszykówka, hokej na trawie, tenis stołowy, nordic walking, sporty walki, łucznictwo myśliwskie, pływanie, a także tenis ziemny. Również Gmina Rogowo posiada bogatą ofertę dotyczącą obiektów sportowych. Są to m. in.: kompleks boisk w Rogowie (piłka nożna, siatkówka, bieżnia, kort tenisowy), boiska wiejskie w Pręczkach, Czumsku Dużym, Rojewie, Nadrożu, Orlik w Sosnowie. Ponadto w miejscowości Rogowo i Sosnowo ustawiono siłownie na świeżym powietrzu. Zaplecze sportowo – rekreacyjne Gminy Rypin stanowią natomiast boiska sportowe i sale gimnastyczne przy szkołach podstawowych w Borzyminie, Sadłowie, Starorypinie Rządowym i gimnazjum w Kowalkach oraz przyszkolne boiska sportowe w Stępowie i Zakroczu. Dostępny jest również wybudowany w Kowalkach nowy kompleks sportowy Orlik, a także boisko sportowe Klubu Sportowego GROT Kowalki oraz boiska wiejskie w Balinie, Cetkach, Czyżewie, Dylewie, Mariankach, Godziszewach i

Sadłowie. Dodatkowo na terenie gminy znajdują się place zabaw przy szkołach podstawowych oraz świetlicach wiejskich i kort tenisowy w Sadłowie. Zagospodarowanie dla sportu w Gminie Skrwilno stanowią obiekty sportowe przy szkołach, którymi są boiska szkolne i sale gimnastyczne (poza Okalewem) oraz gminne boisko sportowe z bieżnią w Skrwilnie. Infrastrukturę sportową w Gminie Brzuze tworzą boiska turniejowe do piłki siatkowej plażowej nad jeziorem Brzuze, boiska rekreacyjne do siatkówki plażowej w Ostrowitem, Ugoszczu i Trąbinie, pełnowymiarowe boisko piłkarskie w Ugoszczu, boiska przy wszystkich szkołach oraz sale gimnastyczne przy szkołach w Ostrowitem, Trąbinie i Ugoszczu. Dostępny jest również nowy kompleks sportowy Orlik przy gimnazjum w Ostrowitem. Ponadto na terenie gminy Brzuze znajduje się kąpielisko z pomostem kąpielowym, przy którym działa wypożyczalnia sprzętu wodnego. Pomosty rekreacyjne znajdują się jeszcze w miejscowościach: Trąbin i Żałem. Dodatkowo w Ugoszczu ustawiona jest siłownia na świeżym powietrzu. Ważnym czynnikiem rozwoju sportu i rekreacji na terenie ORSG jest systematyczne tworzenie i rozbudowa niezbędnej bazy sportowej, która już przyczyniła się do poprawy warunków uprawiania sportu, a w niedługim czasie może zaowocować osiąganiem coraz lepszych wyników przez młodzież Powiatu oraz zwiększeniem zainteresowania uprawianiem sportu. Samorządy pracują nad stwarzaniem warunków i możliwości dla dzieci do rozwijania zainteresowań sportowych poprzez budowanie atrakcyjnej oferty, która będzie uwzględniała zainteresowania potencjalnych uczestników. Celem tych działań jest inicjowanie i organizowanie projektów własnych, współpraca ze środowiskami oświatowymi i sportowymi, realizacja ich potrzeb i oczekiwań, zachęcanie lokalnej społeczności do podejmowania różnorodnych form aktywności rekreacyjnej i sportowej. Jedną z ciekawszych form aktywności, która w ostatnich latach cieszy się dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców ORSG jest Geocaching, polegający na poszukiwaniu skarbów za pomocą odbiornika GPS. Jest to międzynarodowa zabawa kierowana do poszukiwaczy przygód w każdym wieku. Skrytki zakładane są najczęściej w atrakcyjnych turystycznie miejscach (zabytki, przyroda, historia). Spośród 24 889 skrytek znajdujących się na terenie Kraju, 178 umieszonych jest na terenie Powiatu. Skrytki te zostały odnalezione 2 724 razy co świadczy o zainteresowaniu tą formą rekreacji.

Edukacja ekologiczna

Na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego edukacja ekologiczna prowadzona jest głównie za pośrednictwem jednostek oświatowych. Edukacja ekologiczna w szkołach przybiera formę zajęć lekcyjnych oraz zajęć terenowych, w głównej mierze jednak ogranicza się do przekazywania wiedzy teoretycznej. Działania edukacyjne realizowane poza szkołą mają natomiast charakter epizodyczny, najczęściej dotyczą udziału w akcjach sprzątania świata. Szeroką działalność w zakresie edukacji ekologicznej prowadzi Stowarzyszenie Dobrzyniacy w Brzuzem. Ważniejsze projekty stowarzyszenia dotyczą ochrony krajobrazu i bioróżnorodności, w tym gęsi rypińskiej, sadów tradycyjnych i pszczół. Stowarzyszenie podejmuje również działalność wydawniczą, w ramach której powstała m.in. cenna publikacja o przekształceniach środowisk Pojezierza Dobrzyńskiego. Wartym podkreślenia jest jednak fakt, iż na terenie Gminy Skrwilno funkcjonuje Sala Edukacyjna związana z tematyką gospodarki i historii Lasów Państwowych. Jest ona początkiem Ścieżki Edukacyjnej „Skrwilno”. Ścieżka posiada długość 4,2 km i biegnie przez różne rodzaje drzewostanów i biotopów leśnictwa Zambrzyca, dochodzi do jeziora Skrwileńskiego, gdzie zlokalizowana jest wieża widokowa. Na ścieżce znajduje się 12 przystanków oznaczonych tablicami o tematyce przybliżającej zagadnienia gospodarki leśnej. Ścieżka i Sala Edukacyjna zarządzane są przez Nadleśnictwa Skrwilno.

Powyższy zakres działań edukacji ekologicznej nie jest wystarczający. Jednostki samorządu terytorialnego wchodzące w skład ORSG Powiatu Rypińskiego zgłaszają potrzeby w zakresie konieczności tworzenia ośrodków edukacji ekologicznej, zielonych szkół, ścieżek edukacyjnych, centrum edukacji ekologicznej dla rolnictwa oraz prowadzenia szerokich kampanii promujących działania propagujące wśród mieszkańców postawy prośrodowiskowe. Obecnie w Mieście Rypin prowadzone są prace nad powstaniem ścieżek edukacyjno – turystyczno – historycznych, mających na celu pokazanie atrakcji turystycznych, zabytków oraz miejsc związanych z historią Rypina.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje ORSG Powiatu Rypińskiego jest atrakcyjnym regionem turystycznym posiadającym ciekawą ofertę rekreacyjną. Główne walory przyrodnicze, na bazie których można rozwijać ofertę turystyczną obszaru, skupiają się wokół obszarów „Zielone Płuca Polski” i tzw. „Szwajcaria Dobrzyńska”, gdzie zlokalizowane są malowniczo położone jeziora i duże kompleksy leśne. Przez teren Powiatu przebiega kilka szlaków turystycznych. Istniejący potencjał regionu należy wobec powyższego rozwijać poprzez inwestycje w odpowiednią infrastrukturę turystyczno- wypoczynkową (m.in. potrzeba rozwoju szlaków turystycznych, rozbudowa bazy noclegowej). Region ma potencjał do rozwoju nie tylko turystyki weekendowej ale także pobytowej oraz szkolnej. Długość ciągów pieszo – rowerowych przebiegających przez ORSG jest zdecydowanie niewystarczająca. Ciągi te zlokalizowane są właściwie jedynie na terenie Gmin Rogowo i Rypin oraz w bardzo niewielkim stopniu na terenie Gminy Brzuze. Budowa nowych ciągów pieszo – rowerowych wpłynęłaby nie tylko na rozwój turystyki i kultury, ale również na poprawę stanu środowiska naturalnego (redukcja emisji zanieczyszczeń) oraz na poprawę bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów. Wśród form edukacji ekologicznej przeważają formy bierne, polegające przede wszystkim na przekazaniu „suchej” wiedzy na temat korzyści płynących z zachowań prośrodowiskowych. Co więcej, wiedza ta przekazywana jest przede wszystkim za pośrednictwem jednostek oświatowych, w związku z czym jej głównymi odbiorcami są uczniowie. Stosunkowo rzadko edukacja ekologiczna nosi znamiona działań skierowanych do całej społeczności lokalnej. Należy skupić się na działaniach promujących postawy proekologiczne na terenach rolniczych. Dobrym przykładem prowadzenia działań edukacyjnych w zakresie ekologii jest istniejąca ścieżka edukacyjna „Skrwilno”. Dlatego też należy podjąć działania rozbudowujące szlaki edukacyjno – przyrodnicze na terenie całego ORSG. Na terenie ORSG problemem jest niewystarczająca identyfikacja posiadanych walorów przyrodniczych oraz niedostateczne ich wypromowanie. W związku z czym konieczne jest podjęcie szerokich działań mających na celu rozwój szeroko pojętej informacji turystycznej.

Infrastruktura techniczna

Gospodarka wodno – ściekowa

Zgodnie z zapisami Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 – 2020 główne wyzwania i potrzeby województwa odnośnie organizacji gospodarki wodno – ściekowej sprowadzają się do ograniczenia negatywnego oddziaływania ścieków komunalnych na jakość wód, poprzez rozbudowę sieci kanalizacyjnej i budowę nowoczesnych oczyszczalni ścieków oraz modernizację istniejących oczyszczalni. Poniżej przedstawiono podstawowe statystyki odnośnie gospodarki wodno – ściekowej na ORSG Powiatu Rypińskiego.

Ponadto zdiagnozowano problemy i potrzeby, których rozwiązanie docelowo będzie wpisywać się w założenia wojewódzkie i będzie dążyć do poprawy stanu środowiska naturalnego. Diagnoza ta stanowi tabelę 11 w załączniku nr 1 do Strategii.

Tabela 27. Korzystający z sieci wodnej i kanalizacyjnej w latach 2008 i 2013 Ogółem Wodociąg Kanalizacja Jednostka terytorialna 2008 2013 2008 2013 % % % % Brzuze 77,4 80,1 9,5 21,2 Rogowo 81,0 83,6 22,8 32,1 Rypin (m.) 96,9 97,3 85,8 87,2 Rypin (w.) 74,6 77,1 7,8 14,8 Skrwilno 80,4 81,5 26,3 27,8 Wąpielsk 81,7 82,7 20,8 21,1 Powiat 85,4 86,9 42,5 65,1 Kujawsko – Pomorskie 90,5 91,2 63,1 66,1 Polska 87,0 88,0 61,0 65,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Polska przystępując do Unii Europejskiej zobowiązała się do wypełnienia wymogów dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych zgodnie z określonymi w negocjacjach i zapisanymi w Traktacie Akcesyjnym terminami i okresami przejściowymi. Aby zidentyfikować faktyczne potrzeby w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregować ich realizację w taki sposób aby wywiązać się ze zobowiązań traktatowych, utworzono Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK). Program ten zawiera wykaz aglomeracji o Równoważnej Liczbie Mieszkańców RLM > 2 000, wraz z jednoczesnym wykazem niezbędnych przedsięwzięć w zakresie budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych, jakie należy zrealizować w tych aglomeracjach. Na dzień dzisiejszy wymóg ten spełnia tylko Gmina Miejska Rypin (20 830 RLM 23 ). Aglomeracja Rypińska swoim obszarem obejmuje Miasto Rypin, wsie położone w Gminie Rypin (Balin, Głowińsk, Kowalki, Ławy, Rusinowo, Starorypin Prywatny, Marianki, Sikory) oraz wsie położone w Gminie Rogowo (Rogowo, Rojewo, Świeżawy, Zamość, Sosnowo, Karbowizna, Lasoty, Nadróż, Pręczki). Pozostałe miejscowości należące do Powiatu Rypińskiego nie należą do aglomeracji Rypińskiej. W chwili obecnej Aglomeracja Rypińska nie jest ujęta w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

Gospodarka odpadami

Wyzwaniem, jakie stawia sobie województwo na najbliższe lata w zakresie gospodarki odpadami jest zapobieganie i minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów, wykorzystanie właściwości materiałowych i energetycznych odpadów, zmniejszenie ilości odpadów unieszkodliwianych poprzez składowanie. Organizacja gospodarki odpadami uległa zmianie, wraz z wejściem w życie Ustawa z dnia 1 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw.

23 Zgodnie z Uchwałą Sejmiku z 2 marca 2015 roku

Nowe rozwiązania w tym zakresie na ORSG Powiatu Rypińskiego oraz problemy i potrzeby, których rozwiązanie pozwoli sprostać wyzwaniom regionalnym, zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Tabela 28. Organizacja gospodarki odpadami na ORSG Powiatu Rypińskiego Jednostka Sortownie i składowiska Infrastruktura do selektywnej Problemy i potrzeby związane z terytorialna odpadów zbiórki odpadów systemem gospodarki odpadami Brzuze Puszcza Miejska w gminie Punkt Selektywnej Zbiórki Istnieją potrzeby w zakresie Rypin: sortownia Odpadów Komunalnych w budowy PSZOK, punktów odpadów komunalnych, miejscowości Ugoszcz. W wstępnej segregacji odpadów instalacja przetwarzania zabudowie jednorodzinnej oraz ulicznych, osiedlowych odpadów odpady selektywne gromadzone punktów segregacji odpadów. biodegradowalnych – są w systemie workowym. Należy rozwiązać problem pryzma energetyczna, odpadów na cmentarzach i składowisko odpadów problemy z odpadami innych niż niebezpieczne i wielkogabarytowymi. Rogowo obojętne 28 punktów gromadzenia Budowa PSZOK. odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, tzw. „dzwonów” lub „gniazd”. Rypin (m.) Punkt Selektywnej Zbiórki W celu wprowadzenia działań Odpadów Komunalnych. związanych z ponownym Zbiornik typu „dzwon” wykorzystaniem odpadów wykorzystywany jest do niezbędne jest opracowanie i selektywnego gromadzenia wdrożenie planu obejmującego odpadów komunalnych przez badanie potrzeb i możliwości mieszkańców zabudowy wprowadzania odzyskanych wielorodzinnej. odpadów do ponownego Natomiast w zabudowie wykorzystania.. jednorodzinnej odpady selektywne gromadzone są w systemie workowym. Rypin (w.) Punkt Selektywnej Zbiórki Na terenie Gminy Rypin nie ma Odpadów Komunalnych w możliwości przetwarzania miejscowości Puszcza Miejska odpadów komunalnych. przy Regionalnym Zakładzie Wszystkie odpady Utylizacji Odpadów przekazywane są do Komunalnych Rypin Sp. z o.o. Regionalnego Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych “RYPIN” Sp. z o.o., w Puszczy Miejskiej – jest to zastępcza instalacja do obsługi regionu. Istnieją potrzeby w zakresie zbiórki opon samochodowych, dużych opon ciągnikowych i do maszyn rolniczych, folii na kiszonkę itp. Skrwilno Gmina posiada punkty Gmina Skrwilno nie posiada selektywnej zbiórki odpadów problemów w systemie komunalnych. gospodarki odpadami. Wąpielsk Na terenie gminy Wąpielsk Niezbędna jest budowa Punktu selektywna zbiórka odpadów Selektywnej Zbiórki Odpadów odbywa się w systemie Komunalnych workowym. PSZOK znajduje

się w Ra dzikach Dużych na podstawie umowy podpisanej przez gminę z prywatnym przedsiębiorcą. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Zaopatrzenie w gaz

O potencjale obszaru, w szczególności w odniesieniu do oferty terenów inwestycyjnych, w bardzo dużym stopniu decyduje dostępność podstawowych mediów – nie tylko wody i prądu, ale także gazu. Teren powiatu jest obszarem, który jeszcze do niedawna stanowił „białą plamę” na mapie gazowej województwa kujawsko-pomorskiego. Obecnie zakończono budowę sieci gazowej średniego ciśnienia, biegnącej z Brodnicy przez Gminę Osiek do Rypina, co pozwoli gazyfikować dalsze Gminy. Aktualną sytuację zaopatrzenia Powiatu Rypińskiego w gaz przedstawia poniższa tabela. Tabela 29. Zaopatrzenie w gaz na ORSG Powiatu Rypińskiego Jednostka Zaopatrzenie w gaz terytorialna Brzuze Na terenie Gminy gaz przewodowy nie jest dostępny. Tereny Gminy oddalone są od gazociągów tranzytowych i brak jest stacji redukcyjnych średniego ciśnienia. Obecnie mieszkańcy korzystają z gazu propan – butan magazynowanego w butlach oraz zbiornikach przydomowych. Rogowo Na terenie Gminy nie ma sieci gazowej, jednak istnieje potrzeba wybudowania nitki gazociągu Rypin – Tłuchowo co umożliwi gminie Rogowo podłączenie się do sieci. Rypin (m.) Zakończono proces gazyfikacji prowadzony przez Polską Spółkę Gazowniczą O/Gdańsk w ramach projektu pn. „Gaz ziemny - energia dla pokoleń, gazyfikacja gmin Rypin i Osiek”. Głównymi beneficjentami powstałej infrastruktury są odbiorcy indywidualni i instytucjonalni. Rypin (w.) Przez Gminę Rypin przebiega odcinek przesyłowej sieci gazowej z Brodnicy do Rypina przez miejscowości Marianki i Starorypin Prywatny. Część mieszkańców wsi Marianki wyraża zainteresowanie podłączeniem do sieci gazowej. Skrwilno Budowa sieci gazowej na terenie Gminy Skrwilno jest ekonomicznie niezasadna. Wąpielsk Na terenie Gminy Wąpielsk nie ma sieci gazowej. Mieszkańcy indywidualnie wykorzystują gaz z butli. Występują też nieliczne budynki ogrzewane gazem gromadzonym w zbiornikach przydomowych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Infrastruktura drogowa

Przez teren Powiatu Rypińskiego przebiegają ważne szlaki komunikacyjne o znaczeniu regionalnym. Są to: ° 534 (Rypin – Golub-Dobrzyń – Wąbrzeźno – Grudziądz) ° 557 (Rypin – Lipno) ° 556 (Ostrowite – Zbójno) ° 560 (Brodnica – Rypin – Sierpc – Bielsk 60) ° 563 (Rypin – Żuromin – Mława) ° 33 (Kutno – Płock – Sierpc – Rypin – Brodnica) Obszar generalnie cechuje rozwinięta sieć komunikacyjna (drogowa, kolejowa). Poniższa tabela zawiera zestawienie długości dróg przebiegających przez teren Powiatu. Tabela 30. Drogi na obszarze ORSG Powiatu Rypińskiego Długość dróg w km

Długość dróg Długość dróg Długość dróg Długość dróg Jednostka terytorialna gminnych powiatowych wojewódzkich krajowych Brzuze 119,9 37,3 14,1 0 Rogowo 116,3 47,5 15,9 0 Rypin (m.) 27,2 6,1 9,8 0 Rypin (w.) 143,7 41,6 28,1 0 Skrwilno 105,0 39,9 8,2 0 Wąpielsk 96,5 39,4 0 0 Powiat 608,6 211,8 76,1 0 Kujawsko – Pomorskie 12 471,3 13 194,9 3 421,4 2 358,2 Polska 227 398,2 224 959,3 56 797,6 38 586,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Właściwie wszystkie samorządy zgłaszają potrzeby w zakresie budowy, przebudowy, modernizacji dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich. Wiele dróg zostało przebudowanych ze środków unijnych w poprzednich okresach programowania, jednak wiele jeszcze wymaga przeprowadzenia inwestycji (tj. konieczne jest podniesienie parametrów technicznych, zwiększenie przepustowości, poprawa bezpieczeństwa, poprawa odwodnienia dróg poprzez budowę lub odbudowę rowów i kanalizacji deszczowej, nowe oznakowanie pionowe i poziome). Zauważana jest też potrzeba budowy nowych rond, miejsc parkingowych, zatoczek autobusowych oraz budowa obwodnicy miasta Rypina. Przez teren ORSG Powiatu Rypińskiego nie przebiegają drogi lokalne (gminne i powiatowe) zapewniające bezpośrednie połączenia z transeuropejską siecią transportową (TEN-T), portem lotniczym, terminalami towarowymi, centrami lub platformami logistycznymi lub wypełniające luki w sieci dróg pomiędzy ośrodkami wojewódzkimi czy miastami regionalnymi i subregionalnymi. Przez teren ORSG nie przebiegają drogi krajowe, a drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne nie są dostosowane do przyjęcia ruchu tranzytowego. Najbardziej uciążliwe kierunki ruchu tranzytowego to: ° droga w kierunku Żuromina – cały odcinek Rypin – Żuromin ° droga w kierunku Torunia – odcinek od Rypina do Cetek ° droga w kierunku Sierpca – odcinek drogi Dylewo – Zakrocz Ponadto brak obwodnicy Rypina powoduje, że cały ruch tranzytowy odbywa się przez miasto. W tabeli nr 10 załącznika nr 1 do niniejszej Strategii przedstawiono zestawienie tych dróg gminnych, których zły stan stanowi problem pod względem społecznym i/lub gospodarczym, tzn. stanowią one dojazd do zakładów pracy, jedyny dojazd do miejscowości, dojazd do terenów rozwojowych, bądź też nie zapewniają bezpieczeństwa np. w drodze do szkoły. Ponadto samorządy zgłaszają zapotrzebowanie na budowę nowych linii oświetlenia drogowego, jak również na modernizację już istniejących linii - władze widzą korzyści płynące z wykorzystywania instalacji energooszczędnych, które będą miały przełożenie nie tylko na wymierne korzyści finansowe, ale ich wprowadzenie wpłynie także m. in. na zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców (poprawa widoczności po zmroku) oraz zmniejszenie zużycia energii elektrycznej. Tabela 31. Oświetlenie uliczne w poszczególnych gminach ORSG Jednostka Oświetlenie uliczne terytorialna Brzuze Liczba lamp ulicznych – 216; Liczba lamp przestarzałych, wymagających modernizacji – 180 Rogowo Liczba lamp ulicznych – 135 szt., liczba lam p przestarzałych, wymagających modernizacji – 135 szt.; długość linii oświetlenia ulicznego – 5280 mb; długość linii oświetlenia ulicznego wymagających modernizacji – ok. 3000 mb Rypin (m.) 162 oprawy należące do miasta, 893 oprawy należące do Zakładu Energetycznego

Nie planowane są działania modernizacyjne Rypin (w.) Długość linii oświetlenia na terenie gminy – 11,91km; punkty świetlne – 117szt w tym: lampy rtęciowe – 18 szt., lampy sodowe – 99 szt.; lampy na majątku Energa Oświetlenie – 112 szt.; lampy na zasobach prywatnych – 5szt. (osiedle w Balinie) Wszystkie lampy wymagają wymiany na oświetlenie ledowe Skrwilno Liczba lamp ulicznych – 201 szt.; długość oświetlenia ulicznego – 20,252 km Wąpielsk 99 lamp ulicznych, które wymagają modernizacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Ścieżki rowerowe

Długość ścieżek rowerowych na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego wynosi 13,78 km. Lokalizacji ścieżek została przedstawiona w tabeli 33. Tabela 32. Długość ścieżek rowerowych Jednostka Długość ścieżek Lokalizacja terytorialna rowerowych w km Brzuze 0,4 Jeden obiekt pełniący funkcję ścieżki pieszo – rowerowej, zlokalizowany w miejscowości Ostrowite w kierunku sołectwa Dobre Rogowo 10,81 (ciągi pieszo Ciągi pieszo – rowerowe zlokalizowane są na terenie sołectw: Charszewo, – rowerowe) + 0,27 Huta, Świeżawy, Nadróż, Kobrzyniec, Pręczki, Rogowo, Rogówko, (ścieżki rowerowe) Rojewo, natomiast ścieżki rowerowe są jedynie na terenie Rogowa Rypin (m.) 0,8 Ciąg pieszo – rowerowe Rypin – Kowalki Rypin (w.) 1,5 Ciąg pieszo – rowerowy Rypin – Kowalki Skrwilno - - Wąpielsk - - ORSG 13,78 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Długość ścieżek rowerowych/ciągów pieszo – rowerowych na terenie ORSG jest niewystarczająca. Wszystkie gminy widzą potrzeby budowy dalszych ich odcinków. Ciągi pieszo – rowerowe mają za zadanie przede wszystkich usprawnienie komunikacji pomiędzy gminami, a także poprawę bezpieczeństwa rowerzystów na drogach. Mają również stanowić części rowerowych szlaków turystycznych, przede wszystkim w miejscach niebezpiecznych, narażonych na wypadki z udziałem kierowców. W gminie Brzuze planowana jest budowa następujących ciągów pieszo-rowerowych: ° Brzuze-Ostrowite – połączenie między największą miejscowością gminy, gdzie zlokalizowane są szkoła, ośrodek zdrowia, kościół, sklepy, bank itp., a miejscowością, w której zlokalizowany jest Urząd Gminy ° Ostrowite-Studzianka ° połączenia w kierunku sąsiednich gmin oraz w kierunku miasta Rypina oraz Golubia-Dobrzynia ° ciągi pieszo-rowerowe przy szkołach zlokalizowanych na terenie gminy Brzuze W gminie Skrwilno planowana jest budowa ścieżki rowerowej wzdłuż drogi powiatowej nr 2220 C Okalewo-Skrwilno oraz dalej ulicami Skrwilna. Ścieżka ta zapewni bezpieczny dostęp mieszkańców do miejscowości Skrwilno, w tym do: urzędu, szkoły, kościoła, ośrodka zdrowia i sklepów. Są to również miejsca pracy wielu mieszkańców. W gminie Wąpielsk planowana jest budowa ścieżki rowerowej na odcinku 10 km z miejscowości Ruszkowo przez Wąpielsk do Radzik Dużych. Inwestycja pozwoli uczniom bezpiecznie dojeżdżać do Szkoły Podstawowej oraz Gimnazjum. Mieszkańcy będą mieli łatwiejszy dojazd do kościoła oraz sklepów.

W mieście Rypin strategicznym odcinkiem ciągu pieszo-rowerowego planowanego do realizacji, który przebiegał będzie wzdłuż ulic: Mławskiej (od ul. Młyńskiej do ulicy Bielawki), Piłsudskiego, Mleczarskiej, Toruńskiej (do drogi na Głowińsk), Lipnowskiej (do skrętu na Borzymin w Głowińsku), Spokojnej (gdzie znajduje się Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji), wzdłuż Rypienicy. W gminie Rogowo planowana jest budowa ścieżki rowerowej w ramach działania związanego z priorytetyzacją ruchu rowerowego. Ścieżka rowerowa połączy ze sobą najważniejsze miejscowości gminy Rogowo pod względem ilości osób zamieszkujących, jak i działających na terenie tych miejscowości podmiotów gospodarczych, istniejących miejsc pracy i instytucji świadczących usługi, w tym usługi publiczne. Ścieżka łączyć będzie ze sobą miejscowości Nadróż, Sosnowo i Rogowo, które stanowi siedzibę gminy i które pełni funkcję lokalnego ośrodka gospodarczego, oświatowego i publicznego. Pomiędzy tymi miejscowościami odbywa się największych ruch samochodowy związany z dojazdem do miejsca zamieszkania, dojazdem do miejsca pracy, miejsca pobierania nauki, miejsc świadczenia usług, w tym usług o charakterze publicznym. Dzięki stworzeniu zintegrowanej ścieżki rowerowej, możliwa stanie się rezygnacja z transportu samochodowego na rzecz transportu rowerowego w celu przemieszczenia się pomiędzy głównymi miejscowościami Gminy. Stworzone więc zostaną warunki dla komunikacji rowerowej służącej bezpiecznemu transportowi do miejsc pracy, nauki, usług, zamieszkania. Na terenie gminy Rogowo planowana jest również budowa międzygminnej ścieżki rowerowej. Ścieżka ta przebiegać będzie przez całą gminę, od granicy z Gminą Skrwilno (Urszulewo/Szczerby) poprzez m.in. miejscowość Sosnowo, Rogowo, Nadróż do granicy z Gminą Brzuze (Nadróż/Żałe). Ścieżka poprowadzona zostanie przede wszystkim wzdłuż istotnych dla gminy szlaków komunikacyjnych, tworzonych przez drogi powiatowe i drogi wojewódzkie. Łączyć będzie ze sobą najważniejsze dla gminy miejscowości pod względem liczby mieszkańców, jak i działających na terenie tych miejscowości podmiotów gospodarczych i istniejących miejsc pracy. Gmina Rypin planuje: ° Budowę ścieżki pieszo – rowerowej w ciągu drogi wojewódzkiej nr 560 Brodnica – Rypin – Sierpc od km 18+958 do km 21+875 Na terenie wsi Marianki zlokalizowane są dwa duże zakłady, firmy AGMET i TRIMCO zatrudniające ponad 200 osób z terenu ORSG. Ścieżka rowerowa będzie stanowić alternatywę dla osób dojeżdżających do pracy samochodami. ° Budowę ścieżki pieszo – rowerowej w ciągu drogi powiatowej nr 2118C Rypin – Rusinowo od km 20+843 do km 22+397 Na terenie wsi Rusinowo zlokalizowany są dwa zakłady, firma Zalmet i firma Emix zatrudniające ponad 250 osób z terenu ORSG. Ścieżka rowerowa będzie stanowić alternatywę dla osób dojeżdżających do pracy samochodami. Podsumowując, wszystkie planowane przez gminy do budowy odcinki ciągów pieszo-rowerowych znacząco wpłyną na zmniejszenie ruchu samochodowego, a tym samym redukcję emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych.

Transport publiczny

Transport publiczny na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego realizowany jest przez komunikację autobusową międzygminną. Żadne z miast Powiatu nie oferuje miejskiego transportu zbiorowego. Brak tego typu rozwiązań jest jedną z przyczyn dużego zatłoczenia miast i utrudnień w ruchu drogowym, szczególnie w ich centrach. Wzmożony i wciąż rosnący ruch samochodowy przekłada się także na coraz większe trudności w znalezieniu miejsc parkingowych.

Międzygminne połączenia autobusowe zapewniają PKS O/Lipno, PKS O/Brodnica oraz Arriva Sp. z o.o O/Toruń . Jeśli chodzi o transport kolejowy, to na terenie ORSG czynna jest jedna stacja kolejowa w Rypinie i jeden przystanek. Prowadzony jest tu jedynie transport towarowy. Przystanek kolejowy zlokalizowany jest w miejscowości Puszcza Rządowa (gm. Rypin). Na terenie Powiatu znajduje się także kilka nieczynnych stacji kolei wąskotorowej w: ° Dobrym (gm. Brzuze) ° Ruszkowie (gm. Wąpielsk, stacja Ruszkowo I, Ruszkowo II) ° Rypinie (stacja Rypin Wąskotorowy). Poniższa tabela zawiera krótką analizę problemów w obszarze transportu zbiorowego w poszczególnych gminach powiatu. Tabela 33. Transport zbiorowy w poszczególnych gminach ORSG Jednostka Problemy w obszarze transportu zbiorowego w poszczególnych gminach powiatu terytorialna Brzuze Na obszarze gminy Brzuze występuje zbyt mała liczba połączeń oraz brak połączeń między określonymi obszarami. Występuje potrzeba skomunikowania miejscowości gminy z miejscowościami powiatu i miastami wojewódzkimi. Występuje także potrzeba utworzenia systemu przesiadkowego oraz problem stanowi brak parkingów. Brakuje ich przy drogach wojewódzkich, powiatowych oraz gminnych. Rogowo Zapewnienie mieszkańcom Gminy Rogowo transportu zbiorowego jest niezbędnym elementem aktywizacji społecznej i zawodowej mieszkańców. Ośrodkiem skupiającym najwięcej zakładów pracy na terenie powiatu rypińskiego jest miasto Rypin. Obecnie mieszkańcy gminy z powodu znacznej likwidacji przez przewoźników PKS połączeń, głównie w okresie wakacyjnym i weekendowym mają utrudniony dojazd nie tylko do miasta Rypin, ale i do miejscowości Rogowo, które jest najważniejszym miejscem dla zaspokajania podstawowych potrzeb mieszkańców oraz stanowi lokalny ośrodek administracyjno-usługowy. W miejscowości tej znajduje się m.in. Urząd Gminy, Ośrodek Zdrowia, apteka oraz kościół i cmentarz. Osoby starsze często nie mając samochodu, nie mają możliwości dojazdu do lekarza czy apteki. Problemem jest również to, że prawie wszystkie autobusy kursują tylko w dni nauki szkolnej, tj. od poniedziałku do piątku. Z kolei całkowita likwidacja połączeń komunikacyjnych w godzinach wieczornych uniemożliwia pracę osób w trybie zmianowym. Osoby niemające samochodu nie mają możliwości zatrudnienia się w zakładach pracy, gdzie występuje tryb zmianowy. Należy zaznaczyć również, że na terenie Gminy Rogowo są obszary, które w ogóle nie są obsługiwane przez przewoźników PKS. Często mieszkańcy, np. miejscowości Brzeszczki Małe, Brzeszczki Duże i Huta muszą dojść do innej miejscowości na przystanek autobusowy. Rypin (m.) Brak linii pasażerskiej PKP, systematycznie zmniejszająca się liczba połączeń z Toruniem i Bydgoszczą, ograniczona liczba parkingów na terenie całego miasta, tj.: na osiedlu mieszkaniowym przy ul.: Sommera, Lissowskiego, Mławskiej, Wojska Polskiego, Willowej, Cholewińskiego; przy budynkach użyteczności publicznej, tj.: Urząd Miasta, Starostwo, Sąd Rejonowy (ul. Warszawska), szkoły (ul. 3 Maja, Młyńska), przedszkola (ul. Młyńska, Wojska Polskiego, Sommera); przy starej cześci miasta Rypin (w.) W transporcie zbiorowym nie występują problemy. Skrwilno Podstawowym problemem jest brak parkingów w miejscowości Skrwilno. Wąpielsk W transporcie zbiorowym nie występują problemy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Infrastruktura teleinformatyczna

Spośród 154 miejscowości znajdujących się na terenie Powiatu Rypińskiego, tylko 17 posiada dostęp do sieci światłowodowych. Innymi słowy, 11% powierzchni powiatu pokryta jest siecią

światłowodową. W całym województwie niemalże 14% powierzchni objęta jest siecią światłowodową, biorąc natomiast pod uwagę cały kraj, to wielkość ta kształtuje się na poziomie 16%. Tabela 34. Pokrycie Powiatu Rypińskiego infrastrukturą telekomunikacyjną w 2013r. Liczba miejscowości Liczba Liczba miejscowości z zasięgiem miejscowości z Liczba miejscowości Jednostka Liczba z dostępowymi sieci zakończeniem z węzłami terytorialna miejscowości węzłami kablowych sieci telekomunikacyjnymi telekomunikacyjnymi lub światłowodowej terminalami radiowymi Brzuze 23 3 18 10 19 Rogowo 38 4 23 11 32 Rypin (m.) 1 1 1 1 1 Rypin (w.) 37 4 29 16 31 Skrwilno 35 3 20 5 26 Wąpielsk 20 2 12 7 15 Powiat 154 17 103 50 124 Woj. 3 754 512 2 821 1 416 3 343 kuj.-pom. Polska 55 049 9 065 40 096 18 615 49 419 Źródło: Urząd Komunikacji Elektronicznej

Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna

Efektywność energetyczna oznacza ilość zaoszczędzonej energii ustaloną w drodze pomiaru lub oszacowania zużycia przed wdrożeniem środka mającego na celu poprawę efektywności energetycznej i po jego wdrożeniu, z jednoczesnym zapewnieniem normalizacji warunków zewnętrznych wpływających na zużycie energii 24 . Efektywność energetyczna i energia odnawialna są uznawane za filary zrównoważonej polityki energetycznej. Działania służące poprawie efektywności energetycznej mają na celu ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, a także zmniejszenie światowego zapotrzebowania na energię. W związku z powyższym, już na poziomie lokalnym należy dążyć do tego, aby w jak największym stopniu realizować projekty przyczyniające się do oszczędności energii. Zestawienie budynków użyteczności publicznej oraz budynków wielorodzinnych zlokalizowanych na terenie Powiatu Rypińskiego odnoszące się jednocześnie do ich stanu i potrzeb w zakresie modernizacji energetycznej stanowią tabele 12 i 13 w załączniku nr 1 do Strategii.

