UCHWAŁA Nr XXXVI/181/09 RADY GMINY W OROŃSKU

z dnia 18 wrzeĝnia 2009 r.

w sprawie uchwalenia „Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Orońsko na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016”.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tj. Dz.U. z 2001r. Nr 142 poz. 1591 z póğn. zm.), art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251 z póğn. zm.), art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony ĝrodowi- ska (Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z póğn. zm.) Rada Gminy w Oroěsku uchwala, co następuje: § 1. Uchwala się „Program Ochrony Ĝrodowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Oroěsko” na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016” w brzmieniu okreĝlonym w załączniku do uchwały. § 2. Traci moc uchwała nr XXIV/117/04 Rady Gminy w Oroěsku z dnia 30 grudnia 2004r. w sprawie uchwalenia „Program ochrony ĝrodowiska i plan gospodarki odpadami dla Gminy Oroěsko”. § 3. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Oroěsko. § 4. Uchwała wchodzi w ġycie po 14 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Ma- zowieckiego.

Przewodniczący Rady Gminy: Marian Fajdek

Załącznik do uchwały nr XXXVI/181/09 Rady Gminy w Oroěsku z dnia 18 wrzeĝnia 2009r.

PROGRAM OCHRONY ĜRODOWISKA DLA GMINY OROĚSKO na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 aktualizacja

Wykaz SKRÓTÓW WPOĜ Wojewódzki Program Ochrony Ĝrodowiska WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami PPOĜ Powiatowy Program Ochrony Ĝrodowiska GPOĜ Gminny Program Ochrony Ĝrodowiska PPGO Powiatowy Program Gospodarki Odpadami WIOĜ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ĝrodowiska

1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawa i zakres opracowania Zgodnie z ustawą Prawo ochrony ĝrodowiska, zarządy gmin zobowiązane są do sporządzania gminnych programów ochrony ĝrodowiska, obejmujących 4 lata z perspektywą na kolejne 4 lata. Pierwszy „Program Ochrony Ĝrodowiska dla Gminy Oroěsko” był przygotowany w ramach realizacji wy- mogów ustawowych i zatwierdzony przez Radę Gminy w Oroěsko 30 grudnia 2004r. uchwałą nr XXV/117/2004 i obejmował zadania przewidziane na lata 2004 – 2006 oraz 2007 - 2011. Program był opi- niowany przez samorząd wojewódzki oraz samorząd powiatowy. Niniejsza „Aktualizacja Program Ochrony Ĝrodowiska dla Gminy Oroěsko” zwana dalej „Programem” sta- nowi drugą edycję dokumentu programowego okreĝlającego zadania w zakresie ochrony ĝrodowiska na terenie Gminy Oroěsko i jest aktualizacją dokumentu przyjętego w 2004 roku. Celem programu jest przeprowadzenie analizy stanu obecnego ĝrodowiska naturalnego w gminie oraz okreĝlenie kierunków działaě bieġących i długofalowych samorządu w zakresie ochrony ĝrodowiska. Program ochrony ĝrodowiska ma dotyczyć działaě na rzecz utrzymania bądğ przywrócenia równowagi przy- rodniczej poszczególnych elementów ĝrodowiska, podejmowanych w oparciu o ustalenia aktualnego stanu ĝrodowiska. W strukturze programów ochrony ĝrodowiska dominuje z reguły wielobranġowy układ prezen- tacji problemów i celów jak np. ochrona zieleni i cennych obszarów przyrodniczych ochrona powierzchni ziemi przed zanieczyszczeniami ochrona jakoĝci wód powierzchniowych i gruntowych ochrona jakoĝci powietrza atmosferycznego ochrona przed hałasem Program jest opracowywany w oparciu o szereg przepisów prawnych, z których najwaġniejsze to: ustawa o samorządzie gminnym ustawa „Prawo ochrony ĝrodowiska” ustawa o ochronie przyrody ustawa o odpadach ustawa o otrzymaniu czystoĝci i porządku w gminie ustawa o wprowadzeniu ustawy – prawo ochrony ĝrodowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektó- rych ustaw ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ĝcieków ustawa „Prawo wodne” ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym ustawa „Prawo budowlane” ustawa „Prawo geologiczne i górnicze” ustawa o ochronie gruntów rolnych i leĝnych ustawa o lasach przepisy wykonawcze wydane na podstawie tych ustaw oraz w oparciu o dokumenty: II Polityka Ekologiczna Paěstwa – Ministerstwo Ĝrodowiska, 2000r. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 – Ministerstwo Ĝrodowiska, 2006r. Narodowa Strategia Spójnoĝci (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) 2007-2013 Polityka Ekologiczna Paěstwa na lata 2007- 2010 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2011 - 2014 (ak- tualizacja) Natura 2000 – Europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Ĝrodowiska, Warszawa 2002r. Polityka energetyczna Polski do 2025 roku Polityka Leĝna Paěstwa 1997 Program zwiększania lesistoĝci dla województwa Mazowieckiego do roku 2020. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Program Ochrony Ĝrodowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007- 2010 z uwzględnieniem per- spektywy do 2014r. (aktualizacja) Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2007- 2011 z uwzględnieniem lat 2012 - 2015 (aktualizacja) Strategia Rozwoju Powiatu Szydłowieckiego (aktualizacja) Powiatowy Program Ochrony Ĝrodowiska i Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Szydło- wieckiego Lokalna Strategia Rozwoju Gminy Oroěsko 1.2. Metodyka Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właĝciwej dla planowania strate- gicznego, polegającej na: okreĝleniu diagnozy stanu ĝrodowiska przyrodniczego w gminie Oroěsko zawierającej charakterystyki poszczególnych komponentów ĝrodowiska wraz z oceną stanu; w diagnozie wykorzystano informacje statystyczne, opracowania ğródłowe; przeprowadzeniu analizy SWOT - mocnych i słabych stron stanowiących punkt wyjĝcia do okreĝlenia celów Programu; okreĝleniu kreatywnej częĝci Programu poprzez konkretyzację (uszczegółowienie) celów głównych przy- jętych ze Strategii oraz ich operacjonalizację w postaci sformułowania listy działaě; scharakteryzowaniu uwarunkowaě realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązaě prawno - instytucjo- nalnych, ğródeł finansowania, ocen oddziaływania na ĝrodowisko planowania przestrzennego; okreĝleniu zasad monitorowania. Diagnoza stanu ĝrodowiska została oparta na wszelkich dostępnych opracowaniach branġowych, informacji pozyskanych z róġnych ğródeł oraz monitoringu WIOĜ w Warszawie. W przypadku braku informacji doty- czących bezpoĝrednio terenu gminy, korzystano z danych pochodzących z najbliġszego otoczenia. W ten sposób problematyka ochrony ĝrodowiska na terenie gminy Oroěsko została zaprezentowana na tle powia- tu szydłowieckiego, co daje moġliwoĝć porównania, a przede wszystkim podejmowania wspólnych działaě zapobiegawczych lub naprawczych. Wnioski i cele strategiczne i operacyjne oraz zadania na okres 2009 – 2012 w z perspektywą do roku 2016 zostały opracowane w nawiązaniu do wymaganych limitów zawartych w planach wyġszego szczebla – po- wiatu, województwa i kraju (Polityka Ekologiczna Paěstwa na lata 2007- 2010 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2011 - 2014 aktualizacja). 1.3. Historia gminy Pierwsza informacja na temat nazwy miejscowoĝci pochodzi z "Księgi beneficjów diecezji krakowskiej" na- pisanej w latach 1470-1480 przez Jana Długosza. W dziele tym uġył on nazwy Oraěsko. Kolejne nazwy wsi to Oranysko (1508) i Oransko (1569) uġyte przez Adolfa Pawliěskiego w publikacji "Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym ujęta". Pomiędzy tymi nazwami, w 1566 roku w "Rejestrze podym- nego starostwa radomskiego" pojawiła się nazwa Oranisko. Kolejna forma nazwy miejscowoĝci to Oroěsk. Uġywał jej często Franciszek Ksawery Christiani, a takġe Józef Brandt. Była ona równieġ stosowana w do- kumentach, wydawnictwach urzędowych oraz powaġnych publikacjach naukowych. Nazwy Oroěsko po raz pierwszy uġył Franciszek Siarczyěski pod koniec XVIII wieku w "Opisie powiatu radomskiego". Dzisiejsza nazwa występowała takġe w wydawnictwach i drukach urzędowych XIX i XX wieku. Oficjalne potwierdze- nie administracyjne uzyskała w pierwszym spisie miejscowoĝci, którym była "Tabela miast, wsi i osad Kró- lestwa Polskiego" z 1827 roku. 1.4. Warunki geofizyczne gminy Gmina Oroěsko połoġona jest w obrębie północnego obrzeġa Gór Ĝwiętokrzyskich. Na terenie gminy wy- stępują utwory mezozoiczne, trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Na powierzchni pojawiają się skały jury ĝrodkowej (okolice Wałsnowa) w postaci piaskowców wapnistych zawierających oolity ġelaziste. Osady węglowe jury górnej występują na całym obszarze gminy, często tworząc wychodnie (dolina Dobruta, Oroěska i Tomaszowa). Na utworach jury górnej w pobliġu północno - wschodniej granicy gminy (poza linią Krogulcza-Chronów), zalegają skały w postaci iłów oliwkowo - ġółtych, piaskowców i piasków drobno- ziarnistych z marglami i syderytami. Utwory trzeciorzędowe w postaci mułków występują sporadycznie w zagłębieniach terenu (rejon Guzowa). Prawie całą powierzchnię gminy pokrywają utwory czwartorzędowe – gliny, piaski i ġwiry, stanowiące bazę surowcową (kruszywa, gliny, wody) i decydujące o charakterze gleb. Do osadów młodszych holoceěskich o małym zasięgu naleġą piaski eoliczne w wydmach oraz torfy w doli- nach rzecznych. 1.5. Położenie i rzeźba terenu Gmina Oroěsko połoġona jest na terenie województwa mazowieckiego, w północnej częĝci powiatu szy- dłowieckiego. Od północy gmina graniczy z gminą Wolanów od wschodu z gminami Kowala i Wierzbica, od południa z gminą Jastrząb, a od południowego – zachodu w gminą Szydłowiec. W skład gminy wchodzi 19 sołectw. Połoġenie gminy Oroěsko okreĝlają dane geograficzne 51° 19' N20° 59' E. Leġy ona przy drodze krajowej E – 7 w odległoĝci 15 km od Radomia. Gmina zajmuje powierzchnię 8 196 ha, a struktura uġytkowania gruntów przedstawia się następująco: - uġytki rolne 5 842ha w tym grunty orne 4 697ha łąki trwałe i pastwiska 1 036ha sady 113ha - lasy i grunty zadrzewione 1 531ha - pozostałe grunty 823ha

N

Rysunek 1. Granice administracyjne gminy Oroěsko Obszar gminy Oroěsko połoġony jest w obrębie Równiny Radomskie wchodzącej w skład makroregionu Wzniesieě Południowo – Mazowieckich. Obszar charakteryzuje się monotonną rzeğbą terenu (przewaġająca częĝć Równiny połoġona jest na wysokoĝci 175 - 195 m. n.p.m.), urozmaiconą dolinami rzecznymi, wy- dmami i ostaěcami denudacyjnymi. Powierzchnia gminy pochyla się w kierunku północno - zachodnim, gdzie w dolinie Szabasówki – rejon Chałupki Łaziskie - znajduje się najniġej połoġony punkt (164 m. n.p.m.). Najwyġej połoġonym punktem jest wydma w południowo - wschodniej częĝci gminy w miejscowoĝci To- maszów (212,6 m. n.p.m.). Na obszarze gminy przewaġają nachylenia stoków 2 - 6 %, jedynie w południowo - zachodniej częĝci gminy i w okolicach wydm wynoszą 6 - 8 %, a niekiedy więcej. Tabela 1. Wykaz miejscowoĝci soleckich na terenie gminy Oroěsko wraz z liczbą mieszkaěców w 2007 roku.

L.p. Wykaz sołectw Liczba mieszkaěców 1 Bąków 203 2 Ciepła 166 3 Chronów Kolonia Górna 327 4 Chronów Kolonia Dolna 5 Chronów Wieĝ 156 6 Chronówek 124 7 Dobrut 401 8 Guzów Kolonia 327 9 Guzów Wieĝ 171 10 Helenów 152 11 Krogulcza Sucha 286 12 Krogulcza Mokra 210 13 Łaziska 645 14 Łaziska Osiedle 15 Oroěsko 1472 16 Ĝniadków 101 17 Tomaszów 486 18 Wałsnów 351 19 Zaborowie 225 Razem 5 803 Ğródło: UG Oroěsko 1.6. Gospodarka Na terenie gminy Oroěsko na koniec 2007 roku było zarejestrowanych 344 podmioty gospodarki narodo- wej, w tym 11 podmiotów w sektorze publicznym i 333 w sektorze prywatnym podmiotów gospodarczych. Tabela 2. Struktura wybranych rodzajów działalnoĝci gospodarczej na terenie gminy Oroěsko

Rodzaj działalnoĝci Miejscowoĝci/liczba jednostek Oroěsko Sołeckie handel 61 16 budownictwo 35 10 produkcja 26 9 transport 18 6 pozostałe 30 13 Ğródło: Strategia [2007] 1.7. Rolnictwo Gmina Oroěsko to region typowo rolniczy, co wynika przede wszystkim ze znacznego odsetka gospodarstw domowych utrzymujących się z rolnictwa (45,6%) oraz osób czynnych zawodowo w rolnictwie (55,6%), mi- mo iġ przydatnoĝć rolnicza występujących w gminie gleb jest niska [Strategia 2007]. Ĝrednio gospodarstwo wg. UG Oroěsko w gminie ma powierzchnię 4,07ha Na obszarze 140ha prowadzone są gospodarstwa ekologiczne specjalizujące się w uprawie, warzyw i owo- ców miękkich tj.: marchew jadalna, cebula, fasolka szparagowa i truskawka. Produkty te pochodzą z gospo- darstw, które posiadają certyfikaty krajowe i międzynarodowe producentów ġywnoĝci ekologicznej. Równieġ na terenie gminy powstało stowarzyszenie AGRO - EKO - PARKU Doliny Radomki z siedzibą w powiecie szydłowieckim z inicjatywy powiatów południowego Mazowsza. Zadaniem tego stowarzyszenia jest opracowanie i wdroġenie wspólnego strategicznego programu rozwoju terenów wiejskich w oparciu o zasadę wielofunkcyjnego i zrównowaġonego ekologicznie rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem ochro- ny ĝrodowiska, poprzez rozwój rolnictwa proekologicznego, zalesiania niskowydajnych gruntów i agrotury- styki. Tabela 3. Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych na terenie gminy Oroěsko według siedziby gospodarstwa

Grupy obszarowe Liczba gospodarstw Ogółem 1 460 1 - 5 ha 1 172 5 - 10 ha 219 10 - 15 ha 47 15 - 30 ha 22 Ğródło: Strategia [2007] Ĝrednio gospodarstwo w gminie ma powierzchnię 4,07ha przy ĝredniej na Mazowszu 7,60ha. Liczba ogólna gospodarstw wynosi 1 460 o powierzchni 5 949Ha, w tym uġytki rolne 5 842ha. Powierzchnię powyġej 5ha ma 288 gospodarstw, a poniġej 5ha - 1 172 gospodarstw. W odniesieniu do tych ostatnich udział w ogólnej liczbie gospodarstw stanowi 80%. To wskazuje na zna- czące rozdrobnienie gospodarstw nie sprzyjające zwiększeniu produktywnoĝci rolnej m.in. poprzez zwięk- szony stopieě mechanizacji. Podstawowymi gałęziami produkcji zwierzęcej ze względu na znaczące powierzchnie łąk trwałych i pastwisk oraz znaczne uprawy roĝlin pastewnych jest chów bydła i trzody chlewnej [Strategia 2007]. 1.8. Klimat Wg. Radomskiego [1977] za Gumiěskim [1948] gmina Oroěsko naleġy do łódzkiej dzielnicy klimatycznej. Gmina jest połoġona w strefie umiarkowanej, kontynentalnej. Ĝrednia temperatura powietrza w styczniu waha się od -4 do -3 °C, zaĝ w lipcu najczęĝciej odnotowywane jest 18°C. Ĝrednia temperatura roczna wy- nosi około 7°C. Moġna tu dostrzec przejĝciowoĝć klimatu Polski pomiędzy wpływem oceanu i kontynentu. Gmina leġy w strefie klimatycznej, gdzie dominują czynniki kontynentalne. Toteġ roczna ĝrednia opadów atmosferycznych w powiecie waha się między 550, a 600 mm wody. Doĝć zapuszczona w głąb Polski strefa wpływu klimatu morskiego wpływa na dłuġszy okres wegetacji roĝlin, od około 200 do 210 dni. Czas trwa- nia pokrywy ĝnieġnej to 60 – 75 dni, a liczba dni z przymrozkiem wynosi od 30 do 50, natomiast bardzo mroğnych 2 – 3 dni. Ostatnie przymrozki występują ok. 1 maja. Ĝrednia wilgotnoĝć względna powietrza wynosi 80 %. Na terenie gminy przewaġają wiatry wiejące z kierunku zachodniego i południowo - zachod- niego. 1.9. Hydrografia i hydrogeologia Obszar gminy połoġony jest w dorzeczu rzeki Radomki - lewego dopływu Wisły. Przez zachodnią częĝć gmi- ny przepływa rzeka Szabasówka (lewy dopływ rzeki Radomki), która, stanowi odbiornik wód zbieranych na terenie gminy tj. Oronki i Młynówki. Rzeki mają charakter nizinny, o spadku nie przekraczającym 1,500, co powoduje występowanie sezonowych podmokłoĝci w szerszych odcinkach dolin. Występowanie w doli- nach słabo przepuszczalnych mułków i iłów prowadzi do powstawania bagien, systemów szuwarowo - torfowych i gruntów organicznych miejscami torfowych. Długoĝć rzek na terenie gminy wynosi 19,47km, w tym; Szabasówki - 8,97km z tego nieuregulowany odcinek 3,40km, Młynówki – 1,97km – uregulowana Oronki – 8,53km – uregulowana. Na terenie gminy znajduje się 15 zbiorników wodnych małej retencji o łącznej powierzchni 180,63ha i obję- toĝci 23 27,12 tys. m3. Tabela 4. Wykaz zbiorników wodnych na terenie gminy Oroěsko

L.p. Miejscowoĝć Pow. zbiornika [ha] Zlewnia 1 Bąków 0,58 Szabasówka 2 Chałupki Łaziskie 6,00 Oronka 3 Chronów Kolonia 0,80 Oronka 4 Guzów 0,15 Oronka 5 Krogulcza Mokra 0,25 Oronka 6 Krogulcza Mokra 0,22 Oronka 7 Krogulcza Mokra 0,10 Oronka 8 Krogulcza Mokra 0,16 Oronka 9 Łaziska 0,09 Oronka 10 Łaziska Kolonie 0,09 Oronka 11 Oroěsko Kaskada 0,40 Oronka 12 Oroěsko Rolina 0,15 Oronka 13 Oroěsko Zaborowie 130,00 Oronka 14 Wałsnów 0,64 Szabasówka 15 Wałsnów 41,00 Szabasówka Razem 180,63 Ğródło: Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeě Wodnych – Szydłowiec Poza podstawową funkcją retencyjną. częĝć ze zbiorników pełni funkcje: gospodarczą. hodowli ryb, rekre- acyjną i przeciwpowodziową. Zbiornik w Chałupkach Łaziskich ze względu na atrakcyjne połoġenie w pięk- nym spokojnym otoczeniu lasów i łąk pełni funkcje rekreacyjną, stanowiąc idealne miejsce na wypoczynek i relaks dla mieszkaěców jak równieġ turystów. Sieć hydrograficzną uzupełniają stawy pełniące róġne funkcje, najczęĝciej hodowlane. Największe stawy rybne znajdują się w Oroěsku (o powierzchni 122;14ha) i Wałsnowie (o powierzchni 41,91ha). Na terenie gminy występuje Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP nr 412, 413 Goszczewice - Szydło- wiec. Na terenie gminy występują następujące poziomy wodonoĝne: górnojurajski, kredowy, czwartorzę- dowy. Poziom górnej kredy występujący w utworach górnej kredy wykształcony jest jako wapienie i mar- gle. Od powierzchni terenu jest izolowany utworami słabo przepuszczalnymi. Poziom wodonoĝny w utwo- rach kredy dolnej charakteryzują niskie parametry hydrogeologiczne. Poziom ten od powierzchni terenu jest izolowany utworami gliniastymi. Poziom wodonoĝny w utworach czwartorzędowych wykazuje brak ciągłoĝci poziomu wodonoĝnego. Wody występują w piaskach zalegających lokalnie na glinach lub prze- warstwieniach piaszczystych występujących w glonach zwałowych.

413

Rysunek 2. Połoġenie GZWP nr 413 Zbiornik Szydłowiec na terenie gminy Oroěsko Tabela 5. GZWP nr 413 Zbiornik Szydłowiec w jednostkach i piętrach hydrogeologicznych

Nazwa i numer Powierzchnia Wiek Typ Ĝrednia Szacunkowe zasoby zbiornika utworów zbiornika głębokoĝć dyspozycyjne GWZP ONO OWO ONO+OWO wodo- [m] zasoby moduł 3 2 [km2] [km2] [km2] [km2] noĝnych [tys. m /d] [l/s/km ] Zbiornik Szydło- 1188 70 0 70 Jl,2 szczel- < 100 130.00 2.44 wiec –nr 413 por. Ğródło: Kleczkowski [1990] 1.10. Ogólna charakterystyka Gminy Orońsko Siedzibą władz gminy wiejskiej jest miejscowoĝć Oroěsko, która jest jednoczeĝnie siedzibą urzędu i innych podstawowych instytucji obsługi ludnoĝci i rolnictwa. Administracyjnie gmina Oroěsko przynaleġy do po- wiatu szydłowieckiego i ma charakter rolniczy. 1.10.1. Demografia i mieszkalnictwo Stan zaludnienia na terenie gminy wynosi 5 701 wg. stanu na dzieě 31.12.2007r. Gęstoĝć zaludnienia w gminie wynosi 71 osób/km2, co wskazuje, ġe wskağnik ten jest niġszy od odnotowanej wartoĝci na terenie województwa mazowieckiego (145 os/km2) i powiatu szydłowieckiego (89 os./km2). Na terenie gminy w ogólnej liczbie mieszkaěców męġczyğni stanowią 49,76% (2 837), a kobiety 50,24% (2 864). Na 100 męġczyzn przypada 101 kobiet. Udział ludnoĝci w wieku przedprodukcyjnym wynosi 23,7%, w wieku produkcyjnym 61,4%, a w wieku poprodukcyjnym 14,9%. Największą liczbę mieszkaěców stanowią osoby w wieku pro- dukcyjnym – 3 502. Wg. stanu na koniec 2007 roku liczba zameldowaě ogółem wyniosła 109, a wymeldo- waě 99. Liczba ludnoĝci na 100ha uġytków rolnych wynosi 71 osoby. Ponadto osadnictwo na terenie gminy Oroěsko charakteryzuje (tab. 1) nierówniemierna liczba mieszkaě- ców np. w miejscowoĝci Oroěsko w 2007 roku zamieszkiwało 1 427 osób, a w Chronówku 124 osoby. Tabela 6. Liczba mieszkaěców gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008

Lata 2004 2005 2006 2007 2008 Liczba ludnoĝci 5 773 5 827 5 803 5 803 5 847 Ğródło: GUS, UG Oroěsko Liczba mieszkaěców na terenie gminy Oroěsko waha się od 5 773 w 2004 roku do 5 803 w 2008 roku i wskazuje na tendencję wzrostową o 30 osób w latach 2004 - 2008. Tabela 7. Przyrost naturalny w gminie Oroěsko w latach 2004 - 2008

Lata 2004 2005 2006 2007 2008 Przyrost 0,5 -0,9 -1 -3,1 bd. Ğródło: GUS, UG Oroěsko Na terenie gminy Oroěsko jest zauwaġalny przyrost naturalny ujemny. Dodatni przyrost naturalny wystąpił tylko w 2004 roku. Począwszy od 2005 roku zaznacza się wzrost ujemnego przyrostu naturalnego. Tabela 8. Liczba i powierzchnia uġytkowa mieszkaě w gminie Oroěsko w latach 2004 – 2007

2004 2005 2006 2007 Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia mieszkaě (m2) mieszkaě (m2) mieszkaě (m2) mieszkaě (m2) 1 460 115 007 1 464 115 467 1 475 117 135 1 494 119 337 Ğródło: GUS W latach 2004 – 2007 liczba mieszkaě na terenie gminy ulega systematycznemu wzrostowi tj. ĝrednio o ok. 9 mieszkaě w roku. Wraz z przyrostem liczby mieszkaě w 2007 roku zwiększeniu uległa takġe ich łączna powierzchnia do 119 337m2. We wspomnianym roku na terenie gminy odnotowano łącznie 1 494 mieszkaě. Tabela 9. Zestawienie zasobów mieszkaniowych na wybranym terenie Województwa Mazowieckiego wg. danych wskağnikowych z 2007 roku

Przeciętna Gmina Powiat Podregion Województwo Oroěsko szydłowiecki radomski mazowieckie Liczba izb w 1 mieszkaniu 3,70* 3,76* 3,56 3,51 Liczba osób w 1 mieszkaniu * 3,82 3,31 3,14 2,69 Liczba osób w 1 izbie* 1,03 0,88 0,88 0,77 Powierzchnia uġytkowa 1 mieszkania w m2 79,9 70,7 70,9 67,9 Powierzchnia na 1osobę 20,9 21,3 22,5 25,2 Ğródło: GUS W 2007 roku przeciętna izb w 1 mieszkaniu w gminie Oroěsko wynosi 3,70 i jest wyġszy od przeciętnej w podregionie i województwie. Wskağnik ten jest niġszy niġ w powiecie o 0,06. Liczba osób w 1 mieszkaniu – 3,82 odnotowana w gminie jest wyġsza niġ powiecie, podregionie i województwie. Równieġ liczba osób w 1 izbie na terenie gminy jest najwyġsza. Na gminę Oroěsko przypada takġe największa powierzchnia uġyt- kowana mieszkania w stosunku do wymienionych porównawczo jednostek administracyjnych. W odniesie- niu do powierzchni przypadającej na 1 osobę w gminie wskağnik ten jest niġszy niġ w powiecie, podregionie i województwie. 1.10.2. Infrastruktura techniczna gminy Oroěsko 1.10.2.1. Gospodarka wodno – ĝciekowa Sieć wodociągowa Gmina Oroěsko posiadając trzy podstawowe ujęcia wody, wyróġnia się wysokim stopniem zwodociągowa- nia spoĝród gmin powiatu szydłowieckiego. Zaopatrywana jest w wodę z następujących ujęć wody pod- ziemnej w: Oroěsko – 1 studnie o wydajnoĝci 58,40m3/h przy maksymalnym zapotrzebowaniu dobowym 645m3/d, zaopatrujące miejscowoĝci gminy tj. Oroěsko, Helenów, Tomaszów, Krogulcza Sucha i Mokra, Dobrut – 1 studnie o wydajnoĝci 20,3m3/h przy maksymalnym zapotrzebowaniu dobowym 330,8m3/d, zaopatrujące miejscowoĝci: Dobrut, Wałsnów i Ĝniadków. Chronów Wieĝ – 2 studnia o wydajnoĝci 176m3/h przy maksymalnym zapotrzebowaniu dobowym 725m3/d - zaopatrujące miejscowoĝci tj. Chronów Wieĝ, Chronów Kolonia, Guzów, Guzów Kol., Ciepła, Zaborowie, Łaziska, Chronówek i Bąków. Tabela 10. Zuġycie wody na terenie gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008

Zuġycie wody [m3] 2004 2005 2006 2007 2008 131 458 164 018 160 636 148 952 bd. Ğródło: GUS, UG Oroěsko Najwięcej wody zuġyto na terenie gminy w 2005 roku natomiast najmniej w 2004 roku. W 2007 roku zazna- czył się spadek zuġycia wody o 7,84%. Na terenie gminy wszystkie miejscowoĝci są zwodociągowane. Łączna liczba przyłączy do sieci wodocią- gowej na terenie gminy w 2007 roku wynosiła 1 230. Sieć kanalizacyjna Na terenie gminy Oroěsko funkcjonuje oczyszczalnia ĝcieków w miejscowoĝci Łaziska, która jest oczysz- czalnią mechaniczno - biologiczną. Oczyszczalnia poprzez sieć kanalizacji sanitarnej obsługuje jedno osiedle mieszkaniowe i Dom Pomocy Społecznej w Łaziskach. Oczyszczalnia ta została zaprojektowa na 1 250 RLM. Dobowo na oczyszczalnię jest zrzucane ok. 200m3 ĝcieków, a maksymalnie 250m3. Odbiornikiem oczyszczo- nych ĝcieków jest Garlica stanowiąca dopływ Szabasówki, a poĝrednio Radomka odpowiednio na następu- jących odcinkach cieków wodnych tj.: 3,70 / 2,20 / 69,80km Długoĝć sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosi 2,6km, a liczba przyłączy 19. Poprzez kanalizację sani- tarną jest obsługiwanych 382 mieszkaěców. Ĝcieki z gospodarstw domowych i obiektów uġytecznoĝci publicznej z terenu gminy gromadzone są w szambach i dowoġone do oczyszczalni pojazdami asenizacyjnymi. Do oczyszczalni dowoġone są równieġ ĝcieki spoza terenu gminy tj. z miejscowoĝci: Kowala, Przytyk i Wolanów. Liczba obsługiwanych przez oczyszczalnię mieszkaěców wynosi 700 [GUS 2008]. Usługi w zakresie wywozu ĝcieków prowadzi Urząd Gminy w Oroěsku. Tabela 11. Zestawienie danych o ĝciekach odprowadzanych na oczyszczalnię w zlewni Oronki w 2008 roku

Zarządzający Miejscowoĝć Rodzaj Projektowana Iloĝć oczyszczonych ĝcieków oczyszczalni przepustowoĝć [m3/d] [dam3] Urząd Gminy Łaziska Mechaniczno - 200 27 w Oroěsku biologiczna Ğródło: UG Oroěsko 1.10.2.2. Sieć gazowa Ze względu na brak zaopatrzenia w gaz przewodowy, gospodarstwa domowe na terenie gminy korzystają z gazu bezprzewodowego tj. butli gazowych, których dystrybucją zajmują się indywidualne podmioty. 1.10.2.3. Zaopatrzenie w ciepło Na terenie gminy nie istnieje sieć ciepłownicza (zdalczynna), która obsługiwałaby wszystkie gospodarstwa. W związku z tym mieszaěcy we własnym zakresie zapewniają sobie ogrzewanie najczęĝciej korzystając z opału węglowego spalanego w przydomowych kotłowniach, bądğ teġ wykorzystując gaz (LPG) jako ğródło ciepła. Wykaz instalacji grzewczych na terenie gminy Oroěsko w obiektach uġytecznoĝci publicznej Urząd Gminy w Oroěsku (Publiczna Szkoła Podstawowa w Oroěsku, Publiczne Gimnazjum w Oroěsku, Gminne Centrum Informacji w Oroěsku, Remiza Ochotniczej Straġy Poġarnej) - olej opałowy; moc 460kW, Publiczna Szkoła Podstawowa w Ciepłej – gaz (LPG); moc 60kW Publiczna Szkoła Podstawowa w Guzowie - olej opałowy; moc 139kW Centrum Rzeğby Polskiej w Oroěsku – gaz (LPG); moc 2 x 345kW i 1 x 45kW Dom Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" w Łaziskach – gaz (LPG); moc 2 x 350kW i 1 x 240kW Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oroěsku - olej opałowy; moc 33kW Ĝwietlica Wiejska w Łaziskach – gaz (LPG); moc 15kW. 1.10.2.4. Układ komunikacyjny Drogi Układ komunikacyjny na terenie gminy Oroěsko stanowią: droga krajowa o długoĝci 9km, 12 odcinków dróg powiatowych o łącznej długoĝci 45,560km i 31 odcinków dróg gminnych o łącznej długoĝci 59,020km. Podział dróg na terenie gminy przedstawia się następująco: droga krajowa - przez teren gminy Oroěsko biegnie droga krajowa nr 7 (Warszawa - Radom - Oroěsko - Kielce – Kraków) przebiegająca pomiędzy miejscowoĝciami Wałsnów – Krogulcza, drogi powiatowe - łączna długoĝć dróg powiatowych biegnących przez teren gminy wynosi 45,560 km. Są o odcinki dróg w ciągach o numerach, Tabela 12. Wykaz odcinków dróg powiatowych na terenie gminy Oroěsko

Lp. Nr drogi Przebieg 1 4008 W Kol. Chronów - Wawrzyszów 2 4010 W Oroěsko – Ruda Mała 3 4011 W Oroěsko – Ruda Wielka 4 4012 W Dobrut- Ĝniadków - Lipienice 5 4020 W Zaborowie – Omęcin – gr pow. 6 4021 W Łaziska – Zaborowie - Zastronie 7 4022 W Łaziska- Zdziechów - Szydłowiec 8 4023 W Ciepła – Bąków - Wałsnów 9 3562 W Mniszek – Łaziska- Oroěsko 10 4024 W Łaziska – Kol. Chronów - Guzów 11 3563 W Wolanów – Chronówek – Kol. Chronów 12 4025 W Wolanów – Guzów - Oroěsko Ğródło: UG Oroěsko - drogi gminne - łączna długoĝci 59,020 km, są to odcinki w ciągach o numerach Tabela 13. Wykaz odcinków dróg gminnych na terenie gminy Oroěsko

Lp. Nr drogi Przebieg 1 400401W Oroěsko ul. Rzeczna (od Wierzbickiej do ul. Radomskiej) 2 400402W Krogulcze Sucha - gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Roġki) 3 400403W Krogulcza Mokra·- gr. gminy Oroěsko – gr. gminy (Waliny) 4 400404W Guzów - Krogulcze Mokra - do dr. krajowej nr 7 5 400405W Ciepła - Dobrut do dr. krajowe; nr 7 6 400406W Tomaszów - Ĝniadków - Wałsnów (do dr. krajowej nr 7) 7 400407W Wałsnów (za lasem) 8 400408W Bąków - nr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Ĝwiniów) 9 400409W Zaborowie - Chałupki Łaziskie 10 400410W Chronów - Chałupki Łaziskie 11 400411W Chronówek- gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Waliny) 12 400412W Chronówek - Kolonia Dolna - gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Karszewo) 13 400413W Guzów – Chronówek 14 400414W Tomaszów – gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Ruda Wielka) 15 400415W Oroěsko (ul. Górna (od ul. Radomskiej - do dr. powiatowej nr 4025W)) – Guzów 16 400416W Ĝniadków – Helenów 17 400417W Guzów - Chronów - Kolonia Górna (od dr. powiatowej nr 3562W - przez Wolę Guzowską) 18 400418W Ciepła – Baków 19 400419W Chronów Kolonia Dolna – Guzów 20 400420W Oroěsko ul. Szkolna od ul. Radomskiej do ul. Osiedlowej) 21 400421W Oroěsko ul. Osiedlowa (od ul. Brandta do ul. Górnej) 22 400422W Oroěsko ul. Zagórska (od ul. Radomskiej do ul. Starowiejskiej) 23 400423W Oroěsko ul. Topolowa (od ul. Brandta do Centrum Rzeğby Polskiej 24 400424W Oroěsko (od ul. Wesoła od ul. Szkolnej) 25 400425W Oroěsko ul. Graniczna (od dr. krajowej nr 7) 26 400426W Dobrut przez Starą Wieĝ 27 400427W Łaziska (przez wieĝ) 28 400428W Guzów Kolonia (od dr. powiatowej nr 4025W do dr. gminnej nr 400413W) 29 400429W Zaborowie (od dr. powiatowej nr 4021W - do lasu) 30 400430W Bąków (od dr. powiatowej nr 4023W - do dr. dojazdowej do pól nr ewidencyjnej 178) 31 400431W Ciepła (od dr. powiatowej nr 4023W - do łąk) Ğródło: Strategia [2007] Łączna długoĝć dróg: krajowej, powiatowych i gminnych na terenie gminy Oroěsko wynosi 113,580km. Największy udział stanowią drogi gminne 52%, następnie drogi powiatowe 40 %, a krajowa tylko 8%. Dłu- goĝć dróg powiatowych o nawierzchni utwardzonej wynosi 41,770km (92%), a gminnych 16,370km (28%). Odległoĝć z miejscowoĝci Oroěsko do Radomia wynosi 15km, a Szydłowca 12km. Transport publiczny na terenie gminy Oroěsko obejmuje usługi ĝwiadczone przez Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej oraz prywatnych przewoğników. Rozwój rynku usług przewozowych znacznie ułatwiło połączenie z po- szczególnymi miejscowoĝciami na terenie gminy, a takġe z Radomiem, Szydłowcem i Kielcami. Linia kolejowa W północnej częĝci gminy znajduje dwutorowa zelektryfikowana linia kolejowa relacji Tomaszów Mazo- wiecki – Radom. Długoĝć linii na terenie gminy wynosi ok. 1,50km. 1.10.3. Elektroenergetyka Głównym ğródłem zasilania sieci ĝredniego napięcia jest zlokalizowana w Chronówku stacja transformato- rowa 110/15 kV z dwoma transformatorami pracującymi naprzemiennie o mocy 10 MVA kaġdy. Obciąġenie w szczycie wynosi ok, 6,2 MVA, a rezerwa mocy około 14 MVA. Przez teren gminy przebiegają następujące linie energetyczne: linie energetyczne wysokiego napięcia 220kV (relacji Roġki - Jaworzno II oraz Róġki - Tarnów), linie energetyczne wysokiego napięcia 110kV (relacji Roġki - Wierzbica, Roġki - Skarġysko, oraz Roġki - Przysucha), linie energetyczne ĝredniego napięcia 30kV (Roġki - Szydłowiec), stacje transformatorowe SN/nn, linie niskiego napięcia doprowadzające energię elektryczną do wszystkich mieszkaěców gminy. Długoĝć linii napowietrznych 15kV o przekroju większym lub równym 70mm2 wynosi 50km. Na terenie gminy znajduje się 48 stacji napowietrznych i 4 stacje wnętrzowe. Eksploatacją stacji rozdzielczej (stacji SN/nn oraz linii SN i nn) zajmuje się PGO ZEORK Dystrybucja - Radom. Wszystkie miejscowoĝci so- łeckie na terenie gminy posiadają oĝwietlenie uliczne. 1.10.4. Szkolnictwo i opieka zdrowotna 1.10.4.1. Szkolnictwo Na terenie gminy Oroěsko znajduje się 6 placówek oĝwiatowych, które zapewniają nauczanie na poziomie podstawowym i gimnazjalnym. Wykaz jednostek oĝwiatowych na terenie gminy: Publiczne Gimnazjum w Oroěsku, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Józefa Brandta w Oroěsku, Publiczna Szkoła Podstawowa w Guzowie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Wałsnowie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Wałsnowie Filia w Krogulczy Suchej. Nadto na terenie gminy znajdują się 4 ĝwietlice i jeden oddział przedszkolny: Ĝwietlica w Oroěsku, Ĝwietlica w Tomaszowie, Ĝwietlica w Zaborowiu, Ĝwietlica w Łaziskach, Przedszkole Publiczne w Oroěsku. 1.10.4.2. Opieka zdrowotna Na terenie gminy znajduje się 1 placówka podstawowej opieki zdrowotnej tj. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oroěsku. 1.10.4.3. Kultura, zabytki i turystyka Kultura Na terenie gminy Oroěsko znajdują się gminne biblioteki publiczne w następujących miejscowoĝciach: Gminna Biblioteka Publiczna w Oroěsku, Gminna Biblioteka Publiczna w Oroěsku Filia w Łaziskach, Gminna Biblioteka Publiczna w Oroěsku Filia w Tomaszowie. Na terenie gminy znajduje się nadto Gminny Oĝrodek Kultury w Oroěsku, w którym działa Gminne Cen- trum Informacji. Do najwaġniejszego miejsca kultury na terenie gminy Oroěsko jest zaliczane Centrum Rzeğby Polskiej, które tworzą: Oĝrodek Pracy Twórczej Rzeğbiarzy Muzeum Rzeğby Współczesnej Pałac Józefa Brandta Oĝrodek Promocji i dokumentacji Rzeğby Park Krajobrazowy Zabytki Wĝród obiektów wpisanych do Centralnego Rejestru Zabytków w gminie naleġą: Kapliczka w Oroěsku nr rej.: 47 Zespół pałacowy Józefa Brandta w Oroěsku nr rej.: 810/A, 398/A, 111/A Dróġniczówka w Oroěsku nr rej.: 399/A Zespół pałacowy i folwarczny w Łaziskach nr rej.: 109/A Stanowisko archeologiczne w Łaziskach nr rej.: 199/A. Do pomników i miejsc pamięci narodowej na terenie gminy naleġy zaliczyć: Obelisk wzniesiony w hołdzie ġołnierzom AK podobwodu „Wanda” i patrolu „Robert” w Chałupkach – Łaziska i Ciepłej Pomnik upamiętniający strajki chłopskie w 1934 roku w Guzowie Zbiorowa mogiła Powstaěców Styczniowych w 1863 roku w Krogulczy Mokrej Pamiątkowa płyta poĝwięcona poległym w walkach narodowo- wyzwoleěczych w Oroěsku. Turystyka Centrum Rzeğby Polskiej wraz z Radomskim Bractwem Rowerowym organizuje cykliczne wycieczki rowe- rowe. Trasa prowadzi z Radomia do Oroěska i wynosi 15 km. Na terenie gminy znajdują się hotele i motele. 1.11. Działalnoĝć Samorządu Gminy w latach 2004 - 2008 Głównymi ğródłami dochodów gminy Oroěsko są: subwencje, udział w podatku dochodowym od osób fizycznych i dochody własne: podatek od nieruchomoĝci, podatek rolny i leĝny i od ĝrodków transporto- wych. Tabela 14. Struktura dochodów budġetu Gminy Oroěsko w latach 2004 - 2008

Lata 2004 2005 2006 2007 2008 Dochody własne 1 429 874,00 2 300 985,00 1 938 114,40 2 282 590,89 3 121 026,10 Udziały w podatkach 486 727,00 540 093,00 735 019,01 910 754,86 1 200 139,27 Subwencje 4 991 970,00 5 047 220,00 5 549 706,00 6 007 765,00 6 613 184,00 Dotacje 1 443 505,00 1 846 473,00 2 557 535,53 2 842 627,18 2 925 534,70 Razem 8 352 076,00 9 752 771,00 10 780 374,94 12 043 737,93 13 859 884,07 Ğródło: UG Oroěsko Najistotniejszą grupę dochodów gminy stanowią dochody własne i subwencje. Wzrost dochodów i otrzy- mywane od administracji rządowej kwoty subwencji rosną i dzięki nim gmina moġe pozwolić sobie na okreĝlone inwestycje. Za korzystny w strukturze dochodów gminy naleġy uznać narastający wzrost udziału w podatkach. Dochody gminy zarówno zewnętrzne, jak i własne wzrastają (ogółem zanotowano wzrost dochodów w 2008 roku w stosunku do 2004 roku, o 118 %. Na podstawie powyġszego moġna uznać, ġe moġliwoĝci inwestycyjne gminy wzrastają. 1.11.1. Wydatki Wydatki gminy w latach 2005 – 2008 systematycznie rosną (wzrost o 36 %). Wydatki w przeliczeniu na jed- nego mieszkaěca takġe ulegają wzrostowi ĝrednio o 1 107,00 zł. Tabela 15. Wykonanie budġetu - wydatków Gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008

Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 Wydatki ogółem 9 794 159,00 9 094 280,00 11 200 274,22 12 356 317,62 13 331 646,62 Wydatki w przeliczeniu 1 696,55 1 560,71 1 930,08 2 160,32 2 280,08 na 1 - go mieszkaěca Ğródło: UG Oroěsko

14 000 000,00 12 000 000,00 10 000 000,00 8 000 000,00 6 000 000,00 4 000 000,00 2 000 000,00 0,00 2004 2005 2006 2007

Rysunek 3. Wydatki Gminy Oroěsko w latach 2004 - 2008 Najwyġszy poziom wydatków poniesionych przez Gminę Oroěsko odnotowano w 2008 roku, natomiast najniġszy w 2005 roku. 1.11.2. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony ĝrodowiska Działania inwestycyjne Gminy Oroěsko z zakresu ochrony ĝrodowiska dotyczyły głównie budowy wodocią- gów. Na w/w cele zaciągane były preferencyjne kredyty m.in. z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Ĝrodo- wiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Ĝrodki przeznaczane na ochronę ĝrodowiska pochodziły jednak głównie z budġetu gminy. Tabela 16. Nakłady na gospodarkę komunalną i ochronę ĝrodowiska w latach 2004 - 2008 w Gminie Oroě- sko (według najwaġniejszych inwestycji)

Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 Wydatki ogółem 1 265 955 744 256 743 044,13 1 201 440,62 1 017 379,39 Wydatki w przeliczeniu 219,29 127,73 128,04 207,04 174,00 na 1 - go mieszkaěca Ğródło: UG Oroěsko Wzrost wydatków na ochronę ĝrodowiska odnotowano w roku 2004 i 2007. W 2008 roku w stosunku do roku 2004 zaznaczył się spadek wydatków o 248 576zł., co stanowi 20%. Inwestycje w ochronie ĝrodowiska dotyczyły głównie finansowania przez gminę w minionych latach: - Budowa sieci wodociągowej w miejscowoĝciach: - Chronówek - Wałsnów - Zalas - Oroěsko, ul. Brandta, ul. Osiedlowa, ul. Graniczna, ul. Starowiejska, ul. Topolowa - Chałupki Łaziskie - Modernizacja drogi - Oroěsko - Mniszek - Dobrut Brody - Bąków - Oroěsko Osiedle Sady - Ĝniadków I i II etap - Wałsnów - Chronówek 0,817 km - Oroěsko – Guzów ul. Górna 2. DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA 2.1. Powietrze atmosferyczne 2.1.1. Przepisy prawne Wojewódzki Inspektor Ochrony Ĝrodowiska na mocy ustawy Prawo ochrony ĝrodowiska (tekst jednolity z 2008r. Dz.U. z Nr 25, poz. 150) dokonuje corocznej oceny poziomów substancji w powietrzu we wszystkich strefach województwa. Klasyfikacja stref jest dokonywana w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ĝrodowi- ska z dnia 3 marca 2008r. (Dz.U. Nr 47, poz. 281) w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substan- cji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roĝlin, wydzielając strefy, dla których poziom: chociaġ jednej substancji przekracza poziom powiększony o margines tolerancji – klasa C chociaġ jednej substancji mieĝci się pomiędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji – klasa B poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego – klasa A 2.1.2. Pomiary zanieczyszczenia powietrza Powiat Szydłowiecki, w tym gmina Oroěsko zgodnie z obowiązującym podziałem naleġy do strefy radom- sko – zwoleěskiej (PL.14.16.z.05). Na terenie gminy Oroěsko nie ma punktów pomiarowych dla zanieczysz- czeě powietrza. Stanowiska pomiarowe na terenie strefy radomsko – zwoleěskiej znajdują się w Szydłowcu i Przysusze w odległoĝci odpowiednio około 12 i 31km na kierunku południowym i północno - zachodnim. Tabela 17. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleěskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia

Nazwa strefy radomsko – Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zwoleěska zanieczyszczeě dla obszaru całej strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3* Rok 2007 A A A A A A C Ğródło: WIOĜ w Warszawie [2008] * - strefa mazowiecka Tabela 18. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleěskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla substancji zawartych w pyle PM 10

Nazwa strefy radomsko – Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zwoleěska zanieczyszczeě dla obszaru całej strefy AS Ni C6H6 Cd O3* Rok 2007 A A C A C Ğródło: WIOĜ w Warszawie [2008] * - strefa mazowiecka Tabela 19. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleěskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roĝlin

Nazwa strefy radomsko – Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zwoleěska zanieczyszczeě dla obszaru całej strefy SO2 NOX O3* Rok 2007 A A A/C** Ğródło: WIOĜ w Warszawie [2008] * -strefa mazowiecka,** cel długoterminowy 2.1.3. Ğródła zanieczyszczenia powietrza Głównymi ğródłami zanieczyszczeě powietrza na terenie gminy Oroěsko są: procesy technologiczne i procesy energetycznego spalania paliw (na terenie gminy funkcjonują kotłow- nie komunalne), emisja komunikacyjna (ze względu na natęġenie ruchu pojazdy przemieszczające się drogą krajową nr 7 oraz drogami powiatowymi i gminnymi są podstawowym ğródłem zanieczyszczenia powietrza), stwarza zagroġenie w pobliġu dróg o znacznym natęġeniu ruchu kołowego. Zanieczyszczenia komunikacyjne (tle- nek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, pyły z metalami cięġkimi) pogarszają teġ jakoĝć po- wietrza atmosferycznego oraz wpływają na wzrost stęġenia ozonu w troposferze, emisja niska (indywidualne gospodarstwa domowe ogrzewane są poprzez własne kotłownie węglowe lub piece), duġy wpływ na stan czystoĝci powietrza ma emisja niska, która pochodzi z lokalnych kotłow- ni, palenisk indywidualnych oraz ĝrodków transportu. Lokalne systemy grzewcze i piece domowe prak- tycznie nie posiadają jakichkolwiek urządzeě ochrony powietrza. Wielkoĝć emisji z tych ğródeł jest trud- na do oszacowania i wykazuje zmiennoĝć sezonową (związaną z okresem grzewczym), emisje uciąġliwych zapachów (składowisko odpadów, oczyszczalnia ĝcieków). Tabela 20. Wykaz obiektów mogących pogorszyć stan ĝrodowiska na terenie gminy Oroěsko

