Potrzeba Ochrony Rezerwatowej Puszczy Karpackiej W 15 Nadleśnictwach Południowo Wschodniej Polski
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Przegląd Przyrodniczy XXVII, 4 (2016): 65-81 Piotr Klub POTRZEBA OCHRONY REZERWATOWEJ PUSZCZY KARPACKIEJ W 15 NADLEśNICTWACH POłUDNIOWO WSCHODNIEJ POLSKI The need for nature reserve protection of the Carpathian Forest in the 15 forest districts of southeastern Poland ABSTRAKT: Puszcza Karpacka, niegdyś w całości porastająca stoki Karpat, intensywnie eksploato- wana przez człowieka, zachowała się niezmieniona na niewielkim obszarze i w niewielu fragmentach. Te pozostałe skrawki są jednymi z najcenniejszych przyrodniczo fragmentów polskiej przyrody o wy- sokim stopniu naturalności, wielkiej bioróżnorodności oraz bardzo wysokiej frekwencji gatunków wskaźnikowych dla lasów pierwotnych. Jednakże tak ważny dla ochrony polskiej przyrody obszar jest wciąż niedostatecznie chroniony, szczególnie w formie ochrony biernej – najwłaściwszej dla lasów o wysokim stopniu naturalności. Dla zabezpieczenia tego dziedzictwa, konieczne jest powołanie nowych rezerwatów przyrody, które w przyszłości pozwolą na utworzenie bądź powiększenie parków narodo- wych – najlepiej zabezpieczających dziewiczą przyrodę dla przyszłych pokoleń. SŁOWA KLUCZOWE: Puszcza Karpacka, Turnicki Park Narodowy, rezerwat przyrody ABSTRACT: The Carpathian Forest, once covering the entire slopes of the Carpathians, has been in- tensively exploited and its remnants are unchanged only on limited patches of its original range. Those fragments are among the most valuable natural areas in Poland, with the highest level of biodiversity and extremely high frequency of species indicative for primeval forests. However, the protection of this area, crucial for nature conservation in Poland, is still unsatisfactory, especially in the form of passive conservation, being the most appropriate for highly natural woods. In order to preserve this heritage it is necessary to establish new nature reserves, which would be the basis for future extensions of national parks, as this form of environmental protection is the most effective way to preserve the natural values for the next generations. KEY WORDS: Carpathian Forest, Turnica National Park, nature reserve Wstęp stopniowym przekształceniom, najpierw przez wylesienia pod gospodarkę pasterską Puszczą Karpacką (fot. 1) nazywamy prowadzoną przez ludy wołoskio-rusińskie, pozostałość zwartego kompleksu leśnego a następnie przez intensywną gospodarkę obejmującego niegdyś cały łuk Karpat (Bor- leśną. Prastare buki i jodły padały ofiarą roz- kowski 2011). Przez wiele stuleci ulegała ona wijającego się XIX-wiecznego przemysłu, 65 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 4 (2016) Fot. 1. Puszcza Karpacka – teren projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (fot. Tomasz Na- białkowski). Photo 1. The Carpathian Forest – the area of the projected Turnica National Park (photo by Tomasz Nabiałkowski). a ich drewno było użytkowane jako opał w części. Jako ekosystem o wysokim stopniu wielkich piecach hutniczych i w kuźniach, naturalności składa się z bardzo wielu ele- na rozbudowę sieci kolejowej, rozwój ko- mentów, które stanowią jej bogactwo. Poni- palń, oraz jako element konstrukcji obiek- żej zostały opisane najważniejsze z nich. tów przemysłowych. Na miejsce naturalne- Główne siedliska, będące elementa- go wielogatunkowego lasu wprowadzano mi Puszczy Karpackiej, to: żyzna buczyna monokultury świerkowe (Kucharzyk 1998, karpacka Dentario glandulosae-Fagetum, Szabla 2008). To wszystko doprowadziło do kwaśna buczyna górska Luzulo luzuloidis- tego, że do dzisiejszych czasów dotrwało już Fagetum, dolnoreglowy bór jodłowo-świer- bardzo niewiele naturalnych fragmentów kowy Abieti-Piceetum, grąd subkontynen- pra-puszczy. talny Tilio-Carpinetum, olszynka karpacka Alnetum incanae, bagienna olszyna górska Caltho-Alnetum oraz żyzne lasy lipowo-ja- Walory Przyrodnicze Puszczy worowe, w tym jaworzyny ze związku Tilio Karpackiej platyphylli-Acerion pseudoplatani (Matusz- kiewicz 2005). Puszcza Karpacka jest ekosystemem Na bogactwo i niezwykłość Puszczy leśnym, dla którego biotopem jest łańcuch Karpackiej składają się również następują- górski Karpat. W niniejszej pracy obiektem ce walory: Puszcza Karpacka jest jedynym zainteresowania jest skrawek Puszczy Kar- miejscem w Polsce, gdzie występują wszyst- packiej występującej w Polskich Karpatach, kie duże polskie ssaki drapieżne - wilk Ca- a właściwie w ich południowo-wschodniej nis lupus, ryś Lynx lynx i niedźwiedź Ursus 66 Klub P. – Potrzeba ochrony rezerwatowej Puszczy Karpackiej w 15 nadleśnictwach ... arctos, a także bardzo rzadki żbik Felis sil- sp., pawężnice Peltigera sp., odnożyce Rama- vestris. Dla niedźwiedzia i żbika Karpaty lina sp., nibypłucnik Cetrelia olivetorum czy to jedyne miejsce występowania w Polsce żółtlica Flavoparmelia caperata (Kościelniak (Śmietana 2012, Atlas ssaków Polski IOP 2008). Walory