Emisja zanieczyszczeń

Zanieczyszczenia powietrza na terenie Powiatu poprzez emisje z lokalnych, stacjonarnych źródeł przemysłowych nie stanowi dużego problemu. Czynnikami ujemnie oddziaływującymi na stopień zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu, zwłaszcza na obszarze miejskim jest przede wszystkim emisja zanieczyszczeń do powietrza z indywidualnych palenisk i lokalnych kotłowni oraz wzrastająca

24 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu.

70 emisja zanieczyszczeń (głównie węglowodorów i tlenków azotu) związana z rosnącym natężeniem ruchu samochodowego, zarówno lokalnego, jak i tranzytowego. Wśród zanieczyszczeń emitowanych z indywidualnych palenisk domowych oraz małych lokalnych kotłowni opalanych węglem znajdują się powszechnie znane podstawowe zanieczyszczenia energetyczne: pyły, dwutlenek siarki i tlenki azotu, ale również mniej znane opinii społecznej wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym benzo-a-piren, który jest związkiem silnie rakotwórczym. Są to produkty spalania paliw w niskich temperaturach przy ograniczonym dostępie tlenu. Ponadto często się zdarza, że w paleniskach domowych spalane są odpady, takie jak butelki i opakowania z mas plastycznych, ścinki gumowe, folie itp. powodujące emisję węglowodorów, jak również innych związków zanieczyszczających powietrze. Tabela 35. Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w Powiecie Rypińskim na tle województwa w 2013r. Emisja zanieczyszczeń w tonach Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach Pyłowych Gazowych do redukcji zanieczyszczeń Jednostka terytorialna w % W tym ze W tym Ogółem spalania Ogółem Pyłowe Gazowe SO paliw 2 Powiat rypiński 32 32 107 66 85,6 - Województwo kujawsko- 3 384 2 348 51 927 19 294 99,3 36,3 pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Plany Gospodarki Niskoemisyjnej

Zgodnie z zapisami Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014-2020, realizacja jakichkolwiek działań wpisujących się w zakres Priorytetów Inwestycyjnych 4c i 4e musi wynikać z planów gospodarki niskoemisyjnej dla danego obszaru. Poniższa tabela zawiera zestawienie informacji o stanie przygotowania takich planów przez poszczególne gminy Powiatu Rypińskiego Tabela 36. Plany Gospodarki Niskoemisyjnej poszczególnych gmin Powiatu Rypińskiego Jednostka terytorialna Odwołanie do Planu Gospodarki Niskoemisyjnej W chwili obecnej nie jest opracowywany Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Brzuze dla Gminy Brzuze Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Rogowo jest w trakcie Rogowo opracowywania. Przewidywany termin przyjęcia planu – II kwartał 2016 r. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Miejskiej Rypin został przyjęty Rypin (m.) Uchwałą nr XIII/128/15 Rady Miasta Rypin z dnia 30 listopada 2015 r. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Wiejskiej Rypin został przyjęty Rypin (w.) przez Radę Gminy Rypin Uchwałą nr Nr X/79/15 dnia 20 listopada 2015r. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Skrwilno został przyjęty przez Skrwilno Radę Gminy Skrwilno Uchwałą nr X/57/15 z dnia 1 października 2015 r. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Wąpielsk został przyjęty Wąpielsk Uchwałą nr XV/54/15 Rady Gminy Wąpielsk z dnia 30 września 2015 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Stopień zwodociągowania obszaru jest zbliżony do średniej dla województwa i kraju. Prawie 87% mieszkańców Powiatu posiada dostęp do sieci wodociągowej. Również stopień skanalizowania jest wysoki (ponad 65%). W ostatnich 5 latach wzrósł on o ponad 20%. Warto zaznaczyć, że wysoki poziom skanalizowania Powiatu osiągnięty jest dzięki skanalizowaniu Miasta Rypin, ponieważ dość znaczna część obszaru posiada zabudowę rozproszoną, gdzie budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie i ekonomicznie niezasadna. Na terenie ORSG przeprowadzono również znaczne inwestycje w zakresie budowy przydomowych oczyszczalni ścieków. Mimo wysokiego stopnia prawidłowego zorganizowania gospodarki ściekowej istnieją jeszcze duże potrzeby w zakresie dalszej rozbudowy sieci kanalizacyjnej oraz budowy przydomowych oczyszczalni ścieków. Konieczna jest również budowa nowych ujęć wody, stacji uzdatnia wody i oczyszczalni ścieków komunalnych. Sieć wodociągowa wymaga przede wszystkim bieżących napraw i konserwacji. System gospodarki odpadami został przeorganizowany na mocy przepisów Ustawy z dnia 1 lipca 2011r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. Obecnie główne problemy w tym zakresie to ciągle niewystarczający stopień selektywnej zbiórki odpadów, co jest przede wszystkim wynikiem niskiej świadomości ekologicznej mieszkańców oraz niewielkiej liczby PSZOKów. Dlatego należy prowadzić programy edukacyjne przedstawiające korzyści płynące z segregowania odpadów oraz budowy PSZOKów. Na terenie ORSG rozpoczął się proces gazyfikacji. Wybudowano gazociąg średniego ciśnienia łączący Rypin z Brodnicą. Zakończenie tej inwestycji pozwala na przyłączenie do sieci także innych gmin Powiatu Rypińskiego (m.in. poprzez budowę nitki gazociągu Rypin – Lipno – Tłuchowo). ORSG jest dość dobrze skomunikowane siecią dróg wojewódzkich i lokalnych. Przez teren nie przebiegają szlaki komunikacyjne o znaczeniu międzynarodowym i krajowym. Sieć dróg lokalnych w dużej mierze jest w złym stanie technicznym i wymaga przebudowy bądź modernizacji. W ostatnich latach na terenie ORSG poczyniono wiele inwestycji w zakresie modernizacji energetycznej budynków użyteczności publicznej. Przede wszystkim dokonano wymiany okien, docieplenia ścian, bądź wymiany źródła ciepła. Część obiektów korzysta także z odnawialnych źródeł energii. Ze względu na wysokie koszty, wiele z tych inwestycji nie było realizowanych kompleksowo (w pierwszej kolejności realizowano te, które wymagały natychmiastowej interwencji np. sama wymiana pieca bez docieplenia). W związku z powyższym, wiele budynków wymaga jeszcze dalszych działań modernizacyjnych. Jednakże w efekcie tych działań nie powstanie już taki efekt ekologiczny, jaki powstałby przy kompleksowej modernizacji energetycznej budynku. W odniesieniu do budynków wielorodzinnych w ostatnich latach nie poczyniono większych inwestycji w zakresie modernizacji energetycznej, w związku z czym bardzo dużo budynków wymaga przeprowadzenia tego typu działań. W odniesieniu do tych budynków do tej pory nie wykorzystywano odnawialnych źródeł energii. Powiat rypiński charakteryzuje się niskim poziomem emisji zanieczyszczeń pyłowych oraz bardzo niskim poziomem emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych na tle województwa. Jednakże dużą uciążliwość w zakresie emisji zanieczyszczeń stanowią emisje z budownictwa jednorodzinnego dlatego też należy prowadzić szerokie działania propagujące postawę proekologiczną. W celu poprawy bezpieczeństwa, podniesienia jakości środowiska oraz zmniejszenia kosztów, wszystkie samorządy na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego widzą potrzeby w zakresie m.in. wprowadzenia energooszczędnego oświetlenia ulicznego. Jednakże największą barierą i 7 problemem w zakresie realizacji tego typu działań są kwestie własnościowe infrastruktury energetycznej i brak zgody na wymianę oświetlenia ze strony operatora sieci (ENERGA, ENEA).

Podsumowanie

Diagnoza uwarunkowań i stanu rozwoju ORSG Powiatu Rypińskiego została przeprowadzona we wszystkich najważniejszych obszarach (położenie geograficzne, demografia, rynek pracy, pomoc społeczna, ochrona zdrowia, edukacja, kultura, rewitalizacja, środowisko przyrodnicze, infrastruktura techniczna), których analiza pozwala dokonać oceny stanu homogeniczności Powiatu pod kątem przede wszystkim jakości życia oraz stanu rozwoju gospodarczego i określenia jego cech specyficznych. Z przeprowadzonych analiz wynika, że zróżnicowania wewnątrzpowiatowe są dość łatwo zauważalne w obszarze gospodarczym. Znacznie dynamicznej rozwija się centralna część obszaru – w szczególności Miasto Rypin oraz Gmina Rypin. Te dwie gminy zamieszkuje ponad 1/2 mieszkańców całego powiatu. Tu również prężniej rozwija się gospodarka (zlokalizowanych jest prawie 70% wszystkich przedsiębiorstw). Mimo faktu, że najwięcej osób ubyło z terenu Miasta Rypin w ciągu ostatnich kilku lat, to nie można zaobserwować tendencji osiedlenia się ludności na obszarze podmiejskim. Nie pozostaje to w zgodzie z ogólnokrajowym trendem suburbanizacji. Położenie Powiatu nie jest jego mocną stroną. Znajduje się on w dość dużych odległościach od Bydgoszczy i Torunia – miast stanowiących największe ośrodki gospodarcze, akademickie i kulturalne województwa. W związku z powyższym Powiat nie ma takich możliwości czerpania korzyści z tych ośrodków, jak Powiaty znajdujące się w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Ponadto można stwierdzić, że ogólnie pojęta jakość życia w centralnej części obszaru jest wyższa. Tu bowiem zlokalizowane są instytucje i organizacje będące w głównej mierze wyznacznikiem tej jakości, m.in. usługi w zakresie ochrony zdrowia świadczy głównie szpital w Rypinie (całe poradnictwo specjalistyczne). W mieście tym zlokalizowana jest także większość szkół ponadgimnazjalnych Powiatu. Zachodnia część obszaru (w szczególności gminy Brzuze i Wąpielsk) jest typowo rolnicza (rolnictwo odgrywa znaczącą rolę w rozwoju gospodarczym tego terenu). Można tam także zaobserwować spadek liczby mieszkańców (gmina Wąpielsk) oraz najmniejszą liczbę działających przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w stosunku do całego Powiatu. Homogeniczność całego Powiatu wyraża się natomiast w takich aspektach jak pomoc społeczna, edukacja przedszkolna, podstawowa i gimnazjalna oraz infrastruktura. W tych obszarach nie widać znaczących dysproporcji wpływających na poprawę lub obniżenie jakości życia mieszkańców. Wszystkie gminy oferują podobne formy aktywacji osób wykluczonych społecznie bądź zagrożonych takim wykluczeniem, podobnie przedstawia się sytuacja odnośnie rozwoju usług opiekuńczych. W całym powiecie można zaobserwować zjawisko starzenia się społeczeństwa, będące odzwierciedleniem trendu ogólnokrajowego. Wszędzie więc w równym stopniu należy skupić się nad rozbudową oferty usług dedykowanych osobom starszym. Niespełna 60% dzieci w wieku 3-6 lat jest objętych edukacją przedszkolną. W związku z tym istnieje potrzeba tworzenia nowych przedszkoli bądź rozbudowania istniejących, ponadto placówki te wymagają doposażenia. Nie ma natomiast potrzeby tworzenia w żadnej z gmin nowych szkół – wymagają one jedynie dosprzętowienia oraz rozbudowy oferty zajęć zwiększających kompetencje kluczowe uczniów oraz kwalifikacje nauczycieli. Wszystkie gminy w podobnym stopniu borykają się z problemami niedostatków w infrastrukturze technicznej (wszędzie widać duże potrzeby budowy dróg lokalnych) oraz zgłaszają podobne zapotrzebowanie w zakresie realizacji projektów poprawiających efektywność energetyczną budynków.

Najważniejsze problemy i bariery rozwojowe

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy wynika, że najważniejsze problemy i bariery rozwojowe ORSG to:

Tabela 37. Problemy główne i szczegółowe ORSG Powiatu Rypińskiego

PROBLEM GŁÓWNY NR 1: DYSPROPORCJE W ROZWOJU GOSPODARCZYM REGIONU

Duża odległość od miast stanowiących największe ośrodki gospodarcze, akademickie i kulturalne województwa (Bydgoszczy i Torunia)

Brak połączeń komunikacji publicznej (szczególnie pkp)

Mała dynamika rozwoju przedsiębiorstw i niska innowacyjność firm

Bardzo wysokie bezrobocie, szczególnie wśród osób młodych i z niskim wykształceniem

Słaba współpraca pracodawców z instytucjami pośrednictwa pracy

PROBLEM GŁÓWNY NR 2: NIEDOSKONAŁY SYSTEM USŁUG SPOŁECZNYCH I ZDROWOTNYCH

Zjawisko starzenia się społeczeństwa

Bardzo duży odsetek osób korzystających z pomocy społecznej

Brak specjalistycznej opieki zdrowotnej na terenie wszystkich gmin

Niewystarczająca jakość usług medycznych

Brak objęcia opieką żłobkową dzieci z terenu powiatu

Niezadowalający poziom upowszechniania edukacji przedszkolnej

PROBLEM GŁÓWNY NR 3: SYSTEM KSZTAŁCENIA NIESPÓJNY Z WYMOGAMI RYNKU PRACY

Placówki kształcenia zawodowego słabo zaopatrzone w sprzęt niezbędny do podnoszenia jakości kształcenia

Niedostateczna oferta zajęć pozalekcyjnych w zakresie rozwijania takich kompetencji kluczowych jak umiejętność uczenia się czy zwiększanie kreatywności ucznia – potrzeba rozbudowy tej oferty oraz zwiększenia kwalifikacji nauczycieli

Niska jakość kształcenia

Niewystarczająco rozwinięte doradztwo edukacyjno – zawodowe na niższych poziomach kształcenia

Niezgodność oferty kierunków kształcenia z obecnymi potrzebami rynku pracy

Słabo rozwinięta oferta wysokiej jakości staży i praktyk zawodowych

PROBLEM GŁÓWNY NR 4: NIEWYSTARCZAJĄCE DBANIE O LOKALNE DZIEDZICTWO KULTUROWE

Ograniczony rozwój lokalnej infrastruktury kulturalnej

Niewystarczające wsparcie obiektów zabytkowych

Dewastacja obiektów kulturowych

Brak informacji turystycznej, promocji walorów powiatu oraz mała liczba imprez o znaczeniu ponadregionalnym

PROBLEM GŁÓWNY NR 5: DEGRADACJA ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Niska świadomość ekologiczna mieszkańców obszaru

Mała liczba ścieżek ekologicznych

Niewystarczająca identyfikacja i promocja posiadanych walorów przyrodniczych

Dewastacja obiektów przyrodniczych

PROBLEM GŁÓWNY NR 6: NIEDOSTATECZNIE ROZWINIĘTA INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

Niewystarczająca infrastruktura kanalizacji sanitarnej i wodociągowej

Niedostatecznie dobrze rozwiązany system gospodarki odpadami

Bardzo niski stopień zgazyfikowania obszaru

Zły stan techniczny sieci dróg lokalnych

Brak dróg dostosowanych do przyjęcia ruchu tranzytowego

Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura ciągów pieszo - rowerowych

Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w stosunku do budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych

Wysoka energochłonność oświetlenia ulicznego

Źródło: Opracowanie własne

Potencjały i szanse obszaru

Potencjały i szanse obszaru, które należy wykorzystać do rozwiązania powyższych problemów zobrazowano w poniższej tabeli. Tabela 38. Potencjały i szanse ORSG Powiatu Rypińskiego

POTENCJAŁY I SZANSE

Położenie w centralnej części Polski

Kluczowe znaczenie rolnictwa dla rozwoju gospodarczego obszaru

Duża powierzchnia terenów inwestycyjnych

Wysoki stopień świadomości w zakresie kierunków rozwoju usług opiekuńczych i form aktywizacji osób wykluczonych społecznie bądź zagrożonych wykluczeniem oraz potencjał lokalowy do tworzenia nowych placówek pomocy społecznej

Wysoki stopień znajomości potrzeb rynku pracy w szkołach zawodowych, stanowiący potencjał do prawidłowego rozwoju kierunków kształcenia

Walory naturalne sprzyjające rozwojowi turystyki krajoznawczej

Źródło: Opracowanie własne

2. Terytorialny wymiar wsparcia

Jednym z najważniejszych założeń Polityki Spójności na lata 2014-2020, oprócz wymiaru społeczno-gospodarczego, jest szerokie uwzględnienie w jej ramach wymiaru terytorialnego, który weźmie pod uwagę potencjały i bariery poszczególnych terytoriów oraz ich wzajemne zależności. Celem takiego podejścia jest wykorzystanie endogenicznych czynników rozwoju obszarów, a także wykreowanie nowych form współpracy pomiędzy JST. Tak rozumiany wymiar terytorialny będzie wspierany w ramach RPO WK-P jako jeden z podstawowych instrumentów realizacji polityki terytorialnej regionu. Podejście terytorialne umożliwi realizację poszczególnych Priorytetów Inwestycyjnych w sposób najlepiej odpowiadający potrzebom poszczególnych ORSG 25 . Wsparcie ORSG w wymiarze terytorialnym będzie wyrażało się w koncentracji działań o charakterze prorozwojowym, wspieranych dostępnymi instrumentami finansowymi lub organizacyjnymi. Ponadto wsparcie to będzie polegało na wzmacnianiu powiązań funkcjonalnych w ramach powiatu i zostanie skierowane w szczególności na obszary związane ze środowiskiem, edukacją oraz wyłączeniem społecznym i przeciwdziałaniem ubóstwu. W poniższym zestawieniu tabelarycznym zawarto główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały ORSG Powiatu Rypińskiego w odniesieniu do poszczególnych priorytetów inwestycyjnych przewidujących zintegrowane podejście do rozwoju terytorialnego oraz założenie skoncentrowania działań zmierzających do wzmocnienia i wykorzystania wewnętrznych potencjałów Rozwojowych. Tabela 39. Główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały ORSG Powiatu Rypińskiego Priorytet inwestycyjny Cel szczegółowy Terytorialny wymiar wsparcia 4c Wspieranie Zwiększona Na terenie ORSG jednym ze zdiagnozowanych problemów i efektywności efektywność barier rozwojowych jest niedostatecznie rozwinięta energetycznej, energetyczna infrastruktura techniczna, przejawiająca się m. in. w niskiej inteligentnego budynków efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej zarządzania energią i użyteczności i budynków wielorodzinnych. Mimo poczynionych w ostatnich wykorzystywania publicznej latach wielu inwestycji przyczyniających się do zwiększenia tej odnawialnych źródeł i wielorodzinnych efektywności, nadal znaczna część zabudowy na terenie ORSG energii w budynkach budynków wymaga inwestycji. Budynki użyteczności publicznej również publicznych, i w mieszkaniowych wymagają wsparcia, jednakże część z nich w większym lub sektorze mniejszym stopniu została zmodernizowana, także przy mieszkaniowym wsparciu funduszy zewnętrznych. Na terenie ORSG, jest tylko kilka budynków użyteczności publicznej, gdzie wykorzystano odnawialne źródła energii. Natomiast w odniesieniu do zabudowy wielorodzinnej nie wykorzystywano do tej pory w ogóle odnawialnych źródeł energii. Szczegółowe informacje na temat najważniejszych budynków, które zostały poddane modernizacji energetycznej, jak i tych które najbardziej jej wymagają zawarte są w tabelach nr 11 i 12 załącznika nr 1 do niniejszej Strategii. 4e Promowanie Zwiększone Promowanie strategii niskoemisyjnych przejawiać ma się strategii wykorzystanie przede wszystkim poprzez rozwój infrastruktury transportu niskoemisyjnych dla transportu zbiorowego, działania mające na celu priorytetyzację ruchu wszystkich rodzajów publicznego w pieszego i rowerowego oraz ograniczenie ruchu terytoriów, w miastach i ich samochodowego, a także inwestycje w energooszczędne szczególności dla obszarach oświetlenie uliczne. obszarów miejskich, w funkcjonalnych Jednym z problemów obszaru jest zły stan techniczny sieci

25 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 - 2020

tym wspieranie dróg lokalnych. Dlatego też zarówno dla poprawy zrównoważonej bezpieczeństwa, jak i stanu środowiska, niezmiernie ważne jest multimodalnej podejmowanie działań polegających na budowie nowych mobilności miejskiej i ciągów pieszo – rowerowych. Obecnie na terenie Powiatu działań adaptacyjnych istnieją ścieżki o łącznej długości 13,78 km. Mają one przede mających wszystkim za zadanie usprawnienie komunikacji pomiędzy oddziaływanie gminami i poprawę bezpieczeństwa rowerzystów. Jednakże ich łagodzące na zmiany długość nie zaspokaja potrzeb społeczności lokalnej, dlatego klimatu też budowę kolejnych odcinków ścieżek wszystkie samorządy uznały jako jedno z priorytetowych zadań inwestycyjnych obszaru na lata 2015 – 2020. Samorządy widzą także konieczność realizacji inwestycji w zakresie rozwoju energooszczędnego oświetlenia ulicznego. Wpłynęłoby to nie tylko na poprawę stanu środowiska naturalnego, ale także znacznie zmniejszyłoby opłaty za energię. Jednakże dużą barierę w zakresie realizacji tego typu działań stanowią kwestie własnościowe infrastruktury energetycznej i brak zgody na wymianę oświetlenia ze strony operatora sieci (ENERGA, ENEA). 6b Inwestowanie w Zwiększony odsetek Stopień zwodociągowania terenu ORSG Powiatu Rypińskiego sektor gospodarki ludności korzystającej wynosi 86,9% i jest zbliżony do średniej dla kraju oraz o 1,1 wodnej celem z systemu punktu procentowego niższy niż średnia dla województwa wypełnienia oczyszczania ścieków kujawsko – pomorskiego. Dlatego też inwestycje dotyczące zobowiązań zgodnego z dyrektywą infrastruktury wodociągowej w najbliższych latach określonych w dotyczącą ścieków najprawdopodobniej sprowadzać się będą do bieżących napraw dorobku prawnym komunalnych i konserwacji. Nieznacznie gorzej sytuacja przedstawia się w Unii w zakresie odniesieniu do gospodarki ściekowej. Stopień skanalizowana środowiska oraz obszaru wynosi 65,1%. Właściwie wszystkie samorządy widzą zaspokojenia konieczność budowy zarówno sieci kanalizacyjnej, jak i wykraczających poza przydomowych oczyszczalni ścieków (teren ORSG w dużym te zobowiązania stopniu charakteryzuje się zabudową rozproszoną). potrzeb Problemem większości samorządów tworzących ORSG inwestycyjnych, Powiatu Rypińskiego jest ograniczenie wynikające z zapisów określonych przez RPO WK-P na lata 2014 – 2020 odnośnie wielkości państwa członkowskie aglomeracji – tylko aglomeracje od 10 tys. RLM mogą ubiegać się o środki unijne w ramach Programu. Na dzień dzisiejszy wymóg ten spełnia tylko Gmina Miejska Rypin (20 830 RLO). Szczegółowe informacje na temat obecnego stanu gospodarki wodno- ściekowej oraz potrzeb inwestycyjnych samorządów w tym zakresie, zawiera tabela nr 9 załącznika nr 1 do Strategii. 6c Zachowanie, Zwiększona Miejscowa społeczność ma dużą świadomość posiadanych ochrona, promowanie atrakcyjność obiektów wysokich walorów kulturowych i umie wykorzystać potencjał i rozwój dziedzictwa kultury regionu obszaru do wypromowania go w regionie i w kraju (w naturalnego i kujawsko- szczególności poprzez organizację imprez i wydarzeń kulturowego pomorskiego kulturalnych). W obszarze kultury największą barierą rozwojową są niewystarczające środki finansowe, które powinny być w większym stopniu przeznaczone na wsparcie zarówno instytucji kultury, jak i obiektów zabytkowych. Informacje o stanie technicznym oraz potrzebach w zakresie odnowy infrastruktury instytucji kultury zawarte są w tabeli nr 8 w załączniku nr 1 do niniejszej Strategii, natomiast główne zabytki oraz potrzeby w zakresie ich zachowania, rozwoju, wsparcia i renowacji, scharakteryzowane zostały w tabeli nr 22 Strategii. 6d Ochrona i Wzmocniony Na terenie ORSG występuje wiele form ochrony przyrody – przywrócenie mechanizm ochrony rezerwaty przyrody, obszary NATURA 2000, obszary różnorodności różnorodności chronionego krajobrazu oraz użytki ekologiczne. Możliwość biologicznej, ochrona biologicznej w prowadzenia tu działań bezpośrednio związanych z ochroną i rekultywacja gleby regionie siedlisk i gatunków, zdecydowanie wpłynie pozytywnie na zwiększenie potencjału przyrodniczego regionu. Walory

79 oraz wspieranie usług naturalne obszaru są szansą na dalszy rozwój turystyki ekosystemowych, krajoznawczej. także poprzez W obszarze ochrony środowiska na terenie ORSG dość dużym program „Natura problemem i barierą rozwojową jest niska świadomość 2000” ekologiczna mieszkańców, przejawiająca się m. in. w i zieloną infrastrukturę niewystarczająco dobrej organizacji systemu selektywnej zbiórki odpadów czy w istnieniu wciąż nielegalnych wysypisk śmieci. Ponadto zauważa się, że edukacja ekologiczna skierowana jest przede wszystkim do uczniów i przybiera głównie formę przekazywania „suchej” wiedzy teoretycznej. Dlatego też widoczna jest potrzeba prowadzenia edukacji ekologicznej, noszącej znamiona działań skierowanych do całej społeczności lokalnej. 9b Wspieranie Wzrost ożywienia Wszystkie samorządy z terenu ORSG Powiatu Rypińskiego rewitalizacji fizycznej, społecznego i widzą konieczność prowadzenia działań rewitalizacyjnych. gospodarczej i gospodarczego na Wszyscy mają również świadomość, że rewitalizacja w społecznej ubogich obszarach miejskich pierwszej kolejności ma prowadzić do niwelowania społeczności na i obszarach negatywnych zjawisk natury społecznej i gospodarczej, a obszarach miejskich i powiązanych z nimi następnie środowiskowej i funkcjonalnej. wiejskich funkcjonalnie Z uwagi na fakt, iż zidentyfikowanie obszarów problemowych nastąpi w Lokalnych/Gminnych Programach Rewitalizacji na podstawie opracowywanych obecnie Wytycznych, które wskażą sposób wyznaczenia tych obszarów, aktualnie (w tabeli nr 20 Strategii) samorządy samodzielnie wskazały tereny, które powinny być potraktowane priorytetowo przy realizacji działań naprawczych. 10a Inwestowanie w Lepsza jakość usług Powiat Rypiński posiada duży potencjał zarówno w zakresie kształcenie, szkolenie edukacyjnych w zwiększania jakości usług edukacyjnych w ramach szkolnictwa oraz szkolenie zakresie szkolnictwa zawodowego, jak i wychowania przedszkolnego. zawodowe na rzecz zawodowego Potencjał rozwoju szkolnictwa zawodowego przejawia się zdobywania Lepszy dostęp do przede wszystkim w wysokim stopniu znajomości potrzeb umiejętności i uczenia usług edukacyjnych w rynku pracy, a także w wysokim stopniu świadomości własnych się przez całe życie zakresie wychowania ograniczeń. Aby prawidłowo dostosować ofertę kształcenia do poprzez rozwój przedszkolnego potrzeb przyszłych pracodawców, konieczne jest zapewnienie infrastruktury wsparcia szkół zawodowych przede wszystkim w zakresie: edukacyjnej i stworzenia nowych pracowni dydaktycznych i doposażenia szkoleniowej istniejących w wysokiej jakości sprzęt, zwiększenia liczby godzin zajęć praktycznych w szkołach (w szczególności w technikach) zwiększenia jakości staży i praktyk organizowanych w przedsiębiorstwach, a także przeszkolenia nauczycieli w zakresie znajomości najnowszych technologii obsługi maszyn. Tego typu wsparcie nie tylko poprawi jakość usług edukacyjnych szkolnictwa zawodowego, ale docelowo będzie miało przełożenie na rozwój gospodarki regionu i zmniejszenie bezrobocia szczególnie w grupie ludzi młodych. Szczegółowe potrzeby w zakresie rozwoju kształcenia zawodowego na ORSG zawarte są w tabeli nr 6 załącznika nr 1 do Strategii. Powiat posiada także potencjał do upowszechniania edukacji przedszkolnej. W celu upowszechnienia edukacji przedszkolnej, jak i w celu zwiększenia jakości usług świadczonych w tym zakresie, konieczna jest budowa nowych i rozbudowa kilku istniejących placówek wychowania przedszkolnego oraz doposażenie większości. Ponadto należy podejmować działania w zakresie wsparcia pedagogów, ukierunkowane na podniesienie ich kompetencji i kwalifikacji. Szczegółowe potrzeby rozwoju edukacji przedszkolnej zawarte zostały w tabeli nr 3 załącznika nr 1 do Strategii. 8iv Równość Zwiększenie Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach w mężczyzn i kobiet we zatrudnienia osób przypadku Priorytetu Inwestycyjnego 8iv, przejawiać ma się wszystkich pełniących funkcje głównie we wspieraniu aktywizacji osób powracających na

dziedzinach, w tym opiekuńcze nad rynek pracy po urlopach macierzyńskich / rodzicielskich / dostęp do dziećmi wychowawczych m. in poprzez tworzenie i funkcjonowanie zatrudnienia, rozwój do lat 3 podmiotów świadczących usługi opieki nad dziećmi do lat 3. kariery, godzenie życia Zwiększenie Na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego zdiagnozowanie zawodowego i dostępności miejsc potrzeb w zakresie rozwoju usług opiekuńczych nastąpiło na prywatnego oraz świadczenia usług podstawie przeprowadzonych wywiadów pogłębionych z promowanie równości opieki nad dziećmi do mieszkańcami oraz przedstawicielami samorządów. wynagrodzeń za taką lat 3 Z przeprowadzonych badań wynika, że zainteresowanie samą pracę mieszkańców powiatu usługami żłobkowymi istnieje jedynie w gminach Brzuze i Skrwilno. W pozostałych gminach zdiagnozowano dużo większą potrzebę stworzenia klubu dziecięcego bądź zatrudniania opiekunek/niań. Ze względu rolniczy charakter wielu gospodarstw domowych rodzice mogą pozwolić sobie na to, że opiekę nad dzieckiem sprawują członkowie rodziny. 9i Aktywne włączenie, Aktywna integracja Ważnym problemem i barierą rozwojową Powiatu jest dość w tym z myślą o osób zagrożonych duży odsetek osób korzystających z pomocy społecznej – 31% promowaniu równych ubóstwem lub mieszkańców. Dlatego oprócz wsparcia finansowego należy szans oraz aktywnego wykluczeniem kłaść nacisk na rozwój innych form wsparcia, które pozwolą uczestnictwa i społecznym poprzez lokalnej społeczności poprawić swoją sytuacje życiową. zwiększaniu szans na poprawę i Wszystkie samorządy z terenu ORSG Powiatu Rypińskiego zatrudnienie wzmocnienie ich mają spore doświadczenie w realizacji działań zdolności do ukierunkowanych na aktywizację społeczno-zawodową osób, zatrudnienia rodzin i grup zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Tego typu działania w szczególnie dużym stopniu realizowane były ze wsparciem funduszy unijnych w latach 2007 – 2013. Główne formy aktywizacji proponowane w ramach projektów unijnych to szkolenia zawodowe, poradnictwo zawodowe i psychologiczne, kursy kompetencji społecznych czy spotkania integracyjne. Najważniejsze efekty realizacji powyższych działań to przede wszystkim znalezienie pracy przez część osób uczestniczących w projektach. Doświadczenie samorządów pokazuje jednakże też, że dość znaczny odsetek beneficjentów wsparcia w poprzednim okresie programowania, mimo wzięcia udziału w projektach, w żaden sposób nie poprawił swojej sytuacji życiowej. Dlatego też w obecnej perspektywie samorządy podkreślają, że działania w zakresie aktywizacji osób wykluczonych społecznie bądź zagrożonych wykluczeniem powinny być bardziej zindywidualizowane – szkolenia powinny być indywidualnie dobrane i realizowane pod „zamówienia” przyszłych pracodawców, ponadto należy organizować staże i prace społecznie użyteczne, a także rozwijać poradnictwo psychologiczne i prawne. Widoczna jest także potrzeba tworzenia podmiotów ekonomii społecznej. Dotychczasowe formy aktywizacji osób wykluczonych społecznie bądź zagrożonych wykluczeniem, jak i potrzeby w tym zakresie zostały szczegółowo scharakteryzowane w tabeli nr 2 załącznika nr 1 do Strategii. 9iv Ułatwianie Zwiększenie Usługi opiekuńcze dla osób starszych i niepełnosprawnych na dostępu do dostępności usług terenie ORSG świadczone są przede wszystkim przez przystępnych cenowo, zdrowotnych opiekunów domowych zatrudnionych przez miejskie i gminne trwałych oraz Zwiększenie ośrodki pomocy społecznej oraz w formie pomocy sąsiedzkiej. wysokiej jakości usług, dostępności usług Ważną rolę odgrywają także Środowiskowy Dom Samopomocy w tym opieki społecznych w w Rypinie i Warsztaty Terapii Zajęciowej w Rypinie. zdrowotnej i usług szczególności usług Biorąc pod uwagę prognozy demograficzne, w których socjalnych środowiskowych, widoczne jest znaczne starzenie się społeczeństwa, rozwój świadczonych w opiekuńczych oraz usług opiekuńczych, szczególnie skierowanych do osób interesie ogólnym usług wsparcia starszych, będzie w najbliższych latach jednym z głównych rodziny i pieczy priorytetów, na których muszą skupić się działania władz zastępczej dla osób lokalnych.

zagrożonych Duży potencjał Obszaru stanowi wysoki stopień świadomości ubóstwem lub w zakresie kierunków rozwoju usług opiekuńczych oraz wykluczeniem wsparcia rodziny i pieczy zastępczej (m. in. tworzenie nowych społecznym domów pomocy społecznej, klubów seniora, uniwersytetów III wieku, rozwój placówek rehabilitacyjnych, świadczenie usług opiekuńczych nie tylko w dni powszednie, ale i w dni wolne od pracy), a także posiadana baza lokalowa, która z powodzeniem może zostać wykorzystana do rozwoju tego typu usług. Formy świadczonych usług opiekuńczych i potrzeby w zakresie ich rozwoju stanowią tabeli nr 2 załącznika nr 1 do Strategii. 10i Ograniczenie i Zwiększenie liczby Ważnym problemem i barierą rozwojową ORSG w obszarze zapobieganie miejsc przedszkolnych edukacji na wszystkich poziomach kształcenia jest przedwczesnemu Rozwijanie niedostateczna oferta zajęć pozalekcyjnych, szczególnie w kończeniu nauki kompetencji zakresie rozwijania takich kompetencji kluczowych jak szkolnej oraz kluczowych uczniów umiejętność uczenia się czy zwiększanie kreatywności ucznia. zapewnianie równego (ICT, matematyczno- Oferta zajęć rozwijających kompetencje kluczowe obejmuje dostępu do dobrej przyrodniczych, przede wszystkim zajęcia stanowiące kontynuację jakości wczesnej języki obce, podstawowego programu nauczania (język polski, języki obce, edukacji elementarnej kreatywności, matematyka, informatyka itp.). W związku z tym można oraz kształcenia innowacyjności, pracy odnieść wrażenie, że oferta ta jest w większym stopniu podstawowego, zespołowej), dostosowana pod potrzeby nauczycieli niż pod potrzeby gimnazjalnego doradztwo uczniów. Szkoły w znikomym stopniu realizują zajęcia z i ponadgimnazjalnego, edukacyjno- zakresu kształtowania postaw kreatywności, innowacyjności i z uwzględnieniem zawodowe, rozwijanie pracy zespołowej czy przedsiębiorczości bądź umiejętności formalnych, zindywidualizowanego uczenia się. nieformalnych podejścia do ucznia, Dlatego też należy z jednej strony zwiększyć ofertę zajęć i pozaformalnych szczególnie ze pogłębiających kompetencje kluczowe, a z drugiej położyć ścieżek kształcenia specjalnymi nacisk na zwiększenie kwalifikacji nauczycieli. umożliwiających potrzebami Bardzo ważną sprawą jest także indywidualne podejście do ponowne podjęcie edukacyjnymi oraz ucznia – zarówno tego szczególnie uzdolnionego, jak i tego, kształcenia i szkolenia rozwijanie który potrzebuje realizacji zajęć wyrównawczych. Dlatego kompetencji uczniów niezmiernie ważne jest prawidłowe zdiagnozowanie sytuacji niezbędnych na rynku ucznia i odpowiednie kształtowanie jego ścieżki edukacyjnej, w pracy poprzez staże związku z czym konieczny jest rozwój poradnictwa zawodowe psychologiczno – pedagogicznego. Potrzeby edukacyjne w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych na poziomie podstawowym i gimnazjalnym stanowi tabela nr 4 załącznika nr 1 do Strategii, a na poziomie ponadpodstawowym – tabela nr 5. Drugi ważny problem w systemie edukacji stanowi słabo rozwinięte doradztwo edukacyjno – zawodowe. Jest to szczególnie widoczne na poziomie gimnazjalnym. W szkołach tych uczniowie są w zasadzie pozbawieni profesjonalnego wsparcia i pomocy w zakresie wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej, co w efekcie prowadzi często do mylnego wyboru kierunku kształcenia, nieodpowiadającego posiadanym predyspozycjom. Dlatego też należy położyć nacisk na rozwój doradztwa edukacyjno-zawodowego związanego z wyborem dalszych kierunków kształcenia i uwzględniającego potrzeby rynku pracy. Oferta i potrzeby w zakresie doradztwa edukacyjnego zawodowego, staży i praktyk na ORSG Powiatu Rypińskiego stanowi tabela nr 7 załącznika nr 1 do Strategii. 10iv Lepsze Zwiększenie szans na Realizacja zadań w ramach priorytetu inwestycyjnego 10iv dostosowanie zatrudnienie uczniów pozostaje w ścisłym związku z priorytetem inwestycyjnym 10a. systemów kształcenia i szkół zawodowych, Najlepsze efekty kształcenia zawodowego, mające przełożenie szkolenia do potrzeb w szczególności na zwiększenie szans na zatrudnienie uczniów, zostaną rynku pracy, poprzez podniesienie osiągnięte przy zapewnieniu kompleksowego wsparcia szkół Ułatwianie efektywności zawodowych – począwszy od wsparcia inwestycyjnego, przechodzenia z etapu kształcenia poprzez szkoleniowe, na zacieśnieniu współpracy z

kształcenia do etapu zawodowego potencjalnymi pracodawcami skończywszy. Całemu temu zatrudnienia oraz Uzyskiwanie i procesowi towarzyszyć powinno profesjonalne wsparcie ucznia wzmacnianie uzupełnianie wiedzy, w zakresie poradnictwa edukacyjno – zawodowego, które systemów kształcenia i umiejętności i prawidłowo określi jego predyspozycje zawodowe. szkolenia kwalifikacji Potencjały i uwarunkowania edukacji zawodowej na terenie zawodowego i ich zawodowych przez ORSG Powiatu Rypińskiego zostały opisane bardziej jakości, w tym osoby dorosłe szczegółowo w odniesieniu do priorytetu inwestycyjnego 10a. poprzez mechanizmy należące do grup Wsparcie w ramach priorytetu inwestycyjnego 10iv skierowane prognozowania defaworyzowanych na będzie także na podniesienie kwalifikacji zawodowych osób umiejętności, rynku pracy poprzez dorosłych. dostosowania udział w Z przeprowadzonej diagnozy wynika, że osoby dorosłe na programów nauczania kwalifikacyjnych terenie ORSG najchętniej chcą korzystać ze szkoleń, oraz tworzenia i kursach zawodowych, kończących się uzyskaniem certyfikatu lub nabyciem uprawnień rozwoju systemów kursach umiejętności i przekładających się na nabycie przez nich umiejętności uczenia się poprzez zawodowych oraz „twardych”. Bodźcem do udziału w szkoleniach jest także praktyczną naukę innych formach potrzeba podniesienia kwalifikacji wynikająca bezpośrednio z zawodu realizowaną w pozaszkolnych zapotrzebowania zgłaszanego przez rynek pracy. ścisłej współpracy z pracodawcami Źródło: Opracowanie własne. Przedstawione powyżej uwarunkowania obszaru, zdiagnozowane potrzeby i planowane kierunki działań w odniesieniu do priorytetów inwestycyjnych objętych polityką terytorialną, wskazują na jednorodność obszarową. Dlatego też z powodzeniem można realizować projekty rozwojowe o charakterze powiatowym z działaniami na poziomie miast i gmin. Określenie wspólnych problemów rozwojowych zapewnia bowiem możliwość podejmowania stałych i skoordynowanych przedsięwzięć. Nie wyklucza się również możliwości podjęcia współpracy z jednostkami sąsiednimi. Terytorialny wymiar polityki rozwoju wymusza zmianę sposobu współdziałania władz samorządowych na rzecz rozwoju przekraczającego tradycyjne granice formalnych podziałów administracyjnych. Polityka rozwoju oparta o zasadę zintegrowanego podejścia terytorialnego będzie wspierać proces wzmacniania spójności celów i działań rozwojowych zidentyfikowanych na poziomie lokalnym.

