JanarORGANIZATA 2018; Nr. 1(355)E BASHKUAR E VETERANËVE TË LUFTËS ANTIFASHISTEVETERANI NACIONALÇLIRIMTARE TË POPULLIT SHQIPTAR (OBVL) 1

GAZETË PERIODIKE. NR.1 (355) Janar 2018 ÇMIMI: 30 LEKË

Kryeredaktor: Halil RAMA ; Zv/Kryeredaktor: Sakip Cami Email: [email protected] / website: WWW.VETERANIOBVL.ORG

DOSSIER STUDIMI JUBILARE Emri i Luftimet e Skënderbeut, Janari - i përjetësuar në Skënderbeut Muaji i legjenda në zonën e STUDIUESI INJAC Isa Boletinit! ZAMPUTI PËR EMRIN Bulqizës DHE TRADITËN E SKËNDERBEUT Nga Mimoza Dajçi - New York Xhemal Meçi FAQE 4-5 Sakip CAMI FAQE 6 FAQE 2 Viti i Skënderbeut, vit përpjekjesh kombëtare në rrugën e bashkimit në shtëpinë europiane 50 fakte nga jeta e Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti SKËNDERBEU

VITI I KRENARISË MIRËNJOHJE TONË KOMBËTARE GJENERAL PARLLAKU FALENDËRON Nga HALIL RAMA PËRZEMËRSISHT TË Çdo komb ka një Hero Kombëtar. GITHË ATA QË E URUAN Por rrallë i ndodh një vendi kaq të vogël PËR FESTAT E FUNDVITIT si Shqipëria të ketë për të tillë, një fig- urë si Gjergj Kastriot Skënderbeun. Jo thjesht se për 25 vjet ai e ktheu Kryetari i OB- Shqipërinë në një barrierë të sigurt ndaj VL-së Rrahman ushtrive turke, por njëkohësisht ai u bë Parllaku, Hero barrierë që osmanët mos të përparonin i Popullit dhe më tej në Evropë. Për këtë qëllim Evro- Nderi i Kombit, pa e njeh Skënderbeun si një “Atlet të u shpreh mirën- Krishtit”, një mbret dhe një luftëtar, që, johje të thellë më nëse nuk do të ekzistonte, kishte gjasa shumë se 800 që kontinenti të ndërronte fenë. Janë miqve, bashkëluftëtarëve, veteranëve pikërisht këto fakte që na motivojnë më të LANÇ e pasardhësve të tyre, nga shumë në shqiptarëve për ta konsideru- Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, Maqedo- ar vitin 2018 si vitin e 550 vjetorit të nia, Presheva, nga hapësira mbarësh- vdekjes të Haropit tonë mbarëkombëtar qiptare në Europë dhe diaspora shqip- i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, si vitin tare në SHBA, që e uruan me rastin e e krenarisë tonë kombëtare. Kjo për fak- festave të fundvitit gjatë bisedave të tin se viti në të cilin kemi hyrë që përkon ILIR META: “Figura e heroit tonë kombëtar dhe vepra e tij frymëzoi burra shteti, përzemerta telefonike, me sms dhe me 550 vjetorin e vdekjes së heroit tonë patriotë, politikanë, diplomatë, ushtarakë, historianë, kompozitorë, piktorë, artistë, nëpërmjet rrjeteve sociale në internet. kombëtar është shpallur nga Qeveria e shkrimtarë e poetë të talentuar, rapsodë, të të gjitha kohërave, të kombeve dhe ven- Gjithashtu ai uron gjithë shqiptarët Shqipërisë si vit mbarëkombëtar i Gjergj deve, duke bërë kështu të njohur ndërkombëtarisht kombin shqiptar përmes em- për më shumë dashuri e harmoni mes Kastriotit-Skënderbeut . blemës së tij më të vyer historike” tyre dhe për suksese të gjithanshme VIJON FAQE 2 FAQE 3 në këtë vit të Heroit tonë kombëtar PROMOVIMI HISTORIA Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Një urim të përzemërt ka mar- Beteja e Tendës së Qypit, rë gjeneral Parllaku edhe nga Dega e HALIL RAMA nga më të lavdishme të OBVL Korçë. PROMOVON LANÇ DOSSIER LIBRIN “NË Si u rikrijua 53 vjet më PANTEONIN E parë Baza Ushtarake VLERAVE” Detare e Durrësit FAQE 8 Selman RAMA Sakip CAMI FAQE 12 FAQE 11 2 VETERANI Janar 2018; Nr. 1(355) JUBILARE Viti i Skënderbeut, vit përpjekjesh kombëtare në rrugën e bashkimit në shtëpinë europiane VITI I KRENARISË TONË KOMBËTARE

Halil RAMA tri monedha të reja do të hidhen në treg nga Banka e Shqipërisë. Vendimi është marrë në mbledhjen e Këshillit Mbikqyrës (vijon nga fq.1) Siç është shprehur Presidenti I Re- i cili vendosi të miratojë emetimin e një publikës të Shqipërisë, SHT Ilir Meta: serie monedhash përkujtimore me tem- “Figura e heroit tonë kombëtar dhe ve- atikë “550 vjet in memoriam Gjergj-Kas- pra e tij frymëzoi burra shteti, patriotë, trioti Skënderbeu (1468-2018)”. “Seria politikanë, diplomatë, ushtarakë, his- do të emetohet gjatë vitit 2018 dhe do torianë, kompozitorë, piktorë, artistë, të përbëhet nga tre monedha, me vlerë shkrimtarë e poetë të talentuar, rap- emërore 200 Lekë në metal ar, 100 Lekë sodë, të të gjitha kohërave, të kombeve me metal argjend dhe 50 Lekë në metal dhe vendeve, duke bërë kështu të njo- të thjeshtë.” thuhet në njoftimin e Bankës hur ndërkombëtarisht kombin shqiptar së Shqipërisë. Kujtojmë se viti 2018, është përmes emblemës së tij më të vyer his- shpallur nga qeveria si “Viti i Skënder- torike.Në të gjitha gjuhët e botës është beut”, në nderim të 550 vjetorit i vdekjes folur, shkruar e debatuar për heroin së Heroit tonë Kombëtar. Në zbatim të kombëtar duke provuar dimensionin, vendimit të Komisionit Shtetëror për vitin vlerat e rolin e tij të pazëvendësueshëm, mbarëkombëtar Gjergj Kastriot Skën- jo vetëm në ruajtjen dhe përbashkimin e derbeu, Këshilli i Lartë i Arkivave miratoi kombit tonë po veçanërisht në mbrojtjen modelet e dokumenteve administrative e civilizimit evropian, identitetit dhe për- që përmbajnë logon, të detyrueshme për katësisë së tij të vyer. zbatim nga gjithë administrata shqiptare. Logoja dhe përmasat e saj janë miratu- Ky simbol kombëtar i përbashkimit që atdheu të jetojë larg zemrave të tyre, harkun e vitit që i lidh këta përvjetorë, ndikoi fuqishëm në jetën shpirtërore të ar nga Komisioni Shtetëror me vendimin duke qenë faktor ndikues në zhvillimin e ka edhe momente të tjera për të kujtuar nr.2, ndërkohë që KLA e ka integruar shqiptarëve, në luftërat e tyre çlirimtare Shqipërisë dhe të Kosovës më pas. e kremtuar, ngjarje e figura të historisë për progres dhe në rritjen e vetëdijes së në dokumentet administrative për vitin Një Komision i Posaçëm do të ngrihet, sonë kombëtare. Kryeministri Rama ka 2018. Skënderbeu lindi në vitin 1403. I tyre kombëtare, por edhe evropiane. për organizimin dhe promovimin e këtij kërkuar kontributin e çdokujt dhe të Intelektualë të shquar shqiptarë u fry- përkiste familjes së Kastriotëve. I ati ishte viti ku përveç 550 vjetorit të vdekjes së kujtdo që ka një ide, sugjerim, propozim Gjon Kastrioti, udhëheqës i qyteteve më të mëzuan prej tij, e pasqyruan dhe e për- Heroit tonë Kombëtar, spikasin edhe tre për kalendarin e aktiviteteve te VITIT jetësuan Heroin tonë kombëtar në vepra mëdha të asaj kohe, Krujës dhe Mirditës përvjetorë të tjerë, me rëndësi themelore MBAREKOMBETAR TE SKENDER- dhe e ëma ishte Vojsava. Ai vdiq më 17 historike monumentale. për kombin shqiptar. Por padyshim në BEUT. Ndërkohë është bërë e ditur se, Skënderbeun e Marin Barletit si per- janar 1468 në Lezhë. sonifikim i shpirtit heroik të popullit dhe si burim frymëzimi për heroizmat e tij e ndoqën edhe shumë poetë të tjerë të Ril- Janari - Muaji i Isa Boletinit! indjes, si Naim Frashëri, A. Z. Çajupi, Mje- da, Asdreni, Siliqi, të cilët u pasuan nga Nga Mimoza Dajçi - New York titull që nuk fitohej lehtë ato kohë. ka treguar se Isa u vra tradhëtisht nga poetët arbëreshë, si Gavril Dara i Riu, Zef Një guxim madhor e historik e shtyu Serembe, Bernard Bilota, etj. konsulli frances dhe frocat sllavomala- trimin e Kosovës martire për të ndërr- zeze sëbashku me shtatë nga njerëzit e Gjergj Kastriot Skënderbeu u bë fla- Në kalendar sapo ka hyrë muaji marë udhëtimin kalorsiak drejt firmosjes mur kombëtar në momentet më të rëndë- tij në Podgoricë, mbi Urën e Moracës, janar 2018. Mendja më shkoi ta njoh së Pavarësisë së Shqipërisë më 1912 në më 23 janar 1916. Ndërkohë që edhe sishme historike të kombit tone”. Ndaj, ne si Muaji i Isa Boletinit. Pikërisht më 15 Vlorë. Pavarësisht rreziqeve të rrugës, shqiptarët jemi krenarë për këtë figurë his- Konsullata anlgeze e ftoi për ndihmë, Janar të vitit 1864 erdhi në jetë Heroi dimrit të egër e armikut të pabesë, 100 por ai si njeri i besës, pranoi ftesën që torike, simbol i bashkimit tonë në luftërat i Kombit tonë Isa Boletini, por edhe trimat e tij, djem, nipa, e luftëtarë të lir- për liri dhe mbi të gjitha simbol i rëndë- i afroi i pari konsulli frances, që në fakt plumbat e armikut në këtë muaj i mori isë nuk e lanë vetëm, sëbashku u nisën ishte ai vrastari i parë dhe i vërtetë, e sishëm i lidhjes historike së Shqipërisë me edhe jetën më 23 Janar 1916. Çfarë tre- drejt Vlorës heroike të Isamil Qemalit. Evropën dhe mbarë botën. për këtë akt qeveria francese duhet të gon se shkjau dhe pushtuesit osmanë Dhe ashtu me respekt e dashamirësi u kërkojë falje. Në një ceremoni modeste për të çelur nuk e mirëpritën ardhjen e tij në jetë. prit nga Plaku i urtë e populli i Vlorës, vitin mbarëkombëtar të Gjergj Kastriot Për Isa Boletinin kane shkruar E ndien si duket se çfarë humbje do ku u përul plot respekt para Flamurit shumë shkrimtarë të huaj austriakë, Skënderbeut nën patronazhin e Pres- të gjenin prej tij. Isa Boletini lindi në të Kuq me Shkabën Dy Krenare. Gëzim identit të Republikës së Shqipërisë Ilir rusë,francezë, anglezë, gazetarja amer- fshatin Boletin të Shalës së Bajgorës. e brohorima për ditën e madhe - Ditën ikane Bertha Spencer. Shtypi amerikan Meta dhe të Presidentit të Republikës së Ai rrjedh nga një familje e njohur për e Pavarësisë së Shqipërisë! Kudo oshë- Kosovës Hashim Thaçi, kryeministri Edi i kohës ka shkruar artikullin me titull: patriotizëm si në Mitrovicë ashtu edhe tiu Sheshi e Vlora mbarë nga ky sihariq “Isa Boletini, heroi që duhet të njihni”. Rama ka deklaruar: “Jo më kot vendimi në tërë Vilajetin e Kosovës. Isa është një vendimtar për të ardhmen e vendit. i parë i qeverisë për këtë mandat, ishte Për Legjendën Isa Boletini kujtime dhe nga luftëtarët e paepur të periudhës së Bacë Isa si një figurë embelemë his- shënime nga më të famshmet ka lenë shpallja e këtij viti mbarëkombëtar të Pavarësisë, legjendë e çdo momenti his- torike me kapacitete botërore është bërë Gjergj Kastriotit Skënderbeut sepse edhe dipllomai anglez Aubrey Herbert, i cili torik për shqiptarët. i njohur përveç të tjerave edhe për ngjar- ka patur rast ta takojë Isën dy herë në pas 550 vitesh nga vdekja e heroit tonë Historia e jetës dhe veprës se Isa Bo- jen në Londër. 1913, kohën kur Deleg- kombëtar, ai vazhdon të shfaqet si simbol jetën e tij në vitet 1912 dhe 1913. letinit është historia e një patrioti leg- acioni Shqiptar do të takonte Ministrin Sot në Mitrovicë “Kulla e Isë Boletinit” i një lufte të pathyeshme për liri, si strate- jendar që me sakrificat e tij hodhi një e Jashtëm të Mbretërisë Eduard Gre- gu madhështor e mjeshtër i artit luftarak, njihet e mirëmbahet si Muze Kombëtar gur të madh në themelet e shtetit të pa- jin. Në hyrje roja i kërkoi me xhentilesë dhe është nën kujdesin personal të nipit që prej 550 vitesh ka frymëzuar mbarë varur shqiptar. Ishte pikërisht qëndrimi të dorëzonte revolverin. Isa u bind e ja kombin tonë. të tij Gazmend Boletini, i cili kryen një patriotik i tij dhe mijëra burrave të tjerë dha pa fjalë. Pasi përfunduan bisedimet punë vërtetë të shkëlqyer në këtë drej- Si ruajtëse, vazhduese dhe kurorëzu- që mundësuan mbijetesën e popullit Ministri Anglez Greji i thotë me shaka: ese e thesarit të traditave historike e pa- tim e gjej rastin si autore e këtij shkrimi shqiptar. “Nesër gazetat do të shkruajnë se, atë që në emrin e tij e në emër të Familjes triotike, shqiptarët e patën Skënderbeun, Isa Boletini ky bir i thjeshtë e i dashur që nuk e bëri dot ushtria e pamat os- një figurë që gjithnjë shënjoi ardhmërinë e Boletini, të falenderoj publikisht biznes- i popullit të Mitrovicës heroike, i pasur, mane e bëra unë. Isa Boletini u çarma- menët e patriotët e njohur te çështjes tyre si komb. por i varfër deri në vdekje, pasi gjithë tos vetëm në Londër”. Figura e Skënderbeut, ikonës kom- kombëtare Harry Bajraktari dhe Rrust- pasurinë e vuri në shërbim të vatanit e Por përgjigja e Isa Boletinit ishte e em Gecaj, të cilët i kanë dhuruar këtij bëtare të shekullit të 15 -të ka mishëru- luftës për paqe e liri. Pa dashur të përfi- menjëhershme: “Jo besa Lord, as në ar përherë një imazh heroik rezistence të Muzeu një shumë të konsiderueshme toj tituj e ofiqe nga veziri i Turqisë kthe- Londër jo”. Dhe nxorri një tjetër revolver në dollarë. spikatur të një populli të vogël, kundër të het pranë Kullës, familjes e njerëzve të që e mbante fshehur në brezin e mesit. gjithë pushtuesve dhe kundër çdo kanos- tij për të vazhduar amanetin e të parëve Shumë ngjarje, sakrifica e mun- *** je që i ka ardhur atij. të tij të atit Ademit e vëllait të madh dime do të kapërcente Isa me trimat e Viti Mbarëkombëtar i Gjergj Kastrio- Ahmetit, të cilët u vranë që tokat shqip- tij në kohë e periudha të ndryshme. Vi- tit Skënderbeut është një vit ardhmërie i Dikush më pyeti mua sot: Mimoza tare të jenë të lira e të pauzurpuara nga tal e i papërkulur del portreti i tij fisnik pse harxhon kam shumë kohë nga vetja, fokusuar tek politikëbërja, tek konsolidimi turqit, shkjau apo pushtuesit e tjerë. para çdo kujt qofshin edhe njerëz të i institucioneve dhe tek bashkëveprimi me e gjithë këtë sakrificë që bën për kombin Isa Boletini ishte besnik i Ismail Qe- pushtetshëm botëror të kohës. Mbi Isa si në Shqipëri ashtu edhe në Amerikë shqiptarët kudo që ndodhen, duke bërë malit, i cili vetëm një ditë pas shpalljes Boletinin serbët përpiqeshin të hidh- më të mirën që përmes bashkëpunimit ku sot jeton. Pse e bën për para, për tu së pavarësisë hyn triumfator në qyetin nin baltë herë pas here, madje për të dukur apo se e ndjen? të ngushtë mes dy shteteve tona, ne t’ia e Vlorës bashkë me trimat e tij të ar- ngjallur panik në rradhët e luftëtarëve dalim së bashku që, duke reflektuar mbi matosur kosovarë. Më shumë se forca dhjetëditëshin e dytë të muajit nëntor historinë e lavdishme që Gjergj Kastri- Me ju tregu të drejtën me preku kjo e tyre vlente gjesti dhe mbi të gjitha 1912, përhapën lajmin se ai ishte vrarë. pyetje sa dashamirëse aq edhe tinzare. ot Skënderbeu shkroi me shpatën e një fjala e përhapur se Ismail Qemalin e Thuhej se gjenerali serb Zhivkoviç e krenarie të madhe, të vazhdojmë rrugën Dhe përgjigja ime ishte kjo: Unë nuk ruante Isa Boletini dhe luftëtarët e tij. kishte urdhëruar të udhëhiqte sulmin paguhem për atë çfarë sakrifikoj për pa kthim të proceseve demokratizuese, Kaq mjaftoi që edhe ata shqiptar gjak- ndaj ushtrisë turke, por Isai i kishte konsolidimit të shtetit ligjor, të sigurisë kombin tim Shqipërinë, Kosovën, Amer- prishur që ishin kundër Pavarësisë, të thënë se në vijën e parë duhej të qëndro- ikën e mbarë popujt në botë. Unë nuk dhe reformave transformuese në një mos guxonin të sulmonin Plakun e nin serbët e jo shqiptarët. Dhe në sherr rrugëtimin europian të dëshiruar qëkur ky jam e pasur, por kur edhe grante i janë Vlorës. Isa i kishte dhënë besën se jeta e sipër Zhivkoviçi e kishte vrarë duke e afrur organizatës “Hope & Peace” që unë shtet u vendos krah të tjerëve, në hartën e e tij dhe luftëtarëve që ai drejtonte do akuzuar për tradhëtarë. Në të vërtetë Isa Europës, pikërisht këtu në Vlorë 105 vjet drejtoj, u kam thënë mikeve të mija se: ishin për Shqipërinë e lirë dhe në fakt ishte gjallë e po udhëtonte me trimat e Mirë do të jetë që ato fonde ti kalojnë të më parë . ai nuk e shkeli kurrë besën e dhënë. Isa tij drejt Vlorës. Një mirënjohje të sinqertë meritojnë sot sëmurëve me kancer dhe institucioneve Boletini nuk dorëzohej e nuk përkulej Sipas ngjarjeve të treguara nga nipi kërkimore që studjojnë këte sëmundje. të gjithë ata shqiptarë, të cilët jetojnë larg para