przyrodnicze tego terenu PAN), a dla wilka i rysia to ich największa podkreślają również siedliska priorytetowe zwarta ostoja w naszym kraju (Okarma, dla Unii Europejskiej: 9180 - jaworzyny i Gula i Brewczyński 2011, Schmidt 2011). lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach Jest to również jeden z najważniejszych rejo- Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani i nów występowania żubra na świecie (Olech 7220 - źródliska wapienne ze zbiorowiskami i Perzanowski 2011). Puszczę Karpacką za- Cratoneurion commutati (Materiały własne mieszkują rzadkie, chronione, ważne dla Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze). Wspólnoty Europejskiej, gatunki ptaków, w tym również gatunki, dla których tworzy się strefy ochronne wokół miejsc gniazdowa- Charakterystyka ochrony nia: orzeł przedni Aquila chrysaetos, orlik rezerwatowej Puszczy Karpackiej krzykliwy Clanga pomarina, bocian czarny w 15 nadleśnictwach Ciconia nigra, puchacz Bubo bubo, sóweczka południowo-wschodniej Polski Glaucidium passerinum, włochatka Aegolius funereus, dzięcioł trójpalczasty Picoides tri- Dzięki zaszłościom historycznym zde- dactylus czy dzięcioł białogrzbiety Dendro- cydowanie najwięcej i najcenniejszych frag- copos leucotos (Wilk et al. 2016). Występują mentów lasów o charakterze pierwotnym tu ważne dla Wspólnoty Europejskiej, prio- przetrwało na południowo-wschodnim rytetowe, rzadkie i chronione gatunki owa- krańcu Polski (Kucharzyk 1998), na ob- dów, w tym również takie, które są wskaź- szarze Beskidu Niskiego, Bieszczadów, Gór nikami lasów o charakterze pierwotnym: Sanocko-Turczańskich oraz Pogórza Prze- zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus, myskiego. Na tym tak cennym przyrodniczo zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus, obszarze, na terenie 15 nadleśnictw (Bircza, ponurek Schneidera Boros schneideri oraz Baligród, Brzozów, Cisna, Dukla, Dynów, nadobnica alpejska Rosalia alpina, pachnica Gorlice, Komańcza, Krasiczyn, Lesko, Lu- dębowa Osmoderma eremita i biegacz uroz- towiska, Łosie, Rymanów, Stuposiany i Us- maicony Carabus variolosus. W lasach rosną trzyki Dolne) (ryc. 1) istnieje 50 rezerwa- rzadkie, chronione, ważne dla Wspólnoty tów przyrody o powierzchni 7000,38 ha, w gatunki mchów i wątrobowców, będących tym 19 rezerwatów „leśnych” o powierzchni wskaźnikami lasów o charakterze pierwot- 2731,03 ha (tab. 1). nym: bezlist okrywowy Buxbaumia viridis, Rezerwat przyrody, w myśl Ustawy o widłoząb zielony Dicranum viride, skosat- ochronie przyrody, „obejmuje obszary za- ka zanokcicowata Plagiochila asplenioides, chowane w stanie naturalnym lub mało biczyca trójwrębna Bazzania trilobata, gła- zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska dysz paprociowaty Homalia trichomanoides przyrodnicze, a także siedliska roślin, sied- i nowelia krzywolistna Nowellia curvifolia liska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory (Materiały własne Fundacji Dziedzictwo i składniki przyrody nieożywionej wyróż- Przyrodnicze). Na drzewach, skałach czy niające się szczególnymi wartościami przy- glebie można spotkać rzadkie, chronione, rodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub wskaźnikowe dla lasów o charakterze pier- walorami krajobrazowymi” (Ustawa z dnia wotnym, w tym również strefowe, porosty: 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, granicznik płucnik Lobaria pulmonaria, pu- Dz. U. z 2015 r. poz. 1651 Art. 13.1). Natu- chlinka ząbkowana Thelotrema lepadinum, ralnym zbiorowiskiem roślinnym w Polsce kobierniki Parmotrema sp., brodaczki Usnea jest las (Matuszkiewicz 1993), więc ekosy- 67 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 4 (2016) stemy leśne są potencjalnie obszarami w na lata 2006-2015, projekt rezerwatu leśne- stanie „naturalnym lub mało zmienionym”, go „Na stokach Dzidowej” o powierzchni szczególnie, gdy drzewostan jest zgodny z 198,56 ha został zmniejszony do 99,98 ha, siedliskiem, a wpływ gospodarki człowieka a projekt rezerwatu leśnego - częściowego w jego dziejach był nieznaczny. Ekosystemy „Kiczora” o powierzchni 219,17 ha został leśne jako ekosystemy „docelowe” w szacie zmniejszony do 104,38 ha (tab. 2). Projekty roślinnej Polski posiadają wiele naturalnych czekają wciąż na realizację. procesów pozwalających na ciągłe trwanie Nadleśnictwo Bircza ma 8 rezerwatów lasu na danym terenie (Przybylska i Kucha- przyrody (tab. 1) o powierzchni 1596,74 ha, rzyk 1999). Dlatego dla najbardziej wartoś- w tym 1234,89 ha rezerwatów leśnych, co ciowych przyrodniczo ekosystemów leśnych stawia to nadleśnictwo na pierwszym miej- najwłaściwszym sposobem ochrony jest re- scu co do wielkości obszaru i ilości rezer- zerwat przyrody, najlepiej z ochroną ścisłą, watów wśród analizowanych nadleśnictw. która pozwala na „całkowite i trwałe zanie- Nadleśnictwo posiada projekt małego rezer- chanie bezpośredniej ingerencji człowieka watu leśnego (tab. 2). Jednakże w 1993 roku w stan ekosystemów, tworów i składników