Rodzaj obiektu Iloĝć Droga krajowa 1 Garbarnia 2 Stacja paliw płynnych i gazowych 1 Oczyszczalnia ĝcieków w Łaziskach 1 Składowisko odpadów w Guzowie 1 Oĝrodek zdrowia 1 Mogilnik w Oroěsku 1 Linia kolejowa 1 Ğródło: UG Oroěsko 2.1.4. Wnioski Wyniki analizy poziomów zanieczyszczeě w powietrzu na terenie gminy Oroěsko nie przekraczają dopusz- czalnych norm. Głównym ğródłem zanieczyszczenia antropogenicznego atmosfery jest wzrost natęġenia ruchu komunikacyjnego oraz niska emisja pochodząca głównie z palenisk domowych w wymiarze sezono- wym. Strefa radomsko – zwoleěska, do której naleġy gmina Oroěsko z uwzględnieniem kryteriów ustano- wionych dla ochrony zdrowia i ochrony roĝlin została zakwalifikowana do klasy A. Wyjątek stanowi klasyfi- kacja kryteriów okreĝlonych w celu ochrony zdrowia i roĝlin dla substancji ozonu, wobec której teren gminy Oroěsko, przynaleġącej do strefy mazowieckiej zakwalifikowano do klasy C. Gazyfikacja gminy w przyszłoĝci powinna przyczynić się do poprawy stanu atmosfery. 2.2. Hałas 2.2.1. Przepisy prawne Ustawa z 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony ĝrodowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150) oraz ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony ĝrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085 z póğn. zm.), reguluje przepisy dotyczące klimatu akustycznego. Przepisy tych ustaw są wyrazem nowej, spójnej z ustawodawstwem Unii Europejskiej, poli- tyki w zakresie ochrony ĝrodowiska. W odniesieniu do zagadnieě akustycznych, wspomniane akty prawne dostosowują przepisy polskie do regulacji UE, w szczególnoĝci znajdującej podstawę prawną w regulacjach zawartych w Dyrektywie w sprawie oceny i zarządzania hałasem w ĝrodowisku (2002/49/EC). Hałas - dğwięk okreĝlany jako szkodliwy, uciąġliwy lub przeszkadzający w danych warunkach (zaleġy od fi- zycznych parametrów dğwięku, od nastawienia odbiorcy). Ocena stanu ĝrodowiska w wyniku emisji hałasu dokonywana jest przy pomocy równowaġnego poziomu dğwięku wyraġonego w dB. Rozporządzenie Ministra Ĝrodowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie do- puszczalnych poziomów hałasu w ĝrodowisku ( Dz.U. Nr 120, poz. 826) okreĝla: Laeqdop = 55 dB dla pory dziennej (od 6oo - 22oo) Laeqdop = 45 dB dla pory nocnej (od 22oo - 6oo) 2.2.2 Pomiary hałasu Na terenie gminy Oroěsko, nie przeprowadzano pomiaru hałasu komunikacyjnego. Najbliġszy punkt w któ- rym prowadzono pomiar hałasu komunikacyjnego znajduje się w Radomiu [Raport 2008]. 2.2.3. Ğródła hałasu Podstawowe ğródła hałasu na terenie gminy Oroěsko: ğródła stacjonarne, zainstalowane na terenach jednostek organizacyjnych, indywidualne i publiczne ğródła mobilne (samochody osobowe, cięġarowe, transport komunikacji zbio- rowej) linia kolejowa. Emitentami hałasu przemysłowego, na obszarze gminy są: kotłownie, zakłady rzemieĝlnicze o zróġnicowanym profilu: zakład garbarski, zakłady produkcji materiałów budowlanych. Ğródłami hałasu w działalnoĝci rolniczej są głównie: systemy wentylacyjne (czerpnie, wyrzutnie), spręġarki, pompy i transport. 2.2.4 Wnioski Największym ğródłem hałasu na obszarze gminy Oroěsko jest komunikacja drogowa. Z uwagi na zwiększa- jącą się liczbę pojazdów mechanicznych natęġenie hałasu będzie stopniowo wzrastać. Pozostałe ğródła hałasu nie są zbyt uciąġliwe z racji braku skupisk zakładów przemysłowych lub innych mo- gących niekorzystnie wpływać na klimat akustyczny gminy. 2.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno - ĝciekowa 2.3.1. Wprowadzenie Obszar gminy połoġony jest w dorzeczu rzeki Radomki - lewego dopływu Wisły. Przez zachodnią częĝć gmi- ny przepływa rzeka Szabasówka (lewy dopływ rzeki Radomki), która, stanowi odbiornik wód zbieranych na terenie gminy tj. Oronki i Młynówki. Długoĝć rzek na terenie gminy wynosi 19,47km. Na terenie gminy znajduje się 15 zbiorników wodnych małej retencji o łącznej powierzchni 180,63ha i objętoĝci 23 27,12 tys. m3. 2.3.2. Wody powierzchniowe Ocenę jakoĝci wód powierzchniowych Wojewódzki Inspektor Ochrony Ĝrodowiska w Warszawie prowadzi w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ĝrodowiska z dnia 20 sierpnia 2008r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych częĝci wód powierzchniowych (Dz.U.2008 Nr. 162 poz. 1008). Na terenie gminy nie były prowadzone badania stanu jakoĝci wód powierzchniowych. Badaniami monito- ringu diagnostycznego były objęte wody powierzchniowe poza terenem gminy będące dopływami rzeki Szabasówki tj.: Jabłonica w punkcie kontrolnym Mniszek - ujĝcie do Szabasówki na terenie gminy Wolanów wody po- wierzchniowe osiągnęły III - klasę czystoĝci w zakresie klasyfikacji jakoĝci tych wód, Kobyłka w punkcie - ujĝcie do Szabasówki w górnym biegu na terenie gminy Szydłowiec wody po- wierzchniowe charakteryzowała IV - klasa czystoĝci w zakresie klasyfikacji jakoĝci tych wód [WIOĜ 2008]. W przypadku tej ostatniej klasyfikacja jakoĝci wód powierzchniowych wynika z zawartoĝci, amoniaku, azotu Kjeldahla oraz liczby bakterii coli typu fekalnego. Na tej podstawie naleġy uznać, ġe największe zagroġenie powodują ĝcieki komunalne odprowadzane bez oczyszczenia bezpoĝrednio do wód powierzchniowych, jak teġ opróġniane w sposób niekontrolowany szamba. Rozwiązanie tego problemu będzie moġliwe po wdroġeniu budowy oczyszczalni ĝcieków oraz zbiorczych systemów kanalizacji, a takġe przydomowych oczyszczalni ĝcieków na terenie zlewni analizowa- nych rzek. Znaczące zagroġenie dla czystoĝci wód powierzchniowych mogą stanowić spływy powierzchniowe z terenu zlewni rzek związków biogennych, ĝrodków ochrony roĝlin, nawozów mineralnych jak równieġ gnojowicy wytwarzanej w gospodarstwach hodowlanych. 2.3.3. Wody podziemne Ocenę jakoĝci tych wód Wojewódzki Inspektor Ochrony Ĝrodowiska w Warszawie prowadzi w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ĝrodowiska z dnia 23 sierpnia 2008r. w sprawie kryteriów i oceny stanu wód pod- ziemnych (Dz.U. 2008. Nr 143, poz. 896). Wody podziemne rozumie się przez to wody występujące pod powierzchnią ziemi w wolnych przestrze- niach skał skorupy ziemskiej. W zaleġnoĝci od głębokoĝci występowania uġytkowych poziomów wodono- ĝnych są mniej naraġone na zanieczyszczenia niġ wody powierzchniowe. Na terenie gminy w miejscowoĝci Guzów znajduje się punkt nr 289 (20o 58` 13”, 51o 19` 55”) badania wód podziemnych. Wody podziemne na terenie gminy charakteryzuje III klasa czystoĝci [WIOĜ 2008]. Niniejsze wynika ze stęġenia anionu wodorowęglanowego (HCO3) w wodach podziemnych. Na terenie gminy występują trzy poziomy wodonoĝne: górnojurajski, kredowy i czwartorzędowy. Tabela 21. Eksploatacja ujęć wody na terenie gminy Oroěsko w 2008 roku

L.p. Ujęcie wód podziemnych Głębokoĝć [m] Iloĝć pobranej wody [dam3] 1 Chronów Wieĝ 60 55,231 2 Dobrut 45 23,522 3 Oroěsko 60 102,361 Ğródło: UG Oroěsko W 2008 roku z ujęć wody w Chronowie Wieĝ, Dobrut i Oroěsko pobrano 181,114dam3 wody dla potrzeb zaopatrzenia mieszkaěców. 2.3.4. Gospodarka wodno – ĝciekowa 2.3.4.1. Regulacje prawne gospodarki wodno - ĝciekowej Gospodarka ĝciekowa regulowana jest ustawą z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ĝcieków (tekst jedn. Dz.U. z 2006r. Nr 123, poz. 858 z póğn. zm.), rozporządze- niem Ministra Ĝrodowiska z dnia 24 lipca 2006r. w sprawie warunków jakie naleġy spełnić przy wprowa- dzaniu ĝcieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla ĝrodowiska wodnego (Dz.U. Nr 137, poz. 984), rozporządzeniem Ministra Ĝrodowiska z dnia 1 sierpnia 2002r. - w spra- wie komunalnych osadów ĝciekowych (Dz.U. Nr 134, poz. 1140). Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo ochrony ĝrodowiska, ĝcieki (substancje ciekłe, wprowadzone bezpoĝrednio lub za pomocą urządzeě kanalizacyjnych do wód ) zmieniają stan fizyczny, chemiczny lub biologiczny wód, działając niszcząco na ĝwiat roĝlinny lub zwierzęcy. Ĝcieki powstają w wyniku bytowania człowieka oraz prowadzonej przez niego działalnoĝci go- spodarczej i rolniczej (ĝcieki bytowo – gospodarcze, ĝcieki przemysłowe, ĝcieki komunalne, wody opadowe, wody podgrzane). 2.3.4.2. Sieć wodociągowa Gmina Oroěsko jest zwodociągowana na całym terenie. Mieszkaěcy gminy są zaopatrywani w wodę uj- mowaną w trzech ujęciach na tym terenie. Do sieci przyłączone są gospodarstwa domowe i obiekty uġytku publicznego. Długoĝć sieci wodociągowej wynosi 86,6km. Liczba przyłączeě do sieci wodociągowej na te- renie gminy stanowi 15% w ogólnej liczbie przyłączy na terenie powiatu. Stopieě zwodociągowania gminy wg. stosunku powierzchni 100km2 do długoĝci sieci wodociągowej, wykazuje przewagę wartoĝci tego wskağnika o 23% w stosunku do osiągniętej na terenie powiatu. Tabela 22. Stopieě zwodociągowania powiatu szydłowieckiego i gminy Oroěsko w 2007 roku

Powiat/Gmina Wskağnik 100 km2 /długoĝć sieci [km] liczba przyłączy Powiat 81,5 8 463 Oroěsko 105,7 1 230 Ğródło: GUS Tabela 23. Zestawienie porównawcze danych dot. iloĝci pobranej wody z instalacji wodociągowej i jej dłu- goĝci na terenie powiatu szydłowieckiego i gminy Oroěsko w 2007 roku

Powiat/Gmina Iloĝć pobranej wody [dam3] Długoĝć sieci wodociągowej [km] Powiat 796,4 368,1 Oroěsko 85,8 86,6 Ğródło: GUS Iloĝć pobranej wody do celów uġytkowych na terenie gminy Oroěsko w 2007 roku stanowiła 11 % ogólnego zuġycia wody na terenie powiatu. Natomiast długoĝć sieci wodociągowej na terenie gminy stanowiła 24 % udziału w skali całego powiatu. Tabela 24. Zuġycie wody na terenie powiatu szydłowieckiego i gminy Oroěsko w 2007 roku w przeliczeniu na 1 – mieszkaěca i korzystającego / odbiorcę

Powiat/Gmina Zuġycie wody [m3] na 1 mieszkaěca na korzystającego / odbiorcę Powiat 19,9 25 Oroěsko 15 21,5 Ğródło: GUS Ogólnie w 2007 roku na 1 mieszkaěca gminy przypada zuġycie wody w iloĝci 15m3, a na korzystającego / odbiorcę – 21,5m3 [GUS 2008]. To wskazuje ogólnie na niġsze zuġycie wody na terenie gminy Oroěsko w stosunku do ogólnego zuġycia wody na terenie powiatu szydłowieckiego tj.: o 25% w przeliczeniu na 1 – mieszkaěca oraz o 16 % w odniesieniu do korzystającego / odbiorcy. 2.3.4.3. Systemy melioracyjne Gminny Związek Spółek Wodnych w Oroěsku zajmuje się konserwacją urządzeě melioracyjnych na terenie gminy Oroěsko. Ujmowane wody są odprowadzane systemem drenaġów i rowów do głównych cieków wodnych na terenie gminy. W ramach melioracji szczegółowych uregulowana została rzeka Szabasówka, Oronka i Młynówka. Łączna długoĝci uregulowanych cieków wynosi 16,07km, co stanowi 83% ogólnej długoĝci sieci rzek na terenie gminy. Powierzchnia terenów zmeliorowanych wynosi 2 442ha, w tym odwadniana systemem rur drenarskich 1 958ha, a za poĝrednictwem rowów. Gminna Spółka Wodna Oroěsko – posiada urządzenia na terenie wsi Bąków, Chronów Kolonia, Chronów Wieĝ, Ciepła, Dobrut, Guzów, Kolonia, Guzów Wieĝ, Krogulcza Mokra, Krogulcza Sucha, Łaziska, Oroěsko, Tomaszów, Helenów, Zaborowie [POĜ i PGO 2003]. 2.3.4.4. Sieć kanalizacyjna Gmina nie posiada zbiorowego systemu kanalizacji. Na jej terenie, w miejscowoĝci Łaziska znajduje się mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ĝcieków. Do oczyszczalni podłączone jest osiedle mieszkaniowe oraz Dom Pomocy Społecznej w Łaziskach. Długoĝć sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosi 2,6km, a liczba przyłączy 19. Poprzez kanalizację sanitarną jest obsługiwanych 382 mieszkaěców. 2.3.4.5. Główne ğródła zanieczyszczeě Znaczącym zagroġeniem dla stanu sanitarnego wód powierzchniowych na terenie gminy stała się nieupo- rządkowana gospodarka ĝciekowa oraz niewłaĝciwe stosowanie organicznych nawozów: gnojowicy i obor- nika, a takġe rolnicze wykorzystywanie ĝcieków bez zachowania wymogów ochrony ĝrodowiska. Gminę Oroěsko charakteryzuje przewaga terenów płaskich i lekko falistych. Dla tak ukształtowanej po- wierzchni zgodnie z badaniami IMGW, Instytut Ekologii PAN oszacował wielkoĝć spływu powierzchniowe- go: dla gruntów ornych 10 -15 kg N całk /ha rok i 0,4 - 0,7 kg P całk /ha rok, dla zielonych uġytków rolnych 8 -10 kg N całk /ha rok i 0,3 - 0,5 kg P całk /ha rok, dla lasów 5-6 kg N całk /ha rok i 0,1-0,2 kg P całk /ha rok. 2.3.5. Wnioski Gmina Oroěsko posiada zasoby wodne o ĝrednim stopniu zanieczyszczenia, który nie stanowi zagroġenia dla uġytkowników pomimo tego, ġe ĝcieki na terenie gminy gromadzone są w znacznym udziale w przydo- mowych zbiornikach (szambach) i według zapotrzebowania wywoġone na oczyszczalnię w Łaziskach. Na terenie gminy brak jest sieci kanalizacyjnej, dlatego konieczne jest podjęcie działaě inwestycyjnych dla jej budowy wraz z oczyszczalnią ĝcieków, a nadto przydomowych oczyszczalni ĝcieków dla zwiększenia za- sięgu obsługi gospodarstw domowych. 2.4. Odpady 2.4.1. Przepisy prawne Obowiązek planowania gospodarki odpadami został sformułowany w uchwalonej przez Sejm RP ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity Dz.U. z 2007r. Nr 39 poz. 251). Powszechna zasada go- spodarowania odpadami (Rozdział 2 art. 5 Ustawy o odpadach) brzmi „Kto podejmuje działania powodują- ce lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i pro- wadzić tak aby: zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać iloĝć odpadów i ich negatywne oddziaływanie na ĝrodowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakoěczeniu ich uġytkowania, zapewniać zgodny z zasadami ochrony ĝrodowiska odzysk, jeġeli nie udało się zapobiec ich powstaniu, zapewniać zgodne z zasadami ochrony ĝrodowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi”. Zgodnie z Dyrektywą 91/156 EEC od roku 2002 w krajach Unii Europejskiej zabronione będzie składowanie odpadów bez wczeĝniejszego ich przetworzenia. Podstawowymi kierunkami działaě będzie zmniejszanie iloĝci odpadów do wywiezienia poprzez selektywną zbiórkę i zagospodarowanie odpadów oraz stworzenie nowoczesnych zakładów wykorzystujących i unieszkodliwiających odpady. Wizja unijnych składowisk przewiduje deponowanie odpadów wyłącznie przetworzonych, tzn. takich, w których zawartoĝć frakcji or- ganicznych nie przekracza 5%, a wartoĝć opałowa nie jest wyġsza niġ 6000 kJ/kg. Odpady organiczne po- winny być w całoĝci kompostowane. Rozwiązania dotyczące gospodarki odpadami w gminie zostały przyjęte uchwałą Rady Gminy Oroěsko w sprawie uchwalenia Regulaminu utrzymania czystoĝci i porządku na terenie gminy Oroěsko nr XXXIV/176/06 z dnia 1 marca 2006r. 2.4.2. Odpady komunalne Na terenie gminy Oroěsko w miejscowoĝci Guzów znajduje się czynne składowisko odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne, które jest eksploatowane od 1993 roku. Składowisko to jest usytuowane na tere- nie GZWP nr 413 Szydłowiec w odległoĝci 3,3km na kierunku północno – zachodnim od miejscowoĝci Oroěsko. Zajmuje ono powierzchnię 2,10ha, a częĝć eksploatowana 1,30ha i ma charakter podpoziomowo - nadpoziomowy. Od strony wschodniej występuje zagajnik sosnowy, a na pozostałych kierunkach dominują nieuġytki. Gminne składowisko odpadów od II – połowy 2007 roku zarządzane jest przez Urząd Gminy w Oroěsku ul. Szkolna 8, 26 – 505 Oroěsko. W latach 2004 – 2007 obiekt ten był zarządzany przez Zakład Go- spodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Oroěsku ul. Wesoła 8, 26 – 506 Oroěsko. Składowisko nie posiada uszczelnienia sztucznego, lecz mineralne składające się z warstwy gliny, o miąġ- szoĝci 6 m i współczynniku filtracji 0,00001 cm/s-1. Do ujęcia wód odciekowych słuġy drenaġ ze studzien- kami. Ujmowane odcieki są wywoġone na oczyszczalnię ĝcieków. Odcieki jak i wody podziemne są monito- rowane. Na obiekcie nie są ujmowane wody opadowe, a takġe gaz wysypiskowy. Teren składowiska jest ogrodzony i wyposaġony w brodzik dezynfekcyjny, a w jego obrębie porasta pas zieleni. W wyposaġeniu składowiska brak jest wagi samochodowej [Sprawozdanie 2007]. Składowane od- pady są okresowo zagęszczane. Odpady dla potrzeb ewidencji przed zdeponowaniem tymczasowo są wa- ġone na terenie P.U.H. Materiały Przemysłowe i Spoġywcze E Róġycki Edmund Róġycki, ul. Osiedlowa 25 26- 505 Oroěsko. Na składowisku odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne w Guzowie w większoĝci są deponowane niesegregowane odpady komunalne pochodzące z terenu gminy Oroěsko, natomiast w mniejszoĝci z in- nych gmin województwa mazowieckiego. Największą iloĝć odpadów w latach 2004 – 2008 zdeponowano w 2008 roku – 2 974,2 Mg, natomiast najmniej w 2004 roku – 1 440,10 Mg przy ĝredniej 1 596,60Mg. Przewi- dywana łączna iloĝć do zdeponowania odpadów na terenie składowiska wyniesie 42 000 Mg, natomiast stopieě zapełnienia w objętoĝci składowiska na koniec 2008 roku wyniósł ok. 57%. Tabela 25. Zestawienie iloĝci zdeponowanych odpadów komunalnych na składowisku w Guzowie gm. Oroěsko w latach 2004 – 2008

Składowisko w Guzowie gm. Oroěsko 2004 2005 2006 2007 2008 Masa [Mg] Kod odpadu 20 03 01 1 440,10 1 975,90 2 332,80 2 234,20 2 974,20 Ğródło: UG Oroěsko Po zapełnieniu składowiska wymagane będzie jego zamknięcie i rekultywacja oraz poeksploatacyjny moni- toring zgodnie z opracowanym uprzednio projektem. Prace związane z rekultywacją składowiska polegały- by na: przykryciu kopuły warstwą uszczelniającą o odpowiedniej miąġszoĝci oraz wymodelowaniu, aby powstał łagodny kształt wyrównanej czaszy bez zagłębieě, ujęciu wód opadowych ujęciu gazu wysypiskowego uformowaniu biologicznie czynnej warstw glebowej poprzez nałoġenie ziemi próchnicznej o odpowied- niej miąġszoĝci oraz obsiew mieszanką traw. Proponowanym kierunkiem rekultywacji składowiska powinien być leĝno – produkcyjny. Projekt rekultywa- cji powinien zawierać m.in. metody zabezpieczenia powierzchni składowiska przed przedostaniem się wód opadowych w głąb składowiska. Dalsze działania związane z rekultywacją powinny polegać na nasadzeniu roĝlinnoĝci. Ponadto od daty uzy- skania decyzji o zamknięciu składowiska wydanej przez Starostę Powiatu w rejonie składowiska będzie wymagane prowadzenie monitoringu. Badania monitoringowe będą prowadzone przez okres 30 lat z czę- stotliwoĝcią wykonania analiz fizyko - chemicznych: wód podziemnych – dwa razy w ciągu roku (co 6 miesięcy), wód odciekowych - dwa razy w ciągu roku (co 6 miesięcy), gaz wysypiskowy (ewentualnie) dwa razy w ciągu roku (co 6 miesięcy), kontrola osiadania powierzchni składowiska w oparciu o repery – 1 raz w roku. Od II – połowy 2007 roku niesegregowane odpady komunalne wytwarzane na terenie gminy Oroěsko są zbierane przez Urząd Gminy w Oroěsku. Niesegregowane odpady komunalne na terenie gminy Oroěsko w gospodarstwach domowych są gromadzone w workach z tworzywa sztucznego w kolorze czarnym o poj. 110 l, oraz w kontenerach 1,1m3 w liczbie 50 szt. W pobliġu obiektów infrastruktury (cmentarzy) takġe do zbiorki odpadów komunalnych są wykorzystywane kontenery o wspomnianej pojemnoĝci, które stanowią własnoĝć Urzędu Gminy. Zbierane niesegregowane odpady komunalne są unieszkodliwiane na składowi- sku odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne w miejscowoĝci Guzów. W latach 2004 – 2007 zbiórka i transport odpadów komunalnych na terenie gminy Oroěsko była realizowana przez Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Oroěsku ul. Wesoła 8, 26 – 506 Oroěsko. Najwięcej odpadów komunalnych na terenie gminy odebrano w 2004 roku – 1 422,10 Mg, natomiast naj- mniej w 2007 roku – 1 825,20Mg. Ĝrednia iloĝć zebranych odpadów w latach 2004 – 2008 wyniosła 1 644,61Mg. Tabela 26. Zestawienie iloĝci zebranych odpadów komunalnych na terenie gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008

Gmina 2004 2005 2006 2007 2008 Masa [Mg] Oroěsko 1 422,10 1 559,38 1 653,48 1 825,20 1374,40 Ğródło: UG Oroěsko Na terenie gminy w latach 2005 – 2008 nie była prowadzona selektywna zbiórka odpadów komunalnych 2.4.3. Odpady niebezpieczne wytworzone w sektorze komunalnym Na terenie gminy zgodnie z danymi WPGO [2007] wĝród odpadów niebezpiecznych wytworzonych w sekto- rze komunalnym dominują głównie: zuġyte baterie i akumulatory ołowiowe, lampy fluorescencyjne, prze- pracowane oleje, przeterminowane leki, termometry rtęciowe i chemikalia. Brak kompleksowego systemu zbierania i unieszkodliwiania tych odpadów sprzyja najczęĝciej na wrzucaniu tych odpadów przez miesz- kaěców do urządzeě na odpady komunalne, skąd są wywoġone na składowisko odpadów komunalnych. 2.4.4. Mogilnik Na terenie gminy w miejscowoĝci Oroěsko, w odległoĝci 100m na północ od drogi Oroěsko-Dąbrówka Za- błotnia – zlokalizowany jest mogilnik. Jego właĝcicielem jest Rejonowa Spółdzielnia „Samopomoc Chłop- ska” w Szydłowcu ul. Sowiěskiego 6 - w upadłoĝci. Mogilnik załoġono w 1972 roku. Ĝciany zbiornika wy- murowane są z pustaków ġelbetonowych gruboĝci 20cm na zaprawę cementowo - wapienną, stropy z płyty ġelbetowej z betonu ġwirowego o gruboĝci 15cm. Izolacja została wykonana lepikiem asfaltowym dwa razy na gorąco. Zbiornik posiada trzy włazy i kominek wentylacyjny. Charakterystyka techniczna: głębokoĝć po- sadowienia – 2,7m; objętoĝć zbiornika – 44,064m3). Powierzchnia terenu mogilnika wynosi 38,85m2 i jest ogrodzona siatką na słupach betonowych. W mogilniku składowane były ĝrodki ochrony roĝlin – około 15Mg, zapełnienie zbiornika wynosi około 40%. Ĝrodki ochrony roĝlin były gromadzone w mogilniku w latach 1972 – 1985 [WPGO 2007]. Najbliġsza studnia głębinowa zlokalizowana jest ponad 1,5km od mogilni- ka, rzeka Oronka przepływa w odległoĝci 175m [POS i PPGO 2003]. 2.4.5. Wnioski Odpady na składowisku są deponowane bez odzysku surowców wtórnych. Na gminnym składowisku od- padów w Guzowie, w szczególnoĝci są deponowane odpady z terenu gminy Oroěsko. Po wyczerpaniu się pojemnoĝci tego składowiska, odpady będą gromadzone na stacji przeładunkowej utworzonej na tym skła- dowisku, a stąd będą transportowane na Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami znajdującego w obszarze radomskim tj. do instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych (do ZUOK - u) za- rządzanej przez PPUH „RADKOM” w Radomiu ul. Witosa 76 na podstawie uprzednio zawartego porozu- mienia. Segregacji odpadów na terenie gminy będzie sprzyjało utworzenie Punktu Dobrowolnego Groma- dzenia Odpadów (PDGO) na składowisku odpadów komunalnych w Guzowie. 2.5. Gleby 2.5.1. Wprowadzenie Na stan gleb ma wpływ wiele czynników zewnętrznych, m.in.: procesy erozyjne, emisja gazów i pyłów, oraz prowadzona gospodarka rolna (nawoġenie, stosowanie ĝrodków ochrony roĝlin). Niebagatelne znaczenie ma równieġ ĝwiadomoĝć ekologiczna uġytkowników gruntów. Tabela 27.Uġytkowanie gruntów na terenie gminy Oroěsko

Rodzaj uġytków Powierzchnia [ha] Udział [%] Uġytki rolne 5 842 71 Grunty orne 4697 80 Łąki trwałe i pastwiska 1032 18 Sady 113 2 Lasy i grunty zadrzewione 1531 19 Tereny inne i nieuġytki 823 10 Ğródło: Strategia [2007] Największy udział wĝród uġytków rolnych na terenie gminy przypada na grunty orne (80%), natomiast naj- mniejszy na sady (2%). W uġytkowaniu ogólnym gruntów na tereny leĝne przypada udział 19%, a najmniej- szy w tej klasyfikacji stanowią tereny inne i nieuġytki - 10%. 2.5.2. Typy gleb Na obszarze gminy przewaġają gleby psudobielicowe nad glebami brunatnymi wyługowanymi i czarnymi ziemiami. W dolinach rzecznych występują gleby bagienne i pobagienne, zajęte przez uġytki zielone. Na obszarze gminy największą powierzchnię zajmują gleby słabe i najsłabsze. Udział gleb w poszczególnych klasach bonitacyjnych wynosi odpowiednio: klasy I - III - 2%; klasy IVa i IVb - 38% oraz klasy V i VIz - 60%. Pod względem przydatnoĝci rolniczej w większoĝci występują kompleksy glebowe: zboġowo – pastewny mocny (26%), zboġowo – pastewny (23%), ġytni bardzo dobry (4%), ġytni dobry (20%), ġytni bardzo słaby (25%), pszenny dobry (1%) i pszenny wadliwy (1%). Najcenniejsze gleby dla produkcji rolniczej występują w rejonie wsi Chronów, Guzów i Łaziska. Dominujące wĝród uġytków zielonych uġytki słabe znajdują się w dolinach rzecznych i na tzw. smugach wĝród piaszczy- stych pól, lasów i bagien. Uġytki zielone ĝrednie ze ĝrednio ġyznymi glebami występują we wsiach: Chro- nów, Oroěsko, Łaziska, Ciepła i Bąków stanowią potencjalne rezerwy produkcji pasz w gminie. Przeznacze- nia gruntów rolnych i leĝnych na cele nierolnicze i nieleĝne moġna dokonać jedynie w planie zagospodaro- wania przestrzennego. Szczegółowej ochronie podlegają uġytki rolne o wysokiej bonitacji, tzn. klas I - III, wytworzone z gleb po- chodzenia mineralnego oraz uġytki rolne klas IV - VI - jeĝli zostały wytworzone z gleb pochodzenia orga- nicznego oraz lasy. W tych przypadkach zagospodarowanie gruntów na cele nierolnicze i nieleĝne łączy się z uzyskaniem zgody na wyłączenie ich z produkcji rolniczej i leĝnej. Znaczna częĝć terenu gminy Oroěsko zaliczana jest do obszarów o uġytkach rolnych słabych i najsłabszych, takġe podlegających ochronie. 2.5.3. Odczyn gleb Na obszarze powiatu szydłowiecko jak i gminy Oroěsko dominują gleby o odczynie bardzo kwaĝnym i kwa- ĝnym pH od 4,5 do pH 5,5, których udział jest znaczący i waha się w granicach 81 – 100% [Raport 2007]. Spowodowane jest to stanem naturalnym. Odpornoĝć gleb na degradacje waha się od ĝredniej do bardzo małej. Uwarunkowane jest to rodzajem skały macierzystej. Zakwaszenie gleb wpływa nie tylko na zmniejszenie plonów, lecz takġe sprzyja przyswajaniu przez roĝliny metali cięġkich, co wymusza zwiększenie nakładów na zabiegi agrotechniczne gleb - wapnowanie i nawo- ġenie. Udział gleb wymagających wapniowania waha się w granicach 81 – 100%, bowiem zabieg ten ogra- nicza niepoġądane skutki nadmiernego zakwaszenia gleb jest wapnowanie. Ma ono na celu poprawę od- czynu oraz wpływa korzystnie na większoĝć właĝciwoĝci fizycznych, chemicznych i biologicznych gleb. 2.5.4. Monitoring gleb Na terenie gminy Oroěsko nie jest prowadzony monitoring chemizmu gleb. Badania właĝciwoĝci agroche- micznych gleb w Polsce prowadzi Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Wesołej. Wraz z 17 Okręgowymi Stacjami obejmuje swoim zasięgiem obszar całego kraju. Obszarem powiatu szydłowieckiego zajmuje się Okręgowa Stacja Chemiczno - Rolnicza w Kielcach. Do zadaě Stacji naleġy między innymi: wykonywanie analiza gleb, roĝlin, płodów rolnych i leĝnych; doradztwo w sprawach nawoġenia; wykonywanie badaě jakoĝci nawozów; wykonywanie ekspertyz i wydawanie opinii dotyczących zasobnoĝci gleb, składu chemicznego roĝlin i nawozów oraz prawidłowego stosowania nawozów; prowadzenie działalnoĝci szkoleniowej w powyġszym zakresie. 2.5.5. Wnioski Gleby na terenie gminy Oroěsko naleġą do grupy o ĝrednich korzyĝciach dla produkcji rolnej. Są to gleby stosunkowo mało zdewastowane i zdegradowane. Konieczne są działania w kierunku rekultywacji terenów zdegradowanych lub będących pozostałoĝciami po wyrobiskach surowców mineralnych o powierzchni ok.11,28 ha. Najbardziej zalecaną formą ich zagospodarowania jest ich zalesianie. Gmina Oroěsko posiada gleby słabe, o ĝrednim zanieczyszczeniu. Konieczne jest nawoġenie, wapnowanie i stosowanie odpowied- nich zabiegów agrotechnicznych, ze względu na ich kwaĝny odczyn na znacznej powierzchni. 2.6. Surowce mineralne 2.6.1. Wprowadzenie Kopalinami występującymi na terenie województwa mazowieckiego są głównie czwartorzędowe utwory okruchowe oraz trzeciorzędowe i czwartorzędowe surowce ilaste. Związane jest to czwartorzędowymi for- mami działalnoĝci lodowców bądğ akumulacyjnej działalnoĝci rzecznej i procesów eolicznych. Eksploatacja kopalin na terenie gmina Oroěsko odbywa się na niewielką skalę. 2.6.2. Występowanie kopalin Na terenie gminy znajdują się złoġa surowców skalnych (wapienie), chemicznych (fosforyty), ilastych (gliny zwałowe), krzemionkowych (krzemienie czarne), energetycznych (torfy) i kruszyw naturalnych (piaski bu- dowlane, ġwiry). W związku z ochroną Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 412, 413 Goszczewice - Szydłowiec na obszarze gminy nie jest moġliwe wydobycie kopalin na skalę przemysłową. Znajdujące się na terenie gminy złoġa to: nie eksploatowane obecnie złoġe margli i iłów "Strzałków" mających zastosowanie w przemyĝle cemen- towym jego zasoby bilansowe na terenie gminy wynoszą 53 300 tys. m3, częĝciowo wyeksploatowane złoġe wapieni i margli "Marylin" mogących słuġyć rolnictwu (w miejscowo- ĝci Ĝniadków), jego powierzchnia to ok. 9ha, a udokumentowane zasoby to 9 941 tys. m3, nie eksploatowane złoġe fosforytów (znajdujących zastosowanie w produkcji nawozów) "Radom - Kro- gulcza" o zasobach bilansowych wynoszących 590 tys. Mg, eksploatowane złoġe piasków budowlanych (mających zastosowanie w budownictwie komunikacyjnym i ogólnym) "Ĝniadków" o zasobach ocenianych na ok. 100 tys. Mg i wyznaczonym obszarze górniczym wynoszącym 2,6ha, znajdujące się w większoĝci na obszarze leĝnym częĝciowo wyeksploatowane złoġe piasków "Oroěsko" (powierzchnia 3ha, ok. 300 tys. Mg zasobów), nieeksploatowane, połoġone częĝciowo na obszarze zalesionym złoġe piasków "Helenów" (powierzchnia 2,08ha, ok. 170 tys. Mg zasobów), nieeksploatowane złoġe piasków "Komorniki" (powierzchnia 9,20ha, 728 tys. Mg zasobów) połoġone na obszarze zalesionym, nieudokumentowane złoġe krzemieni czarnych – moġliwych do wykorzystani w jubilerstwie - o zasobach szacunkowych 14 Mg (Dobrut), złoġa torfu (mogącego być uġywany jako kompost) występujące w dolinie rzeki Szabasówki. 2.7. Pola elektromagnetyczne Przez teren gminy przebiegają.: linie wysokiego napięcia i ĝredniego napięcia (liniowe ğródła pól elektromagnetycznych), linie niskiego napięcia doprowadzające energię do wszystkich obiektów i odbiorców na terenie gminy, stacje transformatorowe SN/n.n urządzenia emitujące pole elektromagnetyczne pracujące w oĝrodku medycznym. Ponadto na terenie gminy Oroěsko występują następujący operatorzy usług telekomunikacyjnych tj.: - Telekomunikacja Polska z centralą telefoniczną w Oroěsku, rozdzielczą siecią telefoniczną napowietrzną do wszystkich sołectw w gminie, - MNI S.A. – z rozdzielczą siecią telefoniczną bezprzewodową umoġliwiającą połączenia ze wszystkimi sołectwami w gminie. Nadto operatorzy ĝwiadczący usługi stacjonarne w publicznej sieci telefonicznej na terenie gminy Klwów to: CROWLEY DATA POLAND sp. z o.o. POLSKA TELEFONIA CYFROWA sp. z o.o. TELE2 POLSKA sp. z o.o. TELEFONIA DIALOG S.A. TELEKOMUNIKACJA KOLEJOWA sp. z o.o. W ramach monitoringu Polskie Sieci Elektroenergetyczne - Wschód S.A. w Radomiu, nie prowadziły dotąd okresowych badaě kontrolnych poziomów pól promieniowania elektromagnetycznego w ĝrodowisku na terenie gminy Oroěsko. 2.8. Przyroda 2.8.1. Wprowadzenie Podstawowym aktem prawnym regulującym tą dziedzinę jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwiet- nia 2004r. (Dz.U. z 2004r. Nr 92 poz. 88 z póğn. zm.). Zgodnie z art. 2 ust. 1 ww. ustawy ochrona przyrody polega na: „zachowaniu, zrównowaġonym uġytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: dziko występujących roĝlin, zwierząt i grzybów roĝlin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową zwierząt prowadzących wędrowny tryb ġycia siedlisk przyrodniczych siedlisk zagroġonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roĝlin, zwierząt i grzybów tworów przyrody ġywej i nieoġywionej oraz kopalnych szczątków roĝlin i zwierząt krajobrazu zieleni w miastach i wsiach zadrzewieě”. 2.8.2. Stan zasobów przyrody 2.8.2.1. Lasy Podstawowym przepisem prawnym regulującym zagadnienia gospodarki leĝnej jest ustawa z dnia 28 wrze- ĝnia 1991r. o lasach (tekst jednolity, Dz.U. z 2005r. Nr 45, poz. 435 z póz zm.). Lesistoĝć gminy wynosi 19% i jest niġsza w stosunku do lesistoĝci powiatu (32%). Grunty zalesione i za- drzewione zajmują powierzchnię 1 531ha. Rozmieszczenie lasów obszaru gminy jest nierównomierne. Naj- większe kompleksy leĝne występują w sołectwach: Chronówek, Krogulcza Mokra i Krogulcza Sucha, Hele- nów i Ĝniadków oraz przy stawach w Wałsnowie i Oroěsku. Na lasy paěstwowe przypada 71%, a prywatne 29 % udziału w powierzchni terenów zalesionych. W lasach obszaru gminy przewaġają siedliska borowe - bór mieszany ĝwieġy, bor mieszany wilgotny, bór ĝwieġy z dominacją drzewostanu sosny. Poza nimi występują równieġ gatunki drzew: olsza, brzoza, dąb, jodła, ĝwierk, modrzew, jesion, osika, wiąz i buk. Znaczny jest takġe udział lasu mieszanego, w którym oprócz sosny występują w szerszym zakresie: dąb, brzoza, jodła i olsza oraz olsu z dominującą olszą W mniejszym zakresie występują lasy: jesionowy, ĝwieġy i wilgotny. W obrębie gminy Oroěsko zadrzewienia występujące w postaci pojedynczych drzew i krzewów lub ich ma- łych skupisk zajmują powierzchnię ogólną 54ha. Zadrzewienia te przybierają formy: przywodne (rejon rzeki Szabasówki z dopływami i stawy w Oroěsku), przydroġne - towarzyszą drogom i innym ciągom komunika- cyjnym, ĝródpolne - rozproszone w okolicach terenów rolnych (zwłaszcza wschodnia częĝć gminy) i przyza- grodowe. Z powodu niskiego stopnia lesistoĝci gminy zadrzewienia pełnią bardzo waġne funkcje: zwiększa- ją wodną retencję i chronią zlewnie ğródłowe, przeciwdziałają wodnej i wietrznej erozji gleby, chronią przed zanieczyszczeniami atmosferycznymi pochodzącymi z komunikacji drogowej i innych ğródeł emisji, zwięk- szają atrakcyjnoĝć turystyczno -rekreacyjną terenu. Bardzo istotne znaczenie ekologiczne, wodochronne, hydrologiczne, glebochronne, klimatyczno - higienicz- ne oraz krajobrazowe pełnią występujące głównie w dolinach rzek i cieków wodnych (szczególnie skupione przy stawach w Oroěsku) częĝciowo naturalne zbiorowiska roĝlinnoĝci łąkowo - pastwiskowej. W dolinach rzecznych, głównie rzeki Szabasówki i jej dopływów jak równieġ w miejscach wilgotnych i zatorfowionych w rejonach sołectw: Bąków, Wałsnów, i w okolicach Krogulczy Suchej, Dąbrówki Zabłotniej oraz przy sta- wach w Oroěsku występują zespoły szuwarowo - torfowiskowe. Zbiorowiska te pełnią obszar naturalnej retencji l poziomu wód podziemnych oraz charakteryzują się specyficznymi walorami przyrodniczymi - sza- ta roĝlinna zawiera gatunki chronione, rzadkie i ginące, warunkując zarazem byt grupie zwierząt, szczegól- nie ptaków wodno - błotnych. W lasach prywatnych zagroġeniem jest rozdrobnienie kompleksów i brak planowego gospodarowania. Po- woduje to przerwanie ciągłoĝci naturalnych ekosystemów i ograniczenie liczby nisz ekologicznych, stano- wiących ostoje zwierząt. Dla lasów ogólnymi zagroġeniami są poġary, kradzieġe drewna, zaĝmiecanie ich w pobliġu terenów miesz- kaniowych i dróg. Niewystarczająca jest takġe iloĝć i jakoĝć infrastruktury turystycznej i komunalnej w są- siedztwie lasów. Zagadnienia związane z gospodarką leĝną są bardzo waġne, gdyġ zwiększanie powierzchni leĝnej prowadzi do: poprawy bilansu wodnego danego obszaru, przeciwdziałania erozji wodnej i wietrznej gleby, zwiększania bioróġnorodnoĝci terenów rolnych, tworzenia korytarzy ekologicznych. W lasach nie stanowiących własnoĝci Skarbu Paěstwa zagroġenie stwarza dodatkowo rozdrobnienie kom- pleksów leĝnych, które miejscami powoduje przerwanie ciągłoĝci naturalnych ekosystemów i ograniczenie liczby nisz ekologicznych, stanowiących ostoje dziko ġyjącej fauny. Wg. regionalizacji przyrodniczo - leĝnej [Mroczkiewicz 1952] lasy gminy Oroěsko są połoġone w VI Krainie Małopolskiej dzielnicy radomsko – Iłġeckiej, Mezoregion Równina Radomsko – Kozienicka. Lasy paěstwowe są podporządkowane Nadleĝnictwu Radom, a lasy prywatne Starostwu Powiatowemu w Szydłowcu. Na terenie gminy występują lasy ochronne, których powierzchnia wynosi 682,70ha, w tym: lasy wodochronne (243,74ha) zlokalizowane pomiędzy Łaziskami, a Mniszkiem (gm. Wolanów), przy stawach w Wałsnowie (dolina rzeki Szabasówki) oraz w rejonie doliny rzeki Dranki z dopływami, lasy cenne pod względem przyrodniczym (26,35ha) znajdujące się w okolicach Łazisk, chroniące m.in. stanowiska lęgowe ptaków, lasy chroniące ĝrodowisko przyrodnicze (268,56ha), znajdują się w okolicach Guzowa, Krogulczy Mokrej, Krogulczy Suchej i Dranki, lasy uszkodzone na skutek działalnoĝci przemysłu - II strefa zagroġenia przemysłowego (144,05ha) - jest to kompleks leĝny usytuowany między Krogulczą Suchą, a Dąbrówka Zabłotnią. Na terenie gminy myĝliwi skupiają w kole łowieckim Soból. 2.8.2.2. Ochrona zasobów przyrody Pomniki przyrody Na terenie gminy wg. rozporządzenia nr 67 Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 pağdziernika 2008 roku znajdują się następujące pomniki przyrody oġywionej: Dąb szypułkowy (Quercus robur) Oroěsko – Nadleĝnictwo Radom obr. Radom oddz. 124 a - obw. 251cm, wys. 22m. Olsza czarna (Alnus glutinosa) Łaziska – Park zabytkowy, działka nr ewid 82/4 - obw. 290cm wys.22m. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) 9 szt. Oroěsko – Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Radom działka nr ewid. 232 – obw. 215cm – 385, wys. 19 – 24m. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) 7 szt. Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Ra- dom działka nr ewid. 232 – obw. 225 – 375cm, wys. 20 – 23m. Klon zwyczajny (Acer platanoides) 11 szt. Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Radom działka nr ewid. 232 – obw. 200 - 310cm, wys. 16 – 23m. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) 12 szt. Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Ra- dom działka nr ewid. 232 – obw. 180 - 280cm, wys. 15 – 23m. Wiąġ szypułkowy (Ulmus leavis) Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Radom działka nr ewid. 232 – obw. 365cm, wys. 25m. Uġytki ekologiczne Uġytki ekologiczne są pozostałoĝciami ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych za- sobów genowych i typów ĝrodowisk jak: naturalne zbiorniki wodne, ĝródpolne i ĝródleĝne "oczka wodne", kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuġytkowanej roĝlinnoĝci, starorzecza, wychod- nie skalne, skarpy, kamieěce itp. Na terenie gminy ustanowiono 10 uġytków ekologicznych. Usytuowanie uġytków ekologicznych na terenie gminy: Krogulcza Sucha – pow. 79ha – dół eksploatacji torfu Kolonia Chronów – pow. 56 ar – teren zabagniony Łaziska – pow. 4,26ha – teren silnie wilgotny Łaziska – pow. 2,56ha - bagno teren szczególnej ochrony Łaziska – 1,82ha – dolina rzeki Szabasówki. 2.8.3. Wnioski Ĝrodowisko przyrodnicze na terenie gminy jest chronione przepisami ogólnymi i prawem miejscowym. Realizacja strategicznych planów gminy musi uwzględniać uwarunkowania ĝrodowiskowe. Róġnorodnoĝć funkcji jaką pełnią lasy (ochronne, wodochronne, klimatochronne,) oraz niska lesistoĝć w gminie i potrzeba racjonalizacji struktury uġytkowania ziemi (zagospodarowanie gruntów małoprzydatnych do produkcji rolniczej) wskazują na potrzebę i koniecznoĝć zwiększenia powierzchni leĝnej w ramach „Pro- gramu Zwiększania Lesistoĝci w Powiecie Szydłowieckim na lata 2000 – 2020”. Stan ĝrodowiska leĝnego na terenie gminy ulega zmianom. Do czynników wpływających na zmiany stanu drzewostanu naleġy zaliczyć warunki atmosferyczne panujące w ostatnich latach (wysokie temperatury, zmienny poziom opadu atmosferycznego,) poġary jak i usytuowanie w pobliġu miasta Radomia. 2.9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Zagroġenia dla ĝrodowiska naturalnego mogą stanowić równieġ awarie lub katastrofy. Potencjalne zagro- ġenie na terenie gminy Oroěsko stwarzają: transport drogą krajową i linią kolejową ( w tym materiałów niebezpiecznych), okresowe i miejscowe zanieczyszczenia wód rzek i zbiorników wodnych, stacja paliw płynnych i gazowych, dzikie wysypiska odpadów. Najbardziej realne zagroġenie dla ĝrodowiska stanowią awarie w transporcie drogowym (droga nr 7) i kole- jowym oraz moġliwoĝć wystąpienia, w tym transporcie zdarzeě, skutkujących wyciekiem substancji tok- sycznych i niebezpiecznych o właĝciwoĝciach palnych i wybuchowych np.: przewóz kwasu, chloru, etyliny, oleju opałowego itp. Na terenie gminy znajduje się takġe stacja paliw płynnych i gazowych, która równieġ stwarza nadzwyczajne zagroġenie dla ĝrodowiska. W Starostwie Powiatowym w Szydłowcu funkcjonuje Zespół Zarządzania Kryzysowego, w zakresie jego obowiązków jest monitorowanie potencjalnych zagroġeě, przeciwdziałanie im oraz koordynacja działaě m.in. w gminie Oroěsko. 3. CELE I ZADANIA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE OROŃSKO 3.1. Cele polityki ekologicznej Cele polityki politycznej paěstwa Celami realizacyjnymi „Polityki Ekologicznej Paěstwa na lata 2007 - 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 - 2014” są: 1. Wzmacnianie systemu zarządzania ochroną ĝrodowiska. 2. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody. 3. Zrównowaġone wykorzystanie materiałów, wody i energii. 4. Dalsza poprawa jakoĝci ĝrodowiska i bezpieczeěstwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkaěców Polski. 5. Ochrona klimatu. Cele wojewódzkiej polityki ekologicznej. Celem nadrzędnym polityki ekologicznej województwa mazowiec- kiego jest: „Ochrona walorów przyrodniczych i poprawa standardów ĝrodowiska” Cele główne dla Województwa Mazowieckiego: Zmniejszenie zanieczyszczeě ĝrodowiska (dotyczy wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, odpa- dów, powietrza atmosferycznego, hałasu i promieniowania elektromagnetycznego). Zrównowaġone wykorzystanie materiałów, wody i energii. Rozwój proekologicznych form działalnoĝci w gospodarce (w szczególnoĝci w rolnictwie, transporcie i eksploatacji kopalin). Utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych, ochronę ekosystemów cennych pod względem przyrodniczym, ochronę i rozwój ekosystemów leĝnych. Poprawę bezpieczeěstwa ekologicznego (w zakresie ochrony przed powodzią, suszą, osuwiskami i poġa- rami, a takġe zmniejszenia ryzyka związanego z transportem substancji niebezpiecznych oraz występo- waniem awarii przemysłowych). Wzrost poziomu wiedzy ekologicznej (w zakresie edukacji ekologicznej). Misja Powiatu Szydłowieckiego: Powiat Szydłowiecki przyjazny ludziom i ĝrodowisku, stwarzający warunki do harmonijnego rozwoju, ro- snącej jakoĝci ġycia i zamoġnoĝci, sprzyjający realizacji dąġeě i aspiracji mieszkaěców Cele strategiczne dla Powiatu Szydłowieckiego: I. Poprawa jakoĝci ġycia mieszkaěców Powiatu Szydłowieckiego oraz budowa społeczeěstwa informacyj- nego. II. Zwiększanie konkurencyjnoĝci powiatu w układzie regionalnym. III. Wzrost spójnoĝci społecznej, gospodarczej i przestrzennej powiatu w warunkach zrównowaġonego roz- woju. Cele poĝrednie dla Powiatu Szydłowieckiego: Rozwój usług publicznych Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej Promocja integracji społecznej. e-Rozwój Powiatu Szydłowieckiego. Rozwój kapitału ludzkiego. Stymulowanie rozwoju gospodarczego i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Gospodarka i rynek pracy otwarty dla wszystkich. Tworzenie warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczoĝci. Rozwój społeczeěstwa obywatelskiego. Ĝrodowisko, zapobieganie zagroġeniom i energetyka. Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji. Cele polityki ekologicznej dla Powiatu Szydłowieckiego Cele strategiczne dla Powiatu Szydłowieckiego w zakresie ochrony ĝrodowiska: - Wzrost spójnoĝci społecznej, gospodarczej i przestrzennej powiatu w warunkach zrównowaġonego roz- woju. Cele poĝrednie dla Powiatu Szydłowieckiego w zakresie ochrony ĝrodowiska: - Ĝrodowisko, zapobieganie zagroġeniom i energetyka. - Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji. 3.2. Analiza SWOT dla środowiska w gminie Orońsko W ramach opracowania Aktualizacji Programu Ochrony Ĝrodowiska dla Gminy Oroěsko sporządzono anali- zę SWOT dla sfery ekologicznej gminy: Mocne strony: Niezagroġone ĝrodowisko przyrodnicze przy braku większych zakładów przemysłowych. Zadowalający stan zdrowotny i sanitarny lasów. Bogactwo flory i fauny oraz występowanie na terenie gminy obszarów objętych ochroną. Korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego. Walory ĝrodowiska naturalnego sprzyjające rozwojowi funkcji rekreacyjno – wypoczynkowych. Istniejąca oczyszczalnia ĝcieków. Moġliwoĝć współpracy w zakresie turystyki z sąsiednimi gminami Pręġnie działające Centrum Rzeğby Polskiej Słabe strony: Obciąġenie ĝrodowiska naturalnego komunikacją drogową – emisja spalin i nadmierny hałas. Niedostateczna edukacja ekologiczna i ĝwiadomoĝć społeczna dotycząca ochrony ĝrodowiska. Słaba reklama i promocja walorów turystycznych gminy. Słabo rozwinięta baza turystyczna. Brak właĝciwej infrastruktury turystycznej (pola namiotowe, oĝrodki sportowo – wodne, parkingi punkty gastronomiczne. 3.3. Cele strategiczne, cele operacyjne i programy w zakresie ochrony środowiska dla gminy Orońsko 3.3.1. Załoġenia Strategii Rozwoju Gminy Oroěsko Misja Gminy Oroěsko Zrównowaġony i trwały rozwój Przedstawiona w pierwszej częĝci niniejszego programu analiza stanu ĝrodowiska w gminie Oroěsko oraz zgromadzony w tym przedmiocie materiał wykazuje znaczącą aktualnoĝć celów strategicznych i celów ope- racyjnych przyjętych w pierwszej edycji Programu Ochrony Ĝrodowiska dla Gminy Oroěsko. Zmiany w obszarze programów wynikają ze zmian wprowadzonych do programów wyġszych szczebli samorządu oraz uwzględniają zadania zrealizowane w ciągu ostatnich 4 lat. Cele strategiczne I. Poprawa jakoĝci usług komunalnych ĝwiadczonych przez Gminę Znaczenie infrastruktury technicznej i drogowej jest nie do przecenienia. Jest to główny bodziec oraz waru- nek dalszego rozwoju, który determinuje poprawę warunków ġycia lokalnej społecznoĝci. Jest to główna przesłanka dla funkcjonowania samorządów. Zostały one, bowiem zobligowane do tego aby będąc najbliġej mieszkaěców mogły trafnie definiować potrzeby oraz dąġyły do jak najlepszego zaspokojenia takich po- trzeb. II. Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa Rolnictwo to ciągle znaczące ğródło utrzymania mieszkaěców na wsi. Jednak przystąpienie do struktur unijnych nakłada okreĝlone wymogi i standardy, do których rolnicy winni się dostosować. Jak pokazuje doĝwiadczenie z lat ubiegłych jest to dla wielu kwestią niezwykle trudną. W związku z tym konieczne jest opracowanie i wdroġenie takich programów i działaě, które pomogą zmierzyć się im z obecną rolniczą rze- czywistoĝcią. III. Ochrona ĝrodowiska naturalnego Ochrona ĝrodowiska to bezwzględny priorytet w unijnej polityce, która kładzie szczególny nacisk na wdra- ġanie oraz promocje rozwiązaě i technik, które ograniczą negatywny wpływ człowieka na ĝrodowisko. 3.4. Cele strategiczne, operacyjne i działania programu ochrony środowiska dla gminy Orońsko

CELE STRATEGICZNE CELE OPREACYJNE PROGRAMY (Główne) (Działania) Poprawa jakoĝci usług komunal- Poprawa skomuniko- Budowa i modernizacja dróg gminnych nych ĝwiadczonych przez Gminę wania gminy Budowa i modernizacja dróg powiatowych Modernizacja oĝwietlenia – wymiana lamp na energooszczędne Budowa i modernizacja Budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej sieci wodno – kanaliza- Budowa systemu kanalizacji burzowej cyjnej i burzowej Modernizacja sieci wodociągowej Budowa systemu przydomowych oczyszczalni ĝcieków w rozproszonej zabudowie Budowa i rozbudowa oczyszczalni ĝcieków Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody Gazyfikacja gminy Opracowanie dokumentacji dotyczącej budo- wy sieci gazowych Budowa gazociągu i sieci redukcyjnych. Modernizacja systemów Modernizacja systemów grzewczych (w tym grzewczych i elektro- modernizacja obiektów uġytecznoĝci publicz- energetycznych nej, modernizacja kotłowni, popularyzacja termodernizacji w budynkach prywatnych) Modernizacja systemów elektroenergetycz- nych Budowa nowoczesnych ekologicznych ko- tłowni. Rozwój gminnego sys- Likwidacja „dzikich składowisk” oraz prze- temu gospodarki odpa- prowadzenie rekultywacji tych terenów dami Sprawny i efektywny system gospodarki od- padami. Modernizacja i restrukturyzacja Rozwój agroturystyki Promocja agroturystyki jako efektywnego rolnictwa ğródła dochodów Działania mające na celu pomoc w zakresie uruchomienia gospodarstw agroturystycz- nych. Promocja inwestycji w Promocja lokalnej produkcji ekologicznej zakresie przetwórstwa Organizowanie szkoleě oraz kursów z zakresu rolno - spoġywczego rolnictwa ekologicznego Ochrona ĝrodowiska naturalnego Poprawa stanu ĝrodo- Wykorzystanie ekologicznych metod ogrze- wiska naturalnego wania Promowanie i wdraġanie wykorzystania alter- natywnych ğródeł energii i biopaliw Działania zmierzające do optymalnego zuġycia energii (np. poprzez termodernizację budyn- ków i obiektów uġytecznoĝci publicznej) Działania mające na celu poprawę czystoĝci zbiorników wodnych znajdujących się na tere- nie Gminy Budowa zbiorników retencyjnych na terenie gminy Współpraca z sąsiednimi gminami w zakresie ochrony ĝrodowiska. Wzrost ĝwiadomoĝci Promocja postaw proekologicznych poprzez proekologicznej realizację opracowanych, w tym celu progra- mów Utworzenie gminnego Centrum Edukacji Eko- logicznej Inwestycje o charakterze Likwidacja składowisk odpadów oraz ich re- proekologicznym kultywacja

Cele strategiczne i cele operacyjne Cel strategiczny Poprawa jakoĝci usług komunalnych ĝwiadczonych przez Gminę Cel operacyjny: Poprawa skomunikowania gminy Ten cel zakłada doprowadzenie do odpowiednich parametrów technicznych stan dróg na terenie gminy oraz budowę (rozbudowę) niezbędnych elementów infrastruktury drogowej, a takġe Programu Zwiększania Lesistoĝci w Powiecie Szydłowieckim na lata 2000 – 2020 skierowanie ruchu drogowego na obwodnicę poza teren miejscowoĝci Oroěsko w ramach budowy drogi expressowej Radom – Kielce. - Program budowy i modernizacji dróg gminnych Poprawa stanu nawierzchni dróg gminnych oraz modernizacja systemu drogowego na terenie gminy zmniejsza zagroġenie drogowe wynikające z przewoġenia przez teren gminy ładunków niebezpiecznych. Stan dróg wpływa takġe na natęġenie hałasu i emisję zanieczyszczeě do ĝrodowiska. - Program budowy i modernizacji dróg powiatowych Poprawa stanu nawierzchni dróg powiatowych oraz modernizacja systemu drogowego na terenie gminy zmniejsza zagroġenie drogowe wynikające z przewoġenia przez teren gminy ładunków niebezpiecznych. Stan dróg wpływa takġe na natęġenie hałasu i emisję zanieczyszczeě do ĝrodowiska. - Program modernizacji oĝwietlenia – wymiana lamp na energooszczędne Wymiana lamp na energooszczędne w oĝwietleniu ulicznym ma na celu ograniczenie zuġycia energii elek- trycznej, a takġe poprawę stanu oĝwietlenia dróg na terenie gminy. Cel operacyjny: Budowa i modernizacja sieci wodno – kanalizacyjnej i burzowej - Program budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnej Obecnie istnieje 19 przykanalików, w tym do bloków mieszkalnych na terenie gminy. Celem programu jest umoġliwienie większoĝci gospodarstw domowych na terenie gminy podłączenie do kanalizacji sanitarnej. Budowa jak i modernizacja sieci kanalizacyjnej jest zadaniem samorządu gminnego, a koszty ponoszą wspólnie zainteresowani mieszkaěcy oraz gmina. W najbliġszych planach inwestycyjnych gmina planuje się budowę sieci kanalizacyjnej w miejscowoĝciach: Oroěsko, Guzów i Helenów. Zbiorcze sieci kanalizacyjne, powinny być budowane na obszarach spełniających kryteria techniczne i eko- nomiczne (gęstoĝć zaludnienia, ukształtowanie terenu, planów rozwojowych itp.). - Program budowy systemu kanalizacji burzowej Celem programu jest zapewnienie zorganizowanego ujęcia na terenie gminy wód opadowych, w tym z terenu nieruchomoĝci, w celu odprowadzenia do wód powierzchniowych. Brak systemu ujęcia wód opa- dowych na terenie gminy moġe przyczyniać się do niekontrolowanego spływu wód opadowych z terenu gminy, a poprzez to wzrost zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich niekontrolo- waną retencję. W przyszłoĝci Gmina planuje budowę sieci kanalizacji burzowej. - Program modernizacja sieci wodociągowej Obecnie przyłącza wodociągowe posiada około 82 % gospodarstw domowych na terenie gminy. Celem programu jest zapewnienie wszystkim mieszkaěcom gminy stałego dostępu do wody o odpowiednim standardzie jakoĝciowym. Właĝciwe jest równieġ racjonalne gospodarowanie wodą – odpłatnoĝć za wodę wymusza oszczędne gospodarowanie. Budowa jak i modernizacja sieci wodociągowej jest zadaniem samo- rządu gminnego, a koszty ponoszą wspólnie zainteresowani mieszkaěcy oraz Gmina. W tym względzie pla- nuje się rozbudowę sieci wodociągowej na terenie gminy. - Program budowy systemu przydomowych oczyszczalni ĝcieków w rozproszonej zabudowie Na terenach o rozproszonej zabudowie konieczna jest popularyzacja przydomowych oczyszczalni ĝcieków. Samorząd gminny powinien opracować i wdraġać program popularyzacji budowę przydomowych oczysz- czalni ĝcieków. Osiągnięcie stanu docelowego, jakim jest całkowite wyeliminowanie przydomowych zbior- ników ĝcieków (szamb) jest bardzo kosztowne, dlatego konieczne jest zabieganie o zewnętrzne wsparcie dla inwestycji oraz podział zadania na etapy. W najbliġszym czasie planuje się budowę oczyszczalni przydomo- wych na terenie w niektórych miejscowoĝciach gminy. - Program budowy i rozbudowy oczyszczalni ĝcieków Równoczeĝnie z rozbudową kanalizacji sanitarnej na terenie gminy wymagana jest budowa nowej oczysz- czalni ĝcieków, a takġe rozbudowa istniejącej. Celem programu jest zapewnienie odbioru ĝcieków komu- nalnych z większoĝci gospodarstw domowych na terenie gminy. Planowana lokalizacja dla gminnej oczysz- czalni ĝcieków to miejscowoĝć Oroěsko. - Program budowy i modernizacji stacji uzdatniania wody Wzrost liczby zabudowaě i zwiększenie poboru wody będzie wymagało rozbudowy istniejących stacji ujęcia wody. W tym względzie przewidywana jest rozbudowa ujęć wody. Cel operacyjny – Gazyfikacja gminy - Program budowy sieci gazowych - Program budowy gazociągu i sieci redukcyjnych. Realizacja programów gazyfikacji gminy Oroěsko związana będzie z projektowanym gazociągiem o prze- biegu ze wschodu na zachód z odgałęzieniem w Młodocinie Mniejszym (gm. Kowala) przez Oroěsko do Szydłowca. Cel operacyjny – Modernizacja systemów grzewczych i elektroenergetycznych - Program modernizacji systemów grzewczych (w tym modernizacja obiektów uġytecznoĝci publicznej, modernizacja kotłowni, popularyzacja termodernizacji w budynkach prywatnych) Modernizacja systemów grzewczych ma na celu wyeliminowanie urządzeě o niskim stopniu ograniczenia emisji zanieczyszczeě do atmosfery. Termodernizacja (ocieplenie budynków i wymiana stolarki okiennej oraz modernizacja systemów grzew- czych w budynkach na terenie gminy ma na celu ograniczenie zanieczyszczenia ĝrodowiska oraz zmniejsze- nie zapotrzebowania na energię elektryczną. Realizacja tego programu winna uwzględniać wskazanie wsparcia finansowego dla mieszkaěców gminy. - Program modernizacji systemów elektroenergetycznych Obowiązek nadzoru, rozbudowy i modernizacji sieci elektroenergetycznej spoczywa na Zakładzie Energe- tycznym – to on głównie ponosi koszty inwestycyjne. Gmina ma obowiązek opracować wieloletni program zaopatrzenia w energię elektryczną, nałoġony ustawą Prawo energetyczne, w którym moġe zgłosić zapo- trzebowanie na uzbrojenie terenów pod inwestycje, potrzeby modernizacji lub naprawy sieci na konkret- nych odcinkach. - Program budowy nowoczesnych ekologicznych kotłowni. Program ten uwzględnia budowę kotłowni wyróġniających wysoką sprawnoĝcią energetyczną uġytkowa- nych na bazie paliwa ekologicznego, co zdecydowanie ograniczyłoby poziom emisji zanieczyszczeě do at- mosfery np. poprzez wykorzystanie słomy. Cel operacyjny – Rozwój gminnego systemu gospodarki odpadami - Program likwidacji „dzikich składowisk” oraz przeprowadzenie rekultywacji tych terenów Celem programu jest likwidacja istniejących na terenie gminy „dzikich wysypisk odpadów”, w celu wyklu- czenia negatywnego oddziaływania odpadów na ĝrodowisko oraz dąġenie do wyeliminowania tego zjawi- ska. - Sprawny i efektywny system gospodarki odpadami. Celem systemu jest wprowadzenie powszechnego systemu selektywnej zbiórki odpadów, aby zmniejszyć strumieě odpadów komunalnych trafiających do składowania, w tym ulegających biodegradacji, o cechach surowców wtórnych, wielkogabarytowych, zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, odpadów niebezpiecznych oraz odpadów poremontowych, dla uzyskania wymaganych poziomów odzysku i recyklin- gu. Cel strategiczny: Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa Cel operacyjny – Rozwój agroturystyki - Program promowania agroturystyki jako efektywnego ğródła dochodów Agroturystyka ma szanse wspomóc rozwój ogólny gminy, poniewaġ nie jest to tylko tworzenie bazy nocle- gowej i gastronomicznej, ale równieġ rozwój gospodarstw ekologicznych, które będą produkować i prze- twarzać produkty rolne zgodnie z zasadami produkcji zdrowej ġywnoĝci. Moġe ona bowiem stanowić do- datkowe ğródło dochodu dla gospodarstw przy małych nakładach inwestycyjnych. - Program działaě mających na celu pomoc w zakresie uruchomienia gospodarstw agroturystycznych. Uruchomienie gospodarstw agroturystycznych nie naleġy bezpoĝrednio do zadaě gminy, ale samorząd powinien wspierać inwestycje w tym zakresie przez przystosowanie planów zagospodarowania przestrzen- nego, rozbudowę sieci infrastruktury technicznej, promocję lokalnej oferty rekreacyjnej, dostęp do informa- cji oraz pomoc w utworzeniu „sieci gospodarstw agroturystycznych”. Cel operacyjny – Promocja inwestycji w zakresie przetwórstwa rolno - spoġywczego - Program promocji lokalnej produkcji ekologicznej W ramach programu naleġy popularyzować nowe rodzaje upraw i hodowli, produkcję zdrowej ġywnoĝci (np. przy gospodarstwach agroturystycznych), itp. Realizacja głównych działaě prowadzona będzie przede wszystkim przez rolników i instytucje wspierające rozwój rolnictwa. Program ten moġe przynieĝć poprawę konkurencyjnoĝci lokalnego rolnictwa. Powstanie zakładów przetwarzających płody rolne na terenie gminy, przyczyniłoby się do stworzenia dodatkowych miejsc pracy, pozwoliłoby na zatrzymanie częĝci wpływów, które dotychczas przejmowali poĝrednicy oraz wzrost opłacalnoĝci produkcji. Wspieranie rolnictwa ekolo- gicznego i zintegrowanego powinno odbywać się wg. zasad okreĝlonych w dokumencie Program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007 – 2013. Działania, jakie mogą w tym zakresie podjąć samorządy polega przede wszystkim na pomocy organizacyjnej, poniewaġ bezpoĝrednim realizatorem zadaě (i beneficjentem programów pomocowych) będą rolnicy. - Program szkoleě oraz kursów z zakresu rolnictwa ekologicznego Program ten uwzględnia prowadzenie szkoleě oraz kursów w zakresie popularyzacji rolnictwa ekologiczne- go tj. w zakresie produkcji zdrowej ġywnoĝci. Cel strategiczny: Ochrona ĝrodowiska naturalnego Cel operacyjny – Poprawa stanu ĝrodowiska naturalnego - Program wykorzystania ekologicznych metod ogrzewania W „Programie moġliwoĝci wykorzystania odnawialnych ğródeł energii dla Województwa Mazowieckiego” przedstawiono koncepcję wspierania rozwoju energetyki odnawialnej dla wykorzystania biomasy do celów grzewczych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz odbiorców indywidualnych na terenach wiej- skich. Program ma na celu obniġenie kosztów funkcjonowania wiejskich gospodarstw domowych, co po- winno przyczynić się do wzrostu poziomu ġycia mieszkaěców wsi. - Program promowania i wdraġania wykorzystania alternatywnych ğródeł energii i biopaliw Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej – Ministerstwa Ochrony Ĝrodowiska – zakłada zwiększenie udziału energii ze ğródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w roku 2010 i do 14% w roku 2020. Obecnie udział ten dla Polski szacuje się na około 5% (w gospodarce ĝwiatowej – około 18%). Realizacja tych załoġeě wymaga wsparcia energetyki ekologicznej przez samorządy lokalne. Ogólne załoġenia polityki popularyzacji ekologicznych ğródeł energii zakładają zwiększenie udziału energii odna- wialnej w regionalnym bilansie energetycznym. - Program działaě zmierzających do optymalnego zuġycia energii (np. poprzez termodernizację budynków i obiektów uġytecznoĝci publicznej) W ramach programu w sektorze komunalnym ze względu na straty ciepła z uwagi na brak odpowiedniej izolacji ĝcian i stropów budynków oraz stosowania okien o wysokim współczynniku przenikania ciepła, za- kładane jest zastosowanie odpowiednich materiałów termoizolacyjnych (docieplanie budynków) dla zmniejszenia strat w tym zakresie oraz zuġycia paliwa. - Program działaě mających na celu poprawę czystoĝci zbiorników wodnych znajdujących się na terenie gminy Efektem wdraġania programu ma być m.in. ograniczenie zanieczyszczenia wód poprzez rozwój systemu oczyszczania i odbioru ĝcieków oraz wód opadowych, a takġe poprawę przyrodniczego funkcjonowania cieków i ich dolin, co będzie równieġ przyczyniać się do realizacji celów tego programu. Ponadto program powinien obejmować analizę stanu obecnie funkcjonujących na terenie gminy Oroěsko zbiorników wod- nych sztucznych oraz naturalnych (terenów podmokłych, bagien, torfowisk) oraz propozycje działaě, zmie- rzających do utrzymania w dobrym stanie budowli i urządzeě piętrzących oraz ochrony terenów natural- nych zbiorników wodnych. - Program budowy zbiorników retencyjnych na terenie gminy Program budowy zbiorników retencyjno – rekreacyjnych ma na celu zwiększyć atrakcyjnoĝć turystyczną gminy oraz poprawę stanu bezpieczeěstwa przeciwpowodziowego. Do tego celu mogą być wykorzystane nieuġytki rolne lub tereny gleb z niġszych klas bonitacyjnych. Analiza moġliwoĝci budowy takich obiektów pozwoli opracować harmonogramy pozyskania terenów i podjęcia działaě inwestycyjnych. - Program współpracy z sąsiednimi gminami w zakresie ochrony ĝrodowiska. Program uwzględnia współdziałanie samorządów gmin oĝciennych w obszarze ochrony ĝrodowiska dla poprawy skutecznoĝci działaě edukacyjnych, zwiększających szansę uzyskania wsparcia zewnętrznego na realizację programów ekologicznych. Cel operacyjny – Wzrost ĝwiadomoĝci proekologicznej - Promocja postaw proekologicznych poprzez realizację opracowanych, w tym celu programów Programy te uwzględniają racjonalne korzystanie z energii cieplnej i elektrycznej i moġliwoĝci ich oszczę- dzania, stosowanie węgla wysokiej jakoĝci lub wykorzystanie alternatywnych ğródeł energii, a takġe ĝwia- domoĝć zagroġeě wynikających ze spalania odpadów w piecach domowych, moġliwoĝci obniġenia emisji zanieczyszczeě w pojazdach, jak równieġ promocję proekologicznych ĝrodków transportu, w znacznej mie- rze przyczyni się do osiągnięcia zamierzonego celu. Waġną rolę w realizacji programu powinny odegrać ĝrodki masowego przekazu oraz pozarządowe organizacje ekologiczne wspierające działania samorządów. - Program utworzenia gminnego Centrum Edukacji Ekologicznej Niniejszy program ma na celu podniesienie ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców, polegającej na wy- kształceniu nawyków wdraġania zrównowaġonego rozwoju, dbałoĝci o stan ĝrodowiska i oszczędnego ko- rzystania z jego zasobów oraz stworzenie powszechnego dostępu do informacji dotyczących problematyki ochrony ĝrodowiska. Cel operacyjny – Inwestycje o charakterze proekologicznym - Program likwidacji składowisk odpadów oraz ich rekultywacja Na terenie gminy znajduje się zamknięty w 1986 roku mogilnik, który stanowi powaġne zagroġenie dla ĝro- dowiska. Natomiast w Guzowie znajduje się składowisko odpadów komunalnych, którego zamknięcie przewidywane jest do 2015 roku. Po zamknięciu składowiska przewidywana jest jego rekultywacja oraz monitorowanie. 4. PLAN DZIAŁAŃ NA LATA 2009 - 2012 4.1. Założenia planu działań na lata 2009 - 2012 Po przeprowadzeniu szeregu analiz dotyczących stanu ĝrodowiska naturalnego oraz jego zagroġeě w gmi- nie Oroěsko moġna przedstawić priorytetowe zadania inwestycje na lata 2009 - 2012., które zostały ujęte w Programie dotyczą: ochrony powietrza atmosferycznego ograniczenia hałasu i promieniowania elektromagnetycznego poprawy jakoĝci wody i racjonalne gospodarowanie wodą ochrona powierzchni ziemi gospodarki odpadami ĝrodowiska przyrodniczego, ochrony przyrody i zasobów naturalnych edukacji ekologicznej i propagacji działalnoĝci proekologicznej Dla zrealizowania tych działaě konieczne będzie wsparcie budġetu gminy ĝrodkami z zewnątrz. Pozostałe działania, o mniejszych nakładach finansowych, dotyczą: - zwiększenia ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców, - wprowadzenia rozwiązaě promujących ekologiczne technologie. Zadania zmierzające do poprawy jakoĝci ĝrodowiska są kosztownymi inwestycjami. Zadania te dotyczą przede wszystkim budowy, rozbudowy lub modernizacji systemów infrastruktury technicznej. Znaczna częĝć zadaě to działania organizacyjne – wymagające mniejszych nakładów finansowych. Zadania te mogą być realizowane przy współpracy samorządu gminnego i instytucji działających w sektorze gospodarki ko- munalnej, placówkami oĝwiatowymi, organizacjami pozarządowymi itp. 4.1.1. Ochrona powietrza atmosferycznego Realizacja głównych zadaě w ochronie powietrza dotyczyć będzie: termomodernizacji budynków uġytecznoĝci publicznej i uġytkowników indywidualnych (PSP w Wałsno- wie, PSP w Ciepłej, ĝwietlica w Oroěsku) rozpoznanie i analiza budowy sieci gazociągowych budowa obwodnicy dla miejscowoĝci Oroěsko w ciągu drogi krajowej Radom - Kielce budowa i modernizacja sieci dróg gminnych i powiatowych modernizacja ğródeł ciepła w budynkach uġytecznoĝci publicznej i w gospodarstwach domowych popularyzacja zmniejszenia zapotrzebowania na energię na korzyĝć produkcji energii z odnawialnych zasobów energetycznych (np: program wykorzystania biomasy do celów grzewczych, adresowany do jednostek organizacyjnych gminy oraz do odbiorców indywidualnych na jej terenie, termodernizacja obiektów jednostek organizacyjnych gminy, budowa elektrowni wiatrowych w miejscowoĝci Dobrut) modernizacja oĝwietlenia na terenie gminy i systemów elektroenergetycznych. 4.1.2. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Realizacja głównych zadaě w ochronie powietrza dotyczyć będzie: modernizacja nawierzchni dróg gminnych i powiatowych budowa chodników w Łaziskach i Oroěsku przebudowa mostów drewnianych w miejscowoĝciach Ciepła i Zaborowie budowa ekranów akustycznych w Oroěsku wprowadzanie zieleni izolacyjnej przy drogach poprawa izolacji budynków mieszkalnych (poprzez wymianę okien) wdroġenie systemu monitoringu pól elektromagnetycznych i prowadzanie baz danych. 4.1.3. Poprawa jakoĝci wody i racjonalne gospodarowanie wodą Z zadaě inwestycyjnych na terenie gminy, w sferze ochrony wód powinna zostać zrealizowana przede wszystkim: rozbudowa sieci wodociągowej w Oroěsku ul. Witosa, w Guzowie i Krogulczy Suchej. rozbudowa ujęcia wody w Chronowie Wsi i Dobrucie oraz modernizacja ujęcia wody w Oroěsku budowa oczyszczalni ĝcieków - Oroěsko budowa sieci kanalizacji sanitarnej – Oroěsko, Guzów, Helenów budowa oczyszczalni przydomowych ĝcieków w miejscowoĝciach Chałupki Łaziskie i Ĝniadków wykorzystanie zasobów wód podziemnych wyłącznie dla zaopatrzenia ludnoĝci w wodę pitną racjonalne stosowanie nawozów naturalnych i sztucznych, w celu poprawy jakoĝci wód powierzchnio- wych i podziemnych wspieranie budowy szczelnych zbiorników na gnojowicę i/lub gnojówkę oraz płyt obornikowych w go- spodarstwach rolnych prowadzących hodowlę zwierząt likwidacja nielegalnych zrzutów ĝcieków modernizacja systemów melioracji podstawowych i szczegółowych. 4.1.4. Ochrona powierzchni ziemi W zakresie ochrony powierzchni ziemi i gleby szczególne znaczenie w rozpatrywanym okresie zostało przy- pisane realizacji następujących zagadnieě: ochrony gleby przed erozją wietrzną i zakwaszaniem ograniczaniu spływu zanieczyszczeě azotowych ze ğródeł rolniczych popieranie rolnictwa ekologicznego zagospodarowanie gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonita- cyjnej zmiana istniejących gospodarstw rolnych na potrzeby agroturystyki likwidacja mogilnika w miejscowoĝci Oroěsko, a następnie rekultywacja gleby i ziemi po usuniętych odpadach. 4.1.5. Gospodarka odpadami W zakresie gospodarki odpadami szczególne znaczenie w rozpatrywanym okresie zostało przypisane reali- zacji następujących zagadnieě: doposaġenie składowiska odpadów w Guzowie zapobiegania i ograniczania iloĝci wytwarzanych odpadów wprowadzenie systemu selektywnej zbiórki odpadów w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów odzy- sku i recyklingu oraz limitów odzysku i recyklingu odpadów utworzenie Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów na terenie gminnego składowiska odpadów w Guzowie utworzenie Międzygminnej Stacji Przeładunku Odpadów Komunalnych na terenie gminnego składowi- ska odpadów w Guzowie wdroġenie programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest likwidacja i unieszkodliwianie azbestu i wyrobów zawierających azbest eliminacja praktyk nielegalnego składowania odpadów i likwidacja „dzikich wysypisk odpadów”. 4.1.6. Ochrona przyrody i zasobów naturalnych Działania z zakresu ochrony przyrody obejmują wszystkie powyġej przedstawione plany. W latach 2009 - 2012 na terenie gminy Oroěsko działania w zakresie ochrony przyrody powinny obejmować: realizacja programu zalesieě realizacja programu ochrony istniejących zbiorników wodnych i zachowanie istniejących terenów pod- mokłych, torfowisk, oczek wodnych, itp. wykorzystanie walorów przyrodniczych dla rozwoju agroturystyki ochrona zasobów leĝnych (zwiększenie lesistoĝci gminy, utrzymanie wielofunkcyjnoĝci lasów i wzmoġe- nie ich korzystnego oddziaływania na ĝrodowisko - zwiększenie funkcji ochronnej, wodochronnej i kli- matotwórczej) działania na rzecz zwiększania róġnorodnoĝci biologicznej lasów realizacja Programu Zwiększania Lesistoĝci w Powiecie Szydłowieckim ochrona zasobów surowców mineralnych (uwzględnienie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy, miejsc mogących stanowić w przyszłoĝci miejsca eksploatacji surowców mine- ralnych dla potrzeb lokalnych). 4.1.7. Edukacja ekologiczna i propagacja działalnoĝci proekologicznej W ramach przedmiotowego zadnia będą realizowane w szczególnoĝci następujące zadania: udział władz samorządowych i społeczeěstwa w procesie edukacji ekologicznej dostosowanie form edukacji ekologicznej do potrzeb róġnych grup społecznych popularyzacja zasad Dobrej Praktyki Rolniczej współpraca z organizacjami pozarządowymi i lokalnymi samorządami itp. propagacja wykorzystania alternatywnych ğródeł energii i biopaliw podnoszenie ĝwiadomoĝci społeczeěstwa związanej z występowaniem ğródeł promieniowania i ich od- działywania (poprzez media). organizowanie akcji promocyjnych i konkursów w zakresie efektywnoĝci energetycznej kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwie domowym prowadzących do zmniejszenia iloĝci odpadów i ich segregacji. popularyzacja oszczędzania wody, ochrony przed hałasem oraz zrównowaġonego rozwoju działania na rzecz wzrostu ĝwiadomoĝci ekologicznej społecznoĝci lokalnych, władz szczebla lokalnego w zakresie zrozumienia celów ochrony przyrody i róġnorodnoĝci biologicznej, stałe podejmowanie działaě informacyjnych, promocyjnych, edukacyjnych w formie audycji i publikacji podnoszenie ĝwiadomoĝci mieszkaěców gminy w dziedzinie ochrony ĝrodowiska poprzez prowadzenie kampanii informacyjno - edukacyjnej w ĝrodkach masowego przekazu, kursów, szkoleě, wystaw, kon- kursów, imprez masowych itp. upowszechnienie w społeczeěstwie wiedzy o ochronie przyrody i lasów, jak teġ roli zadrzewieě współpraca z sąsiednimi gminami w zakresie ochrony ĝrodowiska. 5. ZARYS PLANU DZIAŁAŃ NA LATA 2013 - 2016 5.1. Założenia planu działań na lata 2013 - 2016 Załoġeniem planu działaě na lata 2013 - 2016 jest kontynuacja realizacji okreĝlonych celów strategicznych i celów operacyjnych, w tym rozpoczętych we wczeĝniejszym okresie. Przed przystąpieniem do tego etapu gmina powinna mieć juġ opracowane szczegółowe plany działaě dla poszczególnych inwestycji, przygoto- waną dokumentację i niezbędne pozwolenia oraz zabezpieczone ĝrodki – własne i zewnętrzne – na realiza- cję zamierzeě. Konieczna jest kontynuacja działaě z zakresu: ochrony wód, powietrza atmosferycznego, ograniczenia hała- su i promieniowania elektromagnetycznego, poprawy jakoĝci wody i racjonalnego gospodarowania wodą, ochrony powierzchni ziemi, gospodarki odpadami, ochrony przyrody i zasobów naturalnych oraz edukacji ekologicznej i propagacji działalnoĝci proekologicznej, prowadzonych w latach 2009 – 2012. Szczególnie waġnym zadaniem jest rozbudowa systemu oczyszczania i odbioru ĝcieków oraz wprowadzenie docelowe- go systemu gospodarki odpadami. 5.1.1. Ochrona powietrza atmosferycznego Działania z zakresu ochrony powietrza, przewidywane na lata 2013 - 2016 obejmują kontynuację zadaě do- tyczących wykorzystania odnawialnych ğródeł energii, termomodernizacji budynków, modernizacji i zmiany ğródeł ciepła oraz budowę sieci gazociągowych. Ponadto przewidywane jest wprowadzanie technologii elektroszczędnych oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych ğródeł energii. 5.1.2. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Działania z zakresu ograniczenia hałasu przewidują kontynuację modernizacji sieci dróg na terenie gminy i kontynuację izolacji budynków mieszkalnych od hałasu komunikacyjnego, a takġe stopniowe eliminowanie z uġytkowania pojazdów wyeksploatowanych. W zakresie ograniczenia promieniowania elektromagnetycznego wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poĝwięconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi z wyznaczeniem stref ograniczonego uġytkowania m.in. wokół urządzeě elektroenergetycznych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz monitorowanie za- sięgu ich oddziaływania. 5.1.3. Poprawa jakoĝci wody i racjonalne gospodarowanie wodą Działania w latach 2013 – 2016 zakładają dalszą optymalizację zuġycia wody, a nadto modernizację ujęć wody dla poprawy jej jakoĝci. W tym okresie planowane są przedsięwzięcia inwestycyjne, zakładające kon- tynuowanie rozbudowy kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni przydomowych oraz budowę kanalizacji desz- czowej. We wspomnianym okresie zakładana jest konserwacja urządzeě wodno – melioracyjnych na tere- nie gminy, a takġe ograniczanie spływu zanieczyszczeě powierzchniowych z rolnictwa. 5.1.4. Ochrona powierzchni ziemi Działania w latach 2013 – 2016 przewidują ochronę gleby przed degradacją, rozwój rolnictwa ekologicznego i gospodarstw agroturystycznych oraz upraw odpowiadających lokalnym uwarunkowaniom terenowym. W wymienionym okresie przewidywana jest rekultywacja gminnego składowiska odpadów po jego zamknię- ciu wraz z monitorowaniem ĝrodowiska. 5.1.5. Gospodarka odpadami Podstawowym załoġeniem planu gospodarki odpadami na lata 2013 - 2016 jest doskonalenie systemu se- lektywnej zbiórki odpadów w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu dla osiągnię- cia odpowiednich limitów odzysku i recyklingu odpadów, a takġe realizację programu usuwania azbest i wyrobów zawierających azbest. Niniejsze będzie miało na celu dalsze doskonalenie gminnego systemu gospodarki odpadami. 5.1.6. Edukacja ekologiczna i propagacja działalnoĝci proekologicznej W ramach edukacji i propagacji działalnoĝci proekologicznej na terenach wiejskich w szczególnoĝci plano- wana jest popularyzacja odnawialnych ğródeł energii, rozwiązaě technicznych i organizacyjnych zapobiega- jących powstawaniu i przenikaniu hałasu do ĝrodowiska, propagacja prawidłowej gospodarki odpadami, a nadto upowszechnianie na wszystkich poziomach w ramach edukacji zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i rol- nictwa ekologicznego oraz w dalszym ciągu agroturystyki. 5.1.7. Ochrona przyrody i zasobów naturalnych Działania w zakresie ochrony przyrody będą obejmowały kontynuację upowszechniania biologicznych i ekologicznych metod ochrony lasów, ochronę zasobów leĝnych, wykorzystanie walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki, agroturystyki i rekreacji oraz ochronę zasobów surowców mineralnych. W poniġszym zestawieniu tabelarycznym wykazano zadania priorytetowe do realizacji w ramach Programu w latach 2009 – 2012 oraz 2013 - 2016. Tabela 28. Zestawienie zadaě priorytetowych dla Gminy Oroěsko na lata 2009 - 2012 i zadaě na lata 2013 - 2016 w układzie celów operacyjnych. Cel strategiczny Poprawa jakoĝci usług komunalnych ĝwiadczonych przez Gminę Cel operacyjny: Poprawa skomunikowania gminy - Program budowy i modernizacji dróg gminnych

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie aktualizacji programu ochrony ĝrodowiska Gmina Ĝrodki własne 2 Budowa dróg gminnych Gmina Ĝrodki własne - Guzów Kolonia RPO - Tomaszów - Syberów Ĝrodki - Oroěsko ul. Rzeczna, Górna - Zaborowie - Wólka Guzowska - Ciepła - Krogulcza Mokra Przebudowa drogi - Chronów Kolonia Dolna

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa dróg gminnych - kontynuacja Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki

- Program budowy i modernizacji dróg powiatowych

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Modernizacja dróg powiatowych Powiat, Ĝrodki własne, - Chałupki Łaziskie Gmina RPO, - Chronów Chronówek Ĝrodki pomocowe 2 Budowa ciągów pieszych przy drogach powiatowych: Powiat, Ĝrodki własne, - w Oroěsku (ul. Brandta, Starowiejska) Gmina RPO, - w Łaziskach Osiedle Helenów Ĝrodki pomocowe

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa obwodnicy w miejscowoĝci Oroěsko GDDK i A GDDK i A

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Modernizacja dróg powiatowych – kontynuacja Powiat, Ĝrodki własne, Gmina RPO, Ĝrodki pomocowe

- Program modernizacji oĝwietlenia – wymiana lamp na energooszczędne

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Modernizacja oĝwietlenia ulicznego Gmina Ĝrodki własne, RPO, Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Modernizacja oĝwietlenia ulicznego - kontynuacja Gmina Ĝrodki własne, RPO, Ĝrodki pomocowe

Cel operacyjny: Budowa i modernizacja sieci wodno – kanalizacyjnej i burzowej - Program modernizacja sieci wodociągowej

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa sieci wodociągowej: Gmina Ĝrodki własne - Oroěsko ul. Witosa RPO - Guzów Ĝrodki pomocowe - Krogulcza Sucha

- Program budowy i modernizacji kanalizacji sanitarnej

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowoĝciach: Gmina Ĝrodki własne - Guzów RPO - Helenów Ĝrodki pomocowe - Oroěsko

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Rozbudowa kanalizacji sanitarnej Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

- Program budowy systemu kanalizacji burzowej

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie dokumentacji projektowej dla budowy kanalizacji Gmina Ĝrodki własne burzowej

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa kanalizacji burzowej Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

- Program budowy systemu przydomowych oczyszczalni ĝcieków w rozproszonej zabudowie

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa oczyszczalni przydomowych: Gmina, wła- Ĝrodki własne - Chałupki Łaziskie ĝciciele RPO - Ĝniadków Ĝrodki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa oczyszczalni przydomowych - kontynuacja Gmina, Ĝrodki własne właĝciciele RPO Ĝrodki pomocowe

- Program budowy i rozbudowy oczyszczalni ĝcieków

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2016 Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa oczyszczalni ĝcieków komunalnych w miejscowoĝci Gmina Ĝrodki własne, Oroěsko RPROW, Ĝrodki pomocowe 2 Modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ĝcieków w miejscowoĝci Gmina Ĝrodki własne, Łaziska Ĝrodki pomocowe

- Program budowy i modernizacji stacji uzdatniania

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Rozbudowa ujęcia wody Gmina Ĝrodki własne - Chronów Wie RPO Ĝrodki pomocowe 2 Modernizacja hydroforni w miejscowoĝciach: Gmina Ĝrodki własne - Oroěsko RPO - Dobrut Ĝrodki pomocowe

Cel operacyjny – Gazyfikacja gminy - Program budowy sieci gazowych - Program budowy gazociągu i sieci redukcyjnych

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie koncepcji gazyfikacji gminy Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe 2 Budowa sieci gazociągowych na terenie gminy Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa sieci gazociągowych na terenie gminy - kontynuacja Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

Cel operacyjny – Modernizacja systemów grzewczych i elektroenergetycznych - Program modernizacji systemów grzewczych (w tym modernizacja obiektów uġytecznoĝci publicznej, modernizacja kotłowni, popularyzacja termodernizacji w budynkach prywatnych)

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Modernizacja systemów grzewczych w budynkach jednostek or- Gmina Ĝrodki własne RPO ganizacyjnych gminy Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Popularyzacja termodernizacji budynków w gospodarstwach in- Gmina Ĝrodki własne dywidualnych 2 Termodernizacja budynków w gospodarstwach indywidualnych Właĝciciele Ĝrodki własne

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Rozwój termodernizacja budynków w gospodarstwach indywidu- Właĝciciele Ĝrodki własne alnych - kontynuacja

- Program modernizacji systemów elektroenergetycznych

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie załoġeě do planów zaopatrzenia gminy w energię Gmina Ĝrodki własne elektryczną 2 Opracowanie harmonogramów modernizacji i rozbudowy sieci Gmina Ĝrodki własne elektroenergetycznych

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Modernizacja sieci elektroenergetycznych w gminie RZE Ĝrodki własne Gmina RPO Ĝrodki pomocowe

- Program budowy nowoczesnych ekologicznych kotłowni

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie programu popularyzacji budowy nowoczesnych RZE Ĝrodki własne ekologicznych kotłowni Gmina 2 Budowa kotłowni ekologicznych w gospodarstwach indywidual- Właĝciciele Ĝrodki własne nych RPO Ĝrodki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Budowa kotłowni ekologicznych w gospodarstwach indywidual- Właĝciciele Ĝrodki własne nych- kontynuacja Ĝrodki pomocowe

Cel operacyjny – Rozwój gminnego systemu gospodarki odpadami - Program likwidacji „dzikich składowisk” oraz przeprowadzenie rekultywacji tych terenów

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy Gmina Ĝrodki własne 2 Likwidacja mogilnika w Oroěsku Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy – kontynuacja Gmina Ĝrodki własne

- Sprawny i efektywny system gospodarki odpadami

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie aktualizacji planu gospodarki odpadami dla gminy Gmina Ĝrodki własne 2 Rozwój selektywnej zbiórki odpadów w gminie Gmina, Ĝrodki własne właĝciciele Ĝrodki pomocowe 3 Utworzenie Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe 4 Utworzenie Międzygminnej Stacji Przeładunku Odpadów Powiat, Ĝrodki własne Gmina Ĝrodki pomocowe 5 Opracowanie i wdroġenie programu usuwania azbestu i wyrobów Gmina Ĝrodki własne zawierających azbest Ĝrodki pomocowe 6 Realizacja pozostałych zadaě załoġonych w planie Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Realizacja zadaě zawartych w planie Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe 2 Zwiększanie odzysku odpadów w wyniku wstępnej segregacji Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe 3 Realizacja programu eliminowania wyrobów zawierających azbest Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

Cel strategiczny: Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa Cel operacyjny – Rozwój agroturystyki - Program promowania agroturystyki jako efektywnego ğródła dochodów

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie raportu o stanie bazy turystyczno-rekreacyjnej na Gmina Ĝrodki własne terenie gminy 2 Opracowanie gminnego planu promowania agroturystyki Gmina Ĝrodki własne

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Realizacja gminnego planu promowania agroturystyki Gmina Ĝrodki własne

- Program działaě mających na celu pomoc w zakresie uruchomienia gospodarstw agroturystycznych

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie gminnego planu wspierania modernizacji gospo- Gmina Ĝrodki własne darstw dla potrzeb agroturystyki

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Realizacja gminnego planu wspierania modernizacji gospodarstw Gmina Ĝrodki własne dla potrzeb agroturystyki

Cel operacyjny - Promocja inwestycji w zakresie przetwórstwa rolno – spoġywczego - Program promocji lokalnej produkcji ekologicznej

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie programu promowania produkcji ekologicznej Gmina Ĝrodki własne 2 Promowanie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej Gmina, Ĝrodki własne Oĝrodek RPO Doradztwa Ĝrodki pomocowe Rolniczego 3 Poprawa jakoĝci produktów w gospodarstwach ekologicznych – Rolnicy Ĝrodki rolników uzyskanie odpowiednich certyfikatów Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Realizacja gminnego planu promowania produkcji ekologicznej Gmina Ĝrodki własne 2 Poprawa jakoĝci produktów w gospodarstwach ekologicznych – Rolnicy Ĝrodki rolników uzyskanie odpowiednich certyfikatów – kontynuacja Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Analiza moġliwoĝci rozwoju przetwórstwa w gminie Gmina Ĝrodki własne 2 Opracowanie programu wspierania rozwoju przetwórstwa Gmina Ĝrodki własne w gminie

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Realizacja programu wspierania rozwoju przetwórstwa w gminie Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

- Program szkoleě oraz kursów z zakresu rolnictwa ekologicznego

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie programu szkoleě i kursów dla popularyzacji rolnic- Oĝrodek Ĝrodki własne twa ekologicznego Doradztwa RPO Rolniczego Ĝrodki pomocowe Gmina 2 Organizowanie szkoleě i kursów z zakresu rolnictwa ekologiczne- Oĝrodek Ĝrodki własne go Doradztwa RPO Rolniczego Ĝrodki pomocowe Gmina

Cel strategiczny – Ochrona ĝrodowiska naturalnego Cel operacyjny – Poprawa stanu ĝrodowiska naturalnego - Program wykorzystania ekologicznych metod ogrzewania

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie koncepcji wspierania rozwoju energetyki odnawial- Gmina Ĝrodki własne nej dla wykorzystania biomasy do celów grzewczych

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Propagowanie wspierania rozwoju energetyki odnawialnej dla Gmina Ĝrodki własne wykorzystania biomasy do celów grzewczych

- Pogram promowania i wdraġania wykorzystania alternatywnych ğródeł energii i biopaliw

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Popularyzacja alternatywnych ğródeł energii i biopaliw Powiat, Ĝrodki własne Gmina 2 Budowa elektrowni wiatrowych Inwestorzy Inwestorzy - Dobrut

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Popularyzacja alternatywnych ğródeł energii i biopaliw Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

- Program działaě zmierzających do optymalnego zuġycia energii (np. poprzez termodernizację budynków i obiektów uġytecznoĝci publicznej)

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Termomodernizacja budynków jednostek organizacyjnych gminy: Gmina Ĝrodki własne RPO - PSP w Wałsnowie Ĝrodki pomocowe - PSP w Ciepłej - Ĝwietlica w Oroěsku

- Program działaě mających na celu poprawę czystoĝci zbiorników wodnych znajdujących się na terenie gminy

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 - Budowa kanalizacji sanitarnej Gmina Ĝrodki własne - Oczyszczalni ĝcieków RPO - Budowa oczyszczalni przydomowych Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 - Budowa kanalizacji sanitarnej - kontynuacja Gmina Ĝrodki własne - Budowa oczyszczalni przydomowych - kontynuacja RPO Ĝrodki pomocowe 2 Budowa jazu i zastawki na rzece Szabasówce WZ i R WZM i UW Szydłowiec 3 Modernizacja zastawki na rzece Oronce WZ i R WZM i UW Szydłowiec 3 Modernizacja stawu rybnego na rzece Szabasówce Inwestorzy Inwestorzy

- Program budowy zbiorników retencyjnych

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Analiza moġliwoĝci budowy zbiorników retencyjnych Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie dokumentacji technicznej dla nowych zbiorników Gmina Ĝrodki własne wodnych RPO Ĝrodki pomocowe 2 Budowa zbiorników retencyjnych Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

- Program współpracy z sąsiednimi gminami w zakresie ochrony ĝrodowiska

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie programu współpracy w zakresie ochrony ĝrodowi- Powiat, Ĝrodki własne ska z sąsiednimi gminami Gmina

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Realizacja programu współpracy w zakresie ochrony ĝrodowiska Powiat, Ĝrodki własne z sąsiednimi gminami Gmina

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Inwentaryzacja terenów pod zalesienia Gmina Ĝrodki własne 2 Opracowanie harmonogramu zalesieě Powiat Ĝrodki własne Gmina 3 Zalesienie gruntów na terenie gminy Właĝciciele Ĝrodki rolników Ĝrodki pomocowe 4 Wrysowanie do planu ogólnego zagospodarowania przestrzenne- Gmina Ĝrodki własne go gminy miejsc mogących stanowić w przyszłoĝci miejsca eks- ploatacji surowców mineralnych dla potrzeb lokalnych

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Kontynuacja zalesienia gruntów na terenie gminy Właĝciciele Ĝrodki rolników Ĝrodki pomocowe

Cel operacyjny – Wzrost ĝwiadomoĝci proekologicznej - Program postaw proekologicznych poprzez realizację opracowanych, w tym celu programów

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie i wdroġenie programów edukacyjnych dla dzieci, Powiat, Ĝrodki własne młodzieġy i dorosłych Gmina RPO Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Realizacja programów edukacyjnych dla dzieci, młodzieġy i doro- Powiat Ĝrodki własne słych Gmina RPO Ĝrodki pomocowe

- Program utworzenia gminnego Centrum Edukacji Ekologicznej

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Opracowanie załoġeě dla utworzenia Centrum Edukacji Ekologicz- Powiat, Ĝrodki własne nej Gmina RPO Ĝrodki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej Powiat, Ĝrodki własne Gmina RPO Ĝrodki pomocowe

Cel operacyjny – Inwestycje o charakterze proekologicznym - Program likwidacji składowisk odpadów oraz ich rekultywacja

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1 Zamknięcie i rekultywacja składowiska w Guzowie Gmina Ĝrodki własne RPO Ĝrodki pomocowe

6. ZARZĄDZANIE OCHRONĄ ŚRODOWISKA 6.1. Ogólne zasady zarządzania ochroną środowiska Zarządzanie ochroną ĝrodowiska powinno opierać się na następujących zasadach, wynikających z polityki ekologicznej Polski i Unii Europejskiej: zasada przezornoĝci zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi zasada równego dostępu do ĝrodowiska przyrodniczego zasada regionalizacji zasada uspołecznienia zasada „zanieczyszczający płaci” zasada prewencji zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) zasada subsydiarnoĝci zasada skutecznoĝci ekologicznej i efektywnoĝci ekonomicznej. Na szczeblu gminy zarządzanie ochroną ĝrodowiska dotyczy zadaě własnych gminy oraz koordynacji zadaě realizowanych przez, jednostki organizacyjne, podmioty gospodarcze - uznanych za waġne dla stanu ĝro- dowiska naturalnego w gminie. W realizacji programu uczestniczą: podmioty prowadzące działania organizacyjne i zarządzające programem, podmioty uczestniczące w realizacji poszczególnych zadaě, jednostki kontrolujące realizację programu oraz efekty, mieszkaěcy powiatu, jako koěcowy beneficjent programu. Organem odpowiedzialnym za realizację programu jest Wójt Gminy, zobowiązany do składania cyklicznych raportów Samorządowi Gminy. Realizacja programu wymaga współdziałania z organami administracji rzą- dowej i samorządowej (szczebla wojewódzkiego, powiatowego oraz gmin wchodzących w skład powiatu), administracji specjalnej, w kompetencjach której znajdują się sprawy kontroli stanu ĝrodowiska. Schemat zarządzania ochroną ĝrodowiska w gminie przedstawia się następująco:

Rada Gminy Powiat Sejmik Wójt Gminy Wojewoda

Instytucje kontrolujące Jednostki realizujące Instytucje finansujące

Rysunek 4. Schemat zarządzania w ochronie ĝrodowiska na szczeblu gminnym 6.2. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony środowiska Ustawy regulujące sprawy związane z ochroną ĝrodowiska dają szczegółowe kompetencje organom gminy. Waġniejsze uprawnienia Wójta (Burmistrza, Prezydenta) oraz Rady Gminy przedstawiono poniġej: Do zadaě gminy naleġy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. W szczególnoĝci zadania własne obejmują sprawy (art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z póğn. zm.): 1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomoĝciami, ochrony ĝrodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, 3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ĝcieków komunalnych, utrzymania czystoĝci i porządku oraz urządzeě sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 4) lokalnego transportu zbiorowego, 5) ochrony zdrowia, 6) pomocy społecznej, w tym oĝrodków i zakładów opiekuěczych, 7) gminnego budownictwa mieszkaniowego, 8) edukacji publicznej, 9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, 10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeě sportowych, 11) targowisk i hal targowych 12) zieleni gminnej i zadrzewieě, 13) cmentarzy gminnych 14) porządku publicznego i bezpieczeěstwa obywateli oraz ochrony przeciwpoġarowej i przeciwpowodzio- wej, 15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeě uġytecznoĝci publicznej oraz obiektów administracyjnych, 16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąġy opieki socjalnej, medycznej i prawnej, 17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej, 18) promocji gminy, 19) współpracy ze społecznoĝciami lokalnymi i regionalnymi innych paěstw. Do zadaě gmin naleġy takġe (art. 3 ust. 6a ustawy o utrzymaniu czystoĝci i porządku w gminach, Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póğn. zm.): udostępnienie mieszkaěcom na stronie internetowej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o znaj- dujących się na terenie gminy zbierających zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospo- darstw domowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005r. o zuġytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495), zawierającej: a) firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres zbierającego zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, b) adresy punktów zbierania zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w tym punktów sprzedaġy sprzętu elektrycznego i elektronicznego; Kompetencje Wójta (Burmistrza, Prezydenta): Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 8 marca 1990r. ustawa o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z póğn. zm.): - wójt przygotowuje projekty uchwał rady gminy i okreĝla sposób ich realizacji - wójt opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy oraz moġe zarządzać ewakuację z obszarów bezpoĝrednio zagroġonych Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 13 wrzeĝnia 1996r. ustawa o utrzymaniu czystoĝci i porządku w gminach(Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póğn. zm.): - wydaje zezwolenia na prowadzenie przez przedsiębiorców działalnoĝci w zakresie: 1. odbierania odpadów komunalnych od właĝcicieli nieruchomoĝci, 2. opróġniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystoĝci ciekłych, 3. ochrony przed bezdomnymi zwierzętami, 4. prowadzenia schronisk dla bezdomnych zwierząt, a takġe grzebowisk i spalarni zwłok zwierzęcych i ich częĝci - okreĝla i podaje do publicznej wiadomoĝci wymagania, jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiega- jący się o uzyskanie zezwolenia o którym mowa w pkt 3. i 4. - okreĝla i podaje do publicznej wiadomoĝci wymagania, jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiega- jący się o uzyskanie zezwolenia o którym mowa w pkt 1. i 2., uwzględniając: - opis wyposaġenia technicznego niezbędnego do realizacji zadania, - w przypadku zezwolenia na odbiór odpadów komunalnych od właĝcicieli nieruchomoĝci – równieġ miejsca odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych wynikające z wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, do których odpady mają być przekazane. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony ĝrodowiska (Dz.U. z 2009r. Nr 19, poz. 100): w celu realizacji polityki ekologicznej paěstwa sporządza gminne programy ochrony ĝrodowiska, uwzględniające: cele ekologiczne priorytety ekologiczne rodzaj i harmonogram działaě proekologicznych ĝrodki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i ĝrodki finansowe realizuje uchwalony przez radę gminy program ochrony ĝrodowiska sporządza co 2 lata raport z programu ochrony ĝrodowiska, który przedstawia radzie gminy wydaje decyzje ĝrodowiskowe zgody na realizację przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na ĝrodowisko, nie będące w kompetencjach wojewody, starosty i dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Paěstwowych moġe, w drodze decyzji, nakazać osobie fizycznej, której działalnoĝć negatywnie oddziałuje na ĝrodowi- sko, wykonanie w okreĝlonym czasie czynnoĝci zmierzających do ograniczenia negatywnego oddziały- wania na ĝrodowisko w przypadku zwykłego korzystania ze ĝrodowiska przez osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami: wydaje decyzje w sprawie nałoġenia na prowadzącego instalację lub uġytkownika urządzenia obowiązek prowadzenia w okreĝlonym czasie pomiarów wielkoĝci emisji wykraczających poza obowiązki, jeġeli z przeprowa- dzonej kontroli wynika, ġe nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych, wymagania w zakresie ochrony ĝrodowiska dotyczące eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to uzasadnione koniecznoĝcią ochrony ĝrodowiska przyjmuje wyniki pomiarów, jeġeli pomiary te mają szczególne znaczenie ze względu na potrzebę za- pewnienia systematycznej kontroli wielkoĝci emisji lub innych warunków korzystania ze ĝrodowiska lub jeġeli z przeprowadzonej kontroli wynika ġe nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych przyjmuje zgłoszenia dotyczące instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, mogąca negatyw- nie oddziaływać na ĝrodowisko sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie ĝrodowiska w zakresie objętym właĝciwoĝcią tych organów występuje do wojewódzkiego inspektora ochrony ĝrodowiska o podjęcie odpowiednich działaě będą- cych w jego kompetencji, jeġeli w wyniku kontroli organy te stwierdzą naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochroni ĝrodowiska lub występuje uzasadnione podejrzenie, ġe takie naruszenie mogło nastąpić, przekazując dokumentację sprawy Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004r. Nr 92, poz. 880 z póğn. zm.): - wydaje zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, które nie są wpisane do rejestru zabytków - wymierza administracyjną karę pienięġną za: 1. zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowane niewłaĝciwym wykorzystaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urządzeě technicznych oraz zasto- sowaniem ĝrodków chemicznych w sposób szkodliwy dla roĝlinnoĝci 2. usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia 3. zniszczenie spowodowane niewłaĝciwą pielęgnacją terenów zieleni, zadrzewieě lub krzewów Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. z 2007r. Nr 39 poz. 251 z póğn. zm.): sporządza projekt gminnego planu gospodarki odpadami przekazuje projekt gminnego planu gospodarki odpadami do zaopiniowania przez zarząd województwa i zarząd powiatu realizuje uchwalony przez radę gminy plan gospodarki odpadami opiniuje program gospodarki odpadami niebezpiecznymi opiniuje wydawane zezwolenia na prowadzenie działalnoĝci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opiniuje wydawane zezwolenia na prowadzenie działalnoĝci w zakresie zbierania lub transportu odpa- dów wydaje decyzje w sprawie usunięcia odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub ma- gazynowania nakazuje posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, wskazując sposób wykonania tej decyzji Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. 2005 Nr 239, poz. 2019 z póğn. zm.): jeġeli spowodowane przez właĝciciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta moġe, w drodze decyzji, nakazać właĝcicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeě zapobiegających szkodom. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ĝcieków (Dz.U. z 2006r. Nr 123, poz. 858): sprawdza, czy taryfy dostarczania wody i odprowadzania ĝcieków oraz plan zostały opracowane zgodnie z przepisami ustawy, i weryfikuje koszty, pod względem celowoĝci ich ponoszenia ogłasza uchwalone ceny i stawki opłat w miejscowej prasie lub w sposób zwyczajowo przyjęty w termi- nie 7 dni od dnia podjęcia uchwały Kompetencje Rady Gminy Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 8 marca 1990r. ustawa o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z póğn. zm.): uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, uchwalanie programów gospodarczych, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników mienia do ko- rzystania oraz zasad przekazywania ĝrodków budġetowych na realizację zadaě przez te jednostki. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 13 wrzeĝnia 1996r. ustawa o utrzymaniu czystoĝci i porządku w gminach (Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póğn. zm.): - uchwala, po zasięgnięciu opinii paěstwowego powiatowego inspektora sanitarnego, regulamin utrzy- mania czystoĝci i porządku na terenie gminy, który jest aktem prawa miejscowego i dotyczy: 1. wymagaě w zakresie utrzymania czystoĝci i porządku na terenie nieruchomoĝci obejmujących: - prowadzenie we wskazanym zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w tym po- wstających w gospodarstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabaryto- wych i odpadów z remontów, - uprzątanie błota, ĝniegu, lodu i innych zanieczyszczeě z częĝci nieruchomoĝci słuġących do uġytku publicznego, - mycie i naprawy pojazdów samochodowych poza myjniami i warsztatami naprawczymi. 2. rodzaju i minimalnej pojemnoĝci urządzeě przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomoĝci oraz na drogach publicznych, warunków rozmieszczania tych urządzeě i ich utrzymywania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, przy uwzględnieniu: - ĝredniej iloĝci odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych, bądğ w in- nych ğródłach, - liczby osób korzystających z tych urządzeě, 3. częstotliwoĝci i sposobu pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystoĝci ciekłych z terenu nie- ruchomoĝci oraz z terenów przeznaczonych do uġytku publicznego, 4. maksymalny poziom odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczonych do składo- wania na składowisku odpadów, 5. innych wymagaě wynikających z gminnego planu gospodarki odpadami, 6. obowiązków osób utrzymujących zwierzęta domowe, mających na celu ochronę przed zagroġeniem lub uciąġliwoĝcią dla ludzi oraz przed zanieczyszczeniem terenów przeznaczonych do wspólnego uġytku, 7. wymagaě utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolniczej, w tym takġe zakazu ich utrzymywania na okreĝlonych obszarach lub w poszczególnych nieruchomo- ĝciach, 8 wyznaczania obszarów podlegających obowiązkowej deratyzacji i terminów jej przeprowadzania. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony ĝrodowiska (Dz.U. z 2009r. Nr 19, poz. 100): uchwala gminny program ochrony ĝrodowiska moġe, w drodze uchwały, ustanawiać ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeě, z których emitowany hałas moġe negatywnie oddziaływać na ĝrodowisko. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004r. Nr 92, poz. 880 z póğn. zm): likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje na drodze rozporządzenia wo- jewody, po zaopiniowaniu przez wojewódzką radę ochrony przyrody oraz właĝciwe miejscowo rady gmin projekt rozporządzenia w sprawie wyznaczenia lub powiększenia obszaru chronionego krajobrazu wy- maga uzgodnienia z właĝciwą miejscowo radą gminy rada gminy moġe wyznaczyć obszar chronionego krajobrazu, likwidacja lub zmiana granic obszaru chro- nionego krajobrazu następuje na drodze uchwały rady gminy rada gminy jest obowiązana zakładać i utrzymywać w naleġytym stanie tereny zieleni i zadrzewienia Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. z 2007r. Nr 39 poz. 251 z póğn. zm.): - uchwala gminny plan gospodarki odpadami Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ĝcieków (Dz.U. z 2006r. Nr 123, poz. 858): po dokonaniu analizy projektów regulaminów dostarczania wody i odprowadzania ĝcieków, opracowa- nych przez przedsiębiorstwa wodociągowo - kanalizacyjne, uchwala regulamin dostarczania wody i od- prowadzania ĝcieków uchwala wieloletnie plany rozwoju i modernizacji urządzeě wodociągowych i urządzeě kanalizacyjnych podejmuje uchwałę o zatwierdzeniu taryf albo o odmowie zatwierdzenia taryf przedstawionych przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, na uzasadniony wniosek przedsiębiorstwa wodociągowo -kanalizacyjnego, rada gminy, w drodze uchwały przedłuġa czas obowiązywania dotychczasowych taryf, lecz nie dłuġej niġ na 1 rok, 6.3. Instrumenty zarządzania środowiskiem Zarządzenie ĝrodowiskiem opiera się na wykorzystaniu: instrumentów prawnych – ustaw i rozporządzeě, dających odpowiednie kompetencje organom admini- stracji rządowej i samorządowej oraz organom administracji specjalnej instrumentów finansowych – opłat za gospodarcze korzystanie ze ĝrodowiska, administracyjnych kar pienięġnych, funduszy celowych instrumentów społecznych – współdziałania i partnerstwa, edukacji ekologicznej, komunikacji społecznej instrumentów strukturalnych – strategii i programów wdroġeniowych 7. WDRAŻANIE PROGRAMU 7.1. Środki finansowe na realizację programu Na wdraġanie programu ochrony ĝrodowiska mogą być przeznaczone: ĝrodki własne, kredyty i poġyczki udzielane w bankach komercyjnych, kredyty i poġyczki o oprocentowaniu preferencyjnym udzielane przez instytucje wspierające rozwój gmin i powiatów, obligacje dotacje z funduszy krajowych i zagranicznych Podstawowymi ğródłami ĝrodków zewnętrznych, z których mogą korzystać samorządy dla realizacji pro- gramów ochrony ĝrodowiska to: Budġet Paěstwa Fundusze Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy, Wojewódzki, Powiatowy, Gminny) Fundusze UE Fundacje i fundusze wspierające ochronę ĝrodowiska (Ekofundusz, Fundacja Poszanowania Energii, Narodowa Fundacja Ochrony Ĝrodowiska i inne) Własne ĝrodki samorządu terytorialnego Własne ĝrodki są niezbędne do uzyskania niektórych dotacji. Fundusze samorządu terytorialnego pochodzą ze ĝrodków, takich jak: podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budġetu paě- stwa. Fundusze Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej Fundusze takie wspierają realizację inwestycji ekologicznych. Przeznaczone są takġe na: edukację ekolo- giczną, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnieě związanych z ochroną ĝrodowi- ska. Narodowy Fundusz Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej finansuje przedsięwzięcia, które są podej- mowane w związku z koniecznoĝcią wypełnienia zobowiązaě Polski wobec Unii Europejskiej. Fundusz sto- suje trzy formy dofinansowania: finansowanie poġyczkowe, dotacyjne i kapitałowe. Wojewódzki Fundusz Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej dofinansowuje poġyczki z opcją częĝcio- wego umorzenia i dotacje na realizację zadaě dotyczących: - ochrony wód i gospodarki wodnej - ochrony atmosfery - ochrony powierzchni ziemi - przeciwdziałania nadzwyczajnym zagroġeniom ĝrodowiska - edukacji ekologicznej - ochrony przyrody - monitoringu ĝrodowiska Wysokoĝć dofinansowania moġe sięgać nawet 50%, dotacja moġe być wyġsza w uzasadnionych przypad- kach. Fundusze UE Fundusze UE pochodzą z budġetu UE i są przeznaczone na pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospo- darstw najbiedniejszych paěstw członkowskich. Zasadą współfinansowania jest to, iġ częĝć ĝrodków finan- sowych musi pochodzić z budġetu krajowego. Ğródłami finansowania krajów UE są trzy fundusze: 1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 2. Europejski Fundusz Społeczny 3. Fundusz Spójnoĝci Program Operacyjny Infrastruktura i Ĝrodowisko Jest to jeden z najwaġniejszych ğródeł finansowania przedsięwzięć w zakresie ochrony ĝrodowiska i kraju. Na ten Program ĝrodki unijne będą pochodziły z Funduszu Spójnoĝci i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W zakresie ochrony ĝrodowiska finansowanie dotyczyło będzie duġych inwestycji komunal- nych, inwestycji proekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody, bezpieczeěstwa ekologicznego i edukacji ekologicznej. Łączna wielkoĝć ĝrodków finansowych zaangaġowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Ĝrodowisko na lata 2007 - 2013 wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld euro, zaĝ wkład krajowy – 9,7 mld euro. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007- 2013 Program ten wykorzystuje ĝrodki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Stanowi główny in- strument realizacji Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego. Jednym z priorytetów okreĝlony w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Mazowieckiego są inwestycje w ochronę ĝrodowiska. Dotyczy to działaě inwestycyjnych w zakresie wodociągów i kanalizacji, ochrony powietrza oraz gospodarki odpadami. Europejski Fundusz Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich Są to ĝrodki na ochronę gruntów rolnych i leĝnych na obszarach wiejskich, które mogą być pozyskiwane przez właĝcicieli gruntów i lasów. Wsparcie finansowe przeznaczone będzie na zadania dotyczące zagospo- darowania gruntami i lasami zgodnych z potrzebą zachowania ĝrodowiska naturalnego i krajobrazu oraz ochrony i poprawy zasobów naturalnych. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG Finansuje projekty w dotyczące: - ochrony ĝrodowiska, w tym ĝrodowiska ludzkiego, poprzez redukcję zanieczyszczeě i promowanie od- nawialnych ğródeł energii - promowanie zrównowaġonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami EkoFundusz Celem funduszu jest administrowanie ĝrodkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu. Dofinan- sowuje przedsięwzięcia z zakresu ochrony ĝrodowiska, poprzez udzielanie preferencyjnych poġyczek lub bezzwrotnych dotacji. Kredyty preferencyjne Są udzielane przez Bank Ochrony Ĝrodowiska S.A. na inwestycje proekologiczne bez moġliwoĝci umorze- nia. Kredytobiorca musi posiadać co najmniej 50% własnych ĝrodków na sfinansowanie zadania. Kredyty komercyjne Nie naleġy traktować kredytów komercyjnych jako podstawowe ğródło finansowania inwestycji. Ze względu na oprocentowanie, powinny stanowić jedynie uzupełnienie ĝrodków z poġyczek preferencyjnych. Własne ĝrodki inwestorów prywatnych Koszty niektórych inwestycji pokrywają z własnych ĝrodków podmioty gospodarcze i prywatni inwestorzy. Inwestycje finansowane przez podmioty gospodarcze mogą być dofinansowane z kredytów komercyjnych i funduszy ochrony ĝrodowiska. 7.2. Koszty realizacji przedsięwzięć Kalkulacja szacunkowych kosztów realizacji programów została przeprowadzona w oparciu o plany inwe- stycyjne Samorządu Gminy oraz koszty porównywalnych inwestycji i działaě realizowanych przez takie jednostki. Tabela 29. Zestawienie kosztów szacunkowych realizacji Programu Szacunkowe koszty na lata 2009 - 2012 CO. Poprawa skomunikowania gminy

Lp. Opis Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne przedsięwzięcia odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Budowa dróg gminnych Gmina 2 516 - - - 2 516 Budġet gminy, - Guzów Kolonia 1450mb kredyty - Tomaszów – Syberów 350mb i poġyczki - Oroěsko ul. Rzeczna, Górna 1732mb - Zaborowie 350mb - Wólka Guzowska 450mb - Ciepła 600mb - Krogulcza Mokra 500mb Przebudowa drogi Chronów Kolonia Dolna 2. Budowa ciągów pieszych przy - - - Budġet drogach powiatowych: powiatu/ - w Oroěsku (ul. Brandta Staro- Gmina 100 100 gminy wiejska) - w Łaziskach Osiedle Helenów 3. Modernizacja oĝwietlenia ulicz- Gmina 3 3 3 3 12 Budġet gminy nego

CO. Gazyfikacja gminy

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Rozwój gazyfikacji gminy Gmina bd bd bd bd - Budġet gminy, właĝciciele

CO. Budowa i modernizacja sieci wodno – kanalizacyjnej i burzowej

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Budowa oczyszczalni ĝcieków w Gmina 4 250 - - - 4 250 Budġet gminy, Oroěsku kredyty i poġyczki 2. Budowa kanalizacji sanitarnej Gmina 382,5 382,5 382,5 382,5 1 530 Budġet gminy, etap I kredyty i poġyczki 3. Budowa oczyszczalni przydomo- Gmina 50 50 50 50 200 Budġet gminy, wych właĝciciele - Chałupki Łaziskie - Ĝniadków 4 Rozbudowa i modernizacja ujęć Gmina 138 20 - - 158 Budġet gminy, wody kredyty - Chronów Wieĝ i poġyczki - Oroěsko - Dobrut 5. Budowa wodociągu Gmina 280 - - - 280 Budġet gminy, - Oroěsko ul. Witosa kredyty - Guzów i poġyczki - Krogulcza Sucha

CO. Modernizacja systemów grzewczych i elektroenergetycznych

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Program popularyzacji Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy alternatywnych ğródeł energii 2. Modernizacji sieci Zakład bd bd bd bd - Budġet gminy elektroenergetycznych energetyczny 3. Opracowanie programu popula- RZE bd bd bd bd - Budġet RZE ryzacji budowy nowoczesnych Gmina i gminy ekologicznych kotłowni

CO. Rozwój gminnego systemu gospodarki odpadami

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Realizacja planu gospodarki Gmina 310 307 307 307 1231 Budġet gminy odpadami 2. Realizacja programu usuwania Gmina 243 243 243 243 972 Budġet gminy azbestu i wyrobów zawierających azbest Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Realizacja planu gospodarki Gmina 146 107 108 159 374 Budġet gminy odpadami 2. Likwidacja mogilnika w Oroěsku Gmina - 120 - - 120 Budġet gminy

CO. Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpo- Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne wiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Promocja agroturystyki Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy 2. Wsparcie modernizacji gospo- Gmina 2 2 2 2 8 Budġet gminy darstw dla potrzeb agroturystyki 3. Promocja produkcji ekologicznej Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy

CO. Poprawa stany ĝrodowiska naturalnego

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpo- Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne wiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Promowanie wdraġania alterna- Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy tywnych ğródeł energii Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Modernizacja systemów grzew- Gmina bd bd bd bd - Budġet gminy czych w budynkach jednostek organizacyjnych 2. Temodernizacja budynków Gmina bd bd bd bd - Budġet - PSP w Wałsnowie gminy, kredyt - PSP w Ciepłej - Ĝwietlica w Oroěsku

CO. Wzrost ĝwiadomoĝci ekologicznej

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpo- Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne wiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Edukacja ekologiczna realizowa- Gmina 1 - 1 - 2 Budġet gminy na w przedszkolach i szkołach (programy ekologiczne, konkur- sy, olimpiady) 2. Edukacja ekologiczna społeczeě- Gmina - 1 - 1 2 Budġet gminy stwa realizowana poprzez: kam- panie informacyjno-edukacyjne, imprezy o tematyce ekologicz- nej, festyny, konferencje, zajęcia pozalekcyjne dla społeczeěstwa Łącznie

Szacunkowe koszty na lata 2013 - 2016

Cele operacyjne i zadania Szacunkowe koszty [tys. zł] realizacji Potencjalne ğródła 2013 - 2016 finansowania Poprawa skomunikowania gminy Modernizacja dróg gminnych bd Budġet gminy Modernizacja dróg powiatowych bd Budġet gminy Modernizacja oĝwietlenia bd Budġet gminy Gazyfikacja gminy Rozwój gazyfikacji gminy bd Budġet gminy Budowa i modernizacja sieci wodno – kanalizacyjnej i burzowej Budowa kanalizacji sanitarnej etap II 2 600 Budġet gminy Modernizacja ujęć wody bd Budġet gminy Budowa oczyszczalni przydomowych bd Budġet gminy, miesz- kaěcy Budowa kanalizacji burzowej bd Budġet gminy Modernizacja oczyszczalni ĝcieków w bd Budġet gminy Łaziskach Modernizacja stacji ujęć wody bd Budġet gminy Modernizacja systemów grzewczych i elektroenergetycznych Modernizacja systemów elektroenerge- RZE RZE tycznych Popularyzacja termodernizacji budyn- 4 Budġet gminy ków w gospodarstwach indywidualnych Rozwój gminnego systemu gospodarki odpadami Realizacja planu gospodarki odpadami 1 704 Budġet gminy Realizacja programu usuwania azbestu i 972 Budġet gminy wyrobów zawierających azbest Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa Rozwój turystyki i agroturystyki 4 Budġet gminy Promowanie produkcji ekologicznej 4 Budġet gminy Wspieranie przetwórstwa rolno- spo- 100 Budġet gminy ġywczego Organizowanie szkoleě i kursów w za- 4 Budġet gminy kresie rolnictwa ekologicznego Poprawa stany ĝrodowiska naturalnego Popularyzacja alternatywnych ğródeł 4 Budġet gminy energii Budowa jazu na rz. Szabasówce 114,7 WZM i R Modernizacja zastawki na rz. Oronce 38 WZM i R Modernizacja stawu rybnego na rz. Sza- 28,7 WZM i R basówce Realizacja programu współpracy z są- bd. Budġet gminy siednimi gminami Wdraġanie programu ochrony lasów bd. Budġet gminy Wzrost ĝwiadomoĝci ekologicznej Edukacja ekologiczna i propagacja dzia- 4 Budġet gminy łalnoĝci proekologicznej Utworzenie Centrum edukacji Ekologicz- 20 Budġet gminy nej Inwestycje o charakterze proekologicznym Zamknięcie i rekultywacja składowiska w 500 Budġet gminy Guzowie Razem 6 833

Ğródłami finansowania poszczególnych programów będą głównie: Ĝrodki własne z budġetu gminy na dany rok, Pomoc z budġetu paěstwa, Fundusze Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusze UE, Fundacje i fundusze wspierające ochronę ĝrodowiska. 8. MONITORING Osiągnięcie celów, wyznaczonych w Programie Ochrony Ĝrodowiska wymaga prowadzenia bieġącego mo- nitoringu przebiegu realizacji programu. Stały monitoring umoġliwia ocenę skutecznoĝci podejmowanych działaě oraz wprowadzanie – w razie wystąpienia takiej koniecznoĝci – odpowiednich korekt. Tabela 30. Harmonogram działaě monitorujących Program

Działanie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Monitoring stanu ĝrodowiska x x x X x X x x Raporty z realizacji programu x X X x Aktualizacja programu X x

Z wykonania programu organ wykonawczy gminy sporządza co 2 lata raport, który przedstawia się radzie gminy. Dla oceny realizacji programu konieczne jest ustalenie systemu wskağników, okreĝlających skutecznoĝć poszczególnych działaě. Wskağniki te moġna podzielić na grupy: wskağniki ekologiczne – pozwolą okreĝlić efekt ekologiczny podejmowanych działaě (jakoĝć wód po- wierzchniowych i podziemnych, wskağniki zanieczyszczenia powietrza, długoĝć sieci infrastruktury, wskağniki lesistoĝci, iloĝć odpadów wytwarzanych przez 1 mieszkaěca, stopieě odzysku surowców wtór- nych itp.) wskağniki ekonomiczne – koszt jednostkowy osiągnięcia okreĝlonego efektu ekologicznego, wskağniki społeczne – zaangaġowanie mieszkaěców w działania związane z ochroną ĝrodowiska, udział w realizacji sieci infrastruktury technicznej, skutecznoĝć selektywnej zbiórki odpadów itp. Ocena skutecznoĝci wdraġania programu będzie prowadzona m.in. przez porównanie wskağników charakte- ryzujących stan ĝrodowiska oraz stan infrastruktury technicznej, wpływającej na stan ĝrodowiska: jakoĝć wód powierzchniowych (klasy czystoĝci) jakoĝć wód podziemnych stęġenie zanieczyszczeě gazowych i pyłowych wskağnik lesistoĝci powierzchnia terenów objętych ochrona prawną udział komunalnych ĝcieków nieoczyszczonych iloĝć odpadów komunalnych wytworzonych przez 1 mieszkaěca udział odpadów posegregowanych w ogólnej iloĝci odpadów nakłady inwestycyjne na ochronę ĝrodowiska oraz wskağniki społeczne: udział społeczeěstwa w realizacji działaě z zakresu ochrony ĝrodowiska uspołecznienie procesów decyzyjnych lokalne inicjatywy proekologiczne iloĝć działaě prawnych związanych z zanieczyszczeniem ĝrodowiska Informacje niezbędne do analizy stanu ĝrodowiska i monitoringu realizacji programu powinny być na bie- ġąco gromadzone i przetwarzane przez właĝciwą komórkę organizacyjną Urzędu Gminy. Przykładowe wskağniki:

Wskağnik Jednostka Wartoĝć Długoĝć dróg powiatowych o nawierzchni ulepszonej km Długoĝć dróg powiatowych o nawierzchni nieulepszonej km Długoĝć dróg gminnych o nawierzchni ulepszonej km Długoĝć dróg gminnych o nawierzchni nieulepszonej km Długoĝć sieci wodociągowej km Liczba przyłączy do sieci wodociągowej szt. Iloĝć stacji uzdatniania wody pitnej szt. Iloĝć studni głębinowych szt. Długoĝć sieci kanalizacyjnej km Iloĝć oczyszczalni ĝcieków szt. Iloĝć przydomowych oczyszczalni ĝcieków szt. Iloĝć przyzakładowych oczyszczalni ĝcieków szt. Długoĝć sieci gazociągowej km Iloĝci odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki Mg Udział odpadów zbieranych selektywnie w strumieniu zbieranych odpa- % dów komunalnych Udział odpadów komunalnych deponowanych na składowiskach % Iloĝć masztów telefonii komórkowej szt. Powierzchnia zalesionych gruntów ha Iloĝć zbiorników retencyjnych szt. Iloĝć pomników przyrody szt.

9. SPIS MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony ĝrodowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2009r. Nr 19, poz. 100). Ustawa z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leĝnych (Dz.U. 1995 Nr 16 poz. 78), Rozporządzenie Ministra Ĝrodowiska z dnia 11 lutego 2004r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpre- tacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Strategia rozwoju województwa mazowieckiego do roku 2020 – Sejmik Województwa Mazowieckiego – Warszawa 2006 Rocznik statystyczny województwa mazowieckiego, Urząd Statystyczny w Warszawie 2007. Program ochrony ĝrodowiska województwa mazowieckiego. Warszawa. 2007. Program zwiększania lesistoĝci dla województwa Mazowieckiego do roku 2020. Warszawa. 2007. Programie moġliwoĝci wykorzystania odnawialnych ğródeł energii dla Województwa Mazowieckiego. 2005 Natura 2000 – Europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Ĝrodowiska, Warszawa 2002. Program rozwoju obszarów wiejskich Ministerstwa Rolnictwa na lata 2007 – 2013.2007. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej – Ministerstwa Ochrony Ĝrodowiska. 2000. Stan ĝrodowiska w województwie mazowieckim w 2006 roku. Raport WIOĜ. Warszawa 2007 Monitoring rzek w 2007 roku. WIOĜ. 2008. Monitoring jakoĝci wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2007 roku. WIOĜ. 2008. Roczna ocena jakoĝci powietrza w województwie mazowieckim raport za 2007. – WIOĜ. Warszawa. 2008. Krajowy Program Oczyszczania Ĝcieków Komunalnych. Warszawa. 2003. Wytyczne sporządzania programów ochrony ĝrodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Minister- stwo Ĝrodowiska, Warszawa lipiec 2002r. Przegląd ekologiczny składowiska odpadów w Guzowie. 2003. Program Ochrony Ĝrodowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Oroěsko – 2004 Sprawozdanie z realizacji Programu Ochrony Ĝrodowiska dla Powiatu Szydłowieckiego - 2007 Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Szydłowieckiego – 2007 Programu Zwiększania Lesistoĝci w Powiecie Szydłowieckim na lata 2000 – 2020. 2001 Lokalna strategia Rozwoju Gminy Oroěsko 2007. Strategia Rozwoju Powiatu Szydłowieckiego. 2007 Stan ĝrodowiska w Województwie Mazowieckim w 2007 roku. IOS. 2008. Warszawa. Roczniki Statystyczne Województwa Mazowieckiego 2005 - 2008. Rozporządzenie nr 67 Wojewody Mazowieckiego z dnia 24.10.2008 roku (Dz.U. Nr 194 poz. 7028). Kondracki J. 1978. Geografia fizyczna Polski. Wyd. PWN. Warszawa. Gumiěskir., 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo - klimatycznych w Polsce, Przegl. Meteor.- Hydrol. Kleczkowski AS. 1990. Mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód. Podziemnych – GZWP w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Wyd. AGH. Kraków. Mroczkiewicz L. 1952. Podział Polski na krainy i dzielnice przyrodniczo - leĝne. Warszawa. Radomski Cz. 1977. Agrometeorologia. PWN. Warszawa. 10. SPIS TABEL Tabela 1. Wykaz miejscowoĝci soleckich na terenie gminy Oroěsko Tabela 2. Struktura wybranych rodzajów działalnoĝci gospodarczej na terenie powiatu szydłowieckiego Tabela 3. Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych na terenie gminy Oroěsko Tabela 4. Wykaz zbiorników małej retencji na terenie gminy Oroěsko Tabela 5. GZWP nr 413 Zbiornik Szydłowiec w jednostkach i piętrach hydrogeologicznych Tabela 6. Liczba mieszkaěców gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 7. Przyrost naturalny w gminie Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 8. Liczba i powierzchnia uġytkowa mieszkaě w gminie Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 9. Zestawienie zasobów mieszkaniowych na wybranym terenie Województwa Mazowieckiego wg. danych wskağnikowych z 2007 roku Tabela 10. Zuġycie wody na terenie gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 11. Zestawienie danych o ĝciekach odprowadzanych na oczyszczalnię w zlewni Oronki w 2008 roku Tabela 12. Wykaz odcinków dróg powiatowych na terenie gminy Oroěsko Tabela 13. Wykaz odcinków dróg gminnych na terenie gminy Oroěsko Tabela 14. Struktura dochodów budġetu Gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 15. Wykonanie budġetu - wydatków Gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 16. Nakłady na gospodarkę komunalną i ochronę ĝrodowiska w latach 2004 - 2008 w Gminie Oroě- sko (według najwaġniejszych inwestycji) Tabela 17. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleěskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Tabela 18. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleěskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla substancji zawartych w pyle PM 10 Tabela 19. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleěskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roĝlin: Tabela 20. Wykaz obiektów mogących pogorszyć stan ĝrodowiska na terenie gminy Oroěsko Tabela 21. Eksploatacja ujęć wody na terenie gminy Oroěsko w 2008 roku Tabela 22. Stopieě zwodociągowania powiatu szydłowieckiego i gminy Oroěsko w 2007 roku Tabela 23. Zestawienie porównawcze danych dot. iloĝci pobranej wody z instalacji wodociągowej i jej dłu- goĝci na terenie powiatu szydłowieckiego i gminy Oroěsko w 2007 roku Tabela 24. Zuġycie wody na terenie powiatu szydłowieckiego i gminy Oroěsko w 2007 roku w przeliczeniu na 1 – mieszkaěca i korzystającego / odbiorcę Tabela 25. Zestawienie iloĝci zdeponowanych odpadów komunalnych na składowisku w Guzowie gm. Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 26. Zestawienie iloĝci zebranych odpadów komunalnych na terenie gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008 Tabela 27.Uġytkowanie gruntów w gminie Oroěsko Tabela 28. Zestawienie zadaě priorytetowych dla Gminy Oroěsko na lata 2009 - 2012 i zadaě na lata 2012 - 2016 w układzie celów operacyjnych Tabela 29. Zestawienie kosztów szacunkowych realizacji Programu Tabela 30. Harmonogram działaě monitorujących Program 11. SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Granice administracyjne gminy Oroěsko Rysunek 2. Połoġenie GZWP nr 413 Szydłowiec na terenie gminy Oroěsko Rysunek 3. Wydatki gminy Oroěsko w latach 2004 - 2008 Rysunek 4. Schemat zarządzania w ochronie ĝrodowiska na szczeblu gminnym

PLAN GOSPODARKI ODPADAMI DLA GMINY OROĚSKO na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 aktualizacja Wykaz skrótów PGON Program Gospodarki Odpadami Niebezpiecznymi GUS Główny Urząd Statystyczny KPGO 2010 Krajowy plan gospodarki odpadami 2010 KPOĜK Krajowy Program Oczyszczania Ĝcieków Komunalnych PPGO Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami PDGO Punkty Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów PGON Program Gospodarki Odpadami Niebezpiecznymi RLM Równowaġna liczba mieszkaěców RPO Regionalny Program Operacyjny RPO WM Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 RZGO Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami WFOSiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej WIOĜ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ĝrodowiska WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami GUS Wojewódzki Urząd Statystyczny ZUOK Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych

1. WSTĘP 1.1. Podstawa i zakres opracowania Obecna „Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Oroěsko” będącego częĝcią „Programu Ochrony Ĝrodowiska dla Gminy Oroěsko”, została sporządzona jako realizacja przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, z póğn. zm.), która w rozdziale 3, art. 14 wprowadziła obowiązek opracowywania planów gospodarki odpadami oraz ich aktualizacji nie rzadziej niġ co 4 lata. Gospodarowanie odpadami jest procesem ciągłym. Przy zmieniających się warunkach ekonomicznych, politycznych i społecznych szeroko pojęta działalnoĝć człowieka nieustannie powoduje wytwarzanie odpa- dów. Sposób postępowania z odpadami przede wszystkim: - nie moġe powodować zagroġeě dla ġycia i zdrowia ludzi, - powinien brać pod uwagę racjonalnoĝć gospodarki materiałowej z uwzględnieniem dalekiej perspekty- wy czasowej, - nie powinien nadmiernie podnosić kosztów poszczególnych sfer aktywnoĝci ludzkiej. Opracowanie „Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami Gminy Oroěsko” przedstawia działania zmierzają- ce do utworzenia nowoczesnego i skutecznego systemu gospodarowania odpadami, zgodnego z Polityką Ekologiczną Paěstwa i Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2010, zaktualizowanym Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami i Powiatowym Planem Gospodarki Odpadami. Celem niniejszego dokumen- tu jest zintegrowanie gospodarki odpadami w gminie, w sposób zapewniający szeroko pojmowaną ochro- nę ĝrodowiska oraz uwzględniający obecne i przyszłe uwarunkowania ekonomiczne. Zgodnie ze znowelizowanym rozporządzeniem Ministra Ĝrodowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami - rozporządzenie Ministra Ĝrodowiska z dnia 13 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 46, poz. 333), gminny plan gospodarki odpadami obejmujący wszystkie rodzaje odpadów komunalnych, w szczególnoĝci odpady komunalne ulegające biodegradacji, odpady opakowaniowe oraz odpady niebezpieczne zawarte w odpadach komunalnych, okreĝla: Aktualny stan gospodarki odpadami, w tym: a) rodzaj, iloĝć i ğródła powstawania wszystkich odpadów, b) rodzaj i iloĝć odpadów poddawanych poszczególnym procesom odzysku, c) rodzaj i iloĝć odpadów poddawanych poszczególnym procesom unieszkodliwiania, d) istniejące systemy zbierania odpadów, e) rodzaj, rozmieszczenie oraz moc przerobową instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, f) wykaz podmiotów prowadzących działalnoĝć w zakresie odbierania, zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, odpadami, g) identyfikację problemów w zakresie gospodarowania odpadami, uwzględniające podstawowe informa- cje charakteryzujące z punktu widzenia gospodarki odpadami obszar, dla którego jest sporządzany plan gospodarki odpadami, a w szczególnoĝci połoġenie geograficzne, sytuację demograficzną, sytuację go- spodarczą oraz warunki glebowe, hydrogeologiczne i hydrologiczne, mogące mieć wpływ na lokalizację instalacji gospodarki odpadami. 2. Prognozowane zmiany w zakresie gospodarki, w tym równieġ wynikające ze zmian demograficznych i gospodarczych; 3. Cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem terminów ich osiągania; 4. Działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami, w tym: a) działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów, b) działania zmierzające do ograniczenia iloĝci odpadów i ich negatywnego oddziaływania na ĝrodowi- sko, c) działania wspomagające prawidłowe postępowanie z odpadami w zakresie zbierania, transportu oraz odzysku i unieszkodliwiania odpadów, d) działania zmierzające do redukcji iloĝci odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowa- nych na składowiska odpadów; 5. Rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz instytucje odpowiedzialne za ich realizację; 6. Sposoby finansowania, w tym instrumenty finansowe słuġące realizacji zamierzonych celów, z uwzględ- nieniem harmonogramu uruchamiania ĝrodków finansowych i ich ğródeł; 7. System monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów pozwalający na okreĝlenie sposobu oraz stopnia realizacji celów i zadaě zdefiniowanych w planie gospodarki odpadami, z uwzględnieniem ich jakoĝci i iloĝci. Opracowując Plan kierowano się przepisami obowiązujących aktów prawnych oraz dokumentów plani- stycznych wyġszego rzędu oraz dokumentów strategicznych dla Gminy Oroěsko. Ogólne zasady gospodarowania odpadami okreĝla rozdział II ustawy o odpadach, który w art. 5 stanowi: „Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby: - zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać iloĝć odpadów i ich negatywne oddziaływanie na ĝrodowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakoěczeniu ich uġytkowania, - zapewniać zgodny z zasadami ochrony ĝrodowiska odzysk, jeġeli nie udało się zapobiec ich powstaniu, - zapewniać zgodne z zasadami ochrony ĝrodowiska unieszkodliwianie odpadów, których po powstaniu nie udało się poddać odzyskowi”. Opracowując niniejszy dokument stosowano się do regulacji prawnych dotyczących gospodarki odpadami, których podstawy zostały zawarte w: - ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, z póğn. zm), - ustawie z dnia 13 wrzeĝnia 1996r. o utrzymaniu czystoĝci i porządku w gminach (Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póğn. zm.), - rozporządzeniu Ministra Ĝrodowiska z dnia 9 kwietnia 2003r. w sprawie sporządzania planów gospodar- ki odpadami (Dz.U. z 2003r. Nr 66, poz. 620, z póğn. zm.). Problematyka z zakresu gospodarki odpadami regulowana jest równieġ przez niġej wymienione akty praw- ne: 1) ustawę z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony ĝrodowiska (Dz.U. z 2006r. Nr 129, poz. 902 z póğn. zm.); 2) ustawę z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony ĝrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2001r. Nr 100, poz. 1085 z póğn. zm.); 3) ustawę z dnia 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. z 2001r. Nr 63, poz. 638 z póğn. zm.); 4) ustawę z dnia 11 maja 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. z 2007r. Nr 90, poz. 607 z póğn. zm.); 5) ustawę z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z póğn. zm.); 6) ustawę z dnia 20 stycznia 2005r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. z 2005r. Nr 25 poz. 202 z póğn. zm.); 7) ustawę z dnia 27 lipca 2005 r. o zuġytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2005r. Nr 180, poz. 1495), wraz z wydanymi, na podstawie upowaġnieě w nich zawartych, rozporządzeniami. Według art. 15 ustawy o odpadach: Wojewódzki plan gospodarki odpadami powinien być zgodny z krajowym planem gospodarki odpadami, powiatowy plan gospodarki odpadami powinien być zgodny z wojewódzkim planem gospodarki odpadami, gminny plan gospodarki odpadami powinien być zgodny z powiatowym planem gospodarki odpadami, stąd przy opracowaniu Planu oparto się w szczególnoĝci na załoġeniach Krajowego Planu Gospodarki Od- padami 2010 oraz Zaktualizowanego Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami na lata 2007 – 2011 z perspektywą 2015. 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY OROŃSKO Gmina Oroěsko jest siedzibą władz samorządowych i pełni rolę wielofunkcyjnego oĝrodka obsługi ludnoĝci całej gminy, w którym znajdują się siedziby wszystkich instytucji i obiektów uġytecznoĝci publicznej na po- ziomie gminnym. 2.1. Informacje ogólne, położenie, struktura powierzchni terenu Gmina Oroěsko połoġona jest na terenie województwa mazowieckiego, w północnej częĝci powiatu szy- dłowieckiego.

N

Rysunek 1. Połoġenie gminy Oroěsko na terenie powiatu szydłowieckiego

Od północy gmina graniczy z gminą Wolanów, od wschodu z gminami Kowala i Wierzbica (powiat radom- ski), od południa z gminą Jastrząb, a od południowego – zachodu w gminą Szydłowiec. Gmina zajmuje powierzchnię 8 196 ha, a struktura uġytkowania gruntów przedstawia się następująco: - uġytki rolne 5 842ha w tym grunty orne 4 697ha łąki trwałe i pastwiska 036ha sady 113ha - lasy i grunty zadrzewione 1 531ha - pozostałe grunty 823ha

N

Rysunek 2. Usytuowanie miejscowoĝci na terenie gminy Oroěsko

2.2. Sieć osadnicza, demografia i warunki zamieszkania Stan zaludnienia na terenie gminy wynosi 5 701 wg. stanu na dzieě 31.12.2007r. Gęstoĝć zaludnienia w gminie wynosi 71 osób/km2, co wskazuje ġe wskağnik ten jest niġszy od odnotowanej wartoĝci na terenie województwa mazowieckiego (145 os/km2) i powiatu szydłowieckiego (89 os./km2). Na terenie gminy w ogólnej liczbie mieszkaěców męġczyğni stanowią 49,76% (2 837), a kobiety 50,24% (2 864). Na 100 męġczyzn przypada 101 kobiet. Udział ludnoĝci w wieku przedprodukcyjnym wynosi 23,7%, w wieku produkcyjnym 61,4%, a w wieku poprodukcyjnym 14,9 osób. Największy udział w liczbie mieszkaěców stanowią osoby w wieku produkcyjnym 57,3%. Wg. stanu na koniec 2007 roku liczba zameldowaě ogółem wyniosła 109, a wymeldowaě 99. Liczba ludnoĝci na 100ha uġytków rolnych wynosi 71 osoby. Tabela 1. Liczba mieszkaěców gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008

Lata 2004 2005 2006 2007 2008 Liczba ludnoĝci 5 773 5 827 5 803 5 803 5 847 Ğródło: GUS, UG Oroěsko

Liczba mieszkaěców na terenie Oroěsko waha się od 5 773 w 2004 roku do 5 847 w 2008 roku i wskazuje na wzrost 74 osoby w latach 2004 - 2008.

5 860

5 840

5 820

5 800

5 780

5 760

5 740

5 720 2004 2005 2006 2007 2008 Liczba ludności

Rysunek 3. Porównawcze zestawienie liczby mieszkaěców na gminy Oroěsko w latach 2004 - 2008 Zasoby mieszkaniowe gminy to w większoĝci mieszkania indywidualne. Ich procentowy udział w ogóle zasobów mieszkaniowych zwiększa się corocznie. Tabela 2. Liczba i powierzchnia uġytkowa mieszkaě w gminie Oroěsko w latach 2004 – 2007

2004 2005 2006 2007 Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia mieszkaě (m2) mieszkaě (m2) mieszkaě (m2) mieszkaě (m2) 1 460 115 007 1 464 115 467 1 475 117 135 1 494 119 337 Ğródło: GUS, UG Oroěsko

W latach 2004 – 2007 liczba mieszkaě na terenie gminy ulega systematycznemu wzrostowi tj. ĝrednio o ok. 9 mieszkaě w roku. Wraz z przyrostem liczby mieszkaě w 2007 roku zwiększeniu uległa takġe ich łączna po- wierzchnia do 119 337m2. We wspomnianym roku na terenie gminy odnotowano łącznie 1 494 mieszkaě. Tabela 3. Wykaz miejscowoĝci sołeckich na terenie gminy Oroěsko wraz z liczbą mieszkaěców w 2007 roku

L.p. Wykaz sołectw Liczba mieszkaěców 1 Bąków 203 2 Ciepła 166 3 Chronów Kolonia Górna 327 4 Chronów Kolonia Dolna 5 Chronów Wieĝ 156 6 Chronówek 124 7 Dobrut 401 8 Guzów Kolonia 327 9 Guzów Wieĝ 171 10 Helenów 152 11 Krogulcza Sucha 286 12 Krogulcza Mokra 210 13 Łaziska 645 14 Łaziska Osiedle 15 Oroěsko 1472 16 Ĝniadków 101 17 Tomaszów 486 18 Wałsnów 351 19 Zaborowie 225 Razem 5 803 Ğródło: UG Oroěsko Największą liczbą mieszkaěców na terenie gminy odnotowano w miejscowoĝci Oroěsko, natomiast najniġ- szą w miejscowoĝci Chronówek. 2.3. Gospodarka Na terenie gminy Oroěsko na koniec 2007 roku było zarejestrowanych 344 podmioty gospodarki narodo- wej, w tym 11 podmiotów w sektorze publicznym i 333 w sektorze prywatnym podmiotów gospodarczych. Tabela 4. Struktura wybranych rodzajów działalnoĝci gospodarczej na terenie gminy Oroěsko

Rodzaj działalnoĝci Miejscowoĝci/liczba jednostek Oroěsko Sołeckie Handel 61 16 budownictwo 35 10 produkcja 26 9 transport 18 6 pozostałe 30 13 Ğródło: Strategia [2007] Wĝród podmiotów prowadzących działalnoĝć gospodarczą dominuje sektor prywatny, w tym przede wszystkim jednoosobowe firmy osób fizycznych. Do największych zakładów produkcyjnych i usługowych naleġą: Przedsiębiorstwo Produkcji Drzewnej "STOLBIND" - Baków Zakład Produkcji Betonów i Materiałów Budowlanych - Guzów Zakład Produkcji Materiałów Budowlanych - Krogulcza Sucha Zakład Gazyfikacji Bezprzewodowej - Dobrut Baza Zwierząt "POL_MADI" - Chronówek Zakład Garbarski - Dobrut Zakład Garbarski - Guzów. Pomimo znacznego rozwoju prywatnych przedsiębiorstw do największych pracodawców naleġy Urząd Gminy (pracownicy samorządowi), Centrum Rzeğby Polskiej oraz Dom Pomocy Społecznej w Łaziskach. 2.4. Rolnictwo Gmina Oroěsko to region typowo rolniczy, co wynika przede wszystkim ze znacznego odsetka gospodarstw domowych utrzymujących się z rolnictwa (45,6%) oraz osób czynnych zawodowo w rolnictwie (55,6%), mi- mo iġ przydatnoĝć rolnicza występujących w gminie gleb jest niska [Strategia 2007]. Na obszarze 140ha prowadzone są gospodarstwa ekologiczne specjalizujące się w uprawie, warzyw i owo- ców miękkich tj.: marchew jadalna, cebula, fasolka szparagowa i truskawka. Produkty te pochodzą z gospo- darstw, które posiadają certyfikaty krajowe i międzynarodowe producentów ġywnoĝci ekologicznej. Ĝrednio gospodarstwo w gminie ma powierzchnię 4,07ha przy ĝredniej na Mazowszu 7,60ha. Liczba ogólna gospodarstw wynosi 1 460 o powierzchni 5 949ha, w tym uġytki rolne 5 842ha. Powierzchnię powyġej 5ha ma 288 gospodarstw, a poniġej 5ha 1 172 gospodarstw. W odniesieniu do tych ostatnich udział w ogólnej liczbie gospodarstw stanowi 80 %. To wskazuje na zna- czące rozdrobnienie gospodarstw nie sprzyjające zwiększeniu produktywnoĝci rolnej m.in. poprzez zwięk- szony stopieě mechanizacji. 2.5. Infrastruktura techniczna 2.5.1. Gospodarka wodno - ĝciekowa Na terenie gminy Oroěsko istnieją trzy ujęcia wody pitnej, usytuowane w północnej i wschodniej częĝci gminy. Największą wydajnoĝć posiada ujęcie w Chronowie Wieĝ. Łączna długoĝć sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi 88,60km, a liczba przyłączy 1 230. Tabela 5. Zestawienie danych sieci wodociągowej na terenie gminy Oroěsko w 2008 roku

Nazwa wodociągu Wydajnoĝć Długoĝć sieci Liczba [m3/h] wodociągowej [km] przyłączy/mieszkaěców Oroěsko 48,03 88,60 1 230 Dobrut 20,30 Chronów Wieĝ 60 Razem 128,33 Ğródło: UG Oroěsko Cały teren Gminy jest zwodociągowany. W gminie Oroěsko funkcjonuje oczyszczalnia ĝcieków w miejsco- woĝci Łaziska, która jest oczyszczalnią mechaniczno - biologiczną. Oczyszczalnia poprzez sieć kanalizacji sanitarnej obsługuje jedno osiedle mieszkaniowe i Dom Pomocy Społecznej w Łaziskach. 2.5.2. Sieć gazowa Na terenie gminy Oroěsko w gospodarstwach domowych wykorzystywane są jedynie wymienne butle ga- zowe. 2.5.3. Zaopatrzenie w ciepło Na terenie gminy nie istnieje sieć ciepłownicza (zdalczynna), która obsługiwałaby wszystkie gospodarstwa. W związku z tym mieszaěcy we własnym zakresie zapewniają sobie ogrzewanie najczęĝciej korzystając z opału węglowego spalanego w przydomowych kotłowniach, bądğ teġ wykorzystując gaz (LPG) jako ğródło ciepła. Wykaz instalacji grzewczych na terenie gminy Oroěska w obiektach uġytecznoĝci publicznej Urząd Gminy w Oroěsku (Publiczna Szkoła Podstawowa w Oroěsku, Publiczne Gimnazjum w Oroěsku, Gminne Centrum Informacji w Oroěsku, Remiza Ochotniczej Straġy Poġarnej) - olej opałowy; moc 460kW, Publiczna Szkoła Podstawowa w Wałsnowie - gaz; moc 60kW Publiczna Szkoła Podstawowa w Ciepłej – gaz (LPG); moc 60kW Publiczna Szkoła Podstawowa w Guzowie - olej opałowy; moc 139kW Centrum Rzeğby Polskiej w Oroěsku - gaz; moc 2 x 345kW i 1 x 45kW Dom Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" w Łaziskach – gaz (LPG); moc 2 x 350kW i 1 x 240kW Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oroěsku - olej opałowy; moc 33kW Ĝwietlica Wiejska w Łaziskach – gaz (LPG); moc 15kW. 2.5.4. Układ komunikacyjny Układ komunikacyjny na terenie gminy Oroěsko stanowią : droga krajowa o długoĝci 9km, 12 odcinków dróg powiatowych o łącznej długoĝci 45,560km i 31 odcinków dróg gminnych o łącznej długoĝci 59,020km. Podział dróg na terenie gminy przedstawia się następująco: droga krajowa - przez teren gminy Oroěsko biegnie droga krajowa nr 7 (Warszawa - Radom - Oroěsko - Kielce – Kraków) przebiegająca pomiędzy miejscowoĝciami Wałsnów – Krogulcza, drogi powiatowe - łączna długoĝć dróg powiatowych biegnących przez teren gminy wynosi 45,560km. Są to odcinki w ciągach o numerach, Tabela 6. Wykaz odcinków dróg powiatowych na terenie gminy Oroěsko

Lp. Nr drogi Przebieg 1 4008 W Kol. Chronów - Wawrzyszów 2 4010 W Oroěsko – Ruda Mała 3 4011 W Oroěsko – Ruda Wielka 4 4012 W Dobrut- Ĝniadków - Lipienice 5 4020 W Zaborowie – Omęcin – gr pow. 6 4021 W Łaziska – Zaborowie - Zastronie 7 4022 W Łaziska- Zdziechów - Szydłowiec 8 4023 W Ciepła – Bąków - Wałsnów 9 3562 W Mniszek – Łaziska- Oroěsko 10 4024 W Łaziska – Kol. Chronów - Guzów 11 3563 W Wolanów – Chronówek – Kol. Chronów 12 4025 W Wolanów – Guzów - Oroěsko Ğródło: UG Oroěsko - drogi gminne - łączna długoĝci 59,020 km, są to odcinki w ciągach o numerach Tabela 7. Wykaz odcinków dróg gminnych na terenie gminy Oroěsko

Lp. Nr drogi Przebieg 1 400401W Oroěsko ul. Rzeczna (od Wierzbickiej do ul. Radomskiej) 2 400402W Krogulcze Sucha - gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Roġki) 3 400403W Krogulcza Mokra·- gr. gminy Oroěsko – gr. gminy (Waliny) 4 400404W Guzów - Krogulcze Mokra - do dr. krajowej nr 7 5 400405W Ciepła - Dobrut do dr. krajowe; nr 7 6 400406W Tomaszów - Ĝniadków - Wałsnów (do dr. krajowej nr 7) 7 400407W Wałsnów (za lasem) 8 400408W Bąków - nr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Ĝwiniów) 9 400409W Zaborowie - Chałupki Łaziskie 10 400410W Chronów - Chałupki Łaziskie 11 400411W Chronówek- gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Waliny) 12 400412W Chronówek - Kolonia Dolna - gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Karszewo) 13 400413W Guzów – Chronówek 14 400414W Tomaszów – gr. gminy Oroěsko - gr. gminy (Ruda Wielka) 15 400415W Oroěsko (ul. Górna (od ul. Radomskiej - do dr. powiatowej nr 4025W)) – Guzów 16 400416W Ĝniadków – Helenów 17 400417W Guzów - Chronów - Kolonia Górna (od dr. powiatowej nr 3562W - przez Wolę Guzowską) 18 400418W Ciepła – Baków 19 400419W Chronów Kolonia Dolna – Guzów 20 400420W Oroěsko ul. Szkolna od ul. Radomskiej do ul. Osiedlowej) 21 400421W Oroěsko ul. Osiedlowa (od ul. Brandta do ul. Górnej) 22 400422W Oroěsko ul. Zagórska (od ul. Radomskiej do ul. Starowiejskiej) 23 400423W Oroěsko ul. Topolowa (od ul. Brandta do Centrum Rzeğby Polskiej 24 400424W Oroěsko (od ul. Wesoła od ul. Szkolnej) 25 400425W Oroěsko ul. Graniczna (od dr. krajowej nr 7) 26 400426W Dobrut przez Starą Wieĝ 27 400427W Łaziska (przez wieĝ) 28 400428W Guzów Kolonia (od dr. powiatowej nr 4025W do dr. gminnej nr 400413W) 29 400429W Zaborowie (od dr. powiatowej nr 4021W - do lasu) 30 400430W Bąków (od dr. powiatowej nr 4023W - do dr. dojazdowej do pól nr ewidencyjnej 178) 31 400431W Ciepła (od dr. powiatowej nr 4023W - do łąk) Ğródło: Strategia [2007] Łączna długoĝć dróg : krajowej, powiatowych i gminnych na terenie gminy Oroěsko wynosi 113,580km. Największy udział stanowią drogi gminne 52%, następnie drogi powiatowe 40%, a krajowa tylko 8%. Dłu- goĝć dróg powiatowych o nawierzchni utwardzonej wynosi 41,770km (92%), a gminnych 16,370km (28%). Odległoĝć z miejscowoĝci Oroěsko do Radomia wynosi 15km, a Szydłowca 12km. Transport publiczny na terenie gminy Oroěska obejmuje usługi ĝwiadczone przez Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej oraz prywatnych przewoğników. Rozwój rynku usług przewozowych znacznie ułatwiło połączenie z po- szczególnymi miejscowoĝciami na terenie gminy, a takġe z Radomiem, Szydłowcem i Kielcami. 2.6. Szkolnictwo i opieka zdrowotna 2.6.1. Szkolnictwo Na terenie gminy Oroěsko znajduje się 6 placówek oĝwiatowych, które zapewniają nauczanie na poziomie podstawowym i gimnazjalnym. Wykaz jednostek oĝwiatowych na terenie gminy: Publiczne Gimnazjum w Oroěsku, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Józefa Brandta w Oroěsku, Publiczna Szkoła Podstawowa w Guzowie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Wałsnowie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Wałsnowie Filia w Krogulczy Suchej. Nadto na terenie gminy znajdują się 4 ĝwietlice i jeden oddział przedszkolny: Ĝwietlica w Oroěsku, Ĝwietlica w Tomaszowie, Ĝwietlica w Zaborowiu, Ĝwietlica w Łaziskach, Przedszkole Publiczne w Oroěsku. 2.6.2. Opieka zdrowotna Na terenie gminy znajduje się 1 placówka podstawowej opieki zdrowotnej tj. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oroěsku. 2.7. Kultura Na terenie gminy Oroěsko znajdują się gminne biblioteki publiczne w następujących miejscowoĝciach: Gminna Biblioteka Publiczna w Oroěsku, Gminna Biblioteka Publiczna w Oroěsku Filia w Łaziskach, Gminna Biblioteka Publiczna w Oroěsku Filia w Tomaszowie. Na terenie gminy znajduje się Gminny Oĝrodek Kultury w Oroěsku, w którym działa Gminne Centrum In- formacji. Do najwaġniejszego miejsca kultury na terenie gminy Oroěsko jest zaliczane Centrum Rzeğby Pol- skiej, które tworzą: Oĝrodek Pracy Twórczej Rzeğbiarzy Muzeum Rzeğby Współczesnej Pałac Józefa Brandta Oĝrodek Promocji i Dokumentacji Rzeğby Park Krajobrazowy 2.8. Środowisko Wg. regionalizacji przyrodniczo - leĝnej [Mroczkiewicz 1952] lasy gminy Oroěsko są połoġone w VI Krainie Małopolskiej dzielnicy radomsko – Iłġeckiej, Mezoregion Równina Radomsko – Kozienicka. Lasy paěstwowe są podporządkowane Nadleĝnictwu Radom, a lasy prywatne Starostwu Powiatowemu w Szydłowcu. Na terenie gminy występują lasy ochronne, których powierzchnia wynosi 682,70ha, w tym : lasy wodochronne (243,74ha) zlokalizowane pomiędzy Łaziskami, a Mniszkiem (gm. Wolanów), przy stawach w Wałsnowie (dolina rzeki Szabasówki) oraz w rejonie doliny rzeki Dranki z dopływami, lasy cenne pod względem przyrodniczym (26,35ha) znajdujące się w okolicach Łazisk, chroniące m.in. stanowiska lęgowe ptaków, lasy chroniące ĝrodowisko przyrodnicze (268,56ha), znajdują się w okolicach Guzowa, Krogulczy Mokrej, Krogulczy Suchej i Dranki, lasy uszkodzone na skutek działalnoĝci przemysłu - II strefa zagroġenia przemysłowego (144,05ha) - jest to kompleks leĝny usytuowany między Krogulczą Suchą a Dąbrówką Zabłotnią. Lesistoĝć gminy wynosi 19% i jest niġsza w stosunku do lesistoĝci powiatu (32%). Grunty zalesione i za- drzewione zajmują powierzchnię 1 531ha [Strategia 2007]. Na terenie gminy Oroěsko lasy zajmują około 19% powierzchni ogólnej gminy. Rozmieszczenie lasów obszaru gminy jest nierównomierne. Największe kompleksy leĝne występują w sołectwach: Chronówek, Krogulcza Mokra i Krogulcza Sucha, Helenów i Ĝniadków oraz przy stawach w Wałsnowie i Oroěsku. Na lasy paěstwowe przypada 71%, a prywatne 29% udziału w powierzchni terenów zalesionych. W lasach obszaru gminy przewaġają siedliska borowe - bór mieszany ĝwieġy, bor mieszany wilgotny, bór ĝwieġy z dominacją drzewostanu sosny. Poza nimi występują równieġ gatunki drzew: olsza, brzoza, dąb, jodła, ĝwierk, modrzew, jesion, osika, wiąz i buk. Znaczny jest takġe udział lasu mieszanego, w którym oprócz sosny występują w szerszym zakresie: dąb, brzoza, jodła i olsza oraz olsu z dominującą olszą. W mniejszym zakresie występują lasy: jesionowy, ĝwieġy i wilgotny. Bardzo istotne znaczenie ekologiczne, wodochronne, hydrologiczne, glebochronne, klimatyczno - higienicz- ne oraz krajobrazowe pełnią występujące głównie w dolinach rzek i cieków wodnych (szczególnie skupione przy stawach w Oroěsku). Częĝciowo naturalne zbiorowiska roĝlinnoĝci łąkowo – pastwiskowej występują w dolinie głównej rzeki Szabasówki i jej dopływów jak równieġ w miejscach wilgotnych i zatorfowionych w rejonach sołectw: Bąków, Wałsnów, w okolicach Krogulczy Suchej, Dąbrówki Zabłotniej oraz przy stawach w Oroěsku. Tu takġe występują zespoły szuwarowo - torfowiskowe. Zbiorowiska te pełnią naturalnej reten- cji l poziomu wód podziemnych oraz charakteryzują się specyficznymi walorami przyrodniczymi - szata roĝlinna zawiera gatunki chronione, rzadkie i ginące, warunkując zarazem byt grupie zwierząt, szczególnie ptaków wodno - błotnych. W lasach nie stanowiących własnoĝci Skarbu Paěstwa zagroġenie stwarza rozdrobnienie kompleksów le- ĝnych, które miejscami powoduje przerwanie ciągłoĝci naturalnych ekosystemów i ograniczenie liczby nisz ekologicznych, stanowiących ostoje dziko ġyjącej fauny. Pomniki przyrody Na terenie gminy wg. rozporządzenia nr 67 Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 pağdziernika 2008r. znajdu- ją się pomniki przyrody oġywionej : Dąb szypułkowy (Quercus robur) Oroěsko – Nadleĝnictwo Radom obr. Radom oddz. 124 a - obw. 251cm, wys. 22m. Olsza czarna (Alnus glutinosa) Łaziska – Park zabytkowy, działka nr ewid 82/4 - obw. 290cm wys. 22m. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) 9 szt. Oroěsko – Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Radom działka nr ewid. 232 – obw. 215cm – 385, wys. 19 – 24m. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) 7 szt. Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Ra- dom działka nr ewid. 232 – obw. 225 – 375cm, wys. 20 – 23m. Klon zwyczajny (Acer platanoides) 11 szt. Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Radom działka nr ewid. 232 – obw. 200 - 310cm, wys. 16 – 23m. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) 12 szt. Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Ra- dom działka nr ewid. 232 – obw. 180 - 280cm, wys. 15 – 23m. Wiąġ szypułkowy (Ulmus leavis) Oroěsko - Szkółka Leĝna Nadleĝnictwo Radom, Obręb Radom działka nr ewid. 232 – obw. 365cm, wys. 25m. Uġytki ekologiczne Uġytki ekologiczne są pozostałoĝciami ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych za- sobów genowych i typów ĝrodowisk jak: naturalne zbiorniki wodne, ĝródpolne i ĝródleĝne "oczka wodne", kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuġytkowanej roĝlinnoĝci, starorzecza, wychod- nie skalne, skarpy, kamieěce itp. Na terenie gminy ustanowiono 10 uġytków ekologicznych. Usytuowanie uġytków ekologicznych na terenie gminy: Krogulcza Sucha – pow. 79ha – dół eksploatacji torfu Kolonia Chronów – pow. 56 ar – teren zabagniony Łaziska – pow. 4,26ha – teren silnie wilgotny Łaziska – pow. 2,56ha- bagno teren szczególnej ochrony Łaziska – 1,82ha – dolina rzeki Szabasówki. 2.9. Geologia, hydrografia i hydrogeologia Gmina Oroěsko połoġona jest w obrębie północnego obrzeġa Gór Ĝwiętokrzyskich. Na terenie gminy wy- stępują utwory mezozoiczne, rzędowe i czwartorzędowe. Na powierzchni pojawiają się skały jury ĝrodkowej (okolice Wałsnowa) w postaci piaskowców wapnistych zawierających oolity ġelaziste. Osady węglowe jury górnej występują na całym obszarze gminy, często tworząc wychodnie (dolina Dobruta, Oroěska i Toma- szowa). Na utworach jury górnej w pobliġu północno - wschodniej granicy gminy (poza linią Krogulcza- Chronów), zalegają skały w postaci iłów oliwkowo - ġółtych, piaskowców i piasków drobnoziarnistych z marglami i syderytami. Utwory trzeciorzędowe w postaci mułków występują sporadycznie w zagłębieniach terenu (rejon Guzowa). Prawie całą powierzchnię gminy pokrywają utwory czwartorzędowe – gliny, piaski i ġwiry, stanowiące bazę surowcową (kruszywa, gliny) i decydujące o charakterze gleb. Do osadów młod- szych holoceěskich o małym zasięgu naleġą piaski eoliczne w wydmach oraz torfy w dolinach rzecznych. Obszar gminy połoġony jest w dorzeczu rzeki Radomki - lewego dopływu Wisły. Przez zachodnią częĝć gmi- ny przepływa rzeka Szabasówka (lewy dopływ rzeki Radomki), która stanowi odbiornik wód zbieranych na terenie gminy tj. Oronki i Młynówki. Rzeki mają charakter nizinny, o spadku nie przekraczającym 1,500, co powoduje występowanie sezonowych podmokłoĝci w szerszych odcinkach dolin. Występowanie w doli- nach słabo przepuszczalnych mułków i iłów prowadzi do powstawania bagien, systemów szuwarowo - torfowych. Długoĝć rzek na terenie gminy wynosi 19,47km. Na terenie gminy znajduje się 15 zbiorników wodnych małej retencji o łącznej powierzchni 180,63ha i obję- toĝci 23 27,12 tys. m3. Na terenie gminy występuje Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP nr 413 Szydłowiec, który obejmuje następujące poziomy wodonoĝne: górnojurajski, kredowy, czwartorzędowy. Poziom górnej kredy występu- jący w utworach górnej kredy i wykształcony jest jako wapienie i margle. Od powierzchni terenu jest izolo- wany utworami słabo przepuszczalnymi. Poziom wodonoĝny w utworach kredy dolnej charakteryzują ni- skie parametry hydrogeologiczne. Poziom ten od powierzchni terenu jest izolowany utworami gliniastymi. Poziom wodonoĝny w utworach czwartorzędowych wykazuje brak ciągłoĝci poziomu wodonoĝnego. Wody występują w piaskach zalegających lokalnie na glinach lub przewarstwieniach piaszczystych występujących w glonach zwałowych. 2.10. Surowce mineralne Na terenie gminy znajdują się złoġa surowców skalnych (wapienie), chemicznych (fosforyty), ilastych (gliny zwałowe), krzemionkowych (krzemienie czarne), energetycznych (torfy) i kruszyw naturalnych (piaski bu- dowlane, ġwiry). W związku z ochroną Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 412 i 413 Goszczewice - Szydłowiec na obszarze gminy nie jest moġliwe wydobycie kopalin na skalę przemysłową. 3. ANALIZA STANU AKTUALNEGO GOSPODARKI ODPADAMI 3.1. Zakres i metodyka prac rozpoznawczych Wstępna analiza stanu obecnego gospodarki odpadami na terenie gminy Borkowice została przeprowa- dzona w oparciu o: informacje uzyskane z Wydziału Ochrony Ĝrodowiska Starostwa Powiatowego w Szydłowcu informacje z Urzędu Gminy w Oroěsku informacje zawarte w dokumentacji technicznej czynnego składowiska wizji lokalnej w terenie. 3.2. Rodzaj ilość i źródło powstawania odpadów 3.2.1. Odpady komunalne (ogółem) Zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (tekst jednolity - Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251), odpady komunalne to: „odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takġe odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych”. Głównymi ğródłami wytwarzania odpadów komunalnych na terenie gminy Oroěsko są: gospodarstwa domowe, obiekty infrastruktury, tj. handel, zakłady rzemieĝlnicze, zakłady produkcyjne, w częĝci socjalnej szkolnic- two i inne. W strumieniu odpadów komunalnych niesegregowanych wyróġnia się: odpady kuchenne ulegające biode- gradacji, odpady zielone, papier i tekturę, opakowania wielomateriałowe, tworzywa sztuczne, szkło, metale, odzieġ, tekstylia, drewno, odpady niebezpieczne oraz odpady wytwarzane nieregularnie tj.: odpady wielko- gabarytowe i odpady powstające w wyniku wykonywania usług komunalnych tj. odpady z pielęgnacji tere- nów zielonych, odpady z czyszczenia ulic i placów oraz odpady z targowisk. Ponadto w strumieniu odpa- dów komunalnych występują równieġ: zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady remontowo - budowlane. Tabela 8. Wybrane właĝciwoĝci fizyczno – chemiczne odpadów komunalnych [OBREM, 2000]

L.p. Wskağnik Jednostka Małe miasta, obszary wiejskie Wskağniki okreĝlające właĝciwoĝci paliwowe 1 Wilgotnoĝć % 28,0 - 48,0 2 częĝci palne % 10,0 - 20,0 3 częĝci niepalne % 30,0 - 65,0 4 ciepło spalania kJ/kg 2010 - 4000 Wskağniki okreĝlające właĝciwoĝci nawozowe 5 substancja organiczna % s.m. 35,0 - 115,0 6 węgiel organiczny % s.m. 6,0 - 18,0 7 azot organiczny % s.m. 0,1 - 0,7 8 fosfor ogólny % s.m. 0,2 - 0,8 9 potas ogólny % s.m. do 0,3 Wskağniki okreĝlające zawartoĝć metali cięġkich 10 Kadm mg/kg s.m. 0,8 11 Ołów mg/kg s.m. 85,0 12 Chrom mg/kg s.m. 1643,0 13 Miedğ mg/kg s.m. 66,0 14 Nikiel mg/kg s.m. 231,0 15 Rtęć mg/kg s.m. 0,2 16 Cynk mg/kg s.m. 290,0

Dla gminy Oroěsko naleġącej do powiatu szydłowieckiego przyjęto wskağniki charakterystyczne dla obsza- rów wiejskich w Polsce (tab. 9, 10), poniewaġ nie były prowadzone na tym terenie badania składu morfolo- gicznego i właĝciwoĝci fizyczno – chemicznych. Zamieszczone w poniġszej tabeli wartoĝci pochodzą z ba- daě przeprowadzonych przez Oĝrodek Badawczo - Rozwojowy Ekologii Miast [2000]. W tabelach poniġej przedstawiono [KPGO 2010] procentowy skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych na obszarach wiejskich i w infrastrukturze. Tabela 9. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych na obszarach wiejskich [KPGO 2010]

Rodzaj odpadu Udział [%] odpady kuchenne 18 odpady zielone 4 papier tektura 12 drewno 2 odpady wielomateriałowe 3 tworzywa sztuczne 12 szkło 8 metale 5 odzieġ, tekstylia 1 odpady mineralne 34 odpady niebezpieczne 1 Razem 100

Tabela 10. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych w infrastrukturze [KPGO 2010]

Rodzaj odpadu Udział [%] odpady kuchenne 10 odpady zielone 2 papier tektura 27 drewno 1 odpady wielomateriałowe 18 tworzywa sztuczne 18 szkło 10 metale 5 odzieġ, tekstylia 3 odpady mineralne 5 odpady niebezpieczne 1 Razem 100

W celu okreĝlenia charakterystyki iloĝciowej i jakoĝciowej odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie gminy Oroěsko, przyjęto ĝredni skład morfologiczny odpadów komunalnych niesegregowanych (z gospo- darstw domowych i infrastruktury) wytwarzanych na obszarze wsi. Poniġej przedstawiono prognozowaną iloĝć odpadów komunalnych w rozbiciu na poszczególne strumienie odpadów komunalnych wg. Kpgo 2010, z uwzględnieniem odpadów zbieranych selektywnie, a takġe wiel- kogabarytowych, odpadów z usług komunalnych i ulegających biodegradacji. Tabela 11. Iloĝć prognozowanych odpadów komunalnych w rozbiciu na poszczególne strumienie odpadów w latach 2008 - 2015 na terenie gminy Oroěsko (wg. składu morfologicznego, KPGO 2010).

Lp. Rodzaj odpadu Iloĝć [Mg] Lata 2008 2010 2011 2013 2015 1. Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 164 165 165 166 167 2. Odpady zielone 35 35 35 35 36 3. Papier i tektura 228 229 229 231 232 4. Odpady wielomateriałowe 123 124 124 125 125 5. Tworzywa sztuczne 70 70 70 71 71 6. Szkło 105 105 106 106 107 7. Metal 58 58 58 59 59 8. Odzieġ, tekstylia 23 23 23 23 23 9. Drewno 18 18 18 18 18 10. Odpady niebezpieczne 12 12 12 12 12 11. Odpady mineralne w tym frakcja popiołowa 228 228 230 231 232 12. Odpady usług komunalnych3) 47 47 47 48 48 13. Odpady wielkogabarytowe2) 58 58 58 59 59 Razem 1 169 1 173 1 177 1 184 1 190 2)wg. danych wskağnikowych 3)odpady z czyszczenia ulic, z terenów zielonych (ogrodów i parków), targowisk oraz cmentarzy

Przyjęta iloĝć mieszkaěców na terenie gminy wg. danych UG Oroěsko z 2008 roku to 5 847 osób. Przyjęto wskağnik wytwarzania odpadów komunalnych na poziomie 200kg/M/rok dla mieszkaěców wsi. Wytworzona i obliczona iloĝć odpadów komunalnych niesegregowanych pochodzących z gospodarstw domowych i infrastruktury na terenie gminy Oroěsko na podstawie podanych wyġej wskağników, w 2008 roku wynosiła 1 169 Mg, a w 2015 - 1 190 Mg. To wskazuje na wzrost iloĝci odpadów w latach 2008 – 2015 o 1,81%. Ponadto, przyjęto do bilansu wskağniki wynoszące dla: - odpadów wielkogabarytowych w jednostkach wiejskich – ok. 10kg/M/rok - odpadów z usług komunalnych – ok. 8kg/M/rok. Jako podstawę do dalszych prac planistycznych przyjęto iloĝć odpadów wytworzonych na terenie gminy w 2008 roku (wg. prognozy) tj. 1 169 Mg. 3.2.2. Odpady ulegające biodegradacji W związku z koniecznoĝcią okreĝlenia planu działaě zmierzających do redukcji iloĝci odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko odpadów, wyodrębniono tego rodzaju odpady i przedstawiono poniġej wg. wyliczenia wskağnikowego. Tabela 12. Iloĝć odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w roku 2008 na terenie gminy Oroěsko (wg. szacunku)

Lp. Odpady ulegające biodegradacji Iloĝć [Mg] 1. Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 164 2. Odpady zielone 35 3. Papier i tektura 228 4. Drewno 18 Razem 445 * iloĝci te, nie uwzględniają odpadowych tekstyliów i odzieġy z uwagi na inne funkcjonujące na rynku, metody przerobu tych odpadów zebranych selektywnie. Z przedstawionych danych wynika, ġe łączna iloĝć odpadów ulegających biodegradacji wytworzona w 2008r. na terenie gminy Oroěsko kształtowała się na poziomie 445Mg, co stanowi około 38% wytwarzanych ogółem odpadów komunalnych. Odpady ulegające biodegradacji w większoĝci zagospodarowywane są w miejscu ich powstawania, czyli przy gospodarstwach domowych jako kompost oraz jako pasze dla zwierząt. Z kolei częĝć odpadów kuchennych moġe trafiać na składowisko jako zmieszane odpady komunalne, co uniemoġliwia okreĝlenie ich dokładnej iloĝci. Spoĝród odpadów ulegających biodegradacji na terenie gmi- ny w ramach selektywnej zbiórki zbierany jest tylko papier i tektura. 3.2.3. Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych W strumieniu odpadów komunalnych, wyróġnia się równieġ grupę odpadów niebezpiecznych Są to m.in.: przeterminowane lekarstwa, termometry rtęciowe, ĝwietlówki, baterie, rozpuszczalniki, kwasy i alkalia, ĝrodki ochrony roĝlin, farby itp. Przyjmuje się, ġe obecnie około 95 % odpadów niebezpiecznych wytwarza- nych w gospodarstwach domowych trafia do wspólnego strumienia odpadów kierowanych do składowa- nia na składowiskach komunalnych. Tabela 13. Szacunkowy udział poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w odpadach

Kod odpadów Rodzaj odpadów Udział odpadów niebezpiecznych [%] 20 01 33 Baterie i akumulatory ołowiowe 12 20 01 29 Detergenty zawierające substancje niebezpieczne 5 20 01 17 Odczynniki fotograficzne 2 20 01 27 Farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcza i ġywice zawierające 35 substancje niebezpieczne 20 01 14 Kwasy i alkalia 1 20 01 15 20 01 21 Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć 5 20 01 31 Leki cytotoksyczne i cytostatyczne 4 20 01 26 Oleje i tłuszcze 10 20 01 19 Ĝrodki ochrony roĝlin (np. pestycydy, herbicydy, insektycydy) 5 20 01 35 Zuġyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niġ wymienione 10 20 01 37 Drewno zawierające substancje niebezpieczne 5 20 01 23 Urządzenia zawierające freony 3 20 01 13 Rozpuszczalniki 3 Razem 100 Ğródło: Katalog odpadów Na terenie gminy Oroěsko nie jest prowadzona zbiórka odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych. Według prognoz na tym terenie wytworzono w 2008 roku 12Mg odpadów niebezpiecznych, wĝród których mogą znajdować się przeterminowane leki i termometry rtęciowe. Ze względu na brak od- bioru tego typu odpadów na terenie gminy nie jest moġliwe okreĝlenie ich iloĝci. Odpady te mogą trafiać do strumienia odpadów komunalnych. 3.2.4. Odpady opakowaniowe Gmina jest zobowiązana do przesyłania sprawozdania w zakresie: rodzaju i iloĝci odpadów opakowaniowych zebranych przez gminę lub podmiot działający w jej imieniu, rodzaju i iloĝci odpadów opakowaniowych przekazanych przez gminę do odzysku i recyklingu, wydatków poniesionych na działania wymienione powyġej. Analizując miejsca wytwarzania odpadów opakowaniowych na terenie gminy, moġna wyszczególnić dwa ğródła wywarzania odpadów opakowaniowych: gospodarstwa domowe – odpady zbierane selektywnie są klasyfikowane w grupie 20 lub są zbierane w zmieszanych odpadach komunalnych; infrastruktura handlowa – sklepy itp. – odpady te stanowią głównie odpady z grupy 15. Odpady opakowaniowe na terenie gminy w częĝci są zagospodarowane przez mieszkaěców we własnym zakresie m.in. poprzez spalanie w instalacjach grzewczych, a takġe trafiają do pojemników na zmieszane odpady komunalne, co uniemoġliwia okreĝlenie ich dokładnej iloĝci. 3.2.5. Odpady wielkogabarytowe Na terenie gminy Oroěsko nie jest prowadzona zbiórka odpadów wielkogabarytowych. Według prognoz, w 2008 roku wytworzono łącznie 58 Mg odpadów wielkogabarytowych. Odpady te są wywoġone indywidualnie przez mieszkaěców lub są odbierane z odpadami komunalnymi, stąd brak jest dokładnych danych, co do iloĝci wywiezionych odpadów w omawianym rodzaju. 3.2.6. Odpady niebezpieczne 3.2.6.1. Odpady medyczne i weterynaryjne Na terenie gminy Oroěsko znajdują się: Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oroěsku. Apteka. Z informacji uzyskanych z Urzędu Gminy w Oroěsku odpady tego rodzaju są odbierane przez wyspecjali- zowaną firmę na podstawie zawartych umów. Umowy takie posiada Apteka i SPZOZ w Oroěsku, dlatego Gmina nie posiada danych o iloĝci wytworzonych odpadów medycznych. Takġe nie jest znana iloĝć odpa- dów weterynaryjne z uwagi na ich wytwarzanie w prywatnych gabinetach. 3.2.6.2. Zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (równieġ sprzęt zawierający substancje zuboġające warstwę ozonową) Od 2005 roku gospodarkę zuġytymi urządzeniami elektrycznymi i elektronicznymi (wraz z substancjami zu- boġającymi warstwę ozonową) reguluje ustawa z dnia 29 lipca o zuġytym sprzęcie elektrycznym i elektro- nicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495). Zuġyte odpady powinny być przekazywane do specjalistycznych firm zajmujących się unieszkodliwianiem tego typu odpadów, posiadających niezbędne wyposaġenie i kwalifikacje (zgodnie z Ustawą o postępowa- niu z substancjami zuboġającymi warstwę ozonową (Dz.U. Nr 52, poz. 537 z 2001 r. z póğ. zm.). Zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny nie jest zbierany na terenie gminy, stąd brak jest danych dotyczą- cych iloĝci odpadów w rodzaju sprzęt elektryczny i elektroniczny. Naleġy uznać, iġ duġa częĝć odpadów tego typu trafia wraz ze strumieniem odpadów komunalnych na składowisko. 3.2.6.3. Odpady zawierające azbest Azbest stosowany był na skalę ĝwiatową w róġnych gałęziach gospodarki. Do głównych produktów otrzy- mywanych na bazie azbestu zalicza się: płyty dachowe w budownictwie, rury azbestowo – cementowe, ĝciany osłonowe i osłony konstrukcji stalowych, osłony ĝcian ciągów wentylacyjnych, okładziny elementów grzejnych, izolacje cieplne i ognioodporne, izolacje elektryczne i akustyczne, elementy cierne do hamulców i sprzęgieł, uszczelnienia i szczeliwa, wyroby tekstylne wzmacniane, impregnowane oraz nasycane, odzieġ ochronna do pracy z tłuszczami, olejami, gorącymi płynami, stęġonymi alkaliami i kwasami, płyty i wykła- dziny dachowe, podłogowe oraz sufitowe, wyroby z tworzyw sztucznych oraz wypełniacze do tworzyw sztucznych i farb. Trwałoĝć płyt azbestowo – cementowych okreĝla się na około 30 lat. Odpady zawierające azbest nie mogą być poddawane procesom odzysku. Takġe unieszkodliwianie che- miczne lub fizyczno – chemiczne, ze względu na właĝciwoĝci azbestu, jest w praktyce trudne do zrealizowa- nia. Dlatego teġ, praktycznie jedynym sposobem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest na dzieě dzisiejszy jest składowanie na odpowiednio przygotowanych do tego celu składowiskach. Zgodnie z § 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uġytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 71, poz. 649) właĝciciel, uġytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomoĝci, a takġe obiektu, urzą- dzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kon- trole stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Od wyników tej kontroli zaleġy procedura dalszego postępowania: pozostawienie wyrobu i zabezpieczenie go w miejscu eksploatacji, w celu wyeliminowania moġliwoĝci lub ograniczenia emisji włókien azbestowych do powietrza usunięcie wyrobów i zastąpienie ich materiałami nie zawierającymi azbestu. Na terenie gminy inwentaryzacją objęto budynki na których znajduje się 3 499,13Mg, co odpowiada ok. 232 967,33m2 płyt azbestowo - cementowych. Na terenie powiatu 25 firm posiada decyzje Starosty Szy- dłowieckiego zatwierdzające PGON, które mogą działać przy usuwaniu azbestu na terenie powiatu szydło- wieckiego tj.: 1. Firma Montaġowo-Usługowa Makowski Rafał 26-505 Oroěsko, ul. Brandta 48. tel. (048) 618-44-49. 2. Zakład Usługowo-Handlowy „Michał” Michałkiewicz Sławomir 26-500 Szydłowiec, ul. Wschodnia 43. tel. (048) 617-53-99. 3. Chempol Sp. z o.o. Dobrów 8, 28-142 Tuczępy 4. Przedsiębiorstwo Budownictwa Lądowego MJ sp. z o. o. Reguły, ul. Graniczna 6, 05-816 Michałowice. 5. „GAJAWI” P. P. H. U Gabriel Rogut, ul. Kopernika 56/60, 90-533 Łódğ. 6. Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe „JUKO” Jerzy Szczukocki, ul. 1-go Maja 25, 97-300 Piotrków Trybunalski. tel. (044)732-69-63, 64-65 7. Zakład Remontowo-Budowlany „AMBROĠY” Sp. j. Wiesława Ĝliwiěska, Kazimierz Ambroġy 03-982 Warszawa, ul. Meissnera 1/3 lok.222. tel. (022) 831-07-64 8. Hydrogeotechnika Sp. z o. o., ul. Ĝciegiennego 262 A, 25-116 Kielce. tel. (041) 348-06-60 9. RAMID-Mirosław Dec, ul. A. Kowalskiego 1/54, 03-288 Warszawa. tel. (022) 674-48-58, 509-199-917 10. PPHU PLASTIMET-PANORAMA Sp. z o.o., 05-084 Leszno, ul. Fabryczna 9 tel. (065) 725-92-66 11. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo - Usługowe Abba-Ekomed Sp. z o. o. ul. Moniuszki 11/13, 87-100 Toruě, tel. (056)651-44-25, 654-86-70. 12. „ALBEKO” Sieger Sp.J, Kotowy, 87-510 Skrwilno, tel. (054) 280-02-88. 13. Transport-Metalurgia Sp. z o. o.,97-500 Radomsko,ul. Reymonta 62. tel. (044) 685-41-35, 685-42-90. 14. Firma Handlowo-Usługowa „WIKI” Agnieszka Majda ul. Sobieszowska 10 A, 58-560 Jelenia Góra, tel. (022)668-51-99, 509668539 15. Przedsiębiorstwo Usług Wodno-Budowlanych „WOD-BUD” Sp. z o. o. 23-200 Kraĝnik, ul. Piłsudzkiego 14, tel. (081) 825-26-05, 825-24-76. 16. „KAN-POL” P. P.H. U. Iwona Łosiewicz, ul. Storczykowa 30, 20-143 Lublin, tel. (081)534-31-15, 506181850. 17. Usługi Remontowo-Budowlane Jan Lorek 26-706 Tczów. tel.(048)676-82-20. 18. PWNS „ALMAX” Sp. z o. o. ul. Wrocławska 3, 26-600 Radom. tel.(048)362-88-42. 19. F.H.U. PROJEKT-BUD Edyta Psut, ul. Podwale 17, 00-252 Warszawa. tel. (022) 831-76-88, 502308504, (044) 725-21-74. 20. Buck Recycling Sp. z o. o. ul. Romana Maya 1, 61-371 Poznaě, tel.(061)650-23-01. 21. Zakład Usług Produkcji i Handlu inġ. Jan Stanisław Górliěski, ul. Moniuszki 85, 06-200 Maków Mazowiecki. tel.(029)71-70-467,606640377 22. Spe-Bau Sp. z o. o. Specjalistyczne prace budowlane 53-401 Wrocław, ul. Mielecka 21/1 tel. (071) 361 46 12. 23. Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdroġeniowe „AWAT” Sp. z o. o. ul. Kaliskiego 9, 01-476 Warszawa, tel. (022) 683-91-78, 683-92-48. 24. Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowo-Usługowe „EKO-MIX” ul. Grabiszyěska 163, 50-950 Wrocław, tel.(071) 332 41 61, 361-30-43 wew.231 25. POLONICA Sp. z o. o. ul. 1 Maja 191, 25-655 Kielce. tel.(041) 345-56-40. Gmina posiada opracowany „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest”. 3.2.6.4. Wyeksploatowane pojazdy i opony Wycofane z eksploatacji pojazdy zgodnie z rozporządzeniem Ministra Ĝrodowiska z dnia 27 wrzeĝnia 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206) klasyfikowane są jako grupa 16 01 04* (zuġyte lub nie nadające się do uġytkowania pojazdy) oraz 16 01 06 (zuġyte lub nie nadające się do uġytkowania pojazdy nie zawierające cieczy i innych niebezpiecznych elementów). Na terenie gminy Oroěsko zgodnie z informacją Starostwa Powiatowego w Szydłowcu na dzieě 11.02.2009 roku było zarejestrowanych 3 293 szt. samochodów. Szacuje się, ġe rocznie powstaje 57 szt. wraków pojaz- dów. Przyjmując ĝrednią masę samochodu 940kg, uzyskuje się roczną masę złomu samochodowego na poziomie około 57 Mg. Przy załoġeniu wymiany opon ĝrednio co 4 - 5 lat szacuje się, ġe rocznie na terenie gminy występuje koniecznoĝć unieszkodliwienia około 3 161 szt. opon róġnych rozmiarów. Gmina nie po- siada szczegółowych danych dotyczących iloĝci wraków samochodowych i zuġytych opon. Iloĝć wraków samochodowych będzie rosła w związku z duġą liczbą starych samochodów sprowadzanych do Polski z Europy Zachodniej. Zuġyte lub nie nadające się do uġytkowania pojazdy powinny być przekazywane przez ostatniego właĝcicie- la do firm posiadających uprawnienia do wydawania zaĝwiadczeě o przyjęciu samochodu do kasacji. W rejonie powiatu funkcjonują następujące firmy, które posiadają uprawnienia Wojewody Mazowieckiego do wydawania zaĝwiadczeě niezbędnych do wyrejestrowania samochodu: Stacja Demontaġu Samochodów. Sprzedaġ uġywanych częĝci samochodów krajowych i zachodnich. Waldemar Wojtowicz ul. Kolejowa 36 26 – 500 Szydłowiec Kazimierz Neska „AUTO – MAX – NESKA”, ul. Wolanowska 140, 26-600 Radom Graġyna Gniadek Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe „AUTO-SKODA”, ul. Warszawska 17/21, 26-605 Radom Nikodem Ġyła KAJTEK Sprzedaġ Hurtowa Odpadów i Złomu, Rajec Poduchowny 41 c 26-613, Radom "MARPUT" Sp. z. o.o. Stacja Demontaġu Pojazdów, ul. Lesiowska 1 26-600 Radom AUTO - CZĘĜCI „PAWEX”, Stacja Demontaġu Pojazdów ul. Radomska 48 B,26-505 Oroěsko Począwszy od 2005 roku gospodarkę tymi grupami odpadów reguluje ustawa z dnia 20 stycznia 2005r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. Nr 25, poz. 202 z póğ. zm.) wraz z aktami wykonaw- czymi do niej. Zostały wprowadzone minimalne poziomy odzysku i recyklingu. Naleġy uznać, ġe przepisy te wpłyną na zwiększenie stopnia kontroli w odniesieniu do postępowania z opisywanymi odpadami oraz ograniczą istnienie w tym zakresie szarej strefy. 3.2.6.5. Baterie i akumulatory Obecnie na terenie gminy nie ma zorganizowanego systemu zbiórki baterii i akumulatorów. Częĝć odpa- dów tego typu jest oddawana w punktach sprzedaġy (oddanie starego akumulatora przy zakupie nowego) poza terenem gminy, dlatego brak jest danych dotyczących iloĝci wytwarzanych odpadów tego typu. Na terenie gminy nie jest prowadzona zbiórka baterii i akumulatorów. 3.2.6.6. Oleje odpadowe Oleje odpadowe powstają w wyniku eksploatacji olejów smarowych, które tracą swoje właĝciwoĝci, ulegają zanieczyszczeniu i nie nadają się juġ do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone. Przy zało- ġeniu, ġe jeden samochód zuġywa rocznie około 5 - 7 litrów oleju, przy wykazanej liczbie pojazdów zareje- strowanych na terenie gminy szacuje się ġe rocznie powstaje około 19 758 litrów zuġytego oleju. Na terenie gminy są podmioty zajmujące się obsługą pojazdów i dystrybucją paliw płynnych, co stwarza moġliwoĝć wymieniany oleju na terenie gminy. 3.2.6.7. Przeterminowane pestycydy Przez odpady pestycydowe rozumie się przeterminowane, zanieczyszczone i niezdatne do uġycia ĝrodki ochrony roĝlin i preparaty owadobójcze stosowane m.in. w gospodarstwach domowych oraz opakowania po nich. Naleġy tu wyróġnić m.in. następujące odpady: - Grupa 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach: - 15 01 10* - opakowania zawierające pozostałoĝci substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczo- ne (np. ĝrodki ochrony roĝlin I i II klasy toksycznoĝci – bardzo toksyczne i toksyczne); - Grupa 20 – odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie: - 20 01 19* - ĝrodki ochrony roĝlin I i II klasy toksycznoĝci (bardzo toksyczne i toksyczne); - 20 01 37* - drewno zawierające substancje niebezpieczne; - 20 01 80 – ĝrodki ochrony roĝlin inne niġ wymienione w 20 01 19. Odpady te pochodzą z bieġącej produkcji, dystrybucji i stosowania oraz z przeterminowanych starych pre- paratów, wycofanych z obrotu i zdeponowanych w magazynach lub mogilnikach. Na terenie gminy jest brak jest składowiska odpadów niebezpiecznych, oraz odbioru tych odpadów. Opakowania po ĝrodkach ochrony roĝlin trafiają na terenie gminy do strumienia odpadów komunalnych. W związku z zapisami usta- wy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, producenci i importerzy są zobowiązani do odebrania tych opakowaě. Ze względu na brak zbiórki opakowaě po ĝrodkach ochrony roĝlin na terenie gminy brak jest danych o ich iloĝci. W ostatnich latach zakupy ĝrodków ochrony roĝlin limitują znaczne ceny jednostkowe pestycydów, a nadto ograniczeniu iloĝci sprzedawanych ĝrodków sprzyjają małe opakowania, w których są one sprzedawane. Na terenie gminy w miejscowoĝci Oroěsko, w odległoĝci 100m na północ od drogi Oroěsko -Dąbrówka Zabłotnia – zlokalizowany jest mogilnik. Jego właĝcicielem jest Rejonowa Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Szydłowcu ul. Sowiěskiego 6 - w upadłoĝci. Mogilnik załoġono w 1972 roku. Ĝciany zbiornika wymurowane są z pustaków ġelbetonowych gruboĝci 20cm na zaprawę cementowo - wapienną, stropy z płyty ġelbetowej z betonu ġwirowego o gruboĝci 15cm. Izolacja została wykonana lepikiem asfaltowym dwa razy na gorąco. Zbiornik posiada trzy włazy i kominek wentylacyjny. Charakterystyka techniczna: głębokoĝć posadowienia – 2,7m; objętoĝć zbiornika – 44,064m3. Powierzchnia terenu mogilnika wynosi 38,85m2 i jest ogrodzona siatką na słupach betonowych. W mogilniku składowane były ĝrodki ochrony roĝlin – około 15Mg. Zapełnienie zbiornika wynosi około 40%. Najbliġsza studnia głębinowa zlokalizowana jest ponad 1,5km od mogilnika, a rzeka Oronka przepływa w odległoĝci 175m [POS i PPGO 2003, WPGO 2007]. 3.2.6.8. Odpady zawierające PCB Jednym z głównych problemów jest unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych zawierających PCB. Obecnie w kraju nie ma instalacji mogącej bezpiecznie niszczyć kondensatory zawierające PCB. Kondensa- tory zawierające PCB unieszkodliwiane są jedynie w instalacjach zagranicznych. Termiczne unieszkodliwia- nie płynów zawierających PCB, pochodzących z transformatorów i innych urządzeě elektroenergetycznych oraz ich dekontaminacja realizowana jest w dwóch krajowych instalacjach zlokalizowanych w Zakładach Chemicznych ROKITA S.A. w Brzegu Dolnym oraz Zakładach Azotowych ANWIL S.A we Włocławku. Dekon- taminacja urządzeě zawierających PCB realizowana jest przez Przedsiębiorstwo Usług Specjalistycznych i Projektowych CHEMEKO Sp. z o.o. we Włocławku. Wszystkie urządzenia zawierające PCB, które zostaną zidentyfikowane podczas przeprowadzonej inwentaryzacji i kontroli powinny być przekazane do tych pod- miotów gospodarczych. Gmina nie posiada danych dotyczących iloĝci odpadów zawierających PCB. 3.2.7. Odpady pozostałe 3.2.7.1. Odpady z budowy, remontów i demontaġu obiektów budowlanych Odpady budowlane i remontowe wytwarzane m.in. w gospodarstwach domowych, jako odpady z remon- tów mieszkaě, prowadzonych na małą skalę, są wówczas ujęte w zmieszanych odpadach komunalnych, oznaczonych kodem 20 03 01. Katalog nie wyodrębnia tego odpadu w grupie odpadów komunalnych, pod- grupie odpadów gromadzonych selektywnie, ani wĝród innych odpadów komunalnych. Gmina nie posiada danych dotyczących iloĝci wytwarzanych odpadów budowlanych, gdyġ najczęĝciej za- gospodarowywane są one przez samych wytwórców na inne cele budowlane. 3.2.7.2. Osady ĝciekowe Osady ĝciekowe powstające w komunalnych oczyszczalniach ĝcieków klasyfikowane są w strumieniu od- padów z grupy 19. Do odpadów powstających w komunalnych oczyszczalniach ĝcieków moġna zaliczyć: skratki (kod 19 08 01) odpady z piaskowników (kod 19 08 02) odpady z procesów stabilizacji i odwadniania osadów w tym ustabilizowane komunalne osady ĝciekowe (kod 19 08 05). Na oczyszczalnię ĝcieków komunalnych w miejscowoĝci Łaziska trafiają ĝcieki z terenu gminy, które są od- prowadzane poprzez kanalizację sanitarną, a nadto są dowoġone. Na podstawie informacji Urzędu Gminy w Oroěsku ustalono, ġe w 2008 roku wytworzono najmniejszą iloĝć 37,40Mg osadów ĝciekowych, natomiast najwyġszą 68,60 Mg w 2006 roku. Odpady te są deponowane na składowisku odpadów w Guzowie. 3.2.8. Odpady specyficzne Do tych odpadów zaliczane są padłe zwierzęta. Z terenu gminy zbiórką, transportem i unieszkodliwianiem tych zwierząt zajmuje się Przedsiębiorstwo Wielobranġowe AMBA Sp. z o.o. ul. R. Siemiątkowskiego 27, 06- 540 Radzanów, z którą Gmina posiada zawartą umowę. 3.3. Rodzaje i ilość odpadów poddanych poszczególnym procesom odzysku i unieszkodliwiania Przez odzysk rozumiane są wszelkie zadania, polegające na wykorzystaniu odpadów w całoĝci lub w częĝci, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystanie w sto- sowny sposób. Natomiast za unieszkodliwianie uznawany jest proces poddawania odpadów okreĝlonym procesom przekształceě biologicznych, fizycznych i chemicznych. 3.3.1. Odzysk odpadów komunalnych Na terenie gminy Oroěsko nie jest prowadzona segregacja surowców wtórnych „u ğródła”. Odpady tego typy trafiają w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych na składowisko odpadów. 3.3.2. Odzysk odpadów innych niġ komunalne i niebezpieczne Na terenie składowiska odpadów w Guzowie nie jest prowadzony odzysk odpadów innych niġ komunalne i niebezpieczne. 3.3.3. Unieszkodliwianie odpadów komunalnych Jedyną metodą unieszkodliwiania odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie gminy Oroěsko w la- tach 2005 - 2008 było składowanie (D5). W 2008 roku do unieszkodliwiania poprzez składowanie przekazano największą iloĝć odpadów – 2 974,20 Mg. Z kolei w roku 2005 przekazano do unieszkodliwiania najmniejszą iloĝć odpadów – 1 975,88 Mg. Niniej- sze wskazuje na tendencję wzrostową iloĝci zbieranych odpadów tj. w stosunku do roku 2005 o 100 %. Tabela 14. Iloĝć i rodzaje odpadów komunalnych przekazanych do unieszkodliwiania na składowisko odpa- dów innych niġ niebezpieczne i obojętne w Guzowie w latach 2005 – 2008

Kod odpadu Rodzaj odpadu Lata 2005 2006 2007 2008 Iloĝć [Mg] 20 03 01 Niesegregowane odpady komunalne 1 975,88 2 332,80 2 234,20 2 974,20 Ğródło: UG Oroěsko 3.3.4. Unieszkodliwianie odpadów innych niġ komunalne i niebezpieczne Tabela 15. Iloĝć i rodzaje odpadów innych niġ komunalne i niebezpieczne przekazane do unieszkodliwiania na składowisko odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne w Guzowie w latach 2005 – 2008

Kod odpadu Rodzaj odpadu Lata 2005 2006 2007 2008 Iloĝć [Mg] 19 08 05 Osady ĝciekowe - 68,60 41,70 37,40 Ğródło: UG Oroěsko W latach 2005 – 2008 osady ĝciekowe z lokalnej oczyszczalni ĝcieków w Łaziskach były unieszkodliwiane poprzez składowanie (D5). Iloĝć deponowanych odpadów o wymienionym rodzaju waha się od 37,40 w 2008 roku do 68,60 Mg w 2006 roku, co wskazuje na tendencję spadkową. Na terenie gminy odnotowywano kilkakrotnie fakt powstawania tzw. dzikich wysypisk. Powodem ich po- wstawania jest na ogół niewłaĝciwa postawa mieszkaěców. 3.4. Istniejące systemy zbierania odpadów 3.4.1. Zbiórka odpadów komunalnych Zgodnie z ustawą o odpadach, pod pojęciem zbierania odpadów rozumie się kaġde działanie, a w szczegól- noĝci umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygoto- wanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia. Znowelizowana ustawa z dnia 13 wrzeĝnia 1996 roku o utrzymaniu czystoĝci i porządku w gminach (Dz.U. Nr 132, poz. 622 z póğ. zm.) okreĝla dla odpadów komunalnych pojęcie odbierania odpadów od właĝcicieli nieruchomoĝci. Jest to usuwanie odpadów z pojemników do pojazdu w celu transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia. Zasady zbiórki i wywozu odpadów komunalnych regulowane są uchwałą Rady Gminy Oroěsko w sprawie uchwalenia regulaminu utrzymania czystoĝci i porządku na terenie gminy Oroěsko nr XXXIV/176/06 z dnia 1 marca 2006r. Podkreĝlić naleġy, ġe deklarowane objęcie mieszkaěców zorganizowaną zbiórką odpadów oznacza, ġe mają oni zapewniony dostęp do systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Gmina posiada indywidual- ne umowy z mieszkaěcami na odbiór odpadów komunalnych, a koszty zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania pokrywają mieszkaěcy. Podkreĝlić naleġy, ġe deklarowane objęcie mieszkaěców zorganizowaną zbiórką odpadów oznacza, ġe mają oni zapewniony dostęp do systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Jednak nie wszyscy miesz- kaěcy z tej moġliwoĝci chcą skorzystać. Wg. informacji UG Oroěsko na koniec 2008 roku umowy zawarte z Gminą na odbiór odpadów komunalnych posiadało 300 gospodarstw domowych. Tabela 16. Iloĝci odpadów komunalnych zebranych na terenie gminy Oroěsko w latach 2005 – 2008

Oroěsko 2005 2006 2007 2008 Iloĝć [Mg] Razem 1 559,38 1 653,48 1 825,20 1374,40 Ğródło: UG Oroěsko Na terenie gminy Oroěsko największą iloĝć odpadów komunalnych odebrano w 2007 roku – 1 825,20Mg, natomiast najmniej w 2005 roku - 1 374,40Mg. Ĝrednia iloĝć odpadów zebranych na tym terenie wyniosła 1 603Mg/rok. Na terenie gminy Oroěsko moġna wyróġnić jeden system zbierania odpadów komunalnych tj. zbiórka od- padów niesegregowanych. System ten obsługiwany jest od II – połowy 2007 roku przez Urząd Gminy w Oroěsku. Niesegregowane odpady komunalne na terenie gminy Oroěsko w gospodarstwach domowych są gromadzone w workach z tworzywa sztucznego w kolorze czarnym o poj. 110 l, oraz w kontenerach o pojemnoĝci 1,1m3. W przypadku tych ostatnich są one takġe rozstawione w pobliġu obiektów infrastruktury (cmentarzy) i stanowią własnoĝć Urzędu Gminy. Zbierane niesegregowane odpady komunalne są unieszkodliwiane na składowisku odpa- dów innych niġ niebezpieczne i obojętne w miejscowoĝci Guzów. W latach 2004 – 2007 zbiórka i transport odpadów komunalnych na terenie gminy Oroěsko była realizowana przez Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Oroěsku ul. Wesoła 8, 26 – 506 Oroěsko. Usługa zbiórki odpadów jest ĝwiadczona w oparciu o umowę zawartą pomiędzy Urzędem Gminy, a właĝci- cielami nieruchomoĝci, która precyzuje zarówno sposób ĝwiadczonej usługi (częstotliwoĝć, rodzaj urządzeě do gromadzenia odpadów), koszt usługi jak i warunki płatnoĝci. Na podstawie danych Urzędu Gminy naleġy uznać, ġe częĝć powstających odpadów nie jest objęta zorgani- zowaną zbiórką, co powoduje pozbywanie się odpadów w sposób niekontrolowany w miejscach do tego nie przeznaczonych („dzikie składowiska”, spalanie poza instalacjami). Worki z niesegregowanymi odpa- dami komunalnymi oraz kontenery są odbierane i opróġniane jeden raz na dwa tygodnie. Tabela 17. Sposoby zbierania odpadów na terenie gminy Oroěsko

Gmina Sposoby zbierania odpadów Pojemnik Worki Kontenery zbiorcze np. KP7 Inne np. pojemniki indywidualny z posesji (budynki wielorodzinne w wyznaczonych miejscach uġytecznoĝci publicznej) większych skupisk i infrastruktury Oroěsko - 120dm3 - Pojemniki o poj. 1,1m3 Ğródło UG Oroěsko 3.4.2. Selektywna zbiórka odpadów komunalnych Na terenie gminy Oroěsko nie jest prowadzona selektywna zbiórka odpadów. 3.5. Rodzaj rozmieszczenia oraz moc przerobowa instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów Na terenie gminy Oroěsko brak jest instalacji do odzysku odpadów, natomiast w miejscowoĝci Guzów jest czynna instalacja do unieszkodliwiania odpadów poprzez składowanie. 3.5.1. Regionalne składowisko odpadów komunalnych w Guzowie - Stan formalno-prawny - właĝciciel – Gmina Oroěsko - zarządzający – Gmina Oroěsko - lokalizacja – Guzów - stan formalno - prawny uregulowany - Parametry Składowiska - rok oddania do eksploatacji 1993, - przewidywany termin zamknięcia 2015r., - powierzchnia całkowita 2,04ha, 1 - kwatery 1,30ha - projektowana pojemnoĝć 51350m3, iloĝć odpadów 42 000Mg - ĝrednia iloĝć deponowanych odpadów ok. 1 596,60Mg/rok - zapełnienie składowiska po zagęszczeniu ok. 31 932m3 - iloĝć zdeponowanych odpadów ok. 23 949Mg ok. 57%** - pozostała do zdeponowania iloĝć odpadów 18 051Mg, umoġliwi składowanie odpadów przez okres ok.6 lat * zapełnienie składowiska wg. kubatury (wg. danych szacunkowych UG Oroěsko ) ** zapełnienie składowiska wg. tonaġu ( wg. danych szacunkowych UG Oroěsko ) - Elementy zabezpieczenia ĝrodowiska - uszczelnienie - drenaġ odcieków z bezodpływową studzienką zbiorczą - obwałowanie kwatery - zieleě ochronna - monitoring ĝrodowiska – piezometry - Zagospodarowanie terenu brodzik dezynfekcyjny piezometry ogrodzenie z siatki budynek (nie uġytkowany) brama wjazdowa z furtką przyłącze wodociągowego brak przyłącza elektrycznego waga samochodowa w budowie brak rowów opaskowych - Eksploatacja składowiska plantowanie i zagęszczanie odpadów spycharką, umoġliwiającą zagęszczenie odpadów 2,5 - 3 - krot- nie pozytywna ocena z przeglądu ekologicznego na składowisku deponowane są odpady z terenu gminy Chlewiska, Chotcza, Mirów i Oroěsko i Wola- nów koszty eksploatacji składowiska monitoring ĝrodowiska 12 419,60zł amortyzacja 16 014,25zł ĝrodowiska 252 749,00zł koszty stale 76 437,11zł Razem : 107 398,45zł 3.6. Wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie odbierania, zbierania, i transportu odpadów

Sita Radom Sp. z o.o. Radom odpady komunalne ulegające biodegradacji odbieranie stałych ul. Witosa 76, 26-600 Radom odpady niebezpieczne z grupy odpadów komu- odpadów komunalnych nalnych odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zmieszane odpady komunalne UE Eko - Jas w Garnie odpady komunalne ulegające biodegradacji ul. Kasztanowa 21, odpady niebezpieczne z grupy odpadów komu- 26-625 Wolanów nalnych odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zmieszane odpady komunalne PWNS Almax Sp. z o.o. odpady komunalne ulegające biodegradacji ul. Wrocławska 3, odpady niebezpieczne z grupy odpadów komu- 26 - 600 Radom nalnych odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zmieszane odpady komunalne Marko M. Pogorzelski, odpady komunalne ulegające biodegradacji Szydłowiec Barak 21, odpady niebezpieczne z grupy odpadów komu- 26-500 Szydłowiec nalnych ulegające biodegradacji odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zmieszane odpady komunalne Przedsiębiorstwo Usług odpady komunalne ulegające biodegradacji Komunalnych ATK – odpady niebezpieczne z grupy odpadów komu- Kucharczyk ul. Kalinowa 6, nalnych 26 – 600 Radom odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zmieszane odpady komunalne INTERBUD Sp. z o.o. P.P.H.U odpady komunalne ulegające biodegradacji ul. Limanowskiego 154, odpady niebezpieczne z grupy odpadów komu- 26 - 600 Radom nalnych odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zmieszane odpady komunalne

Odpady na terenie gminy Oroěsko są odbierane i transportowane przez Urząd Gminy 3.7. Identyfikacja problemów w zakresie gospodarki odpadami Podsumowując stan aktualnej gospodarki odpadami na terenie gminy Oroěsko, moġna zidentyfikować na- stępujące problemy: brak selektywnej zbiórki surowców wtórnych (odpadów opakowaniowych) oraz odpadów wielkogabary- towych, zuġytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego, poremontowych i odpadów niebezpiecznych, nie osiągnięcie wymaganych poziomów odzysku i recyklingu odpadów z odpadów komunalnych, brak pełnego wykorzystania instrumentów prawnych będących w gestii administracji samorządu gmin- nego, w tym indywidualnego rozliczania zbiórki odpadów, ponoszenie wysokich opłat za korzystanie ze ĝrodowiska ze względu na brak selektywnej zbiórki niedostateczna ĝwiadomoĝć ekologiczna mieszkaěców, szczególnie w zakresie gromadzenia odpadów zmieszanych i selektywnie zbieranych, stały problem zgłaszany przez Gminę o powstawaniu dzikich wysypisk, który wynika z niskiej ĝwiado- moĝci mieszkaěców, brak likwidacji mogilnika w miejscowoĝci Oroěsko, niedoposaġenie składowiska w Guzowie, niska liczba zawartych umów na odbiór odpadów komunalnych z gospodarstw domowych. 4. PROGNOZOWANE ZMIANY W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI, W TYM RÓWNIEŻ WYNIKAJĄCE ZE ZMIAN DEMOGRAFICZNYCH I GOSPODARCZYCH 4.1. Prognoza ogólna Iloĝć, jakoĝć i rodzaje odpadów wytwarzanych na terenie gminy Oroěsko wpływać będzie wielu czynników. Do nich w szczególnoĝci naleġy zaliczyć czynniki demograficzne i ekonomiczne. Liczba mieszkaěców gminy Oroěsko wg. danych UG z 2008 roku, kształtuje się na poziomie 5 847 osób. W perspektywie kilku – kilkunastu lat liczba ta uzaleġniona będzie od przyrostu naturalnego i skali migracji. Szacuje się, ġe liczba ludnoĝci gminy w 2016 roku wzroĝnie w stosunku do 2008, o ok. 119 osób, co oznacza łączną liczbę 5 966 osób. Na podstawie powyġszego naleġy stwierdzić, ġe w latach 2008 - 2016 wystąpi wzrost liczby mieszkaěców na terenie gminy Oroěsko o ok. 2%. Tabela 18. Dane dotyczące demografii na terenie gminy Oroěsko w latach 2008 - 2016

Lata 2008 2011 2012 2015 2016 Liczba mieszkaěców 5847 5891 5 906 5 951 5 966 Ğródło: na podstawie danych UG Oroěsko Zmiany w iloĝci i jakoĝci odpadów wytwarzanych w gminie w perspektywie czasowej do 2016 roku zaleġeć będą od rozwoju gospodarczego. Wyġszy poziom ewentualnych dochodów będzie wpływał na wzrost iloĝci wytwarzanych odpadów. Tabela 19. Prognoza liczby mieszkaě i powierzchni uġytkowej mieszkaě w gminie Oroěsko w roku 2012 i 2016

2012 2016 Liczba mieszkaě Powierzchnia [m2] Liczba mieszkaě Powierzchnia [m2]] 1 528 123 667 1 562 127997 Ğródło: na podstawie. danych UG Oroěsko Wzrost liczby mieszkaě na terenie gminy szacowany jest przy załoġeniu utrzymania dotychczasowego tem- pa przyrostu. Zakłada się, ġe przez najbliġsze kilka lat coraz częĝciej będzie obserwować się postawy proekologiczne, skutkujące np.: dalszym wzrostem poziomu selektywnej zbiórki odpadów. Uwidoczni się to równieġ m.in. większym spadkiem iloĝci tworzyw sztucznych na korzyĝć iloĝci szkła i wyrobów z drewna czy innych mate- riałów, przede wszystkim materiałów podatnych na recyrkulację (szkło), czy łatwo degradowalnych – jak papier czy drewno. Rozszerzenie kontroli w zakresie gospodarki odpadami oraz doskonalenia metod inspekcji przez upowaġ- nione organy i instytucje spowoduje zwiększenie wykrywania odpadów nie wykazywanych obecnie w sta- tystyce. Do czynników ograniczających wzrost iloĝci odpadów na terenie gminy naleġy zaliczyć: udział zabudowy niskiej – jednorodzinnej, przepisy prawne nakładające kosztowne obowiązki na zbierających odpady i ich egzekucję, ciągły wzrost ĝwiadomoĝci ekologicznej, wzrastający koszt unieszkodliwiania odpadów (podwyġszanie opłaty ĝrodowiskowej za składowanie od- padów). Wszystkie wyġej wymienione czynniki są ze sobą ĝciĝle powiązane. W celu obniġenia kosztów usunięcia odpadów mieszkaěcy chętniej włączą się do systemu selektywnej zbiórki oraz zagospodarowywania odpa- dów organicznych. W zakresie transportu ewentualne zmiany dotyczyć będą przede wszystkim: jakoĝci sprzętu technicznego, która ulega ciągłym zmianom w kierunku obniġenia jednostkowych kosz- tów eksploatacji oraz uciąġliwoĝci dla mieszkaěców i ĝrodowiska (obniġenia hałasu i emisji spalin), optymalizacji transportu w kierunku zmniejszenia uciąġliwoĝci dla ruchu drogowego i mieszkaěców oraz poprawienia wskağników ekonomicznych. W zakresie technologii odzysku oczekiwany jest rozwój technologii związanych z: recyklingiem organicznym odpadów ulegających biodegradacji, recyklingiem surowców wtórnych. W zakresie technologii unieszkodliwienia odpadów: stopniowe eliminowanie z systemów gospodarki odpadami składowania odpadów nieprzetworzonych. 4.2. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów komunalnych Iloĝć i skład morfologiczny odpadów komunalnych będzie się zmieniał w miarę rozwoju gospodarczego i wzrostu zamoġnoĝci społeczeěstwa. Podczas prac nad planem przyjęto 8 letni okres planowania z podziałem na dwie perspektywy czasowe krótkoterminową (do 2012 roku) i długoterminową (do 2016 roku). Stąd prognozy zostały opracowane dla dwóch horyzontów czasowych 2012 i 2016 roku. Za KPGO 2010 przyjęto następujące załoġenia: nie będą następowały istotne zmiany składu morfologicznego wytwarzanych odpadów komunalnych, nastąpi wzrost poziomu selektywnego zbierania odpadów o 10 % w 2012 r. i 20 % w 2016 r., co spowo- duje zmiany iloĝci i składu odpadów niesegregowanych; zmniejszy się w nich głównie zawartoĝć papie- ru, tworzyw, szkła i metali. Tabela 20. Prognoza iloĝci wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy Oroěsko w roku 2012 i 2016

Kod odpadu Rodzaj odpadów Iloĝć odpadów [Mg] 2012 2016 20 01 Odpady komunalne segregowane i zbierane selektywnie 532 581 20 02 Odpady z ogrodów i parków 35 36 20 03 01 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 1181 1193 20 02 03 Odpady z czyszczenia ulic i placów 59 60 20 03 07 Odpady wielkogabarytowe 47 48 Razem 1 572 1 630

Zgodnie z dokonaną prognozą największy udział 74% wĝród wytworzonych odpadów komunalnych będzie przypadał na niesegregowane odpady komunalne, a najniġszy 2% na odpady z ogrodów i parków. Łączna zakładana iloĝć wytworzonych odpadów komunalnych w roku 2016 w stosunku do roku 2012 roku będzie wyġsza o 58Mg. Podstawowym warunkiem racjonalnej gospodarki odpadami jest selektywna zbiórka. Pozwala ona na: pozyskiwanie surowców wtórnych bez nadmiernego obciąġania linii w sortowniach, zmniejszenie stru- mienia odpadów trafiających na składowiska (wydłuġenie czasu ich eksploatacji), umoġliwia tworzenie stabilnego rynku surowców wtórnych i przemysłu przetwarzającego te surowce. Schemat racjonalnego gospodarowania odpadami:

Minimalizacja Recykling Unieszkodliwianie Składowanie

Minimalizacja iloĝci odpadów – osiągana przez wstępną segregację Recykling – wykorzystanie odzyskanych surowców wtórnych w gospodarce Unieszkodliwianie – pozbawienie pozostałych odpadów właĝciwoĝci szkodliwych dla ĝrodowiska Składowanie – docelowe składowanie odpadów obojętnych dla ĝrodowiska 4.3. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów ulegających biodegradacji Prognoza wytwarzania odpadów na terenie gminy Oroěsko ulegających biodegradacji w latach 2012 i 2016 zawiera tabela 21. Tabela 21. Prognoza iloĝci wytworzonych na terenie gminy Oroěsko odpadów ulegających biodegradacji w roku 2012 i 2016

Rodzaj odpadu Iloĝć odpadów [Mg] 2012 2016 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 166 169 Odpady zielone 35 36 Papier i tektura 230 235 Drewno 18 19 Razem 449 459

Na podstawie wykazanych danych naleġy uznać, iġ największy udział 51% wĝród odpadów ulegających bio- degradacji będzie przypadał na papier i tekturę, natomiast najniġszy 4% na drewno. Łączna zakładana iloĝć wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji w roku 2012 w stosunku do roku 2016 wykaġe wzrost o 10Mg. 4.4. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych Prognozowana iloĝć odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych wytwarzanych w roku 2012 i 2016 na terenie gminy Oroěsko wynosić będzie: - 2012 rok – 12Mg, - 2016 rok – 12Mg. 4.5. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów opakowaniowych Z uwagi na postęp technologiczny, jaki dokonał się w zakresie wytwarzania materiałów opakowaniowych i opakowaě, polegający na znacznym obniġeniu ich masy, a takġe ze względu na koniecznoĝć przeprowadza- nia przez przedsiębiorców redukcji masy opakowaě w systemach pakowania towarów (redukcja u ğródła zgodnie z normą PN-EN 13428:2005 (U) Opakowania - Wymagania dotyczące wytwarzania i składu - Zapo- bieganie poprzez redukcję u ğródła) w latach 2009 - 2016 przewiduje się wzrost masy odpadów opakowa- niowych. Oszacowana masa wszystkich rodzajów opakowaě (równieġ tych nieobjętych obecnie obowiązkiem odzy- sku i recyklingu) oraz elementów opakowaě (np. zamknięcia, etykiety papierowe i z tworzyw sztucznych itd.) wynosi: 2012 r. – 532 Mg/rok, wzrost o 10% 2016 r. – 581 Mg/rok. wzrost o 20% 4.6. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów wielkogabarytowych Prognoza iloĝci wytwarzanych odpadów wielkogabarytowych w roku 2012 i 2016 wynosić będzie: 2012 rok – 59Mg, 2016 rok – 59Mg. 4.7. Prognoza ilości wytwarzanych komunalnych osadów ściekowych Na iloĝć osadów wytwarzanych mają wpływ dwa zasadnicze czynniki: zmiany demograficzne oraz realizacja inwestycji z zakresu budowy i rozbudowy sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczania ĝcieków. Przewiduje się stały wzrost liczby oczyszczalni przydomowych. Zakłada się, ġe do 2015r. wszystkie aglomeracje o RLM wynoszącej ≥ 2000 będą wyposaġone w systemy kanalizacji zbiorczej, co w przypadku gminy Oroěsko wiąġe się z budową systemu zbiorczego oczyszczania ĝcieków wraz z wyposaġeniem gospodarstw domowych w zabudowie rozproszonej w przydomowe oczysz- czalnie ĝcieków. Stan sanitarny osadów pochodzących z oczyszczalni ĝcieków zaleġy od stanu zdrowotnego mieszkaěców wytwarzających ĝcieki. Polepszanie się warunków ġycia mieszkaěców oraz stan opieki zdrowotnej powinien zmniejszyć stopnieě skaġenia osadów ĝciekowych organizmami chorobotwórczymi. Zgodnie z WPGO [2007] naleġy dąġyć do: - całkowitego ograniczenia składowania osadów ĝciekowych do roku 2015. Opierając się o powyġsze załoġenia i prognozy demograficzne, szacuje się, ġe iloĝci osadów ĝciekowych, które zostaną wytworzone na terenie gminy Oroěsko na przestrzeni do roku 2016 będą następujące: 2012 r. – 41 Mg s.m. /rok 2016 r. – 82 Mg s.m. /rok. 5. CELE W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI Z PODANIEM TERMINÓW ICH OSIĄGANIA 5.1. Odpady komunalne Wytyczając cele w gospodarce odpadami kierowano się strategią wyznaczoną w Polityce Ekologicznej Paě- stwa (PEP), a takġe wytycznymi zawartymi w Krajowym Planie Gospodarki odpadami 2010, Zaktualizowa- nym Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2007 – 2015 oraz Planie Gospodarki Odpadami dla Powiatu Szydłowieckiego. Przy okreĝlaniu celów uwzględniono przede wszystkim lokalną specyfikę i ocenę moġliwoĝci zrealizowania danego celu. Cele krótkookresowe 2009 - 2012 Rozwój działaě dla zwiększenia ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców gminy Oroěsko w zakresie pra- widłowego funkcjonowania gospodarki odpadami komunalnymi. Niezwłoczne objęcie wszystkich mieszkaěców gminy zorganizowanym zbieraniem zmieszanych odpa- dów w najkrótszym moġliwie terminie. Rozwój systemu selektywnego zbierania odpadów dla objęcia wszystkich mieszkaěców gminy w naj- krótszym moġliwie terminie zbiórką tj. do koěca 2009 roku. Zwiększanie iloĝci zbieranych odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki: papieru i tektury wzrost poziomu selektywnej zbiórki do 11% w 2011 roku tworzyw sztucznych wzrost poziomu selektywnej zbiórki do 32% w 2011 roku metali wzrost poziomu selektywnej zbiórki do 11% w 2011 roku szkła na poziomie 9% selektywnej zbiórki w 2011 roku odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych (w tym: zuġytych baterii i akumu- latorów przeterminowanych leków, chemikaliów, zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego itp.), odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlano – remontowych. Doskonalenie systemu selektywnej zbiórki, celem osiągnięcia w 2011 roku (wg. WPGO) odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu dla osiągnięcia do 2011 roku odpowiednich dla osiągnięcia odpowied- nich limitów odzysku: odpadów wielkogabarytowych na poziomie 45 % iloĝci wytworzonej, odpadów budowlanych – 54% iloĝci wytworzonej odpadów niebezpiecznych na poziomie 20% iloĝci wytworzonej, poddania odpadów opakowaniowych odzyskowi - 60% iloĝci wytworzonej, recyklingowi 55 – 80% ilo- ĝci wytworzonej, Wspieranie działaě na rzecz eliminacji praktyk nielegalnego składowania odpadów do 2011 roku Skierowanie w roku 2011 na składowisko odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne nie więcej niġ 63% (wagowo) całkowitej iloĝci odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (w stosunku do roku 1995). Likwidacja mogilnika w terminie do 2010 roku Cele długookresowe 2013 - 2016 - Kontynuacja działaě na rzecz poprawy ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców gminy Oroěsko. - Doskonalenie systemu selektywnego zbierania odpadów: - papieru i tektury wzrost poziomu selektywnej zbiórki do 18% w 2015 roku - tworzyw sztucznych wzrost poziomu selektywnej zbiórki do 56% w 2015 roku - metali wzrost poziomu selektywnej zbiórki do 11% w 2015 roku - szkła na poziomie 9 % selektywnej zbiórki w 2015 roku - Dalsze doskonalenie systemu selektywnego zbierania w celu osiągnięcia (wg. WPGO) w 2015 roku od- powiednich poziomów odzysku i recyklingu dla osiągnięcia odpowiednich limitów odzysku : - odpadów wielkogabarytowych na poziomie 65% iloĝci wytworzonej, - odpadów niebezpiecznych na poziomie 35% iloĝci wytworzonej, - Skierowanie w roku 2015 na składowisko odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne nie więcej niġ 44% (wagowo) całkowitej iloĝci odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (w stosunku do roku 1995). - Wspieranie działaě doprowadzających do składowania tylko odpadów resztkowych (balastowych). - Wspieranie działaě w zakresie zmniejszania masy składowanych odpadów komunalnych do max. 85% wytworzonych odpadów do koěca 2014r. - Zamknięcie składowiska odpadów w Guzowie do 2015 roku. 5.2. Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Rozwój selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów ko- munalnych. Edukacja ekologiczna mieszkaěców gminy w zakresie zagroġeě, jakie stwarza niekontrolowane przedo- stawanie się odpadów niebezpiecznych do ĝrodowiska. Osiągnięcie (wg. WPGO) w 2011 r. zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów niebezpiecznych (ze strumienia odpadów komunalnych) - 20%. Cele długookresowe 2013 – 2016 Dalszy rozwój selektywnego systemu zbierania odpadów niebezpiecznych ze strumienia komunalnych. Kontynuacja edukacji ekologicznej. Osiągnięcie (wg. WPGO) w 2015 roku docelowo zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych - 35%. 5.3. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (również sprzęt zawierający substancje zubożające warstwę ozonową) Za cel strategiczny w zakresie gospodarowania zuġytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym naleġy uznać stworzenie systemu gospodarowania zuġytym sprzętem gwarantującego uzyskanie odpowiednich poziomów zbierania, odzysku i recyklingu. Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzą- cego z gospodarstw domowych w wysokoĝci 4kg/mieszkaěca/rok (co stanowi około 23Mg) do 31 grudnia 2011r. dla zuġytego sprzętu powstałego ze sprzętu ujętego w grupach 1 i 10 okreĝlonych w załączniku nr 1 do ustawy o zuġytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495): (wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego i automaty do wydawania): poziom odzysku 80% masy zuġytego sprzętu, poziom recyklingu częĝci składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zuġytego sprzętu w wy- sokoĝci 75% masy zuġytego sprzętu. dla zuġytego sprzętu powstałego ze sprzętu ujętego w grupach 3 i 4 okreĝlonych w załączniku nr 1 do ustawy (sprzęt teleinformatyczny, telekomunikacyjny i audiowizualny) poziomu odzysku w wysokoĝci 75% masy zuġytego sprzętu, poziomu recyklingu częĝci składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zuġytego sprzętu w wysokoĝci 65% masy zuġytego sprzętu. dla zuġytego sprzętu powstałego ze sprzętu ujętego w grupach 2, 5 - 7 i 9 okreĝlonych w załączniku nr 1 do ustawy (małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego; sprzęt oĝwietleniowy; narzędzia elektryczne i elektroniczne z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych; zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy; przyrządy do nadzoru i kontroli) : poziomu odzysku w wysokoĝci 70% masy zuġytego sprzętu, poziomu recyklingu częĝci składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zuġytego sprzętu w wysokoĝci 50% masy zuġytego sprzętu. dla zuġytych gazowych lamp wyładowczych - poziomu recyklingu częĝci składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zuġytych lamp w wysokoĝci 80% masy tych zuġytych lamp. Cele długookresowe 2013 – 2016 - Doskonalenie systemu zbierania zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na terenie gminy 5.4. Komunalne osady ściekowe Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Zwiększenie iloĝci komunalnych osadów ĝciekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do ĝrodo- wiska. Zwiększenie iloĝci osadów ĝciekowych przekształcanych termicznie, do co najmniej 20% wytwarzanej iloĝci w roku 2011. Maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeěstwa sanitarnego i chemicznego. Zwiększenie efektywnoĝci kontroli nad stosowaniem osadów ĝciekowych na terenie gminy, ze zwróce- niem szczególnej uwagi na miejsca stosowania osadów. Cele długookresowe 2013 – 2016 Całkowite ograniczenie składowania osadów ĝciekowych do roku 2015. Maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeěstwa sanitarnego i chemicznego. 5.5. Odpady zawierające azbest Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Cele długookresowe 2013 – 2016 Bezpieczne usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest. 5.6. Przeterminowane pestycydy Cele krótkookresowe 2009 – 2012 - Do 2010 roku planuje się likwidację mogilników zawierających przeterminowane ĝrodki ochrony roĝlin wraz z rekultywacją skaġeě terenów spowodowanych przez ĝrodki ochrony roĝlin składowane w mogil- nikach - Od 2010 roku monitoring wód na terenach zlikwidowanych mogilników Cele długookresowe 2013 – 2016 Monitoring wód na terenach zlikwidowanych mogilników 5.7. Odpady opakowaniowe Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Wzmocnienie działaě informacyjno - edukacyjnych mających na celu zapobieganie powstawaniu odpa- dów opakowaniowych oraz propagowanie odzysku i recyklingu odpadów. Ograniczanie iloĝci odpadów opakowaniowych wydzielanych ze strumienia odpadów komunalnych kie- rowanych do składowania. Poddanie odpadów opakowaniowych (wg. WPGO) w 2011 roku odzyskowi - 60% iloĝci wytworzonej, recyklingowi 55 – 80% iloĝci wytworzonej. Wdraġanie systemu selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych oraz zwiększenie efektywnoĝci istniejącego systemu selektywnego zbierania odpadów o cechach surowców wtórnych na terenie gmi- ny. Współpraca z organizacjami odzysku, w celu wdraġania i rozwoju systemów zbierania odpadów opako- waniowych. Cele długookresowe 2013 – 2016 Kontynuacja działaě informacyjno - edukacyjnych mających na celu zapobieganie powstawaniu odpa- dów opakowaniowych oraz propagowanie odzysku i recyklingu odpadów. Doskonalenie funkcjonowania systemów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych w gminie Oroěsko w celu uzyskania wymaganych poziomów odzysku i recyklingu. Poddanie (wg. WPGO) w 2015 roku odpadów opakowaniowych – odzyskowi 60% - iloĝci wytworzonej, recyklingowi - 55% - 80% iloĝci wytworzonej. Kontynuacja współpracy z organizacjami odzysku, w celu jak najlepszego funkcjonowania systemu zbie- rania odpadów opakowaniowych. 5.8. Odpady weterynaryjne Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Cele długookresowe 2013 – 2015 Minimalizacja negatywnego oddziaływania odpadów weterynaryjnych na ĝrodowisko poprzez: - Podniesienie efektywnoĝci selektywnego zbierania odpadów „u ğródła” powstawania, - Modernizację instalacji do unieszkodliwiania odpadów, - Unieszkodliwianie odpadów zakağnych metodą termicznego przekształcania. 6. CELE STRATEGICZNE I SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI Główne rodzaje odpadów, jakie powstają na terenie gminy moġna podzielić na: - komunalne: stałe i ciekłe odpady z gospodarstw domowych i obiektów uġytecznoĝci publicznej, odpady z ogrodów i parków, odpady uliczne (tzw. zmiotki), nieczystoĝci ze zbiorników bezodpływowych - inne: wraki samochodowe, odpady z zakładu opieki zdrowotnej, odpady budowlane (gruz, ziemia), odpady z działalnoĝci usługowej. Główne cele planu gospodarki odpadami to: - zapobieganie powstawaniu odpadów - zapewnienie bezpiecznego dla ĝrodowiska unieszkodliwienia powstałych odpadów. Realizacja głównych celów wymaga podjęcia szeregu działaě, m.in.: - kontynuacja powszechnego systemu segregacji odpadów - podniesienie ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców. 6.1. Schemat gospodarki odpadami na terenie gminy Docelowy system zbierania, segregacji i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przedstawia poniġszy schemat:

------

Wytwórcy odpadów

------

Segregacja u ğródła

PDGO surowce wtórne ------Międzygminna stacja przeładunku odpadów ------surowce wtórne

RZGO kompost frakcja energetyczna

------Składowisko ------Rysunek 4. Schemat gospodarki odpadami na terenie gminy Oroěsko Planowany system gospodarki odpadami na terenie gminy Oroěsko przewiduje trzy etapy działaě: Etap I Segregacja „u ğródła” Odpady komunalne wytwarzane w gospodarstwach domowych oraz w jednostkach prowadzących działal- noĝć gospodarczą poddawane są wstępnej segregacji „u ğródła”. Odpady pochodzące z segregacji „u ğró- dła” będą transportowane do Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów usytuowanego na terenie gminy oraz do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami. W związku z planowanym uruchomieniem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu, Gmina Oroěsko będzie dąġyć do niezwłocznego objęcia wszystkich mieszkaěców gminy systemem selektywnej zbiórki „u ğródła” następujących odpadów komunalnych: surowce wtórne (odpady opakowaniowe): papier i tektura odpady opakowaniowe ze szkła, w podziale na kolory tworzywa sztuczne metale odpady zielone odpady budowlane odpady wielkogabarytowe (w tym zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny równieġ sprzęt zawierający substancje zuboġające warstwę ozonową) przeterminowane lekarstwa odpady niebezpieczne pochodzące ze strumienia odpadów komunalnych. Etap II Międzygminna stacja przeładunku odpadów Zbierane na terenie gminy/gmin powiatu zmieszane odpady komunalne lub resztkowe (po etapie I), będą transportowane i gromadzone do iloĝci transportowych na terenie składowiska odpadów w Guzowie, w stacji przeładunkowej. Ze wskazanego miejsca zgromadzone w zwiększonej iloĝci odpady będą transporto- wane do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Radomiu – Wincentowie w celu ich dalszego za- gospodarowania. Etap III Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami (RZGO) Funkcjonowanie Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, którego funkcję będzie pełnił ZUOK w Ra- domiu - Wincentowie, będzie oparte na procesie mechanicznej i biologicznej obróbki odpadów. Pozwoli to na elastycznoĝć działaě w odniesieniu do selektywnej zbiórki odpadów zielonych, oraz wytwarzania kom- postu wysokiej jakoĝci. Podobne rozwiązania techniczne zostaną zastosowane zarówno dla odpadów zielo- nych jak i frakcji organicznej, uzyskanej z mechanicznej separacji zmieszanych odpadów komunalnych. Program funkcjonalny Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych obejmuje następujące elementy: Rejestracja i waġenie dostarczonych odpadów, Mechaniczne sortowanie „mokrych” odpadów zmieszanych, Sortowanie i rozdrabnianie odpadów wielkogabarytowych, Kompostowanie frakcji 20 - 100mm z sortowania odpadów zmieszanych, Kompostowanie odpadów zielonych i bio - odpadów, Kruszenie i obróbka odpadów z rozbiórki, Obróbka frakcji energetycznej (> 100mm z sortowania „mokrych” odpadów zmieszanych, równieġ nie- które pozostałoĝci z przeróbki odpadów wielkogabarytowych i z rozbiórki), Koěcowe składowanie drobnej frakcji nie podlegającej recyklingowi (drobna frakcja z sortowania „mo- krych” odpadów zmieszanych oraz specyficznych pozostałoĝci z obróbki odpadów). Składowisko odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne Rotacyjny Magazyn Odpadów Niebezpiecznych i Innych niġ Niebezpieczne Punkt zbiórki zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Zmieszane odpady komunalne, odbierane z gospodarstw domowych na terenie gminy Oroěsko, będą przewoġone do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Radomiu – Wincentowie po zamknięciu składowiska odpadów komunalnych w Guzowie gm. Oroěsko, gdzie będą poddawane procesowi wtórnej segregacji. Odzyskane surowce wtórne będą konfekcjonowane i belowane w celu przekazania do ostatecz- nego odbioru. Pozostałe odpady wydzielone ze strumienia zmieszanych tj.: ulegające biodegradacji i zielone zostaną będą przeznaczone do kompostowania, odpady wyróġniające się kalorycznoĝcią będą gromadzone z przeznaczeniem do wykorzystania jako RDF, pozostałe odpady resztkowe będą ostatecznie trafiały do składowania, odpady niebezpieczne wydzielone z odpadów zmieszanych w ciągu technologicznym będą czasowo magazynowane w Rotacyjnym Magazynie Odpadów Niebezpiecznych i Innych niġ Niebezpieczne, odpady wielkogabarytowe będą demontowane. 7. ZADANIA STRATEGICZNE NA OKRES CO NAJMNIEJ 8 LAT 7.1. Odpady komunalne 7.1.1. Załoġenia ogólne Omawiana problematyka stanowi okreĝlone ustawowo zadania własne gminy, dlatego teġ podstawowe obowiązki z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi, wyznaczone w niniejszym Planie na lata 2009 - 2016, leġą w gestii gminy. Koncepcję systemu gospodarki odpadami komunalnymi powstającymi na terenie gminy Oroěsko opraco- wano w oparciu o załoġenia i kierunki działaě w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów zawarte w Krajowym planie gospodarki odpadami 2010, Wojewódzkim planie gospodarki odpadami dla Mazowsza na lata 2007 – 2011 z uwzględnieniem lat 2012 - 2015 oraz obowiązujących i projektowanych uregulowaniach prawnych. Do obowiązkowych zadaě własnych gminy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi naleġy: 1. Zapewnianie objęcia wszystkich mieszkaěców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych. 2. Zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komu- nalnych, aby było moġliwe: ograniczenie składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych, osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, 3. Zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji, własnych lub wspólnych z innymi gminami lub przed- siębiorcami instalacji i urządzeě do odzysku i unieszkodliwienia odpadów komunalnych, albo zapewnie- nie warunków do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeě do odzysku i unieszkodliwienia odpadów komunalnych przez przedsiębiorców. 4. Zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji, własnych lub wspólnych z innymi gminami: instalacji i urządzeě do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych lub ich częĝci, zapobieganie zanieczyszczeniu ulic, placów i terenów otwartych w szczególnoĝci przez: zbieranie i pozbywanie się błota, ĝniegu, lodu oraz innych zanieczyszczeě, uprzątniętych z chodników przez wła- ĝcicieli nieruchomoĝci oraz odpadów zgromadzonych w przeznaczonych do tego celu urządzeniach ustawionych na chodniku, za wyjątkiem dróg publicznych, zapewnienie zbierania, transport i unieszkodliwiania zwłok bezdomnych zwierząt lub ich częĝci oraz współdziałanie z przedsiębiorcami podejmującymi działalnoĝć w tym zakresie. 5. Zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowa- nych do składowania: do dnia 31 grudnia 2010r. – do nie więcej niġ 75% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, do dnia 31 grudnia 2013r. – do nie więcej niġ 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, do dnia 31 grudnia 2020r. – do nie więcej niġ 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku. Ponadto, zobowiązania odnoĝnie gospodarki odpadami ciąġą teġ na wytwórcach odpadów komunalnych, którymi są właĝciciele nieruchomoĝci. Powinni oni zapewnić utrzymanie czystoĝci i porządku poprzez: wyposaġenie nieruchomoĝci w urządzenia słuġące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymy- wanie tych urządzeě w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym zbieranie powstających na terenie nieruchomoĝci odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami okre- ĝlonymi w regulaminie pozbywania się i zebrania na terenie nieruchomoĝci odpadów komunalnych oraz nieczystoĝci ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi realizacji innych obowiązków okreĝlonych w regulaminie. W gospodarce odpadami obowiązuje zasada bliskoĝci. Oznacza to, ġe odpady komunalne powinny być poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu na obszarze tego województwa, na którym zostały wytworzone, w instalacjach spełniających wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii lub w miejscach naj- bliġej połoġonych miejsca ich wytworzenia. Odstępstwo od tej reguły (czyli poddanie odpadów odzyskowi lub unieszkodliwieniu na terenie innego województwo, niġ zostały wytworzone) moġe być jedynie w przy- padku, gdy odległoĝć od miejsca wytwarzania odpadów do instalacji przeznaczonej do odzysku lub uniesz- kodliwiania jest mniejsza niġ odległoĝć do instalacji połoġnej na terenie tego samego województwa. Zabroniony jest odzysk lub unieszkodliwianie odpadów poza instalacjami spełniającymi okreĝlone wyma- gania. Dopuszcza się jedynie spalanie zgromadzonych pozostałoĝci roĝlinnych poza instalacjami i urządze- niami, jeġeli na terenie gminy nie jest prowadzone selektywne zbieranie lub odbieranie odpadów ulegają- cych biodegradacji, a ich spalanie nie narusza przepisów prawnych. Przyjęte rozwiązania muszą pozwalać na osiągnięcie sytuacji, w której, zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci, koszty funkcjonowania systemu przeniesione będą na właĝciciela nieruchomoĝci (wytwórcę odpa- dów). Ewentualne wsparcie zewnętrzne, w tym ze ĝrodków publicznych powinno dotyczyć: etapu wdroġenia poszczególnych elementów systemu, działaě inwestycyjnych, postępowania z wybranymi rodzajami odpadów, w szczególnoĝci odpadami niebezpiecznymi, działaě edukacyjno – informacyjnych. Dla osiągnięcia celów gospodarki odpadami komunalnymi zakładanych w KPGO 2010 i stworzenia efek- tywnego systemu gospodarowania w skali gminy Oroěsko podjęte zostaną działania prowadzące do: rozwoju selektywnego zbierania odpadów komunalnych, poprzez wprowadzenie zbierania selektywnego w gminie. Ponadto rozpoczęta zostanie organizacja Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów (PDGO), który pozwoli na rozszerzenie rodzajów odpadów zbieranych selektywnie (m.in. odpady zielone, niebezpieczne, remontowe, elektroniczne etc), zbierania odpadów wielkogabarytowych, budowlanych, niebezpiecznych i opakowaniowych poprzez utworzenie PDGO oraz zapewnienie odbioru odpadów wielkogabarytowych przez ruchome punkty od- bioru tych odpadów, redukcji odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko poprzez wdroġenie progra- mów inwestycyjnych budowy instalacji unieszkodliwiania termicznego w regionie radomskim. Utworze- nie sieci odbioru odpadów zielonych lub organicznych od mieszkaěców np. przez sieć PDGO, zmniejszy iloĝć składowanych odpadów ulegających biodegradacji, realizacji inwestycji, innych niġ składowiska w zakresie odzysku i unieszkodliwiana odpadów, prowadzą- cych do efektywnego odzysku energetycznego i materiałowego oraz obniġenia iloĝci składowanych od- padów. rozwoju systemu gospodarowania odpadami w Gminie w oparciu o wyznaczone struktury regionalne, które preferowane będą przez samorząd województwa przy udzielaniu pomocy finansowej z funduszy pomocowych Unii Europejskiej i krajowych. Ponadto, zgodnie z zapisami Kpgo 2010, działania w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, ukierun- kowane zostały na: intensyfikację edukacji ekologicznej promującej właĝciwe postępowanie z odpadami oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno - edukacyjnej w tym zakresie, wypracowanie i monitorowanie rzeczywistych wskağników wytwarzania i morfologii odpadów celem zdiagnozowania potrzeb w zakresie gospodarowania odpadami, wspieranie wdraġania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na odzyskiwanie energii zawartej w odpadach w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania, weryfikację lokalizacji dotychczas istniejącego składowisk odpadów oraz eliminowanie uciąġliwoĝci dla ĝrodowiska związanych z ich eksploatacją, w tym zamykanie i rekultywacja składowisk niespełniających wymogów prawa, wzmocnienie kontroli przez Gminę stanu zawieranych umów przez właĝcicieli nieruchomoĝci z podmio- tami prowadzącymi działalnoĝć w zakresie odbierania odpadów komunalnych wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalnoĝć w zakresie sposobów zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, doskonalenie sposobów ewidencji wytwarzanych, poddawanych odzyskowi oraz unieszkodliwianiu od- padów komunalnych, wprowadzenie instrumentów finansowych umoġliwiających realizację zadaě w zakresie gospodarki od- padami przez jednostki samorządu terytorialnego i dyscyplinujących jednostki samorządu w zakresie wykonywania przez nie obowiązków. wyeliminowanie praktyk niewłaĝciwej eksploatacji i rekultywacji składowisk odpadów. Głównymi kierunkami działaě w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi są: intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej minimalizację powstawania odpadów i właĝciwego po- stępowania z nimi oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno - edukacyjnej w tym zakresie, wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalnoĝć w zakresie zbierania i transportu odpadów. 7.1.2. Działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami 7.1.2.1. Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów Zapobieganie i minimalizacja wytwarzania odpadów są priorytetem w ustanowionej w prawie wspólnoto- wym hierarchii postępowania z odpadami, stanowiąc jednoczeĝnie cel, dla osiągnięcia którego kraje człon- kowskie Unii Europejskiej mają obowiązek podejmować odpowiednie działania. Osiągnięcie tego celu uza- leġnione jest od wielu czynników, które nie dotyczą bezpoĝrednio gospodarowania odpadami, lecz powią- zane są np. ze wzrostem gospodarczym, stopniem wdraġania przez przedsiębiorców najlepszych dostęp- nych technik (BAT), czy zamoġnoĝcią społeczeěstwa. Decyzje o zapobieganiu powstawania odpadów zapa- dają juġ na etapie fazy projektowej wyrobu, a takġe na etapie jego wytwarzania, uġytkowania oraz związane są z ostatecznym zagospodarowaniem odpadów powstających z tych wyrobów po zakoěczonym ich cyklu ġycia. Ponadto minimalizacja iloĝci wytwarzanych odpadów jest priorytetem w polityce gospodarki odpadami. W celu zachęty mieszkaěców do redukowania iloĝci produkowanych odpadów stosować naleġy następujące działania: edukacja społeczna w systemie nauczania, począwszy od zajęć w szkołach podstawowych i gimnazjach, za pomocą ĝrodków masowego przekazu (lokalna prasa), za pomocą rozpowszechnianych ulotek, akcji plakatowej itp. Działania powinny mieć charakter informacyjno – edukacyjny. Poza przekazywaniem treĝci edukacyjnych (np. jak zmniejszyć iloĝć odpadów) naleġy informować o iloĝci zebranych odpadów niebezpiecznych, miej- scach i sposobach zbierania selektywnego odpadów, terminów odbioru, oznakowaě umieszczanych na opakowaniach. W ramach prowadzonej edukacji naleġy np. zachęcać mieszkaěców do kupowania towarów w opakowa- niach wielokrotnego uġytku oraz w opakowaniach ulegających biodegradacji, rezygnacji z przedmiotów jednorazowego uġytku, wykorzystywania mniej toksycznych produktów (np. farb i lakierów) itp. Na terenie gminy Oroěsko niezwykle istotne będzie zachęcanie mieszkaěców do kompostowanie frakcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji we własnym zakresie. 7.1.2.2. Działania zmierzające do ograniczenia iloĝci odpadów i ich negatywnego oddziaływania na ĝrodo- wisko Ograniczanie iloĝci wytwarzanych odpadów komunalnych jest priorytetem w hierarchii polityki odpadowej, jako najbardziej poġądana opcja postępowania z odpadami. Zgodnie z art. 5 i 6 ustawy o odpadach po- wstawanie odpadów powinno być eliminowane lub ograniczone przez wytwarzających odpady niezaleġnie od stopnia uciąġliwoĝci bądğ zagroġeě dla ġycia lub zdrowia ludzi oraz dla ĝrodowiska, a takġe niezaleġnie od ich iloĝci lub miejsca powstawania. Zastosowane zostaną róġne metody działaě w celu zachęcenia mieszkaěców do redukowania iloĝci wytwa- rzanych odpadów. Działania te obejmują przede wszystkim: utrwalanie nabytych postaw, zastosowanie instrumentów finansowych celem zachęcenia wytwórców do ograniczenia odpadów np. poprzez podwyġszenie opłat za odbieranie odpadów, lub uzaleġnienie kosztów usuwania odpadów od ich iloĝci, itp. Na poziomie krajowym nastąpi opracowanie i wdroġenie Planu działaě w zakresie tzw. „zielonych” zamó- wieě publicznych (Action Plan on Green Public Procurement). Zgodnie z projektem, instytucja zamawiająca powinna okreĝlić w specyfikacji technicznej jako wymóg lub w kryteriach oceny oferty jako dodatkowe punkty dla okreĝlonych działalnoĝci gospodarczej przykładowe elementy: wykorzystanie materiałów lub produktów pochodzących z odzysku, wykorzystanie technologii, w wyniku której wytworzona zostanie mniejsza iloĝć odpadów, sposoby zagospodarowania wytworzonych odpadów. Głównym celem systemu gospodarki odpadami komunalnymi jest wzmocnienie ochrony ĝrodowiska i kra- jobrazu, a takġe koniecznoĝć sprostania wymogom w zakresie zbierania i transportu odpadów wytwarza- nych na terenie gminy Oroěsko. System gospodarki odpadami pozwoli na planowe osiąganie stawianych celów wynikających z uregulowaě formalno - prawnych i lokalnych uwarunkowaě. 7.1.2.3. Działania wspomagające prawidłowe postępowania z odpadami w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych 7.1.2.3.1. Zbiórka i transport odpadów Osiągnięcie zakładanych celów w zakresie zbierania odpadów komunalnych wymaga realizacji następują- cych działaě: zawieranie umów indywidualnych przez właĝcicieli nieruchomoĝci z podmiotem odbierającym odpady, co skutkować powinno objęciem 100 % mieszkaěców, nadzór przez Gminę realizacji zawieranych umów, kontrolowania przez Gminę sposobów i zakresu wypełniania przez podmioty posiadające zezwolenia na prowadzenie działalnoĝci w zakresie odbieranie odpadów komunalnych od właĝcicieli nieruchomoĝci, doskonalenie systemów ewidencji wytwarzanych, poddawanych odzyskowi oraz unieszkodliwianiu od- padów komunalnych. Zgodnie z wytyczonymi celami w zakresie odzysku i recyklingu wymagane jest prowadzenie selektywnego zbierania i odbierania następujących frakcji odpadów komunalnych: odpady zielone z ogrodów i parków, odpadów ulegających biodegradacji ze zmieszanego strumienia odpadów komunalnych papier i tektura (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), odpady opakowaniowe ze szkła w podziale na szkło bezbarwne i kolorowe, tworzywa sztuczne i metale, zuġyte baterie i akumulatory, zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, przeterminowane leki, zuġyte termometry rtęciowe chemikalia (farby, rozpuszczalniki, itd.), meble i inne odpady wielkogabarytowe, odpady budowlano - remontowe. Pozostałe frakcje odpadów komunalnych mogą być zbierane łącznie, stanowiąc tzw. odpady resztkowe. Do obowiązkowych zadaě własnych Gminy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi naleġy: 1. Zapewnianie objęcia wszystkich mieszkaěców zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodza- jów odpadów komunalnych. 2. Zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komu- nalnych, aby było moġliwe: - ograniczenie składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, - wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych, - osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, 3. Zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wg. wy- maganych wskağników, kierowanych do składowania. Ponadto, zobowiązania odnoĝnie gospodarki odpadami ciąġą teġ na wytwórcach odpadów komunalnych, którymi są właĝciciele nieruchomoĝci. Powinni oni zapewnić utrzymanie czystoĝci i porządku poprzez: - wyposaġenie nieruchomoĝci w urządzenia słuġące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymy- wanie tych urządzeě w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym - zbieranie powstających na terenie nieruchomoĝci odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami okre- ĝlonymi w Regulaminie - pozbywania się zebranych na terenie nieruchomoĝci odpadów komunalnych oraz nieczystoĝci ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi. Właĝciciele nieruchomoĝci przy wykonywaniu obowiązków narzuconych im w związku z wytwarzaniem opadów obowiązani są do udokumentowania, w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez podmiot będący przedsiębiorcą, przez okazanie takiej umowy i dowodów płacenia za takie usługi. Rada Gminy moġe okreĝlić, w drodze uchwały, w zaleġnoĝci od warunków lokalnych, inne sposoby udoku- mentowania wykonania tych obowiązków. Rada Gminy okreĝla takġe, w drodze uchwały, górne stawki opłat ponoszonych przez właĝcicieli nieruchomoĝci za usługi związane ze zbiórką, transportem, odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych. Stawki te są niġsze, jeĝli odpady są zbierane selektywnie. W przypadku właĝcicieli nieruchomoĝci, którzy nie zawarli stosownych umów, gmina ma obowiązek zorga- nizować odbieranie odpadów komunalnych. Wójt wydaje decyzję, w której ustala obowiązek uiszczania opłat za odbieranie odpadów komunalnych, wysokoĝć opłat, terminy uiszczania opłat oraz terminy i sposób udostępniania urządzeě i pojemników w celu ich opróġniania. Decyzja jest wydawana na okres 1 roku, z moġliwoĝcią przedłuġenia. Rada Gminy moġe równieġ w drodze uchwały, na podstawie akceptacji mieszkaěców wyraġonej w prze- prowadzonym uprzednio referendum gminnym, przejąć od właĝcicieli nieruchomoĝci wszystkie lub wska- zane obowiązki związane z gospodarowaniem odpadami. Podmiot zajmujący się odbiorem odpadów komunalnych ma obowiązek uzyskać stosowne zezwolenie, w którym musi m.in. okreĝlić sposób realizacji obowiązku ograniczenia masy odpadów ulegających biode- gradacji składowanych na składowisku odpadów oraz udokumentować gotowoĝć ich przyjęcia przez pod- miot prowadzący działalnoĝć w zakresie odzysku lub unieszkodliwienia odpadów, spełniającego wymaga- nia odnoĝnie miejsc odzysku lub unieszkodliwiania. Podmiot taki ma równieġ obowiązek selektywnego od- bierania odpadów, w tym wielkogabarytowych, zuġytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego oraz od- padów z remontów. Gminna jednostka organizacyjna zajmująca się odbiorem odpadów komunalnych, nie spełniająca obowiąz- ku w zakresie ograniczania masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do skła- dowania zostanie obciąġona opłatą sankcyjną, którą nakłada wojewódzki inspektor ochrony ĝrodowiska. Wysokoĝć opłaty waha się od 40 do 200 tysięcy złotych, w zaleġnoĝci od stopnia niewykonania obowiązku. Równieġ w przypadku niewykonania obowiązku zorganizowania systemu selektywnego zbierania odpadów, wojewódzki inspektor ochrony ĝrodowiska nakłada na podmiot do tego zobowiązany, w drodze decyzji, opłatę sankcyjną w wysokoĝci od 10 do 40 tysięcy złotych. Przyjęte rozwiązania muszą pozwalać na osiągnięcie sytuacji, w której, zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci, koszty funkcjonowania systemu przeniesione będą na właĝciciela nieruchomoĝci (wytwórcę odpa- dów). Ewentualne wsparcie zewnętrzne, w tym ze ĝrodków publicznych będzie dotyczyć: etapu wdroġenia poszczególnych elementów systemu, działaě inwestycyjnych, postępowania z wybranymi rodzajami odpadów, w szczególnoĝci odpadami niebezpiecznymi, działaě edukacyjno – informacyjnych. Jednym z głównych celów systemu jest objęcie zorganizowanym systemem zbierania jak największej liczby mieszkaěców, a jednoczeĝnie zebranie jak największej iloĝci wytwarzanych odpadów. Gromadzenie odpa- dów powinno stanowić etap krótkotrwały i przejĝciowy. Podstawowe zadania Gminy Oroěsko, w tym zakresie to : precyzyjne okreĝlenie obowiązków właĝcicieli nieruchomoĝci i sposobu udokumentowania ich wykona- nia, przedstawiono w „Regulaminie utrzymania czystoĝci i porządku na terenie gminy Oroěsko”, uaktu- alnionym o zapisy zawarte w niniejszym planie w terminie do trzech miesięcy po uchwaleniu planu w formie Regulaminu, prowadzona na bieġąco kontrola gospodarki odpadami o ujednoliconej metodyce, bieġące aktualizowanie bazy danych, zawierającej m.in. ewidencje umów zawartych przez uprawniony podmiot na odbieranie odpadów komunalnych z właĝcicielami nieruchomoĝci przejęcie obowiązku pozbywania się zebranych na terenie nieruchomoĝci odpadów komunalnych od tych właĝcicieli nieruchomoĝci, którzy nie zawarli stosownych umów na wywóz odpadów – zastosowa- nie opłaty pobieranej od tych właĝcicieli, rozwinięcie systemu edukacji ekologicznej i informacji o systemie gospodarki odpadami. Do podstawowych obowiązków właĝcicieli nieruchomoĝci naleġy: Zbieranie powstałych na terenie nieruchomoĝci odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami okreĝlo- nymi w Regulaminie, a w szczególnoĝci: gromadzenie odpadów w workach (pojemnikach) do tego przystosowanych, przy czym miejsce do cza- sowego gromadzenia odpadów stałych powinny być wykonane zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994r. w sprawie warunków technicznych ja- kim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity: Dz.U. z 1999r. Nr 15, poz. 140), prowadzenie w gospodarstwach domowych wstępnej segregacji odpadów z podziałem na następujące frakcje: papier, szkło, tworzywa sztuczne, metale, odpady organiczne, odpady niebezpieczne, worki (pojemniki) na odpady komunalne naleġy ustawiać w miejscach łatwo dostępnych zarówno dla ich uġytkowników jak i dla pracowników podmiotu wywoġącego, w sposób nie powodujący nadmiernych uciąġliwoĝci i utrudnieě dla mieszkaěców nieruchomoĝci lub osób trzecich, w razie niemoġnoĝci dojazdu do nieruchomoĝci (np. w warunkach zimowych albo utrudnieě tereno- wych) właĝciciel dostarczy odpady do miejsca, z którego moġliwy będzie ich odbiór. Niesegregowane odpady komunalne na terenie gminy nadal będą czasowo gromadzone w na posesjach w workach z tworzywa sztucznego o poj. 110 - 120dm3 oraz w ogólnie dostępnych w handlu, homologowa- nych pojemnikach (o poj. 110 – 240, 1,1dm3), a nadto w kontenerach o pojemnoĝci 7m3. Zarówno pojemniki (poj 1,1m3) jak i kontenery będą ustawiane w szczególnoĝci sąsiedztwie obiektów infrastruktury oraz zabu- dowy wielorodzinnej. Odbiór worków oraz opróġnianie pojemników i kontenerów na terenie gminy Oroěsko, będzie odbywało z częstotliwoĝcią 1 raz w miesiącu lub w przypadku takiej potrzeby 2 razy w miesiącu. 7.1.2.3.2. Selektywne zbieranie odpadów Na terenie gminy Oroěsko występuje przede wszystkim typ zabudowy jednorodzinnej. Docelowo selektyw- ną zbiórką odpadów uġytecznych objęty zostanie cały teren gminy. Dla osiągnięcia celów w gospodarce odpadami komunalnymi zakładanymi w WPGO [2007] wymagane jest stworzenia efektywnego systemu selektywnej zbiórki odpadów na terenie gminy Oroěsko poprzez realiza- cję działaě prowadzących do: rozwoju selektywnej zbiórki odpadów komunalnych na terenie gminy rozwoju selektywnego zbierania odpadów komunalnych przy uwzględnieniu Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów (PDGO) utworzonego na terenie gminy dla rozszerzenie rodzajów odpadów zbieranych selektywnie (m.in. odpady, niebezpieczne, budowlano - remontowe, elektroniczne itp), wdroġenie selektywnego zbierania odpadów wielkogabarytowych, niebezpiecznych poprzez zapewnie- nie ich odbioru m.in. w ramach akcji, redukcji odpadów ulegających biodegradacji kierowanych do składowania poprzez kompostowanie ich systemem przydomowym. Zbieranie selektywne odpadów odbywa się poprzez: zbieranie selektywne „u ğródła" metodą wieloworkową lub pojemnikową (w tym kompostowniki) worki lub pojemniki z tworzywa sztucznego na poszczególne frakcje odpadów wykorzystywane w zabu- dowie jednorodzinnej, pojemniki (kontenery) na poszczególne frakcje odpadów o cechach surowców wtórnych, ustawione w sąsiedztwie (w pobliġu obiektów infrastruktury), punkt dobrowolnego gromadzenia odpadów(PDGO) Zasadniczo jednak, w selektywnym zbieraniu są stosowane dwa rozwiązania systemowe: zbieranie selektywne „u ğródła" w zabudowie jednorodzinnej, kontenery ustawione w sąsiedztwie. Selektywna zbiórka obejmie odpady, których wydzielenie ze strumienia odpadów komunalnych jest zasad- ne ze względów ochrony ĝrodowiska lub ekonomicznych z uwzględnieniem celów i zasad postępowania, okreĝlonych przez obowiązujące prawo i dokumenty planistyczne. Podstawowe zasady dotyczące selektywnego zbierania odpadów do selektywnego zbierania odpadów będą słuġyły worki lub pojemniki kolorystycznie wskazujące na rodzaj gromadzonych w nich odpadów. Worki powinny być przezroczyste, posiadać napis i oznakowanie okreĝlające ich zawartoĝć, selektywne zbieranie odpadów powinno być prowadzone z zachowaniem warunków usuwania odpa- dów okreĝlonych w Regulaminie, kolory identyfikacyjne przyjmuje się według następującego podziału tj. zielony – papier, tektura (opako- wania), makulatura, białego – szkło kolorowe, bezbarwne (opakowania), ġółty – tworzywa sztuczne (opa- kowania), niebieski – złom (opakowania metalowe), czerwony – niebezpieczne (opakowania) oraz w przypadku takiego zapotrzebowania brązowy - odpady ulegające biodegradacji iloĝć worków lub pojemników do selektywnej zbiorki odpadów oraz częstotliwoĝć ich odbierania powin- na zapewniać wszystkim mieszkaěcom jednakową moġliwoĝć pozbywania się odpadów. W celu zapewnienia rozwoju realizacji przedsięwzięcia z wyprzedzeniem przeprowadzone będą akcje edu- kacyjne w zakresie selektywnego zbierania „u ğródła”, ze szczególnym uwzględnieniem kompostowania przydomowego (w kompostownikach). Do systemu gospodarki odpadami komunalnymi włączone zostaną (oprócz odpadów wytwarzanych w go- spodarstwach domowych) odpady powstające w obiektach infrastruktury, tj. handlu, administracji, usłu- gach i szkolnictwie. Wskazane jest stosowanie następujących sposobów zbierania poszczególnych frakcji odpadów tj: - odpady komunalne: - roĝlinne kuchenne i ogrodowe: - z zastosowaniem specjalnych pojemników (kompostowników) ustawionych w bezpoĝrednim sąsiedz- twie obiektów infrastruktury, - kompostowane na terenie nieruchomoĝci przy udziale kompostowników, - dobrowolnie do specjalnych pojemników ustawionych w PDGO - odbiór nieodpłatny - poprzez bezpoĝrednią dostawę odpadów do instalacji odzysku (głównie z infrastruktury) Docelowo odpady (głównie z infrastruktury) te będą trafiały do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpa- dami, którego funkcje pełni Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu – Wincentowie, w celu poddania ich recyklingowi organicznemu na kompostowni. papier i tektura, tworzywa sztuczne, szkło, metal (opakowania): obowiązkowo – do worków z tworzywa sztucznego lub pojemników stanowiących wyposaġenie nie- ruchomoĝci – dostarczanych i odbieranych przez podmiot posiadający stosowne zezwolenie. Zaletą tej formy selektywnego zbierania jest otrzymanie czystych, jednorodnych odpadów; natomiast wadą - duġa iloĝć worków z tworzyw sztucznych lub pojemników oraz rozbudowany system transportu. Pełne koszty gromadzenia i odbioru ponosić będą właĝciciele nieruchomoĝci, opłacając ĝwiadczone umownie przez uprawnionego przedsiębiorcę usługi, z zastosowaniem pojemników siatkowych ustawionych w bezpoĝrednim sąsiedztwie miejsc szcze- gólnie uczęszczanych i przy obiektach uġytecznoĝci publiczne. dobrowolnie do specjalnych pojemników ustawionych w PDGO odbiór nieodpłatny Docelowo wyszczególnione odpady będą trafiać do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Rado- miu – Wincentowie, gdzie nastąpi ich wtórne sortowanie i konfekcjonowanie, lub do innej instalacji odzy- sku odpadów w celu przygotowania do statecznego zagospodarowania. wielkogabarytowe odbiór odpadów po zgłoszeniu telefonicznym, za opłatą pokrywającą koszty transportu, dostarczanie odpadów do Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów przez właĝcicieli własnym transportem dostarczanie odpadów do RZGO przez właĝcicieli własnym transportem. Docelowo zbierane odpady wielkogabarytowe przewoġone będą do RZGO w Radomiu – Wincentowie w celu ich konfekcjonowania i demontowania. odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych wydzielenie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych będzie prowadzone podczas selek- tywnej zbiórki „u ğródła” Odpady niebezpieczne wydzielone z odpadów zmieszanych w ciągu technologicznym RZGO w Radomiu – Wincentowie będą czasowo magazynowane w Rotacyjnym Magazynie Odpadów Niebezpiecznych i Innych niġ Niebezpieczne w Radomiu – Wincentowie, a następnie będą transportowane w celu ich unieszkodliwie- nia (poza RZGO). - odpady niebezpieczne: - niebezpieczne - dobrowolnie w workach „u ğródła” – odbieranych przez podmiot uprawniony, - w wyznaczonych placówkach oĝwiatowych, urzędzie i in. instytucjach, punkcie aptecznym, oĝrodku zdrowia i sklepach z branġy chemicznej, itp., - dostarczanie dobrowolnie do PDGO własnym transportem przez mieszkaěców – odbiór nieodpłatny, - zbieranie odpadów niebezpiecznych prowadzone w Regionalnym Zakładzie Gospodarki Odpadami (RZGO) w Radomiu – Wincentowie - zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny w wyznaczonym miejscu na terenie nieruchomoĝci (u ğródła) – odbieranych raz lub dwa razy w roku przez podmiot posiadający stosowne zezwolenie, dostarczanie dobrowolnie odpadów do PDGO własnym transportem – odbiór nieodpłatny, jako usługa za dodatkową opłatą „na telefon”, bezpoĝredni odbiór przez producenta sprzętu elektronicznego i sprzętów gospodarstwa domowego, organizacja wtórnego obiegu przestarzałych sprawnych urządzeě elektrycznych i elektronicznych – realizatorzy: przedsiębiorcy (komis). Docelowo odpady gromadzone w PDGO będą transportowane do Regionalnego Zakładu Gospodarki Od- padami tj. do Rotacyjnego Magazynu Odpadów Niebezpiecznych i Innych niġ Niebezpieczne w Radomiu – Wincentowie, w celu przekazania ich uprawnionemu podmiotowi do ostatecznego zagospodarowania lub bezpoĝrednio będą odbierane przez ten podmiot z PDGO. - odpady zuboġające warstwę ozonową - selektywne zbieranie odpadów - bezpoĝrednie dostarczanie odpadów do PDGO, - odbieranie zuġytych urządzeě w punktach sprzedaġy - lodówki, klimatyzatory, - organizacja zbierania zuġytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego zawierającego substancje zu- boġające warstwę ozonową z gospodarstw domowych do 2011 roku - kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie prawidłowego postępowania ze zuġytymi urządze- niami zawierającymi substancje zuboġające warstwę ozonową w edukacja (do 2015 roku). Odpady te docelowo takġe będą transportowane do Rotacyjnego Magazynu Odpadów Niebezpiecznych i Innych niġ Niebezpieczne w Radomiu – Wincentowie lub bezpoĝrednio będą odbierane przez uprawniony podmiot z PDGO - odpady medyczne i weterynaryjne - odpady z Zakładu Opieki Zdrowotnej odbierane są poĝrednio przez wyspecjalizowaną firmę na pod- stawie zawartej z nim umowy. Nie przewiduje się zmiany funkcjonującego systemu. Przeterminowa- ne leki i termometry rtęciowe będą zbierane w pojemnikach ustawionych w punkcie aptecznym i Sa- modzielnym Zakładzie Opieki Zdrowotnej i wywoġone poza teren gminy przez wyspecjalizowane fir- my - odpady weterynaryjne powinny być zbierane selektywnie w miejscu ich powstawania i gromadzone w specjalistycznych pojemnikach zgodnie z wewnętrznym regulaminem, a następnie przekazywane do unieszkodliwiania do specjalistycznych instalacji poprzez uprawnione podmioty (spalarnie przy- stosowane do przyjmowania tego typu odpadów lub w spalarniach odpadów po autoklawowaniu, dezynfekcji termicznej, działaniu mikrofalami) - przeterminowane pestycydy i opakowania po ĝrodkach ochrony roĝlin - odpady tego typu będą odbierane przez firmy które posiadają odpowiednie zezwolenia na zbieranie tych odpadów od rolników, poprzez punkty dystrybucji ĝrodków ochrony roĝlin. Odpady te zostaną wywiezione przez wyspecjalizowaną firmę poza teren gminy w celu unieszkodliwienia. - wyeksploatowane pojazdy i opony - pojazdy będą odbierane przez wyspecjalizowane firmy zajmujące się demontaġem wraków samo- chodowych. Na terenie powiatu funkcjonują podmioty zajmujący się demontaġem wyeksploatowa- nych pojazdów. Opony będą przewoġone do RZGO skąd będą transportowane do wyspecjalizowa- nych firm prowadzących unieszkodliwianie odpadów gumowych lub będą odbierane bezpoĝrednio przez te firmy. - zuġyte baterie i akumulatory - podstawową formą zbiórki akumulatorów będzie przyjmowanie przez punkty sprzedaġy wraz z zaku- pem nowego. Zbieranie zuġytych baterii będzie zorganizowane przez bezpoĝrednie dostarczenie od- padów do PDGO, a takġe poprzez odbiór w punktach sprzedaġy, a takġe w obiektach infrastruktury, gdzie będą rozstawione pojemniki na zuġyte baterie. Odpady te zostaną wywiezione przez wyspecjali- zowaną firmę poza teren gminy w celu unieszkodliwienia - oleje odpadowe - odpadowe oleje z procesów produkcyjnych pochodzące z rozproszonych punktów będą zbierane na stacjach benzynowych i w punktach obsługi pojazdów - dostarczanie dobrowolnie do PDGO własnym transportem przez mieszkaěców – odbiór nieodpłatny. W PDGO powinna znajdować się instalacja do czasowego gromadzenia odpadów olejowych - odpady zawierające PCB - obecnie w kraju realizowany jest program likwidacji PCB z terminem zakoěczenia w 2010 roku. Zgod- nie rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dn. 24.06.2002 (Dz.U. 96, poz. 860) podmioty gospodarcze miały obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji urządzeě zawierających PCB (eksploatowanych i wycofanych z eksploatacji) oraz magazynowanych odpadów PCB w terminie do 31.12.2002r., a na- stępnie przedłoġenia informacji o wynikach inwentaryzacji Wojewodzie. Obecnie brak jest danych o iloĝci urządzeě zawierających PCB oraz magazynowanych odpadach PCB na terenie Gminy Oroěsko. W związku z tym na terenie gminy naleġy zinwentaryzować lokalizacje wszelkich instalacji zawierają- cych PCB, opracować harmonogram ich usunięcia oraz przeprowadzić likwidację i dekontaminację urządzeě zawierających PCB (przede wszystkim transformatory i kondensatory z olejem zawierającym domieszkę PCB). Do 2010 roku urządzenia zawierające PCB powinny zostać zlikwidowane i unieszko- dliwione przez wyspecjalizowane firmy. - odpady zawierające azbest - na terenie gminy inwentaryzacją objęto budynki na których znajduje się 3499,13Mg (232 967,33m2) płyt azbestowo - cementowych. Akcja informacyjna o szkodliwoĝci tego produktu w szczególnoĝci powinna przyczynić się do usuwania wyrobów azbestowych z budynków i instalacji. Ze względu na powaġną szkodliwoĝć odpadów zawierających azbest dla zdrowia ludzi, ich demontaġ mogą wyko- nywać wyłącznie wyspecjalizowane firmy, które będą takġe zajmować się ich transportem na składo- wisko w miejscowoĝci Rachocin (gmina Sierpc, powiat sierpecki) lub na inne składowiska zlokalizo- wane poza terenem województwa, posiadające odpowiednie zezwolenia. - odpady pozostałe: budowlanych (poremontowych): dostarczanie dobrowolnie odpadów do PDGO własnym transportem - odbiór nieodpłatny, obowiązkowo w wyznaczonym miejscu nieruchomoĝci (u ğródła) do pojemników/kontenerów dostar- czanych dorağnie (na zamówienie) lub w workach odbierane odpłatnie (ryczałtowo w ramach opłaty za odpady zmieszane lub na podstawie odrębnej umowy), usuwanie przez firmy budowlane, remontowe i rozbiórkowe, w wyniku przejęcia obowiązków wy- twórcy odpadów. Zaleca się, aby juġ na terenie budowy, remontu lub modernizacji budynku składować w wyznaczonym miejscu (kontener) posegregowane odpady budowlane. Pozwoli to na selektywne wywoġenie ich do zakła- du zagospodarowania odpadów lub na składowisko. W przypadku braku moġliwoĝci zagospodarowania odpadów w miejscu ich wytworzenia lub przez wytwór- cę tych odpadów np.: firmy budowlane, rozbiórkowe, osoby prywatne prowadzące prace remontowe, doce- lowo będą kierowane do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, gdzie nastąpi ich rozdrobnienie i przemielenie w celu wtórnego wykorzystania np.. do celów budowlanych lub do rekultywacji obszarów zdegradowanych, w tym składowisk odpadów, a takġe jako warstwa interna do przykrywania odpadów. Zabudowa jednorodzinna - odpady zbierane nieselektywnie Niesegregowane odpady komunalne na terenie gminy w zabudowie jedrodzinnej będą czasowo groma- dzone w workach z tworzywa sztucznego (o poj. 110 - 120dm3) oraz w pojemnikach (o poj. 110 – 240, 1,1dm3) - odpady zbierane selektywnie Odpady komunalne gromadzone w sposób selektywny będą umieszczane w kolorowych workach z two- rzywa sztucznego (poj. 110 – 120dm3 na terenie posesji). Zabudowa wielorodzinna i miejsca publiczne ‘ - odpady zbierane nieselektywnie W zabudowie wielorodzinnej będzie obowiązywał system donoszenia odpadów do kontenera ustawionego w sąsiedztwie. Do zbiorki odpadów zmieszanych w tej zabudowie stosowany będzie pojemnik o pojemno- ĝci 7m3, ustawiony w 1 punkcie na terenie gminy. Wytwarzane w miejscach publicznych zmieszane odpady komunalne będą gromadzone w pojemnikach (poj.1,1m3) ustawionych w sąsiedztwie obiektów infrastruktury: - odpady zbierane selektywnie Do selektywnej zbiórki odpadów (papier i tektura, tworzywa sztuczne i metale) w zabudowie wielorodzinnej będą wykorzystywane pojemniki siatkowe o pojemnoĝci 1,1m3, a do zbiórki szkła pojemniki metalowe o pojemnoĝci 1,1m3, ustawione w sąsiedztwie w 1 punkcie na terenie gminy. Odpady zbierane w sposób selektywny (papier i tektura, tworzywa sztuczne, metale) w miejscach publicz- nych lub w sąsiedztwie (obiekty infrastruktury) będą równieġ gromadzone w pojemnikach siatkowych (poj. 1,1m3), a szkło w pojemnikach metalowych o pojemnoĝci 1,1m3. Odpady komunalne gromadzone w sposób selektywny nadal będą umieszczane w pojemnikach z tworzywa sztucznego i metalu poj.(1,1 – 2,2dm3), ustawianych w sąsiedztwie zabudowy wielorodzinnej i obiektów infrastruktury. Odbiór worków oraz opróġnianie pojemników na terenie gminy Oroěsko, będzie odbywało z częstotliwo- ĝcią 1 raz w miesiącu lub w przypadku takiej potrzeby 2 razy w miesiącu. Organizatorzy w miejscach, w których odbywają się imprezy o charakterze publicznym będą zobowiązani do wyposaġenia ich w odpowiednią iloĝć koszy i pojemników na odpady stałe, jeġeli będzie zachodziła taka potrzeba. Nadto właĝciciele obiektów do uġytku publicznego, mają obowiązek ustawienia na ich terenie koszy (60 - 120dm3) na zmieszane odpady komunalne i ich opróġniania z częstotliwoĝcią zapobiegającą przepełnieniu. Odpady biodegradowalne w zabudowie wielorodzinnej oraz z parków i ogrodów Zbiórka odpadów ulegających biodegradacji tzw. kuchennych od mieszkaěców w zabudowie wielorodzin- nej będzie odbywała się w workach umieszczanych w pojemnikach z napisem „Odpady organiczne”. Worki polietylenowe do bioodpadów w przyszłoĝci mogą być zastępowane workami biodegradowalnymi lub pa- pierowymi (wzmacnianymi). Odpady te będą gromadzone w specjalnych pojemnikach o poj. 240 l. Pojem- niki będą opróġniane w ciągu 7 dni. Odpady zielone zbierane na obszarze pielęgnacji będą gromadzone w workach o pojemnoĝci 120 dm3 i bezpoĝrednio transportowane do miejsca odzysku tj. w RZGO lub będą kompostowane na terenie nieru- chomoĝci przy udziale kompostowników. Wyszczególnione odpady będą głównie trafiały do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, którego funkcje będzie pełnił Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu – Wincentowie, w celu poddania ich obróbce mechaniczno – biologicznej (w tym recyklingowi organicznemu). 7.1.2.3.3. Zbieranie odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych Szacuje się, ġe iloĝć odpadów niebezpiecznych w ogólnym strumieniu odpadów wynosiła w 2008 roku 12Mg. Odpady te, ze względu na duġe zagroġenie, jakie stwarzają dla ĝrodowiska wymagają częĝciowego zbierania, oddzielenia i poddawania procesom unieszkodliwiania. Stosunkowo niewielka iloĝć tych odpa- dów (w stosunku do całego strumienia odpadów komunalnych i powstawanie ich w ğródłach rozproszo- nych (gospodarstwa domowe, podmioty usługowe, handlowe, itp.) nie uzasadnia organizowania osobne- go, regularnego wywozu tych odpadów. Przy planowaniu systemu gospodarki odpadami dla gminy Oroěsko wzięto pod uwagę następujące rodzaje odpadów niebezpiecznych, jakie mogą być wytworzone w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych: zuġyte baterie i akumulatory, zuġyte urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne elementy lub niebezpieczne substancje, w tym odpady zawierające rtęć - lampy rtęciowe, termometry, niektóre rodzaje przełączni- ków, pozostałoĝci farb i lakierów oraz opakowania po nich, rozpuszczalniki organiczne, w tym chlorowcoorganiczne, odpady zawierające inne rozpuszczalniki oraz substancje chemiczne słuġące do wywabiania plam, ĝrodki czyszczące, ĝrodki do konserwacji i ochrony drewna oraz opakowania po nich, opakowania po ĝrodkach do dezynfekcji i dezynsekcji wraz z pozostałoĝciami, odpady zawierające oleje (filtry oleju, czyĝciwo, szlamy zaolejone itp.), smary, ĝrodki do konserwacji metali, odczynniki chemiczne np. fotograficzne, przeterminowane i niewykorzystane lekarstwa, termometry rtęciowe aerozole i opakowania po nich. Podstawowe zasady organizacji systemu wydzielenia i zbierania odpadów niebezpiecznych są następujące: rozdzielenie w maksymalnym stopniu odpadów według rodzajów, rodzajów opakowaě lub stopnia stwarzanego zagroġenia, maksymalne ograniczenie przedostawania się do strumienia odpadów komunalnych odpadów niebez- piecznych innych niġ komunalne. Odpady niebezpieczne z terenu gminy Oroěsko będą m.in. zbierane w Punkcie Dobrowolnego Gromadze- nia Odpadów. Wskazana lokalizacja tego Punktu na terenie składowiska odpadów w Guzowie gm. Oroěsko (powiat szydłowiecki). Mieszkaěcy będą mogli bezpoĝrednio dostarczać odpady niebezpieczne do Punktu, albo do innych miejsc na terenie gminy tj. w najbardziej uczęszczanych punktach, które będą zlokalizowane np. w punkcie aptecznym dla przeterminowanych leków i zakładzie opieki zdrowotnej. Zbieranie poprzez obiekty handlowe i obiekty uġytecznoĝci publicznej polega na zawarciu porozumienia pomiędzy Gminą, a tymi podmiotami, w celu przyjmowania przez te placówki i przetrzymywania do momentu odbioru przez podmiot uprawniony róġnych rodzajów odpadów niebezpiecznych. Dodatkowo, wydzielanie tych odpadów ze strumienia zmieszanych nastąpi w ciągu technologicznym Re- gionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, do jakiego trafią w przyszłoĝci odpady z terenu gminy. Szczegółowe propozycje gromadzenia wybranych rodzajów odpadów niebezpiecznych, występujących najczęĝciej w strumieniu odpadów komunalnych. Baterie Baterie wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych będą gromadzone: w punktach sprzedaġy detalicznej - ten sposób zbiórki wymaga uzgodnienia władz Gminy z właĝciciela- mi punktów, co do sposobów przyjmowania i odbioru zuġytych baterii w placówkach oĝwiatowych i administracji publicznej w specjalnych pojemnikach do zbiórki baterii. W powiązaniu z programami edukacyjnymi dostarczanymi przez organizacje odzysku moġna prowadzić ukierunkowaną edukację ekologiczną i zachęcać dzieci i młodzieġ do zachowaě proekologicznych, w Punkcie Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. Przewiduje się ustawienie około 6 pojemników na terenie publicznych placówek oĝwiatowych. Zbiórka bę- dzie prowadzona we współpracy z organizacją odzysku. Organizacja dostarcza i ustawia pojemniki, jak równieġ obsługuje je za symboliczną opłatą. Akumulatory Aktualnie zbieranie zuġytych akumulatorów odbywa się następująco: na wytypowanych stacjach paliw, akumulatory zuġyte przyjmowane są przez punkty sprzedaġy przy zakupie nowego akumulatora, od na- bywcy nie jest wówczas pobierana opłata depozytowa, akumulatory pozostawione w przydomowych osłonach ĝmietnikowych zbierane są przez przedsiębior- ców odbierających odpady komunalne lub indywidualnych zbieraczy surowców wtórnych i na własny rachunek dostarczane do składnic złomu, przez uprawnionych przedsiębiorców zajmujących się fizyczną likwidacją pojazdów mechanicznych. W perspektywie czasowej do roku 2016 podstawową formą zbiórki akumulatorów będzie przyjmowanie przez punkty sprzedaġy wraz z zakupem nowego. Jako formę uzupełniającą zostanie przyjęty nieodpłatny odbiór od mieszkaěców w Punkcie Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. Przeterminowane leki Przeterminowane leki będą gromadzone w pojemnikach ustawionych w punkcie aptecznym i oĝrodku opie- ki zdrowotnej. Potencjalna iloĝć odpadów tej grupy w gospodarstwach domowych jest znikoma, a wobec wysokich cen lekarstw oraz racjonalizacji zasad opieki medycznej będzie systematycznie maleć. Zgodnie z powyġszym zestawieniem przewiduje się, ġe w ramach systemu działanie 2 punktów zbiórki prze- terminowanych farmaceutyków tj. 1 w punkcie aptecznym i 1 w zakładzie opieki zdrowotnej. System rozwijany byłby wraz z powstawaniem nowych obiektów na terenie gminy, w których moġna by ustawić pojemniki do zbiórki tego rodzaju odpadów. Naleġy zaznaczyć, ġe system ten przeznaczony byłby wyłącznie dla mieszkaěców. Zuġyte ğródła ĝwiatła zawierające substancje niebezpieczne (ĝwietlówki) Gromadzeniem i odbiorem ĝwietlówek będą zajmować się: urząd i instytucje uġytku publicznego, Punkt Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. Proponuje się zawarcie umowy z podmiotami prowadzącymi zbieranie i unieszkodliwianie tych odpadów, które dostarczają specjalne pojemniki i zajmą się ich opróġnianiem. Zorganizowaną zbiórkę tych odpadów naleġy objąć instytucje i przedsiębiorców, które wytwarzają odpady trafiające do strumienia odpadów ko- munalnych w tym m.in.: urząd, szkoły, jednostki słuġby zdrowia itp. w których zainstalowana jest znacząca iloĝć ğródeł ĝwiatła z lampami wyładowczymi. Odpady z tych ğródeł nie są odpadami komunalnymi w ro- zumieniu ustawy, jednak przy braku wdroġenia ich odrębnego gromadzenia i odbioru zbierane będą w większoĝci łącznie z komunalnymi, gdyġ bez rozwiązania trafią do ogólnej masy zmieszanych odpadów komunalnych. Odbiór zuġytych ĝwietlówek powinny prowadzić firmy posiadające wymagane uprawnienia. Pozostałe odpady niebezpieczne Wĝród pozostałych odpadów niebezpiecznych, które trafiają do strumienia odpadów komunalnych naleġy wyróġnić: powstające w gospodarstwach domowych stanowiących zgodnie z ustawową definicją odpad komunal- ny, niebędące w rozumieniu ustawy odpadami komunalnymi odpady trafiające do strumienia odpadów komunalnych z innych ğródeł, w szczególnoĝci z małej przedsiębiorczoĝci. Dla pierwszej grupy naleġy stworzyć warunki nieodpłatnego odbioru w Punkcie Dobrowolnego Gromadze- nia Odpadów. Odpady z drugiej grupy powinny być odbierane przez wyspecjalizowane firmy. 7.1.2.3.4. Zbieranie odpadów wielkogabarytowych Odpady wielkogabarytowe naleġą do specyficznych odpadów, których wymiary nie pozwalają na umiesz- czenie ich w tradycyjnych pojemnikach na odpady komunalne. Podstawowym załoġeniem zbiórki tych od- padów jest stworzenie właĝcicielom moġliwoĝci niezwłocznego usunięcia odpadów wielkogabarytowych. Do czasu utworzenia Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów, zbiórkę odpadów wielkogabaryto- wych naleġy prowadzić akcyjnie, tj. poprzez okresowy odbiór bezpoĝrednio od mieszkaěców. Akcje najle- piej przeprowadzać dwa razy w roku (wiosna, jesieě). Mieszkaěcy powinni zostać poinformowani o formie, miejscu i terminie zbiórki tego rodzaju odpadów. Po utworzeniu Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów odpady wielkogabarytowe będą gromadzo- ne w tym miejscu. Proponuje się takġe uzupełniające sposoby zbierania odpadów wielkogabarytowych: odbiór odpadów po zgłoszeniu telefonicznym, za opłatą pokrywającą koszty transportu, bezpoĝredni odbiór przez producentów na zasadzie wymiany zuġytego sprzętu na nowy (dotyczy głów- nie sprzętu elektronicznego oraz sprzętu AGD), Wydzielone w wyniku demontaġu frakcje odpadów przeznaczone zostaną do: recyklingu (metale, tworzywa sztuczne), odzysku w ramach rekultywacji składowiska (pozbawione zanieczyszczeě odpady mineralne), odzysku lub unieszkodliwiania w instalacjach zewnętrznych (odpady niebezpieczne), składowania poza terem gminy (wydzielone zanieczyszczenia). 7.1.2.3.5. Punkt Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów Jednym ze stosowanych rozwiązaě w selektywnym zbieraniu odpadów są punkty dobrowolnego groma- dzenia odpadów. PDGO jest zamkniętym dozorowanym obiektem, do którego mieszkaěcy (a takġe mniejsze podmioty gospodarcze) mogą dowozić bezpłatnie okreĝlone odpady powstające w sposób nieregularny oraz w małych iloĝciach. Dotyczy to odpadów wielkogabarytowych, złomu i metali, odpadów budowlano - remontowych, niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, odpadów ulegających biodegradacji, zuġytych opon, szkła, tworzyw sztucznych i makula- tury. Poszczególne frakcje odpadów gromadzone będą oddzielnie. PDGO stanowić będzie równieġ instru- ment edukacji ekologicznej społecznoĝci lokalnych. Poszczególne frakcje odpadów gromadzone będą oddzielnie. PDGO powinien obejmować ludnoĝć w pro- mieniu nie przekraczającym 10 - 15 min. jazdy samochodem. W punkcie takim moġna zebrać od 8 - 20% wszystkich odpadów zbieranych selektywnie. Wskazaną lokalizacją Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów jest teren składowiska odpadów ko- munalnych w Guzowie gm. Oroěsko (powiat szydłowiecki). Z takiego punktu mogliby korzystać równieġ mieszkaěcy gmin oĝciennych na terenie, których brak jest moġliwoĝci usytuowania takiego Punktu. Podję- cie współpracy w tym względzie będzie wymagało zawarcia uprzednio porozumienia, a takġe okreĝlenia zasad współfinansowania funkcjonowania Punktu. Zgromadzone odpady w dalszej kolejnoĝci kierowane będą bezpoĝrednio do instalacji odzysku/unieszkodliwiania, funkcjonującej w ramach Regionalnego Zakła- du Gospodarki Odpadami w Radomiu - Wincentowie. Lokalizacja Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów na terenie składowiska odpadów w Guzowie będzie zgodna z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Usytuowanie i organizacja punk- tu ma zapewnić jak najmniejszą uciąġliwoĝć dla ĝrodowiska oraz zlokalizowanie poza zasięgiem oddziały- wania na siedliska ludzi. Miejsce to będzie oddzielone od otoczenia pasem zieleni. PDGO powinien się składać z następujących elementów: ogrodzonego placu o całkowitej powierzchni ok. 0,45ha* utwardzonego podłoġa dogodnego dojazdu* budynku administracyjno – socjalnego * węzła sanitarnego budynku - magazynu dla odpadów niebezpiecznych wraz z wewnętrzną strukturą w postaci regałów, pojemników, palet, skrzyě. Rodzaj pojemników winien odpowiadać rodzajom groma- dzonych odpadów niebezpiecznych, a stosowane pojemniki wykonane z materiałów odpowiednich dla poszczególnych odpadów (odpornych na ich chemiczną aktywnoĝć), odwodnienia utwardzonych powierzchni (dróg, placów, parkingów) kontenerów odkrytych o pojemnoĝci 5 ÷ 7m3 – 10 szt., 3 ÷ 4 boksów do gromadzenia odpadów wielkogabarytowych, 3 ÷ 4 pojemników z tworzyw sztucznych o proj. 1,1m3. *- infrastruktura istniejąca Kierowanie PDGO musi być powierzone osobom posiadającym specjalistyczne, podstawowe przeszkolenie w zakresie potencjalnych zagroġeě, technologii składowania i transportu odpadów (niebezpiecznych). Do obsługi PDGO powinno być zatrudnionych do 3 osób. Koszt organizacji PDGO szacuje się na około 230 tys. zł: 1. Zabudowania socjalno – administracyjne + infrastruktura 120 000 PLN 2. Kontenery + pojemniki 40 000 PLN 3. Wiata + zaplecze warsztatowe 60 000 PLN 4. Ogrodzenie 5 000 PLN 5. Ĝrodki BHP i PPOĠ 5 000 PLN Razem 230 000 PLN 7.1.2.3.6. Odzysk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych Jednym z zasadniczych kierunków działaě jest intensywny wzrost zastosowania zarówno biologicznych, jak i termicznych metod przekształcania odpadów komunalnych. Ograniczenie składowania odpadów ulegają- cych biodegradacji związane jest z koniecznoĝcią budowy linii technologicznych do ich przetwarzania: kompostowni odpadów organicznych, linii mechaniczno - biologicznego przetwarzania odpadów, instalacji fermentacji odpadów (organicznych lub zmieszanych), zakładów termicznego przekształcania odpadów komunalnych. Podstawą gospodarki odpadami komunalnymi będzie Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami, który wi- nien zapewniać, co najmniej następujący zakres usług: sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, kompostowanie odpadów ulegających biodegradacji, mechaniczno - biologiczne lub termiczne przekształcanie odpadów resztkowych i pozostałoĝci z sortow- ni, zakład demontaġu odpadów wielkogabarytowych, składowanie przetworzonych odpadów resztkowych. Gmina Oroěsko w związku z przynaleġnoĝcią administracyjną do powiatu szydłowieckiego została przypi- sana do Obszaru Radomskiego [WPGO 2007]. Uruchomiony Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu – Wincentowie, zarządzany przez PPHU Radkom Sp. z o.o., który będzie obsługiwał m.in. powiat szydłowiecki, w tym gminę Oroěsko. Ze względu na usytuowanie składowiska odpadów w miejscowoĝci Guzów gm. Oroěsko (powiat szydło- wiecki) przy drodze dojazdowej do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami (w tym ZUOK-u) w Rado- miu – Wincentowie, wskazane jest utworzenie na jego terenie międzygminnej stacji przeładunkowej, umoġ- liwiającej gromadzenie zmieszanych odpadów komunalnych, wytwarzanych na terenie gmin m.in. powiatu szydłowieckiego do iloĝci umoġliwiających ich racjonalny transport do RZGO. Usytuowanie i organizacja stacji ma zapewnić jak najmniejszą uciąġliwoĝć dla ĝrodowiska oraz zlokalizowa- nie poza zasięgiem oddziaływania na siedliska ludzi. Miejsce to będzie oddzielone od otoczenia pasem zie- leni.

N

Selektywna zbiórka odpadów o cechach Punkt Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów surowców wtórnych (w tym opakowań)

Zbiórka odpadów resztkowych Międzygminna Stacja Przeładunku Odpadów pozostałych po wyselekcjonowaniu Eksploatowane składowisko odpadów komunalnych

Rysunek 5. Projektowany system gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy Oroěsko Schemat funkcjonowania ZUOK w Radomiu jest oparty przede wszystkim na procesie mechanicznej i bio- logicznej obróbki odpadów, zaadaptowany do wymagaě dyrektyw unijnych. Pozwoli to na elastycznoĝć działaě w odniesieniu do selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji. Podobne rozwiązania techniczne zostaną zastosowane zarówno dla odpadów zielonych jak i frakcji organicznej, uzyskanej z me- chanicznej separacji zmieszanych odpadów komunalnych. Program funkcjonalny Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych obejmuje następujące elementy: Rejestracja i waġenie dostarczonych odpadów, Mechaniczne sortowanie „mokrych” odpadów zmieszanych, Sortowanie i rozdrabnianie odpadów wielkogabarytowych, Kompostowanie frakcji 20 - 100mm z sortowania odpadów zmieszanych, Kompostowanie odpadów zielonych i bio - odpadów, Kruszenie i obróbka odpadów z rozbiórki, Obróbka frakcji energetycznej (> 100 mm z sortowania „mokrych” odpadów zmieszanych, równieġ nie- które pozostałoĝci z przeróbki odpadów wielkogabarytowych i z rozbiórki), Koěcowe składowanie drobnej frakcji nie podlegającej recyklingowi (drobna frakcja z sortowania „mo- krych” odpadów zmieszanych oraz specyficznych pozostałoĝci z obróbki odpadów). Do czasu zapełnienia regionalnego składowiska odpadów w miejscowoĝci Guzów niesegregowane odpady komunalne z terenu powiatu szydłowieckiego (5 gmin) i powiatu radomskiego (3 gminy) będą nadal trafiały na ten obiekt. Odpady niebezpieczne wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych muszą być unieszkodliwiane w specjalistycznych instalacjach. Biorąc pod uwagę prognozowaną iloĝć odpadów niebezpiecznych, najko- rzystniejsze będzie wstępne przekazywanie tych odpadów do Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpa- dów. 7.1.2.4 Działania zmierzające do redukcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska odpadów Realizacja zadaě w zakresie odzysku i zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji polegać bę- dzie przede wszystkim na popularyzacji kompostowania odpadów organicznych przez mieszkaěców we własnym zakresie. Zakłada się, ġe ponad 90 % domowych odpadów organicznych będzie zagospodarowy- wane we własnym zakresie. Biorąc pod uwagę uwarunkowania lokalne (charakter zabudowy) oraz uznając za istotną iloĝć wytwarza- nych odpadów objętych zorganizowanymi systemami zbiórki dla gminy Oroěsko przyjęto, ġe iloĝci odpa- dów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania powinny wynosić: do 31 grudnia 2011r. - 63% (wagowo) całkowitej iloĝci odpadów ulegających biodegradacji wytworzo- nych w 1995 roku, do 31 grudnia 2015r. - 44% (wagowo) całkowitej iloĝci odpadów ulegających biodegradacji wytworzo- nych w 1995 roku. Ludnoĝć gminy Oroěsko w 1995 roku wynosiła 5 730 osób, a iloĝć odpadów komunalnych ulegających bio- degradacji wytworzonych w 1995 roku w gminie Oroěsko okreĝlono na poziomie 436Mg. Łączna iloĝć odpadów ulegających biodegradacji wytworzona w 2008 roku na terenie gminy Oroěsko wy- nosiła 445Mg. Według sporządzonych prognoz, w 2011 roku wytworzonych zostanie 448Mg odpadów ule- gających biodegradacji, a w roku 2015 – 453Mg. Załoġenia dla ograniczenia składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w poszczegól- nych latach zawiera poniġsza tabela. Tabela 22. Cele w zakresie ograniczania iloĝci odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowa- nych do składowania w latach 2009 – 2015

Wyszczególnienie/lata 1995 2011 2015 Łączna iloĝć odpadów ulegających biodegradacji [Mg] 436 448 453 Dopuszczalna iloĝć odpadów w odniesieniu do iloĝci bazowej 100 63 44 ulegających biodegradacji z 1995 roku [%] unieszkodliwianych przez w wielkoĝciach bezwzględnych [Mg] - 275 192 składowanie Wymagana iloĝć odpadów ulegających biodegradacji podlegających odzy- - 173 261 skowi lub unieszkodliwianiu (z wyłączeniem składowania) [Mg]

Z powyġszej tabeli wynika, ġe w roku 2011 konieczny będzie odzysk i unieszkodliwienie (poza składowa- niem) 173Mg odpadów ulegających biodegradacji. Dopuszczalne składowanie odpadów ulegających bio- degradacji nie moġe przekroczyć 275Mg. W roku 2015 konieczny będzie odzysk i unieszkodliwienie (poza składowaniem) 261Mg odpadów ulęgają- cych biodegradacji. Dopuszczalne składowanie odpadów ulegających biodegradacji nie moġe przekroczyć 192Mg. Odbiór odpadów ulegających biodegradacji, w przypadku takiej potrzeby będzie zapewniony przez Regio- nalny Zakład Gospodarki Odpadami, którego funkcje będzie pełnił Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu – Wincentowie naleġący do PPHU Radkom Sp. z o.o. w Radomiu przy ul. Witosa 76. Celem dalszego zwiększenia odzysku odpadów ulegających biodegradacji podjęte zostaną następujące działania: propagowanie kompostowania odpadów ulegających biodegradacji w kompostownikach na terenie nieruchomoĝci prywatnych (dla zabudowy jednorodzinnej), przekazywanie do właĝciwej instalacji zmieszanych odpadów komunalnych, w tym do kompostowania, przekazywanie odpadów zmieszanych, z których wyselekcjonowano odpady uġyteczne do odzysku lub unieszkodliwiania termicznego, wprowadzenie dla mieszkaěców w uchwalonym przez Radę Gminy Oroěsko Regulaminie utrzymania czystoĝci i porządku na terenie gminy Oroěsko uaktualnionym m.in. o obowiązek selektywnego zbiera- nia odpadów komunalnych ulegających biodegradacji ich kompostowania we własnym zakresie na te- renach nieruchomoĝci lub przekazywania ich uprawnionej jednostce na warunkach umownych, osiągnięcie wymaganych poziomów odzysku opakowaě z papieru i tektury, papieru i tektury nieopako- waniowej, tworzyw sztucznych, szkła i metali, zwiększenie selektywnego zbierania i odzysku odpadów zielonych. Odpady ulegające biodegradacji zbierane w wyniku selektywnej zbiórki z parkingów leĝnych, cmentarzy i obiektów infrastruktury będą kierowane do instalacji działającej w ramach Regionalnego Obszaru Gospo- darki Odpadami. Kompostowanie przydomowe W celu wprowadzania na szeroką skalę recyklingu organicznego bioodpadów w urządzeniach przydomo- wych, naleġy propagować ideę kompostowania przydomowego wĝród mieszkaěców. Zakup urządzeě do kompostowania przydomowego moġe być realizowany przez Gminę Oroěsko, gdyġ duġa liczba zakupywa- nych urządzeě pozwoli wynegocjować korzystniejszą cenę niġ w przypadku zakupów indywidualnych. 7.2. Osady ściekowe Zgodnie z WPGO [2007] naleġy dąġyć do: sukcesywnego wykorzystywania osadów ĝciekowych nagromadzonych na terenie oczyszczalni ĝcieków intensyfikacji działaě edukacyjno – informacyjnych dla rolników, pracowników administracji gminy oraz ogółu społeczeěstwa w zakresie właĝciwego postępowania z osadami ĝciekowymi, prowadzenie akcji promocyjnych dotyczących stosowania osadów ĝciekowych i preparatów tworzonych na ich bazie w rolnictwie oraz kształtowaniu nowych walorów uġytkowych zdegradowanych lub zdewastowanych tere- nów. Akcje takie mają takġe na celu przełamanie istniejących barier psychologicznych i błędnych stereo- typów związanych ze stosowaniem osadów ĝciekowych i kompostu z osadów w celach przyrodniczych, opracowaniu realnych i zgodnych z obowiązującym prawodawstwem sposobów zagospodarowania powstających osadów ĝciekowych, uwzględniających lokalne moġliwoĝci. Osady ĝciekowe wytwarzane w oczyszczalniach przydomowych będą trafiały na teren gminnej oczyszczalni ĝcieków gdzie będą gromadzone w specjalistycznych kontenerach. Odbiór osadów ĝciekowych z gospo- darstw domowych będzie odbywał indywidualne na zgłoszenie przez telefon za odpłatnoĝcią. Komunalne osady ĝciekowe mogą być stosowane, jeġeli będą ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do tego celu i sposobu ich stosowania, w szczególnoĝci przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, ter- micznej lub innemu procesowi, który obniġa podatnoĝć komunalnego osadu ĝciekowego na zagniwanie i eliminuje zagroġenie dla ĝrodowiska lub zdrowia ludzi. Odzysk komunalnych osadów ĝciekowych na terenie gminy będzie polegał na ich stosowaniu: w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlo- wego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz, do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne, do dostosowania gruntów do okreĝlonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, pla- nów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, do uprawy roĝlin przeznaczonych do produkcji kompostu, do uprawy roĝlin nieprzeznaczonych do spoġycia i do produkcji pasz. Formą unieszkodliwiania osadów ĝciekowych moġe być składowanie na składowisku odpadów w Guzowie do 2015 roku lub ich spalanie oraz współspalanie termiczne. 7.3. Odpady weterynaryjne Do zakładów unieszkodliwiających termicznie odpady komunalne powinny być przyjmowane zakağne od- pady weterynaryjne po ich wstępnej dezaktywacji. Zakazuje się unieszkodliwiania zakağnych odpadów we- terynaryjnych w inny sposób niġ spalanie w spalarniach odpadów. Zakazuje się równieġ poddawania odzy- skowi zakağnych odpadów weterynaryjnych. Odpady weterynaryjne, zgodnie z obowiązującym rozporzą- dzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz.U. z 2003r. Nr 8, poz. 104, z póğn. zm.), mo- gą być unieszkodliwiane poprzez: termiczne przekształcanie odpadów, autoklawowanie, dezynfekcję ter- miczną, działanie mikrofalami, obróbkę fizyko-chemiczną. Na terenie województwa mazowieckiego w 2006 roku funkcjonowało 6 instalacji do unieszkodliwiania od- padów m.in. weterynaryjnych. Instalacje te posiadają moc przerobową łącznie ok. 4 030 Mg/rok [WPGO 2007]. 7.4. Odpady specyficzne Zbiórka i transport padłych zwierząt (bezdomne) z terenu gminy Oroěsko będzie nadal realizowany w ra- mach zawartej umowy przez Gminę z firmą specjalistyczną po uprzednim zgłoszeniu. Odpady te przez uprawniony podmiot będą przekazywane do unieszkodliwiania w specjalistycznych instalacjach. W przypadku rolników odbiór i transport padłych zwierząt (trzoda chlewna, bydło) powinien być realizowa- ny na podstawie zgłoszenia firmie specjalistycznej. Odbierane padłe zwierzęta powinny trafić do zakładów przetwarzających padlinę lub do specjalistycznych instalacji celem ich unieszkodliwienia. 8. RODZAJ I HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ ORAZ INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA ICH REALIZACJĘ W celu spełnienia celów i kierunków działaě załoġonych w Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Oroěsko na lata 2009 – 2012 z uwzględnieniem 2013 – 2016, okreĝlono zadania przewidziane do realizacji w wymie- nionych okresach wraz ze wskazaniem jednostek odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadaě i terminów realizacji tych zadaě. W poniġszej tabeli zamieszczono harmonogram rzeczowo - finansowy realizacji zadaě w gospodarce odpa- dam Tabela 23. Harmonogram rzeczowo - finansowy dla odpadów komunalnych gminy Oroěsko na lata 2009 – 2012 i 2013 - 2016 Cel operacyjny – Rozwój gminnego systemu gospodarki odpadami - Program likwidacji „dzikich składowisk” oraz przeprowadzenie rekultywacji tych terenów

Zadania priorytetowe na lata 2010 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Likwidacja mogilnika w gminie Oroěsko Województwo, Powiat Ĝrodki własne, RPO, Gmina WFOĜ, ĝrodki pomocowe 2. Monitoring wód podziemnych po zlikwidowanym Powiat Ĝrodki własne mogilniku w gminie Oroěsko

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy Gmina Ĝrodki własne

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków

1. Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy – Gmina Ĝrodki własne kontynuacja 2. Monitoring wód podziemnych po zlikwidowanym Powiat Ĝrodki własne mogilniku w gminie Oroěsko

- Sprawny i efektywny system gospodarki odpadami

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Opracowanie aktualizacji planu gospodarki odpa- Gmina Ĝrodki własne dami dla gminy 2. Objęcie wszystkich mieszkaěców gminy zorgani- Gmina / Ĝrodki własne zowanym systemem zbierania odpadów komu- Przedsiębiorcy nalnych 3. Monitoring systemu gospodarki odpadami Gmina Ĝrodki własne 4. Przeprowadzenie kampanii edukacyjno- Gmina Ĝrodki własne RPO informacyjnych na temat prawidłowego postę- Ĝrodki pomocowe powania ze zuġytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym 5. Przeprowadzenie kampanii edukacyjno- Gmina Ĝrodki własne RPO informacyjnych na temat prawidłowego postę- Ĝrodki pomocowe powania z bateriami i akumulatorami 6. Podjęcie działaě edukacyjno-informacyjnych na Gmina Ĝrodki własne RPO temat bezpiecznego uġytkowania i usuwania Ĝrodki pomocowe wyrobów zawierających azbest 7. Objęcie wszystkich mieszkaěców gminy zorgani- Przedsiębiorcy Ĝrodki własne zowanym systemem selektywnego zbierania Gmina odpadów komunalnych 8. Wyposaġenie gospodarstw domowych w worki Przedsiębiorcy Ĝrodki własne (pojemniki, kompostowniki) do selektywnej zbiór- Gmina ki odpadów 9. Utworzenie Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Gmina Ĝrodki własne Odpadów Ĝrodki pomocowe 10. Eksploatacja składowiska Gmina Ĝrodki własne 11. Utworzenie Międzygminnej Stacji Przeładunku Powiat Ĝrodki własne Odpadów Gmina Ĝrodki pomocowe 12. Opracowanie i wdroġenie programu usuwania Gmina Ĝrodki własne azbestu Ĝrodki pomocowe i wyrobów zawierających azbest 13. Zbiórka padłych zwierząt Gmina Ĝrodki własne 14. Organizacja zbierania zuġytych urządzeě z gospo- Gmina Ĝrodki własne RPO, Ĝrodki darstw domowych pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Realizacja zadaě ujętych w planie Gmina Ĝrodki własne, Ĝrodki pomocowe 2. Zwiększanie odzysku surowców wtórnych w wy- Przedsiębiorcy Ĝrodki własne niku segregacji odpadów „u ğródła” Gmina Ĝrodki pomocowe 3. Monitoring systemu gospodarki odpadami Gmina Ĝrodki własne 4. Realizacja programu eliminowania wyrobów Gmina, Mieszkaěcy, Ĝrodki własne RPO, zawierających azbest wraz z wymianą na nowe Przedsiębiorcy Ĝrodki pomocowe pokrycia 5. Zbiórka padłych zwierząt - kontynuacja Gmina Ĝrodki własne

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie Gmina Ĝrodki własne prawidłowego postępowania ze zuġytymi urzą- Ĝrodki pomocowe dzeniami zawierającymi substancje zuboġające warstwę ozonową 2. Edukacja na temat szkodliwoĝci, olejów odpado- Gmina Ĝrodki własne wych, baterii i akumulatorów, azbestu, zuġytego Ĝrodki pomocowe sprzętu elektrycznego i elektronicznego, pestycy- dów 3. Działania edukacyjno - informacyjne mające na Gmina Ĝrodki własne celu informowanie o szkodliwoĝci PCB i o meto- Ĝrodki pomocowe dach jego unieszkodliwiania 4. Podnoszenie ĝwiadomoĝci w zakresie prawidło- Gmina Ĝrodki własne wych sposobów postępowania z odpadami me- Ĝrodki pomocowe dycznymi i weterynaryjnymi w słuġbie zdrowia i gabinetach weterynaryjnych 5. Przeprowadzenie kampanii edukacyjno- Gmina Ĝrodki własne informacyjnych w zakresie prawidłowego postę- Ĝrodki pomocowe powania z pojazdami wycofanymi z eksploatacji 6. Rozwój i ujednolicenie systemów zbierania zuġy- Gmina Ĝrodki własne tych olejów odpadowych ze ğródeł rozproszo- Ĝrodki pomocowe nych, w tym od ludnoĝci 7. Rozwój istniejących systemów zbierania małoga- Gmina Ĝrodki własne barytowych baterii i akumulatorów ze ğródeł Ĝrodki pomocowe rozproszonych, w tym od ludnoĝci

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2015 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie Gmina Ĝrodki własne, prawidłowego postępowania ze zuġytymi urzą- Ĝrodki pomocowe dzeniami zawierającymi substancje zuboġające warstwę ozonową

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Edukacja ekologiczna w zakresie zwiększenia Gmina Ĝrodki własne, ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców gminy Ĝrodki pomocowe

Cel operacyjny – Inwestycje o charakterze proekologicznym - Program likwidacji składowisk odpadów oraz ich rekultywacja

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ğródła ĝrodków 1. Zamknięcie składowiska w Guzowie Gmina Ĝrodki własne RPO, Ĝrodki pomocowe

Szacunkowe koszty realizacji zadaě w latach 2009 - 2012: Cel operacyjny - Rozwój gminnego systemu gospodarki odpadami - Program likwidacji „dzikich składowisk” oraz przeprowadzenie rekultywacji tych terenów

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Likwidacja „dzikich Gmina 5 5 5 5 20 Budġet gminy wysypisk” na terenie gminy 2. Likwidacja mogilnika Gmina - 120 - - 120 Budġet w gminie Oroěsko województwa, powiatu, gminy

- Sprawny i efektywny system gospodarki odpadami

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła 2009 - finansowania 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie aktuali- Gmina 3 - - - 3 Budġet gminy zacji planu gospo- darki odpadami dla gminy 2. Objęcie wszystkich Gmina 4 4 4 4 16 Budġet gminy mieszkaěców gminy zorganizowanym systemem zbierania odpadów komunal- nych 3. Wyposaġenie gospo- Gmina 48 48 48 48 192 Budġet gminy darstw domowych /mieszkaěcy kompostowniki 4. Realizacja programu Gmina 243 243 243 243 972 Budġet gminy eliminowania wyro- bów zawierających azbest wraz z wy- mianą na nowe po- krycia 5. Monitoring systemu Gmina 5 5 5 5 20 Budġet gminy gospodarki odpada- mi 6. Zbiórka padłych Gmina 5 5 5 5 20 Budġet gminy zwierząt 7. Eksploatacja składo- Gmina 358 358 358 368 1 432 Budġet gminy wiska Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Utworzenie Punktu Gmina 58 58 58 58 230 Budġet gmi- Dobrowolnego Gro- ny/gmin madzenia Odpadów 2. Utworzenie mię- Gmina - - - 50 50 Budġet gmi- dzygminnej stacji ny/gmin przeładunku odpa- dów 3. Doposaġenie skła- Gmina 40 - - - 40 Budġet gminy dowiska odpadów w wagę

Lp. Opis przedsięwzię- Jednostka odpo- Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne cia wiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem ğródła finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Kampania eduka- Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy cyjno-informacyjna w zakresie prawi- dłowego postępo- wania ze zuġytymi urządzeniami za- wierającymi sub- stancje zuboġające warstwę ozonową 2. Edukacja na temat Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy szkodliwoĝci, ole- jów odpadowych, baterii i akumulato- rów, azbestu, zuġy- tego sprzętu elek- trycznego i elektro- nicznego, pestycy- dów 3. Działania edukacyj- Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy no - informacyjne mające na celu informowanie o szkodliwoĝci PCB i o metodach jego unieszkodliwiania 4. Podnoszenie ĝwia- Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy domoĝci w zakresie prawidłowych spo- sobów postępowa- nia z odpadami medycznymi i we- terynaryjnymi w słuġbie zdrowia i gabinetach wetery- naryjnych 5. Przeprowadzenie Gmina 1 1 1 1 4 Budġet gminy kampanii edukacyj- no-informacyjnych w zakresie prawi- dłowego postępo- wania z pojazdami wycofanymi z eks- ploatacji 6. Rozwój i ujednoli- Gmina bd bd bd bd bd Budġet gminy cenie systemów zbierania zuġytych olejów odpado- wych ze ğródeł rozproszonych, w tym od ludnoĝci 7. Rozwój istniejących Gmina bd bd bd bd bd Budġet gminy systemów zbierania małogabarytowych baterii i akumulato- rów ze ğródeł roz- proszonych, w tym od ludnoĝci 8. Przeprowadzenie Gmina 0,25 0,25 0,25 0,25 1 Budġet gminy kampanii edukacyj- no-informacyjnych na temat prawi- dłowego postępo- wania ze zuġytym sprzętem elektrycz- nym i elektronicz- nym 9. Przeprowadzenie Gmina 0,25 0,25 0,25 0,25 1 Budġet gminy kampanii edukacyj- no-informacyjnych na temat prawi- dłowego postępo- wania z bateriami i akumulatorami 10. Podjęcie działaě Gmina 0,25 0,25 0,25 0,25 1 Budġet gminy edukacyjno- informacyjnych na temat bezpiecznego uġytkowania i usu- wania wyrobów zawierających azbest Łącznie 451 531 412 461 1 859

Szacunkowe koszty realizacji zadaě w latach 2013 – 2015 :

L.p. Opis przedsięwzięcia Prognozowane Potencjalne ğródła nakłady w tys. zł finansowania 1. Kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie 3 Budġet gminy prawidłowego postępowania ze zuġytymi urządze- niami zawierającymi substancje zuboġające war- stwę ozonową

Szacunkowe koszty realizacji zadaě w latach 2013 - 2016:

L.p. Opis przedsięwzięcia Prognozowane Potencjalne ğródła nakłady w tys. zł finansowania 1. Zwiększanie odzysku surowców wtórnych w wyni- 24 Budġet gminy ku wstępnej segregacji odpadów 2. Realizacja programu eliminowania wyrobów zawie- 972 Budġet gminy rających azbest wraz z wymianą na nowe pokrycia 3. Kontynuacja zbiórki padłych zwierząt 20 Budġet gminy 4. Eksploatacja składowiska odpadów w Guzowie 80 Budġet gminy 5. Eksploatacja stacji przeładunku odpadów 30 Budġet gminy/gmin 6. Eksploatacja PDGO 50 Budġet gminy/gmin 7. Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy 10 Budġet gminy 8. Monitoring systemu gospodarki odpadami 10 Budġet gminy 9. Podnoszenie ĝwiadomoĝci w zakresie prawidło- 4 Budġet gminy wych sposobów postępowania z odpadami komu- nalnymi 10. Zamknięcie składowiska w Guzowie 500 Budġet gminy Łącznie 1 724

9. SPOSOBY FINANSOWANIA, W TYM INSTRUMNETY FINANSOWE SŁUŻĄCE REALIZACJI ZAMIERZONYCH CELÓW, Z UWZGLĘDNIENIEM HARMONOGRAMU URUCHAMIANIA ŚRODKÓW I ICH ŹRÓDEŁ 9.1. Źródła pozyskiwania funduszy Inwestycje w dziedzinie gospodarki odpadami mogą być finansowane za pomocą ĝrodków pochodzących ze ğródeł publicznych oraz ze ğródeł prywatnych, które stanowią ĝrodki własne inwestorów, powiększone o komercyjne kredyty bankowe oraz. Do ğródeł publicznych naleġą: budġet paěstwa, budġety jednostek samo- rządu terytorialnego, fundusze ekologiczne, ĝrodki pochodzące ze ğródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi oraz pochodzące z funduszy Unii Europejskiej. Ponadto, inwestycje w tej dziedzinie mogą wspie- rane być przez niezaleġne instytucje finansowe, organizacje międzynarodowe, fundacje czy towarzystwa leasingowe. Moġliwe jest równieġ łączenie ĝrodków pochodzących z róġnych ğródeł oraz zawieranie umów na wspólną realizację inwestycji przez samorządy terytorialne i podmioty prawne. Przedstawione zadania strategiczne w zakresie poprawy stanu gospodarki odpadami mogą być finansowa- ne z następujących ğródeł: ĝrodki Narodowego Funduszu Ochrony Ĝrodowiska, dotacje i poġyczki, ĝrodki Wojewódzkiego, Powiatowego oraz Gminnego Funduszu Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej, dotacje, dopłaty i poġyczki, kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Ĝrodowiska (BOĜ S.A.) z dopłatami do opro- centowania lub ze ĝrodków donatorów, poġyczki, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne, kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOiR, Bank Ĝwiatowy), Fundusz Spójnoĝci Unii Europejskiej, Fundusze strukturalne Unii Europejskiej (www.funduszestrukturalne.gov.pl), Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego UE, Norweski Mechanizm Finansowy, zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe (np. z ekokonwersji poprzez EKOFUNDUSZ), fundusze własne inwestorów, leasing. Ĝrodki finansowe UE Program Operacyjny „Infrastruktura i Ĝrodowisko”, zgodnie z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 - 2013 (NSRO) - stanowi jeden z programów operacyjnych będących podstawo- wym narzędziem do osiągnięcia załoġonych w NSRO celów przy wykorzystaniu ĝrodków Funduszu Spójno- ĝci i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Projekt Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Ĝrodowisko” na lata 2007 – 2013 został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 roku. Program Operacyjny „Infrastruktura i Ĝrodowisko” koncentruje się na działaniach o charakterze strategicz- nym i ponadregionalnym. Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjnoĝci inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu ĝro- dowiska, zdrowia, zachowaniu toġsamoĝci kulturowej i rozwijaniu spójnoĝci terytorialnej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Ĝrodowisko realizowanych będzie 17 osi prioryteto- wych, m.in. w ramach osi II - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. Na realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Ĝrodowisko na lata 2007- 2013 przeznaczonych na gospodarkę odpadami i ochronę powierzchni ziemi zostanie przeznaczonych 1,430,3 mln euro (w tym 1,215,7 mln euro z FS); Instytucją Zarządzającą Programem Operacyjnym Infrastruktura i Ĝrodowisko jest minister właĝciwy ds. rozwoju regionalnego, który wykonuje swoje funkcje przy pomocy Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Instytucja Zarządzająca przekaġe realizację czę- ĝci swoich zadaě Instytucjom Poĝredniczącym, tj. ministrom właĝciwym. Projekty finansowane muszą obejmować minimum 150 tys. mieszkaěców. Maksymalny stopieě dofinan- sowania wydatków kwalifikowanych moġe wynieĝć 85% projektu. W ramach Programu Operacyjnego „In- frastruktura i Ĝrodowisko”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, będące instytucją zarządzającą powyġ- szym programem, opracowało listę inwestycji priorytetowych, tzw. „listę indykatywną”, która została prze- kazana do Brukseli. Mniejsze projekty gospodarki odpadami obsługujące poniġej 150 tys. mieszkaěców, mogą być finansowane w ramach regionalnych programów operacyjnych (RPO). W oparciu o ĝrodki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich istnieje moġliwoĝć realizacji projektów dla gmin wiejskich i gmin miejskich liczących poniġej 5 tys. mieszkaěców. Niektóre działania w zakresie gospodarki odpadami (np. recyklingu), mogą być dofinansowane z Norwe- skiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Naleġy mieć na uwadze, ġe ĝrodki przeznaczone na gospodarkę odpadami w tych funduszach są relatywnie niewielkie. Przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetu W ramach Priorytetu realizowane będą projekty mające pozytywny wpływ na zwiększenie atrakcyjnoĝci gospodarczej i inwestycyjnej oraz zgodne ze standardami w zakresie ochrony ĝrodowiska wymaganymi w Dyrektywach, przy wykorzystaniu synergii pomiędzy ochroną zasobów naturalnych i wzrostem gospodar- czym zgodnie z zaleceniami Strategii Lizboěskiej. Fundusze ekologiczne Funkcjonujący w Polsce system funduszy ekologicznych obejmuje: Narodowy Fundusz Ochrony Ĝrodowi- ska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze ochrony ĝrodowiska i gospo- darki wodnej. Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony ĝrodowi- ska i gospodarki wodnej okreĝla ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony ĝrodowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 ze zm.). Fundusze ekologiczne słuġą finansowaniu przedsięwzięć w dziedzinie ochrony ĝrodowiska i gospodarki wodnej, zgodnie z celami wskazanymi w cytowanej wyġej ustawie. Podstawowymi ğródłami zasilania wy- mienionych funduszy są ĝrodki z opłat za korzystanie ze ĝrodowiska, kar za naruszenie stanu ĝrodowiska oraz opłat produktowych. Przychodami funduszy są teġ dobrowolne wpłaty, zapisy, darowizny, ĝwiadczenia rzeczowe, ĝrodki pochodzące z fundacji, wpływy z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony ĝrodo- wiska i gospodarki wodnej. Narodowy Fundusz oraz wojewódzkie fundusze mają osobowoĝć prawną. Fun- dusze gminne jak i powiatowe są funduszami celowymi pozostającymi w dyspozycji odpowiednich jedno- stek samorządu terytorialnego. Inną formą finansowania inwestycji w zakresie gospodarki odpadami i ochrony ĝrodowiska jest zagraniczna pomoc finansowa udzielana z fundacji i programów pomocowych takich jak: fundacja EkoFundusz, fundusze Strukturalne, fundacja ISPA. oraz banki wspierające inwestycje ekologiczne. Narodowy Fundusz Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej Zasadniczym celem Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakoĝci ĝrodowiska w Polsce. Główne kierunki jego działalnoĝci okreĝla II Polityka Ekologiczna Paěstwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe - dokumenty wewnętrzne Narodowego Funduszu, w tym zwłaszcza zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych. W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym ochrony ĝrodowiska przed odpadami, zakłada się dofinan- sowanie zadaě inwestycyjnych zgodnych z niġej wymienionymi programami priorytetowymi: unieszkodliwianie odpadów powstających w związku z transportem samochodowym (autozłom, płyny eksploatacyjne, akumulatory, ogumienie, tworzywa sztuczne) oraz zbiórka i wykorzystanie olejów prze- pracowanych, realizacja międzygminnych i regionalnych programów zagospodarowania odpadów komunalnych (w tym budowa zakładów przetwórstwa odpadów oraz wspomaganie systemów zagospodarowywania osadów ĝciekowych). W Narodowym Funduszu obowiązują następujące formy dofinansowania: poġyczki, poġyczki płatnicze, kredyty udzielane przez banki ze ĝrodków Narodowego Funduszu, dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i poġyczek, dotacje, umorzenia. Wysokoĝć dofinansowania udzielonego przez Narodowy Fundusz jest uzaleġniona od efektywnoĝci wyko- rzystania ĝrodków Funduszu, z zastosowaniem zasady uzyskania optymalnego efektu ekologicznego i eko- nomicznego. Udzielone przez Narodowy Fundusz dofinansowanie, w formie poġyczek i kredytów generalnie nie moġe przekroczyć 80% kosztów realizacji przedsięwzięcia. Poġyczki mogą być częĝciowo umarzane, pod warun- kiem terminowego wykonania zadaě i osiągnięcia planowanych w nich efektów. Szczegółowe zasady udzielania i umarzania poġyczek, udzielania dotacji oraz dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredy- tów i poġyczek są uchwalane corocznie przez Radę Nadzorczą Funduszu. O dofinansowanie ze ĝrodków Narodowego Funduszu mogą ubiegać się: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, administracja paěstwowa, przedsiębiorcy, jednostki szkolnictwa wyġszego, jednostki organizacyjne ochrony ĝrodowiska, organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje), osoby fizyczne. Narodowy Fundusz stosuje następujące formy pomocy finansowej: 1) poġyczki preferencyjne, 2) poġyczki płatnicze, 3) kredyty udzielane ze ĝrodków Narodowego Funduszu przez banki w ramach linii kredytowych, 4) dotacje, 5) dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i poġyczek, 6) poġyczki w ramach umowy konsorcjum, 7) promesy pomocy finansowej przedsięwzięcia, 8) poręczenia spłaty kredytów oraz zwrotu ĝrodków przyznanych przez rządy paěstw obcych i organizacje międzynarodowe, przeznaczonych na realizację zadaě ochrony ĝrodowiska i gospodarki wodnej, zgod- nie z ustawą z 8 maja 1997r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Paěstwa oraz nie- które osoby prawne (Dz.U. z 2003r. Nr 174 poz. 1689 z póğn. zm.). Udzielając poręczenia Narodowy Fundusz wymaga zabezpieczeě na okolicznoĝć roszczeě wynikających z tytułu wykonywania obowiąz- ków poręczyciela i pobiera opłatę prowizyjną, 9) umorzenia poġyczek preferencyjnych, 10) przekazanie ĝrodków jednostkom budġetowym. Wojewódzki Fundusz Ochrony Ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej Ze ĝrodków funduszu mogą być pokryte koszty poniesione po dniu podjęcia uchwały przez Zarząd Fundu- szu o przyznaniu dofinansowania. Ĝrodki funduszu nie mogą być wykorzystywane na pokrycie kosztów związanych z przygotowaniem inwestycji oraz realizację zadaě uzupełniających bezpoĝrednią inwestycję. W Funduszu obowiązują następujące formy finansowania: poġyczki, dotacje, dopłaty do kredytów bankowych. WFOĜ i GW - wojewódzki fundusz celowy działający w oparciu o ustawę z dnia 27.04.2001r. Prawo Ochrony Ĝrodowiska. Zadaniem Funduszu jest finansowe wspieranie przedsięwzięć z zakresu ochrony ĝrodowiska, realizowanych na obszarze Województwa Mazowieckiego. Fundusz posiada osobowoĝć prawną i moġe udzielać pomocy w postaci preferencyjnych poġyczek, dotacji oraz dopłat do kredytów. Pomoc ze ĝrodków Funduszu moġe być udzielona wszelkim podmiotom realizującym zadania z zakresu ochrony ĝrodowiska i gospodarki wodnej, odpowiadające kryteriom wyboru przedsięwzięć na wniosek spełniający wymagania formalne. Gminy fundusz ochrony ĝrodowiska i gospodarki wodnej Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony ĝrodowiska w dziale II rozdziale 4 okreĝla przeznaczenie ĝrodków finansowych funduszy gminnych. Ĝrodki gminnych funduszy, zgodnie z art. 406 ww. ustawy, przeznacza się na: - edukację ekologiczną oraz propagowanie działaě proekologicznych i zasady zrównowaġonego rozwoju; - wspomaganie realizacji zadaě paěstwowego monitoringu ĝrodowiska; - wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badaě stanu ĝrodowiska, a takġe sys- temów pomiarowych zuġycia wody i ciepła; - wspomaganie systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem do informacji o ĝrodowisku; - realizowanie zadaě modernizacyjnych i inwestycyjnych, słuġących ochronie ĝrodowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeě ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej; - przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, w tym urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrze- wieě, zakrzewieě oraz parków; - przedsięwzięcia związane z gospodarką odpadami i ochroną powierzchni ziemi; - przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza; - przedsięwzięcia związane z ochroną wód; - profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakoĝci ĝrodowiska; - wspieranie wykorzystania lokalnych ğródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla ĝrodowiska noĝników energii; - wspieranie działalnoĝci związanej z wytwarzaniem biokomponentów i biopaliw ciekłych, - wspieranie ekologicznych form transportu; - działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpoĝrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególnoĝci na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi połoġo- nych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody; - inne zadania ustalone przez radę gminy, słuġące ochronie ĝrodowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównowaġonego rozwoju, w tym na programy ochrony ĝrodowiska. Fundacja EkoFundusz EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania ĝrod- kami finansowymi pochodzącymi z zamiany częĝci zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie ĝrodowiska (tzw. konwersja długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia. EkoFundusz zarządza ĝrodkami fi- nansowymi pochodzącymi z ekokonwersji łącznie ponad 571 mln USD do wydatkowania w latach 1992 - 2010. Po 2009 roku nie będzie juġ moġna ubiegać się o ĝrodki z EkoFunduszu. Typy projektów, które mogą ubiegać się o dofinansowanie EkoFunduszu w gospodarce odpadami organizacja kompleksowych systemów zbiórki, recyklingu i zagospodarowania odpadów komunalnych obsługujących 50 - 250 tys. mieszkaěców; technologie przerobu odpadów biodegradowalnych pochodzących z gospodarki komunalnej; budowa instalacji do recyklingu odpadów komunalnych i niebezpiecznych; Zalecane jest, aby projekty spełniały przynajmniej jeden z następujących warunków: wprowadzanie na polski rynek nowych technologii z krajów-donatorów, uruchomienie krajowej produkcji urządzeě dla ochrony ĝrodowiska, szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia. Ze względu na ponoszone koszty administracyjne dotacja EkoFunduszu dla pojedynczego projektu nie mo- ġe być niġsza niġ 50 tys. zł. Do 2003 roku Eko - Fundusz udzielał wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji a takġe prefe- rencyjnych poġyczek. Od 2004 roku nastąpiła zdecydowana koncentracja ĝrodków na projektach niekomer- cyjnych. Oznacza to całkowite wycofanie się z udziału w inwestycjach charakteryzujących się wysoką opła- calnoĝcią. Zmiana ta wynika z koniecznoĝci pomocy inwestorom, dla których dotacja częstokroć stanowi o powodzeniu planowanego przedsięwzięcia niekomercyjnego, mającego na celu jedynie względy ochrony ĝrodowiska. Drugą istotną zmianą w porównaniu z latami poprzednimi będzie zmniejszenie udziału dotacji EkoFunduszu w całkowitych kosztach projektów. EkoFundusz nie dofinansowuje badaě naukowych, akcji pomiarowych, a takġe studiów i opracowaě oraz tworzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji projektowej. Gdy inwestorem są władze samorządowe, dotacja moġe pokryć do 50% kosztów, a dla przedsiębiorców dofinansowanie EkoFunduszu moġe pokryć do 30% kosztów. EkoFundusz moġe wspierać zarówno projekty dopiero rozpo- czynane, jak i będące w fazie realizacji, jeġeli ich rzeczowe zaawansowanie nie przekracza 60%. Nadto EkoFundusz nie finansuje projektów, które uzyskały, bądğ starają się o dotację ze ĝrodków Funduszu Spójnoĝci i Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej a takġe z Funduszy Europejskiego Obszaru Gospo- darczego (np. tzw. fundusz norweski). Z dotacji EkoFunduszu nie mogą korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do otrzymania dofinan- sowania w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej. Natomiast z pomocy EkoFunduszu mogą korzystać: przedsiębiorcy, samorządy, inne podmioty (instytucje charytatywne, wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne itp. podmioty, nie będące przedsiębiorcami w myĝl ustawy Prawo działalnoĝci gospodarczej, (Dz. U. Nr 101, poz. 1178). Banki wspierające inwestycje ekologiczne Gmina, jako podmiot prawny ma moġliwoĝć do zaciągania zobowiązaě finansowych, w celu sfinansowania inwestycji w zakresie infrastruktury i usług publicznych. Zdolnoĝć ta jest jednak ograniczona. Bank Ochrony Ĝrodowiska ma statutowo nałoġony obowiązek kredytowania inwestycji słuġących ochronie ĝrodowiska. Udziela kredytów na między innymi: budowę składowisk odpadów i innych obiektów do odzy- sku i unieszkodliwiania odpadów, zakup urządzeě związanych z usuwaniem odpadów, zakup sprzętu nie- zbędnego do zorganizowania zbiórki i transportu odpadów. Kredyty z BOĜ umoġliwiają sfinansowanie za- dania inwestycyjnego w 100%. Ĝrodki te są oprocentowane w wysokoĝci od 1%. Okres spłaty kredytu wy- nosi 5 lat, a okres karencji 1 rok. BOĜ udziela równieġ kredytów ze ĝrodków NFOĜ i GW i WFOĜ i GW. Inne banki aktywnie wspomagające finansowanie gospodarki odpadami to: Bank Rozwoju Eksportu S.A., Polski Bank Rozwoju S.A., Bank Ĝwiatowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. 10. SYSTEM MONITORINGU I OCENY REALIZACJI ZAMIERZONYCH CELÓW POZWALAJĄCYCH NA OKREŚLENIE SPOSOBU ORAZ STOPNIA REALIZACJI CELÓW I ZADAN ZDEFINIOWANYCH W PLANIE GOSPODARKI ODPADAMI, Z UWZGLĘDNIENIEM ICH JAKOŚCI I ILOŚCI. Podstawą właĝciwego systemu oceny realizacji Planu jest dobry system sprawozdawczoĝci, oparty na wskağnikach stanu ĝrodowiska i zmiany presji na ĝrodowisko, a takġe na wskağnikach ĝwiadomoĝci spo- łecznej. W tab. 24 zaproponowano istotne wskağniki monitorowania Planu, które umoġliwią ocenę prawi- dłowoĝci i efektywnoĝci działaě oraz szybkie i elastyczne reagowanie na zmiany. 10.1. Nadzór i kontrola nad wykonaniem ustaleń planu Działania w ramach i nadzoru kontroli będą z jednej strony ğródłem dodatkowych informacji o stanie go- spodarki odpadami, z drugiej instrumentem egzekwowania postępowania z odpadami zgodnego z prawem ogólno obowiązującym i miejscowym. Dla wyegzekwowania realizacji obowiązków wykorzystane zostaną wszystkie moġliwoĝci prawne wynikają- ce wprost z ustawy o odpadach oraz z przyjętych regulacji prawa miejscowego. Dla zwiększenia skuteczno- ĝci działaě kontrolnych w aktywny sposób zostanie wykorzystana moġliwoĝć współdziałania z wojewódz- kim inspektorem ochrony ĝrodowiska. 10.2. Sprawozdanie z postępów we wdrażaniu planu Ustawa o odpadach w art. 14 stanowi, iġ: - plany gospodarki odpadami wszystkich szczebli podlegają aktualizacji nie rzadziej niġ co 4 lata, co 2 lata organy wykonawcze opracowujące projekty planów składają sprawozdanie z realizacji planu orga- nom uchwalającym plany (organ wykonawczy gminy przedkłada radzie gminy i zarządowi powiatu w ter- minie do dnia 31 marca po upływie okresu sprawozdawczego) Zaznaczenia wymaga, iġ ustawodawca nakreĝlił nieprzekraczalne ramy czasowe cyklicznoĝci oceny i weryfi- kacji, zaĝ powinna się ona dokonywać w miarę potrzeby, która to moġe być stwierdzona na podstawie bie- ġącego monitoringu i realizacji funkcji kontrolnych i nadzorczych. Sprawozdanie Wójt Gminy Oroěsko złoġy do dnia 30 marca 2011 roku, a okres sprawozdawczy będzie obejmował lata 2009 - 2010. Sprawozdanie z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami obejmie: ocenę stopnia realizacji okreĝlonych w planie celów i kierunków działaě, sprawozdanie z wykonanych zadaě pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, zgodnoĝć wykonanych zadaě z harmonogramem prac, sprawozdanie z realizacji harmonogramu finansowania załoġonych przedsięwzięć, podsumowanie z wnioskami i ewentualną rekomendacją nowelizacji planu. Ocenę realizacji celów wskazanych w gospodarce odpadami na terenie gminy Oroěsko prowadzić się bę- dzie w oparciu o: porównanie wskağników przedstawionych w poniġszej tabeli, odpowiadających załoġonym w Planie celom, ocenę dynamiki zmian poszczególnych wskağników przedstawionych w poniġszej tabeli w poszczegól- nych latach, ocenę stopnia realizacji zadaě zapisanych w Planie, w oparciu o sprawozdania z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami oraz informacje uzyskane z poszczególnych instytucji, urzędów lub resor- tów. Podstawowymi ğródłami informacji niezbędnymi do dokonania przedmiotowej oceny, będą: wojewódzka baza danych, dotycząca wytwarzania i gospodarowania odpadami, prowadzona przez mar- szałka województwa, tworzona w oparciu o zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity - Dz.U. z 2007r. Nr 39 poz. 251, art. 36 i 37) oraz rozporządzeě do ustawy, sprawozdania z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami, ğródła administracyjne lub inne np., wynikające ze zobowiązaě sprawozdawczych (m.in. decyzje w za- kresie wytwarzania i gospodarowania odpadami, informacje o wytwarzanych odpadach oraz o sposo- bach gospodarowania wytworzonymi odpadami, rejestr posiadaczy odpadów zwolnionych z obowiązku uzyskiwania zezwoleě na prowadzenie działalnoĝci w zakresie zbierania lub transportu odpadów), two- rzonych w oparciu o zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity - Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, art. 36 i 37, art. 17 – 33), oraz zapisy rozporządzeě do ustawy, informacje zbierane przez inspekcję ochrony ĝrodowiska w ramach paěstwowego monitoringu ĝrodowi- ska w oparciu o ustawę z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Ĝrodowiska (Dz.U. z 2002r. Nr 112, poz. 982 z póğn. zm.), badania statystyczne (w szczególnoĝci Głównego Urzędu Statystycznego) oraz procedury ocen staty- stycznych na podstawie próbek lub estymatorów związanych z odpadami, przyjęte wskağniki dotyczące iloĝci i jakoĝci odpadów, połączone powyġsze metody. 10.3. Wskaźniki monitorowania efektywności Planu Szczególnie waġne w prowadzeniu procesu monitoringu Planu będą następujące zagadnienia: - Zakres wywiązywania się przez właĝcicieli nieruchomoĝci z obowiązków nałoġonych przez art. 5 ust. 1, pkt 1 i 3 ustawy z dnia 13 wrzeĝnia 1996r. o utrzymaniu czystoĝci i porządku w gminach (Dz.U z 2005r. Nr 236, poz. 2008), tj.: - wyposaġenie nieruchomoĝci w urządzenia słuġące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzy- mywanie tych urządzeě w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, - zbieranie powstałych na terenie nieruchomoĝci odpadów komunalnych, zgodnie z wymaganiami okreĝlonymi w uchwale rady gminy, o której mowa w art. 4 powyġszej ustawy, oraz pozbywanie się tych odpadów w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi za poĝrednictwem uprawnionego przedsiębiorcy, na podstawie umowy. Ocena wykonania zadaě wyznaczonych w Planie przebiegać będzie w oparciu o analizę wskağników efek- tywnoĝci realizacji wytyczonych celów i zadaě. Wartoĝci wskağników okreĝla plan wyġszego szczebla. Tabela 24. Proponowane wskağniki monitorowania osiągania przyjętych w Planie celów i zadaě

Lp. Nazwa wskağnika Jednostka Ogółem 1. Odsetek mieszkaěców gminy objętych zorganizowanym systemem zbierania odpadów % komunalnych 2 Odsetek decyzji wydanych przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w zakresie % gospodarki odpadami, na które złoġono odwołania 3 Odsetek decyzji wydanych przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w zakresie % gospodarki odpadami, utrzymanych w postępowaniu odwoławczym 4 Odsetek odpadów wytworzonych poddanych składowaniu bez przetworzenia % 5 Ĝrodki finansowe wydatkowane na budowę lub modernizację instalacji gospodarki zł odpadów – ogółem Odpady komunalne 6. Masa odpadów wytworzonych - ogółem Mg 7. Masa zebranych odpadów komunalnych - ogółem Mg 8. Masa zebranych odpadów komunalnych w przeliczeniu na mieszkaěca/rok Mg/M/rok 9. Masa odpadów komunalnych zebranych selektywnie Mg 10. Iloĝć surowców wtórnych wydzielonych ze strumienie odpadów komunalnych w wyni- % ku selektywnej zbiórki (%) 11. Masa odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane odpady komunalne Mg 12. Masa odpadów komunalnych ulegających biodegradacji składowanych na składowi- Mg skach odpadów 13. Odsetek odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane odpady komunalne podda- % nych przetwarzaniu metodami mechaniczno-biologicznymi 14 Odsetek odpadów komunalnych zebranych selektywnie poddanych % unieszkodliwianiu (poza składowaniem) 15. Odsetek odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane odpady komunalne bez % przetwarzania 16. Odsetek odpadów komunalnych zebranych selektywnie poddanych recyklingowi orga- % nicznego 17. Poziom odzysku odpadów opakowaniowych – ogółem % 18. Iloraz masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji składowanych na skła- % dowiskach odpadów i masy tychġe odpadów wytworzonych w 1995r. % Odpady niebezpieczne 19. Masa wytworzonych odpadów niebezpiecznych Mg 20. Masa selektywnie zebranych komunalnych odpadów niebezpiecznych Mg 21. Masa pozostałych zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest – do usunięcia Mg i unieszkodliwienia 22. Masa zebranego zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego – ogółem Mg 23. Masa zebranego zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego z gospodarstw do- Mg mowych 24. Masa zebranego zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego zuboġającego war- Mg stwę ozonową z gospodarstw domowych 25. Masa zebranego zuġytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego z gospodarstw do- kg/mieszkaě mowych w przeliczeniu na statystycznego mieszkaěca ca 26. Masa pozostałych zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest do usunięcia Mg i unieszkodliwienia Osady ĝciekowe 27. Masa wytworzonych komunalnych osadów ĝciekowych Mg 28. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ĝciekowych bezpoĝrednio wykorzysty- % wanych w rolnictwie 29. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ĝciekowych bezpoĝrednio wykorzysty- % wanych w innych zastosowaniach 30. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ĝciekowych bezpoĝrednio wykorzysty- % wanych w innych zastosowaniach 31. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ĝciekowych składowanych bez przetwo- % rzenia na składowiskach odpadów

11. WNIOSKI Z ANALIZY ODDZIAŁYWANIA PROJEKTU NA ŚRODOWISKO Funkcjonujący obecnie w gminie Oroěsko system zbierania odpadów komunalnych nie odpowiada osta- tecznie wymogom ochrony ĝrodowiska i racjonalnej gospodarki odpadami. Szacunkowa iloĝć odpadów wytworzonych na terenie gminy (liczona wskağnikowo) jest niġsza zarówno od iloĝć odpadów zebranych na terenie gminy jak i zdeponowanych na składowisku. Przewidywane w ramach Planu działania powinny przynieĝć następujące efekty: - Najwaġniejszym zadaniem jest podniesienie ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców gminy Oroěsko. Rezultatem tych działaě powinno być: - zmniejszenie zagroġenia dla ĝrodowiska naturalnego, - eliminacja spalania odpadów w gospodarstwach, - eliminacja „dzikich” wysypisk odpadów. - Zadania dotyczące kwestii działania składowisk odpadów powinny przynieĝć efekty w postaci: - zmniejszenie zagroġenia dla wód podziemnych (likwidacja mogilnika, monitoring ĝrodowiska w rejo- nie składowiska odpadów). - Pozostałe zadania z zakresu gospodarki odpadami na terenie gminy powinny zmierzać do: - zmniejszenia iloĝci odpadów komunalnych trafiających na składowisko poprzez selekcję odpadów „u ğródła”, - zwiększenia iloĝci odzyskiwanych surowców wtórnych z odpadów metalowych, szklanych, plastiko- wych i papieru (w wyniku wstępnej segregacji), - odzysk, do poziomu limitów odzysku i recyklingu, odpadów wielkogabarytowych, budowlanych, nie- bezpiecznych i opakowaniowych, - zwiększenia iloĝci wydzielonych odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych (w wyniku przeprowadzanych segregacji), - eliminacji odpadów niebezpiecznych (t.j.; azbest, akumulatory, sprzęt AGD, opony itp.) trafiających na „dzikie wysypiska”. Cel ten zostanie osiągnięty po przeprowadzeniu akcji informacyjnej wĝród miesz- kaěców gminy oraz poprzez dogodną lokalizację punktu dobrowolnego gromadzenia odpadów (nie- bezpiecznych) - zmniejszenia emisji metanu do atmosfery (kompostowanie odpadów i ich zagospodarowywanie, kie- rowanie resztek odpadów ulegających biodegradacji do RZGO). Wdroġenie Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Oroěsko spowoduje poprawę stanu ĝrodowiska i efek- tywnoĝci systemu gospodarki odpadami poprzez: poprawę współczynników odzysku surowców oraz ograniczenie iloĝci odpadów deponowanych na skła- dowisku, wzrost ĝwiadomoĝci ekologicznej mieszkaěców skutkujący ograniczeniem niepoġądanych zachowaě (np. ich spalanie odpadów w piecach domowych), zwiększenie poziomu segregacji odpadów oraz ĝwiadomy wybór produktów i technologii minimalizujących iloĝć powstających odpadów, minimalizację iloĝci produkowanych odpadów, skutkującą ograniczeniu kosztów finansowych i ekolo- gicznych ich zbiórki i unieszkodliwiania (transport, nakłady pracy i sprzętu, sytuacje awaryjne, zapotrze- bowanie na teren itp.), ograniczenie powstawania „dzikich wysypisk” odpadów, a w szczególnoĝci pozbywania się w ten spo- sób przez mieszkaěców odpadów wielkogabarytowych i niebezpiecznych, poprzez rozwój i „uszczelnie- nie” systemu oraz wzrost ĝwiadomoĝci ekologicznej, wdroġenie systemu monitoringu realizacji planu (wskağniki) wpłynie korzystnie na stan ĝrodowiska po- przez umoġliwienie lepszej kontroli ğródeł powstawania odpadów i dróg ich przepływu, dostarczy infor- macji o brakach systemu oraz umoġliwi oszacowanie poĝrednich skutków ĝrodowiskowych dla decyzji gospodarczych i planistycznych, wdroġenie akcji usuwania i unieszkodliwiania materiałów zawierających azbest, poprawi jakoĝć ĝrodo- wiska i naraġenie ludnoĝci na substancje kancerogenne. Podsumowując, realizacja planu gospodarki odpadami spowoduje poprawę stanu ĝrodowiska w gminie Oroěsko, a poĝrednio w powiecie szydłowieckim, a jego wykonanie z naleġytą starannoĝcią ograniczy za- groġenia związane z gospodarką odpadami. 12. EDUKACJA Waġnym elementem wspomagającym skutecznoĝć wdraġania programu gospodarki odpadami jest prowa- dzenie systematycznej edukacji społeczeěstwa. Konieczne jest opracowanie programu informacyjnego, który będzie wspierał działania inwestycyjne i zwiększał poparcie społeczne dla tych działaě. Wiele osób, z uwagi na wysokoĝć opłat za wytwarzanie odpadów, negatywnie reagują na ten fakt i stara się we własnym zakresie pozbywać się odpadów (spalanie, zakopywanie, korzystanie z dzikich wysypisk). Kampania infor- macyjno - edukacyjna musi być prowadzona wielotorowo. Musi docierać do wszystkich mieszkaěców (dzieci – lekcje w szkołach podstawowych i gimnazjach, doroĝli – materiały informacyjne). Kampania moġe wykorzystywać wszystkie dostępne ĝrodki komunikowania społecznego, takich jak: Materiały drukowane materiały drukowane niewymagające duġych nakładów: (ulotki, broszury, obwieszczenia itp., publikacje w prasie i wydawnictwach periodycznych: (artykuły, komentarze, stałe rubryki, wywiady, ar- tykuły redakcyjne) materiały dla prasy: komunikaty, powiadomienia i obwieszczenia słuġb komunalnych, okolicznoĝciowe pamiątki (znaczki, długopisy, teczki z nadrukami itp.). Materiały audiowizualne: wywiady dla radia i telewizji, ogłoszenia słuġb komunalnych w radiu i telewizji, filmy, wystawy. Imprezy promocyjne: konferencje prasowe, zebrania mieszkaěców, imprezy specjalne (festiwale, akcje), warsztaty, seminaria, konferencje. Wybór odpowiednich form kontaktu z mieszkaěcami powinien zapewnić optymalną skutecznoĝć przy ist- niejących moġliwoĝciach finansowych. 13. STRESZCZENIE Zmiany wprowadzone do ustawy o odpadach zawęziły zakres gminnego planu gospodarki odpadami tylko do odpadów komunalnych powstających na obszarze danej gminy z uwzględnieniem odpadów komunal- nych ulegających biodegradacji oraz odpadów niebezpiecznych zawartych w odpadach komunalnych. Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takġe odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charak- ter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Ğródłami powstawania odpadów komunalnych są: gospodarstwa domowe, obiekty infrastruktury (handel, usługi, szkolnictwo itp.). W roku 2008 na terenie gminy Oroěsko zebrano 1 374,4Mg odpadów komunalnych, w roku 2006 – 1 653,48Mg, a w roku 2004 – 1 422,10Mg. Zasady zbiórki i wywozu odpadów komunalnych regulowane są Uchwałą Rady Gminy Oroěsko w sprawie uchwalenia Regulaminu utrzymania czystoĝci i porządku na terenie Gminy Oroěsko Nr XXXIV/176/06 z dnia 1 marca 2006r. Odpady przez mieszkaěców są gromadzone w workach z tworzywa sztucznego i kontenerach, które są do- starczane właĝcicielom nieruchomoĝci przez Urząd Gminy w Oroěsku. Zbiórkę niesegregowanych odpadów do II - połowy 2007 roku prowadził Zakład Gospodarki Komunalnej w Oroěsku, a od II – połowy 2007 roku zbiórkę prowadzi Urząd Gminy w Oroěsku. Na terenie gminy nie była dotychczas prowadzona selektywna zbiórka odpadów. Prognozuje się wzrost iloĝci wytwarzanych odpadów komunalnych, który będzie się kształtował na pozio- mie do 4% w okresach 4 letnich oraz ġe nie będą następowały istotne zmiany składu morfologicznego wy- twarzanych odpadów komunalnych. Wzroĝnie poziom selektywnego zbierania odpadów o 10% w 2012r. i 20% w 2016r. Do celów w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi naleġą: 1. Objęcie umowami indywidualnymi na odbieranie odpadów komunalnych 100% mieszkaěców. 2. Zapewnienie objęcia wszystkich mieszkaěców systemem selektywnego zbierania odpadów. 3. Zmniejszenie iloĝci odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko od- padów. 4. Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów do koěca 2011 roku. 5. Zamknięcie składowiska odpadów w Guzowie do 2015 roku. 6. Zmniejszenie iloĝci deponowanych na składowisku odpadów komunalnych. 7. Osiągnięcie w roku 2012 i 2016 zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, wielkogabarytowych i niebezpiecznych. 8. Bezpieczne usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. 9. Likwidacja mogilnika do 2010 roku. Głównymi kierunkami działaě w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi są: intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej minimalizację powstawania odpadów i właĝciwego po- stępowania z nimi oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno - edukacyjnej w tym zakresie, wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalnoĝć w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania. Zgodnie z wytyczonymi celami w zakresie odzysku i recyklingu wymagane jest prowadzenie selektywnego zbierania i odbierania następujących frakcji odpadów komunalnych: odpady zielone z ogrodów i parków, odpady ulegające biodegradacji ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych (w przypadku obiek- tów infrastruktury) papier i tektura (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), odpady opakowaniowe ze szkła w podziale na szkło bezbarwne i kolorowe, tworzywa sztuczne i metale, zuġyte baterie i akumulatory, zuġyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (w tym zuboġający warstwę ozonową), przeterminowane leki, chemikalia (farby, rozpuszczalniki, itd.), meble i inne odpady wielkogabarytowe, odpady budowlano-remontowe. Pozostałe frakcje odpadów komunalnych mogą być zbierane łącznie, stanowiąc tzw. odpady resztkowe. Podstawą gospodarki odpadami komunalnymi stanie się Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami w Ra- domiu - Wincentowie, który winien zapewniać, co najmniej następujący zakres usług: sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, kompostowanie odpadów zielonych, mechaniczno - biologiczne lub termiczne przekształcanie odpadów resztkowych i pozostałoĝci z sortow- ni, zakład demontaġu odpadów wielkogabarytowych, składowanie przetworzonych odpadów resztkowych. 14. SPIS TABEL: Tabela 1. Liczba mieszkaěców gminy Oroěsko w latach 2004 – 2007 Tabela 2. Liczba i powierzchnia uġytkowa mieszkaě w gminie Oroěsko w latach 2004 – 2007 Tabela 3. Wykaz miejscowoĝci soleckich na terenie gminy Oroěsko wraz z liczbą mieszkaěców 2007 roku Tabela 4. Struktura wybranych rodzajów działalnoĝci gospodarczej na terenie gminy Oroěsko Tabela 5. Zestawienie danych sieci wodociągowej na terenie gminy Oroěsko w 2008 roku Tabela 6. Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy Oroěsko Tabela 7. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Oroěsko Tabela 8. Wybrane właĝciwoĝci fizyczno – chemiczne odpadów komunalnych [OBREM, 2000] Tabela 9. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych na obszarach wiejskich [KPGO 2010] Tabela 10. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych w infrastrukturze [KPGO 2010] Tabela 11. Iloĝć prognozowanych odpadów komunalnych w rozbiciu na poszczególne strumienie odpadów w latach 2008 - 2015 na terenie gminy Oroěsko wg składu morfologicznego [KPGO 2010] Tabela 12. Iloĝć odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w roku 2008 na terenie gminy Oroěsko (wg. szacunku) Tabela 13. Szacunkowy udział poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w odpadach Tabela 14. Iloĝć i rodzaje odpadów komunalnych przekazanych do unieszkodliwiania na składowisko odpa- dów innych niġ niebezpieczne i obojętne w Guzowie w latach 2005 – 2008 Tabela 15. Iloĝć i rodzaje odpadów innych niġ komunalne i niebezpieczne przekazane do unieszkodliwiania na składowisko odpadów innych niġ niebezpieczne i obojętne w Guzowie w latach 2005 – 2008 Tabela 16. Iloĝci odpadów komunalnych zebranych na terenie gminy Oroěsko w latach 2005 – 2008 Tabela 17. Sposoby zbierania odpadów na terenie gminy Oroěsko Tabela 18. Dane dotyczące demografii na terenie gminy Oroěsko w latach 2007- 2016 Tabela 19. Prognoza liczby mieszkaě i powierzchni uġytkowej mieszkaě w gminie Oroěsko w roku 2012 i 2016 Tabela 20. Prognoza iloĝci wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy Oroěsko w roku 2012 i 2016 Tabela 21. Prognoza iloĝci wytworzonych na terenie gminy Oroěsko odpadów ulegających biodegradacji w roku 2012 i 2016 Tabela 22. Cele w zakresie ograniczania iloĝci odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowa- nych do składowania w latach 2008 – 2015 Tabela 23. Harmonogram rzeczowo - finansowy dla odpadów komunalnych gminy Oroěsko na lata 2009 – 2012 i 2013 - 2016 Tabela 24. Proponowane wskağniki monitorowania osiągania przyjętych w Planie gospodarki odpadami dla gminy Oroěsko celów i zadaě 15. SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Połoġenie miejscowoĝci Oroěsko na terenie powiatu szydłowieckiego Rysunek 2. Usytuowanie miejscowoĝci na terenie gminy Oroěsko Rysunek 3. Porównawcze zestawienie liczby mieszkaěców na gminy Oroěsko w latach 2004 – 2008 Rysunek 4. Schemat gospodarki odpadami na terenie gminy Oroěsko Rysunek 5. Projektowany system gospodarki odpadami komunalnymi na terenie (zbiórka odpadów) 16. SPIS MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH Krajowy plan gospodarki odpadami 2010 (M.P. 2006, Nr. 90, poz. 946) – Ministerstwo Ĝrodowiska, gru- dzieě 2006r., Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2007 - 2011 z uwzględnieniem lat 2012 – 2015. Warszawa. 2007. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, Rada Ministrów, Warszawa maj 2002r. Przegląd ekologiczny składowiska odpadów w Guzowie. 2003. Instrukcja eksploatacji składowiska odpadów komunalnych połoġonego w miejscowoĝci Guzów. 2003. Projekt studzienki pomiarowej do badania składu biogazu na składowisku odpadów komunalnych w Guzowie. 2004. Powiatowy Program Ochrony Ĝrodowiska i Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Szydło- wieckiego Szydłowiec 2003. Program Ochrony Ĝrodowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Oroěsko. Oroěsko. 2004. Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami za lata 2005 – 2006. Oroěsko 2007 Poradnik – powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami. Warszawa 2002 Kleczkowski. A.S Ochrona wód podziemnych. Wydawnictwo geologiczne. Warszawa. 1984. Paczyěski B. Atlas hydrogeologiczny Polski. Paěstwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. 1995. Zygadło M. Gospodarka odpadami komunalnymi. Wyd. Politechniki Ĝwiętokrzyskiej. Kielce. 2002