3. Cele rozwojowe

Realizacja Strategii ORSG Powiatu Rypińskiego będzie możliwa poprzez osiągnięcie celów strategicznych i operacyjnych. Katalog celów kluczowych i odpowiadających im celów szczegółowych zdefiniowano następująco: Tabela 40. Cele strategiczne i cele operacyjne Lp. Cele strategiczne Cele operacyjne 1.1 Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości i innowacyjności, szczególnie w obszarze inteligentnych specjalizacji KONKURENCYJNE 1 1.2 Poprawa stanu lokalnej infrastruktury drogowej i technicznej GOSPODAROWANIE 1.3 Zintegrowana współpraca instytucji rynku pracy z pracodawcami 1.4 Tworzenie nowych miejsc pracy 2.1 Poszerzanie oferty i jakości usług medycznych oraz wdrażanie programów profilaktycznych i prozdrowotnych 2.2 Skuteczna aktywizacja osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem społecznym 2 ZDROWE I ZINTEGROWANE 2.3 Rozbudowa oferty usług opiekuńczych poprzez tworzenie SPOŁECZEŃSTWO placówek opieki społecznej oraz powiększanie wachlarza usług kierowanych do osób starszych i niepełnosprawnych 2.4 Zwiększenie dostępności opieki nad dziećmi do lat 3 2.5 Promocja edukacji przedszkolnej 3.1 Przystosowanie placówek edukacyjnych oraz wyposażenie ich w sprzęt niezbędny do podnoszenia jakości kształcenia 3.2 Kształcenie skierowane na rozwijanie kluczowych kompetencji uczniów KREOWANIE SYSTEMU 3.3 Wspomaganie rozwoju i szkolenie nauczycieli 3 KSZTAŁCENIA W OPARCIU O

WYMOGI RYNKU PRACY 3.4 Rozwój doradztwa edukacyjno – zawodowego, szczególnie na poziomie gimnazjalnym 3.5 Adaptacja oferty kierunków kształcenia do obecnych potrzeb rynku pracy 3.6 Promowanie wysokiej jakości staży i praktyk zawodowych

OPIEKA NAD LOKALNYM 4.1 Rozwój lokalnej infrastruktury kulturalnej 4 DZIEDZICTWEM 4.2 Konserwacja i ochrona obiektów zabytkowych KULTUROWYM 4.3 Promocja regionu podczas imprez i wydarzeń kulturalnych 5.1 Rozbudowa infrastruktury turystycznej ROZWÓJ INFRASTRUKTURY 5.2 Rozwój i promocja edukacji ekologicznej TECHNICZNEJ Z 5.3 Inwentaryzacja posiadanych walorów przyrodniczych ZACHOWANIEM WALORÓW 5 5.4 Reorganizacja gospodarki odpadami oraz wodno – NATURALNYCH REGIONU ORAZ POPRAWĄ STANU kanalizacyjnej ŚRODOWISKA 5.5 Rozbudowa ciągów pieszo – rowerowych 5.6 Racjonalne zarządzanie energią

Źródło: Opracowanie własne

Cele Strategii ORSG są zgodne z dokumentami strategicznymi, które przedstawia poniższy schemat. Schemat 3. Dokumenty strategiczne, z którymi wykazuje zgodność Strategia ORSG

Poziom wspólnotowy Poziom krajowy Poziom regionalny Poziom lokalny

Długookresowa Strategia Strategia rozwoju Rozwoju Kraju województwa kujawsko- Strategie rozwoju miast i Strategia Europa 2020 Polska 2030 pomorskiego do roku 2020 gmin ORSG Trzecia fala nowoczesności – Plan modernizacji 2020+

Strategia Rozwoju Kraju Regionalna Strategia 2020 Aktywne Agenda Terytorialna Unii Innowacji Województwa Lokalne Programy społeczeństwo Europejskiej 2020 Kujawsko-Pomorskiego na Rewitalizacji Konkurencyjna gospodarka lata 2014-2020 Sprawne państwo

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020 Założenia polityki terytorialnej województwa Plany Gospodarki Regiony kujawsko-pomorskiego na Niskoemisyjnej Miasta lata 2014-2020 Obszary wiejskie

Regionalny Program Koncepcja Przestrzennego Operacyjny Województwa Zagospodarowania Kraju Plany Mobilności Miejskiej Kujawsko-Pomorskiego na 2030 lata 2014-2020

Strategie Rozwoju Krajowa Polityka Miejska Lokalnego Kierowanego przez Społeczność

Źródło: Opracowanie własne Poniżej wykazano spójność Strategii ORSG z istniejącymi i przygotowywanymi dokumentami strategicznymi na poziomie europejskim, krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Tabela 41. Zgodność Strategii ORSG z dokumentami strategicznymi

Poziom wspólnotowy

Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym

Strategia Europa 2020 jest długookresowym programem Unii Europejskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Strategia ORSG wykazuje spójność z dwoma z trzech głównych priorytetów Strategii Europa 2020: ° Wzrost zrównoważony – transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, efektywniej korzystającej z zasobów i konkurencyjnej Strategia Europa 2020 ° Wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu – wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną W celu realizacji priorytetów zdefiniowano siedem inicjatyw przewodnich stanowiących instrumenty realizacji celów Strategii Europa 2020. Strategia ORSG jest zgodna z następującymi inicjatywami: ° Europa efektywnie korzystająca z zasobów – to działania na rzecz uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów oraz transformacji w kierunku

gospodarki niskoemisyjnej w większym stopniu wykorzystującej potencjał, jaki dają odnawialne źródła energii ° Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – to działania na rzecz modernizacji rynków pracy i wzmocnienia pozycji obywateli poprzez rozwój kwalifikacji przez całe życie w celu zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej i lepszego dopasowania podaży do popytu na rynku pracy ° Europejski program walki z ubóstwem – to działania na rzecz zapewnienia spójności społecznej i terytorialnej, tak aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym Agenda Terytorialna Unii Europejskiej 2020 jest dokumentem, który ma się przyczynić do trwałego wzrostu gospodarczego oraz tworzenia miejsc pracy, jak również do społecznie i ekologicznie zrównoważonego rozwoju poprzez wzmocnienie spójności terytorialnej Europy. Celem Agendy Terytorialnej UE jest wzmocnienie globalnej konkurencyjności i zrównoważenie wszystkich regionów Europy poprzez zidentyfikowanie i zmobilizowanie ich terytorialnych potencjałów. Służyć temu ma wspieranie Agenda Terytorialna Unii policentrycznego rozwoju terytorialnego UE, szczególnie w nowych krajach Europejskiej 2020 członkowskich UE. Fundamentem Agendy Terytorialnej UE są trzy następujące główne cele, zgodność z którymi wykazuje Strategia ORSG: ° Rozwój zrównoważonego i policentrycznego systemu miast oraz nowych partnerstw pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi ° Zapewnienie równego dostępu do infrastruktury i wiedzy ° Zrównoważony rozwój, rozsądne zarządzanie oraz ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego Poziom krajowy

Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030 jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno- gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju. Wizja zapisana w Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju zakłada, że w roku 2030 polska gospodarka stanie się gospodarką konkurencyjną i innowacyjną. W osiągnięciu takiego stanu ma pomóc realizacja jedenastu celów strategicznych Długookresowa Strategia określonych w dokumencie. Rozwoju Kraju Strategia ORSG wykazuje spójność z następującymi celami Długookresowej Strategii Polska 2030 Rozwoju Kraju: Trzecia fala ° Cel 3 Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz nowoczesności podniesienie konkurencyjności nauki ° Cel 6 Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie „workfare state” ° Cel 7 Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska ° Cel 8 Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych

Strategia Rozwoju Kraju 2020 ma charakter średniookresowy. Jej głównym celem jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Strategia Rozwoju Kraju W Strategii Rozwoju Kraju 2020 określono obszary interwencji. Strategia ORSG 2020 wpisuje się w dwa obszary strategiczne i odpowiadające im następujące cele: Aktywne społeczeństwo ° Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka – Cel II.3. Zwiększenie Konkurencyjna innowacyjności gospodarki, Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego, Cel II.6. gospodarka Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Sprawne państwo ° Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna – Cel III.1. Integracja społeczna, Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych, Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 -2020 jest dokumentem określającym cele i sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw, w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Dokument wyznacza cele polityki rozwoju regionalnego, w tym wobec obszarów wiejskich i miejskich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. Krajowa Strategia Celem strategicznym KSRR jest efektywne wykorzystanie specyficznych Rozwoju Regionalnego regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągnięcia celów 2010-2020 rozwojowych kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie Regiony długookresowym. Strategia ORSG wpisuje się w następujące cele strategiczne i Miasta operacyjne: Obszary wiejskie ° Cel 1 Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów – 1.3. Budowa podstaw konkurencyjności województw ° Cel 2 Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych – 2.2. Wspieranie obszarów wiejskich o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe, 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych obszarów tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 jest najważniejszym krajowym dokumentem strategicznym dotyczącym zagospodarowania przestrzennego kraju. Wizja zapisana w dokumencie zakłada, że Polska w 2030 roku będzie krajem o ugruntowanych warunkach trwałego i zrównoważonego rozwoju, dobrze zagospodarowanym, sprawnie zarządzanym i bezpiecznym. Celem strategicznym polityki przestrzennego zagospodarowania kraju jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów Koncepcja Przestrzennego rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, Zagospodarowania Kraju zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w 2030 wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie. Jednym z celów operacyjnych, które pozwalają urzeczywistnić realizację wizji KPZK jest Cel 2 Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Strategia ORSG wpisuje się w powyższy cel. Krajowa Polityka Miejska jest dokumentem, który ma na celu wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Uszczegółowieniem głównego celu KPM jest pięć celów szczegółowych, spójnych z celami postawionymi w dokumentach strategicznych Polski oraz Unii Europejskiej, Krajowa Polityka Miejska kreujących miasto konkurencyjne, silne, spójne, zwarte i zrównoważone, sprawne. Strategia ORSG jest zgodna z następującymi celami Krajowej Polityki Miejskiej: ° Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia ° Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich.

Poziom regionalny Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym Strategia rozwoju województwa kujawsko -pomorskiego do roku 2020 identyfikuje specyficzne dla województwa kujawsko-pomorskiego wyzwania, które są związane z koniecznością ograniczenia bezrobocia, poprawą warunków życia ludności wiejskiej, nadaniu impulsów rozwojowych wschodniej części regionu, określeniu założeń polityki miejskiej oraz zbudowania tożsamości marki regionalnej. Określa ona cztery priorytety rozwojowe obszaru, w które wpisuje się Strategia ORSG: ° Konkurencyjna gospodarka ° Modernizacja przestrzeni wsi i miast ° Silna metropolia ° Nowoczesne społeczeństwo Strategia ORSG to dokument ściśle powiązany z polityką terytorialną, która jest instrumentem realizacji Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020. Zakres działań przewidzianych w Strategii pozostaje w zgodzie także z następującymi Obszarami Strategicznej Interwencji (OSI) w województwie kujawsko-pomorskim: ° Ochrona rolniczej przestrzeni produkcyjnej – zakłada się utrzymanie wysokiej Strategia rozwoju rangi gospodarki rolnej oraz rozwój przetwórstwa rolno – spożywczego i sektora województwa kujawsko- energetyki odnawialnej w oparciu o płody rolne – obszary wysokiej przydatności pomorskiego do roku 2020 rolniczej występują szczególnie na Kujawach (w tym na ORSG Powiatu – Plan modernizacji 2020+ Rypińskiego) i stanowią walor o znaczeniu strategicznym dla rozwoju województwa ° Wzrost zatrudnienia – obszar ten obejmuje całe województwo kujawsko – pomorskie – w szczególności interwencji wymagają powiaty położone poza ścisłym jego centrum, czyli także Powiat Rypiński ° Przełamanie zapaści społeczno-gospodarczej wschodniej części województwa - wiąże się ściśle z innymi OSI (zwłaszcza „wzrost zatrudnienia”) jednak jest identyfikowany ze względu na szczególnie złożony charakter problematyki (z naciskiem na konsekwencje niedorozwoju gospodarczego dla jakości życia mieszkańców, ale równocześnie konsekwencje niskiego poziomu rozwoju społecznego dla możliwości aktywizacji gospodarczej) oraz jej podobieństwo w ramach całego rozległego obszaru wschodniej części województwa (w tym na ORSG Powiatu Rypińskiego) ° Polityka miejska i rewitalizacja miast – zasięg przestrzenny obszaru dotyczy 52 miast województwa, czyli także jednego miasta wchodzącego w skład ORSG (Rypin) Celem głównym, a zarazem wizją Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 jest dynamiczny wzrost innowacyjności Regionu Kujawsko-Pomorskiego w czołowej piątce województw w Polsce. Realizacja celu głównego obejmuje trzy cele strategiczne: ° Ukształtowanie innowacyjnych i kreatywnych postaw społeczności regionu, gdzie priorytetem jest odpowiednie rozwinięcie obszaru kształcenia Regionalna Strategia ° Ukształtowanie sektora nauki jako zaplecza innowacyjnej gospodarki, cel zakłada Innowacji Województwa ukształtowanie sektora nauki, w taki sposób, aby stanowił on efektywne zaplecze Kujawsko-Pomorskiego na dla rozwijanej innowacyjnej gospodarki lata 2014-2020 ° Ukształtowanie regionalnej gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności, cel skierowany jest na ukształtowanie regionalnej gospodarki, jako gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności, wykorzystującej możliwości wynikające z rozwiniętej gospodarki cyfrowej, bazującej na superszybkiej sieci internetowej nowej generacji Strategia ORSG wpisuje się we wszystkie wymienione wyżej cele. W procesie rozwoju regionalnego województwa kujawsko -pomorskiego istotne Założenia polityki znaczenie odgrywa polityka terytorialna oparta na zintegrowanym podejściu do terytorialnej województwa rozwoju społeczno-gospodarczego z uwzględnieniem relacji funkcjonalno- kujawsko-pomorskiego na przestrzennych danego obszaru. Jedną z możliwych form realizacji polityki lata 2014-2020 terytorialnej jest Obszar Rozwoju Społeczno-Gospodarczego obejmujący

terytorium wyznaczone granicami powi atu ziemskiego. Strategia ORSG wykazuje zgodność z Założeniami polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014-2020.

Celem głównym RPO WK -P 2014 -2020 je st uczynienie województwa kujawsko - pomorskiego konkurencyjnym i innowacyjnym regionem Europy oraz poprawa jakości życia jego mieszkańców. Strategia ORSG wpisuje się w cele szczegółowe, określone dla następujących osi priorytetowych: ° Oś Priorytetowa 3 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna w Regionalny Program regionie Operacyjny Województwa ° Oś Priorytetowa 4 Region przyjazny środowisku Kujawsko-Pomorskiego na ° Oś Priorytetowa 6 Solidarne społeczeństwo i konkurencyjne kadry lata 2014-2020 ° Oś Priorytetowa 8 Aktywni na rynku pracy ° Oś Priorytetowa 9 Solidarne społeczeństwo ° Oś Priorytetowa 10 Innowacyjna edukacja Realizacja przedsięwzięć zapisanych w Strategii ORSG przyczyni się do osiągnięcia wskaźników określonych w RPO, a tym samym wpłynie na realizację celów szczegółowych i celu głównego. Celem głównym zagospodarowania przestrzennego Województwa Kujawsko - Pomorskiego jest zbudowanie struktur funkcjonalno-przestrzennych podnoszących konkurencyjność regionu i jakość życia mieszkańców. Strategia ORSG wpisuje się głównie dwa poniższe cele szczegółowe: ° Zwiększenie atrakcyjności regionu w wymiarze europejskim jako pochodnej jego Plan zagospodarowania walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego, wysokich standardów życia przestrzennego mieszkańców, wysoce sprawnych systemów infrastruktury technicznej, Województwa Kujawsko- dogodnych powiązań ze światem zewnętrznym Pomorskiego ° Modernizacja struktury przestrzenno-funkcjonalnej regionu osiągana w następstwie rozwoju miast średnich (Włocławek, Grudziądz, Inowrocław), a także pozostałych miast powiatowych, jako węzłów systemów transportowych i teleinformacyjnych oraz obszarów z unikatowymi walorami środowiska przyrodniczego i predyspozycjami do użytkowania rekreacyjnego. Poziom lokalny Jednostka Dokument Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność St rategii terytorialna strategiczny ORSG z dokumentem strategicznym Strategia Rozwoju Celem strategicznym dla Powiatu Rypińskiego jest: „Powiat Rypiński z Powiatu Rypińskiego dobrze rozwiniętym rolnictwem, infrastrukturą techniczną, instytucjami na lata 1999 – 2010 społecznymi, przedsiębiorczością oraz z wykorzystanymi walorami turystycznymi i przyrodniczymi”. Efekty wynikające ze zrealizowania celu strategicznego można ująć w pięciu grupach: Powiat I. Poprawa infrastruktury technicznej w Powiecie Rypiński II. Polepszenie infrastruktury społecznej III. Poprawa stanu w zakresie przedsiębiorczości IV. Poprawa stanu bazy turystycznej V. Poprawa warunków w sektorze rolnictwa. Strategia ORSG wpisuje się we wszystkie kierunki rozwoju, które przyniosą wyżej wymienione efekty, w szczególności I – III i V. Strategia Rozwoju Dokument w opracowaniu. Brzuze Gminy Brzuze na lata 2015 – 2020 Strategia Rozwoju Wizją Gminy Rogowo jest: „Gmina Rogowo Gminą przyjazną Gminy Rogowo na mieszkańcom, inwestorom i turystom, z rozwijającą się infrastrukturą lata 2015 – 2025 techniczną i społeczną, na terenie której stosowane są zasady zrównoważonego rozwoju we wszystkich aspektach życia”. Rogowo Trzy priorytetowe kierunki rozwoju Gminy Rogowo na lata 2015 – 2025 to: I. Rozwój mieszkalnictwa II. Rozwój gospodarczy III. Ochrona środowiska i dziedzictwa kulturowo – turystycznego.

Cele strategiczne, które przyczyniają się do zrealizowania tej wizji to: 1. Zwiększenie atrakcyjności mieszkaniowej Gminy Rogowo 2. Rozwój gospodarczy Gminy 3. Poprawa stanu środowiska przyrodniczego i ochrona jego zasobów 4. Rozwijanie oferty turystycznej Gminy Rogowo. Strategia ORSG wpisuje się we wszystkie powyżej wskazane kierunki priorytetowe oraz wynikające z nich cele strategiczne, ze szczególnym uwzględnieniem celów 2 i 3. Strategia Rozwoju Wizją Miasta Rypin jest: „Miasto Rypin – przyjazne dla mieszkańców, Miasta Rypin na lata przyjezdnych i inwestorów”. 2014 – 2020 Trzy priorytetowe kierunki rozwoju Gminy Miejskiej Rypin na lata 2014 – 2020 to: I. Rozwój mieszkalnictwa II. Rozwój gospodarczy III. Ochrona środowiska i dziedzictwa kulturowo – turystycznego. Rypin (m.) Cele strategiczne, które przyczyniają się do zrealizowania tej wizji to: 1. Rozwój gospodarczy Miasta Rypin 2. Rozwój infrastruktury technicznej 3. Wzrost atrakcyjności mieszkaniowej Miasta Rypin 4. Ochrona środowiska i zachowanie dziedzictwa kulturowego. Strategia ORSG wpisuje się we wszystkie powyżej wskazane kierunki priorytetowe oraz wynikające z nich cele strategiczne, ze szczególnym uwzględnieniem celów 1, 2 i 4. Strategia Rozwoju Wizją Gminy Rypin jest: „Gmina Rypin atrakcyjnym miejscem do Gminy Rypin na lata zamieszkania, inwestowania oraz rozwoju sektora rolno – 2014 – 2020 żywnościowego i turystycznego”. Trzy priorytetowe kierunki rozwoju Gminy Rypin na lata 2014 – 2020 to: I. Społeczność i usługi publiczne II. Gospodarka i zrównoważony rozwój III. Infrastruktura techniczna i środowisko naturalne. Cele strategiczne, które przyczyniają się do zrealizowania tej wizji to: 1. Wysoka jakość życia mieszkańców oraz dostęp do profesjonalnych Rypin (w.) sprawnych usług publicznych opartych na wiedzy, zdrowiu oraz tożsamości i dziedzictwie kulturowym 2. Wysoka konkurencyjność innowacyjnej gospodarki opartej na nowoczesnym rolnictwie i przetwórstwie spożywczym oraz wzrost przedsiębiorczości z wykorzystaniem potencjału endogenicznego Gminy 3. Spójne zagospodarowanie przestrzenne Gminy bogate w infrastrukturę techniczną, wysoki poziom inwestycji oraz ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego. Strategia ORSG wpisuje się we wszystkie powyżej wskazane kierunki priorytetowe oraz wynikające z nich cele strategiczne. Strategia Rozwoju Celem strategicznym dla Gminy Skrwilno jest: „Gmina o wysokiej Gminy Skrwilno na dynamice rozwoju społeczno – gospodarczego, czysta, dająca szansę lata 2014 – 2020 wszystkim jej mieszkańcom, wykorzystująca swoje walory”. Cele operacyjne, które przyczynią się do zrealizowania celu strategicznego, to 1. Subwencje i dotacje zabezpieczone zgodnie z ustawami 2. Wystarczająca opieka stomatologiczna 3. Segregacja odpadów stałych Skrwilno 4. Dobry stan dróg 5. Zadowalający stopień stelefonizowania Gminy 6. Uporządkowana gospodarka ściekowa 7. Sprawne urządzenia melioracyjne 8. Zadawalający stopień zwodociągowania Gminy 9. Stworzenie możliwości gazyfikacji gminy 10. Zmodernizowana sieć energetyczna 11. Promowanie nowych systemów grzewczych (ekologicznych) 12. Dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna

13. Zapewnienie w planie miejscowym zagospodarowania przestrzennego terenów pod działalność gospodarczą 14. Nowoczesne formy edukacji rolników 15. Baza oświatowa odpowiadająca potrzebom 16. Wzbogacona baza dydaktyczna szkół 17. Promocja gminy 18. System ulg i preferencji 19. Przygotowanie terenów pod rozwój przedsiębiorczości 20. Wyższy poziom wykształcenia 21. Nowe formy współpracy między rolnikami 22. Urozmaicona oferta spędzenia wolnego czasu 23. Wykorzystane walory krajobrazowo-turystyczne Zapisy celów Strategii ORSG wpisują się w założenia ujęte w punktach 3 – 17 oraz 19 – 23. Strategia R ozwoju Dokument w opracowaniu. Wąpielsk Gminy Wąpielsk na lata 2015 – 2025 Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym

W Strategii ORSG powinny znaleźć się projekty z zakresu rewitalizacji społeczno- gospodarczej wynikające z Lokalnych/Gminnych Programów Rewitalizacji. Finansowanie działań rewitalizacyjnych ze środków przeznaczonych na politykę Lokalny/Gminny Program terytorialną będzie możliwe w sytuacji, gdy projekty będą wynikać bezpośrednio z Rewitalizacji Lokalnych/Gminnych Programów Rewitalizacji. Jednostki samorządu terytorialnego, które zdecydują się prowadzić procesy rewitalizacyjne, po pojawieniu się szczegółowych wytycznych dotyczących rewitalizacji, będą zobowiązane do opracowania wyżej wymienionych dokumentów. Jednostki samorządu terytorialnego, które w ramach Strategii ORSG chcą realizować projekty w ramach PI 4c Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym oraz PI 4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów Plan Gospodarki miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i Niskoemisyjnej działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu są zobligowane do opracowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Gminy, które planują przeprowadzić działania finansowane w ramach wyżej wymienionych priorytetów inwestycyjnych rozpoczęły prace nad dokumentem. Stan prac nad poszczególnymi dokumentami został opisany w tabeli nr 31. Jednostki samorządu terytorialnego, które w ramach Strategii ORSG chcą realizować projekty w ramach PI 4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie Plan Mobilności Miejskiej zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu są zobligowane do opracowania Planu Mobilności Miejskiej. Gminy, które planują przeprowadzić działania finansowane w ramach tego priorytetu rozpoczęły prace nad dokumentem. Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność to nowy instrument terytorialny – wprowadzony przez KE do realizacji w perspektywie finansowej na lata 2014-2020. Bazuje on na stosowanym w latach 2007-2013 w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i Wspólnej Polityki Rybołówstwa (WPRyby) podejściu LEADER. Strategia Rozwoju W ramach RLKS mogą być realizowane działania w ramach następujących Lokalnego Kierowanego priorytetów, które wchodzą w zakres polityki terytorialnej: przez Społeczność ° 9d – Inwestycje dokonywane w kontekście strategii na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność ° 9vi – Strategie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność Strategia ORSG powinna wykazywać zgodność ze Strategiami RLKS, które zostaną opracowane na lata 2014-2020. Źródło: Opracowanie własne

4. Priorytety inwestycyjne

Priorytety inwestycyjne dla ORSG Powiatu Rypińskiego stanowią uszczegółowienie celów, które zostały zdefiniowane w rozdziale 3 niniejszej Strategii i są one zgodne z ustalonymi kierunkami rozwoju.

Poniższa tabela przedstawia logikę interwencji strategicznej, wskazującą metody realizacji celów, zasięg terytorialny oraz mierzalne rezultaty realizacji poszczególnych działań w postaci planowanych do osiągnięcia wskaźników.

Logika interwencji strategicznej Tabela 42. Logika interwencji strategicznej

Zidentyfikowany Zasięg L.p. Cel Sposób realizacji celu terytorialny Wskaźniki celu problem/potencjał działań Konkurencyjne gospodarowanie – Dysproporcje w rozwoju Stworzenie warunków gospodarczym regionu - Mała sprzyjających rozwojowi dynamika rozwoju Wartości wskaźników celu zostaną przedsiębiorczości i Gmina Miasta 1. przedsiębiorstw i niska Rewitalizacja określone w opracowanym Lokalnym innowacyjności, szczególnie Rypin innowacyjność firm, Słaba Programie Rewitalizacji w obszarze inteligentnych współpraca pracodawców z specjalizacji, Zintegrowana instytucjami pośrednictwa pracy współpraca instytucji rynku pracy z pracodawcami Wartości wskaźników celu zostaną Niedoskonały system usług określone w opracowanym Lokalnym społecznych i zdrowotnych; Programie Rewitalizacji, Wysoki stopień świadomości w Rewitalizacja; zakresie kierunków rozwoju Gmina Miasta Liczba wspartych w programie miejsc usług opiekuńczych i form Zdrowe i zintegrowane Wsparcie na rzecz poprawy dostępu do świadczenia usług społecznych istniejących 2. Rypin, aktywizacji osób wykluczonych społeczeństwo usług opiekuńczych nad osobami po zakończeniu projektu – 31 szt. społecznie bądź zagrożonych starszymi, z niepełnosprawnościami i Powiat Rypiński wykluczeniem oraz potencjał zależnymi Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub lokalowy do tworzenia nowych wykluczeniem społecznym objętych placówek pomocy społecznej usługami społecznymi świadczonymi w interesie ogólnym w programie – 86 osoby Liczba osób biorących udział w projekcie – 250 osób, Niedoskonały system usług Działania ukierunkowane na Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub społecznych i zdrowotnych - aktywizację społeczno-zawodową Zdrowe i zintegrowane wykluczeniem społecznym, które uzyskały 3. Bardzo duży odsetek osób osób, rodzin i grup wykluczonych oraz Powiat Rypiński społeczeństwo kwalifikacje po opuszczeniu programu – 100 korzystających z pomocy zagrożonych wykluczeniem osób, społecznej Liczba osób poszukujących pracy po uzyskaniu programu – 90 osób

Liczba osób pracujących po opuszczeniu programu – 38 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 m- cy po opuszczeniu programu – 38 osób Liczba osób z niepełno sprawnościami objętych wsparciem w programie – 50 osób Adaptacja istniejących obiektów na Zdrowe i zintegrowane potrzeby świadczenia usług edukacji Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych społeczeństwo – Promocja przedszkolnej; Wsparcie istniejących Niedoskonały system usług edukacji przedszkolnej; wychowaniem przedszkolnym – Rypin 73%, placówek wychowania przedszkolnego Brzuze – 41%, Rogowo – 25% społecznych i zdrowotnych - Kreowanie systemu w zakresie generowania nowych miejsc Gmina Brzuze, Niezadowalający poziom kształcenia w oparciu o przedszkolnych oraz poprawy jakości Gmina Rogowo, Liczba miejsc w infrastrukturze 4. upowszechniania edukacji wymogi rynku pracy – świadczenia usług edukacyjnych; przedszkolnej – 105 osób przedszkolnej; Miasto Rypin Przystosowanie placówek Działania w zakresie System kształcenia niespójny z edukacyjnych oraz Liczba wspartych obiektów infrastruktury wyposażenia/doposażenia szkół w przedszkolnej – 3 wymogami rynku pracy - wyposażenie ich w sprzęt nowoczesny sprzęt i materiały niezbędny do podnoszenia dydaktyczne Stworzenie dodatkowych miejsc pracy – 2 jakości kształcenia,

System kształcenia niespójny z Realizacja wysokiej jakości staży i Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia wymogami rynku pracy - Niska praktyk zawodowych dla uczniów zawodowego objętych wsparciem w Kreowanie systemu szkół i placówek kształcenia programie, uczestniczących w kształceniu jakość kształcenia, Placówki kształcenia w oparciu o kształcenia zawodowego słabo zawodowego we współpracy z lub pracujących po 6 miesiącach po wymogi rynku pracy – pracodawcami; ukończeniu nauki – 600 osób zaopatrzone w sprzęt Przystosowanie placówek Realizacja dodatkowych zajęć niezbędny do podnoszenia edukacyjnych oraz Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego pozalekcyjnych i pozaszkolnych w jakości kształcenia, wyposażenie ich w sprzęt oraz instruktorów praktycznej nauki zakresie przedmiotów zawodowych i Niezgodność oferty kierunków niezbędny do podnoszenia zawodu, którzy uzyskali kwalifikacje lub 5. związanych z nimi kursów i szkoleń, Powiat Rypiński kształcenia z obecnymi jakości kształcenia, nabyli kompetencje po opuszczeniu dostosowanych do potrzeb potrzebami rynku pracy, Słabo Adaptacja oferty kierunków programu – 20 osób rozwinięta oferta wysokiej pracodawców; kształcenia do obecnych Liczba szkół i placówek kształcenia jakości staży i praktyk potrzeb rynku pracy, Wsparcie nauczycieli kształcenia zawodowych, Wysoki stopień zawodowego ukierunkowane na zawodowego wykorzystujących doposażenie Promowanie wysokiej zakupione dzięki EFS – 7 szt. znajomości potrzeb rynku jakości staży i praktyk podniesienie kompetencji lub pracy w szkołach zawodowych, zawodowych kwalifikacji; Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia stanowiący potencjał do Działania ukierunkowane na zawodowego uczestniczących w stażach i prawidłowego rozwoju podniesienie kompetencji instruktorów praktykach u pracodawcy – 300 osób

kierunków kształcenia praktycznej nauki zawodu oraz Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego opiekunów praktyk lub stażysty u oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu pracodawców; objętych wsparciem w programie – 20 osób Rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej szkół prowadzących Liczba szkół i placówek kształcenia kształcenie zawodowe i ustawiczne zawodowego doposażonych w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego – 7 szt. Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli nowe kompetencje po opuszczeniu programu – 150 osób Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe po opuszczeniu programu – 1500 osób Liczba szkół i placówek oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 10 Realizacja działań, ukierunkowanych Liczba szkół w których pracownie na rozwijanie kompetencji kluczowych przedmiotowe wykorzystują doposażenie do w zakresie TIK, nauk System kształcenia niespójny z Kreowanie systemu prowadzenia zajęć edukacyjnych – 10 matematyczno-przyrodniczych, wymogami rynku pracy - kształcenia w oparciu o Liczba nauczycieli prowadzących zajęcia z języków obcych, kreatywności, Niedostateczna oferta zajęć wymogi rynku pracy – wykorzystaniem TIK dzięki EFS – 100 osób pozalekcyjnych w zakresie Kształcenie skierowane na innowacyjności i pracy zespołowej; 6. Powiat Rypiński Liczba nauczycieli objętych wsparciem w rozwijania takich kompetencji rozwijanie kluczowych Podniesienie kompetencji lub zakresie TIK w ramach programu – 100 kluczowych jak umiejętność kompetencji uczniów, kwalifikacji nauczycieli oraz osób uczenia się czy zwiększanie Wspomaganie rozwoju i pracowników pedagogicznych, Liczba nauczycieli objętych wsparciem w kreatywności ucznia szkolenie nauczycieli, ukierunkowane na rozwój kompetencji programie – 150 osób kluczowych uczniów i indywidualnego podejścia do ucznia Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 1500 osób Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 10 szt. Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe, zostały doposażone w programie – 10 szt.