askujt, prandaj që në moshën 54 i tij Tafil Boletini, i pranishëm në çdo trojeve tona, por nuk kanë lejuar kurrë Për mua Geni mbetet Gen, dhe unë nuk vjeçare fitoi të drejtën të quhej “Bacë” ngjarje dhe udhëtim të axhës Isë, na dal dot nga gjaku i të parëve të mi”. Janar 2018; Nr. 1(355) VETERANI 3 DOSSIER Në 550-vjetorin e vdekjes - Skënderbeu sintetizon një epokë të tërë historike që mori emrin e tij • Gjergj Kastrioti Skën- Skënderbeu, simbol i luftës të derbeu, Heroi Kom- bëtar i shqiptarëve. shqiptarëve për liri e pavarësi Nën udhëheqjen e tij, lufta e shqiptarëve u jergj Kastrioti Skënderbeu (6 themeluesi i të cilit u bë ai vetë. Kujdes të derbeu kërkoi pareshtur pjesëmarrjen e maj 1405 - 17 janar 1468) sin- veçantë Skënderbeu i kushtoi ruajtjes së vendeve europiane në luftë kundër armi- ngrit në një shkallë tetizon një epokë të tërë historike burimeve të brendshme ekonomike, tek kut të përbashkët. Epopeja e Skënderbeut që Gmori emrin e tij: luftën kundër push- të cilat u mbështet lufta. Duke fuqizuar e shk. XV dhe vetë figura e Gjergj Kastrio- më të lartë e më të timit osman (fundi i shek. XIV - fundi i mbrojtjen në brezin kufitar, në lindje e në tit - Skënderbeu ndikoi fuqishëm në jetën shek. XV). Nën udhëheqjen e tij, lufta e jug, ai i dha mundësi banorëve të viseve shpirtërore të shqiptarëve dhe për rritjen e organizuar. Ai mbeti shqiptarëve u ngrit në një shkallë më të të lira, të zhvillonin një veprimtari ekono- vetëdijes kombëtare të tyre. Të frymëzuar lartë e më të organizuar dhe shënoi një mike deri diku normale. Krahas mbrojtjes prej tyre, intelektualë të shquar shqiptarë, një figurë e dashur kthesë vendimtare në zhvillimin politik të së vendit, Skënderbeu i kushtoi vëmendje i pasqyruan e i përjetuan ato në vepra his- Shqipërisë. çlirimit të viseve të pushtuara që ndikoi torike monumentale, në të cilat nisi jetën Gjergj Kastrioti Skënderbeu ishte për- në formimin e mëtejshëm të lidhjeve me e vet historiografia shqiptare. Në fillim të për shqiptarët dhe në faqësuesi më konseguent dhe i shquar i banorët e këtyre viseve dhe në forcimin shek të XVI (1504) Marin Barleti, botoi elitës drejtuese shqiptare, që udhëhoqi me e bashkimin e të gjithë popullit shqiptar. latinisht veprën kushtuar luftës heroi- këngët, gojëdhënat e vendosmëri frontin e luftës së shqiptarëve Aftësitë e Skënderbeut si burrë shteti spi- ke të shqiptarëve për mbrojtjen e Shko- kundër pushtuesve osmanë. Ai realizoi katën edhe në marrëdhëniet me vendet e drës, (rrethimi i Shkodrës). Por vepra që tregimet e shumta pop- të parin bashkim të shqiptarëve, Lidhjen tjera. Duke pasur të qartë të rrezikut os- e lartësoi figurën e tij si historian human- Shqiptare të Lezhës, e cila hapi rrugën man mund t’i bëhej ballë vetëm me suk- ist është “Historia e jetës dhe e bëmave ullore, duke i dhënë e krijimit të shtetit të pavarur shqiptar, ses, vetëm me forca të bashkuara, Skën- të Skënderbeut”, të cilën e botoi latinisht atij tiparet e një figure “Viti i Skënderbeut” rrit shpresat për investime në legjendare

në Romë rreth viteve 1508-1510. Kjo ve- muzeumet e heroit kombëtar për voluminoze njohu shumë ribotime në gjuhë e në vende të ndryshme të Evropës. Shpallja e 2018-s si viti i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut është pritur me interes në Krujë dhe Durrës, ku drejtues të muzeut dhe Veprat e M. Barletit u bënë burimi më i rëndësishëm ku patriotët shqiptarë mëso- ekspertë të arkeologjisë shpresojnë se do të ketë një vëmendje të shtuar ndaj trashëgimisë së heroit kombëtar. nin historinë e epopesë legjendare të shk. XV. Gëzim Kabashi Periudha e Skënderbeut u përjete- Një grup nxënësish në sua edhe në vepra të tjera historike nga Viti që sapo ka nisur, 2018 është muzeun “Gjergj bashkëkohësit e heroit. Një nga bash- shpallur si “Viti mbarëkombëtar i këpunëtorët e ngushtë të Skënderbeut, Kastrioti” të Krujës. Dhimitër Frengu, shkroi latinisht, në Gjergj Kastriotit-Skënderbeut”. Sip- Foto: Gëzim Kabashi as vendimit të botuar në faqen zyr- frymën e ideve humaniste të kohës një tare të Kryeministrisë, një komision vepër për jetën e Skënderbeut. Me disa shtetëror me pjesmarrjen e shtatë ndryshime të vogla ajo ndjek rrethimin ministrave dhe një numri të gjerë in- e historisë së Skënderbeut të M. Barletit, stitucionesh do të përgatisë dhe har- që dëshmon se kjo vepër kishte pasqyru- tojë kalendarin e festimeve me ras- ar drejt realitetin historik, të njohur e të tin e 550 vjetorit të vdekjes së heroit panjohur edhe nga bashkëluftëtarët e kombëtar, që përfshin harkun kohor afërt të Skënderbeut. Vepra e Dh. Frengut të një viti nga 28 nëntori 2017 deri në u botua pas vdekjes së tij e përkthyer ital- 28 nëntor 2018. isht, dhe njohu shumë ribotime në këtë Vendimi është pritur me interes në gjuhe. Krujë dhe në Durrës, ku drejtues të Një vepër tjetër e rëndësishme për të muzeumeve apo ekspertë të arkeolog- njohur shoqërinë shqiptare të shek. XV jisë shpresojnë që festimet jubilare të është “Historia dhe gjenealogjia e shtëpisë shërbejnë gjithashtu për kryerjen e së Muzakajve”, shkruar në italisht më punëve rehabilituese të lëna prej vitesh 1510 nga bashkëluftëtari i Skënderbeut, pas dore. Gjon Muzaka. Ajo mbeti në dorëshkrim Muzeu historik “Gjergj Kastrioti” në dhe, për vlerën që ka për historinë mes- Krujë rrethohet nga gjelbërimi i ruaj- jetare shqiptare, botuesi i saj i shek. të tur me vështirësi nga thatësira e gush- XIX më të drejtë e ka cilësuar atë si një tit dhe mungesa e ujit, ndërkohë që “margaritar”. kthimi i qendrës së qytetit në një kant- Por vlen për t’u përmendur ne këtë ier ndërtimi e ka vështirësuar mbërrit- plejadë autorësh që kanë shkruar për jen e turistëve atje. Kur moti është i kthjellët, nga kala- planifikon të përdorë metodologji stu- Skëndërbeun dhe romantiku i njohur ar- Me më shumë se 100 mijë vizitorë ja e Krujës mund të shihet Kepi i Ro- dimi të avancuara për të kuptuar më bëresh, Jeronin De Rada për hartimin e vendas dhe të huaj në vit, muzeu i Kru- donit në Durrës, mirë problematikën e territorit në këtë veprës së tij “Skënderbeu i pafan”(1873), jës pritet të kthehet në një pikë kyçe të një tjetër zonë ku shenjat e periud- zonë në përgjithësi dhe fortifikimin e rrugën e të cilit do ta ndjekë më vonë edhe festimeve për nder të heroit kombëtar. hës së Skënderbeut janë të dukshme. Rodonit në veçanti. Naim Frashëri me veprën e tij “Istori e I kënaqur nga numri i turistëve, Një grup specialistësh arkeologë Anastasi vazhdon punën për të Skënderbeut”(1898) me vargjet karakter- drejtori Medi Hafizi numëron meg- të Institutit të Arkeologjisë vazhdon përgatitur një dosje të plotë, që syn- istike: jithatë një sërë ndërhyrjesh që duhen studimin e territorit pranë fortesës së on kthimin në zonë të mbrojtur arke- bërë në muze. heroit tonë kombëtar. ologjike, historike dhe mjedisore të Kruj’ o qytet i bekuar! Shpresat janë që projektet e ard- gjithë vijës bregdetare, nga plazhi i prite, prite Skënderbenë hshme të mund të përmirësojnë siste- Arkeologu nënujor, Adrian Anastasi Shën Pjetrit deri në derdhjen e lumit po vjen si pëllumb i shkruar min e ndriçimit të pavioneve, të restau- tha për BIRN se identifikimi i gjurmëve Ishëm. të shpëtojë mëmëdhenë..... rojnë banesat pranë muzeut si dhe të arkeologjike të fortesës do t’i shërbejë Viti mbarëkombëtar i Gjergj Kas- nisë projekti për rehabilitimin e mureve rindërtimit të plotë të planimetrisë saj. triotit-Skënderbeut pritet të frymëzojë Vargu i poetëve që iu kthyen epokës rrethuese. Dr. Anastasi, që zhvillon ekspeditat edhe qytetarë apo institucione të tjera së Skënderbeut nuk përfundon këtu. Ai Ndërkohë, sipas Hafizit, në oborrin e tij që prej pesë vitesh në këtë zonë për aktivitete të ndryshme. ka vazhduar me gjeneratat në vazhdim, e muzeut mungojnë ende tabelat me të me një ekip tërësisht shqiptar, thotë se Ish-nxënësit e shkollës “Gjergj Kas- duke u bërë burim i të gjithë krijuesve, e dhëna njohëse mbi funksionet e kalasë nga studimi i deritanishëm rezulton të trioti” në Durrës kanë filluar të mbled- veçmas atyre që shkruajnë poezi. Për ve- dhe të banesave brenda saj. njihet vetëm rreth 23 përqind e plani- hin foto dhe kujtime të cilat do t’i pub- prën e tij madhore shkruan edhe shumë Drejtori Hafizi shpreson gjithashtu metrisë së përcaktuar nga botimet e likojnë vitin e ardhshëm. shkrimtarë të huaj, në mesin e të cilëve që vitin e ardhshëm, në muzeun e Kru- profesorëve Piro Thomo, Gjerak Kara- Një prej tyre, Doranin Agalliu i tha përmendet edhe një poemë e shkruar në jës të ekspozohen edhe armët e Skën- iskaj, Neritan Ceka e Moikom Zeqo. BIRN se përmbledhja me shkrime dhe gjuhën islandishte, duke e ngritur figurën derbeut. Ndërkaq, pjesa e dukshme e mureve foto të përzgjedhura do të publikohet dhe epokën e tij në piedestalin e një per- Pas ekspozimit të shpatës dhe rrethuese të fortesës dhe gjurmët e në 50 vjetorin e emërtimit të shkollës sonaliteti në historinë e njerëzimit. Skën- përkrenares para dy vitesh në Muzeun pjesëshme të themeleve të saj, sulmo- me emrin e heroit kombëtar. derbeu u shndërrua në simbol të luftës Historik Kombëtar të Tiranës, ardhja hen nga erozioni i vazhdueshëm i ko- “Në ditën e festës, do të publikojmë për liri e pavarësi. Ai mbeti një figurë e e tyre nga Viena për të qëndruar disa drës, ndërsa në krahun tjetër gjithçka një përmbledhje me shkrime dhe foto dashur për shqiptarët dhe në këngët, go- muaj në Krujë do të ishte një vlerë e mbetet në mëshirën e ujërave detare. të përzgjedhura ndër vite, mes të cilave jëdhënat e tregimet e shumta popullore, shtuar përballë vizitorëve të shumtë në Instituti i Arkeologjisë, në bash- edhe foto të ceremonisë së 17 janarit duke i dhënë atij tiparet e një figure leg- vitin e 550-vjetorit të vdekjes së heroit këpunim me Ministrinë e Kulturës 1968, kur shkolla mori emrin “Gjergj jendare. tonë kombëtar. dhe Drejtorinë Rajonale të Durrësit po Kastrioti,” përfundon Agalliu. 4 VETERANI Janar 2018; Nr. 1(355) STUDIMI STUDIUESI INJAC ZAMPUTI PËR EMRIN DHE TRADITËN E SKËNDERBEUT NË PËRPJEKJET E Emri i Skënderbeut, i Xhemal Meçi - Studiues, bamë simbol i luftës për liri. Nuk asht e rastit kusht për të sigurue lirinë dhe pavarësinë Mjeshtër i Madh që, nga burime të ndryshme bashkëkohore, në të gjithë vendin. shprehet pothuajse me të njëjtat fjalë, i njëj- Natyrisht, koncepti unik i princnisë apo VDEKJA E SKËNDËRBEUT, më 17 ti mendim: “E gjithë Shqipnia asht në lëvizje të mbretnisë, lidhej edhe konkretizimi i janar 1468, NË LEZHË, NUK U BË dhe asht mbushë me emnin e Skënderbeut”, bashkimit të popullit shqiptar në një terri- SHKAK QË SHQIPTARËT T’I LËSHO- “i gjithë vendi rri në roje dhe pritet ardhja e tor shtetnor të quejtun Shqipni. Kruja rrinte NIN ARMËT, GJITHASHTU AS LUFTA Skënderbeut..”. përherë në kujtimin e në zemrat e shqip- KUNDËR PUSHTUESIT TË MOS VAZHDO- Dhe, për të tregue ç’randësi i jepej prej tarëve si “kryeqyteti i atyne vendeve, ku ma JË,PËRKUNDRAZI VAZHDOI EDHE PËR shqiptarëve ardhjes së princit të ri Kastriotas, të shumtën qëndronte princi Skënderbej” SHEKUJ TË TJERË që u mbajt për një vjet e gjysëm në paveprim, sikurse thonte shqiptari Gjon Kolesi më nga Venediku, një bashkëkohës, tue kraha- 16258), apo si e formulon kalorësi i Kotor- Kur, më 17 janar 1468, mbylli sytë në Le- sue shqiptarët me judejt e robnuem, shkru- rit Bolica:“qytet mbretnor, seli e të paepunit ante prej Lezhe me 4 të qershorit1500 se në Gjergj Kastriotit, të quejtunSkënderbej”9). zhë Skënderbeu, i gjithë populli shqiptar ndjeu INJAC ZAMPUTI randë humbjen e madhe. Por kjo vdekje nuk u Shqipni“pritet Skënderbeu si Mesia e Jude- Ekzistenca e principatës apo e mbretnisë ba shkak që shqiptarët t’I lëshonin armët dhe jve”. shqiptare në kohën e Skënderbeut ishte ba lufta e qëndresës kundër pushtuesit të mos Pritja që iu ba në Lezhë, në ditët e para pronë e përgjithshme dhe ndër të huejt“Sh- vazhdojë Dhe këto vazhdimësi luftërash e të marsit 1501, aty 33 vjet ma parë kishte qipnia – thuhet në relacionin e UrbanoCerrit kryengritjesh kundër pushtuesve ishin rrjed- tarak e nuk ishin në gjendjen e rajasë. Për të vdekë Skënderbeu e shprehun, ndër të aty nga vjeti 1675 – ishte një mbretni, por hojë e traditave të shqiptarëve, të rezistencës mbrojtë këtë gjendje lirie dhe, me krijimin tjera, dhe me frazën lakonike të kronis- pas vdekjes së të famshmitSkënderbe, që së tyre qindra-vjeçare kundër pushtuesve e kushteve të favorshme, për të synue çlir- tit që thotë se Skënderbeu i Ri qe pritë “ me kaq lavdi e mbajti atë skeptër etj...”10). sidomos turq, në veçanti edhe pas vdekjes së imin e të gjithë vendit, shqiptarët e vatrave (congrandissimogiubilo), zemrat e tregon se Të dhanat që paraqitëm deri këtu, na le- Tij të udhëheqjes së trimit legjendar të Gjergj të qëndresës - që nga Labëria e quejtun si në gjithë shqiptarë rronte kujtimi i lavdisë jojnë t’i japim përgjegje edhe një pyetjeje që Kastriotit, Skënderbeut, gjë që Autori I. Zam- ndër dokumentat edhe Himarë, nëpër viset së dikurshme si në forcë mobilizuese për asht shtrue me të drejtë: çka ka qenë ajo puti, e ka vërejt me aq atdhetari dashuri e e Skënderbeut e quejtuna edhe Lidhja e Ar- bashkimin e gjithë shqiptarëve rreth princit të që e mbajti në kambë këtë luftë shekullore respekt, si përkthyes i shquar dhe i mirën- bënit, nëpër Dukagjin e nalt deri në malet e ri Kastriotas. nga ana e atyne malësorëve të strehuem johur sidomos të pushtimin të Shkodrës e Mbishkodrës – nuk e lëshuen kurrë armën Edhe pse pa rezultate të qëndrueshme, në vatrat e qëndresës, ku ashpërsia e ven- vazhdim. nga dora. Jo vetëm tek shqiptarët, por edhe ekspeditat në Shqipnitë djalit dhe nipit të dit e kombinueme me aksionet shkretuese Tue u përqendrue shqiptarët rreth qytet- tek të huejt, u formue bindja se pjesë e ter- Skënderbeut, treguen se rruga e luftës për të sdanxhakbejlerëve, pashallarëve e sul- eve -fortesa të fundit të vendit, sidomos Krujës ritorit dhe e popullit shqiptar qëndronin në liri kalonte vetëm nëpër bashkimin shqiptar, ltanëve e banin jetesën pothuajse të pa- dhe Shkodrës, banë përpjekjen e mbrame, për liri, pa i qenë nanshtrue asnjë pushtimi. Një ashtu siç qe realizue në kohën e Skënderbeut. mundun, se jo ma të ishin aty kushte dhetë vjet, që t’ia mbyllin shtegun vendosjes udhëtar i vjetëve të parë të shekullit XVI, Kujtimi i lavdive të asaj kohe shkoi tue materiale të favorshme për një qëndresë e së pushtimi t otoman përfundimtar ( edhe kështu e shpreh këtë bindje: “Krahina e frymëzue të gjitha luftat e shqiptarëve gjatë një luftë të tillë? Nuk ka dyshim se një nga qyteteve e viseve të tjera me rëndësi- Xh. M.). Shqipnisë asht e ndame në tri pjesë, sepse shekujve XVI-XVII. Pikërisht në lulëzimin ma faktorët e randësishëm që ka shërbye si el- Por, ma në fund ky pushtim përfundimtar u ajo asht një krahinë e madhe. Pjesa e parë të madh të Kuvendeve shqiptare, që hartuen ement mobilizues në këtë drejtim dhe i bani ba realitet i përgjakshëm e tepër i dhimbshëm asht nan zotnimin dhe pushtimin e venedik- projektet dhe drejtuen luftat për çlirimin e ven- shqiptarët të aftë për të zhvillue atë qëndresë më 1479.- Xh: M.), me pushtimin tragjik të asve, e dyta asht nan pushtimin e sulltanit, dit në kalimin prej shekullit XVI në të XVII-in, dhe atë luftë tue iu shtrue edhe sakrificave Shhkodrës, e treta asht nan zotnimin e shqiptarëve, nga emni dhe tradita e SKËNDERBEUT së bash- ekstreme, ka qenë ajo traditë e luftës për liri, Por As me vendosjen përfundimtare të fakti i maleve të ashpra që ka aty..”