11ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Μυτιλήνη, Λέσβος, Ελλάδα 2015

Τροφοληπτικές προτιμήσεις του είδους Paranemonia vouliagmeniensis Doumenc, England & Chintiroglou 1987 στη λιμνοθάλασσα Βουλιαγμένης (Αττική)

Αναγνώστου, Β.1, Δαμιανίδης, Π.1, Χιντήρογλου, Χ.1 1Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, [email protected] Περίληψη

Η παρούσα έρευνα είχε ως σκοπό τη κατανόηση των τροφοληπτικών προτιμήσεων του ενδημικού είδους Paranemonia vouliagmeniensis στη λιμνοθάλασσα της Βουλιαγμένης. Πραγματοποιήθηκαν εποχικές δειγματοληψίες ατόμων του είδους (Μάιος 2011 – Μάιος 2012) και εξέταση του περιεχομένου του κοιλεντέρου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι υπάρχει σημαντική εποχική διαφοροποίηση του συντελεστή κενότητας του κοιλέντερου, με μεγαλύτερες τιμές το χειμώνα και το καλοκαίρι και χαμηλότερες το φθινόπωρο. Παρατηρήθηκαν επίσης σημαντικές ποιοτικές και ποσοτικές διαφοροποιήσεις στη σύνθεση του τροφικού υπολείμματος, γεγονός που μπορεί να οφείλεται στις εποχικές μεταβολές των περιβαλλοντικών παραμέτρων της λιμνοθάλασσας. Η σύνθεση της βενθικής μακροπανίδας έδειξε ότι οι οργανισμικές συνευρέσεις του είδους σχετίζονται με τις τροφοληπτικές του προτιμήσεις. Σχετικές συγκρίσεις με παλαιότερες έρευνες στη λιμνοθάλασσα έδειξαν μεταβολές των τροφοληπτικών προτιμήσεων του είδους.

Λέξεις κλειδιά: Κνιδόζωα, τροφοληψία, λιμνοθάλασσα

Diet preferences of the species Paranemonia vouliagmeniensis Doumenc, England & Chintiroglou 1987 in Vouliagmeni lagoon (Attiki)

Anagnostou, V.1, Damianidis, P.1, Chintiroglou, Ch.1 1School of Biology, Aristotle University of Thessaloniki, [email protected] Abstract

The aim of this study is the investigation of the diet preferences of the endemic anemone Paranemonia vouliagmeniensis in Vouliagmeni Lagoon, Attika. Specimens were sampled seasonally from May 2011 to May 2012 and the coelenteron content was examined. The results showed significant seasonal variation of the emptiness coefficient, with higher values in winter and summer and much lower in autumn. Significant qualitative and quantitative differences were also observed in the composition of the food residue, probably due to the seasonal variations of the environmental parameters. The composition of the benthic macrofauna showed that the diet preferences of the anemone are associated with its organismic assemblages. The results showed changes in the diet preferences of the species in comparison with those from previous studies in the legoon.

Keywords: , diet, lagoon

1. Εισαγωγή

Η λιμνοθάλασσα της Βουλιαγμένης ως βιολογικό σύστημα άρχισε να αποτελεί αντικείμενο βιολογικών ερευνών από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν ανακαλύφθηκε στα νερά της ένα νέο ενδημικό είδος θαλάσσιας ανεμώνης το Paranemonia vouliagmeniensis (Doumenc et al., 1987). Από τότε η εντατικοποίηση των ερευνών απέδωσε μια σειρά δημοσιευμάτων που δίνουν ένα σύνολο πληροφοριών για τη δομή και λειτουργία του οικοσυστήματος, αλλά και τη βιολογία της θαλάσσιας ανεμώνης. Το περιβάλλον της συγκεκριμένης λιμνοθάλασσας προσελκύει το ερευνητικό ενδιαφέρον έως σήμερα, όπως φαίνεται από τη δημοσίευση μιας μελέτης επικαιροποίησης της δομής των πληθυσμών της ανεμώνης (Anagnostou et al., 2013) και μιας ακόμη που αφορά την ταξινόμηση του Millerigobius macrocephalus, ενός είδους γοβιού που ζει στα νερά της λίμνης (Vanhove et al., 2011). Θα πρέπει να σημειωθεί πως το είδος Paranemonia vouliagmeniensis σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της IUCN έχει αλλάξει status και από την κατηγορία των τρωτών ειδών VU [D2], 637

11th Panhellenic Symposium on Oceanography and Fisheries, Mytilene, Lesvos island, Greece 2015

μετακινήθηκε στα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση. Η παρούσα εργασία στοχεύει στο να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την τροφοληπτική συμπεριφορά της ανεμώνης αλλά και, στο μέτρο του δυνατού, να συγκρίνει τις αντίστοιχες έρευνες των Chintiroglou et al. (1996) με την υφιστάμενη συγκρότηση του πληθυσμού της ανεμώνης.