Liczba instytucji kultur y objętych wsparciem – 2 Zwiększenie liczby miejsc pracy na terenie Gminy – 1 Wzrost oczekiwanej liczby odwiedzin w objętych wsparciem miejscach należących do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz stanowiących atrakcje turystyczne – 1 000 odwiedzin /rok Zwiedzający muzea i oddziały w gestii samorządu gmin, powiatów i miast na Niewystarczające dbanie o Opieka nad lokalnym Gmina Brzuze, prawach powiatu/1000 mieszkańców – 290 lokalne dziedzictwo kulturowe - dziedzictwem kulturowym – Projekty infrastrukturalne realizowane Gmina Miasta 7. osób na 1 000 mieszkańców Ograniczony rozwój lokalnej Rozwój lokalnej w instytucjach kultury Rypin Liczba osób korzystających z obiektów infrastruktury kulturalnej infrastruktury kulturalnej zasobów kultury objętych wsparciem – 14 000 Liczba uczestników zrealizowanych imprez kulturalnych – 9 500 Liczba zrealizowanych imprez kulturalnych – 130 Wzrost oczekiwanej liczby odwiedzin w objętych wsparciem w miejscach należących do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz stanowiących atrakcje turystyczne- 4110 odwiedzin/rok Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna - Rozwój infrastruktury Długość wybudowanych ścieżek Niedostatecznie rozwinięta technicznej z zachowaniem rowerowych – 2 910 m 8. infrastruktura ciągów pieszo – walorów naturalnych Budowa ścieżek pieszo - rowerowych Powiat Rypiński Szacowany roczny spadek emisji gazów rowerowych, Walory naturalne regionu oraz poprawą stanu cieplarnianych – 25 Mg CO2/rok sprzyjające rozwojowi turystyki środowiska krajoznawczej Rozwój infrastruktury Gmina Miasta Liczba zmodernizowanych energetycznie Niedostatecznie rozwinięta technicznej z zachowaniem Kompleksowa modernizacja Rypin, budynków – 16 szt. infrastruktura techniczna - walorów naturalnych energetyczna budynków użyteczności 9. Sadłowo, Niska efektywność regionu oraz poprawą stanu publicznej, w tym z wykorzystaniem energetyczna oraz niewielkie środowiska – Racjonalne instalacji OZE Gmina Skrwilno, Zmniejszenie rocznego zużycia energii wykorzystanie odnawialnych zarządzanie energią Szustek, pierwotnej w budynkach publicznych

źródeł energii w stosunku do Skudzawy, budynków użyteczności Gmina Wąpielsk Szacowany roczny spadek emisji gazów publicznej i wielorodzinnych cieplarnianych Liczba lamp wymienionych na Rozwój infrastruktury energooszczędne – 99 szt. Niedostatecznie rozwinięta technicznej z zachowaniem Szacowany roczny spadek emisji gazów infrastruktura techniczna – walorów naturalnych Wprowadzenie energooszczędnego 10. Gmina Wąpielsk cieplarnianych – 0,1 tony równoważnika Wysoka energochłonność regionu oraz poprawą stanu oświetlenia ulicznego oświetlenia ulicznego środowiska – Racjonalne CO 2/rok zarządzanie energią Zmniejszenie zapotrzebowania na energię – 500 kWh/rok Liczba nauczycieli którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po Wsparcie istniejących placówek opuszczeniu programu – 18 osób wychowania przedszkolnego w zakresie generowania nowych miejsc Liczba dzieci objętych w ramach programu Gmina Brzuze, dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich Zwiększenie dostępności przedszkolnych oraz poprawy jakości Niezadowalający poziom Gmina Rogowo, szanse edukacyjne – 280 osób opieki nad dziećmi do lat 3 świadczenia usług edukacyjnych 11. upowszechniania edukacji Gmina Skrwilno, Liczba miejsc wychowania przedszkolnego Promocja edukacji przedszkolnej Wsparcie nauczycieli i innych Gmina Miasta dofinansowanych w programie – 85 przedszkolnej pracowników pedagogicznych Rypin Liczba nauczycieli objętych wsparciem w placówek wychowania przedszkolnego programie – 18 osób ukierunkowane na podniesienie kompetencji lub kwalifikacji Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują dwa lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS – 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

5. Tryb i zasady naboru projektów do Strategii

Nabór projektów do Strategii Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Rypińskiego przeprowadzono przy zachowaniu partnerskiego modelu współpracy, tj. udziału m.in. jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw, partnerów społecznych oraz gospodarczych, instytucji rynku pracy, organizacji skupiających pracodawców, instytucji pomocy i integracji społecznej, Lokalnych Grup Działania, szkół i placówek prowadzących kształcenie ogólne, zawodowe i ustawiczne, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, kościołów i związków wyznaniowych. Idea partnerstwa była realizowana od samego początku prac nad Strategią. W części diagnostycznej dokumentu dokonano analizy stanu obecnego, problemów i potrzeb rozwojowych całego obszaru w odniesieniu do potrzeb ww. Interesariuszy. Gotowa diagnoza została przedstawiona i skonsultowana z partnerami społecznymi podczas otwartego spotkania zorganizowanego w Starostwie Powiatowym. Na spotkaniu tym przedstawiono wzór fiszki projektowej oraz ogłoszono nabór propozycji projektowych do Strategii. Informacja o naborze projektów została podana do wiadomości publicznej także za pośrednictwem strony internetowej Starostwa Powiatowego w Rypinie – www.powiatrypinski.pl. Projekty należało zgłaszać na formularzu omówionej na spotkaniu fiszki projektowej. Ideą naboru pomysłów projektowych było poznanie jak największej liczby planów i pomysłów na dalszy rozwój ORSG w latach 2015 – 2020. Dlatego też nabór fiszek projektowych nie ograniczał się jedynie do obszarów objętych polityką terytorialną. Procedura wyboru projektów przewidzianych do finansowania w ramach polityki terytorialnej miała charakter dwuetapowy. Wstępna selekcja (I etap oceny projektów) polegała na ocenie projektów pod kątem ich zgodności z Priorytetami Inwestycyjnymi w ramach RPO WK-P na lata 2014-2020 odnoszącymi się do poziomu powiatowego polityki terytorialnej. Kryterium to wynika z Założeń polityki terytorialnej województwa kujawsko- pomorskiego na lata 2014-2020 , gdzie wskazano źródła finansowania działań realizowanych w ramach Strategii ORSG i ma charakter kryterium dostępu. Oznacza to, że projekty, które spełniły kryterium zgodności z Priorytetami Inwestycyjnymi trafiły na listę projektów poddanych dalszej ocenie, natomiast pozostałe przedsięwzięcia znalazły się na liście komplementarnej . Tabela 43. Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P na lata 2014-2020 odnoszące się do poziomu powiatowego polityki terytorialnej

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: ° 4c - Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym ° 4e - Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu ° 6b - Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie ° 6c - Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego ° 9b - Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich ° 10a - Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej Europejski Fundusz Społeczny: ° 8iv - Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery,

godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę ° 9i - Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie ° 9iv - Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym ° 10i – Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia ° 10iv - Lepsze dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy, ułatwianie przechodzenia z etapu kształcenia do etapu zatrudnienia oraz wzmacnianie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i ich jakości, w tym poprzez mechanizmy prognozowania umiejętności, dostosowania programów nauczania oraz tworzenia i rozwoju systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami Źródło: Opracowanie własne na podstawie Założeń polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014-2020 II etap wyboru projektów polegał na wskazaniu przedsięwzięć priorytetowych dla ORSG do realizacji w okresie programowania 2014 – 2020. Wyboru zadań mających największy wpływ na rozwój obszaru w kolejnych latach dokonano z uwzględnieniem następujących kryteriów: ° stopień w jakim projekt wpłynie na realizację założeń strategii województwa kujawsko- pomorskiego ° stopień w jakim projekt wpłynie na rozwiązanie problemów danego obszaru ° stopień przygotowania inwestycji do realizacji ° termin zakończenia realizacji przedsięwzięcia do 31 grudnia 2018 r. ° realizacja projektu w partnerstwie ° wpływ projektu na zwiększenie zatrudnienia ° liczba problemów, które rozwiązuje projekt ° wpływ projektu na rozwój podmiotów działających w obszarze inteligentnych specjalizacji województwa kujawsko-pomorskiego

Ocena przedsięwzięć z uwzględnieniem powyższych kryteriów pozwoliła utworzyć listę podstawową i listę rezerwową projektów do Strategii ORSG. Każda z nich została podzielona na dwie części – pierwsza zawiera projekty finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, a druga przedsięwzięcia finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Strategia ORSG powstawała w ścisłej współpracy z IZ RPO. Przedstawiciel Marszałka wchodzi w skład Komitetu Sterującego. Gotowa Strategia musi zostać zaopiniowana przez Zarząd Województwa. Na etapie jej wdrażania dokument będzie podlegał okresowemu monitoringowi ze strony IZ. Projekty znajdujące się na liście podstawowej i zaakceptowane przez Zarząd Województwa uzyskają tzw. „kod dostępu” do uruchamianych konkursów. Oznacza to, że w konkursach dedykowanych polityce terytorialnej o dofinansowanie będą mogły starać się zidentyfikowane propozycje projektowe znajdujące się na listach podstawowych Strategii ORSG. W sytuacji, gdy projekt z listy podstawowej zgłoszony przez danego beneficjenta nie będzie mógł zostać zrealizowany, zastąpi go projekt z listy rezerwowej, którego wnioskodawcą jest ten sam beneficjent. Jeżeli po zrealizowaniu wszystkich projektów z listy podstawowej pozostaną oszczędności tzn. pula środków przeznaczonych na politykę terytorialną dla ORSG nie zostanie w pełni wykorzystana, możliwość realizacji uzyskają projekty z listy rezerwowej. Decyzję o tym, które przedsięwzięcie przenieść na listę podstawową i skierować do konkursu, podejmie Komitet Sterujący. Projekty z listy komplementarnej przewidziane zostały do finansowania poza polityką terytorialną tj. z innych dostępnych źródeł. Utworzenie listy komplementarnej projektów do Strategii ORSG ma na

99 celu pokazanie planowanych działań rozwojowych także w obszarach nie objętych polityką terytorialną w szczególności tych wpływających na rozwój gospodarczy obszaru, niwelujących bezrobocie oraz zwiększających zatrudnienie. W efekcie wszystkie listy planowanych zadań przedstawią spójny obraz kierunków rozwoju Powiatu.

100

6. Lista przedsięwzięć oraz instrumenty realizacji

Podczas naboru projektów wpłynęły 168 fiszki projektowe o łącznej wartości 314 897 795,57 zł, z czego: ° 26 trafiły na listę podstawową (44 291 686,14 zł) ° 38 na listę rezerwową (45 152 029,43 zł) ° 104 na listę komplementarną (225 454 080,00 zł) Tabela 44. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na źródła finansowania

Wartość Źródło finansowania Wartość w zł dofinansowania z EFRR/EFS w zł

Projekty z listy podstawowej 32 029 706,71 19 436 808,77 finansowane z EFRR Projekty z listy podstawowej 12 258 863,53 10 420 034,00 finansowane z EFS

Całkowita wartość projektów 44 288 570,24 29 856 842,77 Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych Tabela 45. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P 2014-2020

Wartość Priorytet inwestycyjny w ramach Wartość w zł dofinansowania z RPO WK-P 2014-2020 EFRR/EFS w zł

4c 13 226 747,48 7 147 451,13 4e 1 294 117,65 480 000,00 6b - - 6c 6 384 145,81 3 251 647,64 9b 3 413 844,00 2 968 560,00

10a 7 710 851,77 5 589 150,00 8iv - - 9i 2 300 000,00 1 955 000,00 9iv 1 572 000,00 1 336 200,00 10i 4 390 923,53 3 732 285,00 10iv 3 995 940,00 3 396 549,00

Całkowita wartość projektów 44 288 570,24 29 856 842,77 Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych Większość projektów ujętych na listach podstawowych planowana jest do realizacji w latach 2016 – 2018. Pojedyncze projekty wykazują aktualnie pełną gotowość do realizacji (tzn. posiadają pełną dokumentację techniczną i pozwolenie na budowę), większość jest w fazie koncepcyjnej. Jednakże w

101 chwili obecnej nie zachodzą żadne przesłanki, które mogłyby spowodować ryzyko niewykonania planowanych zadań zgodnie z zaplanowanym harmonogramem czasowym.

102

Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFRR

Tabela 46. Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFRR Powiązany Okres Zasięg Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent problem/ Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu realizacji terytorialny finansowania potencjał Liczba Niska zmodernizowanych efektywność energetycznie budynków – 1 energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie 994 734,92 Zmniejszenie rocznego Poprawa efektywności odnawialnych Gmina Miasta EFRR zużycia energii 1. energetycznej Zespołu Szkół Miasto Rypin 2015 – 2018 2 439 869,81 4c pierwotnej w budynkach źródeł energii w Rypin 1 572 811,19 Miejskich w Rypinie publicznych – 803 378,33 stosunku do środki własne kWh/rok budynków użyteczności Szacowany roczny publicznej i spadek emisji gazów wielorodzinnych cieplarnianych – 257 tony równoważnika CO 2/rok Liczba zmodernizowanych Niska energetycznie budynków efektywność – 1 energetyczna Ilość zaoszczędzonej oraz niewielkie energii elektrycznej - wykorzystanie 847 491,23 Poprawa efektywności 3,039MWh/rok; odnawialnych Sadłowo EFRR 2. energetycznej budynku Gmina Rypin 2016 – 2017 1 463 157,60 4c zmniejszenie rocznego źródeł energii w 615 666,37 zużycia energi pierwotnej pałacu w Sadłowie (Gmina Rypin) stosunku do środki własne w budynkach budynków publicznych - użyteczności 217793kWh/rok; publicznej i szacowany roczy spadek emisjii gazów wielorodzinnych cieplarnianych - 73,4 t równoważnika CO2 Gmina Miasta 574 778,94 3. Poprawa efektywności Gmina Rypin Niska 2016 - 2018 908 817,40 4c Liczba energetycznej budynku efektywność Rypin EFRR zmodernizowanych

103

Urzędu Gminy Rypin energetyczna 334 038,46 energetycznie budynków oraz niewielkie środki własne – 1 wykorzystanie ilość zaoszczędzonej odnawialnych energii elektrycznej - źródeł energii w 27,494MWh/rok; stosunku do zmniejszenie rocznego zużycia energi pierwotnej budynków w budynkach użyteczności publicznych - publicznej i 189806,494kWh/rok; wielorodzinnych szacowany roczy spadek emisjii gazów cieplarnianych - 50,827 t równoważnika CO2 Niska Liczba efektywność zmodernizowanych Zwiększenie efektywności energetyczna energetycznie budynków energetycznej budynków oraz niewielkie – 2 użyteczności publicznej w wykorzystanie 1 854 436,95 Gminie Skrwilno poprzez Gmina odnawialnych EFRR Ilość zaoszczędzonej 4. 2015 – 2018 Gmina Skrwilno 3 208 729,19 4c termomodernizację budynku Skrwilno źródeł energii w 1 071 094,42 energii elektrycznej - 20,506 MWh/rok Szkoły Podstawowej w stosunku do środki własne Zmniejszenie rocznego Skrwilnie oraz budynku budynków zuzycia energii Urzędu Gminy w Skrwilnie użyteczności pierwotnej w budynkach publicznej i publicznych - 794526,760 wielorodzinnych kWh/rok Liczba Termomodernizacja Niska zmodernizowanych budynków których efektywność energetycznie budynków właścicielem jest gmina energetyczna – 2 Wąpielsk w gminie Wąpielsk: oraz niewielkie wykorzystanie 705 546,18 - Termomodernizacja Zmniejszenie rocznego Gmina odnawialnych EFRR 5. Budynku Szkoły 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 881 932,73 4c zużycia energii Wąpielsk źródeł energii w 176 386,55 pierwotnej w budynkach Podstawowej w Długiem, stosunku do środki własne publicznych: - 320 348,00 - Termomodernizacja budynków kWh/rok Budynku Szkoły użyteczności Szacowany roczny Podstawowej w Radzikach publicznej i spadek emisji gazów Dużych. wielorodzinnych cieplarnianych: – 130,67 tony/rok

104

Liczba zmodernizowanych Niska energetycznie budynków efektywność – 1 energetyczna oraz niewielkie Ilość zaoszczędzonej wykorzystanie 399 257,43 energii elektrycznej - Zwiększenie efektywności Gmina odnawialnych EFRR 2,330 MWh/rok 6. energetycznej Gminnego 2016 – 2017 Gmina Skrwilno 888 420,64 4c Skrwilno źródeł energii w 489 163,21 Zmniejszenie rocznego Przedszkola w Skrwilnie zużycia energii stosunku do środki własne pierwotnej w budynkach budynków publicznych - 163919,60 użyteczności kWh/rok Szacowany publicznej i roczny spadek emisji wielorodzinnych gazów cieplarnianych - 46,474 tony równoważnika CO2 Długość wybudowanych ścieżek rowerowych – 2 Budowa ścieżki pieszo - Gmina Rypin Niedostatecznie 380 000 910 m rowerowej w ciągu drogi Miasto Rypin rozwinięta 7. wojewódzkiej nr 560 2016 – 2018 Powiat Rypiński 1 176 470,59 EFRR 4e infrastruktura Brodnica – Rypin – Sierpc od Powiat 796 470,59 Szacowany roczny Rypiński techniczna środki własne spadek emisji gazów km 18+958 do km 21+875 cieplarnianych – 25 Mg CO 2/rok Liczba lamp wymienionych na energooszczędne – 99 Modernizacja oświetlenia ulicznego poprzez wymianę Wysoka 100 000,00 Szacowany roczny starych lamp ulicznych na Gmina energochłonność EFRR spadek emisji gazów 8. 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 117 647,06 4e nowoczesne energooszczędne Wąpielsk oświetlenia 17 647,06 cieplarnianych – 0,1 tony lampy w systemie LED w ulicznego środki własne równoważnika CO 2/rok gminie Wąpielsk. Zmniejszenie zapotrzebowania na energię – 500 kWh/rok Ograniczony 2 631 647,64 Wskaźnik rezultatu Modernizacja Rypińskiego rozwój lokalnej Gmina Miasta EFRR 9. Miasto Rypin 2015 - 2017 4 760 616,33 6c Liczba osób Domu Kultury infrastruktury Rypin 2 128 968,69 korzystających z kulturalnej środki własne obiektów zasobów

105

kultury objętych wsparciem- 17100 osób, Wskaźnik produktu Liczba instytucji kultury objętych wsparciem- 1 szt. Liczba obiektów zasobów kultury objętych wsparciem- 1 szt. Niedoskonały system usług społecznych i 2 968 560,00 Wartości wskaźników zdrowotnych, Gmina Miasta EFRR celu zostaną określone w 10. Rewitalizacja Miasta Rypin Miasto Rypin 2016 - 2018 3 413 844,00 9b Niewystarczające Rypin 445 284,00 opracowanym Lokalnym dbanie o lokalne środki własne Programie Rewitalizacji dziedzictwo kulturowe Liczba osób korzystających z objętej wsparciem infrastruktury przedszkolnej – 40 osób

Niezadowalający Liczba miejsc w poziom infrastrukturze upowszechniania przedszkolnej – 40 osób edukacji Adaptacja części pomieszczeń przedszkolnej, 339 150,00 Liczba wspartych Szkoły Podstawowej Nr 1 w Placówki Gmina Miasta EFRR obiektów infrastruktury 11. Rypinie na potrzeby Miasto Rypin 2016 399 000,00 10a jednostek edukacyjne słabo Rypin 59 850,00 świadczenia usług organizacyjnych systemu zaopatrzone w środki własne wychowania przedszkolnego oświaty – 1 szt. sprzęt niezbędny do podnoszenia Liczba wspartych jakości obiektów infrastruktury kształcenia przedszkolnej – 1 szt.

Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem przedszkolnym – 73%

106

Niezadowalający Odsetek dzieci w wieku poziom 3-4 lata objętych *Adaptacja, rozbudowa i upowszechniania wychowaniem przedszkolnym – 41% wyposażenie istniejących edukacji 190 000,00 obiektów oraz pomieszczeń przedszkolnej, EFRR na potrzeby świadczenia Gmina Placówki Liczba miejsc w 12. 2016 – 2018 Gmina Brzuze 529 411,76 339411,76 10a usług edukacji przedszkolnej Brzuze edukacyjne słabo infrastrukturze środki własne w celu tworzenia nowych zaopatrzone w przedszkolnej – 15 osób miejsc w przedszkolach i sprzęt niezbędny oddziałach przedszkolnych do podnoszenia Liczba wspartych jakości obiektów infrastruktury kształcenia przedszkolnej – 3

Niezadowalający Odsetek dzieci w wieku poziom 3-4 lat objętych wychowaniem upowszechniania przedszkolnym - 25% edukacji Rozbudowa, przebudowa i nadbudowa budynku przedszkolnej, 1 360 000,00 Liczba miejsc w mieszkalnego ze zmianą Gmina Placówki EFRR 13. 2016 – 2018 Gmina Rogowo 1 600 000,00 10a infrastrukturze sposobu użytkowania na Rogowo edukacyjne słabo 240 000,00 przedszkolnej – 50 osób budynek przedszkola gminnego zaopatrzone w środki własne

w Rogowie. sprzęt niezbędny Liczba obiektów do podnoszenia infrastruktury jednostek jakości organizacyjnych systemu kształcenia oświaty – 1 Liczba wspartych obiektów infrstruktury Placówki kształcenia zawodowego edukacyjne słabo - 4, zaopatrzone w Liczba miejsc w 3 102 491,50 Zakup wyposażenia dla sprzęt niezbędny infrastrukturze Powiat EFRR 14. potrzeb kształcenia do podnoszenia 2016 – 2018 Powiat Rypiński 3 649 990,00 10a kształcenia Rypiński zawodowego. jakości 547 498,50 zawodowego - 350, kształcenia, środki własne Liczba wspartych Niska jakość warsztatów/pracowni kształcenia kształcenia praktycznego - 22, Liczba wspartych

107

obiektów infrastruktury kształcenia praktycznego i ustawicznego - 4 Liczba wspartych obiektów infrstruktury kształcenia zawodowego - 1, Liczba miejsc w Brak infrastrukturze odpowiedniej kształcenia infrastruktury do 597 508,50 Budowa hali warsztatowej zawodowego - 50, Powiat prowadzenia EFRR 15. przy Zespole Szkół Nr 4 w 2016 – 2018 Powiat Rypiński 1 500 000,00 10a Liczba wspartych Rypiński kształcenia 902 491,50 Nadrożu warsztatów/pracowni zawodowego – środki własne kształcenia praktycznej nauki praktycznego -2, zawodu. Liczba wspartych obiektów infrastruktury kształcenia praktycznego i ustawicznego - 1 Termomodernizacja budynków których właścicielem jest gmina Niska Liczba Wąpielsk w gminie Wąpielsk: efektywność zmodernizowanych energetyczna energetycznie budynków - Termomodernizacja oraz niewielkie – 5 budynku Szkoły Podstawowej wykorzystanie Zmniejszenie rocznego w Półwiesku Małym wraz z 1 771 205,48 Gmina odnawialnych Wąpielsk zużycia energii 16. montażem instalacji C. O. 2016 – 2018 3 435 820,11 EFRR 4c pierwotnej w budynkach Wąpielsk źródeł energii w Półwiesk Mały oraz przebudowa i zmiana publicznych: - 733780 stosunku do 1 664 614,60 sposobu użytkowania części kWh/rok budynków pomieszczeń budynku Szacowany roczny użyteczności gospodarczego na kotłownie spadek emisji gazów publicznej i C. O. i skład opału, a także cieplarnianych: – 258,51 wielorodzinnych tony/rok budowa ciepłociągu i przyłączy wod. – kan. do budynku kotłowni wraz z

108

budową zbiornika wybieralnego., - Termomodernizacja budynku Urzędu Gminy w Wąpielsku. - Przebudowa, rozbudowa i termomodernizacja budynku świetlicy wiejskiej i strażnicy Ochotniczej Straży Pożarnej w Wąpielsku wraz niezbędną przebudową infrastruktury technicznej. - Termomodernizacja Budynku Szkoły Podstawowej w Wąpielsku wraz ze zmianą konstrukcji i pokrycia dachu, - Termomodernizacja, przebudowa i rozbudowa Budynku Świetlicy Wiejskiej w Półwiesku Małym oraz zmiana sposobu użytkowania lokalu mieszkalnego na pomieszczenia świetlicy, a także budowa zbiornika wybieralnego. Liczba instytucji kultury objętych wsparciem – 1

Zwiększenie liczby 2016 – 2018 Ograniczony 620 000 miejsc pracy na terenie Poprawa dostępności do Gmina rozwój lokalnej (2018 – 2020 EFRR Gminy – 1 17. organizacja i Gmina Brzuze 1 623 529,41 6c kultury Brzuze infrastruktury 1 003 529,41 Wzrost oczekiwanej kulturalnej kontynuacja działalności) środki własne liczby odwiedzin w objętych wsparciem miejscach należących do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz

109

stanowiących atrakcje turystyczne – 1 000 odwiedzin /rok

Zwiedzający muzea i oddziały w gestii samorządu gmin, powiatów i miast na prawach powiatu/1000 mieszkańców – 290 osób na 1 000 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych * wszystkie oszczędności uzyskane w procedurach przetargowych oraz przesunięcia środków finansowych w ramach renegocjacji w PI 10a (infrastruktura przedszkolna) zostaną przeznaczone na dofinansowanie projektu gminy Brzuze pn. Adaptacja, rozbudowa i wyposażenie, istniejących obiektów oraz pomieszczeń na potrzeby świadczenia usług edukacji przedszkolnej w celu tworzenia nowych miejsc w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych

Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFRR z listy podstawowej stanowi tabela 14 w załączniku nr 1 do Strategii

110

Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFS

Tabela 47. Lista podstawowa projektów finansowanych w ramach EFS Powiązany Okres Zasięg Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent problem/ Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu realizacji terytorialny finansowania potencjał Liczba osób biorących udział w projekcie – 250 osób,

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem Powiatowe społecznym, które Centrum uzyskały kwalifikacje po Pomocy opuszczeniu programu – Rodzinie w 100 osób, Rypinie, Partnerzy: Bardzo duży 1 955 000,00 Liczba osób MOPS Rypin, odsetek osób EFS poszukujących pracy po 1. Szansa na lepsze jutro GOPS Rypin, korzystających z 2016 – 2018 Powiat Rypiński 2 300 000,00 9i 345 000,00 opuszczeniu programu – GOPS pomocy 90 osób Rogowo, społecznej środki własne GOPS Skrwilno, Liczba osób pracujących GOPS po opuszczeniu Wąpielsk, programu – 38 osób GOPS Brzuze Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 m-cy po opuszczeniu programu – 38 osób

111

Liczba osób z n iepełno sprawnościami objętych wsparciem w programie – 50 osób Gmina Liczba wspartych w Rogowo – programie miejsc GOPS świadczenia usług Rogowo w społecznych istniejących partnerstwie z: po zakończeniu projektu Gminą – 31szt. Niedoskonały 1 336 200,00 Skrwilno, system usług EFS 2. Gminą 2016 – 2018 Powiat Rypiński 1 572 000,00 9iv „Nie ma jak w domu” społecznych i Liczba osób zagrożonych Wąpielska, 235 800,00 zdrowotnych ubóstwem lub Gminą Brzuze, środki własne wykluczeniem Gminą Rypin, społecznym objętych Miastem usługami społecznymi Rypin, świadczonymi w interesie Powiatem ogólnym w programie – Rypin 86 osób Niedostateczna Liczba nauczycieli, którzy oferta zajęć uzyskali kwalifikacje lub pozalekcyjnych nabyli nowe w zakresie Powiat kompetencje po rozwijania takich Rypiński, opuszczeniu programu – kompetencji Gmina Brzuze, 2 984 285,00 150 osób kluczowych jak Gmina Rypin, EFS umiejętność Gmina 175 546,18 Liczba uczniów, którzy uczenia się czy 3. „Szkoła Jutra” Rogowo, 2016 – 2018 Powiat Rypiński 3 510 923,53 środki własne 10i nabyli kompetencje zwiększanie Gmina 351 092,35 kluczowe po opuszczeniu kreatywności Skrwilno, wkład krajowy programu – 1500 osób ucznia – Gmina potrzeba Wąpielsk, rozbudowy tej Liczba szkół i placówek Miasto Rypin oferty oraz oświaty wykorzystujących zwiększenia sprzęt TIK do kwalifikacji prowadzenia zajęć nauczycieli, edukacyjnych – 10

112

Niewystarczająco rozwinięte Liczba szkół w których doradztwo pracownie przedmiotowe edukacyjno – wykorzystują zawodowe na doposażenie do niższych prowadzenia zajęć poziomach edukacyjnych – 10 kształcenia Liczba nauczycieli prowadzących zajęcia z wykorzystaniem TIK dzięki EFS – 100 osób

Liczba nauczycieli objętych wsparciem w zakresie TIK w ramach programu – 100 osób

Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 150 osób

Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 1500 osób

Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 10 szt.

Liczba szkół, których pracownie

113

przedmiotowe, zostały doposażone w programie – 10 szt. Liczba nauczycieli którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 10 osób

Liczba dzieci objętych w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich szanse edukacyjne – 150 osób

Niezadowalający 408 000,00 Liczba miejsc poziom SOS – tu przedszkole jest – Gmina Miasta EFS wychowania 4. upowszechniania 2016 - 2017 Miasto Rypin 480 000,00 10i II edycja Rypin 72 000,00 przedszkolnego edukacji środki własne dofinansowanych w przedszkolnej programie – 40 miejsc

Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 10 osób

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują dwa lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS – 100%

Niezgodność 1 696 549,00 Liczba nauczycieli Dobry zawód – Lepsza Powiat 5. oferty kierunków 2016 – 2018 Powiat Rypiński 1 995 940,00 EFS 10iv kształcenia przyszłość. Rypiński, kształcenia z Gmina Miasta obecnymi 299 391,00 zawodowego oraz

114

Rypin potrzebami środki własne instruktorów rynku pracy, praktycznej nauki Słabo rozwinięta zawodu, którzy oferta wysokiej uzyskali kwalifikacje lub jakości staży i nabyli praktyk kompetencje po zawodowych opuszczeniu programu - 10 Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego wykorzystujących doposażenie zakupione dzięki EFS - 4, Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego, którzy podnieśli, nabyli lub uzupełnili kompetencje zawodowe po opuszczeniu programu - 660, Liczba uczniów, którzy podnieśli, nabyli lub uzupełnili umiejętności praktyczne po opuszczeniu programu – 100 Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy - 100, Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz

115

instruktorów praktycznej nauki zawodu objętych wsparciem w programie - 10, Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w programie w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego - 4, Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego, którzy zostali objęci wsparciem w programie- 660 Niezadowalający Zwiększenie dostępu do 127 500,00 poziom wysokiej jakości usług Gmina EFS 6. upowszechniania 2018 Gmina Skrwilno 150 000,00 10i świadczonych w OWP Skrwilno edukacji 22 500,00 Gminy Skrwilno przedszkolnej środki własne Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – Niezadowalający Zwiększenie dostępu do 127 500,00 2 poziom wysokiej jakości usług Gmina EFS 7. upowszechniania 2017-2019 Gmina Rogowo 150 000,00 10i świadczonych w OWP Rogowo edukacji 22 500,00 Liczba dzieci objętych Gminy Rogowo przedszkolnej środki własne wsparciem w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwieszającymi ich szanse edukacyjne w edukacji przedszkolnej –

116

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 15

Liczba nauczycieli objętych wsparcie w programie – 2

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują dwa lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS - 100%

Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 3

Niezadowalający Liczba dzieci objętych Wsparcie placówek 85 000,00 poziom wsparcie w ramach wychowania EFS 8. Gmina Brzuze upowszechniania 2018 Gmina Brzuze 100 000,00 10i programu dodatkowymi przedszkolnego na terenie edukacji 15 000,00 zajęciami zwieszającymi Gminy Brzuze przedszkolnej środki własne ich szanse edukacyjne w edukacji przedszkolnej – 100

Liczba nauczycieli objętych wsparcie w programie – 3

117

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują dwa lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS - 100%

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 15 sztuk Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu, którzy Niezgodność uzyskali kwalifikacje lub oferty kierunków nabyli kształcenia z 1 700 000,00 kompetencje po Powiat obecnymi potrzebami EFS opuszczeniu programu - Dobry zawód – Lepsza Rypiński 10 9. rynku pracy, 2019-2020 Powiat Rypiński 2 000 000,00 300 000,00 10iv przyszłość II Gmina Miasto Liczba szkół i placówek Słabo rozwinięta środki własne kształcenia Rypin oferta wysokiej jakości staży i zawodowego praktyk wykorzystujących zawodowych doposażenie zakupione dzięki EFS - 4, Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego, którzy podnieśli, nabyli lub uzupełnili

118

kompetencje zawodowe po opuszczeniu programu - 660, Liczba uczniów, którzy podnieśli, nabyli lub uzupełnili umiejętności praktyczne po opuszczeniu programu – 100 Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy - 100, Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu objętych wsparciem w programie - 10, Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w programie w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego - 2, Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego, którzy zostali objęci wsparciem w programie- 660

119

Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFS z listy podstawowej stanowi tabela 15 w załączniku nr 1 do Strategii

120

Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFRR 26

Tabela 48. Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFRR

Powiązany problem/ Zasięg Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Okres realizacji Koszt (zł) PI potencjał terytorialny finansowania Rozbudowa i modernizacja Wysoka EFRR i środki 1. oświetlenia ulicznego na terenie Gmina Brzuze energochłonność 2016 – 2018 Gmina Brzuze 1 000 000,00 4e własne gminy Brzuze oświetlenia ulicznego Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie Termomodernizacja budynków odnawialnych źródeł EFRR i środki 2. użyteczności publicznej na terenie Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 1 500 000,00 4c energii w stosunku własne gminy Brzuze do budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie Termomodernizacja Domu Kultury odnawialnych źródeł Ostrowite EFRR i środki 3. Gmina Brzuze 2016 – 2018 500 000,00 4c w miejscowości Ostrowite energii w stosunku (Gmina Brzuze) własne do budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych

26 Tworząc listę rezerwową projektów nie stworzono ich rankingu. Projekty zostały ustawione alfabetycznie nazwami gmin, na obszarze których będą realizowane. Na końcu zamieszczono projekty zgłoszone przez Starostwo Powiatowe lub jednostki mu podległe.