.1) ku me elemente të tjera të vetëdijes shqiptare që ishte konkretizue veçanërisht në kohën pushtimit lufta e shqiptarëve për liri nuk Në këto vatra të qëndresë svazhduen, u banë simboli i bashkimit shqiptar, simboli i e Skënderbeut dhe që e lidhte të kaluemen pushoi.Megjithatë, pak nga pak, kjo luftë pak a shumë, po ato kushte shoqnore, në forcës dhe i strategjisë luftarake, i aspiratave me detyrat e kohës: “Nga tanët...mund të nisi të marrë masa dhe tipare të tjera, sepse të cilat pat qenë Dhe jo më kot, pas afro dy dhe i krenarisë së shqiptarëve përballë botës jemi dyzetmijë burra shpate që trimnisht do tashma mungonte udhëheqja unitare, që shekujsh që u vendos pushtimi përfundim- që çuditej me luftën e paepun të tyne. të luftojmë, jo ma pak se luftonin në kohën kishte qenë mbajtë në dorë nga Skënderbeu, tar, shqiptari Mark Kryeziu pa ndrojtje e Kur shqiptarët donin t’i tregonin Europës e të sipërthanunit princ Gjergjit”11). A nuk por në radhë të parë sepse kishin ndry- thonte: “Shqipnia, si ajo që qe e fundit që u ku qëndronte e gjithë forca e mbështetja e ndjehet në këto fjalë të pleqve të Shqipnisë shue raportet midis forcave të dobësueme vu në zgjedhë prej barbarëve, nuk i ka ndry- tyne, i dilnin për para me emnin dhe traditën siguria se asgja nuk kishte ndryshue në tra- të qëndresës dhe forcave të fuqizueme të shue aspak zakonet e veta nga ato që kishte e Skënderbeut. Kjo gja bante efekt të madh. ditën e tyne dhe se e ndjenin vehten me sulmuesv,-.Nënvizon ky autor.Por luftërat kur jetonte i paepuni princi i saj Skënder- Shqiptarët e dinin se në EUROPË, qysh pak gjallninë e dikurshme? e gjata antiosmane, sollën ndryshime në beu..”.2). Padyshim, në këto fjalë pasqyrohej vjet pas vdekjes së Skënderbeut, ishte krijue Tradita e Skënderbeut – kjo donte të të drejtën e pronësisë, në të drejtën-ekono- kryesisht shoqnia e vatrave të qëndresës. bindja se “pas Pirros, i cili luftoi në tokën e thonte se bashkimi do të arrihej, jo vetëm miko-shoqërore,politike dhe në atë fetare. * Italisë me romakët nuk ka dalë një i tillë (si për atë pjesë të popullit që rronte në ter- Këto rrjedhime e transformime krijun ndry- Krenët udhëheqës të lëvizjeve që vinin nga Skënderbeu – I.Z.) nga shqiptarët me nam ritorin e malësive, me kushte ma të fa- shime shoqërore deri te formacione në tërësi jashtë ( Perëndimi ) dhe shpërthenin kohë kaq të madh”.3) vorshme për luftë, por për të gjithë popullin për zhvillimin e gjithanshëm të vendit që pas kohe në Shqipni, me lidhjet e me kuven- Tue u paraqitë me emnin dhe traditën në territorin shqiptar. Në aktet e kuvendeve nga fusha juridike,deri te ajo ekonomike me det që organizonin për të bashkue krahinat e Skënderbeut, shqiptarët donin t’i thonin del i shprehun vazhdimisht e qartë ky synim pushtuesit. e ndryshme të vend shqiptarë në arrati,dhe botës: ne jemi bijt e atyne burrave me të cilët dhe na këtu mund ta ndriçojmë me disa copë- Dihen pasojat e randa që patën luftat kërkonin të kthenin gjendjen e maparshme Skënderbeu bani gjithë ato vepra të mëdha, za të nxjerra nga letra e 15 shkurtit 1602, që e zhvillueme gjatë shekullit XV në vendin për të gjithë Shqipninë, që donte të thon- që edhe tashti e mbajmë në kambë luftën doli nga Kuvendi i Madh i DukagjiniNË MAT tonë: qytetet e fshatrat u rrenuen dhe forcat te, sidomos në tridhjetëvjetorin e parë pas dhe prandaj nuk ka përse të mos dalë me letër që nënshkruhet nga 52 krenë kryesorë prodhuese pësuen humbje të mëdha, si dhe pushtimit përfundimtar (1479-1506), kur në sukses kjo lufta jonë, nëse do të plotësohen të 15 krahinave shqiptare, qysh nga Shkodra humbjet njerëzore. Por humbjet ekonomike mërgim vepronin princat e larguem shqiptarë, disa kushte. e Shpati, nga Kosova e Myzeqeja: “Jemi betue filluan të përtrihen në saj të NDIKIMIT dhe të rimëkambnin principatat vendase. Nuk ka Në shkresat, projektet e memorialët e fshehurazi që të mendojmë për këtë popullin JEHONËS së kujtimeve,të Skënderbeut, i dyshim se gjendja e maparshme, për masat Kuvendeve shqiptare apo të personaliteteve e Shqipnisë, me dëshirë t’ua kthejmë të gjitha cili mundi të përballoi ushtri të mëdha os- popullore shqiptare nuk do të thonte mbrojtje të shekujve XVI-XVII, vazhdimisht ndesh- ktyne vendeve tona lirinë e vjetër, sikurse qe mane. Por shembulli i TIJ vazhdon kudo në efektive nga sulmet grabitqare të pushtuesve en formulime si këto: shqiptarët “qysh prej në kohën e princit tonë, Gjergj Skënderbeut... Shqipëri e jashtë saj tek luftëtarët në legjen- të huej dhe regjimi i dikriminacionit që do të shumë vjetësh e tëhu kanë shkuetuemen- dhe për ma tepër do të vijnë të bashkohen me da e këngë trimash e trimëritë e tyre. kishte sjellë malësorët në gjendjen e rajasë. due se do të mund t’ia dilnin të rivendose- ne gjithë shqiptarët ( e tjerë)...”12).. Me t’u pushtue qytetet e fundit, shumë Gjendja e maparshme në të cilën kërkohej të shin në gjendjen e maparshme të lirisë së Pasi nuk dhanë rezultate të qëndrueshme, tregtarë, zejtarë e njerëz të shkolluem, me ktheheshin masat popullore, ishte e lidhun tyne”4),tue luftue kundër pushtuesit në atë me gjithë aderimin masiv të popullsisë, eks- familjet e veta, morën arratinë. Shumë sidomos me kujtimin e kohës së lavdishme mënyrë sikurse u luftue, si thoshin ata “në peditat e dy pinjojve Kastriotas dhe pasi u fshatarë, nga ana tjetër, braktisën fshatet e të Skënderbeut. Ata e ndienin mungesën kohën e princit tonë Gjergj Skënderbeut”5). vërtetuen disa përpjekje të pinjojve të dyerve veta dhe, ose morën arratinë jashtë vendit, e udhëheqjes unitare që ishte realizue në të Nuk bindemi lehtë se kjo koha e princit të tjera princore – që, sipas së drejtës feu- ose u tërhoqën në zonat malore. Së bash- kaluemen me pushtetin shtetnor në dorën e tonë donte të thonte, për shqiptarët e asaj dale dhe sipas mentalitetit të shoqnisë së ku me masat fshatare, në këto zona malore Skënderbeut. Kuptohet prandaj përse ata, kohe, koha e lavdishme e një bashkimi të atëhershme kishin titull e mundësi të mer- u strehue edhe një pjesë e klasës feudale sidomos nga vendosja e principatës së Kastri- përgjithshëm shqiptar, me anën e të cilit u rnin në dorë udhëheqjen dhe nga ana tjetër shqiptare, që nuk kishte marrë arratinë, si otëve, prisnin mundësinë e bashkimit të përg- mbrojt me sukses liria dhe pavarësia, bash- patën gëzue përkrahjen e disa faktorëve ndër- kishte veprue shumica e pinjojve të dyerve jithshëm shqiptar. Ardhja në Shqipni e djalit kim i realizuem nën udhëheqjen e atij që kombëtarë – kushtet për suksesin e lëvizjes princore, as nuk kishte ra në marrëveshje të Skënderbeut më 1481, shënoi një hap drejt himariotët më 1577 e quajnë “shumë i forti çlirimtare shqiptare u banë përherë e ma të me pushtuesin, ashtu si kishte veprue një këtij bashkimi – që qe veç i përkohshëm – kur, dhe shumë i kthjellti Skënderbe, mbreti ynë vështira. Tashti nuk pat ma asnji faktor që të pjesë tjetër. Tue u vu në krye të popullsisë që nga zona jugore e Labërisë dhe deri te gry- i quejtuni Kastrioti”6). Edhe NikollëMeka- dilte një njeri i aftë për të përqendrue në dorën malore, këta krenë vazhduen të udhëhiqnin ka e Maleve të Mbishkodrës, Gjoni u brohorit jshi, një nga udhëheqësit më të shquem të e vet udhëheqjen e lëvizjes çlirimtare. Nga ana qëndresën. Në këto zona malore, të stre- si princ i shqiptarëve. E njëjta situatë u përtëri lëvizjeve të armatosuna shqiptare të kohës, tjetër, pozitat e pushtuesit në kushtet e kon- huemit e ri u bashkuen në këtë mënyrë pas 20 vjetësh, kur shqiptarët brohoritën një nuk e linte pa vu në dukje se shqiptarët tradiktave europiane, sa vinin e forcoheshin. me banorët e maparshëm, nganjëherë tue tjetër princ Kastriotas, të birin e Gjonit, nipin kishin luftue në të kaluemen“nën udhëheq- Në këto rrethana bahej gjithnjë e ma e qartë dalë edhe mbi ta e tue marrë përsipër orga- e Skënderbeut, i cili me autoritetin e emnit: jen e Skënderbeut, mbretit të tyne”7). se çlirimi i popujve ballkanas duhej të ishte nizimin shoqnor e politik. U krijuen kështu Skënderbeu i Ri, doli në Lezhë dhe u vu në Nëse asht nevoja të thuhet, na po e një çashtje e përbashkët ballkanike. Kështu, ato vatra të qëndresës që do të losnin në vi- krye të lëvizjes së armatosun. Veçanërisht për theksojmë se koncepti i kapedanit, princit krenët shqiptarë të shekujveXVI-XVII krijuen jim një rol kaq të randësishëm. këtë rast të dytë, shënimet kronikale na kanë dhe mbretit që ndeshim në dokumentet e marrëdhënie në kuadër ballkanik për një ak- Në vatrat e qëndresës ekzistonin kushte ruejtë të dhana me shumë interes. Edhe sot, kohës, shprehte në mendjet e shqiptarëve sion të përbashkët për çlirimin e Gadishullit. për një jetesë, por të vështirë e plot mun- pas kaq shekujsh, ne na duket se nga doku- të atëhershëm udhëheqjen unitare si dhe Dhe, megjithëse nuk kishin pasë deri atëherë dime. Kjo jetesë, nga ana tjetër, ishte e le- mentet ndjejmë atë ankth e dëshirë të pa- bashkimin në të cilin kishte arritë populli ndonjë mbështetje efektive nga jashtë, këto htësueme nga fakti se banorët e atyshëm përmbajtun, me të cilën Shqipnia, e ngritun ynë dhe një i tillë bashkim e një e tillë ud- krenë u përpoqën të gjenin një udhëheq- nuk i ishin nënshtrue regjimit feudalo-ush- me armë në dorë, priste nipin e atij që kishte hëheqje unitare ata e konsideronin objektiv- je efektive ushtarake në luftën e armatosun qenë udhëheqës i luftës popullore dhe ishte in që duhej të arrinin në përpjekjet e tyne, si për çlirim dhe, për këtë, ashtu si gjithë krenët Janar 2018; Nr. 1(355) VETERANI 5 STUDIMI SHQIPTARËVE PËR LIRI GJATË SHEKUJVE TË PARË TË PUSHTIMIT OSMAN përjetësuar në legjenda ballkanas të tjerë, disa herë edhe në bash- manëve, në të cilën një vend të randësishëm naltonin si flamur emnin e Skënderbeut, këpunim me ta, kur kërkuen ndihmën nga zinin figura dhe veprat e Heroit tonë. Një rol që ka qenë për gjithë shqiptarët “të rifitonin Europa, kërkuen edhe një komandant ush- të veçantë mobilizues në këtë drejtim luej- lirinë e vjetër”29),dmth të kthenin kohën tarak. Në këtë frymë, PjetërBudi, kur parasht- ti në radhë të parë biografia e Skënderbeut e principatave feudale, kryesisht kohën e ron më 1621 planin e vet për çlirimin e vendit e hartueme nga shkodrani Marin Barleti, e bashkimit të realizuem me Skënderbeun. dhe paraqet forcat efektive, thotë se shqiptarët botueme, e përkthyeme dhe e perifrazueme Në shekujt e pastajmë, sidomos në shek- kanë nevojë “vetëm për një prijës që t’u bahet në kaq e kaq gjuhë e botime. Dhe del si një ullin XX, kur u poqën kushtet ekonomike krah me ushtarë e veçanërisht me njerëz për gja krejt e natyrshme që pastaj, kur sa vinte për përmbysjen e marrëdhënieve feudale komandë dhe me municione, sepse ata janë e rritej lufta e shqiptarëve për liri, dilnin dhe vendosjen e marrëdhënieve të reja ma të mjaftueshëm t’i qëndrojnë anmikut turk edhe biografi të tjera, po mbi Skënderbeun, të përparueme, nuk qe ma ajo “liria e vjetër” me forcat e veta”13). mbi këtë figurë që vazhdonte të frymëzonte që i frymëzoi përpjekjet e shqiptarëve. Në fillim përballë Tue kërkue këto mjete e luftën e shqiptarëve dhe që u paraqitej prin- kushtet e reja, emni dhe tradita e Skënder- njerëz, shqiptarët vinin në shërbim të kauzës cave të kohës si shembull për t’u ndjekë. beut vazhduen të luenin rol shumë të madh, së përbashkët luftën e tyne, por mbahesh- Dhe pastaj, nga historiografia, rruga ishte por jo për të kthye në gjendjen e vjetër, por in përherë të dalluem në individualitetin e e hapun për të kalue në prodhime të letra- për të kalue në një gjendje të re ma të për- tyne, i cili gjente shprehje pikërisht në lidh- dritshmit zot Lekë Dukaggjit, princit dhe turës artistike që mbushi botën me tem- parueme, për të sigurue me një luftë po aq jen e pashkëputun me emnin dhe kohën e zotnisë së tyne,” atikën e Skënderbeut. heroike sikurse qe ajo e Skënderbeut, lirinë Skënderbeut. Figura e Heroit qëndronte mbi Emni i Skënderbeut (si edhe i Lekë Du- Në një relacion të fillimit të shekullit e pavarësinë kombëtare mbrenda një shteti të gjitha si ma i nalti simbol, pa zbrite kur- kagjinit ka qenë përjetësue edhe në legjen- XVII, kalorësi i thanun boshnjak, Bertuçi, të ri kombëtar dhe të përparuem. rë në nivelin e cilitdo kapedan ose mbret të da, shpesh të lidhuna me toponiminë. Me pohon se kush e njeh, si e njihte ai forcën e Kanga e njohun e çetave të Rilindjes kohës, të cilit krenët e lëvizjeve i drejtoheshin emnin e tij ka qenë trashëgue gjithashtu shqiptarëve dhe ballkanasve të tjerë, “do të sonë: “O trima luftëtarë, /Të bijtë e Skën- që të merrte në dorë udhëheqjen e luftës; ai edhe norma kanunore e zonës së Matit,e mund të çuditet si asht e mundun që popujt derbeut, kapedan, princ o mbret vihej që në faktit se Arbnisë etj. Legjendat rreth Skënderbeut , e thanun(ballkanikë I.Z.) kanë qëndrue për Kërkoni ju shqiptarë/Lirinë e mëmëd- shqiptarët luftonin me emnin dhe trashëgimin kalit të tij, fuqisë dhe disa normave që flasin një kohë kaq të gjatë nën zgjedhën otomane heut...”. e tregon më së miri këtë botëkup- e Skënderbeut: “Dhe, që të dihet qartë lehtë- për quetësinë e Tij etj., edhe sot e kësaj dite dhe për ç’arsye nuk e ndjekin shembullin e tim të ri, sia e zbatimit të kësaj ndërmarrjeje – shkruen ndëgjohen në gojën e popullit tonë. Shumë atij kapedani shumë të famshëm atdhetar e tregon se mëmëdheu , atdheu tashma më 1607 shqiptari Aleksandër Kastro – due vende, rrugë e shtigje malore ruejnë ku- paraardhës i tyne, Skënderbeut, që ka lanë ishte një koncept i kristalizuem me një kup- të përmend kapedanin tonë, Skënderbeun, i jtimin e Skënderbeut. Krahinat që më 1621 një kujtim të shkëlqyeshëm dhe nuk janë tim të ri të përparuem. Tue u frymëzue nga cili... bani gjana të tilla që përherë do t’i lanë të PjetërBudi i quante “Viset e Skënderbeut”, përpjekë ta rifitojnë lirinë e vjetër të lashtë të figura vigane e Skënderbeut, simbol i luftës çuditun njerëzit për trimërinë e tij”14). dhe që përfshijnë, sipas tij, Matin, Bendën, tyne”27).Bertuçie dinte fort mirë çfarë përp- për liri, dhe tue luftue si bashkëkohësit e * Kurbinin, Tamadhen, Çermenikën22), janë jekjesh kishin ba shqiptarët, sepse ai ishte Heroit, me frymën dhe guximin e tij, shqip- Në zemrat e shqiptarëve të kohës figura ato që ruejnë ma fort këto kujtime. prej kohësh në marrëdhënie me ta, por këtu tarët e rinj mundën t’i siguronin vendit të e Skënderbeut shkoi tue u skalitë e tue u ba Populli shqiptar e kujtoi emnin e Skën- fjalën ai e kishte për një luftë të përbashkët tyne pavarësinë më 1912.______legjendare; shkoi tue u radhitë me figurat ma derbeut që nga ngjarjet ma të thjeshta e ballkanike; dhe si shkak për këtë mungesë, ______të zgjedhuna të botës mitologjike dhe biblike deri tek ato që merrnin karakter ma të ai vinte në dukje se, pasi vdiq Skënderbeu, Shënim: 1. Duke u njohur me separatet (sikurse ishte në botëkuptimin e kohës), me përgjithshëm shoqnor e politik. Pati njerëz, nuk doli ma një kryetar tjetër që të mund të që më pat dhuruar herë pas here për studi- figurat e ndrituna të së kaluemes së njerëzim- që kushdi për çfarë trimnije apo burrnije- siguronte një udhëheqje unitare në shkallë met që botonte në Revistën Shkencore të In- it. Kështu ndërsa Frang Bardhi e quen Skën- fituen apelativin “Skënderbej”, sikurse na shqiptare dhe aq ma pak ballkanike. stitutit të Historisë e të Ghuhësisë të Univer- derbeun “Kulshedra (dragojn- Xh.M) e botës dëshmon më 1610 për “Gjon Tanushin... të Kur popujt e tjerë të Ballkanit luftuen, sitetit Shtetëror TIRANË , ja, ku më doli para së Arbnit” dhe “lavdia dhe nderja e gjithë mbiquejtun Skënderbej”23).Kishte të tjerë gjetën tek shqiptarët aleatët e tyne të natyr- ky separat, kaq me rëndësi, dhuruar prej Tij, dorës arbneshe” 15), dhe kristalizon në këtë që, tue kapë në dorë rrethana të favorshme shëm. Nisën kështu lidhjet e marrëdhani- më 24 janar 1972, shumë aktual, tani në mënyrë një epokë të tanë, Mark Gjini, një për zhvillimin e një kryengritjeje, e nisnin et që u shprehën sidomos me organizimin kuadrin 550-vjetorit të vdekjes së Heroit tonë tjetër nga krenët e lëvizjeve, ia kujton mbretit tue krijue rreth vetes një aureolë me emnin e kuvendeve ndërballkanike të fillimit të Kombëtar, Shpallur VITI 2018,me VKM RSH, të Spanjës veprën ”Gjergj Kastrioti”16). Bash- e Skënderbeut, si qe për shembull, rasti i shekullit XVII. Por, në këtë situatë, disa VITI I SKËNDËRBEUT. kë me këta popuj që luftojnë tashti për liri, një myslimani të Shqipnisë së Mesme i que- persona që përfaqësonin disa rryma të 2. Gjatë Përpjekjeve që po bëja në vitet’ thotë më 1603 boshnjaku FranceskoBertuçi, jtun IdarManesi, i cili më 1607: “Në anë të kundërta me këtë lëvizje të përgjithshme, 60-70 për sigurimin e burimeve historike për Skënderbeu pat luftue dhe pat fitue. Pjetër- Krujës, në mes të maleve, me shumë bur- u përpoqën të krijonin çorientim në lidhje të përgatitë dhe botue kolanën “ PUKA QË Bogdani e radhit Skënderbeun krahas Lekës ra pas vetes, kishte hapë fjalën se donte të me trashëgiminë e lavdishme të Skënder- NË LASHTËSI, DISA VËLLIMESH, PATA FA- dhe malësorët shqiptarë krahas spartanëve ishte një Skënderbej tjetër”24).I njëjti qëllim, beut. Ashtu sikurse nga të tillë njerëz dhe TIN E MIRË TË NJIHEM DHE TË PËRFITOJË të Leonidës, kur thotë se pikërisht malësorët për të përfitue nga njohja e gjanë që kishte rrymë u ringjall me keqdashje çashtja e au- SHUMË PREJ INJAC ZAMPUTIT, KËTIJ sudi- tanë nuk u nënshtrohen turqve, po luftojnë ende në shekullin XVIII Skënderbeu dhe toktonisë së shqiptarëve dhe u shpall prap uesi të nderuar,që më priste me dashamirësi “posi duketë se bani Leka i Madh, Skander- për të sigurue kështu mbështetje në masat “teoria” e ardhjes së tyne nga Kaukazi, po si në zyrën e punës, Institutin e Historisë, si begu e 300 Maqedonas kundër të panje- e gjana popullore, e shtyni Kara Mahmud ashtu u banë edhe përpjekje për t’ua heqë në shtëpi. Ishte njeri buzëqeshur duke re- funushtëri të Kserksit...”18). pashë Bushatlinë e Shkodrës, i cili entuz- shqiptarëve Skënderbeun, tuekërkue një flektuar gjithmonë, mirësi, bujari,respekt, Për ta mbajte gjallë kujtimin e kohës iazmohej kur dëgjonte tregimet për Skën- prejardhje sa ma fantastike të Kastriotëve. modesti,frymëzim, optimizëm. Kështu edhe së lavdishme të Skënderbeut, në popullin derbeun, të shpallte se mbahej pasardhës Kjo përpjekja e fundit u konkretizue sido- familja e Tij shembullore.Sa herë e takoja më tonë ushtroi funksion të randësishëm edhe i Kastriotëve e të thonte me za të naltë se mos me pretendimet e famëkeqit shkrimtar përgëzonte dhe më nxiste për punën shken- kanga. Pas vdekjes së Heroit, na dëshmon donte me i shkue për gjurmë Skënderbeut boshnjak Tomko, i cili në një libër të vet, u core në fushën e historisë, folklorit , etnograf- autori bashkëkohës Sabelikus: “popujt të në çdo gja. Kjo bindje kishte lëshue rranjë përpoq ta nxjerrë Heroin tonë boshnjak nga isë si dhe në onomastikë, toponimi, prej ku magjepsun nga ky burrë i shquem, pothu- edhe në popull, dhe një kronikë e kohës e familja e Marganoviçëve, së cilës i përkiste me vullnet e përkushtim” mund të dalin diç- ajse shihnin tek ai diçka që i kalonte kufijtë regjistron këtë kur thotë se Kara Mahmuti, edhe ai vetë. Me të drejtë ky qëndrim preku ka e mirë e me rëndësi,- më thoshte,- edhe njerëzorë”. Kanga e trimnive të Skënderbeut, për veprat e tij të shqueme, mund të kra- thellë zemrat e shqiptarëve të ndritun të për PUKËN e më gjerë”. Kështu pak nga pak vazhdon historiani, u jepte guxim burrave, hasohej me “të shkëlqyeshmin Kastriot”25). kohës dhe urrejtja e krijueme nuk vonoi të u bëmë miq, si edhe me prof dr. jup Kastra- sepse “në mesin e zjarrit të luftës, kur çdo * shpërthente në përgjigjen që u dha atyne tin, prof. dr Mark Tirtën, prof E. Çabejn, prof gja shungullonte nga armët e barbarëve, Ashtu sikurse personaliteti i Skënder- shpifjeve Frang Bardhi ynë në librin e vet të A. Uçin, akademikë, prof. dr. David Lukën, si grupe vajzash e kishin zakon të mblidhesh- beut, sa qe gjallë, erdhi tue fitue peshë njoftun mbi Gjergj Kastriotin – Skënderbej , dhe prof dr. Bajram Xhafën etj.. Po është fat i in çdo javë në kryqëzimin e rrugëve ndër ballkanike dhe europiane, po ashtu edhe në në të cilin, autori, sikurse thotë vetë, ua ktheu madh me pasë miq të tillë. ato qytete ku ai sundoi dhe i këndonin lavdi funksion të rritjes së lëvizjes së armatosun Skënderbeun “bashkatdhetarëve dhe atdheut 3. Se sa atdhetar dhe studiues serioz princit të vdekur, ashtu sikurse e kishin za- shqiptare, figura e tij, përveçse frymëzuese të tij”28). ishte I. ZAMPUTI, ai burrë famëmadh, e tregon kon të vjetrit t’u këndonin lavditë, në mbled- për shqiptarët, vazhdoi të kishte edhe kup- Një rrugë tjetër nëpër të cilën jehona e FESH; BOTIMI I RI,Tiraë,2009, f. 2976 (zëri hjet e veta heronjve të mëdhaj”19). tim e randësi ballkanike dhe europiane. emnit dhe e lavdisë së Skënderbeut, ishin i përgatitur aq shkencërisht nga prof dr.M. Marin Bici, ARQIPESHKV i i Tarit ,më Qysh në vjetin 1479, në një projekt për përpjekjet e bame në shekujt XVI-XVII për TIRTA, akademi). Por qoftë edhe ky separat, 1610, tue ndeshë, sipas thanies së leshn- një luftë të përbashkët kundër Turqisë, ve- të krijue lidhje gjenealogjike, me të cilat një për të cilin shpresoj të jetë i mirëpranueshëm janëve në vendin e varrosjes së Skënder- pra e Skënderbeut i paraqitej Europës si varg familjesh fisnike europiane kërkonin prej gazetës “VETERANI” dhe aq e mirëprit- beut, tregon luftat e këtija, “të qituna në një shembull unik force e strategjije, që nuk t’i atribuonin vetes prejardhje nga Heroi i ur nga lexuesit. Prandaj e përgatita për këtë vargje, këndohen në atë gjuhë prej gjithë kish qenë pa qysh nga koha e lashtë romake: madh shqiptar. Kjo tregon, veç të tjerash, numër, që po hap REDAKSIA në faqet e veta shqiptarëve, edhe në praninë e turqve”20). “Po kush, pas ekspeditave të romakëve (në edhe për nevojën që patën oborret europi- VITI2018,VITI I SKËNDËRBEUT, në përgjigje Dhe, disa vjet ma vonë, Frang Bardhi na Maqedoni) mundi të tentonte që ta invadon- ane për të vu një emën kaq të madh në shër- të VKM. dëshmon për zakonet fisnike të banorëve të te, veçse ai Gjergj Kastrioti, i mbiquejtun bim të synimeve të tyne. Edhe ai njeriu i çu- 4. Lutemi të mirëkuptohemi prej lex- vatrave të qëndresës, të cilët, veç të tjerash, Skënderbej, princi i paepun i eprotëve , i cili, ditshëm, që vuni në lëvizje të gjitha oborret uesve dhe Redaksisë së Gazetës që e për “sipas zakonit të tëmoçëmve, ndër gostijet e tue përbuzë të gjitha dhuratat e premtimet princore e mbretnore europiane të gjysmës përgatita për Gazetën në gegërisht siç e veta, në rrugë e në punë, këndojnë me za të e shumta të turqve... ai vetëm u kap deri te së parë të shekullit XVII, i quejtunSulltan kishte botuar vetë autori, I. Zamputi në naltë trimnitë e burrave të tyne të mëdhaj, Strimoni, kufi maqedonas dhe thrak?”26). Jahja, pretenduesi i fronit të Osmanëve, jo REVISTËN SHKENCORE “STUDIME HIS- sidomos të të pathyeshmit Gjergj Kastriotit, Tue sjellë këtë copëz, nuk e kemi fjalën te më kot e rastësisht kërkoi dhe u martue me TORIKE” ,Nr.4, 1967,f. 93-101, kur kur të thanunit Skënderbej...”21).Frang Bard- saktësia e këtyne pohimeve, por te pesha një bijë Kastriotësh të Kurbinit, tue i lanë të ende vetë Universiteti i TIRANËS botonte në hi, ipeshkvi i nenshatit, gjatë vizitës në ndërkombëtare që i atribuohet figurës së birit, bashkë me pretendimet politike dinas- dy dialektet e Shqipës, sepse ende nuk ishte PUKË,qershor 1637 shkruan në relacionin Skënderbeut dhe luftave që banë shqiptarët tike, edhe krenarinë e kësaj prejardhjeje. vënë në zbatim PROJEKTI i DREJTSHKRIM- e tij se Popujt e Pukës kanë zakoneShumë nën udhëheqjen e tij ma parë, dhe pastaj * IT TË GJUHËS LETRARE SHQIPE, i cili do fisnike....”simbas zakonit të të moçmve ndër me emnin e tij. Në kushtet e vështira të robnisë të miratohej në KONGRESIN E DR: GJ. L. gostit e veta, në rrugë e në punë, këndojnë Këtu e kishte rranjën edhe suksesi i shumëshekullore, kujtimi i emnit dhe i SH: TIRANË,siç u miratua, NËNTOR 1972. me za të nalt trimnitë e burravetë tyne të pashembullt që pat në opinionin publik bot- trashëgimisë së Skënderbeut veproi në dy mëdhaj, dhe sidomos të pathyeshmit zot, nor të shekujve XVI-XVII gjithë ajo literaturë drejtime: në shekujt e parë të pushtimit, Xhemal Meçi z. gjergj kastriotit, të thanunit dhe të përn- historiko-publicistike mbi luftat kundër oto- synimi i të gjitha lëvizjeve të armatosuna të Studiues, Mjeshtër i Madh 6 VETERANI Janar 2018; Nr. 1(355) LIBRI Me rastin e 550 vjetorit të vdekjes së Heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti, Skënderbeu Luftimet e Skënderbeut në zonën e Bulqizës

Sakip CAMI jetës ka egzistuar një qytet. Pikërisht këtu në këtë vend strategjik Skën- derbeu ka zhvilluar betejën e qer- shorit të vitit 1444 ku turqit pësuan VAJKALI humbje të mëdha. Kjo është beteja e parë pas Beslidhjes së Lezhës. Ush- Në të hyrë të Dibrës, pranë Qa- tria shqiptare komandohej nga Gjergj fës së Buallit, aty ku Dibra ndahet Kastrioti, Skënderbeu, ndërsa ush- gjeografikisht me Matin ndodhet tria osmane komandohej nga gjener- fshati i Vajkalit. Emri i këtij fshati ka ali turk Ali Pasha. mbetur qysh nga koha e Skënderbeut Skënderbeu fshehu në shpinë dhe luftërat e tij të vitit 1474. Në këtë të armikut 3000 kalorës të koman- zonë, që nga Vajkali e deri tek Ura e duar nga Gjon Muzaka dhe Hamza Qytetit ose Valikardha e sotme janë Kastrioti dhe la një rezervë të mirë zhvilluar luftime të shumta dhe të të komanduar nga Vrana Konti. Me përgjakshme. këtë formacion të ri luftimi Skëndër- Sulltan Mehmeti II dërgoi në beu arriti ta fuste midis dy zjarreve Shqipëri në të njëjtën kohë dy ushtri Skënderbeu e njihte terrenin Dibra mbajti zi për këtë strateg të ushtrinë turke, ta rrethojnë dhe ta të mëdha për ta vënë Skënderbeun pëllëmbë për pëllëmbë dhe ndihmo- luftës, një nga gjeneralët më të aftë asgjësojnë atë. midis dy zjarreve. Drejt Bulqizës dhe hej nga luftëtarët dhe fshatarët di- të Skënderbeut. Qytetet, kështjellat, Nga qyteti i Valikardhit ka mbetur Vajkalit të sotëm marshoi dhe sulmoi branë. malet dhe fushat vajtuan. Tetë gjen- veç një urë ushtria e drejtuar nga Ballaban Pa- Beteja e Vajkalit ka qenë e paza- eralët e Skënderbeut që u kapën rob Dhe “Ura e Qytetit” s’do të shëm- sha, e cila vinte nga Maqedonia. Një kontë përsa i përket kërdisë dhe në këtë betejë dhe u egzekutuan nga bet kurrë. ushtri tjetër u nis nga Thesalia dre- tmerrit të luftës. Të përballoje dy Sulltani ishin: Moisiu i Dibrës, Vllad- jt Tiranës, Kasharit të sotëm. Skën- ushtri në të njëjtën kohë dhe në të en Gjurica, Muzaka i Angjelinës (mo- SOFRA E SKËNDERBEUT, derbeu bëri ndarjen e forcave dhe njëjtin vend ishte gjë jashtëzakonisht trës së Skënderbeut), Gjin Muzaka, VENDKOMANDA E LUFTËS të mjeteve të luftës. Ai rrethoi fush- e vështirë. Këtu turqit kapën rob tetë Gjon Perlati, Nikollë Berisha, Gjergj ën e Vajkalit nga të gjtha anët dhe komandantë të forcave të Skënder- Kuka dhe Gjin Manzi. Ballëpërballë me urën e qyte- nuk u la mundësi turqve të krijonin beut, ndër ta edhe Moisiun e Dibrës Në këto luftime të përgjakëshme tit që egziston edhe sot në fshatin lidhje midis dy ushtrive të tyre. Bal- i cili u çua në Stamboll. Ju bënë pre- pranë fshatit Vajkal është plagosur Valikardhë është shkëmbi i Skën- laban Pasha u përpoq të çante rre- sione dhe oferta të jashtëzakonshme edhe kali i Skënderbeut. derbeut. Ky mal i gjithi shkëmbor thimin por nuk arriti dot. Ai mundi të për të bashkëpunuar me ushtrinë os- lartësohet në anë të Zallit të Bul- shpëtonte vetëm kokën dhe eskortën mane, por Moisiu nuk pranoi. Ai u Gojëdhana popullore thotë: qizës. Vetëm nga pjesa e prapme e tij. rop i gjallë nga turqit. Shqipëria dhe Kali u mbyt deri në fyt në gjak mund të ngjitesh në të pasi nga Skënderbeu me sytë e përlotur tha: pjesa e përparme është shumë i “Vaj medet, kali” thepisur. Në majë të tij është sofra Nga ajo ditë Vajkalit, emrin i la. e Skënderbeut, vendi i vështrimit të betejës. Kjo sofër në kuptimin ush- tarak ishte vëndkomanda e luftës. GURËT E SKËNDERBEUT Kjo pikë strategjike nuk u muar kurrë nga asnjë pushtues. Sapo të kalosh qytetin e Bulqizës fare pranë Fushë Bulqizës para se të PELADHIA shkosh tek vendi i quajtur pishat e reja do të shohësh disa gurë të mëd- Fill pas Valikardhës ndodhet henj që nuk i lëviz dot njeri. Si kanë fshati i Peladhisë. Gojëdhana thotë ardhur, si kanë zbritur ato ? se edhe ky fshat e ka marrë emrin Mali i lartë ngrihet madhështor që nga koha e Skënderbeut. Tur- e qëndron krenar që nga ajo kohë. qit u përpoqën që t’i bënin bllokadë Aty ka qëndruar Skënderbeu me tri- ekonomike Skënderbeut, që ushtarët mat e tij. Poshtë kalonin pushtuesit e Skënderbeut të mbeteshin pa bukë turq. Skënderbeu e kishte menduar e ushqime, që të dorëzoheshin pa mirë që t’a shfrytëzonte këtë mundë- kushte. Në malin që ngrihet mbi këtë si të natyrës në favor të tij. Bashkë fshat ka patur shumë dhi të egra, të me shokët e tij shembi nga malet cilët malsorët i gjuanin por edhe i ru- gurë të mëdhenj pikërisht në çastin anin nga keqbërësit. kur poshtë në rrugëkalimin e vetëm Në kohën e zisë së bukës për të kalonte karvani turk. Turqit pësu- cilën po tregojmë, një nga malsorët an dëmtime të mëdha të paparashi- vrau një dhi të egër dhe e vendosi mu kuara. në mes të rrugës nga do të kalonin Këto gurë janë edhe sot në këtë turqit. Dhia ishte shumë e madhe, sa vend. Ky vend quhet:”Gurët e Skën- një pelë. Në gojë i vunë grurë me shu- derbeut” micë që të mendohej se kishte ngord- hur nga ngrënia e grurit pa karar. Të mëdhenj e të zinj, Turqit kur e panë filluan të pyenin qëndrojnë si dikur njëri tjetrin:”Çfarë asht kjo pelë apo Askush s’mund ti lëvizë, dhi ?” mbetën flamurë. -Lene çfarë asht pelë apo dhi por shife se kjo ka ngordhë nga gruri i BETEJA E VALIKARDHËS shumtë. Ky vend paska grurë për kafshët dhe jo ma për njerzit. Të ikim Kushdo që kalon për në Dibër në sa ma parë nga ky vend, thanë turqit fshatin Valikardhë do të shohë lapi- e ikën nga sytë kambët. darin kushtuar betejës së Valikard- hës (Valikardit). • Shkëputur nga libri “Ngjarje dhe fig- Vendasit këtij vendi i thonë Ura e ura të shquara historike të zonës së Qytetit, sepse këtu në kohën e mes- Bulqizës” të autorit Sakip Cami Janar 2018; Nr. 1(355) VETERANI 7 FAKTET 50 fakte nga jeta e Heroit Kombëtar, Skënderbeut i lartë, “Urdhri Gjergj Kastriot Skënder- përkohshme me Sulltan Mehmetin pas beu” dhe një shesh në kryeqytet. disfatave të ushtrisë turke. Historianët 24. Emri i Skënderbeut u propozua nga kanë mendime të ndryshme, por Barleti Sami Frashëri t’i vendosej kryeqyte- thotë se osmanëve u duhej të linin pak tit të vendit. Në 1889 në veprën e tij kohë Skënderbeun dhe të merreshin me “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të luftërat në Bosnjë dhe Azi. bëhet”, Frashëri mendon që qyteti të 39. Më 1443 Skënderbeu braktisi ushtrinë ngrihej në fushën e Tiranës. turke. I dërguar nga Sulltani për t’u 25. Biografi i parë i Skënderbeut ka qenë ndeshur me hungarezët e drejtuar nga Marin Barleti, në vitet 1504, me ve- Janosh Huniadit, Skënderbeu me ush- prën “Historia e jetës dhe e bëmave të tarët e tij besnikë largohet nga beteja dhe Skënderbeut”, botuar në gjuhën latine. drejtohet për në Shqipëri. Ndërsa në gjuhën shqipe Fan Noli, Sabri 40. Më 28 Nëntor të vitit 1443 u shpall Godo dhe historiani Kristo Frashëri. rimëkëmbja e principatës së Kastriotëve. 26. Familja e Kastriotëve kishte një princi- Kjo ndodhi pasi Gjergj Kastrioti me një patë të vogël në malet midis Matit dhe sërë masash ushtarake shtiu në dorë Dibrës, në kufirin verior, në zotërimet e qytetin e Krujës dhe atje ngriti flamurin Topiajve. Kostandin Kastrioti e filloi sun- kuq e zi. dimin e tij mbi këtë principatë në vitin 41. Lufta e kalorësisë ishte një nga 1383. mjeshtëritë e Skënderbeut. Kalorësia e 27. Rreth 60 kilometra katror dhe një kësht- pajisur me armë të lehta ishte një nga jellë iu dhuruan Skënderbeut nga Mbreti më të përdorshmet, duke bërë që të sul- i Napolit, Alfonso, në shenjë mirënjohjeje monte radhët e armikut dhe të tërhiqej 1. Gjergj Kastrioti Skënderbeu lindi në 13. Janë dy shpata të Skënderbeut. E para i për ndihmën që i dha. Ky vend edhe sot shpejt. Dibër, më 6 maj të vitit 1405. Vdiq në është dhuruar nga Papa në Krishtlindjet është pronë e pasardhësve të Skënder- 42. Pas 25 vitesh luftë, në janar të vitit 1468 qytetin e Lezhës, më 17 janar të vitit e vitit 1466 dhe është me trup të drejtë, beut. Skënderbeu thirri një tjetër kuvend me 1468. Ai jetoi 62 vjet, 9 muaj e 12 ditë. e gjatë 85.5 centimetra dhe e gjerë 5.7, 28. Lekë Zaharia, Moisi Golemi, Hamza princat shqiptarë. Barleti thotë se ato Skënderbeu është figura më e shquar në peshon 1.3 kg. E dyta është model turk, Kastrioti, Gjon Muzaka, Pal Engjëlli, ditë Skënderbeu u sëmurë rëndë nga historinë e Shqipërisë. është 121 cm dhe peshon 3.2 kg. Gjergj Araniti, Andrea Topia, Vrana Kon- ethet dhe shëndeti i tij nuk u përmirë- 2. Gjergj Kastrioti Skënderbeu mban titullin 14. Kali i Skënderbeut është një tjetër sim- ti, ishin bashkëpunëtorët më të afërt të sua më. Hero Kombëtar që nga viti 1974, titulli bol që ka shoqëruar heroin. Sipas Bar- Skënderbeut. Megjithëse dy prej tyre e 43. Për vdekjen Skënderbeut ka pasur disa më i lartë dhe i vetëm që mban një shqip- letit, ai ishte i bardhë, i një race të zgjed- tradhtuan. hipoteza. Në veprën e Barletit thuhet se tar për vlerat e larta të figurës së tij. hur. Pas vdekjes së Skënderbeut, ai nuk 29. Fjalimi më i rëndësishme dhe më i mbaj- ai vdiq në moshën 62-vjeçare pa asnjë 3. Gjergj Kastrioti Skënderbeu ishte dja- pranoi t’i hipte njeri tjetër dhe ngordhi. tur mend, është ai i mbërritjes në qytetin shkak natyror. Vitet e fundit studiuesi li më i vogël i Gjon Kastriotit, princit të 15. Në moshë të vogël së bashku me tre e Krujës. Fjalët “lirinë nuk ua solla unë, Aurel Plasari hedh tezën se Skënderbeu Shqipërisë së Veriut dhe i princeshës vëllezërit e tij, Skënderbeu u mor peng por e gjeta në mesin tuaj”, kanë vlerë le- mund të jetë helmuar. malazeze, Vojsava. Gjergji ishte fëmija i nga Sulltan Murati II, si ndëshkim për trare dhe mendimi edhe sot e kësaj dite. 44. Lidhja e Lezhës është i pari bashkim i fundit midis 4 djemve dhe 5 vajzave. luftën që i shpalli Gjon Kastrioti, i ati i 30. Për Gjergj Kastriot Skënderbeun shkrim- princërve shqiptarë për të kundërshtuar 4. Gjergj Kastrioti Skënderbeu u martua Skënderbeut, si dhe u vendos në Edrene tari Longfelloë ka shkruar poemë, opera pushtimin osman. Gjergj Kastriot Skën- me Donika Aranitin nga Kanina e Vlorës të Turqisë. nga François Francoeur dhe François derbeu ishte organizator i kësaj lidhje- dhe me të pati një djalë, Gjonin, emrin 16. Për trimërinë dhe zotësinë në artin ush- Rebel dhe një tjetër e shkruar nga Anta- je historike nga ku nisi dhe qëndresa e e të cilit ia vuri për nder të të atit. Për tarak që tregoi gjatë betejave me ush- nio Vivaldi, piktori i madh Rembrand ka arbrit. nder të të atit, i biri i Gjonit mori emrin e trinë osmane, gjatë betejave në Azinë e bërë pikturë portretin e tij. 45. Gjoni, djali i vetëm i Skënderbeut, u lar- Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Vogël, Skënderbeu mori nga Sulltani 31. Për figurën e Skënderbeut dhe për per- gua në Napoli pas vdekjes së të atit, ku 5. Vlera më e lartë kombëtare e figurës së titullin e gjeneralit. Skënderbeu stu- sonazhin të tij janë shkruar në të gjithë mori titullin “Dukë” dhe “Kont”. U mar- tij është se për 25 vjet ai mbajti larg dioi në Stamboll artin ushtarak, njihte botën 600 libra, mes tyre romane, libra tua me Irena Brankoviç Paleologu, pas- Shqipërisë ushtrinë turke, duke e thyer gjuhën osmane, latine dhe shqip, si dhe historikë dhe tregime, madje edhe leg- ardhësja e fundit e familjes perandorake pothuajse në çdo betejë. Janë të shum- shkruante dhe kishte oratori të lindur. jenda, duke e ngritur në piedestal fig- të Bizantit dhe patën shumë fëmijë. Pas- ta betejat e fituara nga Skënderbeu së Ballkani dhe Azia e Vogël ishin disa nga urën e Skënderbeut. ardhësit u shpërngulën në Leçe, në vitin bashku me ushtrinë e tij. detyrat e tij ushtarake pas mbarimit të 32. Tri mbahen mend si tradhtitë më të 1700. 6. Vlerat e figurës së Skënderbeut janë shkollës, duke u dalluar për trimëri. mëdha ndaj Skënderbeut. Nipi i tij, 46. Gjyshi i Gjergj Kastriot Skënderbeut, ndërkombëtare, duke qenë se ai u bë 17. Familja e Kastriotëve kishte një princi- Hamza Kastrioti, princi Moisi Golemi Gjoni, vendosi sundimin e tij në Krujë prijësi i barrierës ndaj ushtrive turke për patë të vogël në malet midis Matit dhe dhe tradhtia në betejën e Beratit, bete- në vitin 1439, por mësohet se Venedi- pushtimin e Evropës dhe mosshtrirjes së Dibrës, në kufirin verior, në zotërimet e jë kjo që është konsideruar e vetmja e ku e shpalli armik dhe i preu kokën në fesë islame në kontinentin evropian. Topiajve. Kostandin Kastrioti e filloi sun- humbur nga ushtria e Skënderbeut. Durrës, në vitin 1402. Pas atij erdhi i 7. Gjergj Kastrioti Skënderbeu i përkiste fesë dimin e tij mbi këtë principatë në vitin Ballaban Pasha ishte gjenerali turk që u biri, Gjoni, babai i Skënderbeut, i cili së krishterë. U shndërrua në mysliman, 1383. ndesh më tepër me Skënderbeun. Balla- e mori Krujën përsëri dhe gradualisht pasi shkoi në ushtrinë turke dhe më pas 18. Gjatë gjithë jetës së tij, Gjergj Kastriot bani ishte shqiptar dhe për portën e lartë e shtriu sundimin e tij mbi Tiranën, u kthye përsëri i krishterë. Kjo ishte feja Skënderbeu zhvilloi 30 beteja, nga të ishte i vetmi që e njihte artin e luftës së Matin, Dibrën dhe Mirditën, nga Priz- më e përhapur në Evropë në atë kohë. cilat 29 prej tyre i fitoi dhe vetëm një Skënderbeut. Në një betejë i vrau 8 ko- reni në lindje, deri në detin Adriatik në 8. Nga personalitete të huaj, nga historinë të humbi. Betejat e udhëhequra nga Skën- mandantë të lartë Skënderbeut. perëndim. huaj, ai ka marrë epitete të tilla si “Atlet i derbeu kanë qenë nga më të fortat dhe 33.Tri herë qyteti i Krujës, që ishte dhe qen- 47. Nga viti 1407 deri më 1430, Gjoni luftoi Krishtit” dhe “Ideatori i Aleancës së Parë më të përgjakshmet. dra e Skënderbeut, u rrethua nga ush- periodikisht me turqit, u mund 3 herë Euroatlantike”. Epitete këto që e ngrenë 19. Dy janë uniformat që ka përdorur Gjergj tritë osmane. Dy herë nga sulltanët dhe dhe u detyrua të pranonte kushte të rën- shumë lart figurën e Heroit tonë Kom- Kastrioti Skënderbeu. E para ishte uni- një herë nga gjenerali më i lartë turk, da paqeje. Pas humbjes në vitin 1421, ai bëtar. forma e luftës, me përkrenare dhe parz- Evrenoz Pasha. Por nën mbrojtjen e mbante një kontroll të kufizuar në prin- 9. Mendohet se Gjergj Kastriot Skënder- more. Ndërsa veshja tjetër që përmend Skënderbeut qyteti asnjëherë nuk ra. cipatën e tij. beu ishte shtatshkurtër, truplidhur dhe Barleti është ajo popullore me qeleshe 34. Dy sulltanë erdhën vetë në Shqipëri 48. Pas Kuvendit të vitit 1443, Skënderbeu shumë i fuqishëm. Shpata të cilën për- dhe xhubletë. për të ndëshkuar Skënderbeun. Murati më 2 mars të vitit 1444, mbajti Kuven- dori ai ishte e vështirë për ta përdorur 20. Eshtrat e Skënderbeut u zhvarrosën II, i cili thuhet se pas humbjes vdiq nga din pasues në Katedralen e Shën Kollit një njeri i zakonshëm për nga pesha e nga turqit pas rënies së Krujës, më 1480, hidhërimi gjatë rrugës së kthimit, si dhe të qytetit të Lezhës. Ky ishte i pari Ku- saj. 12 vjet pas vdekjes. Varri i tij, që ndod- djali i tij, Mehmeti, i cili e la në mes rre- vend Kombëtar i princërve dhe i fisnikëve 10. Sot në botë emrin e Gjergj Kastriot Skën- hej në Kishën e Shën Nikut në Lezhë, u thimin e Krujës. shqiptarë të shek. XV. derbeut e mbajnë sheshe të shumta në dhunua dhe eshtrat u morën si hajmali 35. Në të tri rrethimet e Krujës Skënderbeut 49. Portreti më i hershëm i Gjergj Kastriot kryeqytetet më të rëndësishëm të botës, nga ushtarët turq. iu desh të përballej me një ushtri shumë Skënderbeut daton në vitin 1466. Gen- duke filluar që nga Tirana, Prishtina, 21. Skënderbeu ka deklaruar se, “unë jam herë më të madhe në numër. 100 mijë tile Bellini, në vitin 1466 kur Heroi vizitoi Zyrihu, Parisi, Roma, Çikago, Shkupi, pasardhës i Pirros së Epirit”. Marin Bar- me Sulltan Muratin dhe po kaq me Sull- qytetin e Lagunovës në Itali, e pikturoi etj. leti në veprën e tij thotë se Skënderbeu i tan Mehmetin dhe gjeneralët. atë me urdhër të autoriteteve venedi- 11. Buste dhe shtatore të Skënderbeut referohej shpesh origjinës së Pirros. 36. Titulli Skënderbej “Iskander Bej” ose kase, sipas autorit Friedrich Kenner, ndodhen në Londër, Spanjë, Buones Ai- 22. Dy herë Papa Piu II kërkoi të vinte në “Aleksandër i Madh”, iu dha nga Sull- mendohet se portreti ka qenë me profil res, Neë York, Kanada, Kosovë, Tiranë. Shqipëri me qëllim kurorëzimin mbret tan Murati II, pas fitoreve të betejave në majtas. Në të gjitha punimet artistike, Heroi të Skënderbeut. Në arkivat e Vatikanit Azi. Gjithashtu iu dha dhe titulli “Sanx- 50. Një fakt tjetër në jetën e Skënderbeut Kombëtar qëndron hipur mbi kalë duke ndodhet dokumenti që do të kurorëzonte hakbej” për zonën e Shqipërisë në vitet është edhe iniciativa papnore enciklike simbolizuar luftëtarin. Skënderbeun, Mbret të Epirit. 1437-1438. për nderimin botëror të Gjergj Kastriotit. 12. Përkrenarja me kokën e dhisë që mban- 23. Emrin e Skënderbeut e mbajnë të pak- 37. Rreth pesë mijë të vrarë mendohet se Me iniciativën e tij papa i romes mendoi te Skënderbeu ishte një simbol i huazuar tën 10 objekte dhe institucione. Tri rrugë është numri më i madh i ushtarëve që t’i jepte këtë titull të lartë Heroit tonë nga legjendat e Pirros së Epirit dhe Alek- në Tiranë, Durrës e Krujë; një muze në ka humbur Skënderbeu në një betejë. Kombëtar, i cili është një nga vlerësimet sandërit të Madh. Ajo është me metal të Krujë, një fshat në Librazhd, një pije Historianët turq thonë se beteja e Beratit më të mëdha në atë kohë. bardhë dhe me një rrip (ruban) të larë alkoolike konjak, një skuadër futbolli e ishte dështimi më i madh i Skënderbeut. me ar. Korçës, universiteti ushtarak, një titull 38. Një herë Skënderbeu vendosi paqe të (Marrë nga Gazeta Infopress) 8 VETERANI Janar 2018; Nr. 1(355) HISTORIA 74 vjetori i betejës në Tendën e Qypit, nga më të mëdhatë dhe më të lavdishmet e luftës partizane Beteja e Tendës së Qypit, nga më të lavdishme të LANÇ (Sipas kujtimeve të SKËNDER MALINDIT - Ish kom. i bat.2-të të Gr.3-të të Skraparit)

NË TENDËN E QYPIT U ZHVILLUAN • Në Tendën e Qypit nuk u LUFTIME FRONTALE bënë luftime sipas parimit Beteja e Tendës së Qypit është një nga betejat më të lavdishme të Luftës Anti- të luftës partizane “sulmo si fashiste Nacionalçlirimtare që u zhvil- rrufeja dhe zhduku si era”. lua gjatë operacionit të dimit të ushtrisë gjermane të vitit 1944, kundër forcave Këtë e vërteton edhe koman- partizane shqiptare. Me këtë operacion nazistët gjermanë synonin asgjësimin e danti i trupave gjermane në forcave partizane që kishin marrë zhvillim të vrullshëm në të gjithë vendin. Për sh- këtë betejë, i cili në kujtimet katërrimin e bazave partizane gjermanët e tija për këtë betejë shkruan shfrytëzuan dhe konditat e malit me shumë dëborë e shumë të ftohtë të dim- se duke marshuar nga Çor- rit 1944. Qëllimi i komandës gjermane ishte të merreshin krahët e forcave parti- ovoda në drejtim të lartësisë zane që gjendeshin në zonën Skrapar-Be- 1537 m mbi nivelin e detiti, 6 rat-Korçë, duke mbyllur shtigjet malore në kushtet e atij dimri të egër. km në perëndim të Çorovodës Më 19 janar 1944 u formua me shpe- jtësi grupi i 3-të i Skraparit në fsha- u ndeshëm me partizanët, tin Slatinjë, në vendin e quajtur Qafa e luftimet u bënë të ashpra e të Liqenit. Komandant i grupit u caktua Zy- lyftar Veleshnja dhe komisar Iljaz Sevrani. përgjakshme dhe neve pasi Ideja e komandës së grupit të 3-të ishte kundërsulm dhe u hap menjëherë në nuk mundëm të çanim përpa- që me forcat partizane të ndalonte depër- • Drejtimi i luftimit u bë i gux- pozicion luftimi. Së bashku me forcat e timin e trupave armike në drejtimin Be- këtij batalioni do vepronin dhe partizanët ra, u detyruam të tërhiqemi rat-Skrapar dhe Korçë-Skrapar-Këlcyrë, imshëm, mjaftë i llogaritur, e batalionit të dytë të Grupit të Tretë. U me qëllim që t’u jepej mundësia forcave ku të gjithë kuadrot drejtues dha urdhëri që para se të hidheshin në në Çorovodë ku u riorga- partizane të manovronin lirisht, për t’ju kundërsulm, partizanët të hidhnin dy nizuam dhe prej andej ndry- shmangur asgjësimit të tyre. Po ashtu treguan aftësi komandimi dhe granatat e dorës, një nga një me koman- ndihmohej formimi i Brigadës së 6-të në dën “granat hedh” sepse në këtë mënyrë shuam drejtimin e lëvizjes. Përmet, si dhe tërheqja e të plagosurve dhanë shembull personal. bënin më shumë efekt dhe zëvendësonin nga spitalet dhe evakuimi i depove në Za- si të thuash një farë përgaditje artilerie të plagosurit, por dhe ky u godit për vdek- gori e gjetkë. Për këto arësye, komanda Në 74 vjetorin e kësaj beteje përpara sulmit. Mbasi u hodhën grana- je nga zbuluesit gjermanë, të cilët mbasi që ditën që u formua grupi, studjoi situ- kujtojmë me respekt të madh tat, gjithë partizanët u ngritën për kun- kryen aksionin u larguan me fshehtësi pa atën e krijuar dhe parashikoj që luftimet drasulm nga lart-poshtë gjatë kurrizit të u dëmtuar nga neve. Mitralozët “sharrëz” për ndalimin e mësymjes së armikut t’i dëshmorët që ranë duke luftu- kodrave nga Nishica në Veleshnjë, nën të gjermanëve, të vendosur në llogoret e zhvillonte në drejtim të Tendës së Qyp- tingujt e borijes së Haki Kapajt nga Gjer- luftës italo-greke në Kodrat e Karakollit, it, si vend zotërues në atë rajon, i favor- ar heroikisht në fushën e besi i Mallakastrës. bënin zjarr të pandërprerë dhe shumë shëm për mbrojtje dhe prej nga ku forcat nderit. Gjithashtu kemi respekt Duke vazhduar sulmin përpara borija preçiz kundër partizanëve, të cilët u gozh- partizane mund të jepnin kundërsulme nuk po binte më vazhdimisht si më parë, duan në vend dhe nuk mund të lëviznin nga lart poshtë. Më konkretisht vendosi dhe për të gjithë ata që luftuan sepse borizan Hakiu ishte goditur nga një përpara nga ky zjarr i tmerrshëm. Afër që batalioni i dytë të mbrohej në rajonin plumb në fyt. Komandanti i batalionit, meje ishte vendosur në pozicion partiza- Kodrat e Slatinjës-Veleshnjë-Kala, për të trimërisht në këtë betejë nga duke mos dëgjuar tingujt e bories sepse ni Abaz Rogu, i cili duke dashur të ndër- ndaluër mësymjen e armikut në drejtimin më të mëdhatë dhe më të lav- nuk e dinte që borizani ishte plagosur dhe rojë pozicion u godit nga një breshëri Sharovë-Tenda e Qypit. Ndërsa batalioni gjaku nuk e lejonte t’i binte bories, i dha plumbash mitralozi në të dyja kofshët, i parë të mbrohej në rajonin Munushtar- dishmet e luftës partizane. urdhër atij të vazhdonte t’i binte borisë u rrëzua për tokë dhe zuri të thërrasë: Therepel-Spatharë, për të ndaluar për të entuziazmuar partizanët në sulm. “o Skënder Malindi, hajde më merr se mësymjen e armikut në drejtim të Malit të Haki Kapaj, për të zbatuar urdhërin e ko- dhe unë për Shqipërinë u plagosa”. Në Spatharës-Qafa e Murrizit. njës dhe të Kodrës së Karakollit e deri në mandantit, me një gisht zuri plagën në fyt kodrën ku isha vendosur unë vjen Meh- Më 19 janar 1944, rreth orës 15.00, afërsi të Tendës së Qypit, u zhvilluan luf- që të mos i rridhte gjaku dhe filloi t’i binte met Shehu dhe si dëgjon thirrjet e Abazit, kollona gjermane e përbërë nga batalioni time shumë të ashpra. Gjermanët, meg- prapë bories, por kjo nuk vazhdoi shumë pyet çfarë ka ndodhur. Ja tregoj ngjarjen i parë i regjimentit 54, kompania e tetë e jithëse përsëritën disa herë sulmet e tyre sepse borija iu mbush me gjak përsëri dhe i them se do marr dy partizanë për të regjimentit 227 dhe bateria e tetë e reg- të fuqishme, nuk mundën të përparojnë dhe nuk jepte më tinguj. shkuar të tërheqë Abazin. Ishte në të er- jimentit të artilerisë të divizionit 100-të, me lehtësi përpara. Ata shpesh herë u de- Gjermanët që organizuan zjarr të den- ror dhe Mehmeti na ndaloi kategorikisht mbasi përshkuan Oparin dhe Tomorricën tyruan të ndalojnë sulmin, të riorganizo- dur kundër partizanëve me gjithë llojet e të bënim një veprim të tillë, duke thënë dhe pushkatuan në fshatrat e Skraparit hen, të bëjnë zjarr me artileri dhe mortaja armëve; mitralozat “sharrëz”, me zjarrin e që mitralieri gjerman atë prêt, që neve të 114 njerëz si në Velushë, Turbehovë, Ka- kundër nesh, dhe pastaj të përsëritin sul- tyre të dendur prisnin gjithë degët e dru- vbemi të marrim të plagosurit dhe të na pinovë, Krushovë e gjetkë, mbërritën në min e tyre. Vetëm pas tre orë luftimesh rëve si kosa që pret barin, bënë që sulmi vrasë të gjithëve, me gjithë Abazin, pran- Çorovodë. Rreth orës 16.00 të 19 janarit, të ashpra, trupat gjermane mundën të i vrullshëm i partizanëve të ngadalëso- daj prisni sat ë erret dhe shoni ta merrni. mbasi vendosën një bateri artilerie në përparojnë në drejtim të Tendës së Qypit hej. Komandanti i kompanisë të batali- Dhe ashtu bënë, pritëm pak sa u err dhe pozicion zjarri në sheshin e Çorovodës, dhe të rrezikojnë pushtimin e saj, mba- onit të tretë Mefail Rizani nga Podgorica shkuam e morën Abazin në krahë dhe hapën zjarr kundër kompanisë së parë si në këtë drejtim luftonin vetëm forcat e e Korçës, u ndesh ball për ball e trup e nisëm të shoqëruar menjëherë për në të batalionit të dytë të Grupit të tretë që batalionit të dytë, kurse forcat e batalionit më trup me nazistët dhe duke luftuar spitalin partizan. Situata luftarake prapë ishte vendosur në Kala. Nga zjarri i artil- të parë nuk ishin angazhuar në luftë në me bajoneta vranë njëri-tjetrin. Në këtë u vështiresua. Vetë forcat e batalionit erisë nuk pati të dëmtuar dhe partizanët drejtim të Vendreshës e Spatharës. Kësh- kohë, një togë gjermane, pa u diktuar 3-të të brigadës parë dhe ato të batalionit qëndruan të patrembur dhe të patun- tu që gjithë barra e luftimeve kundra gjer- nga ana jonë, lëvizi gjatë përroit të Ve- të 2-të brig. 3-të me gjithë sulmet e tyre dur në pozicionet e tyre. Të nesërmen në manëve binte vetëm mbi batalionin e dytë, leshnjës, me qëllim që të zinte Qafën e nuk mundën të shkulnin nga pozicionet mëngjez, 20 janar 1944, morën urdhër i cili mbrojti pozicionet e tij me guxim e Murrizit në krahun verior të Tendës së trupat gjermane. Në këto kushte, vetëm nga komanda e grupit të tretë që batalioni patriotizëm dhe me këmbëngulje të fuq- Qypit, për të dalë në shpinë të forcave futja në luftim e forcave të tjera mund ynë të tërhiqet nga ato pozicione dhe të ishme. Në këtë kohë, nga fshatrat e kra- partizane që kundërsulmonin. Toga nuk të ndryshonte sitduatën në favorin tonë, vendoset në mbrojtje në rajonin e kodrave hinës së Dëshnicës, po marshonin në dre- mundi të dalë në Qafë sepse parashiko- prandaj Mehmet Shehu vendosi të fuste Veleshnjë-Nishicë, në gatishmëri për jtim të Tendës së Qypit, batalioni i tretë, hej se mund të asgjësohej, prandaj dërgoi me shpejtësi në luftim batalionin e parë të të ndaluar lëvizjen e kollonës gjermane batalioni i parë dhe një kompani e batali- një grup të vogël zbuluesish, të cilët me brigadës së parë, të komanduar nga Xhe- në drejtim të Tendës së Qypit. Kollona e onit “Antonio Gramshi”, së bashku me fshehtësinë më të madhe dhe të maskuar ladin Beqiri [Karadaku]. trupave gjermane, në mëngjezin e datës komandantin e Brigadës së parë, Mehmet shumë mirë, ju afruan Tendës së Qypit Bashkë me forcat e batalionit të prë 20 janar u nis nga Çorovoda në drejtim të Shehu, i cili sa dëgjoj krismat e armëve, nga ana e Qafës së Murrizit, ku ndodhej u hodhën në kundërsulm edhe forcat Tendës së Qypit, kaloi Sharovën, u ngjit matanë Tendës së Qypit, erdhi me shpe- vendvrojtimi i komandës së grupit. Zy- e batalionit të tretë e të dytë të grupit përpjetë dhe hyri në Veleshnjë dhe rreth jtësi, përpara se të vinin batalionet e tij. lyftar Veleshnja, duke vrojtuar luftimet të tretë. Kodrat në drejtim të majës së orës 12.00 sulmoi pozicionet partizane të Mehmeti u takua me komandën e grupit që zhvilloheshin te Kodra e Karadakut u Karadakut u ndezën flakë nga bombat, batalionit të dytë. Lufta u zhvillua e rreptë të tretë dhe pasi u njoh me situatën ven- godit papritur dhe në befasi nga një zbu- luftimet u bënë të ashpra dhe të përg- dhe me volum të madh zjarri nga të dyja dosën të krijojnë një shtab operativ të lues gjerman në këmbën e djathtë dhe u jakshme, duke arritur pikën kulminante anët. Trupat gjermane me sulmin e parë përbashkët për drejtimin e gjithë forcave rrëzua menjëherë për tokë. Ilijaz Sevrani, trup me trup. Së shpejti situata kaloi në nuk mundën të shpartallojnë mbrojtjen e partizane. Komandant u caktua Mehmet duke parë Zylyftarin të shtrirë, u ngrit në favorin tonë. Gjermanët u shkulën nga partizanëve, prandaj u detyruan të hapin Shehu. këmbë të shihte çfarë ka ndodhur, se nuk pozicionet dhe filluan të tërhiqeshin në gjithë forcat e tyre në formacion luftimi, Ai përpiloi shpejt e shpejt planin e mendonte që gjermanët të jenë kaq afër drejtim të Çorovodës, duke lënë një sasi të vendosin në pozicione zjarri artilerinë kundërsulmit dhe lajmëroi batalionet e tij kurse lufta bëhej larg përpara, por edhe materiale që kishin me vete. Partizanët dhe mortajat dhe të hapin zjarr kundër të afrohen sa më parë në majën e Tendës ky u godit në nofull nga zbuluesi gjerman. kapën një top, një mortajë, pesë mitraloza forcave partizane, pastaj kaluan përsëri së Qypit.Batalioni i tretë i Brigadës së Partizani Ali Zaimi nga Dobrusha, korier i në sulm. Në kurrizin e kodrave të Velesh- parë, sapo mbërriti mori urdhër për komandës së grupit, shkoi të ndihmonte (Vijon ne faqen 9) Janar 2018; Nr. 1(355) VETERANI 9

HISTORIA Brigada që përshkoi deri 1500 km rruge e la gjatë luftimeve 208 bijë e bija nënash si lapidarë të pëjetshëm 74- vjetori - Rruga e lavdishme e Brigadës së 6-të Sulmuese

Në fillim të vitit 1944, Lufta Naciona- Gjatë gjithë luftimeve deri në mbarim të luftës, kjo brigadë i shkaktoi armikut humbje të lçlirimtare mori permasa te medha. Për- ballë Operacionit armik të Dimrit ishte e rënda, si 3500 të vrarë, rreth 5000 të plagosur, 1957 robër si dhe iu kapi 400 mitralozë, 100 nevojshme të shtohej edhe forca goditese e paartizanëve kunder armikut. Ne keto makina e tanke e shumë teknike tjetër. Brigadës i është akorduar titulli i larte “Hero i Pop- kushte midis formacioneve te tjera, me 26 Janar 1944, u formua Brigada e 6-të ullit” si dhe 10 heronj, midis tyre dy të gjallë. Shembull i asaj brigade do të ngelet përjetë, Sulmuese, ne qytetin e njohur per tradi- ta kulturore e atdhetare te Permetit. Në simbol për sot e brezat e ardhshëm, si histori e shkruar me gjak Brigade u rreshtuan kuadro e partizane te sprovuar ne luftime te meparshme dhe formacione ekzistuese si: batalioni “Ha- perqendruar forcat e mbeshtetjes, per sim Zeneli”, “Abaz Shehu”, “Naim Frash- njësitë kryesore Gjermane qe vinin, nga eri” etj, me nje efektiv prej 912 luftetaresh. Konica ne drejtim Permet – Berat. Komandant i saj u emerua atdhetari i Me tej me 29 Mars 1944, Brigades i shquar Tahir Kadare, komisar Mustafa erdhi urdheri nga lart dhe me nje batalion Matohiti, Zv/Komandant Jaho Gjoliku sulmoi Patosin e kryesisht Kalane e Mar- dhe Zv/Komisar Haki Toska. Si dhe ne gelliçit ku ishin te disllokuara rreth 2000 batalione e kompani u emeruan kuadro forca gjermano – balliste. Ne mengjez pa te sprovuar. u gdhire per rreth nje ore rrethuam dhe Karakteristike eshte se kjo Brigade ne morem kalane, duke kapur shume ar- formim e siper, u ballafaqua me luftime, matim e materjale trofe, si edhe rober. Ne sepse u godit nga gjermanet ne tre drej- kete luftim na ngelen te vrare “Heronjte time nga Janina, Berati dhe Gjirokastra, e Popullit”, komisari i Brigades , Mustafa sulmi u shoqerua me farsimin e lumit Matohiti; Zv/Komandant Batalioni Meleq Vjosa, duke perdorur gomone e mjete Gostinishti, komisar i kompanise Lefter te rastit. Nderkohe komanda e Brigades Talo. mori masat e domosdoshme, duke zene Gjate operacionit te Qershorit Briga- pozita te rendesishme, per te mos u fu- da e 6-te ne bashkeveprim me Brigaden tur ne gracken e armikut, si forcat e vete e 12 kreu detyra dhe luftime ne zonen e brigades, ashtu edhe populli i Permetit. Delvines, Sarandes, Borshit, Kuçit, Bo- Batalioni “Hasim Zeneli” u hap ne rajonin lenes, Mavroves, Mazharit e Gumenices Kutal – Kosine, ai “Abaz Shehu” ne pjer- e ne pergjithesi gjate Lumit te Vlores etj, resit e Dhembelit permbi Permet, batali- ar humbje te medha ne njerez dhe tekni- tit duke djegur edhe disa shtepi. ku ishin te perqendruara forcat me te oni “Naim Frasheri” ne malin e Bardhe – ke. Kurse nga ana jone nuk pati asnje Ishte koha e operacionit Gjerman te shumta te armikut dhe me qe ato ishin Petran, kurse ai i “Baba Abaz” ne Kuqar. demtim. Kjo, jo vetem rriti moralin e par- Dimrit. Prandaj forcat e Brigades u an- te tilla, na erdhi urdheri qe ne veprimet Sulmit të partizanëve ju paraprinë masat tizaneve, por dhe terheqjen vullnetarisht gazhuan menjehere ne luftime, kunder te mos i kryenim kompakte, por me te e marra, ndërkohë që dallohej vetmohimi ne Brigade te 40 vajzave e djemve te tjere. tyre, si ne krahinen e Permetit e ne shperndara e ne grupe te vogla, sa me te i efektivit te Brigades. Pas njezetekater ore Armiku i acaruar nga çka pesoi ne ato rrafshnalten e Zagorise, deri edhe Lugin- manovrueshme, per ta goditur armikun luftimesh gjermanet u thyen, duke pesu- luftime, filloi masakrat ne drejtim te qyte- en e Vjoses , sepse ne keto zona ata kishin ne befasi e ne shume pika. Ne muajin korrik, brigada mori urdher te marshonte drejt Shqiperise se Mesme. Ne Salari prane Dukajt shpartalluam nje Beteja e Tendës së Qypit, nga më të lavdishme të LANÇ bande mercenaresh, ku na u vra Heroi i Popullit Mitro Xhani nga Piqerrasi qe (Vijon nga faqja 8) si nuk e njihte na pyeti ne se kush ishte Në betejën e Tendës së Qypit ranë bente pjese ne Batalionin “Zaho Koka”. ky njeri që fliste mbarë e prapë. Mehmeti trimërisht në fushën e nderit partizanët Me tej ne muajin gusht, vazhduam mar- të rëndë, disa mitraloza të lehtë, pushkë, e dëgjoi Fejziun çfarë po thoshte dhe ju e Gr.tretë Hilmi Xhaferri nga Muzhencka, shimin ne drejtim te Kercyres e Skraparit, automatikë dhe materiale të ndryshme. përgjigj menjëherë: “Unë jam një qen bir Ali Zaimi nga Dobrusha, Niazi Nishica, ku u inkuadrua ne perberje te Divizionit Trupat gjermane që u tërhoqën në drejtim qeni”. Neve qeshëm me këtë përgjigje dhe Fatushe Kadiu nga Veleshnja. te Dyte, duke goditur autokollonat gjer- të Çorovodës, për të qenë të sigurtë nga vetë Fejziu mbeti i habitur. Nga Brig.I-rë ranë mbi 10 dëshmorë, mane ne Labinot, ku u vra edhe Zv/Ko- goditjet partizane, lanë një repart të tryre Trupat gjermane të grumbulluara midis të cilëve komandanti i kompanisë mandanti i Batalionit Balil Peçi. Ne vazh- në Kala, që ngrihet në krahun e majtë të në Çorovodë, më 22 janar bënë evakui- Mefail Rozhani, Piro Gazepi [i biri i Osman dim kaluam ne zonen Martanesh - Mat lumit Osum karshi Çorovodës, një majë min e të plagosurve me aviona të vegjël Gazepit], Ago Topulli [nga familja e Bajo – Puke, te cilen pas luftimesh te aspra e lartë në formë piramideje, e fortifikuar që uleshin në sheshin e Çorovodës. Një e Çerciz Topullit]etj. U plagosën koman- dhe e çliruam. Pastaj vazhduam mar- qysh në shekujt e kaluar dhe që sundon avion i vogël në ngritje u përplas me një danti i Gr.3-të Zylyftar Veleshnja, komis- shimin ne drejtimin Iballe – Dukagjin te në luginën e Osumit. rrap dhe ra në zallin e lumit Osum. Ko- ar Iljaz Sevrani dhe partizanët Abaz Rogu, Malesise se Madhe dhe nje dite para çlir- Mehmet Shehu, për marrjen e kalasë manda gjermane bëri gjithashtu riorga- Neim Therepeli dhe Tahir Murrizi. U pla- imit te Shkodres, brigades ju dha urdheri urdhëroi batalionin e dytë të grupit të nizimin me trupa të tjera të ardhura nga gosën dhe mjaftë partizanë të brig.I-rë. te kalonte kufirin, per ne Malin e Zi duke tretë. Për të sulmuar Kalanë duhej për- Tomorrica dhe marshuan në drejtim të Karakteristikë e Betejës së Tendës së u angazhuar ne luftime gjate rruges Pod- dorur në radhë të parë befasia dhe shpe- fshatit Vendreshë. Po gjatë kësaj dite një Qypit është se atje u zhvilluan luftime gorice – Kolashin e ne zonen e Verushes jtësia, prandaj u zgjodhën 80 djem të rinj, kollonë tjetër gjermane me dy bateri ar- frontale si gjatë mbrojtjes ashtu edhe deri ne Vishegrad. të shkathët dhe nga më guximtarët. tilerie, me tanke e autoblinda u nis nga gjatë kundër sulmeve. Nuk u bënë luftime Keto luftime beheshin neper ngrica Ishte ora 01 e datës 21 janar 1944, Berati gjatë rrugës automobilistike për sipas parimit të luftës partizane “sulmo si akulli e kushte atmosferike teper te vesh- kur neve iu afruam Kalasë, u hapëm në të dalë në Qafën e Kiçokut. Më 23 janar rrufeja dhe zhduku si era”. Këtë e vërteton tira e megjithate çliruam Kolosianin. Ne pozicion luftimi dhe filluam të ngjitemi 1944, trupat gjermane goditën me artileri edhe komandanti i trupave gjermane në ato luftime ra heroikisht Zv/Komisari i përpjetë drejt Kalasë. Nga çasti në çast Tendën e Qypit dhe sulmuan forcat par- këtë betejë, i cili në kujtimet e tija për këtë kompanise Loni Jani dhe nje komisar prisnim të goditeshim nga gjermanët, por tizane nga Mali i Spatharës. Më 24 janar betejë shkruan se duke marshuar nga kompanie, Muke Ilmi Topi dhe koman- nuk ndodhi asgjë dhe neve mbërritëm me rifilluan sulmin pas një breshërie artilerie Çorovoda në drejtim të lartësisë 1537 m danti i kompanise Gjeli Gogo. Ndersa ne kujdes në majë. Si duket gjermanët ishin nga Vendresha e Spathara në drejtim të mbi nivelin e detiti, 6 km në perëndim të Drishtan te Vishegradit duke luftuar ne tërhequr gjatë natës. Për këtë lajmëru- Tendës së Qypit. Po këtë ditë artileria gjer- Çorovodës u ndeshëm me partizanët, luf- kushte teper te veshtira moti e terreni na am Mehmet Shehun se e zbatuam urd- mane nga Ballabani qëllon mbi forcat tona timet u bënë të ashpra e të përgjakshme u vra zv/komandanti i Batalionit “Baba hërin dhe ai na lajmëroi të ktheheshim në në Tendën e Qypit. Situata u bë shumë dhe neve pasi nuk mundëm të çanim Abaz” Lame Kamani. Tendën e Qypit. kritike dhe forcat partizane rrezikohesh- përpara, u detyruam të tërhiqemi në Çor- Gjate gjithe luftimeve deri ne mbarim Në mbrëmjen e 21 janarit, në Tendën in të pësonin humbje të rënda, prandaj u ovodë ku u riorganizuam dhe prej andej te luftes, kjo brigade i shkaktoi armikut e Qypit të mbuluar me dëborë, partizanët vendos që partizanët të tërhiqeshin. Por ndryshuam drejtimin e lëvizjes. humbje te renda, si 3500 te vrare, rreth bënë zjarre të mëdha dhe u mblodhën edhe tërheqja është art sikurse mësymja Drejtimi i luftimit u bë i guximshëm, 5000 te plagosur, 1957 rober si dhe iu rreth e rrotull për tu ngrohur, duke dhe mbrojtja, prandaj duhet bërë duke u mjaftë i llogaritur, ku të gjithë kuadrot kapi 400 mitraloze, 100 makina e tanke e treguar ngjarje nga më të ndryshmet. Në mbrojtur dhe duke kundërsulmuar, për drejtues treguan aftësi komandimi dhe shume teknike tjeter. Pershkoi deri 1500 këto biseda dallohej më shumë Mehmet tu dhënë mundësinë forcave kryesore të dhanë shembull personal. km rruge e la gjate luftimeve 208 bije e Shehu, i cili fliste me fjalë të goditura, të tërhiqeshin pa u dëmtuar. Në 74 vjetorin e kësaj beteje kujto- bija nenash si lapidare te perjetshem ne prera por edhe me humor, dhe neve e dëg- Tërheqja u bë e rregullt dhe gjithë jmë me respekt të madh dëshmorët që nderim te kombit. Brigades i eshte akor- jonim me vëmendje. Adil Prishtes i kishte partizanët e grupit të tretë të Skraparit ranë duke luftuar heroikisht në fushën e duar titulli i larte “Hero i Popullit” si dhe ardhur kushëriri i tij, Fejziu për ti sjellë dhe ato të Brigadës së parë u vendosën nderit. Gjithashtu kemi respekt dhe për 10 heronj, midis tyre dy te gialle. Shem- ushqime dhe po ngrohej bashkë me ne në fshatrat Malind, Muzhenckë, Strenec, të gjithë ata që luftuan trimërisht në këtë bull i asaj brigade do te ngelet perjete, pranë zjarrit, por kur dëgjoi fjalët e Meh- Qeshibes. Komanda dhe Mehmet Shehu betejë nga më të mëdhatë dhe më të lav- simbol per sot e brezat e ardhshem si his- metit i bënë shumë përshtypje dhe mba- qëndruan në Malind. dishmet e luftës partizane. tori e shkruar me gjak. 10 VETERANI Janar 2018; Nr. 1(355)

ARKIVAT Faqe të lavdishme nga historiku i Luftës Çlirimtare në Kosovë 19 VITE MË PARË FJALA DHE PUSHKA U BËMË BASHKË

DILAVER GOXHAJ - ngushtë dhe i koordinuar me tërë sistemin çlirim, dhe populli shqiptar tashmë ishte Vullnetar në radhët e UÇK-së e luftës, por si një mjet sulmi i veçuar, au- i gatshëm jo vetëm që t’i dëgjonte dhe të tonom; ato aksione të Zahirit ishin një mjet përkrahte thirrrjen për luftë çlirimtare, por Të shkruash historikun e Luftës Çlirim- lufte që thjeshtë çorietonte forcat policore të edhe filloi të hidhej masivisht me guxim në tare në Kosovë nuk është një punë e lehtë pushtuesit, të cilat ishin ato që bënin terror luftë. dhe as nuk mund të bëhet shkel e shko. ndaj popullsisë shqiptare në Kosovë. Por roli i agjensisë së lajmeve “Kosva- Ashtu si çdo lloj punë tjetër letrare, edhe Për të kuptuar pasojën e mos-ekzis- press” dhe radio “Kosova e Lirë” nuk ku- historia e kësaj lufte kërkon kujdesin më tencës së një institucioni të fuqishëm pro- fizohej vetëm me përhapjen e ideve për të madh, në qoftë se duam të krijojmë një pagandistik në interes të luftës për çlirim çlirim dhe vetëm me edukimin politik dhe përmendore të përjetshme për atë luftë dhe kombëtar, sikundër ishin agjensia e lameve me tërheqjen e aleatëve politikë shqiptarë e forcën e saj kryesore goditëse, Ushtrinë Çlir- “Kosovapress” dhe të radio “Kosova e Lirë”, ndërkombëtarë. Këto dy institucione si dhe imtare të Kosovës. Të shkruarit e historisë mjafton të kujtojmë ngarjet e vitit 1998: broshura “Çlirimi” nuk ishn vetëm një pro- nuk ka lirinë e poezisë, thjesht vullnetin e lufta jonë çlirimtare si nga pikpamja polit- pagandë kolektive dhe një agjitacion kolek- poetit. Historia, sikur të mbështetet thjesht ke, ashtu edhe nga pikpamja praktike e tiv, por edhe një organizator kolektiv. në vullnetin e X a Y personi do të katan- organizative vuante për arsye të coptimt të Nga kjo pikpamje e fundit ato mund të disej në një prozë poetike e asgjë më shumë. saj, për arsye se të gjithë komandat e nën- krahasohen me skelat, të cilat ngrihen rreth Historia ka vetëm një detyrë e një qëllim – zonave dhe zonave operative ishin zhytur e përqark një godine që është në ndërtim vetëm të vërtetën. Dhe kjo e vërtetë duhet të pothuajse krejt në luftë thjeshtë lokale, e e sipër dhe të cilat caktojnë konturet e go- mbështetet kryesishtë në arkiva, në ditare, cila ngushtonte edhe horizontin e tyre, edhe dinës, lehtësojnë lidhjet midis ndërtuesve të në botimet dhe shkrimet mbarëshqiptare të përpjestimet e veprimtarisë së tyre, edhe veçantë, i ndihmojnë ata të ndajnë punën kohës përkatëse si dhe në kujtimet e pro- përvojën dhe përgatitjen e tyre në punën dhe të shohin rezultatet e përgithshme, të tagonstëve dhe dëshmitarëve të asaj kohe. e planizimit të luftimeve. Pikërisht në atë arritura nga puna e organizuar. Elementët Por, më të rëndësishmet janë arkivat. coptim duhen kërkuar rrënjët më të thel- e parë të kësaj “skele” i hodhi broshura Dhe arkivat më të rëndësishme për la të shpartallimit të Ushtrisë Çlirimtare të “Çlirimi”. të përpiluar historinë e plotë të asaj lufte Kosovës në verën dhe fillimvjeshtën e vitit Me ndihmën e këtyre dy institucioneve, çlirimtare janë arkivat e forcave politike të 1998. Dhe hapi më i mirë dhe më adekuat të drejtuara nga Berat Luzha e Ahmet Qeriqi kohës si dhe e dokumentaciont të forma- në rrugën e zhdukjes së kësaj të mete, në atëherë u formua plotësishtë dhe ashtu siç cioneve ushtarake të UÇK-së dhe ato të in- rrugën e shndërrimt nga luftë lokale në duhej një organizatë e përherëshme solide informimin e opinionit ndërkombëtar e një luftë të vetme për gjithë Kosovën, ishte me emrin Ushtria Çlirimtare e Kosovës, stitucioneve të propagandimit të asaj lufte kombëtar, si dhe të gjithë diasporës shqip- çlirimtare. Aktualisht lexuesit i është dhënë krijimi i agjensisë “Kosovapress” dhe radio e cila nuk do të bënte më luftë lokale, por tare në botë. Çasti historik i deshte këto dy “Kosova e Lirë”. luftë të organizuar e të rregullt në tërë ter- në dorë arkivi i organit propagandistik “Çlir- institucionet e propagandimit për të gatitur imi” i Lëvizjes Kombëtare për Çlirimin e Këto dy institicione, si dhe broshura ritorin e Kosovës, një organizatë që do t’i popullin për luftë domosdoshmërisht edhe “Çlirimi”, nuk u ngritën të propagando- mësonte të gjithë luftëtarët e asaj ushtrie Kosovës (por jo ai I vetë parties të atij organi), më herët se të kërciste pushka e formacionit ai i Radio “Kosova e lirë” dhe së fundi ai i nin thjeshtë zgjidhjen parimore të çështjes çlirimtare të ndiqnin me vemendje ngjarjet të parë luftarak i UÇK-së, pasi broshura së popullit shqiptar që jeton në Kosovë, politike në Kosovë, në Evropë e më gjerë; të agjensisë së lajmeve “Kosovapress”. “Çlirimi” ishte shumë e rallë periodikisht Ngritja brenda në Kosovë e institucioneve skundër po bënte propaganda pacifiste, por çmonin rëndësinë e tyre dhe ndikimin që po dhe shpërndahej individualisht e ilegal- flisnin për zgjidhjen praktike të saj; këto in- bënte lufta e tyre në shtresat e gjera të pop- propagandistike të fuqishme për luftën çlir- isht, gjë që ishte e pamjaftueshme. Domos- imtare, sikundër ishin ai i agjensisë “Koso- stitucione filluan të bënin qysh ditën e parë ullit; të përpunonin metodat dhe taktikat e doshmërinë e ekzistencës së një institucioni të funksionimit si të tilla jo vetëm sqarimin luftimit përmes përvojës agjitative të këtyre vapress”, njëkohësishtë me Radio “Kosova të tillë të fuqishëm propagandistik e ka kon- e Lirë”, në 4 janar 1999, vinte pas katërm- e popullit e të vullnetarëve të formacioneve dy institucioneve propagandistike, me anën formuar përvoja e gjithë luftrave çlirimtare, të UÇK-së se për çfarë ishte e domsdoshme e të cilave Ushtria Çlirimtare e Kosovë arriti bëdhjetë muajve luftë çlirimtare në shkallë pasi “Luftrat nuk fitohen vetëm në fushat të gjerë, ose, që të jemi edhe më konkretë, UÇK-ja, por po e sqaronin popullin në të ushtronte ndikimin e vet mbi institucio- e betejave. Duhet të dish të shfrytëzosh të Kosovë dhe tërë kombin shqiptar me planin net politike e diplomatike ndërkombëtare pas tetë muajve si pat filluar dalja publik- gjitha marifetet e propagandës.”, sikundër isht e zëdhënësit të Shtabit të Përgjithshëm e kësaj luftë çlirimtare, e cila synonte të e kombëtare. Agjensia “Kosovapress” dhe thotë Napoleon Bonoparti. shkonte deri në bashkimin e Kosovës me radio “Kosova e Lirë” porsa filluan nga ak- të UÇK-së, ai edhe “zedhënës dhe përfaqë- Para çdo gjëje, luftës çlirimtare në sues politik i UÇK-së”, Jakup Krasniqi, si- shtetin amë. Pa këto institucione politke tiviteti i tyre, siguruan furnizimin e rreg- Kosovë i nevojitej të paktën një gazetë perio- nuk mund të merrej me mend në Evropën ullt me materialet nga terreni dhe bota me kundër thuhet në lajmin e orës së parë të dike që të botohej e shpërndahej brenda në kësaj Agjensie Lajmesh dhe të Radio “Koso- e shekullit të XX se Ushtria Çlirimtare e pëhapjen e rregullt të tyre, duke krijuar një Kosovë, ndoshta edhe javore. Pa atë organ, Kosovës nuk ishte thjeshtë një “tërësi ban- rrjet gazetarësh si në frontet e luftës dhe va e Lirë”), përbën një nga ngjarjet historike sikundër e tregoi praktika, ishte e pamun- më të rëndësishme të asaj lufte çlirimtare dash rivale”, sikundër propagandonte shty- qytetet në Kosovë ashtu edhe në Shqipëri, dur zhvillimi sistematik i një propagande pi i forcave politke të djathta në Prishtinë Mal të Zi, Maqedoni, Preshevë, Evropë e në në Kosovë. Pararendëse e tyre, në ilgalitet dhe agjitacioni parimor e të gjithanshëm, i të thellë, kish filluar vite më herët dhe pro- e Tiranë si dhe të gjitha mediat në Serbi, SHBA, të cilët njihnin gjëndjen e atjeshme cili do të pëbënte detyrën e përhershme dhe por ishte një lëvizje çlirimare kombëtare që ku vepronin dhe i raportonin në kohë. Ky pagandonte për të rrëmbyer armët kundër kryesore të udhëheqjes politke të luftës çlir- pushtuesit broshura “Çlirimi” e LKÇK-së. meritohej të quhej një organizatë e mirëfilltë rrjet gazetarësh në frontet e luftës, në qytet- imtare, veçanërisht kur në shtresat më të ushtarako-politke. Pa këto institucione do et e Kosovës dhe jashtë saj formoi skeletin Pavarësishtë se ngritja e këtyre dy in- gjera të popull në Kosovë e jashtë saj ishte stitucioneve mediatike ishte me shumë të ishte e parealizueshme mbështetja ndër- pikërisht të asaj organizate që nvojitej: mjaft ngjallur e krijuar gjithnjë e më shumë bind- kombëtare e Ushtrisë Çlirimtare e Kosovës të madhe, që përfshinte gjithë Kosovën; vonesë, por edhe kur u ngritën ishin më se ja se zgjidhja e çështjes së Kosovës mund të të domosdoshme, për faktin se bënë kom- dhe bërja e saj më vonë aleate e aleancës mjaft të gjerë e të gjithanshme; mjaft kon- bëhej vetëm me luftë të armatosur. Ushtarako-Politike e NATO-s. seguente, përmes të cilit Shtabi i Përgjith- pesimin urgjent të mosekzistencës të një Mungesa e propagandimit të organizuar udhëheqje të organizuar politke të Luftës Përmes këtyre dy institucionave që e fil- shëm i UÇK-së dhe gjithë formacionet e saj të Luftës Çlirimtare në Kosovë, në të gjithë luan aktivitetin e tyre në 4 janar 1999 u arrit të dinin në çfarëdo rrethanash, në çfarëdo Çlirimtare në Kosovë të shtrirë në të gjithë territorin e vendit, kundër Armatës së mad- vendin, si dhe të vetë Ushtrisë Çlirimtare të gradualisht të përgënjeshtroheshin të gjitha “kthesash” politike dhe të papriturash, ta he e të fuqishme të Serbisë, (një shtet shumë etiketimet dashakeqe kombëtare e ndër- zhvillonin pa rreshtur luftën çlirimtare; Kosovës. Ngritjen e“Kosovapress” dhe radio i konsoliduar dhe me përvojë lufte gati dh- “Kosova e Lirë i bënte edhe më të doms- kombëtare përkundrejt UÇK-së, por edhe e mjaft elastikë, që arritën të ishin në gjendje, jetë vejçare dhe e mbështetur nga shumica demaskimit të gjendjes së vërtetë të terrorit nga njera anë, t’i shmangnin luftimet fron- doshme ekzistenca tepër aktive e propagan- e shteteve të Evoripës), bëri të mundur që të daës pacifiste, që predikonte rezistencë jo të ushtarako-policor të Serbisë në Kosovë, si tale e në fushë të hapët kundër një armiku zinte vend propaganda anti UÇK, jo vetëm dhe u hodh hapi tjetër: zgjimi në të gjitha shumë më superior kur ai përqëndronte dhunshme, saqë edhe ato vetë nuk i beso- në Evropë e SHBA por edhe në opinionin e nin; e megjthatë ato organe i bënin thirrje shtresat pak a shumë të ndërgjegjëshme shumë forca në një pikë, dhe nga ana tjetër, mbarë kombit shqiptar, se “Ushtria Çlirim- të popullit pasionin e demaskimeve poli- u aftësuan të përfitonin nga ngathtësia e for- popullit që të mos përkrahte çdo kundërve- tare e Kosovës është një ushtri terroriste”. prim të dhunshëm kundër policisë dhe tike pacifiste. Kështu që agjensia e lajmeve macioneve të armikut duke e sulmuar atë Parimisht dihet që luftrat çlirimtare e “Kosvapress” dhe radio “Kosova e Lirë” u atëherë dhe atje, ku më pak se kudo gjetkë ushtrisë së dhunshme serbe. Predikimi i kanë fillesën me njësitet ilegale guerile në tyre ishte: përgatituni të vuani, ndryshe na shndërruan në tribunë nga e cila mund e prisnin sulmin. Një rol të madh për arrit- qytete dhe fshatra, dhe padyshim që këto të flitej për të vërtetën e asaj lufte, - popul- jen e kësaj shkalle gatishmërie e zhvilluar shtyp Serbia. Mirëpo, kjo propagandë nuk konsiderohen edhe elementë terrori. Ai ngjall urrejte ndaj pushtuesit; pa urrejtje li tashmë kishte një auditor që e dëgjonte nga Ushtrisa Çlirimtare e Kosovësu takon është një nga veprimet ushtarake që mund me vemendje, e cila inkurajonte oratorët edhe emisioneve të Radio “Kosova e Lirë” krahët s’kanë forcë të rrokin armët. Ndër- të jetë krejt i dobishëm, bile edhe i domos- sa çdo argument i radio “Kosova e lire” dhe propagandistikë të luftës me armë – se pop- dhe Agjensisë “Kosovapress”, duke u bërë doshem në çaste të caktuar të luftës për ulli filloi të shohi faktikisht një force ushtar- të gjithë komandantët e gjithë rendimeve agjensisë “Kosovapress” do ta bënte diag- çlirim kombëtar, në një gjendje të caktuar nozën e çlirimit shumë bindëse, e cila ishte ake të tillë, të clës ia vlente t’i drejtoheshin të saj luftarake jo vetëm propagandistë të të terrorit të pushtuesit, në një gendje të nëse donin të luftonin kundër ushtrisë e mirë e të zotë, por edhe organizatorë më të në funksion të rrokjes së armëve si nevojë caktuar të ushtrisë e plicisë së tij, sikundër për veprim me luftë të armatosur. policisë pushtuese e gjakatare serbe. Dhe shkathët, udhëheqës ushtarakë e politikë ishin p.sh. aksionet e udhëhequra e të prej atëherë e gjithë kjo propagandë filloi të më të talentuar, të aftë që në çastin e duhur E veçanta e veprimtarisë së këtyre dy kryera nga Heroi i Kosovës Zahir Pajaziti. institucioneve qëndron në faktin se radio ndryshoi me një shpejtësi të habitshme. të drejtonin formacionin e tyre luftarak për Por thelbi i çështjes qëndron pikërisht në Fillimi nga puna i institucioneve agjita- sulm vendimtar e ta udhëhiqnin atë, duke “Kosova e Lirë” bënte informimin e forma- faktin se ky lloj “terrori” në Kosovë nuk u cioneve të UÇK-së dhe të popullit në Kosovë, tive e propagandistike, “Kosvapress” dhe u mbështetur sa më pak në të papriturat, paraqit aspak si një nga operaconet e ush- radio “Kosova e Lirë, ishte shndërimi i luftës duke mos u kapur në befasi nga kurrfarë për luftën që zhvillohej dhe propagandimin trisë çlrimtare në krijim e sipër, apo i lidhur e saj; ndërsa agjensia “Kosovapress” bënte në Kosovë në luftë mbarë kombëtare për “kthesash politike”. Janar 2018; Nr. 1(355) VETERANI 11 DOSSIER Ish kuadri i Detarisë: Ju rrëfej lundrimin e parë të anijeve luftarake nga Ishulli i Sazanit për në Bazën Detare të Durrësit Si u rikrijua 53 vjet më parë Baza Ushtarake Detare e Durrësit Durrësit që punojnë në profesione të Selman RAMA* ndryshme në Flotën Tregtare, në Flotën e Peshkimit etj. Në këtë 50-vjetor të • Rreth orës 20.00 të datës 4 rikrijimit të Bazës Detare të Durrësit, janar 1965, fillon dalja e për punën plot përkushtim në shër- bim të atdheut kujtojmë me nderim anijeve nga Sazani. Ky mo- e respekt kuadrot e para që hodhën ment ishte shumë prekës. themelet e rikrijimit dhe konsolidimit U ndamë me shokët e të Bazës, të cilët janë ndarë nga jeta, familjes e kuadrove, me të si: komandantët e Bazës në vite Kap. cilët kishim vite që jetonim Rang. III D. Ohri, Kap Rang I M.Plani, Shefi i Shtabit të Bazës Kap Rang III në Ishullin e Sazanit. Dal- M.Lulolli, komandantët e skuadril- ja e anijeve u shoqërua jeve silurë hedhëse Kap Rang III Se- me rënien e sirenave si lam Qejvani, Kap Rang III Ali Canosi- përshëndetje tradiciona- naj, komandantin e grupit të anijeve le e FLD. Lundrimi për mbiujëse Petro Treni, Ing. mekanikët Piro Tushi, Ismet Beluli, Sami Shy- në Durrës u bë natën, në ti, Mark Berdufi, M.Hysi; kuadrot me formacion lundrimi dhe përvojë Xh.Bujari, Vasil Petro, Spiro në kushtet e një deti të Kote, A.Sevrani, B.Demko, Mihallaq trazuar. Në mëngjesin Papadhopulli, B.Shehu, T.Gërveni, e datës 05 Janar 1965 Skënder Sulku, Halit Hima, Thoma Rubia, B.Këlmendi, S.Beluli, I.Rex- anijet mbërritën në Ra- ha etj, si dhe Tasim Sinani, Hektor din e Durrësit, e më pas Meçe, A.Daja, D.Hoxha, që u lar- u akostuan në Kalatën guan nga jeta shumë para kohe. Le Lindore të Portit Detar t’u shërbejë përvoja e tyre brezave të Durrës. Kishin dalë për të kuadrove të reja të Bazës Detare të Durrësit. Me ndryshimin e sistemit përshëndetur e për të uru- politik në vitin 1990, Baza detare ar mirëseardhjen kuadro e Durrësit pësoi ndryshimet e veta vendorë, qytetarë durrsa_ në konceptin e detyrave, organizim kë e familjarë të kuadrove dhe strukturë. Si rezultat i hapjes që ishin nga Durrësi. me botën, në ujërat tona u rrit in- tensiteti i lëvizjeve të anijeve të hua- Kështu data 5 Janar 1965 ja për qëllime ekonomike, turistike shënon ditën e rikrijimit të e kontrabande. Për rrjedhojë u rrit Bazës Detare Durrës edhe mundësia e shkeljeve të ujërave tona; u shtua veprimtaria për pe- shkim të paligjshëm, përpjekja për Nga fundi i vitit 1964 Këshilli i trafiqe të klandestinëve, të drogës, Mbrojtjes të asaj kohe vendosi ristruk- tare, të ardhur me një katërshe nga për konsolidimin e vendbazimit. Nisi të armëve etj. Mendoj se Baza Detare turimin e FLD, e cila deri në atë kohë Bashkimi Sovjetik. gjithçka nga e para sepse mungonte e Durrësit i ka përballuar të gjitha ishte e centralizuar, me vendbazim Vitin e ri 1965 e festuam së bashku infrastruktura, si bankinat, godina e detyrat në ndalimin e këtyre veprim- Ishulli Sazan. Kështu u vendos që ani- në Sazan. komandës, kushtet e përgatitjes spe- tarive të paligjshme. Në këtë aspekt jet mbiujëse luftarake të ndahen e të Në mesditën e 4 Janarit 1965, Kap. ciale, depot, baza materiale për për- kontribut ka dhënë edhe bashkëve- krijohen Flotilja e Durrësit dhe Flotilja Rangut III-të D.Ohri i emëruar koman- gatitjen e efektivave etj. primi me anijet e Flotave Ushtarake e Vlorës. dant i Flotiljes Durrës organizon një Në saj të punës vetëmohuese të të NATO-s. Vlen të përmenden vep- Një nga kuadrot e asaj kohe, Polo takim me kuadrot e Shtabit të Flotiljes kuadrove dhe efektivave u arrit që të rimtaritë e përbashkëta të mjeteve të Guga tregon se si kriter bazë i caktimit dhe komandantët e anijeve; i njeh ndërtohej bankina e silurë hedhësve, Bazës Detare të Durrësit për embar- të kuadrove do të merrej vendbanimi me planin e lundrimit të Flotiljes nga ofiçina e silurëve si domosdoshmëri go ndaj ish Jugosllavisë duke ndalu- Durrës, dhe kjo për efekte strehimi. Po Sazani në Durrës. Rreth orës 20:00 për anijet që pritej të vinin në vitin ar misione kontrabande, anije naf- në ndonjë rast pati edhe subjektivizëm fillon dalja e anijeve nga Sazani. Ky 1965 nga RP e Kinës. Ndihmesë të tëmbajtëse etj. Në të gjitha stërvitjet dhe qejfmbetje të ndonjë kuadri. Në moment ishte shumë prekës. U ndamë madhe për sigurimin e kushteve të e përbashkëta, kuadrot tona kanë përbërje të Flotiljes Durrës u caktuan me shokët e familjes e kuadrove, me të vendbazimit dhanë edhe ndërmarrjet treguar përgatitje profesionale, kanë anije minaheqëse, gjuajtëse kundër cilët kishim vite që jetonim në Ishullin e qytetit të Durrësit si NN Porti, Porti qenë në të njëjtin nivel me kuadrot ND si dhe anije ndihmuese. Koman- e Sazanit. Dalja e anijeve u shoqërua Detar etj. e flotave të huaja partnere. Rol të dant ishte caktuar Dashamir Ohri. Ai me rënien e sirenave si përshëndet- Rruga në të cilën ka ecur Baza De- rëndësishëm në zbatimin e detyrave vinte nga një përvojë e pasur siish-ko- je tradicionale e FLD. Lundrimi për tare e Durrësit gjatë këtyre 50 viteve kanë luajtur sistemi i vëzhgimit de- mandanti i bazës së nëndetëseve të në Durrës u bë natën, në formacion është e mbushur me sakrifica në tar nëpërmjet PRT të vendosura në Pashalimanit, pikërisht në periudhën lundrimi dhe në kushtet e një deti të kryerjen e detyrave për mbrojtjen e vendet e studiuara për këtë qëllim, të kur ishte krijuar konflikti i madh me trazuar. ujërave tona territoriale nga veprim- cilat janë pajisur me teknikë bash- aleatin e atëhershëm, Bashkimin Sov- Në mëngjesin e datës 05 Janar 1965 taritë e paligjshme të anijeve të hua- këkohore. Tashmë anijet me të cilat jetik. Ai është dhe një nga 17 oficerët anijet mbërritën në Radin e Durrësit, ja, ndalimin e tentativave për kontra- u rikrijua Baza Detare kanë dalë e parë shqiptarë që ka mbaruar stu- e më pas u akostuan në Kalatën Lin- bandë etj. jashtë strukturës së Flotës dhe ven- dimet në vitin 1947 në ish-Jugosllavi. dore të Portit Detar Durrës. Kishin Në vite, Bazës iu shtuan anije të din e tyre e kanë zënë anije të reja të Është, ndërkohë, edhe një nga special- dalë për të përshëndetur e për të uruar tjera si silurë hedhëse, gjuajtës detar; ardhura nga vendet aleate si SHBA, istët e parë të përgatitur në ish-Bash- mirëseardhjen kuadro vendorë, qytet- u ndërtuan vendbazimi në B. Pallë, Holanda, Italia etj, të cilat i përgjig- kimin Sovjetik dhe më pas, një ndër arë durrsakë e familjarë të kuadrove ofiçina të riparimit të anijeve, godinat jen plotësisht kryerjes së detyrave të personat e parë, i përgatitur për nën- që ishin nga Durrësi. Kështu data 5 e komandës, shkolla e përgatitjes së ruajtjes së ujërave tona territoriale. detëse po në ish-Bashkimin Sovjetik. Janar 1965 shënon ditën e rikrijimit efektivave etj. Dashamir Ohri ka qenë pikërisht ko- të Bazës Detare Durrës. Para koman- Janë të shumtë ish-detarët që kanë *Ish oficer marine dhe kuadër i Bazës mandanti i nëndetëses së parë shqip- dës e shtabit të Flotiljes dilnin detyra kryer shërbimin ushtarak në Bazën e Detare Durrës 12 VETERANI Janar 2018; Nr. 1(355) PROMOVIMI Dhjetra personalitete të letërsisë, artit e kulturës vlerësojnë librin e 12-të të shkrimtarit e publicistit të njohur Halil Rama promovon librin “NË PANTEONIN E VLERAVE” Sakip CAMI

Libri i Halil Ramës “Në panteonin e vlerave”, i cili u promovua fundvitin e shkuar, në sallën e Akademisë së Shkencave, në praninë e qindra kri- juesve, nga Tirana, Prishtina, Dibra e Kukësi, u vlerësua si një befasi në bo- timet e viteve të fundit. Gjatë prezan- timit të një analize të mirëfilltë të këtij botimi, dr.Fejzulla Gjabri vlerësoi kon- tributin e këtij autori në pasurimin e letërsisë dokumentare. Kjo sipas tij për faktin se “Në panteonin e vlerave” është një libër racional, emocional, do- kumentar, arkivor që sjell risi në fus- hën e gjerë tëshkronjëshkrimit shqip. “Shkrimi jep, dhe më e rëndë- sishmja, është se le mesazhe dhe për ata që vijnë pas. Të paktën këtë thotë dhe ky libër i Halil Ramës, se para se t’ia japësh mesazhin atyre që e lexo- jnë, jep edhe një model pune për përc- jelljen e mesazhit. Në ketë libër jep- en marrëdhëniet e subjekteve me të tjerët, dmth jeta reale e personazheve (në këtë rast realë), si marrëdhënia me prindërit, vëllezërit e motrat e mbi të gjitha marrëdhëniet me njerëzit e punës e ata vartës. Në këtë të fundit, kur personi është në drejtim. Ndalo- hemi pak te Teodor Laço. Ata që duan të dinë Laçon artist, e kanë në libër, disa e kanë njohë personalisht dhe kanë punuar me të, siç është rasti i autorit”,-tha ndër të tjera dr.Gjabri. Ndërsa studjuesi Behar Gjoka, ndër personalitetet më në zë të kri- tikës sonë letrare, ndër tëtjera tha se H.Rama në këtë “Paneton” na rresh- ton vlera të shumta të qytetarisë di- brane dhe më gjerë, të asaj mbarë- kombëtare. Në këtë manifestim të gjerë kul- turor, të moderuar me mjeshtri ar- stistike nga muzikologu, studjuesi e publicist i mirënjohur Shaqir Rexh- velaj, vëmendje të veçantë ngjalli fjala e gjeneralit 99-vjeçar, Rrahman Parl- përditshmërinë e tij si specialist në vlerësoi librin “Në panteonin e vler- Namik Selmani, Libri “Në panteonin laku. Si një enciklopedi e gjallë dhe një Drejtori të rëndësishme të Bash- ave” edhe prozatori Andon Ando- e vlerave” është bazuar në një treshe memorie historike e kombit, gjenera- kisë së Tiranës. ni. Sipas tij, dimensioni i librit nuk magjike dhe mistike. Janë disa ka- li legjendë në kufirin e dy kohëve që Mjaftë mbresëlënëse qe në këtë mbetet thjeshtë në vlerësime të bo- pituj që të ngrejnë pak nga pak në përballoi me stoicizëm luftën anti- promovim fjala e poetit dhe proza- timeve letrare të disa autorëve, por një Panteon, që ti e sheh jo me një fashiste dhe inkuizicionin në burgjet torit të shquar Shefki Karadaku. përmes tyre H.Rama ka nxjerrë vetë zili egërshane, por me një respekt komuniste, vlerësoi karakterin ob- Duke përveçuar dy figurat emblem- heronjtë: fillimisht nga vendlindja e të madh për ata që ai të vë përpara jektiv në letërsinë e H.Ramës. “Gjatë atike, gjeneral Parllaku dhe Teodor tij, Muhurri i Dibrës, gjeneralët e me të gjithë sfidat e suprizat e tyre. 20 vite bashkëpunimi me Halilin, si Laço, si një nga personalitetet më në Skëndërbeut, Nikollë e Dhimiër Ber- Është një libër që duhet të jetë në du- kryeredaktor i gazetës “Veterani”, të zë të letrave shqipe që janë në qendër isha, (referuar romanit të Naim Ber- art e gazetarëve më të rinj për të parë dy kemi mësuar shumë nga nëjri-tje- të “Panteonit”, z.Karadaku vlerësoi ishës “Të jetosh në paqe”) dhe më një përvojë mjaft të vyer profesionale tri: unë në të rrëfyerin e saktë të ng- veçanërisht analizën letrare që auto- tej, bushatlinjtë e Shkodrës, Famil- të këtij gazetari mjaft profesionist. jarjeve e personazheve dhe ai në për- ri H.Rama i bën krijimtarisë poetike jen Guxholli të Pogradecit, ish pres- Është një vlerë për historinë e Di- shkrimin brilant të tyre. Dhe këtë e të panjohur të Laços, të botuar për identin e vrarë në mënyrë misteri- brës e atë kombëtare në tërësi, që ka bërë jo vetëm me këtë libër, por herë të parë para një viti në gazetën oze, Omer Nishani, heroin dibran të mund të ushqente mjaft muze të saj, dhe me 11 botime tjera, monografike prestigjioze “NACIONAL”, nën kuj- rezistencës antifashiste Ahmet Cami, atë të luftës, të arsimit, të teatrit, të në harkun kohor të dy dekadave të desin e veçantë të kryeredaktorit të e dhjetra personazhe të tjera, të pro- ushtrisë, të shkencës, etj. fundit”,-theksoi gjeneral Parllaku. saj, poetit të talentuar Mujë Buçpa- filizuara mjeshtërisht “Në panteonin Është një model i bukur gjuhë- Në këtë linjë e vlerësoi krijim- paj. Ndërkohë sipas z.Karadaku, me e vlerave”. sor, para të cilit mësuesët e gjuhës të tarinë e këtij autori edhe nënkryetari vlera të rralla në këtë botim është fle- Një përshëndetje të ngrohtë dhe shihnin modelin e mirë të shkrimit të i Bashkisë Tiranë, piktori dhe kritiku torja e rrallë e gjeneral Parllakut me miqësore bëri në këtë promovim edhe gjuhës amtare. i mirënjohur i artit, Abaz Hado. Ai u shenimet per 96 librat që ai ka lexuar akademiku kosovar Zija Mulhaxha, Dhe këto nuk janë pak që edhe vetë shpreh ndër të tjera për produktivi- gjatë 17 viteve të vuajtjes së dënimit njëherësh kryetar i Shoqatës të Vet- libri, ashtu si personazhet e tij, të vi- tetin dhe cilësinë në krijimtarinë e në burgjet e Burrelit e Tiranës eranëve të LANÇ të Kosovës. het në Panteonin e kulturës së shkru- H.Ramës, të shprehura këto edhe në Pikërisht në këtë vështrim e Dhe siç është shprehur redaktori ar shqiptare të viteve të fundit. Janar 2018; Nr. 1(355) VETERANI 13 2018!

Keida & Alesia JANAR MAJ SHTATOR HE MA ME EN PR SH DI HE MA ME EN PR SH DI HE MA ME EN PR SH DI 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 1 2 8 9 10 11 12 13 14 7 8 9 10 11 12 13 3 4 5 6 7 8 9 15 16 17 18 19 20 21 14 15 16 17 18 19 20 10 11 12 13 14 15 16 22 23 24 25 26 27 28 21 22 23 24 25 26 27 17 18 19 20 21 22 23 29 30 31 28 29 30 31 24 25 26 27 28 29 30 SHKURT QERSHOR TETOR HE MA ME EN PR SH DI HE MA ME EN PR SH DI HE MA ME EN PR SH DI 1 2 3 4 1 2 3 1 2 3 4 5 6 7 5 6 7 8 9 10 11 4 5 6 7 8 9 10 8 9 10 11 12 13 14 12 13 14 15 16 17 18 11 12 13 14 15 16 17 15 16 17 18 19 20 21 19 20 21 22 23 24 25 18 19 20 21 22 23 24 22 23 24 25 26 27 28 26 27 28 25 26 27 28 29 30 29 30 31 MARS KORRIK NENTOR HE MA ME EN PR SH DI HE MA ME EN PR SH DI HE MA ME EN PR SH DI 1 2 3 4 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 2 3 4 5 6 7 8 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 9 10 11 12 13 14 15 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 16 17 18 19 20 21 22 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 23 24 25 26 27 28 29 26 27 28 29 30 PRILL 30 31 DHJETOR HE MA ME EN PR SH DI GUSHT HE MA ME EN PR SH DI 1 HE MA ME EN PR SH DI 1 2 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 3 4 5 6 7 8 9 9 10 11 12 13 14 15 6 7 8 9 10 11 12 10 11 12 13 14 15 16 16 17 18 19 20 21 22 13 14 15 16 17 18 19 17 18 19 20 21 22 23 23 24 25 26 27 28 29 20 21 22 23 24 25 26 24 25 26 27 28 29 30 30 27 28 29 30 31 31