2. Υλικά και μέθοδοι

Πραγματοποιήθηκαν πέντε εποχικές δειγματοληψίες τους μήνες Μάιο 2011, Αύγουστο 2011, Νοέμβριο 2011, Φεβρουάριο 2012 και Μάιο 2012. Επιλέχθηκαν 3 θέσεις δειγματοληψίας, σε αντιστοιχία με εκείνες παλαιότερων ερευνών, για να διευκολυνθεί η σύγκριση με προγενέστερα αποτελέσματα (Chintiroglou et al., 1996; Chintiroglou et al., 2000) (Εικ. 1).

Εικ. 1. Σταθμοί δειγματοληψίας (Δορυφορική εικόνα Google earth).

Από κάθε θέση δειγματοληψίας συλλέχθηκαν 50 άτομα του είδους με ελεύθερη κατάδυση κάθε εποχή. Μετά από κάθε δειγματοληψία το κάθε άτομο συντηρήθηκε ξεχωριστά σε διάλυμα φορμόλης 10%. Ακολούθησε η μελέτη του κοιλέντερου στο στερεοσκόπιο και στη συνέχεια η ταξινόμηση των τροφικών περιεχομένων μέχρι το κατώτερο δυνατό ταξινομικό επίπεδο. Η ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου τροφής έγινε σύμφωνα με τους Deniel (1975) και Chintiroglou et al. (1996). Οι παράμετροι που υπολογίστηκαν ήταν: ο συντελεστής κενότητας V, η συχνότητα εμφάνισης του κάθε τροφικού περιεχομένου (f) και το εκατοστιαίο ποσοστό συμμετοχής της κάθε λείας (Cn). Η ποσοτική εκτίμηση των τροφικών περιεχομένων πραγματοποιήθηκε, μετρώντας την επιφάνεια που καταλάμβανε κάθε είδος τροφής πάνω σε χιλιοστομετρικό χαρτί. Η ποσότητα υπολογίστηκε στη βάση του τύπου C=ns*100/Σns, όπου, ns η συνολική επιφάνεια μιας συγκεκριμένης λείας και Σns, η συνολική επιφάνεια όλων των ειδών λείας από ένα άτομο ανεμώνης. Παράλληλα, καταγράφηκε και η βιοκοινωνία του κινητού υποστρώματος στα σημεία των δειγματοληψιών προκειμένου να διαπιστωθεί η σχέση μεταξύ της σύνθεσης των πληθυσμών της με τα τροφικά περιεχόμενα των ανεμώνων. Για τη συλλογή δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε δειγματοληπτική απόχη διαστάσεων 25 X 25cm και ανοίγματος πόρων διχτυού 0,5mm. Από κάθε σταθμό δειγματοληψίας συλλέχθηκαν 3 εποχικά δείγματα. Στη συνέχεια έγινε επεξεργασία των δειγμάτων στο εργαστήριο σύμφωνα με τις γνωστές βιοκοινοτικές πρακτικές ανάλυσης και ταξινόμησης.

3. Αποτελέσματα

Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η εποχική συχνότητα εμφάνισης των λειών και η ποιοτική και ποσοτική σύνθεση του τροφικού περιεχομένου που βρέθηκε στο κοιλέντερο των ατόμων του P. vouliagmeniensis. Τα taxa που βρέθηκαν να συνθέτουν τη δίαιτα του είδους ήταν το γαστερόποδο Pusillina radiata με μέση συνολική παρουσία περίπου 40%, το δίθυρο Parvicardium ovale με 3,2%,

638

11ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Μυτιλήνη, Λέσβος, Ελλάδα 2015

το αμφίποδο Corophium acutum με 4,5%, τα Ostracoda με 27% και το ισόποδο Lekanesphaera hookeri με 17%. Τα οργανικά υπολείμματα κυμάνθηκαν από 5,6-17% περίπου. Από τα παραπάνω είδη, αυτά με τη σημαντικά μεγαλύτερη ποσοτική συμμετοχή ήταν τα P. radiata και L. hookeri, ενώ τα είδη χαμηλής προτίμησης ήταν τα P. ovale και C. acutum που χαρακτηρίστηκαν ως τυχαίες λείες. Η χαμηλότερη τιμή του δείκτη κενότητας V παρατηρήθηκε το Νοέμβριο, ενώ τους μήνες Αύγουστο και Φεβρουάριο καταγράφηκαν οι υψηλότερες τιμές του δείκτη.

Πίνακας 1. Εποχική συχνότητα εμφάνισης (f) των λειών, ποιοτική (Cn) και ποσοτική (C) σύνθεση του τροφικού περιεχομένου του κοιλέντερου του είδους Paranemonia vouliagmeniensis

Μάιος Αύγουστος Νοέμβριος Φεβρουάριος Μάιος 2011 2011 2011 2012 2012 f Cn C F Cn C f Cn C f Cn C f Cn C P. radiata 0,15 23,1 3,1 0,12 45,3 22 0,46 47,1 17,9 0,19 52,2 58,6 0,19 35,9 25,3 P. ovale 0,05 4,6 4,8 0,01 3 7,3 0,04 3 3,3 0 0 0 0 5,6 9,7 C. acutum 0,01 1,5 0,2 0,01 3,9 2 0,06 3,2 1,6 0,01 4,8 8,9 0,01 8,9 11,7 Ostracoda 0,09 22,2 0,9 0,05 26,1 4,6 0,18 21,4 3 0,11 35,9 15,3 0,11 31,3 5,2 L. hookeri 0,29 34,4 64 0,01 5 13,5 0,15 9,8 23,1 0,01 1,5 3,7 0,01 12,7 42,4 Or. detritus 0,14 14,3 26,7 0,05 16,7 50,6 0,28 15,5 51,1 0,03 5,7 13,5 0,03 5,6 6,1 Κενότητα V 42,7% 83,3% 30,5% 74,7% 66,9%

Από το συνδυασμό των στοιχείων του Πίνακα 1 και της Εικ. 2 φαίνεται ότι οι διατροφικές συνήθειες του P. vouliagmeniensis αντανακλούν τη σύνθεση της βιοκοινωνίας του κινητού υποστρώματος στην περιοχή μελέτης. Το P. radiata ως κυρίαρχο είδος της βιοκοινωνίας την περίοδο αυτή σε όλη τη διάρκεια του έτους εμφανίζεται πάντα στη σύνθεση της δίαιτας του είδους με υψηλή αφθονία. Τo ισόποδο L. hookeri ενώ εμφανίζεται ως είδος με υψηλή προτίμηση στη διατροφή της ανεμώνης, εντούτοις η συμμετοχή του στη βιοκοινωνία εμφανίζεται περιορισμένη. Τέλος σημειώνεται πως σημαντικό ποσοστό των ενεργειακών αναγκών της ανεμώνης καλύπτεται από τα Ostracoda τα οποία συμμετέχουν στη δίαιτα με ποσοστά από 21 – 36% περίπου.

Εικ. 2. Σύνθεση της αφθονίας των σημαντικότερων πληθυσμών της βιοκοινωνίας του κινητού υποστρώματος στην περιοχή μελέτης.

4. Συμπεράσματα/Συζήτηση

Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι 3 ομάδες να κυριαρχούν στη δίαιτα του P. Vouliagmeniensis: δύο ομάδες ασπόνδυλων, το γαστερόποδο P. radiata, που είναι γνωστός 639

11th Panhellenic Symposium on Oceanography and Fisheries, Mytilene, Lesvos island, Greece 2015

βοσκητής και το θρυμματοφάγο ισόποδο L. hookeri, καθώς και τα Ostracoda, τα οποία ως μειοπανιδικοί οργανισμοί ταξινομούνται κυρίως στους διηθηματοφάγους. Τα αποτελέσματα αυτά δε συμφωνούν με εκείνα προγενέστερων ερευνών (Chintiroglou et al., 1996) όπου η δίαιτα της ανεμώνης στα ενδιαιτήματα των ίδιων σταθμών δειγματοληψίας στηριζόταν κυρίως στο L. hookeri, με ποσοστό που έφτανε το 42% και στο P. radiata με 33%. Αυτές οι αλλαγές στις τροφοληπτικές προτιμήσεις της ανεμώνης φαίνεται να έχουν σχέση με τα διαχειριστικά μέτρα που εφαρμόζονται στη λίμνη, κυρίως με τον περιορισμό της φυκοκάλυψης για λόγους αισθητικής και το συνεπακόλουθο χωροταξικό περιορισμό των πληθυσμών της ανεμώνης, αφού η λίμνη αποτελεί ένα σημαντικό τουριστικό προορισμό λουομένων (Anagnostou et al., 2013). Επιπλέον, ενώ ο δείκτης κενότητας (V) που κατέγραψαν οι Chintiroglou et al. (1996) έφτανε περίπου το 57%, δηλαδή ένα στα δύο άτομα εμφάνιζαν τροφικό υπόλειμμα στο κοιλέντερο, τα δεδομένα της παρούσας έρευνας έδειξαν πως ο δείκτης την ίδια εποχή φτάνει το 31% περίπου. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει πως οι ευκαιρίες τροφοληψίας των ανεμώνων εμφανίζονται σαφώς μεγαλύτερες σε σχέση με το παρελθόν, όταν ο πληθυσμός της ανεμώνης ήταν σχεδόν διπλάσιος και η δυνατότητα τροφοληψίας τους περιοριζόταν σημαντικά. Το L. hookeri εμφανίζεται με υψηλά ποσοστά στη δίαιτα της ανεμώνης, ενώ η παρουσία του στη σύνθεση της βιοκοινωνίας είναι περιορισμένη, γεγονός που μπορεί να συσχετιστεί και με τον τρόπο της μετακίνησης του, καθώς ως δυναμικός κολυμβητής πολλές φορές έρχεται σε άμεση επαφή με τις κεραίες της ανεμώνης και τις τοξικές νηματοκύστεις τους. Η διατροφική συμπεριφορά της ανεμώνης, στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας, φαίνεται να τροποποιείται σε σύγκριση με τις παλαιότερες μελέτες. Απαιτείται, όμως, διερεύνηση σε μεγαλύτερο βάθος προκειμένου αφενός να εκτιμηθούν αυτές οι μεταβολές και αφετέρου να διαπιστωθεί σε ποιο βαθμό θα πρέπει να εκληφθούν ως αρνητικές για τη βιωσιμότητα του βιόκοσμου της λίμνης. Οι έρευνες βιοπαρακολούθησης της λίμνης κρίνονται απαραίτητες στη βάση μιας ολιστικής προσέγγισης, προκειμένου να αναπτυχθεί ένα βιώσιμο διαχειριστικό σχέδιο του μοναδικού αυτού μνημείου της Φύσης.

5. Βιβλιογραφία

Αnagnostou, V., Damianidis, P. and Chintiroglou, Ch. 2013. Population structure of the endemic species Paranemonia vouliagmeniensis in Vouliagmeni Lagoon (Attiki - Greece). p. 478. In: 40th CIESM, 28 October - 1 November, 2013, Marseille, France. Book of proceedings, vol. 40. Chintiroglou, Ch., Antoniadou, C. and Damianidis, P. 2000. Spatial dispersion and density of Paranemonia vouliagmeniensis in Vouliagmeni Lagoon. Journal of the Marine Biological Association of the UK, 80, 941- 942. Chintiroglou, Ch., Antoniadou, C. and Damianidis, P. 2008. Spatiotemporal variability of zoobenthic communities in a tectonic lagoon (Lake vouliagmeni, Attika, Greece). Journal of the Marine Biological Association of the UK, 88, 873-881. Chintiroglou, Ch., Valkouma, T. and Culley, M. 1996. Allometry of feeding and body size in a population of the Paranemonia vouliagmeniensis. Journal of the Marine Biological Association of the UK, 76, 603-616. Deniel, C. 1975. Regimes alimentaires d'Arnoglossus thori KYLE et d'Arnoglossus imperialis Rafinesque (Teleosteens-Bothidae) en baie de Douarnenez. Revue des Travaux de l'Institut des Peches Maritimes, 39 (1), 105-116. Doumenc, D., England, K.W. and Chintiroglou, Ch. 1987. A new species of sea anemone in the genus Paranemonia Carlgren 1900 (: Actiniara) from the Aegean Sea. Zoologica Sscripta, 16 (4), 271-275 Vanhove, M.P.M., Kovacic, M., Koutsikos, N.E., Zogaris, S., Vardakas, L.E. et al. 2011. First record of a landlocked population of marine Millerigobius macrocephalus (Perciformes: Gobiidae): observations from a unique spring-fed karstic lake (Lake Vouliagmeni, Greece) and phylogenetic positioning. Zoologischer Anzeiger, 250 (3), 195-204.

640