121

Niedostatecznie rozwinięta EFRR i środki 4. Budowa ścieżek pieszo-rowerowych Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 800 000,00 4e infrastruktura własne techniczna Parafia rzymsko Niewystarczające Konserwacja zabytkowych - katolicka w wsparcie obiektów obiektów sakralnych i obiektów EFRR i środki 5. Rogowie w zabytkowych 2015 – 2017 Gmina Rogowo 660 000,00 6c kulturowych na terenie gminy własne partnerstwie z Rogowo Dewastacja obiektów Gminą Rogowo kulturowych Niska efektywność Kompleksowa modernizacja energetyczna oraz energetyczna budynków niewielkie użyteczności publicznej i wykorzystanie wielorodzinnych budynków odnawialnych źródeł EFRR i środki 6. Gmina Rogowo 2017 – 2018 Gmina Rogowo 1 150 000,00 4c mieszkaniowych wraz z wymianą energii w stosunku własne wyposażenia tych obiektów na do budynków energooszczędne na terenie gminy użyteczności Rogowo publicznej i wielorodzinnych Niedostatecznie Budowa ścieżki rowerowej w rozwinięta EFRR i środki 7. ramach działania związanego z Gmina Rogowo 2016 – 2018 Gmina Rogowo 2 586 000,00 4e infrastruktura własne priorytetyzacją ruchu rowerowego techniczna Ograniczony rozwój Modernizacja Rypińskiego Domu Rypiński Dom EFRR i środki 8. lokalnej 2016 – 2018 Powiat Rypiński 4 000 000,00 6c Kultury Kultury własne infrastruktury Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie Poprawa efektywności odnawialnych źródeł EFRR i środki 9. energetycznej budynków Miasto Rypin 2016 – 2017 Gmina Miasta Rypin 2 000 000,00 4c energii w stosunku własne użyteczności publicznej w Rypinie do budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych

122

Budowa ścieżki pieszo - rowerowej Niedostatecznie w ciągu drogi powiatowej nr 2118C rozwinięta EFRR i środki 10. Gmina Rypin 2016 – 2017 Gmina Rypin 560 000,00 4e Rypin - Rusinowo od km 20+843 infrastruktura własne do km 22+397 techniczna Niewystarczające wsparcie obiektów Remont i modernizacja pałacu w Sadłowo EFRR i środki 11. Gmina Rypin zabytkowych, 2016 – 2017 2 200 000,00 6c Sadłowie własne Dewastacja obiektów (Gmina Rypin) kulturowych Niedostatecznie Budowa ścieżki pieszo - rowerowej Gmina Rypin, rozwinięta Gmina Rypin, EFRR i środki 12. w ciągu drogi wojewódzkiej nr 534 Gmina Miasta 2016 – 2018 2 200 000,00 4e infrastruktura Gmina Miasta Rypin własne Grudziądz – Golub – Rypin Rypin techniczna Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie Montaż odnawialnych źródeł odnawialnych źródeł EFRR i środki 13. energii na budynkach użyteczności Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 1 000 000,00 4c energii w stosunku własne publicznej do budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych Niezadowalający poziom Dobudowa oddziału Borzymin EFRR i środki 14. Gmina Rypin upowszechniania 2016 – 2018 1 200 000,00 10a przedszkolnego w SP w Borzyminie własne edukacji (Gmina Rypin) przedszkolnej Niezadowalający Upowszechnianie edukacji poziom przedszkolnej poprzez doposażenie Borzymin EFRR i środki 15. Gmina Rypin upowszechniania 2016 – 2018 70 000,00 10a istniejących oddziałów własne edukacji (Gmina Rypin) przedszkolnych w Borzyminie przedszkolnej Ograniczony rozwój Utworzenie muzeum szkolnictwa w Gmina Miasta lokalnej Czyżewo EFRR i środki 16. budynku po dawnej szkole w Rypin, Gmina 2016 – 2018 1 500 000,00 6c infrastruktury własne Czyżewie Rypin (Gmina Rypin) kulturalnej

123

Rozwój lokalnej infrastruktury kulturalnej i zapobieganie jej Ograniczony rozwój degradacji poprzez adaptację i lokalnej EFRR i środki 17. Gmina Skrwilno 2016 – 2018 Gmina Skrwilno 500 000,00 6c doposażenie starego budynku infrastruktury własne komunalnego na Gminny Dom kulturalnej Kultury

Gmina Rogowo, Niedostatecznie Gmina Rogowo, Budowa międzygminnej ścieżki Gmina rozwinięta EFRR i środki 18. 2016 – 2018 Gmina Skrwilno, 6 797 500,00 4e rowerowej Skrwilno, infrastruktura własne Gmina Brzuze techniczna Gmina Brzuze

Modernizacja oświetlenia ulicznego Wysoka poprzez wymianę na EFRR i środki 19. Gmina Skrwilno energochłonność 2017 Gmina Skrwilno 300 000,00 4e energooszczędne w Gminie własne oświetlenia ulicznego Skrwilno

Zwiększenie atrakcyjności obiektów Niewystarczające kultury poprzez renowację mogiły EFRR i środki 20. Gmina Skrwilno wsparcie obiektów 2019 Gmina Skrwilno 100 000,00 6c dziedziców na Cmentarzu własne zabytkowych, Parafialnym w Skrwilnie Ograniczony rozwój Adaptacja pomieszczenia na lokalnej Okalewo EFRR i środki 21. potrzeby Regionalnej Izby Gmina Skrwilno 2019 200 000,00 6c infrastruktury własne Historycznej (Gmina Skrwilno) kulturalnej Niedostatecznie Budowa ciągów pieszo-rowerowych rozwinięta EFRR i środki 22. Gmina Skrwilno 2016 Gmina Skrwilno 520 000,00 4e w Gminie Skrwilno infrastruktura własne techniczna Niska efektywność energetyczna oraz Poprawa efektywności niewielkie Okalewo EFRR i środki 23. energetycznej Pałacu w Okalewie Gmina Skrwilno 2019 117 647,06 4c wykorzystanie (Gmina Skrwilno) własne poprzez termomodernizację odnawialnych źródeł energii w stosunku do

124

budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych

Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie Zwiększenie efektywności odnawialnych 200 000,00 EFRR energetycznej świetlicy wiejskiej w Szustek 24. Gmina Skrwilno źródeł energii w 2018 235 294,12 35 294,12 środki 4c Szustku poprzez jej stosunku do (Gmina Skrwilno) własne termomodernizację budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych

Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie Zwiększenie efektywności odnawialnych 100 000,00 EFRR energetycznej świetlicy wiejskiej w Skudzawy 25. Gmina Skrwilno źródeł energii w 2018 117 647,06 17 647,06 środki 4c Skudzawach poprzez jej stosunku do (Gmina Skrwilno) własne termomodernizację budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych Niedostatecznie Budowa ścieżek rowerowych w rozwinięta EFRR i środki 26. Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 1 176 470,59 4e gminie Wąpielsk infrastruktura własne techniczna Rewitalizacja terenu wokół ruin Niewystarczające zamku w Radzikach Dużych wraz wsparcie obiektów wybudowaniem parkingu i drogi zabytkowych, EFRR i środki 27. dojazdowej oraz montażem tablic Gmina Wąpielsk Ograniczony rozwój 2017 - 2019 Gmina Wąpielsk 1 176 470,60 6c własne informacyjnych i budową wiaty lokalnej turystycznej, promujących szlak Św. infrastruktury Jakuba w gminie Wąpielsk kulturalnej

125

Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie Termomodernizacja Domu odnawialnych źródeł Ugoszcz EFRR i środki 28. Powiat Rypiński 2017 – 2018 1 000 000,00 4c Pomocy Społecznej w Ugoszczu energii w stosunku (Gmina Brzuze) własne do budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie Termomodernizacja budynków wykorzystanie edukacyjnych i Powiatowego odnawialnych źródeł EFRR i środki 29. Powiat Rypiński 2016 – 2017 Powiat Rypiński 2 500 000,00 4c Urzędu Pracy zarządzanych przez energii w stosunku własne Powiat Rypiński do budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFS 27

Tabela 49. Lista rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFS Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/ Okres realizacji Zasięg Koszt (zł) PI finansowania

27 Tworząc listę rezerwową projektów nie stworzono ich rankingu. Projekty zostały ustawione alfabetycznie nazwami gmin, na obszarze których będą realizowane. Na końcu zamieszczono projekty zgłoszone przez Starostwo Powiatowe lub jednostki mu podległe.

126

potencjał terytorialny Placówki edukacyjne Utworzenie pracowni ubioru słabo zaopatrzone w Gmina Miasta EFS i środki 1. Liceum Plastycznym w Zespole sprzęt niezbędny do 2016 Gmina Miasta Rypin 200 000,00 10iv Rypin własne Szkół Miejskich w Rypinie podnoszenia jakości kształcenia Niedostateczna oferta zajęć pozalekcyjnych w Realizacja programów kształcących zakresie rozwijania Gmina Miasta EFS i środki 2. kompetencje uczniów w zakresie takich kompetencji 2016 – 2020 Gmina Miasta Rypin 5 000 000,00 10i Rypin własne matematyki kluczowych jak umiejętność uczenia się czy zwiększanie kreatywności ucznia Realizacja programu wsparcia Niezadowalający umożliwiających identyfikacje i poziom Gmina Miasta EFS i środki 3. eliminacje problemów związanych z upowszechniania 2016 – 2020 Gmina Miasta Rypin 790 000,00 10i Rypin własne pokonywaniem kolejnych progów edukacji edukacyjnych w Rypinie przedszkolnej

Podniesienie jakości procesu Placówki edukacyjne kształcenia i wychowania poprzez słabo zaopatrzone w wyposażeniem szkół w nowoczesne EFS i środki 4. Gmina Rypin sprzęt niezbędny do 2016 – 2018 Gmina Rypin 500 000,00 10i pomoce dydaktyczne oraz własne podnoszenia jakości organizację dodatkowych zajęć dla kształcenia uczniów

Aktywizacja społeczno - Niedoskonały system gospodarcza osób zagrożonych EFS i środki 5. Gmina Rypin usług społecznych i 2016 – 2018 Gmina Rypin 250 000,00 9i wykluczeniem społecznym na własne zdrowotnych terenie gminy Rypin

Aktywizacja społeczno - zawodowa Niedoskonały system osób z terenu gminy Skrwilno EFS i środki 6. Gmina Skrwilno usług społecznych i 2017 Gmina Skrwilno 150 000,00 9i zagrożonych wykluczeniem własne zdrowotnych społecznym

127

Ograniczony rozwój Stowarzyszenie lokalnej EFS i środki 7. Z komputerem za pan brat 2016 – 2017 Gmina Skrwilno 5 000,00 9iv „Grodzisko” infrastruktury własne kulturalnej Zapobieganie wykluczeniu poprzez Niedoskonały system EFS i środki 8. aktywizację społeczną w gminie GOPS usług społecznych i 2016 – 2018 Gmina Wąpielsk 190 000,00 9i własne Wąpielsk zdrowotnych Niedostateczna oferta zajęć pozalekcyjnych w zakresie rozwijania takich kompetencji Zespół kluczowych jak Zajęcia pozalekcyjne – rozwój Administracji umiejętność uczenia EFS i środki 9. kompetencji kluczowych dla 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 400 000,00 10i Szkół w się czy zwiększanie własne uczniów szkół w gminie Wąpielsk Wąpielsku kreatywności ucznia – potrzeba rozbudowy tej oferty oraz zwiększenia kwalifikacji nauczycieli Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

Lista projektów komplementarnych

Tabela 50. Lista projektów komplementarnych Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Okres realizacji Koszt (zł) terytorialny Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej w Ostrowite, 1. miejscowości Ostrowite, Mościska i Gmina Brzuze 2016 – 2018 Mościska,Ugoszcz 2 000 000,00 Ugoszcz” (Gmina Brzuze)

2. Budowa przydomowych oczyszczalni Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 4 500 000,00

128

ścieków na terenie Gminy Brzuze Budowa oczyszczalni ścieków w Giżynek 3. Gmina Brzuze 2016 – 2018 3 500 000,00 miejscowości Giżynek (Gmina Brzuze) Modernizacja oczyszczalni ścieków w Ostrowite 4. Gmina Brzuze 2016 – 2018 300 000,00 Ostrowitem (Gmina Brzuze)

Modernizacja i rozbudowa mechaniczno Ugoszcz 5. – biologicznej oczyszczalni ścieków w Gmina Brzuze 2016 – 2018 1 500 000,00 Ugoszczu (Gmina Brzuze) Modernizacja i rozbudowa sieci 6. wodociągowej wraz z budową nowych Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 1 500 000,00 ujęć wody Remont i wyposażenie świetlic wiejskich 7. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 200 000,00 na terenie Gminy Brzuze Zagospodarowanie terenu wokół świetlic 8. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 500 000,00 wiejskich na terenie Gminy Brzuze Budowa świetlicy wiejskiej w Trąbin Rumunki, 9. miejscowości Trąbin Rumunki, Gmina Brzuze 2016 – 2018 Kleszczyn i Przyrowa 2 000 000,00 Kleszczyn i Przyrowa (Gmina Brzuze) Rewitalizacja miejscowości na terenie 10. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 3 000 000,00 Gminy Brzuze Przebudowa dróg na terenie Gminy 11. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 10 000 080,00 Brzuze Remont i konserwacja obiektów 12. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 800 000,00 zabytkowych Remont i konserwacja zabytków 13. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 500 000,00 ruchomych Budowa pomostów rekreacyjno – 14. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 170 000,00 wędkarskich na terenie Gminy Brzuze 15. Modernizacja i remont szkół Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 1 000 000,00

16. Zieleń wiejska Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 500 000,00

17. Tworzenie warunków do rozwoju oferty Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 500 000,00

129

kultural nej oraz w zakresie edukacji ekologicznej

18. Podniesienie świadomości ekologicznej Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 1 500 000,00

Wymiana oświetlenia na 19. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 100 000,00 energooszczędne w szkołach

Zapewnienie aktywnych form spędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży 20. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 300 000,00 poprzez utworzenie świetlic socjoterapeutycznych

Poprawa funkcjonowania rodzin wielodzietnych zagrożonych 21. Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 180 000,00 wykluczeniem społecznym poprzez zatrudnienie asystentów rodziny

Tworzenie warunków do rozwoju oferty 22. kulturalnej oraz w zakresie edukacji Gmina Brzuze 2016 – 2018 Gmina Brzuze 500 000,00 ekologicznej Budowa Gminnego Punktu 23. Selektywnego Zbierania Odpadów Gmina Rogowo 02.2016-06.2018 Gmina Rogowo 210 000,00 Komunalnych Budowa odwiertu – ujęcie wody w 24. Gmina Rogowo 2017-2018 Gmina Rogowo 700 000,00 Rogowie Budowa odwiertu – ujęcie wody w Sosnowo 25. Gmina Rogowo 2018 – 2019 550 000,00 Sosnowie (Gmina Rogowo) Rypiński Obszar Gospodarczy 26. Gmina Miejska Rypin 2015 – 2017 Gmina Miasta Rypin 3 800 000,00 „Bielawki” – II etap 27. Budowa kanalizacji sanitarnej w Rypinie PK Komes Sp. z o.o 2015 – 2018 Gmina Miasta Rypin 1 900 000,00 Wykonanie instalacji ograniczającej emisję pyłów do atmosfery z ciepłowni 28. MPEC 2015 – 2015 Gmina Miasta Rypin 600 000,00 węglowej w Miejskim Przedsiębiorstwie Energii Cieplnej w Rypinie

130

29. Budowa sieci ciepłowniczej w Rypinie MPEC 2017 – 2018 Gmina Miasta Rypin 2 200 000,00

Modernizacja małego rynku przy ul. ul. Mławska w Rypinie 30. Gmina Miasta Rypin 2017 – 2018 1 500 000,00 Mławskiej w Rypinie (Gmina Miasta Rypin)

Budowa bieżni tartanowej wraz z MOSiR 31. infrastrukturą lekkoatletyczną na terenie Gmina Miasta Rypin 2016 – 2016 1 000 000,00 MOSiR-u (Gmina Miasta Rypin) Budowa budynku wielofunkcyjnego na MOSiR 32. Gmina Miasta Rypin 2016 – 2017 5 000 000,00 terenie MOSiR-u (Gmina Miasta Rypin) Budowa boisk wielofunkcyjnych wraz z 33. infrastrukturą towarzyszącą na terenie Gmina Miasta Rypin 2016 – 2016 ZS Miejskich w Rypinie 2 000 000,00 Zespołu Szkół Miejskich w Rypinie Budowa Ośrodka Edukacji Historycznej Park Miejski w Rypinie 34. Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej 2016 – 2017 1 000 000,00 w Parku Miejskim w Rypinie (Gmina Miasta Rypin) Budowa instalacji biologicznego Regionalny Zakład Utylizacji 35. przetwarzania odpadów wraz z 2016 – 2016 Gmina Miasta Rypin 5 000 000,00 Odpadów (RZUOK) infrastrukturą Budowa punktów selektywnej zbiórki 36. RZUOK 2017 – 2017 Gmina Miasta Rypin 200 000,00 odpadów Wspieranie rozwoju organizacji na terenie 37. Gmina Miasta Rypin 2016 – 2020 Gmina Miasta Rypin 500 000,00 Rypina

Budowa ścieżek rowerowych wzdłuż Dylewo – Kowalki 38. Gmina Miasta Rypin 2018 – 2018 350 000,00 Rypienicy (MOSIR Dylewo- Kowalki) (Gmina Miasta Rypin)

Modernizacja oświetlenia poprzez 39. wymianę na energooszczędne na terenie Gmina Miasta Rypin 2016 – 2018 Gmina Miasta Rypin 250 000,00 Rypina

Wsparcie funkcjonowania oddziałów 40. Gmina Miasta Rypin 2017 – 2020 Gmina Miasta Rypin 2 000 000,00 żłobkowych na terenie Rypina

Skomunikowanie Rypińskiego Obszaru Gmina Miejska Rypin, Godziszewy – Dylewo 41. Gospodarczego i Pomorskiej Specjalnej 2016 – 2017 2 500 000,00 Strefy Gmina Rypin (Gmina Rypin)

131

Zakup autobusów służących do przewozu uczniów do przedszkoli, szkół 42. Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 1 000 000,00 podstawowych i gimnazjum na terenie Gminy Rypin Montaż hybrydowych instalacji 43. Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 300 000,00 oświetleniowych na terenie Gminy Rypin Rewitalizacja parku wiejskiego w Kowalki 44. Gmina Rypin 2016 – 2018 600 000,00 Kowalkach (Gmina Rypin)

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w Starorypin Prywatny 45. miejscowości Sadłowo z przewodem Gmina Rypin 2016 – 2018 3 600 000,00 tłocznym do Starorypina Prywatnego (Gmina Rypin) Rozbudowa świetlicy wiejskiej w Marianki 46. Gmina Rypin 2016 – 2018 250 000,00 miejscowości Marianki (Gmina Rypin) Budowa świetlicy wiejskiej w Cetki 47. Gmina Rypin 2016 – 2018 550 000,00 miejscowości Cetki (Gmina Rypin) Rozbudowa świetlicy wiejskiej w Głowińsk 48. Gmina Rypin 2016 – 2018 300 000,00 miejscowości Głowińsk (Gmina Rypin) Budowa SUW w miejscowości Zakrocz Zakrocz 49. Gmina Rypin 2016 – 2018 2 000 000,00 lub okolicy (Gmina Rypin)

Budowa sieci kanalizacyjnej do terenów Puszcza Miejska 50. inwestycyjnych w miejscowości Puszcza Gmina Rypin 2016 – 2018 5 000 000,00 Miejska (Gmina Rypin) Budowa budynku socjalnego w Kowalki 51. Gmina Rypin 2016 – 2018 1 200 000,00 miejscowości Kowalki (Gmina Rypin) Zagospodarowanie terenów przy jeziorze 52. Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 200 000,00 Czarownica

Utworzenie spółdzielni socjalnej w Sadłowo 53. Gmina Rypin 2016 – 2018 150 000,00 miejscowości Sadłowo (Gmina Rypin)

Zwiększenie aktywności fizycznej 54. mieszkańców/seniorów poprzez budowę Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 400 000,00 siłowni zewnętrznych

132

Zwiększenie świadomości kulturalnej 55. przedszkolaków i uczniów, w tym zakup Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 200 000,00 busa

Edukacja ekologiczna na terenie Gminy 56. Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 50 000,00 Rypin

Projekty pozwalające na bardziej efektywne wykorzystanie świetlic np. 57. Gmina Rypin 2016 – 2018 Gmina Rypin 300 000,00 organizacja kursów nauki szycia, rękodzieła Rewitalizacja społeczno – gospodarcza i fizyczna obszaru Gminy Skrwilno Przywitowo 58. poprzez adaptację i doposażenie Gmina Skrwilno 2015 – 2017 1 500 000,00 istniejącego budynku komunalnego w (Gmina Skrwilno) Przywitowie na Dom Pomocy Społecznej Budowa 150 przydomowych oczyszczalni 59. Gmina Skrwilno 2017 Gmina Skrwilno 2 200 000,00 ścieków na terenie Gminy Skrwilno Modernizacja oczyszczalni ścieków w 60. Gmina Skrwilno 2018 Gmina Skrwilno 200 000,00 Skrwilnie

Rozwój infrastruktury edukacyjnej Okalewo 61. poprzez budowę sali gimnastycznej w Gmina Skrwilno 2016 100 000,00 Szkole Podstawowej w Okalewie (Gmina Skrwilno) Rozwój infrastruktury edukacyjnej 62. poprzez budowę Centrum Rekreacyjno – Gmina Skrwilno 2016 Gmina Skrwilno 1 300 000,00 Sportowego w Gminie Skrwilno Przebudowa drogi gminnej nr 120401C Kotowy 63. Gmina Skrwilno 2018 1 300 000,00 Kotowy – Kotowy (Gmina Skrwilno) Budowa drogi gminnej nr 120425C Skudzawy – Urszulewo 64. Gmina Skrwilno 2017 2 100 000,00 Skudzawy – Urszulewo (Gmina Skrwilno) Remont świetlicy wiejskiej w Skrwilnie 65. Gmina Skrwilno 2018 Gmina Skrwilno 400 000,00 wraz z zagospodarowaniem centrum wsi Urszulewo 66. Remont świetlicy wiejskiej w Urszulewie Gmina Skrwilno 2018 200 000,00 (Gmina Skrwilno)

133

Budowa siłowni plenerowej w Parku 67. Gmina Skrwilno 2018 Gmina Skrwilno 40 000,00 Podworskim w Skrwilnie Budowa drogi gminnej nr 120413C Szczawno – Skrwilno 68. Gmina Skrwilno 2019 1 300 000,00 Szczawno – Skrwilno (Gmina Skrwilno) Budowa drogi gminnej nr 120414C Mościska – Skrwilno 69. Gmina Skrwilno 2019 2 100 000,00 Mościska – Skrwilno etap I oraz etap II (Gmina Skrwilno) Zwiększenie szansy na zatrudnienie 70. poprzez utworzenie spółdzielni socjalnej Gmina Skrwilno 2016 Gmina Skrwilno 100 000,00 na terenie Gminy Skrwilno

Promowanie walorów dziedzictwa naturalnego poprzez budowę ścieżki 71. Gmina Skrwilno 2016 Gmina Skrwilno 400 000,00 rowerowej szlakiem najatrakcyjniejszych miejsc gminy Skrwilno Budowa dróg gminnych w Gminie 72. Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 3 000 000,00 Wąpielsk

Przebudowa wodociągu i kanalizacji w Ruszkowo 73. osiedlu mieszkaniowym w miejscowości Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 1 400 000,00 Ruszkowo w Gminie Wąpielsk (Gmina Wąpielsk) Budowa indywidualnych przydomowych 74. Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 7 200 000,00 oczyszczalni ścieków Budowa Punktu Selektywnej Zbiórki 75. Opadów Komunalnych w Gminie Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 100 000,00 Wąpielsk Budowa wodociągu dla mieszkańców w 76. Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 4 000 000,00 Gminie Wąpielsk System e-administracji w gminie 77. Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 150 000,00 Wąpielsk.

Montaż instalacji solarnych do podgrzewania ciepłej wody użytkowej w 78. Gmina Wąpielsk 2015 – 2018 Gmina Wąpielsk 8 400 000,00 gospodarstwach domowych w Gminie Wąpielsk

134

Samodzielny Publiczny Zakład Lepsze kadry gwarancją wysokiej jakości 79. Opieki Zdrowotnej w Rypinie 2016 – 2018 Powiat Rypiński 280 000,00 usług (SPZOZ) Budowa 40 – 50 łóżkowego pawilonu – 80. SPZOZ 2017 – 2018 Powiat Rypiński 6 000 000,00 Oddziału opieki długoterminowej Przebudowa i modernizacja pomieszczeń po byłej kotłowni dla celów 20-to 81. SPZOZ 2016 Powiat Rypiński 2 400 000,00 łóżkowego Oddziału rehabilitacji kardiologicznej Poprawa układu komunikacyjnego w Powiecie Rypińskim poprzez rozbudowę 82. drogi powiatowej nr 2217C Godziszewy Powiat Rypiński 2016 – 2019 Powiat Rypiński 6 000 000,00 – Dylewo wraz z budową ścieżki rowerowej Poprawa układu komunikacyjnego w Powiecie Rypińskim poprzez przebudowę drogi powiatowej nr 2208C 83. Starorypin Rządowy – Rypin wraz z Powiat Rypiński 2017 – 2019 Powiat Rypiński 12 000 000,00 budową ciągu pieszo – rowerowego i oświetleniem energooszczędnym solarnym Aktywizacja osób młodych pozostających 84. Powiat Rypiński 2015 - 2020 Powiat Rypiński 11 000 000,00 bez pracy w Powiecie Rypińskim (I) Przebudowa i rozbudowa Domu Dziecka 85. Powiat Rypiński 2017 – 2018 Powiat Rypiński 800 000,00 w Rypinie Budowa nowej placówki opiekuńczo- 86. Powiat Rypiński 2017 – 2020 Powiat Rypiński 800 000,00 wychowawczej Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych powracających na rynek Powiatowy Urząd Pracy w 87. 2015 – 2020 Powiat Rypiński 350 000,00 pracy po urlopach macierzyńskich, Rypinie (PUP) rodzicielskich lub wychowawczych Aktywizacja zawodowa osób 88. bezrobotnych zwolnionych z przyczyn PUP 2015 – 2020 Powiat Rypiński 400 000,00 dotyczących zakładu pracy

135

Aktywizacja osób bezrobotnych powyżej 89. PUP 2015 – 2020 Powiat Rypiński 9 500 000,00 29 roku życia Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych zagrożonych ubóstwem 90. lub wykluczeniem społecznym poprzez PUP 2015 – 2020 Powiat Rypiński 750 000,00 poprawę i wzmocnienie ich zdolności do zatrudnienia Aktywizacja zawodowa osób 91. PUP 2015 – 2020 Powiat Rypiński 400 000,00 odchodzących z rolnictwa i rybactwa Modernizacja stacji uzdatniania wody 92. SPZOZ 2016 Powiat Rypiński 450 000,00 Szpitala Powiatowego w Rypinie 93. Dbamy o zdrowie najmłodszych SPZOZ 2016 – 2017 Powiat Rypiński 135 000,00 Stworzenie nowej infrastruktury na rzecz rozwoju gospodarczego Powiatu FTH POLTRANS Zbigniew 94. 2016 – 2018 Powiat Rypiński 4 200 000,00 Rypińskiego w postaci Centrum Wiśniewski Biznesowego w Mieście Rypin Prace badawcze (przemysłowe) nad innowacyjnymi produktami z 95. wykorzystaniem innowacyjnych Codepharm Sp. z o.o. 2015 – 2018 Gmina Miasta Rypin 15 980 000,00 inhalatorów proszków do inhalacji oraz aktuatora z licznikiem pojedynczej dawki Prace badawcze (przemysłowe) nad innowacyjnymi produktami w postaci liofilizatu zawierającymi bakterie: 96. Bioleaf Pharma Sp. z o.o. 2015 – 2017 Gmina Miasta Rypin 7 530 000,00 używane do terapii i suplementacji w schorzeniu kamicy nerkowej oraz prace nad innymi produktami probiotycznymi Prace badawcze (przemysłowe) nad innowacyjnymi produktami w postaci Zito Zbigniew Chudy i 97. 2015 – 2016 Gmina Miasta Rypin 5 890 000,00 systemów do powlekania tabletek wspólnik spółka jawna farmaceutycznych i spożywczych Prace badawcze (rozwojowe i 98. przemysłowe) nad innowacyjnymi Inventive Solutions sp. z o.o. 2015 – 2016 Powiat Rypiński 3 250 000,00 produktami z tworzyw sztucznych

136

stosowanych w sektorze medycznym i farmaceutycznym Centrum Kompetencji Społecznych w 99. Fundacja Ekspert–Kujawy 2016 – 2018 Powiat Rypiński 280 000,00 powiecie rypińskim Inkubator Przedsiębiorczości w powiecie 100. Fundacja Ekspert–Kujawy 2016 – 2018 Powiat Rypiński 1 117 000,00 rypińskim Ośrodek Wsparcia Praktycznego Szkół 101. Fundacja Ekspert–Kujawy 2016 – 2018 Powiat Rypiński 198 000,00 Zawodowych w powiecie rypińskim Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej 102. Fundacja Ekspert–Kujawy 2016 – 2018 Powiat Rypiński 326 000,00 (OWES) w powiecie rypińskim Budowa laboratorium badawczo- Laboratorium Analizy Żywności 103. rozwojowego na potrzeby rynku i Pasz „RYPIN” Sp. z o.o. w 2016 – 2018 Gmina Miasta Rypin 18 000,00 spożywczego w LAŻiP Rypinie

Termomodernizacja budynków jednostek Komenda Wojewódzka Województwo Kujawsko - 104. organizacyjnych Państwoej Straży Państwowej Straży Pożarnej w 2017-2019 15 500 000,00 Pomorskie Pożarnej woj. Kujawsko-pomorskiego. Toruniu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

137

7. Wskaźniki do osiągnięcia w obszarze

W wyniku realizacji projektów ujętych na liście podstawowej zostaną osiągnięte wartości wskaźników przedstawione w poniższej tabeli. Tabela 51. Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze

Fundusz PI Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze EFRR 4c Liczba zmodernizowan ych energetycznie budynków – 13 szt. EFRR 4e Długość wybudowanych ścieżek rowerowych – 2,91 km Liczba lamp wymienionych na energooszczędne – 99 szt. Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych:

a) w przypadku budowy ścieżek rowerowych – 25 Mg CO 2/rok b) w przypadku wymiany oświetlenia ulicznego – 0,1 tony równoważnika CO 2/rok Zmniejszenie zapotrzebowania na energię – 500 kWh/rok EFRR 6c Liczba osób korzystających z obiektów zasobów kultury objętych wsparciem - 17100 osób, Wskaźnik produktu Liczba instytucji kultury objętych wsparciem- 1 szt. Liczba obiektów zasobów kultury objętych wsparciem- 1 szt. EFRR 9b Wartości wskaźników celu zostaną określone w opracowanym Lokalnym Programie Rewitalizacji. EFRR 10a Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem przedszkolnym – średnia dla Gmin realizujących projekty w ramach 10a – Rypin 73%, Brzuze – 41%, Rogowo – 25% Liczba miejsc w infrastrukturze przedszkolnej – 105 osób Liczba wspartych obiektów infrastruktury przedszkolnej – 3 szt. Zdawalność egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe wśród uczniów ZSZ – 60% Liczba miejsc w infrastrukturze kształcenia zawodowego – 800 osób Liczba obiektów infrastruktury jednostek organizacyjnych systemu oświaty – 4 szt. EFS 9i Liczba osób biorących udział w projekcie – 250 osób, Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu – 100 osób, Liczba osób poszukujących pracy po uzyskaniu programu – 90 osób Liczba osób pracujących po opuszczeniu programu – 38 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 m-cy po opuszczeniu programu – 38 osób Liczba osób z niepełno sprawnościami objętych wsparciem w programie – 50 osób EFS 9iv Liczba wspartych w programie miejsc świadcze nia usług społecznych istniejących po zakończeniu projektu – 31 szt. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych usługami społecznymi świadczonymi w interesie ogólnym w programie – 86 osoby

138

EFS 10i KOMPETENCJE KLUCZOWE Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli nowe kompetencje po opuszczeniu programu – 150 osób Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe po opuszczeniu programu – 1500 osób Liczba szkół i placówek oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 10 Liczba szkół w których pracownie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 10 Liczba nauczycieli prowadzących zajęcia z wykorzystaniem TIK dzięki EFS – 100 osób Liczba nauczycieli objętych wsparciem w zakresie TIK w ramach programu – 100 osób Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 150 osób Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 1500 osób Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 10 szt. Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe, zostały doposażone w programie – 10 szt. EFS 10i PRZEDSZKOLA Liczba nauczycieli którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 18 osób Liczba dzieci objętych w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich szanse edukacyjne – 280 osób Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 85 Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 18 osób Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują dwa lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS – 100% EFS 10iv Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego objętych wsparciem w programie , uczestniczących w kształceniu lub pracujących po 6 miesiącach po ukończeniu nauki - 600 osób Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu - 20 osób Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego wykorzystujących doposażenie zakupione dzięki EFS - 7 szt. Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy - 300 osób Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu objętych wsparciem w programie - 20 osób Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego - 7 szt. Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

139

8. System wdrażania i monitorowania

Planowanie strategiczne jest procesem ciągłym. Dla osiągnięcia zamierzonych celów strategicznych i kierunków rozwoju wymagane jest stworzenie efektywnych mechanizmów gwarantujących konsekwentne wdrażanie, monitorowanie i ewaluację efektów Strategii. Zgodnie z nowymi uwarunkowaniami polityki regionalnej w kraju, polegającej na wielopoziomowym modelu zarządzania rozwojem jednostek samorządu terytorialnego, koniecznym i celowym działaniem w okresie realizacji Strategii będzie tworzenie warunków dla ścisłej współpracy władz Powiatu z partnerami samorządowymi i ich jednostkami organizacyjnymi oraz partnerami prywatnymi i pozarządowymi. W proces wdrażania Strategii, podobnie jak w proces jej tworzenia, zostaną zaangażowane instytucje i podmioty, które mogą mieć wpływ na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej ORSG. Oprócz jednostki samorządu terytorialnego będą to m. in. organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa, partnerzy społeczni oraz gospodarczy, instytucje rynku pracy, organizacje skupiające pracodawców, instytucje pomocy i integracji społecznej, lokalne grupy działania, szkoły i placówki prowadzące kształcenie ogólne, zawodowe i ustawiczne, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, kościoły i związki wyznaniowe itp.

System wdrażania

System wdrażania Strategii jest procesem, w którym działania operacyjne wynikają ze sformułowanych w dokumencie długoterminowych celów strategicznych i operacyjnych. Ponadto Strategia stanowi dokument o charakterze kierunkowym i koncepcyjnym. Jednym z elementów procesu jej wdrażania są działania mające na celu propagowanie i upowszechnianie informacji na temat jej zawartości i przyjętych założeń. Głównym celem tych działań jest aktywizacja wybranych organizacji i środowisk do współudziału w realizacji Strategii. Inicjatorem i koordynatorem przedsięwzięć związanych z wdrażaniem Strategii ORSG jest Starosta Rypiński oraz Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego, których zadaniem są działania na rzecz stworzenia warunków dla współpracy w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego. Równie istotne dla należytej realizacji zadań strategicznych jest zaangażowanie wszystkich gmin wchodzących w skład Powiatu Rypińskiego, będących sygnatariuszami Porozumienia na rzecz rozwoju Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego. Organem nadzorującym realizację Strategii jest Komitet Sterujący, w skład którego wchodzą po dwóch upoważnionych przedstawicieli, będących Stronami Porozumienia w tym Starosta Rypiński, Burmistrz Miasta Rypin, Wójtowie Gmin i z funkcją doradczą po jednym przedstawicielu: Izby Przemysłowo-Handlowej w Toruniu Oddział Rypin, Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Gmin Dobrzyńskich Region Północ, Kujawsko-Pomorskiej Izby Rolniczej Oddział Rypin. Do zadań Komitetu w zakresie prac nad Strategią w szczególności należy: ° Zatwierdzenie Strategii i jej aktualizacji ° Przedkładanie Strategii do zaopiniowania Instytucji Zarządzającej RPO (IZ RPO) oraz Marszałkowi Województwa Kujawsko-Pomorskiego ° Przygotowywanie na podstawie zasad wyboru projektów, wskazanych w Strategii Rozwoju Obszaru Społeczno-Gospodarczego Powiatu Rypińskiego, propozycji szczegółowych kryteriów wyboru

140

projektów i uzgodnienie ich w porozumieniu z Marszałkiem Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz IZ RPO ° Wybór projektów, w tym opracowanie listy rankingowej projektów, jej aktualizacja, przedkładanie do zaopiniowania Marszałkowi Województwa Kujawsko-Pomorskiego ° Zatwierdzanie listy projektów stanowiących integralną część Strategii i jej aktualizacja ° Przygotowanie i zatwierdzenie rocznego raportu monitoringowego nt. wdrażania Strategii, a następnie przekazywanie tego dokumentu do oceny i zatwierdzenia IZ RPO ° Zatwierdzanie innych dokumentów wymaganych przez IZ RPO ° Reprezentowanie Stron Porozumienia w kontaktach z instytucjami zewnętrznymi w sprawach związanych z opracowywaniem i wdrażaniem Strategii. Komitet realizuje swoje zadania zgodnie z Regulaminem pracy Komitetu Sterującego ORSG, określającym szczegółowe zasady oraz tryb jego pracy. Uchwały Komitetu Sterującego podejmowane będą w drodze konsensusu. W przypadku nieosiągnięcia go - podejmowane będą w głosowaniu jawnym zwykłą większością ważnie oddanych głosów, przy udziale przedstawicieli minimum pięciu Stron Porozumienia. Każda ze Stron Porozumienia w głosowaniu ma jeden głos.

System monitorowania

Podstawą skutecznego wdrażania działań służących osiąganiu celów Strategii ORSG jest dysponowanie wiedzą na temat postępów osiąganych w zakresie wdrażanych kierunków interwencji oraz zdolność do reagowania na pojawiające się różnice pomiędzy przyjętymi założeniami a uzyskiwanymi efektami realizacji kluczowych zadań. Dla efektywnej realizacji zapisów Strategii, niezbędne jest stworzenie systemu monitoringu realizacji jego ustaleń. Monitoring będzie polegał na systematycznym gromadzeniu i opracowywaniu informacji i danych zbieranych od wszystkich realizatorów projektów w ramach Strategii. Proces ten będzie służył identyfikacji realizowanych przedsięwzięć oraz porównaniu ich zgodności z założeniami Strategii. System ten będzie wykorzystywany do ciągłego śledzenia zdarzeń, tendencji i procesów zachodzących na ORSG, które mogą wywierać pozytywny lub negatywny wpływ na osiąganie przyjętych celów rozwoju. Pozwala to na zwiększenie zdolności sygnatariuszy porozumienia na rzecz rozwoju ORSG do szybkiej i skutecznej reakcji na zmiany zachodzące zarówno w jej otoczeniu, jak i wewnątrz niej. System monitorowania strategii ORSG obejmuje: ° Ocenę poziomu realizacji wskaźników zgodnie z matrycą logiczną Celów Tematycznych, Priorytetów Inwestycyjnych, jak i wybranymi wskaźnikami produktu i rezultatu oraz spełnienie przez wskaźniki warunków SMART ° Analizę i ocenę stopnia realizacji przyjętych celów Strategii oraz adekwatność doboru do nich wskaźników ° Analizę i ocenę harmonogramu wdrażania Strategii ° Dokonywanie odniesień do Strategii rozwoju województwa ° Monitoring ogólnego poziomu rozwoju obszaru Sprawozdawczość z monitoringu dokonywana będzie przez Zarząd ORSG. Okresowa ocena stopnia realizacji strategii odbywać się będzie w oparciu o raporty cząstkowe przygotowywane przez sygnatariuszy Porozumienia na rzecz rozwoju ORSG - informacje podmiotów zaangażowanych w jej realizację na temat przygotowywania i realizacji przedsięwzięć oraz osiągniętych lub planowanych do osiągnięcia wskaźników. Informacje zbiorcze na temat procesu wdrażania Strategii zostaną zawarte w

141 raporcie analitycznym, co pozwoli na weryfikację realizowanej polityki wsparcia, obiektywną ocenę poziomu realizacji założonych celów oraz dokonywanie niezbędnych korekt procesu wdrażania. Sprawozdania z realizacji strategii będą zatwierdzane przez Komitet Sterujący ORSG. Wnioski płynące z monitoringu będą stanowiły podstawę do ewentualnej aktualizacji Strategii poprzez modyfikację poszczególnych elementów przyjętych ustaleń strategicznych, w tym dokonywanie korekt wartości wskaźników w procesie realizacji zamierzonych działań. Postęp prac w zakresie wdrażania założeń Strategii oraz realizacji przedsięwzięć ujętych w przedmiotowym dokumencie będzie również podlegał monitorowaniu przez Instytucję Zarządzającą RPO do końca 2018 r. w okresie kwartalnym, a po 2018 r. w okresie półrocznym.

Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Rypińskiego załącznik do strategii

Gmina Miasta Rypin Gmina Brzuze Gmina Rogowo Gmina Rypin Gmina Skrwilno Gmina Wąpielsk

Spis treści

Tabela 1. Najwięksi pracodawcy prywatni ...... 3 Tabela 2. Ankieta dla Przedsiębiorcy...... 4 Tabela 3. Pomoc społeczna ...... 7 Tabela 4. Potrzeby rozwoju edukacji przedszkolnej na ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 10 Tabela 5. Potrzeby edukacyjne na poziomie podstawowym i gimnazjalnym w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych ...... 12 Tabela 6. Potrzeby edukacyjne na poziomie ponadgimnazjalnym w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych ...... 17 Tabela 7. Potrzeby w zakresie rozwoju kształcenia zawodowego ...... 20 Tabela 8. Oferta i potrzeby w zakresie doradztwa edukacyjno - zawodowego ...... 22 Tabela 9. Stan techniczny oraz potrzeby w zakresie odnowy infrastruktury instytucji kultury ...... 24 Tabela 10. Zestawienie dróg gminnych wymagających pilnych remontów...... 27 Tabela 11. Gospodarka wodno – ściekowa na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 29 Tabela 12. Budynki użyteczności publicznej na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 33 Tabela 13. Stan zabudowy wielorodzinnej na ORSG Powiatu Rypińskiego ...... 35 Tabela 14. Plan finansowy realizacji projektów EFRR z listy podstawowej ...... 36 Tabela 15. Plan finansowy realizacji projektów EFS z listy podstawowej ...... 38

Tabela 1. Najwięksi pracodawcy prywatni Jednostka Najwięksi pracodawcy Branża terytorialna WITKO w Ostrowitem Produkcja wyrobów z drutu Produkcja urządzeń przemysłowych i LEWTECH Wolff i Wspólnicy Sp. J. Ostrowite konstrukcji stalowych Brzuze Zakład Produkcji Ciastek AGATKA Spożywcza Firma Roland 1 Józef Kropkowski w Brzuzem Produkcja wyrobów z drutu Gminna Spółdzielnia SCH w Brzuzem Spożywcza Zakład wyrobów z drutu w Kleszczynie Produkcja wyrobów z drutu Zakład Przetwórstwa Mięsnego – Krzysztof Wrzosek Spożywcza Zakład Przetwórstwa Mięsnego w Sosnowie Spożywcza Hodowla Bylin „KOCK” - Mark Kock Produkcja roślin i nasion Handel Artykułami Rolno-Przemysłowymi – Adam Rogowo Rolno-przemysłowa Komorowski Zakład Usługowo-Handlowy – B.S. Piórkowscy Usługowo-handlowa Spółka Cywilna Małgorzata i Andrzej Wawreniuk Spożywcza P.P.H. MAWO SP. J. Marek Borowski, Stanisław Produkcja kołnierzy stalowych do rur Elwartowski, Nadróż Produkcja wizualnych reklam Kaufman Sp. z o.o. przestrzennych REJS Sp. z o.o. Meblarska Producent wyposażenia sklepów, Damix Sp. z o.o. ogrodzeń panelowych, usługi Rypin (m.) galwaniczne ROTR Spółdzielnia Mleczarska Spożywcza P.P.H.U PROTECH Sp. Z o.o. Galwanotechniczna Kujawsko- Dobrzyńska Spółdzielnia Handlowa Handlowa Hadepol Flexo Sp. Z o.o. Dystrybutor opakować foliowych Piekarnia i Cukiernia PATI Spożywcza P.P.H. „EMIX” w Rusinowie Spożywcza Produkcja dużych zbiorników na gaz, P.P.H.U ZALMET W.M.P. Zaleśkiewicz w Rusinowie regeneracja i legalizacja butli gazowych Składowanie i dystrybucja gazu GASPOL S.A. w Starorypinie Rypin (w.) płynnego Jerzy Kuczmarski TRIMCO, Trimex Sp. z o.o. w Metalowa Mariankach AGMET w Mariankach Usługi cynkowania galwanicznego PLASTMET Ławy Produkcja akcesoriów pogrzebowych Tartak Szczawno Drzewno – meblarska Tartak Okalewo Drzewno – meblarska Tartak Bogdan Manelski Urszulewo Drzewno – meblarska Skrwilno Sieć sklepów spożywczych i przemysłowych Spożywczo-przemysłowa Zakład Przetwórstwa Mięsnego D.K. Żbikowscy Spożywcza Sławomir Klewicki Zakład Piekarniczy w Skrwilnie Spożywcza Firma Handlowa SZAL-BUD Mirosław Ługowski Budowlana Piekarnia w Radzikach Dużych Spożywcza Wąpielsk Zakład Kruszyw KAMAL w Radzikach Dużych Budowlana Gospodarstwa rolne w Ruszkowie i Kiełpinach Rolna Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 2. Ankieta dla Przedsiębiorcy

ANKIETA PRZEDSIĘBIORCY DLA POWIATU RYPIŃSKIEGO

Szanowni Państwo!

Prosimy o udzielenie odpowiedzi na pytania z poniższej ankiety nt. aktualnej sytuacji Waszych przedsiębiorstw. Ankieta jest całkowicie anonimowa. Wyniki ankiety będą gromadzone i wykorzystywane przez firmę Grant Thornton w celu opracowywania Strategii Rozwoju Obszaru Społeczno - Gospodarczego powiatu rypińskiego.

Wypełnienie ankiety zajmie kilka minut, a zebrane informacje ułatwią nam zaplanowanie działań prowadzących do poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej.

1. Na terenie jakiej gminy firma działa?

Brzuze

Rogowo

Rypin - gmina miejska

Rypin - gmina wiejska

Skrwilno

Wąpielsk

2. Jaka jest skala zatrudnienia?

samozatrudnienie

mniej niż 10 pracowników

od 10 do mniej niż 50 pracowników

od 50 do mniej niż 250 pracowników

powyżej 250 pracowników

3. W którym roku firma rozpoczęła swoją działalność?

4. Podaj dominującą branżę

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

górnictwo i wydobywanie

przetwórstwo przemysłowe

wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych

dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

budownictwo

handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle

działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

transport i gospodarka magazynowa

informacja i komunikacja

działalność finansowa i ubezpieczeniowa

działalność związana z obsługą rynku nieruchomości

działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne

edukacja

opieka zdrowotna i pomoc społeczna

działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

pozostała działalność usługowa

gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkując e wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

organizacje i zespoły eksterytorialne

inna jaka ?

5. Od ostatnich dwóch lat sprzedaż

rośnie

nie zmienia się

spada jeśli spada, to co jest tego główną przyczyną?

6. Od ostatnich dwóch lat wynik finansowy

rośnie

nie zmienia się

spada jeśli spada, to co jest tego główną przyczyną?

7. Co jest największą barierą w rozwoju? Maksymalna liczba odpowiedzi - 5.

brak rynków zbytu

ograniczony dostęp do środków finansowych

brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach

niska rentowność

brak terenów inwestycyjnych

wysokie koszty pracy

biurokracja centralna

biurokracja lokalna

brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

braki w infrastrukturze lokalnej (np. drogi, internet)

braki w infrastrukturze przedsiębiorstwa (np. budynki, maszyny)

inne jakie ?

8. Braki w której infrastrukturze lokalnej stanowią największą barierę w rozwoju? W przypadku braków w infrastrukturze wskaż konkretną barierę. W przeciwnym wypadku pomiń to pytanie.

drogi

internet

gaz

prąd

wodno - kanalizacyjna

9. Czy firma zamierza w najbliższych latach rozwijać działalność poprzez Tak Nie budowę/rozbudowę

zakup maszyn/urządzeń

zakup technologii

zatrudnianie pracowników

10. W jakich zawodach planują Państwo zatrudniać pracowników? Jeśli firma planuje zatrudniać pracowników, proszę wymienić najbardziej pożądane zawody. W przeciwnym przypadku proszę pominąć to pytanie.

Dziękujemy za wypełnienie ankiety.

Źródło: Opracowanie własne

Tabela 3. Pomoc społeczna Instytucjonalne Formy aktywizacji osób wykluczonych Potrzeby w zakresie aktywizacji Jednostka Potrzeby w zakresie rozwoju formy pomocy społecznie bądź zagrożonych osób wykluczonych społecznie Dostęp do usług opiekuńczych terytorialna usług opiekuńczych społecznej wykluczeniem bądź zagrożonych wykluczeniem Brzuze Punkt ° Kursy zawodowe Kontynuacja projektu pt. „Gmina W gminie Brzuze zatrudniona jest Istnieje zapotrzebowanie na informacyjno – ° Szkolenia Brzuze mówi stop wykluczeniu 1 opiekunka, która świadczy usługi usługi opiekuńcze, przede konsultacyjny ° Treningi kompetencji z społecznemu” opiekuńcze dla osób starszych i z wszystkim w zakresie psychologiem niepełnosprawnością. Łącznie z zatrudnienia drugiej opiekunki ° Warsztaty z doradcą zawodowym usług korzysta 8 osób. środowiskowej Powyższe formy aktywizacji realizowano w ramach projektu pt. „Gmina Brzuze mówi stop wykluczeniu społecznemu”, w latach 2008 – 2014. W ramach projektu przeszkolono 142 osoby (93 kobiety, 49 mężczyzn). Rogowo Brak ° Trening umiejętności i kompetencji ° Szkolenia dla osób starszych z Gminny Ośrodek Pomocy Potrzeba utworzenia miejsca społecznych zakresu IT – zmniejszenie Społecznej w Rogowie świadczy spotkań i aktywizacji np. dom ° Warsztaty motywacyjne wykluczenia cyfrowego usługi opiekuńcze i specjalistyczne dziennego pobytu w ramach CIS ° Kursy zawodowe ° Wybudowanie i utworzenie CIS usługi opiekuńcze z wyłączeniem ° Staże zawodowe ° Utworzenie spółdzielni specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z ° Zajęcia szkolne związane z socjalnej zaburzeniami psychicznymi uzupełnieniem wykształcenia ° Utworzenie klubu seniora zgodnie z Uchwałą Rady Gminy ° Kursy i szkolenia zawodowe ° Kurs pierwszej pomocy Rogowo Nr IX/37/11 z dnia 28 przedmedycznej ° Warsztaty motywacyjne września 2011r. GOPS zatrudnia 7 ° Indywidualna terapia opiekunek na umowy zlecenia, psychologiczna opieką jest objętych 9 osób. Powyższe formy aktywizacji realizowano w latach 2008-2014 w ramach projektu pt. „Lepsze jutro”. Udział w projekcie wzięło 113 beneficjentów ostatecznych. W latach 2011-2014 realizowany był także program aktywności lokalnej. Wsparciem objęto 31 rodzin. Rypin (m.) Środowiskowy ° Prace społecznie użyteczne, ° Wspieranie działań w zakresie ° MOPS w Rypinie ° Zwiększeni liczby Dom ° Wsparcie finansowe oraz działania przeciwdziałania bezrobociu i zatrudniania 7 opiekunek opiekunek, liczby godz. Samopomocy, o charakterze środowiskowym aktywizacji zawodowej domowych które pomagają świadczonych usług Dom Dziecka, W ramach instrumentów aktywnej ° Organizowanie prac starszym chorym i opiekuńczych oraz

Warsztaty integracji są realizowane: interwencyjnych, robót niepełnosprawnym – 21 rozszerzenie zakresu tych Terapii ° Aktywizacja edukacyjna – zajęcia w publicznych i prac społecznie osobom usług Zajęciowej, ramach kursów doskonalących, użytecznych ° Wsparcie osób ° Udzielanie pomocy świetlice dostosowane do indywidualnych ° Wspieranie działań potrzebujących pomocy w materialnej rodzinom terapeutyczne, potrzeb, mające na celu informacyjnych i osiągnięciu życiowego ubogim. noclegownia dla przygotowanie zawodowe konsultacyjnych dla usamodzielnienia i integracji ° Kreowanie i realizacja bezdomnych, ° Aktywizacja społeczna – grupy bezrobotnych poszukujących ze środowiskiem oraz programów na rzecz Kluby Seniora, wsparcia, trening kompetencji pracy pomocy w odzyskaniu pomocy osobom żyjącym w Uniwersytet społecznych, osiągnięcie ° Wspieranie osób zagrożonych samodzielnego ubóstwie. Trzeciego Wieku właściwego dostosowania wykluczeniem społecznym w funkcjonowania w ° Zapewnienie społecznego nabywaniu nowych środowisku odpowiedniego systemu ° Aktywizacja zawodowa - zajęcia z kwalifikacji, kompetencji ° Rehabilitacja społeczna i wsparcia dla rodzin w tym doradcą zawodowym mające na zawodowych i społecznych. zawodowa zmierzającej do głównie z dysfunkcjami. ogólnego rozwoju i poprawy celu lepsze zrozumienie samego ° Włączenie osób zagrożonych ° Zapewnienie dzieciom i sprawności siebie w odniesieniu do środowiska wykluczeniem społecznym do młodzieży odpowiednich ° pracy, realistycznego wyboru aktywnych form wsparcia Realizacja zadań opiekuńczo warunków do życia i zatrudnienia ° Aktywizacja zawodowa osób wychowawczych, rozwoju. sprzyjających nauce, ° Aktywizacja zdrowotna – badania niepełnosprawnych ° Zapewnienie wsparcia rozwijające zainteresowania profilaktyczne lub specjalistyczne ° Zwiększenie udziału osób psychologicznego i plastyczne i muzyczne ° Wsparcie w organizacji szkoleń, starszych w rekreacji, kulturze społecznego osobom ° Zapewnienie schronienia w spotkań, warsztatów i wypoczynku. niepełnosprawnych, w tym z okresie zimowym osobom zaburzeniami psychicznymi ° Utworzenie spółdzielni bezdomnym W latach 2008-2013 MOPS w Rypinie socjalnej ° Zapewnienie dostępu do realizował projekt systemowy „Nie ° Utworzenie Centrum rehabilitacji. jesteś sam – program aktywizacji Aktywności Społecznej ° Rozwój środowiskowych społecznej w mieście Rypinie”. W form opieki dla osób projekcie wzięło udział 214 osób (173 starszych. kobiety, 41 mężczyzn). ° Współpraca w zakresie zapewnienia odpowiedniej opieki zdrowotnej osób starszych ° Zapewnienie dostępu do specjalistycznej pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków. ° Tworzenie schronienia i grup wsparcia dla ofiar przemocy ° Zapewnienie schronienia

osobom bezdomnym Rypin (w.) Poradnictwo Pomoc osobom pozostającym bez ° Pomoc psychologa Na terenie gminy brak jest Istnieje bardzo duże specjalistyczne pracy, borykającym się z problemem ° Aktywizacja przez podjęcie prac placówek wparcia i opieki dla osób zapotrzebowanie na tego typu niepełnosprawności dziecka oraz społeczno – użytecznych starszych, z świadczenia, ponieważ liczba rodzinom zagrożonym marginalizacją i ° Prace interwencyjne niepełnosprawnościami i osób starszych i przewlekle wykluczeniem społecznym. Pomoc ° Szkolenia organizowane przez zależnymi. GOPS w ramach jednej chorych wymagających pomocy była realizowana w latach 2008 – 2014 PUP z niepieniężnych form pomocy ze strony osób trzecich wciąż w ramach projektu pn. „Aktywna organizuje usługi opiekuńcze (10 wzrasta, jednak brak środków ° Zatrudnienie asystenta rodziny integracja w gminie Rypin”. Udział w opiekunek) dla 13 osób najbardziej finansowych w budżecie GOPS projekcie wzięły 142 osoby. potrzebujących. nie pozwala na realizację ich w W ramach projektu zrealizowano: szerokim zakresie. ° Kursy zawodowe ° Możliwość uzupełnienia wykształcenia ° Staże zawodowe Skrwilno Klub Seniora ° Doradztwo zawodowe Wśród osób wykluczonych Na terenie Gminy Skrwilno brak Istnieje zapotrzebowanie na ° Kursy zawodowe społecznie bądź zagrożonych jest placówek wparcia i opieki dla usługi opiekuńcze. Obecnie w ° Pomoc psychologiczna wykluczeniem największą potrzebą osób starszych, z DPSach przebywa 9 osób i liczba ° Staże zawodowe jest możliwość uzyskania pracy, a niepełnosprawnościami i ta będzie się zwiększać. co za tym idzie zdobycie nowych zależnymi. Nie funkcjonują Odpłatność za ich pobyt Pomoc była realizowana w latach kwalifikacji. Równie ważne jest również usługi opiekuńcze. regulowana jest przez gminę. 2008 – 2014 w ramach projektu zdobycie doświadczenia Gmina planuje stworzyć DPS systemowego pn: ”Od bierności do zawodowego np. staże. Istotna jest poprzez adaptację budynku aktywności – aktywizacja zawodowa również pomoc doradcy komunalnego w Przywitowie by osób z terenu Gminy Skrwilno”. zawodowego w rodzinach zapewnić swoim mieszkańcom Wsparciem objęto 180 osób. dotkniętych problemem możliwość opieki bez potrzeby wykluczenia. opuszczania rodzinnych stron. Ponadto około 15 rodzin zgłasza potrzebę posiadania opiekunki. Wąpielsk Klub Seniora ° Kursy zawodowe Kontynuacja projektu Na terenie gminy Wąpielsk Stworzenie warunków ° Szkolenia „Zapobieganie wykluczeniu realizowane są usługi opiekuńcze sprzyjających godnej i aktywnej ° Warsztaty społecznemu poprzez aktywizację świadczone nad 3 osobami starości i zapewnienie opieki i Pomoc była realizowana w latach społeczną w gminie Wąpielsk” starszymi przez 2 opiekunki w pielęgnacji osobom starszym w 2008 – 2014 w ramach projektu miejscu zamieszkania. środowisku rodzinnym, a także „Zapobieganie wykluczeniu rozwój usług opiekuńczych społecznemu poprzez aktywizację umożliwiających samodzielność i społeczną w gminie Wąpielsk”. integrację społeczną. Projektem objęto 131 osób. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 4. Potrzeby rozwoju edukacji przedszkolnej na ORSG Powiatu Rypińskiego

Placówka Potrzeby placówki w zakresie generowania nowych miejsc Potrzeby w zakresie wsparcia nauczycieli i innych pracowników Jednostka wychowania przedszkolnych oraz poprawy jakości świadczonych usług pedagogicznych ukierunkowane na podniesienie kompetencji lub terytorialna przedszkolnego edukacyjnych kwalifikacji Przedszkole ° Wydłużenie godzin pracy przedszkoli, ° Warsztaty i kursy udoskonalające (z zakresu metodyki Samorządowe w ° Organizowanie i prowadzenie dodatkowych zajęć wspierających prowadzenia zajęć muzyczno - ruchowych, metod Ostrowitem i w przedszkolach np. rytmiki, języka angielskiego, obejmującego wspomagających rozwój dziecka, nauczania języka angielskiego) Ugoszczu nie tylko dzieci 5 letnie, ° Podniesienie kompetencji lub kwalifikacji nauczycieli i ° Pozyskanie pomocy dydaktycznych, w tym multimedialnych i pracowników pedagogicznych - Studia podyplomowe dające rehabilitacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych, kwalifikacje do nauki przedmiotu WDŻ, pod kątem dzieci ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi oraz przygotowanie do Brzuze ° Tworzenie nowych placówek wychowania przedszkolnego oraz Oddziały tworzenie warunków do przyjęcia dzieci trzyletnich i prowadzenia zajęć z dziećmi niepełnosprawnymi, Przedszkolne w czteroletnich z całej gminy nadpobudliwymi psychoruchowo, autystycznymi, upośledzonymi Ugoszczu, Trąbinie i ° Wykonanie prac remontowych budynków przedszkolnych umysłowo Radzynku ° Wyposażenie w niezbędny sprzęt oraz doposażenie istniejących ° Praca terapeutyczna z dziećmi grupy ryzyka dysleksji przy placówkach placów zabaw ° Zatrudnienie na stałe pomocy nauczyciela oraz woźnej w przedszkolu samorządowym w Ostrowitem, co w znaczny sposób usprawniłoby jakość pracy placówki Punkty Przedszkolne W ostatnim okresie zauważalne jest zwiększone zapotrzebowanie na ° Doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie pracy metodą w Rogowie, opiekę przedszkolną. projektu Sosnowie, Nadrożu i Niezbędnym będzie wybudowanie przedszkola oferującego opiekę ° Szkolenia i udział w programach podnoszących jakość pracy z Nowym Kobrzyńcu dłuższą niż w punktach przedszkolnych lub wydłużenie czasu pracy dziećmi o szczególnych potrzebach edukacyjnych oraz z różnymi Rogowo Oddziały istniejących punktów przedszkolnych. dysfunkcjami – „Jak przygotować dziecko do podjęcia nauki w Przedszkolne przy SP Ponadto istnieje potrzeba zwiększenia powierzchni sal lekcyjnych, szkole”, „Diagnoza przedszkolna i co dalej?” w Rogowie, przystosowanie dla większej liczby dzieci oraz stworzenie ° Monitorowanie realizacji podstawy programowej, analiza i Sosnowie, Nadrożu i dodatkowego miejsca do zabaw dla dzieci młodszych. wnioskowanie o skuteczność procesu edukacyjnego Nowym Kobrzyńcu Przedszkola Miejskie ° Organizowanie i prowadzenie dodatkowych zajęć wspierających Przygotowanie kadry pedagogicznej przedszkoli do stosowania Nr 1, Nr 2, Nr 3, w przedszkolach pozyskanych pomocy i sprzętu specjalistycznego ° Zakup sprzętu specjalistycznego, pomocy dydaktycznych do Przedszkole rozpoznawania potrzeb, wspomagania rozwoju i prowadzenie Niepubliczne terapii dzieci „Chatka Puchatka” ° Rypin (m.) Doposażenie przedszkoli w nowoczesne narzędzia do kształcenia kompetencji matematyczno- przyrodniczych Oddział ° Utworzenie i wyposażenie sali integracji sensorycznej, zaplecza ° Szkolenie dla nauczycieli z metody usprawniania czynnego Przedszkolny dla socjalno – higienicznego oraz placu zabaw słuchania opracowanej przez profesora Tomatisa dzieci z autyzmem w ° Istnieje zapotrzebowanie na doposażenie placówki w pomoce Zespole Szkół Nr 5 i. dydaktyczne (m.in. tablety dla dzieci w ramach terapii e – ks. J. Twardowskiego

w Rypinie technologia dla dzieci z autyzmem), biofeccbeck, komputer z oprogramowaniem, pomoce specjalistyczne do terapii AAC, komunikatory dla dzieci z MPD, pionizator, wyposażenie gabinetu dla logopedy, pomoce dydaktyczne do pracy metodą Tomatisa, pomoce dydaktyczne dla tyflopedagoga ° Realizacja zajęć z wczesnego wspomagania dla dzieci ° Wydłużenie czasu pracy placówek wychowania przedszkolnego ° Podniesienie kwalifikacji nauczycieli pod kątem pracy z dziećmi ° Rozbudowa szkół podstawowych pod kątem dobudowy ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi pomieszczeń dydaktycznych dla oddziałów przeznaczonych dla ° Podniesienie kwalifikacji w zakresie psychologii, logopedii, Szkoły prowadzące dzieci w wieku przedszkolnym socjoterapii, zajęć artystycznych, gimnastyki korekcyjno- oddziały Rypin (w.) kompensacyjnej przedszkolne ° Wyposażenie sal w pomoce dydaktyczne, meble, sprzęt audiowizualny i nagłaśniający, instrumenty muzyczne, sprzęt (Borzymin, Zakrocz) sportowy ° Zakup autobusów (busów) z przeznaczeniem pod dowóz dzieci do placówek przedszkolnych w gminie Rypin Placówka ma zapotrzebowanie na tworzenie nowych miejsc ° Umożliwienie nauczycielom uczestnictwa w warsztatach oraz przedszkolnych – obecnie dysponuje zbyt małą bazą lokalową by kursach udoskonalających przyjąć więcej dzieci. W planach jest przebudowa budynku przez co ° Podniesienie kompetencji i kwalifikacji nauczycieli oraz zwiększy się liczba miejsc. Ponadto budynek wymaga kapitalnego Gminne Przedszkole pracowników pedagogicznych, w szczególności w zakresie remontu (docieplenia stropu, izolacji termicznej podpiwniczenia, w Skrwilnie oligofrenopedagogiki i logopedii oraz w zakresie pracy z dziećmi wymiany instalacji elektrycznej wraz ze źródłem światła na z niepełnosprawnością intelektualną energooszczędne panele, wymiany centralnego ogrzewania, instalacji Skrwilno paneli solarowych (źródło ciepła) oraz wymiany stolarki drzwiowej i okiennej). ° Zatrudnienie specjalistów: oligofrenopedagog, logopeda ° Remont lub zaadaptowanie pomieszczeń na szatnie, łazienki, sale Szkoły prowadzące dydaktyczne, sale rekreacyjne, sale wielofunkcyjne oddziały przedszkolne ° Wyposażenie sal w pomoce dydaktyczne, meble, sprzęt audiowizualny i nagłaśniający, instrumenty muzyczne, sprzęt sportowy Szkoły prowadzące Potrzeba dostosowania pomieszczeń dla grupy przedszkolnej, tj. Potrzeba zatrudnienia „pomocy wychowawcy” w grupie Wąpielsk oddziały dzieci 3 i 4-letnich (kącik do leżakowania dla maluchów, sanitariaty, przedszkolnej przedszkolne stołówka) Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 5. Potrzeby edukacyjne na poziomie podstawowym i gimnazjalnym w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych

Potrzeby w zakresie podniesienia kompetencji i Oferta zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych w Potrzeby z zakresu rozwijania kompetencji kwalifikacji nauczycieli ukierunkowane na rozwój Szkoła zakresie rozwijania kompetencji kluczowych kluczowych uczniów kompetencji kluczowych uczniów i indywidualnego podejścia do ucznia We wszystkich szkołach prowadzone są Istnieje potrzeba prowadzenia zajęć Potrzeby szkół, to m.in.: dodatkowe zajęcia pozalekcyjne (wyrównawcze z dydaktyczno-wyrównawczych oraz kół ° Zdobywanie przez nauczycieli dodatkowych matematyki, j. polskiego z j. obcych, zajęcia zainteresowań w zakresie przedmiotów kwalifikacji do nauki drugiego przedmiotu Szkoły Podstawowe i korekcyjno – kompensacyjne, kółka sportowe, matematyczno-przyrodniczych i języka Gimnazjum z obszaru ° Dokształcenie w zakresie pomocy taneczne). Szczególnie wspierana przez gminę jest angielskiego, języka polskiego, technologii gminy Brzuze psychologiczno-pedagogicznej działalność kulturalna, sportowa i krajoznawcza. informacyjno-komputerowej oraz pomocy ° Doskonalenie technologii informacyjno- Dodatkowo pracuje również logopeda i pedagog psychologiczno-pedagogicznej. komunikacyjnej szkolny. ° Koło Istnieje potrzeba prowadzenia zajęć Szkolenia w zakresie tematyki: czytelnicze dydaktyczno-wyrównawczych oraz kół ° Ocenianie uczniów o specjalnych potrzebach SP w Rogowie ° Zespół zainteresowań w zakresie przedmiotów edukacyjnych muzyczny OPUS matematyczno-przyrodniczych i języka ° Praca z uczniem z trudnościami edukacyjnymi, z angielskiego, języka polskiego, technologii ° Warsztaty edukacyjne dysfunkcjami informacyjno-komputerowej oraz pomocy ° ° Koła psychologiczno-pedagogicznej. Ponadto jest Radzenie sobie ze stresem zainteresowań (j. angielskiego, czytelnicze, zapotrzebowanie na doposażenie szkół w ° Doskonalenie kompetencji wychowawczych – Małego Ekologa, teatralne) pomoce dydaktyczne, wprowadzenie nowych praca z uczniem sprawiającym problemy ° SKS metod nauczania (np. nauka języków metodą wychowawcze SP w Sosnowie ° Zespół SITA), dodatkowe zajęcia z przedsiębiorczości ° Kurs instruktora/ trenera piłki siatkowej Taneczny TaMa oraz poszerzenie oferty o programy z zakresu ° Jak uczyć ciekawie i skutecznie? kultury (np. kino, teatr, muzyka poważna). Aby ° ° Innowacyjne formy nauczania i oceniania Chór szkolny uczniowie mogli bez problemu uczestniczyć w ° Zajęcia z psychologiem i logopedą zajęciach dodatkowych, istnieje potrzeba zakupu ° Kształcenie umiejętności kluczowych ° Koła autobusu, którym byłyby na te zajęcia dowożone ° Interpretacja opinii PPP zainteresowań (j. niemieckiego, polonistyczne, i odwożone. ° Motywowanie uczniów do nauki – metody i j. angielskiego, matematyczno – przyrodnicze, techniki wspomagające proces uczenia się SP im. Zygmunta plastyczne, ortograficzne) ° Jak przygotować innowację pedagogiczną? Padlewskiego w Nadrożu ° Chór szkolny ° Psychoedukacja uczniów ° Zajęcia z ° Ewaluacja wewnętrzna w szkole – planowanie, uczniem posiadającym trudności w nauce organizowanie i wykorzystywanie wyników ° Zajęcia z psychologiem i logopedą ° Rozwijanie kompetencji kluczowych określonych SP w Nowym Nauki matematyczno – przyrodnicze, języki obce, w podstawie programowej,

Kobrzyńcu zajęcia sportowe i inne koła zainteresowań. ° Kształcenie umiejętności matematycznych w ° SKS szkole podstawowej na I i II etapie

° Koła zainteresowań: (polonistyczne, języków Publiczne Gimnazjum w obcych, biologiczno-ekologiczne, Rogowie geograficzne, matematyczne, fizyczne, chemiczne, informatyczno – techniczne) ° Chór ° Zajęcia z psychologiem ° Koła matematyczne i Małego Przyrodnika Istnieje zapotrzebowanie na doposażenie szkół ° Realizacja programów wsparcia umożliwiających ° Kuźnia talentów - zajęcia rozwijające w nowoczesne narzędzia do kształcenia identyfikację i eliminację problemów związanych SP nr 1 im. Henryka porozumiewanie się w języku ojczystym kompetencji matematyczno- przyrodniczych, z pokonywaniem kolejnych progów edukacyjnych min. laboratoria oraz doposażenia w sprzęt ICT Sucharskiego w Rypinie ° Zajęcia pozalekcyjne z języka angielskiego ° Przeprowadzenie w każdej szkole zewnętrznej jak również na realizację programów ° Już dziś myślimy o nasze przyszłości - zajęcia diagnozy przyczyn niezadawalających wyników kształcących kompetencje uczniów w zakresie edukacyjnych informatyczne matematyki i nauk przyrodniczych. ° Realizacja programów rozwoju szkoły na rzecz Koła: polonistyczne, języka angielskiego i stosowania metod nauczania i wychowania oraz SP nr 3 im. Jana Pawła II niemieckiego, matematyczne, przyrodnicze, form organizacyjnych sprzyjających kształtowaniu w Rypinie szachowe, informatyczne, historyczne, plastyczne i u uczniów kreatywności, innowacyjności oraz wokalne pracy zespołowej Szkoła bierze udział w III edycji projektu „Szkoła ° Wspieranie rozwoju kompetencji cyfrowych Równych Szans”. W projekcie szczególny nacisk nauczycieli oraz kompetencji w zakresie nauk położono na kształcenie kompetencji kluczowych przyrodniczych z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, języków obcych oraz informatyki. Zorganizowane zostały także zajęcia w ramach tzw. ścieżek edukacyjnych: ekologicznej, przedsiębiorczości, Gimnazjum im. Józefa rozwoju kompetencji w zakresie świadomości i Wybickiego w Rypinie ekspresji kulturalnej, tożsamości regionalnej i patriotycznej oraz Szkolnego Ośrodka Kariery. Uczniowie, którzy potrzebują dodatkowego wsparcia, mogą skorzystać z zajęć wyrównawczo- dydaktycznych, korekcyjno-kompensacyjnych oraz terapeutycznych. W projekcie uwzględniono także zajęcia sportowe.

° Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne ° Wyposażenie szkół w nowoczesne pomoce ° Dokształcanie nauczycieli w zakresie dydaktyczne i sprzęt multimedialny, prowadzenia zajęć w tematyce kompetencji SP im. ks. Kard. Stefana ° Zajęcia wyrównawcze dla uczniów mających problemy w nauce wyposażenie klas i pracowni w szkołach kluczowych uczniów, psychologii, logopedii, Wyszyńskiego w terapii pedagogicznej, zajęć artystycznych Borzyminie ° Zajęcia dla uczniów zdolnych ° Tworzenie i realizacja pozalekcyjnych zajęć wyrównawczych oraz zajęć dla uczniów ° Formy doskonalenia zawodowego - kurs z SP w Sadłowie ° Zajęcia z drugiego języka obcego zdolnych zakresu szybkiego zapamiętywania, efektywnego SP im. Kornela ° Przedmiotowe koła zainteresowań ° Wyjazdy edukacyjne dla uczniów oraz uczenia się Makuszyńskiego w ° SKS zajęcia na miejscu w szkole prowadzone Starorypinie Rządowym ° Zespół tańca ludowego przez pracowników politechniki itp. ° Chór szkolny ° Zakup autobusów dla gminy pod kątem SP im. Marii ° Zajęcia zabezpieczenia dowozu Skłodowskiej – Curie w sportowe i taneczne ° Muzyczne koncerty edukacyjne w szkołach Stępowie ° Chór szkolny (koncert filharmonii) ° Nauka/kurs z zakresu szybkiego ° Klub Europejski zapamiętywania, efektywnego uczenia się, ° Grupa teatralna ° Wyjazdy uczniów do teatru, filharmonii, „Calineczka” muzeów SP w Zakroczu ° Koła zainteresowań (matematyczne, polonistyczne, języka niemieckiego, informatyczne) ° SKS ° Chór szkolny ° Zespól taneczny ° Klub Liderów Profilaktyki Gimnazjum w ° Uczniowski Kowalkach Klub Sportowy ° Zajęcia dla uzdolnionych ° Koło modelarskie SP im. Adama Istnieje duże zapotrzebowanie na zajęcia ° Potrzeby w tym zakresie są bardzo duże ze względu Mickiewicz w Skrwilnie Zajęcia dodatkowe prowadzone są w zakresie pozalekcyjne z zakresu technologii na chęć doskonalenia zawodu i podnoszenia tańca i dyscyplin sportowych SP w Okalewie informacyjno-komunikacyjnych, nauk kwalifikacji wśród nauczycieli i pracowników matematyczno-przyrodniczych i języków pedagogicznych zatrudnionych na terenie Gminy SP im. Bojowników o ° Zajęcia obcych, zajęcia z zakresu kształtowania postaw Skrwilno. Wolność i Demokrację w korekcyjno – kompensacyjne kreatywności, innowacyjności i pracy ° Podniesienie kompetencji nauczycieli w dziedzinie Skudzawach ° Zajęcia

dydaktyczno – wyrównawcze zespołowej. prowadzenia specjalistycznych zajęć z zakresu ° Zajęcia W Szkołach Podstawowych brakuje zajęć rytmiki, tańca, plastyki, śpiewu itp. artystyczne dodatkowych z zakresu rytmiki, tańca, plastyki, ° Podniesienie kompetencji nauczycieli w zakresie ° Zespół wokalny śpiewu itp. języka angielskiego ° Zajęcia Istnieje duże zapotrzebowanie na zajęcia z przygotowujące uczniów do sprawdzianu zakresu rozwijania języków m.in. języka kompetencji angielskiego ° Zajęcia techniczne ° Zajęcia logopedyczne ° Zajęcia z wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w zakresie pedagogiki, logopedii i psychologii. Gimnazjum im. Św. Jana Młodzieżowe Koło Naukowe „Sfizykowani” Pawła II w Skrwilnie Zajęcia w zakresie tańca i dyscyplin sportowych Zajęcia rozwijające dla uczniów zdolnych ° Uruchomienie zajęć dodatkowych dla Brak (kl. I-III matematyczno – przyrodnicze, uczniów ze specjalnymi trudnościami w kl.IV-VI- polonistyczne, przyrodnicze, językowe, uczeniu się: korekcyjno – kompensacyjne historyczne, matematyczne) oraz dydaktyczno – wyrównawcze SP im. Stanisława ° Zajęcia czytelnicze, matematyczne Staszica w Wąpielsku ° Zajęcia rewalidacyjne ° Koło taneczne ° SKS ° Zwiększenie liczby godzin lekcyjnych z matematyki, języka polskiego i angielskiego

SP im. Bohaterów Potrzeba organizacji dodatkowych zajęć Brak Brak Westerplatte w Długiem matematycznych, polonistycznych, przyrodniczych, sportowych i szachowych Zajęcia realizowane w ramach art. 42 KN ° Zajęcia artystyczne Brak ° Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze kl. I-III ° Zajęcia gier strategicznych ° Zajęcia wyrównawcze z j. polskiego, ° Zajęcia sportowe matematyki, j. angielskiego kl. IV-VI SP w Radzikach Dużych ° Przedmiotowe koła zainteresowań ° Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne ° Zajęcia świetlicowe ° Zajęcia sportowe ° Inne zajęcia specjalistyczne (logopedyczne, wczesne wspomaganie rozwoju dziecka)

° Koła przedmiotowe SP w Półwiesku Małym ZDW zaj. korekcyjno –kompensacyjne. ° Koła artystyczne Kurs kwalifikacyjny w zakresie socjoterapii ° Koła sportowe W szkole nie prowadzi się systematycznych zajęć Istnieje potrzeba zorganizowania zajęć Gimnazjum im. pozalekcyjnych. Istniejące zajęcia prowadzone są pozalekcyjnych w zakresie nauk matematyczno – Tony’ego Halika w tylko w ramach realizacji projektów przyrodniczych i zajęć artystycznych. Największe Brak Radzikach Dużych organizowanych przez instytucje zewnętrzne. zainteresowanie budzą wśród uczniów dodatkowe zajęcia sportowe. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 6. Potrzeby edukacyjne na poziomie ponadgimnazjalnym w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych

Potrzeby w zakresie wsparcia nauczycieli i Potrzeby w zakresie rozwoju oferty zajęć innych pracowników pedagogicznych Szkoła Oferta zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych pozalekcyjnych i pozaszkolnych ukierunkowane na podniesienie kompetencji lub kwalifikacji ZS nr 1 im. ks. Czesława Zajęcia dodatkowe prowadzone w ramach Systematyczne i wpisane na stałe w program Podnoszenie kwalifikacji nauczycieli odnośnie Lissowskiego w Rypinie projektu: „Pogłębiaj wiedzę, rozwijaj umiejętności, działań, dodatkowe zajęcia pozalekcyjne z nauk tematyki: poznaj swój region”. matematyczno – przyrodniczych, ° Praca z uczniem zdolnym humanistycznych oraz języków obcych ° Wspierania pracy wychowawców klas – przygotowujące uczniów Gimnazjum bezpieczna szkoła Powiatowego i Liceum Ogólnokształcącego do egzaminów zewnętrznych. ° Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ZS nr 2 im. Unii ° Zajęcia dodatkowe przygotowujące uczniów do Utrzymanie bieżącej oferty zajęć Zdecydowana większość nauczycieli ma oprócz Europejskiej w Rypinie egzaminu maturalnego z informatyki, z chemii, pozalekcyjnych. głównego, kierunkowego wykształcenia matematyki na poziomie podstawowym i magisterskiego dodatkowe kwalifikacje i rozszerzonym, języków obcych uprawnienia zawodowe do nauczania i szkolenia ° Warsztaty grupowe w ramach pomocy różnych grup uczniów i słuchaczy, w tym do psychologiczno- pedagogicznej rozwijania wszelkich kompetencji kluczowych. ° Działalność Koła Przedsiębiorczości Jednak cała kadra pedagogiczna szkoły jest otwarta na udział w kursach i szkoleniach w zakresie ° Zajęcia przygotowujące do egzaminów pogłębiania i poszerzania kwalifikacji dotyczących potwierdzających kwalifikacje w zawodzie: rozwoju kompetencji kluczowych u uczniów tj.: technik informatyk, technik ekonomista, technik handlowiec, technik logistyk, technik ° Planowanie, organizowanie i ocenianie własnego spedytor, technik mechatronik, technik usług uczenia się fryzjerskich, technik żywienia i usług ° Skuteczne porozumiewanie się w różnych gastronomicznych, technik pojazdów sytuacjach samochodowych oraz sprzedawca w ZSZ ° Efektywne współdziałanie w zespole ° Rozwiązywanie problemów w twórczy sposób ° Sprawne posługiwanie się komputerem ZS nr 3 im. Bogdana Różnorodne zajęcia pozalekcyjne – przedmiotowe Utrzymanie i poszerzenie bieżącej oferty zajęć ° Praktyczne przygotowanie nauczycieli Chełmickiego w Rypinie i artystyczne - rozwijające zdolności i pozalekcyjnych. przedmiotów zawodowych, udział w zainteresowania uczniów, wspomagające uczniów szkoleniach u pracodawców, w celu zapoznania mających trudności w nauce, przygotowujące do się ze stosowanymi technologiami i egzaminów maturalnych i zawodowych oraz rozwiązaniami zajęcia sportowe prowadzone na basenie i hali ° Aktualizowanie wiedzy i umiejętności sportowej. nauczycieli zgodnie z wprowadzanymi innowacjami, wykorzystanie nowoczesnych

środków dydaktycznych ° Innowacyjne metody pracy z uczniem zdolnym oraz z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych ° Szkolenia z zakresu umiejętności pracy zespołowej. ZS nr 4 im. Ziemi Technikum: Utrzymanie bieżącej oferty zajęć ° Szkolenia Rady Pedagogicznej w zakresie Dobrzyńskiej w Nadrożu ° Informatyka pozalekcyjnych. usprawniania realizacji nowej podstawy ° Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze programowej przygotowujące do egzaminu ° Szkolnictwo ogólnokształcące – przygotowanie potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w uczniów do egzaminu maturalnego technikach: pojazdów samochodowych, ° Szkolenia związane z motywowaniem ucznia do budownictwa, architektury krajobrazu nauki, przygotowania uczniów do planowania ° Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze własnej ścieżki edukacyjnej lub zawodowej przygotowujące do egzaminu maturalnego z matematyki ° Zajęcia ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych z języków obcych: język angielski, język niemiecki, język rosyjski ° Zajęcia interpersonalne ° Zajęcia sportowe (piłka siatkowa, zajęcia rekreacyjno –sportowe) Liceum: ° Zajęcia ukierunkowana na rozwój kompetencji kluczowych: biologia, chemia, geografia, matematyka, informatyka, język polski, historia, WOS ° Zajęcia ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych z języków obcych: język angielski, język niemiecki, język rosyjski ° Zajęcia przygotowujące do egzaminu zawodowego Zespół Szkół Miejskich Różnorodne koła zainteresowań tj. ceramiczne, Utrzymanie bieżącej oferty zajęć pozalekcyjnych ° Realizacja programów wsparcia w Rypinie – Liceum rysunku i malarstwa, graficzno – fotograficzne, umożliwiających identyfikację i eliminację Plastyczne matematyczno – przyrodnicze oraz historii sztuki problemów związanych z pokonywaniem kolejnych progów edukacyjnych ° Przeprowadzenie zkole zewnętrznej diagnozy przyczyn niezadawalających wyników

edukacyjnych ° Realizacja programów rozwoju szkoły na rzecz stosowania metod nauczania i wychowania oraz form organizacyjnych sprzyjających kształtowaniu u uczniów kreatywności, innowacyjności oraz pracy zespołowej ° Wspieranie rozwoju kompetencji cyfrowych nauczycieli oraz kompetencji w zakresie nauk przyrodniczych Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji ze Starostwa Powiatowego Tabela 7. Potrzeby w zakresie rozwoju kształcenia zawodowego Potrzeby w zakresie rozwoju Potrzeby w zakresie oferty zajęć pozalekcyjnych Potrzeby szkoleniowe nauczycieli Szkoła zawodowa infrastruktury przedmiotów zawodowych kształcenia zawodowego ZS nr 2 im. Unii Europejskiej Zapotrzebowanie na unowocześnienie i Istnieje potrzeba: Obecnie w szkole zatrudnionych jest do w Rypinie doposażenie pracowni ekonomicznej, ° Zajęć przygotowujących do egzaminów nauczania w ramach przedmiotów zawodowych fryzjerskiej, gastronomicznej, informatycznej potwierdzających kwalifikacje zawodowe w 22 nauczycieli. oraz mechatronicznej. zawodach: technik ekonomista, technik Po oddaniu warsztatów do użytkowania handlowiec, technik logistyk, technik spedytor niezbędne będzie zatrudnienie kierownika oraz sprzedawca szkolnych warsztatów kształcenia zawodowego. ° Zajęć specjalistycznych ze sporządzania potraw w Dodatkowo potrzebne będzie podnoszenie klasach gastronomicznych na bazie: mięsa kwalifikacji (nauka obsługi nowych technologii) zwierząt rzeźnych, drobiu, dziczyzny, ryb i lub zatrudnienie nowych nauczycieli z owoców morza kwalifikacjami niezbędnymi do nauczania ° Wyjazdów zawodoznawczych: poznanie struktury przedmiotów kształcenia zawodowego z branży funkcjonowania i organizacji pracy w wybranych mechanicznej (2 nauczycieli). hotelach Torunia, poszerzenie i pogłębienie wiedzy i umiejętności z dziedzictwa kulinarnego Kujaw i Pomorza – Targi Turystyczne w Toruniu ° Rozwijania zdolności estetycznych młodzieży w ramach konkursów wystroju stołów na imprezy okolicznościowe ° Rozwijania kreatywności w komponowaniu i sporządzaniu potraw w ramach turnieju „Kuchnia Polska wczoraj i dziś” ° Działalności Koła Przedsiębiorczości ZS nr 3 im. Bogdana Istnieje konieczność adaptacji, Istnieje potrzeba zwiększenia ilości zajęć w formie Szkoła posiada przygotowanych nauczycieli do Chełmickiego w Rypinie unowocześnienia i doposażenia pracowni wyjazdów zawodoznawczych do wiodących firm wszystkich realizowanych kierunków kształcenia

kształcenia praktycznego i warsztatów do branży rolno-spożywczej i możliwości odbywania w zawodowego. Istnieje potrzeba doskonalenia wymaganych standardów w celu prowadzenia nich praktyk oraz staży zawodowych. wiedzy teoretycznej, a szczególnie praktycznej właściwej nauki zawodu i przeprowadzania nauczycieli kształcenia zawodowego wobec egzaminów kwalifikacyjnych według dynamicznego rozwoju techniki i technologii. wymogów CKE. Doskonalenie to powinno odbywać się w oparciu Dla zawodu: mechanik – operator pojazdów i o współpracę z firmami i przedsiębiorstwami maszyn rolniczych oraz technik agrobiznesu branżowymi. brak jest krytej hali ćwiczeniowej oraz nowoczesnych maszyn rolniczych. Istniejące pracownie wymagają modernizacji ogrzewania (ocieplenie ścian, montaż pieca c.o. i grzejników) oraz wymiany eternitowego pokrycia dachowego. ZS nr 4 im. Ziemi Zajęcia z przedmiotów zawodowych Istnieje potrzeba: Zatrudnieni nauczyciele kształcenia zawodowego Dobrzyńskiej w Nadrożu realizowane są m. in. w Internetowym ° zwiększenia liczby godzin z przeznaczeniem na posiadają kompetencje do nauczania – studia Centrum Multimedialnym Szkoły. Istnieje zajęcia z przedmiotów zawodowych kierunkowe z przygotowaniem pedagogicznym. potrzeba wymiany sprzętu komputerowego, z (budownictwo, geodezja, architektura krajobrazu Obecnie w ZS 4 pracuje 12 nauczycieli którego młodzież mogłaby korzystać oraz ogrodnictwo, pojazdy samochodowe, kształcenia zawodowego. przygotowując np. projekty budowlane oraz przedsiębiorczość/ekonomia), Istnieje zapotrzebowanie na nauczycielki rozwijać swoje umiejętności – wymiana 10 ° organizacji wyjazdów zawodoznawczych i kształcenia zawodowego w technikum: stanowisk komputerowych. branżowych ° geodezyjnym, Istnieje także potrzeba doposażenia biblioteki ° organizacji kursów/spotkań ze specjalistami w ° pojazdów samochodowych. szkolnej w podręczniki do kształcenia celu uzyskiwania konkretnych uprawnień w zawodowego i literatury fachowej. trakcie trwania nauki Ponadto jest potrzeba doposażenia pracowni Uczniowie kształcący się w szkołach zawodowych roślin ozdobnych w architekturze krajobrazu, deklarują chęć przystąpienia do egzaminu maturalnego warzywnictwa i sadownictwa, projektowania jak i organizacji zajęć wyrównawczych, dlatego istnieją architektury krajobrazu, podstaw konstrukcji potrzeby organizacji zajęć dodatkowych z maszyn oraz warsztatów samochodowych. przedmiotów takich jak: język polski, matematyka, języki obce (angielski, rosyjski, niemiecki). ZS nr 5 im. Ks. Jana Istnieje potrzeba utworzenia sali Istnieje zapotrzebowanie na zajęcia przygotowujące do Szkolenie dla nauczycieli z zakresu prowadzenia Twardowskiego w Rypinie multimedialnej z dostosowaniem do zdawania egzaminu zewnętrznego z przedmiotów terapii – biofeedbeck. zawodowych egzaminów teoretycznych na gastronomicznych i handlowych. terenie szkoły oraz sali terapeutycznej do prowadzenia zajęć socjoterapeutycznych, terapii integracji sensorycznej, pracowni biofeedbeck (komputer oraz oprogramowanie). Zespól Szkół Miejskich – Doposażenie i zwiększenie stanowisk w Utrzymanie obecnej oferty Podnoszenie kwalifikacji u nauczycieli w zakresie Liceum Plastyczne pracowniach do nauki zwodu oraz utworzenie przedmiotów zawodowych

pracowni ubioru Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji ze Starostwa Powiatowego

Tabela 8. Oferta i potrzeby w zakresie doradztwa edukacyjno - zawodowego Instytucja prowadząca Oferta w zakresie doradztwa edukacyjno – zawodowego, staży/praktyk Potrzeby w zakresie doradztwa edukacyjno – zawodowego, staży/praktyk doradztwo zawodowe Poradnia Psychologiczno – Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana bezpośrednio dzieciom i Poszerzanie wiedzy i doskonalenie umiejętności pracowników związanych z Pedagogiczna w Rypinie młodzieży polega w szczególności na pomocy w wyborze kierunku pracą z dziećmi i młodzieżą celem kształtowania, rozwijania ich kształcenia i zawodu oraz planowaniu kształcenia i kariery zawodowej. kompetencji emocjonalnych, społecznych, umiejętności uczenia się. Pomoc ta udzielana jest w formie warsztatów, porad i konsultacji, wykładów i prelekcji oraz działalności informacyjno-szkoleniowej. Realizowanie przez poradnię tych zadań polega w szczególności na udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub specjalistom, pomocy w planowaniu i realizacji zadań z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień uczniów. ZS nr 1 Szkoła prowadzi doradztwo zawodowe ukierunkowane na rozwój kariery Staże wakacyjne dla uczniów pełnoletnich związane z wyborem dalszych im. ks. Czesława zawodowej uczniów w ramach projektu: Pogłębiaj wiedzę, rozwijaj kierunków kształcenia i uwzględniające potrzeby rynku pracy. Lissowskiego w Rypinie umiejętności, poznaj swój region. ZS nr 2 im. Unii Europejskiej Zajęcia w ramach doradztwa zawodowego prowadzone są w ramach: Kontynuacja zajęć w ramach doradztwa zawodowego oraz zaangażowanie w Rypinie 1. Projektów edukacyjnych: poradni psychologiczno - pedagogicznej w realizację doradztwa. Organizacja ° „Wybór edukacyjno-zawodowy - planowanie to podstawa” u pracodawców dodatkowych, ponadprogramowych praktyk i staży ° „Wybór edukacyjno - zawodowy : świadomie wybieraj zawodowych, które dały by możliwość lepszego przygotowania zawodowego przyszłość” uczniów. ° „Doradztwo Zawodowe ZS nr 2 -:to właśnie Ty decydujesz o swojej przyszłości” 2. Praktyk zawodowych na stanowiskach zgodnych z kierunkiem kształcenia w następującym wymiarze: ° technik; handlowiec, informatyk, logistyk, spedytor, żywienia i usług gastronomicznych, mechatronik, pojazdów samochodowych, administracji, Bhp, rachunkowości i usług fryzjerskich - po 4 tygodnie w cyklu kształcenia ° technik ekonomista - 6 tygodni w cyklu kształcenia ZS nr 3 im. Bogdana Szkoła prowadzi doradztwo zawodowe ukierunkowane na rozwój kariery Istnieje potrzeba prowadzenia doradztwa edukacyjno-zawodowego Chełmickiego w Rypinie zawodowej uczniów – współpracuje ściśle z pracodawcami. Programy przygotowująca uczniów zakresu planowania dalszej ścieżki zawodowej, kształcenia uwzględniają dużo zajęć praktycznych oraz dają możliwość wyboru kierunku dalszego kształcenia, poruszania się na rynku pracy. Istnieje odbycia ciekawych praktyk zawodowych u potencjalnych pracodawców, również potrzeba organizacji staży zawodowych dla uczniów, pozwalających jeszcze w czasie trwania nauki. uczniom podnieść własne umiejętności praktyczne, wykorzystanie zdobytej wiedzy w konkretnej pracy. ZS nr 4 im. Ziemi Doradztwo edukacyjno-zawodowe przyjmuje następujące formy: Organizacja następujących form doradztwa edukacyjno-zawodowego: Dobrzyńskiej w Nadrożu ° W liceum i technikum zajęcia doradztwa zawodowego i edukacyjno ° Spotkania z przedsiębiorcami, którzy osiągnęli sukces w branży dla

zawodowego w ramach projektu: „Dobry Zawód – Lepszy Start”, uczniów liceum i technikum „Pogłębiaj wiedzę, rozwijaj umiejętności, poznaj swój region” ° Zajęcia z trenerami biznesu i przedsiębiorczości w liceum i ° Działa Szkolny Ośrodek Kariery, którego zadaniem jest technikum prezentacja oferty kształcenia na poziomie wyższym; biblioteka ° Zajęcia z zakresu przedsiębiorczości w liceum i technikum szkolna gromadzi i udostępnia materiały związane ze szkolnictwem ° Zajęcia z doradztwa zawodowego pozwalające nabycie przez wyższym; redagowana jest gazetka ścienna, która prezentuje oferty uczniów umiejętności sprawnego poruszania się po rynku pracy w kształcenia na poziomie wyższym liceum i technikum ° Badania predyspozycji zawodowych dla uczniów klas maturalnych ° Nawiązanie ścisłej współpracy z przedsiębiorcami w celu i przedmaturalnych umożliwienia uczniom realizacji dodatkowych praktyk ° Organizacja „Tygodnia Kariery Zawodowej ” dla uczniów kl. IV zawodowych w celu rozwijania umiejętności zawodowych Technikum i III Liceum, w ramach którego organizowane są ° Staże zawodowe dla uczniów liceum i technikum spotkania z przedstawicielami szkół wyższych ° Współpraca z Mobilnym Centrum Informacji Zawodowej OHP we Włocławku ° Organizacja staży i praktyk zawodowych u lokalnych przedsiębiorców ° Spotkania z pracodawcami, których celem jest dostosowanie programów praktyk do potrzeb lokalnego rynku pracy Szkoły należące do Gminy Szkoły nie korzystają z usług Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Szkoły Potrzeby w tym zakresie dotyczą zwłaszcza uczniów ostatnich klas Skrwilno realizowały staże zawodowe cieszące się dużym zainteresowaniem wśród gimnazjalnych. Uczniowie potrzebują wsparcia doradcy zawodowego, który młodych ludzi rozpoczynających swoją karierę zawodową. pomógłby im właściwie podjąć decyzję wyboru dalszej drogi kształcenia. Gimnazjum w Kowalkach W ramach doradztwa zawodowego Gimnazjum w Kowalkach: Organizacja następujących form doradztwa edukacyjno-zawodowego: ° Współpracuje z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną w Rypinie ° Spotkania z przedsiębiorcami, i Mobilnym Centrum Informacji Zawodowej we Włocławku ° Wyjazdy do zakładów pracy, ° Współpracuje z firmami Damix i Rejs ° Rozmowy z wykwalifikowanym doradcą edukacyjno – zawodowym ° Organizuje wyjazdy dla uczniów do zakładów pracy na terenie Powiatu Rypińskiego ° Współpracuje z dyrektorami szkół ponadgimnazjalnych, ° Organizuje wyjazdy uczniów na Dni Otwarte w szkołach ponadgimnazjalnych na terenie powiatu rypińskiego Szkoły należące do Gminy Zajęcia w zakresie doradztwa prowadzone są przez wychowawców klas w Zatrudnienie wykwalifikowanego doradcy edukacyjno-zawodowego, Wąpielsk ramach godzin do dyspozycji wychowawcy. przynajmniej na część etatu. Skierowanie nauczyciela na studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego, w celu uzyskania wymaganych kwalifikacji. Szkoły należące do Gminy Obecnie takie doradztwo nie jest prowadzone. Potrzeba wdrożenia systemu doradztwa edukacyjno-zawodowego w Brzuze gimnazjum. Liceum Plastyczne Szkoła prowadzi doradztwo edukacyjno – zawodowe w wymiarze 2 godzin Utrzymanie oferty. tygodniowo.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 9. Stan techniczny oraz potrzeby w zakresie odnowy infrastruktury instytucji kultury

Jednostka Stan techniczny Potrzeby w zakresie odnowy Imprezy i wydarzenia kulturalne w gminie Instytucja kultury terytorialna infrastruktury kultury instytucji kultury Brzuze Gminna Biblioteka Publiczna w Zły stan budynku Obiekt wymaga remontu w Najważniejsze cykliczne uroczystości i imprezy, to: dożynki Ostrowitem bardzo szerokim zakresie – Gminne; przegląd Zespołów Ludowych Ziemi Dobrzyńskiej (od przebudowa i remont 2007 roku Festiwal Kultury Dobrzyńskiej); lato z Gminą Brzuze; pomieszczeń, zakup przegląd Teatrów Profilaktycznych,; Maraton Trzeźwości; Rajd wyposażenia, termomodernizacja Trzynastu Jezior; marsze na orientację „Bezdroża Ugoskie”; itp. Rowerowy Cross; zawody sportowe i wędkarskie; pikniki Dom Kultury w Ostrowitem Zły stan budynku Obiekt wymaga remontu w rodzinne. bardzo szerokim zakresie – Ponadto organizowane są corocznie gminne uroczystości z przebudowa i remont okazji Święta Konstytucji 3 Maja, Narodowego Święta pomieszczeń, zakup Niepodległości, Dnia Matki, Dnia Dziecka, wigilie. Do tradycji wyposażenia, termomodernizacja należy: konkurs palm Wielkanocnych, konkurs wiedzy o gminie itp. Brzuze, konkurs wiedzy rolniczej, konkurs wiedzy Świetlice wiejskie Dobry stan budynków W większym lub mniejszym przeciwpożarowej, konkurs na estetyczne zagospodarowanie stopniu wymagają m.in. zagród i ogrodów oraz współzawodnictwo sołectw w kilku remontów, wyposażenia i konkurencjach. Przeprowadzany jest także gminny konkurs termomodernizacji. Istnieje wiedzy ekologicznej. potrzeba budowy muzeum. Świetlice wiejskie są miejscem częstych spotkań mieszkańców. Celem jest utworzenie instytucji powołanej do gromadzenia i opieki na obiektami mającymi wartość historyczną i kulturową, stanowiącymi obecnie Gminną Kolekcję Dóbr Kultury w Brzuzem. Zadanie zostało zapisane również w „Strategii rozwoju województwa kujawsko – pomorskiego do roku 2020” na wniosek wójta gminy Brzuze. Rogowo Gminna Biblioteka Publiczna w Stan budynków jest Doposażenie Biblioteki w Gminie Rogowo podejmują cenne inicjatywy Rogowie z filiami w Starym bardzo dobry, obiekty te kulturalne zmierzające do aktywizacji społeczności lokalnej. Kobrzyńcu, Pręczku i Sosnowie w okresie ostatnich kilku Realizowane działania powstają we współpracy ze szkołami, lat zostały kompletnie przedszkolami, towarzystwami i organizacjami społecznymi jak wyremontowane przy również z jednostkami samorządowymi.. Organizowane są współudziale funduszy konkursy czytelnicze i plastyczne. Biblioteki wypełnią wolny czas

unijnych dzieciom w czasie ferii zimowych i w czasie wakacji. Biblioteki, poza swoją działalnością statutową, czynnie uczestniczą we wszystkich formach życia kulturalnego organizowanego na terenie Gminy Rogowo. Świetlice wiejskie są miejscem częstych spotkań mieszkańców. W remizach OSP organizowane są imprezy kulturalne, zabawy i festyny. Świetlice wiejskie Wszystkie obiekty zostały Brak. poddane gruntownym remontom oraz zostały wyposażone w niezbędny sprzęt Remizy OSP Zły stan budynków Remontu i wyposażenia wymagają remizy w Borowie, Rogowie, Rogówku i Starym Kobrzyńcu Rypin (m.) Rypiński Dom Kultury, Kino Zły stan budynku Wymiana okien i ocieplenie Najważniejsze cykliczne uroczystości i imprezy, to: Dni Rypina, budynku, remont sali teatralno- Rypińska Wiosna Teatralna, Półmarton Rypiński, Targi Agra kinowej, wymiana instalacji Rypin, Zlot Pojazdów Zabytkowych, 11 Listopada Najlepsza elektrycznej, wymiana Gęsina na św. Marcina, Skatessesion, Riff Master, Orszak Trzech kinotechnik, wymiana aranżacji Króli. akustycznej Rypin (w.) Gminna Biblioteka w Stan budynków dobry Wyposażenie biblioteki gminnej i W remizach OSP i świetlicach wiejski organizowane są imprezy Kowalkach z filiami w jej filii w nowoczesny sprzęt kulturalne, zabawy i festyny. Do najważniejszych imprez należą: Borzyminie i Sadłowie multimedialny oraz remont dożynki gminne, jarmark wielkanocny, jarmark pomieszczeń bożonarodzeniowy, organizowane przez KGW (stoły Świetlice wiejskie Rozbudowa i doposażenie wielkanocne, stoły bożonarodzeniowe), organizowane pod Remizy OSP patronatem wójta turnieje piłkarskie, imprezy środowiskowe w szkołach, festyny rodzinne. Skrwilno Gminna Bibliotek Publiczna z Zły stan techniczny Kapitalny remont Na terenie Gminy Skrwilno corocznie odbywa się szereg imprez siedzibą w Urzędzie Gminy, budynków, Gminna sportowo – kulturowych, które cieszą się dużą popularnością posiadająca swoją filię w Biblioteka na swój użytek wśród mieszkańców (Bieg Niepodległości, Turniej Sołectw, Okalewie ma 3 pomieszczenia. Gminny Dzień Dziecka, Turniej Rodzin itp.). By imprezy Budynek Urzędu Gminy nieplenerowe mogły być bardziej różnorodne i rozwijane na ten nie był remontowany większą skalę, potrzebne jest pomieszczenie z przeznaczeniem od lat 70. Podobna na tego typu działalność. Gmina Skrwilno planuje adaptację sytuacja jest z budynku biurowego na Gminny Dom Kultury. budynkiem, w którym znajduje się filia w Okalewie. Biblioteka Gminna z dwoma Stan budynków jest Termomodernizacja Imprezy kulturalne, zabawy i festyny. Najważniejsze imprezy na Wąpielsk filiami (biblioteka znajduje się w zadowalający terenie Gminy, to festyn Rycerski w ruinach zamku w Radzikach

Domu Kultury) Dużych oraz Dożynki Gminne.

Świetlice wiejskie Wszystkie świetlice Wymiana ogrzewania przechodziły remont z dofinansowaniem środków unijnych. Jednak remonty te obejmowały jedynie docieplenie budynków Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 10. Zestawienie dróg gminnych wymagających pilnych remontów Jednostka terytorialna Zestawienie dróg, których zły stan stanowi problem społeczny bądź gospodarczy Brzuze Ostrowite – Łączonek, Ostrowite – Mościska, Ugoszcz – Dobre – Ostrowite, Somsiory – Radzynek, Żałe - Kleszczyn, Studzianka – Kleszczyn, Kleszczyn – Małe Pole, Kleszczyn – Piskorczyn, Trąbin – Radomin, Olendry – Piskorczyn, Okonin – Obory, Ugoszcz – Julianowo, Ugoszcz – Brzuze, Ugoszcz – Piórkowo, Brzuze – Ostrowite, Brzuze – Duszoty, Ostrowite – Giżynek Rogowo Droga gminna nr 120506C Nadróż (Czereśnie) od km 0+000 do km 1+215 w miejscowości Nadróż; droga gminna nr 120521C Rogówko-Rumunki Likieckie od km 5+356 do km ok. 7+100 w miejscowości Rumunki Likieckie; droga gminna nr 120505C Charszewo-Ruda o długości ok. 3,0 km w miejscowościach Charszewo, Ruda; droga gminna nr 120510C Lasoty-Karbowizna o długości ok. 2,2 km; droga gminna nr 120537C Sosnowo- Szczerby od km 1+010 do km ok. 2+210; droga gminna nr 120540C Szczerby o długości ok. 2,0 km; droga gminna nr 120541C Rogówko – Rojewo od km 0+000 do km 0+820 oraz droga gminna nr 120516C Rogówko od km 0+000 do km 0+509; droga gminna nr 120502C Stary Kobrzyniec – Pinino; droga gminna nr 120503C Pinino – Rodzynek; droga gminna nr 120513C Nadróż – Huta; droga gminna nr 120517C Stary Kobrzyniec – Bógzapłać; droga gminna nr 120528C Pręczki – Dębiany; droga gminna nr 120533C Narty – Podlesie Wszystkie planowane budowy i przebudowy dróg gminnych mają na celu umożliwienie mieszkańcom dojazdu do miejscowości i stworzenie lepszych warunków dla rozwoju społecznego i bezpieczeństwa. Droga wojewódzka i drogi powiatowe zlokalizowane na terenie gminy Rogowo stanowią dojazd nie tylko do miejscowości, ale do zakładów pracy (np. Rypin, Lipno) i terenów rozwojowych. Stan tych dróg jest niezadowalający i w celu zapewnienia bezpieczeństwa np. dojazdu dzieci do szkoły wymagają one modernizacji lub przebudowy. Są to drogi o nr: 557 Rypin – Lipno (droga wojewódzka) oraz drogi powiatowe nr: 2211 Brzuze- Nadróż; 2212 Brzuze – Huta Chojno; 2130 Dulsk gr. powiatu – Kobrzyniec; 2214 Rypin – Pręczki; 2215 Dylewo – Rogowo; 2216 Nadróż – Pręczki; 2224 Czumsk – Urszulewo; 2225 Kobrzyniec – Rogowo – Sosnowo – granica województwa (Szczutowo); 2226 Rogowo – Skępe Rypin (m.) ul. Bohaterów Czerwca 1956, Dojazdowa, Strażacka, Sportowa (drogi te stanowią dojazd do zakładów pracy); ul. Mławska (jedyny dojazd do miejscowości); ul. Bohaterów Czerwca 1956 (dojazd do terenów rozwojowych) Rypin (w.) 1) Starorypin Prywatny – Rypałki o długości 1500,0 m wraz z przebudową wiaduktu kolejowego (JNI 1/31000809); Starorypin Prywatny – Iwany – Starorypin Prywatny o długości 3000,00 m; Drogi te stanowią główne ciągi komunikacyjne do dużych zakładów pracy zlokalizowanych na terenie gminy Rypin: Gaspol SA, Biogazownia Rypin, oraz terenów inwestycyjnych zlokalizowanych na terenie miasta Rypin (CEDROB) 2) Głowińsk – Głowińsk o długości 800,0 m Droga ta mogłaby się stać łącznikiem dróg wojewódzkich, pozwalającym zmniejszyć ciężki transport przez miasto Rypin. 3) Droga w miejscowości Ławy o długości 500,0 m Droga ta stanowi jedyny dojazd do dużego zakładu pracy PLASTMET. Droga jest bardzo wąska (około 3 m), którą to odbywa się ruch pieszy i pojazdów (głównie ciężarowych). 4) Rusinowo – Marianki o długości 3500,0 m Ze względu na duże skupisko mieszkańców i duży ruch pieszy wymagana jest poprawa bezpieczeństwa. 5) Sadłowo – Kotowy o długości 2 500,0 m

Modernizacja drogi pozwoli na połączenie dwóch gmin: gminy Ry pin i gminy Skrwilno. W miejscowości Skrwilno znajduje się duże, zmodernizowane ze środków PROW targowisko. Skrwilno 1) Przywitowo – Kotowy – droga ta stanowi główny dojazd mieszkańców tych terenów do drogi powiatowej i do większości miejsc pracy, szkół, terenów rozwojowych. 2) Drogi Szczawno – droga stanowi najkrótszy dojazd do miejscowości Skrwilno, gdzie znajduję się większość instytucji (szkoła, przedszkole, poczta, Urząd Gminy, Kościół, cmentarz, sklepy itp.). Droga ta nie zapewnia bezpieczeństwa dzieci w drodze do szkoły. 3) Droga Mościska – Rak – stanowi jedyny dojazd mieszkańców do większych miejscowości. 4) Droga Skudzawy – Urszulewo – droga stanowi jedyny dojazd mieszkańców do miejscowości rozwojowych oraz miejscowości, gdzie znajduje się większość instytucji Wąpielsk Radziki Duże – Bielawki – Wąpielsk nr 120122C, Kiełpiny – Wąpielsk nr 120118C, Wąpielsk nr 120144C, Wąpielsk – Półwiesk Duży – Półwiesk Mały nr 120142C, Ruszkowo – granica Gminy – Plebanka nr 120102C, Radziki Duże – Kierz Radzikowski nr 120137C, Rypienica – Lamkowizna – Radziki Duże nr 120132C, Łapinóż – Łapinóżek nr 120130C, skrzyżowanie z drogą powiatową nr 2201C – Długie nr 120117, Jętek – Długie nr 120115C, Długie – jezioro Długie nr 120104C, Długie nr 120112C, Długie II – Kozłówiec – Długie II nr 12011C Drogi w większości stanowią jedyny dojazd do miejscowości. Modernizacja drogi Łapinóż – Łapinóżek pozwoli połączyć gminę Wąpielsk z gminą Osiek oraz ułatwi dojazd do zakładów pracy w Brodnicy. Powiat 1. Drogi stanowiące dojazd do zakładów pracy: • Droga Nr 1837 C Zdroje-Górzno-Starorypin (gm. Rypin) • Droga Nr 2118C Szafarnia-Wąpielsk–Rypin – odc. Wąpielsk-Półwiesk Mały (gm. Wapielsk) • Droga Nr 2220 C Okalewo-Skrwilno – granica województwa – Dziki -Bór (gm. Skrwilno) 2. Drogi stanowiące jedyny dojazd do miejscowości: • Droga Nr 2116C Wrocki-Pusta Dąbrówka-Radziki Duże (gm. Wąpielsk) • Droga Nr 2212 C Brzuze-Huta Chojno (gm. Brzuze) • Droga Nr 2225 C St. Kobrzyniec-Rogowo-Czumsk D.- Szczutowo (gm. Rogowo) • Droga Nr 2223C Zambrzyca-Czarnia Mała – odc. Czarnia Duża – Czarnia Mała (gm. Skrwilno) 3. Drogi stanowiące dojazd do terenów rozwojowych: • Droga Nr 2217 C Godziszewy-Dylewo (gm. Rypin) • Droga Nr 2208 C Starorypin Rządowy-Rypin – w tym ul. Mleczarska (gmina Rypin, gmina miasta Rypin) 4. Drogi, które nie zapewniają bezpieczeństwa m.in. w drodze do szkoły: • Droga Nr 2211 C Brzuze-Nadróż (gm. Rogowo, gm. Brzuze) • Droga Nr 1841 C Michałki-Sadłowo (gm. Rypin)

Tabela 11. Gospodarka wodno – ściekowa na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego

Oczyszczalnie ścieków i przydomowe Obszary, na których budowa kanalizacji Potrzeby w zakresie budowy sieci wodno Ujęcia wody i stacje uzdatniania wody – Jednostka oczyszczalnie ścieków – stan techniczny, jest technicznie lub ekonomicznie – kanalizacyjnej i przydomowych stan techniczny, problemy i potrzeby terytorialna problemy i potrzeby niezasadna oczyszczalni ścieków Brzuze ° Oczyszczalnia ścieków w We wszystkich 18 miejscowościach na Zachodzi konieczność między innymi Ujęcia wody: Ostrowitem stanowiąca własność terenie gminy znajdą się obszary, na modernizacji sieci wodociągowej, ° Ostrowite – ujęcie wody podziemnej Krajowej Spółki Cukrowej w których budowa kanalizacji jest systematycznej wymiany hydrantów oraz ° Trąbin – ujęcie wody podziemnej Toruniu, technicznie lub ekonomicznie budowa: ° Ugoszcz – ujęcie wody podziemnej ° niezasadna. ° wodociągu Mościska-Przyrowa Gminna oczyszczalnia ścieków w odbywa się z dwóch studni Ugoszczu (obsługująca tamtejsze ° wodociągu Ostrowite-Łączonek Stacje uzdatniania wody : bloki mieszkalne i kanalizację ° wodociągu Trąbin (ok. 1 km) ° SUW Ostrowite (Ostrowite, Lisiaki, sanitarną z przyłączami we wsiach ° wodociągu Ostrowite-Ostrowite, Ugoszcz, Brzuze i Ostrowite). Mościska, Duszoty, Brzuze – część. ° wodociągu Radzynek Konieczność modernizacji istniejącej Szacunkowa liczba ludności oczyszczalni ścieków lub budowy nowej Na terenie Gminy skanalizowano zaopatrywanej w wodę: - 1.490 osób) oraz budowa przydomowych częściowo wsie Ostrowite, Brzuze, ° SUW Trąbin (Trąbin Wieś, Trąbin oczyszczalni ścieków. Ugoszcz. Zachodzi potrzeba dalszej Rumunki, Gulbiny, Marianowo, rozbudowy sieci kanalizacyjnej wraz z Na terenie gminy działają 33 Łączonek, Dobre. Szacunkowa liczba niezbędnymi przyłączami i przydomowe oczyszczalnie ścieków. ludności zaopatrywanej w wodę: - przepompowniami, remont istniejącej 1.020 osób)

oczyszczalni ścieków lub budowa nowej ° SUW Ugoszcz (Brzuze, Giżynek, oraz budowa przydomowych Kleszczyn, Piskorczyn, Przyrowa, oczyszczalni ścieków. Radzynek, Somsiory, Okonin, Ugoszcz, Żałe, Julianowo, Krystianowo, Malituny, Paproty, Przeszkoda, Bąkowizna- część (gmina Rogowo). Szacunkowa liczba ludności zaopatrywanej w wodę: 2.650 osób). Konieczna jest budowa nowych ujęć wody. Rogowo Ścieki komunalne z Gminy Rogowo Budowa przydomowych oczyszczalni ° Potrzeba wybudowania trzeciego Ujęcia wody znajdują się w: odprowadzane są do miejskiej, ścieków przewidywana jest dla posesji ciągu kanalizacyjnego tj. Nadróż – ° Rogowie – dwie studnie głębinowe mechaniczno – biologicznej oczyszczalni znacznie oddalonych od planowanych Stary Kobrzyniec, co pozwoli na wraz ze stacją uzdatniania ścieków w Rypinie. kolektorów ściekowych oraz ze względu budowę połączeń rurociągów z ° Nadrożu – dwie studnie głębinowe Na terenie Gminy działa niewiele na ukształtowanie terenu gdzie poszczególnych miejscowości z wraz ze stacją uzdatniania przydomowych oczyszczalni ścieków, odprowadzenie ścieków byłoby terenu gminy tj. do wspomnianego ° Sosnowie – dwie studnie głębinowe

jednakże zakładany jest wzrost niemożliwe. W każdej miejscowości ciągu oraz dwóch wcześniej Istniejące źródła wody zaspakajają w zainteresowania tym tematem z uwagi na występują posesje znacznie oddalone wybudowanych: Rogowo – Pręczki pełni potrzeby mieszkańców, a także są to, że główne ciągi kanalizacji niedługo od planowanych do budowy kolektorów i Sosnowo – Pręczki. w stanie pokryć przyszłe potrzeby zostaną zakończone. ściekowych oraz położone w terenie, z ° Systemy zaopatrzenia w wodę wynikające z funkcji gospodarczych a których utrudnione byłoby posiada większość miejscowości także mieszkalnictwa na terenie Gminy doprowadzenie ścieków do kolektora. Gminy Rogowo. Na jej terenie Rogowo. istnieją jednak pojedyncze tereny Stan techniczny stacji uzdatniania wody poza zasięgiem obsługi sieci w Rogowie i Nadrożu nie wymaga wodociągowej, co determinuje szczegółowych zabiegów konieczność dalszej rozbudowy modernizacyjnych, a jedynie bieżących sieci. Dotyczy to rejonów, remontów, napraw i konserwacji, charakteryzujących się rozproszoną natomiast przy stacji uzdatniania wody zabudową mieszkaniową, głównie w Sosnowie istnieje potrzeba na obrzeżach administracyjnych wybudowania zbiornika Gminy. W związku z powyższym wyrównawczego, w celu umożliwienia niezbędna jest rozbudowa systemu włączenia do pracy systemu wodociągowego dwustopniowego pompowania wody. ° Istnieje potrzeba wykonania Ponadto istnieje potrzeba wykonania remontów, renowacji i wymiany odwiertów i budowy studni starych sieci wodociągowych, głębinowych przy ujęciach wody w przede wszystkim pochodzących z Rogowie i Sosnowie. lat siedemdziesiątych i początku osiemdziesiątych Rypin (m.) ° Domowe oczyszczalnie ścieków Rozbudowa sieci kanalizacyjnej następuje Budowa kanalizacji sanitarnej: ul. Miasto Rypin zaopatrywane jest z ujęć i funkcjonują na ulicach gdzie nie w pierwszej kolejności na obszarach o Mleczarska, Brzozowa w kierunku stacji uzdatniania zlokalizowanych przy występują większe skupiska większych skupiskach mieszkańców, Toruńskiej, Piłsudskiego, lewa strona, ulicach Bielawki i Wodnej. Dostarczana mieszkańców. Obecnie gdzie rozbudowa ta jest uzasadniona i Spokojna w kierunku Łącznej, Cicha- woda jest znakomitej jakości ma wysokie zarejestrowanych jest 21 domowych opłacalna ekonomicznie. Przydomowe Dojazdowa, Sadowa Lisiny. walory spożywcze i spełnia wszelkie oczyszczalni. Stan przydomowych oczyszczalnie ścieków występują na wymogi stawiane wodzie do picia. oczyszczalni ścieków jest bardzo ulicach gdzie rozbudowa sieci Istniejące źródła wody zaspakajają w dobry. kanalizacyjnej jest nieuzasadniona i nie pełni potrzeby mieszkańców, a także są ° Ścieki komunalne z Rypina opłacalna ekonomicznie. w stanie pokryć przyszłe potrzeby odprowadzane są do mechaniczo- wynikające z funkcji gospodarczych, a biologicznej oczyszczalni ścieków, także mieszkalnictwa na terenie Miasta zmodernizowanej w roku 2013. Rypin. Rypin (w.) Na terenie gminy nie funkcjonuje żadna Ekonomicznie nieuzasadniona jest W miejscowościach Kowalki, Borzymin Na terenie gminy znajdują się cztery komunalna oczyszczalnia ścieków. budowa sieci kanalizacyjnej na terenach zachodzi konieczność modernizacji sieci stacje uzdatniania wody wraz z ujęciami: Istnieje natomiast ponad 1020 rozproszonych, czyli praktycznie we wodociągowej (azbestowo – ° SUW Borzymin obsługująca oczyszczalni przyzagrodowych. Ich stan wszystkich miejscowościach ale na cementowej). miejscowości: Balin, Borzymin, techniczny jest dobry. Wszystkie ścieki terenach rozproszonych w gminie Rypin, Kanalizacja na terenie byłego Cetki, Czyżewo, Głowińsk, Ławy,

odprowadzane są do miejskiej gmina posiada system kanalizacji Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Rakowo, Rusinowo; oczyszczalni ścieków w Rypinie. natomiast na terenach zwartych. Trzeba Balinie, ze względu na stan techniczny, ° SUW Sadłowo obsługująca wziąć pod uwagę, że miejscowości na wymaga modernizacji. Ciągły rozwój miejscowości: Jasin, Kwiatkowo, terenie gminy są rozległe, dlatego też firmy Agmet w Mariankach powoduje Linne, Nowe Sadłowo, Sadłowo, część danej miejscowości gdzie jest zwiększenie jego zdolności Sadłowo Rumunki, Stępowo; zabudowa zwarta posiada kanalizację produkcyjnych a co za tym idzie, ° SUW Starorypin Prywatny (np. Kowalki, Sikory, Marianki, Ławy, zwiększenie ilości odprowadzanych obsługująca miejscowości: Balin, Głowińsk, Rusinowo, Starorypin ścieków przemysłowych do gminnej sieci Godziszewy, Iwany, Marianki, Prywatny) ale również w tych samych kanalizacyjnej. W związku z powyższym Podole, Rypałki Prywatne, miejscowościach występuje zabudowa zachodzi potrzeba modernizacji Starorypin Prywatny, Starorypin rozproszona i tam bardziej ekonomiczna zbiorczych przepompowni ścieków w Rządowy, Stawiska, Rusinowo; jest budowa przydomowych oczyszczalni miejscowościach Marianki i Rusinowo. ° SUW Kowalki obsługująca ścieków. Gmina posiada obecnie Gmina Rypin planuje budowę gminnej miejscowości: Dębiany, Dylewo, sporządzoną dokumentację projektową sieci kanalizacyjnej w miejscowości Głowińsk, Kowalki, Puszcza na budowę sieci kanalizacyjnej w Sadłowo (zwarta zabudowa) z Miejska, Puszcza Rządowa, Sikory, miejscowości Sadłowo z włączeniem do włączeniem do istniejącej sieci Zakrocz, Rypin. kanalizacji w m. Starorypin Prywatny. kanalizacyjnej w miejscowości Starorypin Pozostałe miejscowości nie wymienione Prywatny. Zachodzi również potrzeba Ze względu na coraz mniejsze są miejscowościami rozproszonymi i tam wyposażenia w sieć kanalizacyjną możliwości wydobywcze ujęć, konieczna bardziej uzasadnione wydaje się budowa terenów inwestycyjnych gminy Rypin. jest budowa nowych studni głębinowych oraz w szczególności w miejscowości przydomowych oczyszczalni ścieków lub małych oczyszczalni wspólnych, Sadłowo poszukiwania nowych wód aczkolwiek nie można wykluczyć podziemnych. podłączenia zwartych terenów do W przyszłości, w miarę rozbudowy sieci kanalizacji. wodociągowe, jak również w związku z coraz to większą liczbą odbiorów, celowym wydaje się budowa nowej hydroforni, która wspomogłaby hydrofornię w Kowalkach i tłoczyłaby wodę w kierunku południowo – wschodnim gminy. Przy stacjach uzdatniania w Borzyminie oraz Sadłowie wymagany jest remont zbiornika retencyjnego wody pitnej.

Skrwilno ° Gmina Skrwilno obsługiwana jest Bezzasadna jest budowa kanalizacji w Gmina Skrwilno wymaga rozbudowy ° Stacja uzdatniania wody w Okalewie przez oczyszczalnię ścieków miejscowościach z zabudową sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej w wymaga wymiany układu zlokalizowaną w miejscowości rozproszoną tj. w miejscowościach: rejonach rozwijającej się zabudowy na technologicznego wraz z budową Skrwilno. Oczyszczalnia ścieków w Budziska, Otocznia, Skudzawy, terenie miejscowości Skrwilno. Istnieje studni głębinowej. Skrwilnie wymaga modernizacji Szczawno, Szucie, Wólka, Baba, zapotrzebowanie na oczyszczalnie ° Stacja uzdatniania wody w Skrwilnie poprzez m.in. zmianę systemu Klepczarnia, Niemcowizna, Toki, kontenerowe dla miejscowości z wymaga budowy zbiornika napowietrzania i mieszania ścieków Kotowy. W miejscowościach z zabudową zwartą. retencyjnego (p.poż). w zbiornikach SBR, zamknięcie zabudową mieszaną racjonalna jest obiegu wody przeznaczonej do budowa kanalizacji kontenerowych płukania prasy odwadniającej osad – skupiających w swoim okręgu kilka ograniczenie zużycia wody pitnej ze domostw. zmniejszeniem ilości odprowadzanych ścieków, zmiany systemu ogrzewania budynków oczyszczalni z elektrycznego na alternatywny – ograniczenie zużycia energii elektrycznej, utrzymania temperatury niezbędnej do obsługi sprzętu, wymiany oświetlenia zewnętrznego na terenie oczyszczalni ścieków na solarne. ° Wybudowanych zostało 173 przydomowych oczyszczalni. Ich stan jest dobry. Wąpielsk ° Na terenie gminy Wąpielsk działają W miejscowościach o rozproszonej ° Należałoby wybudować około 600 Półwiesk Mały – stacja uzdatniania 232 przydomowe oczyszczalnie zabudowie (Bielawki, Kierz Półwieski, szt. oczyszczalni przydomowych. wody. Potrzeba remontu budynku stacji ścieków. Ich stan jest dobry. Lamkowizna, Łapinóż – Rumunki, ° Pilna potrzeba modernizacji sieci uzdatniania (wymiana okien, drzwi, ° Oczyszczalnia ścieków biologiczna Łapinóżek, Półwiesk Duży, Półwiesk wodociągowej, kanalizacyjnej w naprawa dachu), wymiana instalacji – lokalizacja Wąpielsk, obsługuje Mały, Radziki Małe, Tomkowo, miejscowości Ruszkowo. wewnętrznej ujęcia wody wraz ze Wąpielsk I, Wąpielsk II, Radziki Duże, zbiornikami hydroforowymi, miejscowości Ruszkowo, Wąpielsk, ° Sieć wodociągowa wymaga Kupno, Długie I, Długie II, Kiełpiny, utwardzenie placu wokół budynku oraz Radziki Duże. modernizacji i wymiany zasuw, Ruszkowo) uzasadnione byłoby zbiorników wyrównujących. Remont i Gminna oczyszczalnia na dzień dzisiejszy hydrantów oraz około 500 metrów budowanie oczyszczalni przydomowych, konserwacja zbiorników wyrównujących nie wymaga modernizacji. przewodów azbestowych. ponieważ budowa sieci kanalizacyjnej wraz z instalacją elektryczną, remont Uaktualnienia oraz odtworzenie wraz z przepompowniami byłoby studni głębinowych oraz wymiana pomp map sieci wodnokanalizacyjnej wraz ekonomicznie nieuzasadnione. głębinowych. Modernizacja rozdzielni z przyłączami, zasuwami, elektrycznej ujęcia wody oraz instalacji studzienkami i naniesienie ich na elektrycznej doprowadzającej prąd do ogólno dostępne nośniki danych. pomp głębinowych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 12. Budynki użyteczności publicznej na terenie ORSG Powiatu Rypińskiego Jednostka Najważniejsze obiekty użyteczności publicznej poddane Najważniejsze obiekty użyteczności publicznej wymagające Wykorzystanie OZE terytorialna modernizacji energetycznej modernizacji energetycznej Brzuze Budynki szkolne oraz budynki towarzyszące w miejscowościach Ok. 90% obiektów użyteczności publicznej wymaga w większym Brak Ostrowite, Ugoszcz, Trąbin i Radzynek, Budynek Urzędu Gminy lub mniejszym stopniu modernizacji energetycznej, przede w Brzuzem, Budynki świetlic wiejskich w miejscowościach: Brzuze, wszystkim wymiany źródeł ciepła Radzynek, Piskorczyn, Trąbin Rumunki, Ugoszcz, Okonin, Giżynek, Somsiory, Marianowo, Trąbin, Żale, Gulbiny, Kleszczyn, Łączonek, Dobre, Budynek OSP w miejscowości Żale, Budynek Domu Kultury w Ostrowitem Rogowo Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Rogowie, Szkoła Podstawowa Ok. 25% obiektów użyteczności publicznej wymaga Brak w Sosnowie, Biblioteki w Rogowie, Sosnowie, Pręczkach i Starym przeprowadzenia modernizacji energetycznej. Najważniejsze z nich Kobrzyńcu, Świetlice w miejscowościach Rojewo, Świeżawy, to: Budynki Szkół Podstawowych w Nowym Kobrzyńcu i Nadrożu, Pręczki, Lasoty, Sosnowo, Czumsk Mały, Czumsk Duży, Stary Budynki Remiz OSP w Borowie, Rogowie, Rogówku i Starym Kobrzyniec, Ruda Kobrzyńcu, ponadto w ok. 90% obiektów użyteczności publicznej istnieje także potrzeba ograniczenia kosztów energii elektrycznej poprzez zamontowanie OZE, dotyczy to również oświetlenia ulicznego, ścieżek rowerowych/ciągów pieszo – rowerowych Rypin (m.) Rypiński Dom Kultury - termomodernizacja , Szkoła Podstawowa Ok. 40% obiektów użyteczności publicznej wymaga Brak Nr 3- termomodernizacja, Szkoła Podstawowa Nr 1- przeprowadzenia modernizacji energetycznej. Najważniejsze z nich termomodernizacja, Zespół Szkół Miejskich- wymiana okien, to: Szkoły Podstawowe nr 1, i 3 (wymiana źródeł ciepła), Zespół Muzeum- termomodernizacja, Biblioteka- termomodernizacja, Szkół Miejskich - termomodernizacja wymiana źródeł ciepła, Urząd Przedszkola Miejskie nr 1, 2 i 3 - termomodernizacja Miejski – termomodernizacja, Przedszkola Miejskie nr 1, 2 i 3 wymiana źródeł ciepła Rypin (w.) Najważniejsze obiekty poddane modernizacji to szkoły: SP Pałac w Sadłowie, pozostałe obiekty użyteczności publicznej na Na budynkach szkół w Borzymin, SP Sadłowo, SP Stępowo, SP Starorypin Rządowy, terenie gminy zostały poddane termomodernizacji, 15% budynków Kowalkach (5 szt.), Sadłowie Gimnazjum Kowalki, SP Zakrocz wymaga wymiany źródeł ciepła (m. in. świetlice wiejskie w (3 szt.), Starorypinie Mariankach i Głowińsku oraz SP w Borzyminie), istnieje także Rządowym (8 szt.) znajdują potrzeba ograniczenia kosztów energii elektrycznej poprzez się instalacje solarne do zamontowanie OZE na budynkach szkół i budynku urzędu gminy ogrzewania ciepłej wody użytkowej. Skrwilno Częściowo budynek Urzędu Gminy w Skrwilnie, Budynki świetlic Ok. 25% obiektów użyteczności publicznej wymaga Brak wiejskich w Urszulewie, Czarni Małej i Rudzie, Budynki Szkoły przeprowadzenia modernizacji energetycznej. Najważniejsze z nich Podstawowej w Skudzawach oraz Gimnazjum w Skrwilnie to: Gminne Przedszkole w Skrwilnie, Urząd Gminy w Skrwilnie, Szkoła Podstawowa w Skrwilnie, pałac w Okalewie, świetlica wiejska w Szustku, świetlica wiejska w Skłudzawach, część Szkoły Podstawowej w Skudzawach. Dokonując prac remontowych zakłada się wykorzystanie energii słonecznej poprzez montaż paneli solarowych i paneli fotowoltaicznych

Wąpielsk Świetlica wiejska w Radzikach Dużych – wykonano Właściwie 100% budynków użyteczności publicznej na terenie Brak termomodernizację ścian i dachu całego budynku gminy wymaga modernizacji energetycznej. Najważniejsze z nich to: Szkoły Podstawowe w Półwiesku Małym, Wąpielsku, Długiem, Radzikach Dużych, Gimnazjum w Radzikach Dużych, Urząd Gminy w Wąpielsku, świetlice wiejskie w Półwiesku Małym, Kiełpinach, Wąpielsku, Radzikach Dużych, remizy w Wąpielsku, Długiem i Półwiesku Małym, budynek GOPS, budynek komunalny w Wąpielsku Powiat Budynek Starostwa Powiatowego – wykonano termomodernizację, Zespół Szkół nr 2 w Rypinie – szatnia i sala gimnastyczna, budynek Kolektory słoneczne służące Budynek główny Zespołu Szkół nr 2 w Rypinie, Budynek biurowy internatu z łącznikiem, kuchnią i stołówką, Zespół Szkół nr 4 w do podgrzania wody Zarządu Dróg Powiatowych, Budynek Domu Dziecka, Budynek Nadrożu, Zespół Szkół nr 3 w Rypinie, Budynek magazynowy użytkowej. Kolektory są Domu Pomocy Społecznej w Ugoszczu, Budynek Zespołu Szkół Zarządu Dróg Powiatowych, jeden budynek Powiatowego Urzędu zamontowane na Zespole nr 1 Pracy Szkół Nr 2, Zespole Szkół nr 4 oraz na budynku Domu Dziecka. Na każdym z w/w obiektów zamontowany jest 1 zestaw kolektorów słonecznych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 13. Stan zabudowy wielorodzinnej na ORSG Powiatu Rypińskiego % udział ludności Wykorzystanie Budynki wielorodzinne wymagające modernizacji energetycznej wraz z ich lokalizacją zamieszkującej zabudowę OZE wielorodzinną Ostrowite (11 bloków jednorodzinnych, 3 domy wielorodzinne), Ugoszcz (6 bloków, 3 domy Brzuze 21,5% Brak. wielorodzinne), Gulbiny (1), Dobre (1), Brzuze (1), Trąbin (2 budynki wielorodzinne) 3 budynki w Rogowie, 1 budynek w Czumsku Dużym, 8 budynków w Nadrożu, 1 budynek w Rogowo Pręczkach, 9 budynków w Sosnowie, 1 budynek w Starym Kobrzyńcu, 1 budynek w Rumunkach 13,2% Brak Likieckich Na terenie miasta znajdują się 192 budynki wielorodzinne, z których 70% wymaga modernizacji Rypin (m.) 56,8% Brak energetycznej Gminny budynek socjalny w Puszczy Miejskiej, budynki wielorodzinne w miejscowościach: Balin, Rypin (w.) do 1% Brak Starorypin Prywatny, Rusinowo Skrwilno 5 budynków w Skrwilnie 4,4% Brak Blok 18 rodzinny zamieszkiwany przez 54 osoby – Wąpielsk 138A, blok 4 rodzinny zamieszkiwany Wąpielsk 1,7% Brak przez 13 osób – Wąpielsk 98 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów i informacji z urzędów gmin

Tabela 14. Plan finansowy realizacji projektów EFRR z listy podstawowej L.p. Nazwa projektu Koszt całkowity Źródła Wydatki planowane w latach finansowania 2015 2016 2017 2018 2019 2020 994 734,92 Poprawa efektywności EFRR 1. energetycznej Zespołu 2 439 869,81 23 985,00 8 364,00 2 407 520,81 - - - 1 572 811,19 Szkół Miejskich w Rypinie środki własne 847 491,23 Poprawa efektywności EFRR 2. energetycznej budynku 1 463 157,60 - - 1 463 157,60 - - - 615 666,37 pałacu w Sadłowie środki własne 574 778,94 Poprawa efektywności EFRR 3. energetycznej budynku 908 817,40 - - - 908 817,40 - - 334 038,46 Urzędu Gminy Rypin środki własne Zwiększenie efektywności energetycznej budynków urzyteczności publicznej w 1 854 436,95 Gminie Skrwilno poprzez EFRR 4. 3 208 729,19 61 700,00 - 1 709 171,40 1 437 857,79 - - termomodernizację budyku 1 071 094,42 Szkoły Podstawowej w środki własne Skrwilnie oraz budynku Urzędu Gminy w Skrwilnie Termomodernizacja budynków których właścicielem jest gmina Wąpielsk w gminie Wąpielsk: 705 546,18 - Termomodernizacja EFRR 5. 881 932,73 - - 881 932,73 - - - Budynku Szkoły 176 386,55 Podstawowej w Długiem, środki własne - Termomodernizacja Budynku Szkoły Podstawowej w Radzikach Dużych. Zwiększenie efektywności 399 257,43 6. energetycznej Gminnego 888 420,64 ERFF - 38 500,00 849 920,64 - - - Przedszkola w Skrwilnie 489 163,21

środki własne Budowa ścieżki pieszo - rowerowej w ciągu drogi 380 000 wojewódzkiej nr 560 EFRR 7. 1 176 470,59 - - - 1 176 470,59 - - Brodnica – Rypin – Sierpc 796 470,59 od km 18+958 do km środki własne 21+875 Modernizacja oświetlenia ulicznego poprzez wymianę 100 000,00 starych lamp ulicznych na EFRR 8. nowoczesne 117 647,06 - - - 117 647,06 - - 17 647,06 energooszczędne lampy w środki własne systemie LED w gminie Wąpielsk. 2 631 647,64 EFRR 9. Rypiński Dom Kultury 4 760 616,33 - - - 4 760 616,33 - - 2 128 968,76 środki własne 2 968 560,00 EFRR 10. Rewitalizacja Miasta Rypin 3 413 844,00 - - 1 706 922,00 1 706 922,00 - - 445 284,00 środki własne Adaptacja części pomieszczeń Szkoły 339 150,00 Podstawowej Nr 1 w EFRR 11. 399 000,00 - 399 000,00 - - - - Rypinie na potrzeby 59 850,00 świadczenia usług środki własne wychowania przedszkolnego *Adaptacja, rozbudowa i wyposażenie obiektów oraz 190 000,00 pomieszczeń na potrzeby EFRR świadczenia usług edukacji 12. 529 411,76 339 411,76 - 30 000,00 499 411,76 - - - przedszkolnej w celu tworzenia nowych miejsc w środki własne przedszkolach i oddziałach przedszkolnych Rozbudowa, przebudowa i 1 360 000,00 nadbudowa budynku EFRR 13. mieszkalnego ze zmianą 1 600 000,00 - 200 000,00 - 1 400 000,00 - - 240 000,00 sposobu użytkowania na środki własne budynek przedszkola

gminnego w Rogowie. 3 130 074,00 Zakup wyposażenia dla ERFF 14. potrzeb kształcenia 3 649 990,00 - - 2 149 990,00 1 500 000,00 - - 547 498,50 zawodowego. środki własne 597 491,50 Budowa hali warsztatowej EFRR 15. 1 500 000,00 - - - 1 500 000,00 przy ZS Nr 4 w Nadrożu. 902 491,50 środki własne Termomodernizacja budynków których właścicielem jest gmina Wąpielsk w gminie Wąpielsk – II etap: - Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Półwiesku Małym wraz z montażem instalacji C. O. oraz przebudowa i zmiana sposobu użytkowania części pomieszczeń budynku gospodarczego na kotłownie C. O. i skład 1 771 205,48 opału, a także budowa EFRR 16. ciepłociągu i przyłączy wod. 3 435 820,11 - - 1 435 820,11 2 000 000,00 1 664 614,60 – kan. do budynku kotłowni środki własne wraz z budową zbiornika wybieralnego., - Termomodernizacja budynku Urzędu Gminy w Wąpielsku. - Przebudowa, rozbudowa i termomodernizacja budynku świetlicy wiejskiej i strażnicy Ochotniczej Straży Pożarnej w Wąpielsku wraz niezbędną przebudową infrastruktury technicznej. - Termomodernizacja Budynku Szkoły Podstawowej w Wąpielsku

wraz ze zmianą konstrukcji i pokrycia dachu, - Termomodernizacja, przebudowa i rozbudowa Budynku Świetlicy Wiejskiej w Półwiesku Małym oraz zmiana sposobu użytkowania lokalu mieszkalnego na pomieszczenia świetlicy, a także budowa zbiornika wybieralnego.

620 000,00 EFRR 1 623 529,41 Poprawa dostępności do 17. - - - 1 623 529,41 kultury 1 003 529,41 środki

własne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

* wszystkie oszczędności uzyskane w procedurach przetargowych oraz przesunięcia środków finansowych w ramach renegocjacji w PI 10a (infrastruktura przedszkolna) zostaną przeznaczone na dofinansowanie projektu gminy Brzuze pn. Adaptacja, rozbudowa i wyposażenie, istniejących obiektów oraz pomieszczeń na potrzeby świadczenia usług edukacji przedszkolnej w celu tworzenia nowych miejsc w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych

Tabela 15. Plan finansowy realizacji projektów EFS z listy podstawowej

Wydatki planowane w latach L.p. Nazwa projektu Koszt całkowity Źródła finansowania 2015 2016 2017 2018 2019 2020 1 955 000,00 EFS Szansa na lepsze 1. 2 300 000,00 345 000,00 środki - 800 000,00 700 000,00 800 000,00 - - jutro własne 1 336 200,00 EFS „Nie ma jak w 2. 1 572 000,00 235 800,00 środki - 524 000,00 524 000,00 524 000,00 - - domu” własne 2 984 285,00 EFS 175 546,18 środki 3. „Szkoła Jutra” 3 510 923,53 własne - 1 170 307,84 1 170 307,84 1 170 307,85 - - 351 092,35 wkład krajowy 408 000,00 SOS – tu EFS 4. przedszkole jest – 480 000,00 - 80 000,00 400 000,00 - - - 72 000,00 II edycja środki własne 1 696 549,00 Dobry zawód – EFS 5. 1 995 940,00 - - - 1 538 705,75 457 234,25 - Lepsza przyszłość 299 391,00 środki własne Zwiększenie dostępu do 127 500,00 EFS wysokiej jakości 6. 150 000,00 22 500,00 środki - - - 150 000,00 - - usług świadczonych własne w OWP Gminy Skrwilno Zwiększenie dostępu do 127 500,00 EFS wysokiej jakości 7. 150 000,00 22 500,00 środki - - 30 000,00 48 000,00 72 000,00 - usług świadczonych własne w OWP Gminy Rogowo Wsparcie placówek wychowania 85 000,00 EFS 8. przedszkolnego na 100 000,00 15 000,00 środki - - - 100 000,00 - - terenie Gminy własne Brzuze 9. Dobry zawód – 2 000 000,00 1 700 000,00 EFS - - - - 800 000,00 1 200 000,00

Lepsza przyszłość 300 000,00 środki II własne Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych