Research Paper Analysing Multifunctional Agriculture Components in Dehloran Township

Spring 2021. Vol 12. Num 1

Mahbubeh Kheirollahi1, *Amirhossein Alibaygi2,Farahnaz Rostami Ghobadi3

1. PhD Student, Department of Agriculture Extension and Education, College of Agriculture, Razi University, Kermanshah, Iran. 2. Associate Professor, Department of Agriculture Extension and Education, College of Agriculture, Razi University, Kermanshah, Iran. 3. Assistant Professor, Department of Agriculture Extension and Education, College of Agriculture, Razi University, Kermanshah, Iran.

Use your device to scan and read the article online Citation: Kheirollahi, M., Alibaygi, A., & Rostami Ghobadi, F. (2021). [Analysing Multifunctional Agriculture Components in Dehloran Township (Persian)]. Journal of Rural Research, 12(1), 24-43, http://dx.doi.org/ 10.22059/jrur.2020.297802.1463

: http://dx.doi.org/ 10.22059/jrur.2020.297802.1463

Received: 13 Feb. 2020 A B S T R A C T Accepted: 02 July 2020 Multifunctional Agriculture Development requires an understanding of regional conditions before making any decisions or planning. The purpose of this descriptive survey study was to investigate the status of agriculture in Dehloran Township, Ilam province, based on three functions of multifunctional agriculture: production of food, environmental function and rural function. The population comprised of agricultural experts at Agricultural Jihad Organization and related offices in Dehloran Township (N=25) and farmers (N=5517) from which 365 individuals were selected from five districts of Markazi, Moosian, Dasht abas, Zarin Abad and Meimeh, according to Morgan table and using simple random sampling technique. Data were collected using a researcher-made questionnaire. The data were analyzed using the Prescott-Allen segmentation as well as the prioritization of variables by calculating the critical degree. It can be said that based on Prescott-Allen's agriculture division, Dehloran Township is, on average, multifunctional and agricultural utility of this township Key words: is almost undesirable in terms of environmental function and average in rural and productive functions. In Multifunctional terms of production and rural functions, the rural function was better than the production function. Accord- agriculture, pro- ing to the results, there were differences between the districts in terms of the three functions. It is necessary duction function, that multifunctional agricultural development planners pay particular attention to the variables associated environmental with each function appropriate to each district, especially the critical variables, so that by identifying the re- function, rural sources, facilities, problems, bottlenecks and constraints of each district, they can enhance agricultural func- function tions and facilitate the development of multi-functional agriculture in Dehloran Township.

Copyright © 2021, Journal of Rural Research. This is an open-access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-noncommercial 4.0 International License which permits copy and redistribute the material just in noncommercial usages, provided the original work is properly cited.

Extended Abstract velopment signifies the transition from the era of productivity to trans-productivity, and emphasizes that agricul- 1. Introduction ture is not only the production of food and fiber, but also provides a variety of functions, including environmental ultifunctional agriculture (MFA) as the protection, providing vision, biodiversity conservation, M new paradigm of sustainable rural de- participation in socio-economic survival of rural commu- * Corresponding Author: Amirhossein Alibaygi, PhD Address: Department of Agriculture Extension and Education, College of Agriculture, Razi University, Kermanshah, Iran. Tel: +98 (918) 8565101 E-mail: [email protected]

24 Spring 2021. Vol 12. Num 1

nities and food security. Until now, there are no proper hand, regarding environmental studies as one of the most strategies for developing and implementing this type of important and effective functions in multifunctional agri- agriculture in developing countries, so we are still observ- culture, the situation studied was almost undesirable, ex- ing productivity-based agricultural systems. In this study, cept for Meymeh district which was in a moderate state of we can see that Dehloran Township agriculture is only desirability. Considering all the districts studied, the char- at the stage of productivity and has paid less attention to acteristics of the water used in agriculture, soil character- other aspects and functions of agriculture. Multifunction- istics, energy used in agriculture and pest management, al Agriculture Development requires an understanding of health input, animal welfare and vegetation were in a regional conditions before making any decisions or plan- similar but critical situation. Also, the rural function of the ning. Without knowing the exact situation, any long-term, five districts studied was in the same similar position so medium-term and even short-term planning will not work that in all districts the status was assessed to be moderate. properly. 4. Discussion 2. Methodology Multifunctional agriculture assessment in Dehloran This research is a quantitative research paradigm, and Township shows that farmers have taken small steps in in terms of purpose, it is practical. The purpose of this multifunctional paths, but still, the action, thinking, deci- descriptive survey study was to investigate the status of sion-making and tendency of most agricultural stakehold- agriculture in Dehloran Township, Ilam province, based ers towards agricultural productivity has been unsatisfac- on three functions of multifunctional agriculture: pro- tory. However, productivity-based agriculture is also not duction of food, environmental function and rural func- on the right track for multifunctional and sustainable agri- tion. The population comprised of agricultural experts culture. Therefore, the issue of multifunctional agricultur- at Agricultural Jihad Organization and related offices in al development should be accompanied by the necessary Dehloran Township (N=25) and Farmers (N=5517) from justification of agricultural development authorities and which 365 individuals were selected from five districts of planners. Because the large differences between districts Markazi, Moosian, Dasht abas, Zarin Abad and Meimeh, in terms of the triple functions require multifunctional ag- according to Morgan table and using simple random sam- ricultural development planners to pay particular attention pling technique. Data were collected using a research- to the variables associated with each function appropriate er-made questionnaire. The variables related to three to each district, especially the critical variables. functions of multifunctional agriculture were finalized according to the experience of other multifunctional agri- 5. Conclusion culture research and then by expert opinion in the form of 38 variables and 136 items. The data were analyzed using Dehloran Township, in addition to its long distance the Prescott-Allen segmentation as well as the prioritiza- from multi-functional agriculture, faces numerous prob- tion of variables by calculating the critical degree. lems in agriculture, natural resources, environment and economic situation. If nothing is done to alleviate these 3. Results problems and fix them, more problems will affect the cur- rent and future generation of agriculture and rural areas It can be said that based on Prescott-Allen's agriculture of this Township. By identifying the resources, facilities, division, Dehloran Township is, on average, multifunc- problems, bottlenecks and constraints of each district, tional and agricultural utility is almost undesirable in en- one can enhance agricultural functions and facilitate the vironmental function and average in rural and productive development of multi-functional agriculture in Dehloran functions. In terms of production and rural functions, the Township. Therefore, this research can be the basis for rural function was better than the production function. So future research with proper planning appropriate to the in the production function study, the Markazi, Musian conditions of the region for the development of multi- and Dasht Abbas districts were in a moderate condition functional agriculture. Future research can address the un- of utility, and Zarrinabad and Meymeh districts were in derdevelopment of multi-functional agriculture by identi- an almost undesirable condition. Also, variables related fying expandable functions, identifying multi-functional to agricultural, horticultural, livestock and fishery status, agricultural development strategies and prioritizing these production variability, the form of farms, commercial strategies. production, agricultural techniques, production inten- sity and production of non-food products were the most critical variables of the production function. On the other

25 Kheirollahi, M., et al. Analysing Multifunctional Agriculture Components in Dehloran Township. JRR, 12(1), 24-43. Spring 2021. Vol 12. Num 1

Acknowledgments

This article is extracted from the doctoral dissertation entitled "Explaining the Development of Multifunctional Agriculture Mechanisms in Dehloran Township" under the auspices and supervision of the Iran National Science Foundation (INSF).

Conflict of Interest

The authors declared no conflicts of interest

Kheirollahi, M., et al. Analysing Multifunctional Agriculture Components in Dehloran Township. JRR, 12(1), 24-43. 26 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1

تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران

محبوبه خیراللهی1، *امیرحسین علی بیگی2، فرحناز رستمی قبادی3

1- دانشجوی دکتری، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. 2- دانشیار، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. 3- استادیار، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

تاریخ دریافت: 24 بهمن 1398 تاریخ پذیرش: 12 تیر 1399

توسعه کشاورزی چندکارکردی مستلزم شناخت شرایط منطقه و تحلیل دقیق کارکردها قبل از هرگونه تصمیمگیری و برنامهریزی است. هدف این پژوهش توصیفی - پیمایشی، بررسی جامع وضعیت موجود مؤلفههای کشاورزی شهرستان دهلران )استان ایالم( در سه بعد کارکرد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی است. جامعه آماری شامل کارشناسان و صاحبنظران کشاورزی در جهاد کشاورزی و ادارات مربوطه شهرستان دهلران به تعداد 25 نفر )تمام شماری( و کشاورزان سرپرست خانوار روستایی به تعداد 5517 نفر بود که 365 نفر از آنها با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده در پنج بخش مرکزی، موسیان، دشت عباس، زرینآباد و میمه انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطالعات پرسشنامه محقق ساخته بود. دادهها با استفاده از تقسیمبندی پرسکات آلن و همچنین اولویتبندی متغیرها با محاسبه درجه بحرانی، پردازش و مورد تحلیل قرار گرفت. میتوان گفت بر اساس تقسیمبندی پرسکات آلن کشاورزی شهرستان دهلران در حد متوسطی، چندکارکردی است که مطلوبیت کشاورزی این شهرستان از لحاظ کارکرد زیستمحیطی تقریباً نامطلوب و ازلحاظ کارکرد کلیدواژهها: روستایی و تولیدی در حد متوسط است که از بین دو کارکرد تولیدی و روستایی نیز، کارکرد روستایی نسبت به کارکرد تولیدی وضعیت کشاورزی چندکارکردی، بهتری داشت. همچنین یافتهها نشان از تفاوت زیاد بین بخشها از لحاظ کارکردهای سهگانه داشت که الزم است برنامهریزان توسعه کارکرد تولیدی، کارکرد کشاورزی چندکارکردی توجه ویژهای به متغیرهای مرتبط با هر کارکرد متناسب با هر بخش بهخصوص متغیرهای بحرانی داشته باشند زیستمحیطی، کارکرد تا با شناسایی منابع، امکانات، مشکالت، تنگناها و محدودیتهای هر بخش به تقویت کارکردهای کشاورزی و تسهیل در توسعه کشاورزی روستایی چندکارکردی شهرستان دهلران بپردازند.

مقدمه نگرانیها در کشاورزی، تالش زیادی در راستای تغییر ایدئولوژی در سیاستهای کشاورزی و حرکت در جهت کشاورزی فرا در چند دهه اخیر، رشد و تغییرات چشمگیر در ابعاد سیاسی، تولیدگرایی صورت گرفت (Moon, 2015) و با وارد آمدن انتقاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان باعث ایجاد دگرگونی در بر سبک تولیدگرایی و دیدگاه صرفاً تولیدی نسبت به کشاورزی ابعاد مختلف زندگی جوامع روستایی شده که به دنبال آن، و عدم توجه به مباحث زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی در تغییرات گستردهای در کشاورزی، تولید، ایدئولوژی، محیطزیست پایان دهه 1980، نیاز به توسعه یک جایگزین برای فعالیتهای (Pretty, 2005; Wilson, 2007) و عملکرد رخداده است . در برخی کشاورزی صرفا ًتولیدگرایی احساس شد که عالوه بر تولید اولیه موارد این تغییرات به حدی زیاد بود که منجر به ایجاد انقالب در کشاورزی به مناطق روستایی بهعنوان فضای کار و زندگی (Renting et al., 2009) و نوآوریهای مختلف در کشاورزی، تحول نگاه کند Latifi et al., 2018; Friedrich et al., 2012; Dasgupta et) در تجارت، معماری، تقسیمکار، نقشهای اجتماعی، مالکیت و (al., 2015; Mölders, 2013. این رهیافت جایگزین چیزی نبود جز سیستمهای سیاسی گوناگون شد که در کشاورزی نیز آثار مثبت کشاورزی چندکارکردی1 که بهعنوان رهیافت نوین توسعه پایدار و منفی را بهجای گذاشت (Herrera & Garcia-Bertrand, 2018). روستایی اولین بار در نشست سران ریو در سال 1992 مطرح

به دنبال آثار منفی کشاورزی باهدف حداکثر تولید و پاسخ به (Multifunctional Agriculture (MFA .1

* نویسنده مسئول: دکتر امیرحسین علی بیگی نشانی: کرمانشاه، دانشگاه رازی، دانشکده کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی تلفن: 8565101 )918( +98 پست الکترونیکی: [email protected]

27 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1 فصلنامه پژو هش هایروستایی

گردید (Heijman et al., 2012). ازای هر 5/5 هکتار یک نفر مشغول به کار است و این رقم نشان از عدم برنامهریزی و سیاستگذاری درست در بخش کشاورزی تعریف واحدی که موردتوافق صاحبنظران در امر کشاورزی و عدم بهکارگیری نیروی انسانی مشغول در سایر کارکردهای چندکارکردی باشد، وجود ندارد و به تعداد کشورهای مطرح کشاورزی دارد. به طوریکه با میزان اشتغال این تعداد در هکتار، کننده کشاورزی چندکارکردی و تعداد صاحبنظران در این کشاورزان تنها به فکر افزایش درآمد خود در کوتاهترین زمان حوزه، برای این اصطالح تعریف وجود دارد (FAO, 1999). ممکن با تولید محصوالت استراتژیک خواهند بود. همچنین عدم بهطورکلی موضوع محوری در کشاورزی چندکارکردی این است بهکارگیری نیروی انسانی شاغل در سایر کارکردهای کشاورزی که کشاورزی تنها به تولید غذا و الیاف منتهی نمیشود بلکه ازجمله کارکردهای غیرتولیدی منجر به فقیرتر شدن کشاورزان شامل سایر خروجیهای مختلف غیرکاالیی ازجمله حفظ منظر، و روستاییان شده به طوریکه بیش از نیمی از کشاورزان حفظ محیطزیست، چشمانداز طبیعی، مدیریت منابع طبیعی، شهرستان دهلران یعنی 3/78 درصد به مشاغلی غیر از کشاورزی حفظ تنوع زیستی، حفظ انسجام اجتماعی، دوام و بقای مناطق برای امرارمعاش روی آوردهاند و درنتیجه آن مهاجرت بهطور روستایی، ایجاد فضاهای جدید در مزرعه جهت گذراندن اوقات چشمگیری در حال افزایش بوده به طوریکه از 209 روستای فراغت، امنیت غذایی، اشتغال روستایی و حفظ میراث فرهنگی و دارای سکنه با تعداد 5517 خانوار روستایی در دو سال اخیر تاریخی است (Arovuori & Kola, 2005). 5/17 درصد مهاجرت از روستا به شهر داشتهاند Organization of) کمیسیون اروپا بهعنوان پیشگام پذیرش و اجرای کشاورزی (Agriculture- jihad- ilam province, 2018. از طرفی با وجود تنوع چندکارکردی، سه کارکرد تولید غذا2، کارکرد زیستمحیطی3 آب و هوایی شهرستان دهلران )اقلیم گرم و خشک در شرق و و کارکرد روستایی4 برای کشاورزی تعریف کرد که در پژوهش اقلیم معتدل در غرب شهرستان( و بسترهای مناسبی ازجمله حاضر از این تقسیمبندی کلی کارکردهای کشاورزی استفادهشده وجود کویر ابوغویر در شرق، وجود مناظر، باغات، چشم اندازهای است (Arovuori & Kola, 2005). زیبا و مناطق کوهستانی در غرب و وجود دو سد میمه و دویرج در ایران علیرغم وجود تنوع اقلیمی، ذخایر آبی و منابع در حدفاصل بین شرق تا غرب شهر دهلران، همچنان شاهد طبیعی فراوان، به دلیل نظامهای پاداش نامتوازن اعطاشده به عدم برنامهریزی درست جهت استفاده از این پتانسیلها بوده، فعالیتهای کشاورزی مدرن و یا همان تولیدگرایی، توجه کمتری درصورتیکه میتوان با سرمایهگذاری در بخشهای مختلف به سایر کارکردهای غیرکاالیی کشاورزی شده و بهعنوان مفهومی کشاورزی و برنامهریزی اصولی در این راستا به چرخیدن چرخ یکپارچه به آن نگاه نشده است (Mahmoodi & Chizari, 2018). اقتصاد روستاییان، ایجاد اشتغال و حفاظت از منابع طبیعی کمک در این پژوهش با استناد به آمار اولیه اتخاذشده از مراکز مختلف کرد. کشاورزی، محیطزیست، منابع طبیعی و آب منطقهای شهرستان لذا بهمنظور ارتقاء شرایط زندگی و درآمد تولیدکنندگان، بهبود دهلران که در ادامه شرح دادهشده است، دیده شد که با توجه سالمت جامعه و محیطزیست با اتکا به تولید پایدار، بایستی در به ظرفیتهای بالقوه در این شهرستان و مطرحشدن تئوریها جهت درست توسعه کشاورزی گام برداشته شود که الزمه اصلی و سیاستهای توسعه کشاورزی در خصوص حرکت از تولید آن برنامهریزی درست، شناخت و تحلیل دقیق وضعیت موجود گرایی به فرا تولیدگرایی، تأکید بر دو اصل اقتصاد و منابع طبیعی است. بدون شناخت دقیق وضعیت موجود، هرگونه برنامهریزی بهصورت توأم و سیاستهای کلی سند چشمانداز بیستساله بلندمدت، میانمدت و حتی کوتاهمدت کارایی الزم نخواهد ایران در افق 1404 و همچنین بر اساس تأکید و بیانیه اتحادیه داشت و سرانجام مشکلساز بوده و باعث از بین رفتن سرمایهها اروپا مبنی بر سه کارکرد اصلی، کشاورزی این شهرستان بیشتر و از دست دادن زمان خواهد شد. از این رو هدف این پژوهش، به کارکرد اول، آنهم مرحله تولیدگرایی اکتفا کرده است و سایر بررسی وضعیت موجود کشاورزی شهرستان دهلران در سه بعد جنبه و کارکردهای کشاورزی را کمتر و یا ًاصال موردتوجه قرار کارکرد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی است که این پژوهش نداده است. میتواند با ایجاد بینش و روشنگری الزم و همچنین افزایش درک ازجمله استنادات اولیه میتوان به این موارد اشاره کرد که هر چه بیشتر مسئوالن، برنامه ریزان و بهطورکلی تمام ذینفعان شهرستان دهلران در جنوب شرقی استان ایالم با مساحت بخش کشاورزی از وضعیت موجود کشاورزی شهرستان دهلران، 622900 هکتار و با میزان 52/74962 هکتار سطح زیر کشت، مبنایی برای پژوهشهای آتی جهت برنامهریزی درست و ارائه دارای تعداد 14825 نفر شاغل در بخش تولیدی است که به راهبردهای اجرایی بهمنظور ارتقای سطح زندگی کشاورزان و روستاییان باشد.

2. Production of food 3. Environmental function 4. Rural function

28 »محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« فصلنامه پژو هش هایروستایی بهار 1400 . دوره 12. شماره 1

مروری بر ادبیات موضوع چندکارکردی در کشور ایران. مرور تحقیقات متعدد نشان میدهد بیشتر محققان از مدلها روششناسی تحقیق و رهیافتهای مختلفی در زمینه توسعه کشاورزی چندکارکردی این پژوهش ازنظر پارادایم جزء تحقیقات کمی، به لحاظ هدف، استفاده کردهاند ;Manson et al., 2014; Arovuori & Kola 2006) -Ragkos et al., 2017; Gardne, 2001; Boody et al., 2005; Parra کاربردی و ازنظر روشهای دستیابی به حقایق و دادهپردازی از نوع تحقیقات توصیفی - پیمایشی است. نمونه موردمطالعه از میان (López et al., 2008؛ در زمینه توسعه کشاورزی چندکارکردی کارشناسان و صاحبنظران کشاورزی در حوزه امور آبوخاک، و همچنین تحقیقاتی که شامل استفاده از مدلها و رهیافتها امور اراضی، امور زراعت، امور باغبانی، امور ترویج کشاورزی در مختلفی مانند مدل -Refsgaard & Johnson, 2010) 5TOP) مراکز جهاد کشاورزی و سازمانهای مرتبط ازجمله اداره منابع MARD، مدل ورودی - خروجی (Heijman et al., 2012)؛ مدل طبیعی و آبخیزداری، اداره منابع آب، دامپزشکی، شیالت و اقتصاد کشاورزی (AEM)6 بهعنوان یک جزء از مدل جامع به اداره حفاظت محیطزیست شهرستان دهلران به تعداد 25 نفر نام مدل یکپارچه برای ارزیابی محیط جهانی & Takahashi) بهصورت تمام شماری در پنج بخش مرکزی، موسیان، دشت (Nijkamp, 2010) 7(IMAGE؛ مدلهای اقتصادسنجی Brown) عباس، زرینآباد و میمه در شهرستان دهلران انتخاب و پرسشنامه (et al., 2012، رهیافت خصوصیت کشاورزی چندکارکردی و مربوط به هرکدام از حوزهها در اختیار نمونه انتخابشده آن حوزه زمین (FAO, 1999) 8(MFCAL)؛ رهیافت تحلیل اهمیت و کارایی قرار گرفت. همچنین از آنجا که برخی گویههای کارکرد تولیدی (Barbieri, 2010) 9(IPA)؛ رهیافتهای مبتنی بر مدل یکپارچه و گویههای کارکرد روستایی در ابعاد اقتصادی - اجتماعی، (Rossing et al., 2007)؛ رهیافت مشارکت و همکاری & Siebert) مرتبط با روستاییان بود و کارشناسان نمونه موردمطالعه قادر به (Knierim, 2004; Jongeneel et al., 2008؛ رهیافت کارآفرینی در پاسخگویی به گویههای مرتبط با روستاییان نبودند و از آنجایی کشاورزی (Morgan et al., 2010)؛ رهیافت صندوق کشاورزی اروپا که هدف بررسی وضعیت کشاورزی بود و نمیتوانستیم سراغ برای توسعه روستایی (Lusquinos, 2015) 10(EAFRD)؛ رهیافت روستاییان غیرکشاورز برویم لذا با مراجعه به کشاورزان سرپرست یکپارچه، رهیافت کشاورزی مبتنی بر بومشناسی، رهیافت خانوار روستایی، که بر اساس نتایج سرشماری سال 1395 به مدیریت یکپارچه منابع طبیعی، رهیافت کشاورزی ارگانیک، تعداد 5517 خانوار روستایی بودند، متناسب با درصد جمعیت رهیافت کشاورزی حفاظتی و رهیافت جنگل زراعی در ارزیابی کشاورزان هر بخش و روستا با حجم نمونه تعیینشده بر اساس بینالمللی دانش کشاورزی، علوم و فناوری بهمنظور توسعه جدول مورگان، تعداد 365 کشاورز سرپرست خانوار روستایی در کشاورزی )IAASTD(11 انجامگرفته است. پنج بخش و 52 روستای موردمطالعه با روش نمونهگیری تصادفی همانطور که نتایج مطالعات گذشته نشان داد بیشتر محققان ساده انتخاب و اقدام به گردآوری اطالعات شد )جدول شماره 1(. بر لزوم اجرای کارکردهای مختلف کشاورزی به دلیل مزایای آن در این پژوهش با استفاده از تقسیمبندی اتحادیه اروپا از در ابعاد مختلف و شناسایی عوامل تأثیرگذار بر توسعه آن متناسب کارکردهای کشاورزی مبنی بر کارکرد تولیدی، زیستمحیطی با شرایط محلی، ملی و منطقهای بدون تفکر عمیق و برنامهریزی و روستایی اقدام به طراحی ابزار گردآوری اطالعات شد. این بر اساس شرایط بومی و محلی کشورهای درحالتوسعه بهصورت ابزار، پرسشنامه محقق ساختهای بود که متغیرهای مرتبط با غیر جامع اشاره داشتهاند. اگرچه برای تدوین متغیر و گویههای کارکردهای سهگانه با استناد به تجربه سایر تحقیقات انجامگرفته مورداستفاده در این پژوهش از آن عوامل بهره گرفته شد )جدول در قالب 37 متغیر و 135 گویه در سه بعد )کارکرد تولیدی=47 شماره 3( و هر کدام به نحوی بر توسعه هر چه بیشتر کشاورزی گویه، کارکرد زیستمحیطی= 56 گویه و کارکرد روستایی=32 چندکارکردی در یک منطقه تأثیرگذارند، اما تحقیقات انجامگرفته گویه( پس از چندین مرحله بازنگری و اصالح، نهایی شد. در بیانگر کمبود پژوهشهای کاربردی با دیدی جامع از وضعیت پرسشنامه طراحیشده، متغیرها و گویههای موردبررسی هرکدام موجود کشاورزی و روستایی است. ازاینرو این مطالعه گامی بهنوعی نشاندهنده وضعیت کشاورزی شهرستان دهلران در سه خواهد بود برای آغاز تحقیقات عمیق در مسیر توسعه کشاورزی بعد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی بودند که متغیر و گویههای Towards a policy model of multifunctional agriculture and rural .5 موردبررسی در 11 بخش جزئی مرتبط با آبوخاک، اراضی، development زراعت، باغبانی، ترویج کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری، 6. Agricultural Economy Model Integrated Model to Assess the Global Environment .7 دامپزشکی، شیالت، محیطزیست و خانوار روستایی جهت بررسی The Multifunctional Character of agriculture and Land .8 وضعیت موجود کشاورزی چندکارکردی در مقیاسهای مختلف Importance-performance analysis .9 اسمی، ترتیبی، فاصلهای و نسبی موردسنجش قرار گرفت و با 10. European Agricultural Funds for Rural Development International Assessment of Agricultural Knowledge, Science .11 تکمیل هر بخش از پرسشنامه توسط کارشناس مربوطه و تکمیل and Technology for Development

»محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« 29 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1 فصلنامه پژو هش هایروستایی

سؤاالت مرتبط با خانوار روستایی توسط کشاورزان سرپرست تن، تومان، هکتار و غیره( بودند، لذا برای رسیدن به نتایج درست خانوار روستایی، اطالعات موردنظر گردآوری شد. نیاز بود که اختالف موجود در مقیاس هرکدام و عدم تجانس آنها رفع شود (Kalantari, 2001). بدین منظور بر روی دادهها الزم به ذکر است که قرارگیری هرکدام از متغیرها در بعد عملیات نرمالسازی یا استانداردسازی انجام گرفت به طوریکه مربوطه و گویههای مرتبط با هر متغیر و نحوه سنجش هرکدام مقادیر هرکدام در بازه 0 تا 10 به دست آمد (Zacharski, 2015). و اطمینان از روایی شکلی و محتوایی ابزار تحقیق با در اختیار گذاشتن آن به پانل متخصصان رشتههای ترویج و آموزش در نرمالسازی دادهها، تقسیمبندی متغیرهای فاصلهای، نسبی، کشاورزی و جامعهشناسی روستایی موردبازنگری و تائید نهایی ترتیبی و اسمی چندوجهی به طیف پنجقسمتی با احتساب امتیاز قرار گرفت و پس از کسب نظر آنان اصالحات ضروری اعمال دوتایی )0-2، 2-4، 4-6، 6-8 و 8-10( و برای متغیرهای شد. همچنین بهمنظور برآورد پايايي ابزار تحقیق، پرسشنامه اسمی دو وجهی تقسیمبندی صفر و ده انجام گرفت. به طوریکه طراحیشده در بین 10 نفر از کارشناسان مشابه در مرکز جهاد کدهای نزدیک به 10 نشان از وضعیت بهتر آن متغیر در بخش کشاورزی شهرستان دهلران و 20 نفر از کشاورزان سرپرست موردمطالعه و کدهای نزدیک به صفر نشان از وضعیت بد آن خانوار روستایی که جزء نمونه انتخابشده نبودند، مورد آزمون متغیر در بخش مربوطه نسبت به سایر بخشهای موردمطالعه قرار گرفت و سپس در نرمافزار spss پایایی پرسشنامه در داشت )جداول شماره 5 تا 7(. ذکر این نکته ضروری است که بخشهایی که از طیف لیکرت استفادهشده بود، از طریق آلفای برای متغیرهای منفی، امتیازدهی به گونهای بود که ابتدا تبدیل کرونباخ محاسبه شد که مقدار به دستآمده در ابعاد مختلف، به متغیر مثبت و سپس کدگذاری برای آنان انجام گرفت. بهطور حاکی از قابلاعتماد بودن ابزار تحقیق داشت )جدول شماره 2(. مثال در بررسی متغیر تعداد بیماری و آفات تولیدات غذایی، از آنجا که هر چه تعداد بیماری و آفات در مزارع کشاورزی بخش در ادامه متغیرها و گویههای بررسی کشاورزی چندکارکردی موردمطالعه بیشتر باشد بهمنزله وضعیت بد آن متغیر است لذا با در جدول شماره 3 نشان دادهشده است. کم کردن مقادیر به دستآمده متغیر از عدد یک و تبدیل آن به پس از تکميل و جمعآوری اطالعات پرسشنامه، عمليات متغیر مثبت، اقدام به کدگذاری در طیف پنجتایی و امتیازدهی کدگذاری و انتقال دادهها در نرمافزار SPSS، دادهپردازی و به آن شد. پس از کدگذاری متغیرها، وضعیت موجود کارکردهای محاسبات آماري انجام گرفت. با توجه به اینکه متغیرهای سهگانه در بخشهای موردمطالعه متناسب با طبقات پیشنهادی موردبررسی کارکردهای سهگانه دارای مقیاسهای متفاوت پرسکات- آلن مطابق با جدول شماره 4 مشخص شد. )اسمی، ترتیبی، نسبی و فاصلهای( و واحدهای متفاوت )کیلوگرم،

جدول 1. جامعه آماری و تعداد نمونههای انتخابشده از هر بخش.

نام بخش دهستان روستا جمعیت خانوار نمونه انتخابی در هر بخش نمونه انتخابی در هر روستا مرکزی 1 44 4880 1319 100 12 موسیان 1 30 4714 1089 64 5 دشت عباس 2 93 10291 2268 100 25 زرینآباد 2 34 2387 612 71 8 میمه 2 8 853 229 30 2 شهرستان 8 209 23125 5517 365 52

منبع: سرشماری نفوس و مسکن، 1395 فصلنامه پژوهشهای روستایی

جدول 2. ضریب آلفای کرونباخ.

کارکردهای کشاورزی آلفای کرونباخ کارکرد تولیدی 0/83 کارکرد زیستمحیطی 0/80 کارکرد روستایی 0/77

منبع: یافتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

30 »محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« فصلنامه پژو هش هایروستایی بهار 1400 . دوره 12. شماره 1

جدول 3. توصیف جامع متغیرهای بررسی وضعیت کشاورزی در سه بعد کارکرد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی.

بعد متغیرها کد متغیر گویهها مقیاس منبع Dasgupta et al. (2015), Ar- بررسی گروههای ناامن بدون گرسنگی، با گرسنگی متوسط و شدید امنیت غذایی X1 اسمی، ترتیبی ovuori & Kola (2005), Moon در بین خانوارهای روستایی بر اساس پرسشنامه استاندارد USDA (2015) Treinys et al. (2007), Euro- بررسی ارزش غذایی و ویژگیهای حسی محصوالت تولیدی غذایی کیفیت مواد غذایی X2 ترتیبی pean Union (1999), Moon اعم از رنگ، بو، طعم، بافت (2012)

بررسی میزان سطح زیرکشت به سطح قابلکشت، سطح زیرکشت -Moon (2015), Van Huylen وضعیت تولید زراعی، باغی، فاصلهای، X3 موجود، نام و تعداد محصوالت تولیدی، میزان تولید،تعداد واحدهای broeck et al. (2007), Wilson دامی و شیالت اسمی، نسبی تولیدی صنعتی و نیمهصنعتی (2007) بررسی میزان سطح زیرکشت محصوالت غیرغذایی، تعداد فاصلهای، تولید غیرغذایی Grega (2004), OECD (2001) X4 محصوالت غیرغذایی کشتشده، میزان تولید نسبی و اسمی Wilson (2007), Zander et al. X5 الگوی تولید تعیین الگوی کشت زراعی و باغی اسمی (2007) محاسبه نسبت میزان تولید کل هر محصول به هکتار، بهرهبردار و ,(European Union (1999 بهرهوری غذایی و غیرغذایی X6 فاصلهای کل تعداد دام و مقایسه آن با متوسط ایدئال ملی (Banga (2014), Wilson (2007 بررسی میزان مصرف کود، بذر و نهال در هکتار، عملکرد زراعی/ Wilson (2007), Romstad et شدت تولید X7 فاصلهای تولیدی کارکرد باغی/ دامی در هکتار و مقایسه هرکدام با متوسط ایدئال ملی (al. (2000 بررسی نحوه فروش و دسترسی کشاورزان به نهادههای وارداتی و تولید تجاری X8 اسمی- ترتیبی (Wilson (2007), Jay (2004 صادرات محصوالت تولیدی خود به خارج از کشور بررسی تنوع کشت، بررسی رعایت تناوب کشت، نوع محصول تنوع تولید X9 اسمی، نسبی (FAO (2017), Wilson (2007 کشتشده، تعداد محصوالت کشتشده،کشت ارگانیک بررسی تعداد بیماری و آفتهای مزرعه و وضعیت توزیع داروی دام اسمی، نسبی، Moon (2012 & 2015), WTO بیماری و آفتهای غذایی X10 و طیور ترتیبی (Romstad et al. (2000 ,(2004) بررسی سه معیار میزان مکانیزه کردن، استفاده از نیروی کار انسانی فاصلهای، فنون زراعی Wilson (2007), Jay (2004) X11 و نهادههای شیمیایی در مزارع نسبی، اسمی بررسی شیب اراضی موجود، یکپارچگی اراضی و هندسی کردن شکل مزارع X12 اسمی، ترتیبی (Gardner (2001 مزارع، کوچکی/بزرگی/ پراکندگی ارزش قیمت محصوالت X13 بررسی مقایسه نسبت ارزش قیمتی محصول به کیفیت هر محصول ترتیبی (Romstad et al. (2000 تولیدی نسبت به کیفیت Wilson (2007), Jay (2004), بررسی میزان سهم انرژی بادی، خورشیدی، زیستتوده، برق و .Van Huylenbroeck et al انرژی مصرفی در کشاورزی X14 اسمی انرژی حاصل از فراوردههای نفتی در کشاورزی Mahmoodi & Chizari ,(2007) (2018) بررسی اقداماتی مانند تغذیه، درمان، شکار و... جهت رفاه گونههای رفاه حیوانات X15 اسمی، ترتیبی (WTO (2004), Moon (2012 جانوری Wilson (2007), Van Huylen- بررسی متوسط میزان فسفر، پتاس، کربن، EC، آهن، روی و بافت فاصلهای، ویژگیهای خاک broeck et al. (2007), Copeva X16 خاک و مقایسه هرکدام با متوسط ایدئال ملی ترتیبی (2011) زیست کارکرد زیست بررسی سیستمهای آبیاری تحتفشار، تجهیز، تسطیح و

محیطی یکپارچهسازی اراضی، اجرای شبکههای فرعی آبیاری و زهکشی، Mollard (2003), Van Huylen- تجهیز و نوسازی اراضی، میزان اراضی دارای توسعه روشهای فاصلهای، آب مصرفی کشاورزی broeck et al. (2007), Copeva X17 آبیاری تحتفشار، میزان احداث و بازسازی کانالهای آبیاری، منابع ترتیبی (2011) آب مورداستفاده، شوری آب، نسبت جذبی سدیم و تعیین کیفیت آب آبیاری با استفاده از نمودار ویلکاکسون، میزان سختی آب (EPA) بررسی نوع و تعداد گونههای گیاهی غیرغذایی، گونههای گیاهی فاصلهای، ,(Moon (2012), Wilson (2007 تنوع زیستی X18 خوراکی و دارویی، گونههای جانوری، گونه پرندگان نسبی، اسمی (Arovuori & Kola (2005

»محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« 31 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1 فصلنامه پژو هش هایروستایی

ادامه جدول 3. توصیف جامع متغیرهای بررسی وضعیت کشاورزی در سه بعد کارکرد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی.

بعد متغیرها کد متغیر گویهها مقیاس منبع نسبت اراضی بیابانی بررسی نسبت اراضی بیابانی، اراضی تحت طرح بیابانزدایی، میزان & FAO (1999), Mahmoodi X19 فاصلهای، نسبی بهکل منطقه اراضی کویری (Chizari (2018 مطلوبیت مناظر و تعیین میزان مطلوبیت مناظر و چشماندازهای موجود ازنظر افراد X20 ترتیبی (Mahmoodi & Chizari (2018 چشمانداز نمونه بررسی وضع مدیریت بازیافت و اراضی سوزاندهشده پس از برداشت بقایای محصوالت X21 اسمی، فاصلهای (Romstad et al. (2000 محصول بررسی آزمایشگاه سالمت بذور، میزان مبارزه با آفات عمومی، مبارزه اسمی، فاصلهای، Pretty (2005), Arovuori & Kola مدیریت آفات X22 غیر شیمیایی با آفات و بیماریها، مبارزه زراعی - مکانیکی، مبارزه نسبی (2005) بیولوژیکی زیست کارکرد زیست فاصلهای، اسمی، مدیریت آبخیزداری X23 بررسی تعداد و نوع عملیات کنترل سیالب و مدیریت آبخیزداری (OECD (2001

محیطی نسبی بررسی شبکه مراقبت و پیشآگاهی، ضدعفونی کردن بذور، سالمت نهادهها X24 فناوریهای ارزیابی کیفیت محصوالت تولیدی، آزمایشگاههای اسمی،ترتیبی (Auerbach et al. (2013 تعیین سالمت نهاده بررسی میزان اراضی جنگلکاری شده، بوته کاری شده، اراضی سبز دارای پوشش گیاهی، کمربند سبز حاشیه جاده، مراتع طبیعی/ پوشش گیاهی X25 فاصله، نسبی (Bayer et al. (1992 مصنوعی و میزان کل مراتع، سطح احیای مراتع نسبت بهکل اراضی مرتعی بررسی مشاغل کشاورزی و غیر کشاورزی، تعداد کشاورزان مشغول ,(Zander & Knierim (2007 Lehmann (2005), Grega (2004), اشتغال X26 به شغل غیر کشاورزی، اشتغال مستقیم و غیرمستقیم هر یک نفر به اسمی، ترتیبی Copeva (2011), Renting et al. ازای هر هکتار (2008) بررسی بیمه محصوالت کشتشده، نام محصوالت و تعداد اسمی، فاصلهای، بیمه Island Press (2009) X27 محصوالت بیمهشده به تفکیک زمین آبی/ دیم و میزان مبلغ بیمه نسبی WTO (2004), Moon (2012), X28 یارانه کشاورزی بررسی میزان یارانه متعلق به کشاورزی، نهادهها و تولیدکننده فاصلهای، نسبی (Refsgaard & Johnson (2010 بررسی نحوه فروش محصوالت در مزرعه و یا خارج از مزرعه، خرید بازاریابی X29 اسمی، ترتیبی (Romstad et al. (2000 تضمینی، وجود بازار مطمئن، بازار صنایع روستایی بررسی منبع درآمد حاصل از شغل کشاورزی/ غیر از کشاورزی، منبع .FAO (1999), Romstad et al منابع درآمدی X30 اسمی مالی جهت امور کشاورزی )شخصی/ قرضی/ بانکی( (2000) میزان درآمد ساالنه حاصل از کشاورزی و شغل غیر کشاورزی برای ,(Moon (2015), OECD (2001 میزان درآمد X31 فاصلهای، نسبی کشاورزان (Brown et al. (2012 میزان دسترسی کشاورزان روستایی به نهادههای مصرفی، میزان Island Press (2009) X32

روستایی کارکرد تسهیالت ترتیبی، فاصلهای مبلغ وام و تسهیالت دریافتی از مؤسسات و بانکها بررسی فعالیتهای انجامشده کشاورز اطراف زمینهای کشاورزی فعالیتهای جانبی اسمی، فاصلهای، X33 خود مانند درختکاری، جذب گردشگر اطراف زمین خود، ایجاد (Brown et al. (2012 اطراف مزرعه ترتیبی استخر و... بررسی میزان اجرا و رونق صنایعدستی و روستایی مانند قالیبافی، رونق صنایع روستایی X34 اسمی، ترتیبی (Romstad et al. (2000 حصیربافی، جاجیمبافی و... ارزیابی میزان دسترسی کشاورز از فناوری اطالعات و ارتباطات، توانمندی زنان و مردان روستایی، میزان اعتبار کشاورز بین اهالی روستا با تعریف سناریو، دادوستد کشاورز از دیگر اهالی روستا و FAO (2012), OECD (2001), Boody X35 سرمایه اجتماعی هم صنفیهای خود، اعتماد کشاورزان به هم صنفیهای خود و ترتیبی (et al. (2005 به نیروی کار به کار گرفتهشده، میزان برقراری رابطه کشاورز با کارشناسان و مشاوران مرکز خدمات کشاورزی جهت کسب اطالعات، میزان عضویت کشاورزان روستایی در تشکلها و نهادها

32 »محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« فصلنامه پژو هش هایروستایی بهار 1400 . دوره 12. شماره 1

ادامه جدول 3. توصیف جامع متغیرهای بررسی وضعیت کشاورزی در سه بعد کارکرد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی.

بعد متغیرها کد متغیر گویهها مقیاس منبع ارزیابی ابعاد کیفیت زندگی روستایی بر اساس تقسیمبندی موسسه تحقیقات توسعه اجتماعی ملل متحد )بعد سالمت و بهداشت/محیط ,(FAO (2012), Romstad et al. (2000 کیفیت زندگی X36 ترتیبی مسکونی/آموزش/ اشتغال و درآمد/ امنیت/ اوقات فراغت/ تغذیه/ (Lele (1991), Bryden et al. (2007 دسترسی به امکانات و خدمات(

روستایی کارکرد نوع مالکیت اراضی تحت کشت کشاورزان روستایی )ملکی/اجارهای/ .Island Press (2009), Romstad et al مالکیت X37 اسمی سهم بری/ مشاع و...(، درصد مالکیت اموال زنان و مردان روستایی (2000)

منبع: پیشینه نگاشتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

جدول 4. طبقات پیشنهادی بارومتر پایداری پرسکات- آلن.

حالتهای پایداری ارزشهای پایداری معادل ناپایدار یا نامطلوب 0-2 0-0/2 تقریباً ناپایدار یا تقریباً نامطلوب 2/1-4 0/2-0/4 پایداری متوسط یا مطلوبیت متوسط 4/1-6 0/4-0/6 تقریباً پایدار یا تقریباً مطلوب 6/1-8 8/0-6/0 پایدار یا مطلوب 8/1-10 0/8-1

* ارزشگذاری تمام متغیرهای پژوهش در دامنه بین 0 تا 10 محاسبه شد. منبع: (Prescott-Allen (1997 فصلنامه پژوهشهای روستایی

پس از تعیین وضعیت موجود کارکردهای سهگانه در بخشهای بیانشده است. موردمطالعه متناسب با طبقات پیشنهادی پرسکات- آلن، با وزن گام اول: محاسبه دادههای نرمال شده و تشکیل ماتریس دهی به هرکدام از متغیرها با استفاده از روش آنتروپی شانون تصمیم برای متغیرهای مرتبط با هر کارکرد با استفاده از رابطه اقدام به اولویتبندی متغیرها با محاسبه درجه بحرانی شد. دلیل شماره 2، که در آن n=تعداد معیارها )در این پژوهش منظور تعیین درجه بحرانی، شناسایی متغیرها و گویههای بحرانی در تعداد متغیرهای هر کارکرد است(، m= تعداد گزینهها )در این منطقه موردمطالعه جهت قرارگیری در اولویت برنامهریزی بوده پژوهش منظور تعداد بخشهای موردمطالعه است( و aij= ارزش که برنامهریزان و تصمیم گیران توسعه کشاورزی در پژوهشهای متغیر jام برای گزینه iام است. آتی توجه ویژهای بدین عوامل داشته باشند. متغیرهایی که اهمیتشان باال و عملکردشان پایین است، متغیرهای بحرانی رابطه شماره 2: قلمداد میشوند. بنابراین، برای تعیین متغیرهای بحرانی کافی است که امتیاز اهمیت بر امتیاز عملکرد هر متغیر طبق رابطه شماره 1 تقسیم شود (Ahmadvand & Karimi , 2014). گام دوم: محاسبه آنتروپی عامل jام )EJ( مطابق رابطه شماره 3 که میزان k مقدار ثابت و Ej در دامنه 0 و 1 قرار دارد. رابطه شماره 1: رابطه شماره 3: W= درجه اهمیت و M= میزان عملکرد جهت تعیین اهمیت و وزن هر یک از متغیرهای مرتبط با کارکردهای کشاورزی از روش آنتروپی استفاده شد. روش آنتروپی یکی از روشهای تصمیمگیری چند معیاره برای محاسبه وزن EJ: آنتروپی هر متغیر K: ضریب ثابت که از رابطه متغیرها است که با توزیع احتمال مشخص )pij( بیان میشود. شماره 4 به دست میآید. مراحل انجام روش آنتروپی در چند گام انجام گرفت که در ادامه

»محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« 33 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1 فصلنامه پژو هش هایروستایی

رابطه شماره4: قرار دارد. درحالیکه باوجود وضعیت نامطلوب متغیرهای، شدت تولید، فنون زراعی، شکل مزارع، تولید تجاری، تنوع تولید و الگوی تولید در دو بخش زرینآباد و میمه به دلیل کسب امتیاز صفرتا دو نشان از قرارگیری وضعیت دو بخش مذکور در حالت تقریباً K: ضریب ثابت (Ln(M: لگاریتم نپرین تعداد نامطلوب در بعد کارکرد تولیدی میدهد. گزینهها )تعداد سطرها( همچنین یافتههای حاصل از جدول شماره 6 نشان میدهد گام سوم: محاسبه درجه انحراف (dj) مطابق با رابطه شماره که با محاسبه میانگین مطلوبیت 12متغیر مرتبط با کارکرد 5 که نشان میدهد متغیر jام چه میزان اطالعات مفید برای زیستمحیطی، وضعیت آن در تمام بخشهای موردمطالعه تصمیمگیری در اختیار تصمیمگیرنده قرار میدهد. شهرستان دهلران تقریباً نامطلوب به دست آمد. اگرچه امتیاز رابطه شماره 5: برخی از متغیرها در وضعیت متوسطی از مطلوبیت قرار داشت )امتیاز 6-4( اما میانگین مطلوبیت کل تمام متغیرها در دامنه بین 4-2 استخراج شد. گام چهارم: محاسبه وزن متغیرها و عوامل موجود )Wj( مطابق با رابطه شماره 6، که در آن n= تعداد معیارها )در این پژوهش از طرفی یافتههای حاصل از جدول شماره 7 که بهعنوان منظور تعداد متغیرهای هر ستون است( کارکرد سوم کشاورزی در تقسیمبندی کارکردهای سهگانه اتحادیه اروپا موردبررسی قرار گرفت نشان داد که با محاسبه میانگین رابطه شماره6: مطلوبیت 12 متغیر مرتبط با کارکرد روستایی، وضعیت آن در تمام بخشهای موردمطالعه شهرستان دهلران در حد متوسطی از مطلوبیت به دست آمد. اگرچه امتیاز برخی از متغیرهای مرتبط با محاسبه وزن هرکدام از متغیرها که مجموع آنها برای با کارکرد روستایی در وضعیت تقریباً متوسطی از مطلوبیت )مانند متغیرهای موردنظر در هر کارکرد برابر یک به دست آمد و سرمایه اجتماعی، میزان درآمد، کیفیت زندگی( و همچنین در محاسبه میانگین عملکرد هرکدام، اقدام به محاسبه درجه بحرانی وضعیت مطلوبیت کامل )تسهیالت، اشتغال( قرار داشت اما و اولویتبندی آنها ازنظر بحرانی بودن در هر بعد کارکردی شد. میانگین مطلوبیت کل تمام متغیرها در دامنه بین 6-4 استخراج شد که نشان از وضعیت متوسط مطلوبیت آن داشت. یافتهها درنهایت پس از بررسی وضعیت متغیرهای مرتبط با کارکردهای همانطور که گفته شد در تجزیهوتحلیل گویههای حاصل از سهگانه در هر بخش، وضعیت کلی کشاورزی شهرستان دهلران پرسشنامههای مرتبط با کارکردهای سهگانه و کدگذاری متغیرها، در سه بعد کارکرد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی به دست وضعیت موجود هرکدام از متغیرها در بخشهای موردمطالعه آمد که در جدول شماره 8 نشان دادهشده است. مطابق جداول شماره 5، 6 و 7 با استفاده از طبقات پیشنهادی بهطورکلی و بر اساس یافتههای جدول شماره 8، کشاورزی پرسکات- آلن، استخراج و دستهبندی شد. بدینصورت که محقق شهرستان دهلران در دو بعد کارکرد تولیدی و روستایی در با مجموع امتیاز تمام متغیرهای مرتبط با هر کارکرد در هر بخش و وضعیت متوسط و در بعد کارکرد زیستمحیطی در وضعیت قرار دادن عدد به دستآمده در طبقات پیشنهادی پرسکات- آلن، تقریباً نامطلوبی قرار دارد و با محاسبه میانگین مطلوبیت کل وضع مطلوب تا نامطلوب هر متغیر در هر کارکرد را مشخص کرد. و قرارگیری در وضعیت متوسط، نشان میدهد که کارکردهای به عنوانمثال برای تعیین وضعیت متغیرهای مرتبط با کارکرد سهگانه کشاورزی شهرستان دهلران تا رسیدن به وضع مطلوب تولیدی در بخش مرکزی امتیازات )0 تا 10( تمام 13 متغیر هنوز فاصله دارد. مرتبط با کارکرد تولیدی که در نرمالسازی به دستآمده بود، جمع و تقسیم بر تعداد متغیرهای کارکرد تولیدی همان بخش در ادامه از مدل رادار که توان یکپارچهسازی مجموعهای از موردمطالعه شد )13÷33/52( که حاصل آن 02/4 به دست آمد متغیرهای مختلف در ابعاد مختلف و متنوع را دارد و شامل یک که با قرارگیری آن در طبقات پرسکات- آلن در طبقه مطلوبیت چندضلعی است که توان مقایسه مناطق مختلف در ابعاد مختلف متوسط نشان داده شد. را به ما میدهد (wong, 2006) استفاده شد و نقاط مرتبط با متغیرها در ابعاد کارکردهای سهگانه کشاورزی به هم وصل شدند بهطورکلی یافتههای حاصل از جدول شماره 5 نشان میدهد که بر مبنای استاندارد ارزش بهینه دستیابی به شرایط مطلوبیت که وضعیت متغیرهای مرتبط با کارکرد تولیدی در سه بخش که نسبت 1 و یا 100 است، ارزش کارکردهای موردنظر منطبق مرکزی، موسیان و دشت عباس در وضعیت متوسطی از مطلوبیت با این مبنا در تصویر شماره 1، نشان داده شد. از طرفی دیگر در

34 »محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« فصلنامه پژو هش هایروستایی بهار 1400 . دوره 12. شماره 1

تصویر شماره 2، رادار مطلوبیت کارکرد تولیدی، زیستمحیطی مطابق جداول شماره 5 تا 7، درجه بحرانی هرکدام از متغیرهای و روستایی به تفکیک بخشهای موردمطالعه شهرستان دهلران مرتبط با کارکردهای سهگانه در شهرستان دهلران طبق رابطه نشان دادهشده است. همانطور که مشاهده میشود بخشهای شماره 1، محاسبه و به تفکیک هر بعد اولویتبندی شد )جدول موردمطالعه در بعد کارکرد روستایی وضعیت مناسبتری دارند، شماره 9(. ذکر این نکته ضروری است که در محاسبه درجه اگرچه تا رسیدن به وضع مطلوب فاصله زیادی دارند. بحرانی، هر چه عدد کمتر باشد، بیانگر وضعیت مناسب آن متغیر در منطقه مطالعه شده است و هر چه عدد بزرگتر باشد، بحرانی تعیین درجه بحرانی بودن متغیر را نشان میدهد به طوریکه متغیری با درجه بحرانی بهمنظور تعیین وضعیت بحرانی، پس از محاسبه وزن هر باالتر نشاندهنده وضعیت بحرانی آن متغیر و قرارگیری آن در متغیر طبق روابط شماره 2 تا 6 و عملکرد هرکدام طبق امتیازات اولویت اول برنامهریزی است که الزم است توجه ویژهای بدین )10-0( کسبشده در بعد کارکرد مربوطه و به تفکیک هر بخش عوامل صورت گیرد.

جدول 5. وضع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد تولیدی در بخشهای موردمطالعه.

جامعه مطلوبیت میانگین سطح X13 X12 X11 X10 X9 X8 X7 X6 X5 X4 X3 X2 X1 آماری کل** مطلوبیت کل*** مطلوبیت مرکزی 3/7 6 3/75 2 67/4 34/5 0 0 30/3 67/6 4 3/3 6 52/33 02/4 متوسط موسیان 8 8 5/3 2 6 6 2 0 6/4 3/5 6/4 3/3 6 3/59 4/56 متوسط دشت 3/7 8 5/5 2 34/3 6 2 0 4 67/4 67/6 67/4 8 15/62 4/78 متوسط عباس تقریباً زرینآباد 7/3 6 2/37 0 6 4 2 0 0 7/3 1/3 1/3 6 43/57 36/3 نامطلوب تقریباً میمه 7/3 8 4/62 0 6/67 4 3/5 0 0 5/3 0/6 1/3 6 47/29 3/64 نامطلوب

* ارزشگذاری و مطلوبیت متغیرهای کارکردهای سهگانه کشاورزی در دامنه بین 0 تا 10 بر اساس اطالعات گردآوریشده مرتبط با هرکدام از متغیرها )نام متغیرها به اختصار بهصورت X نشان داده شده است( ** جمع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد تولیدی (Utility Productional) *** نسبت جمع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد موردنظر بر تعداد کل متغیرهای آن کارکرد منبع: یافتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

جدول 6. وضع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد زیستمحیطی در بخشهای موردمطالعه.

جامعه مطلوبیت میانگین مطلوبیت X25 X24 X23 X22 X21 X20 X19 X18 X17 X16 X15 X14 سطح مطلوبیت آماری کل** کل*** مرکزی 2 0 14/5 4 14/5 67/6 6 6 85/2 33/3 0 57/2 7/43 64/3 تقریباً نامطلوب موسیان 2 0 57/6 72/4 28/4 67/6 8 6 57/2 33/3 0 1/71 85/45 82/3 تقریباً نامطلوب دشت 2 0 6 54/4 57/4 67/2 4 6 57/2 67/2 0 28/2 3/37 11/3 تقریباً نامطلوب عباس زرینآباد 2 0 4 81/3 71/5 6/67 8 10 42/1 97/2 0 28/2 86/46 91/3 تقریباً نامطلوب میمه 2 0 4 81/3 42/5 6/67 10 10 71/1 97/2 0 42/1 48 4 تقریباً نامطلوب

* ارزشگذاری و مطلوبیت متغیرهای کارکردهای سهگانه کشاورزی در دامنه بین 0 تا 10 بر اساس اطالعات گردآوریشده مرتبط با هرکدام از متغیرها )نام متغیرها به اختصار بهصورت X نشان داده شده است( ** جمع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد تولیدی (Utility Productional) ***نسبت جمع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد موردنظر بر تعداد کل متغیرهای آن کارکرد منبع: یافتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

»محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« 35 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1 فصلنامه پژو هش هایروستایی

جدول 7. وضع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد روستایی در بخشهای موردمطالعه.

جامعه مطلوبیت میانگین سطح X37 X37 X35 X34 X33 X32 X31 X30 X29 X28 X27 X26 آماری کل** مطلوبیت کل*** مطلوبیت مرکزی 8 4 4 33/3 33/5 4 10 2 2 8 8 4 7/62 22/5 متوسط موسیان 6 4.33 6 33/3 67/4 8 8 4 0 8 8 4 3/64 36/5 متوسط دشت 2 3.33 10 5 33/5 10 10 4 2 6 8 4 66/69 8/5 متوسط عباس زرینآباد 10 5 8 5 6/47 2 8 4 2 6 6 6 67/66 5/56 متوسط میمه 10 4 2 8/8.3434 67/4 4 8 2 2 8 6 5 01/64 33/5 متوسط

* ارزشگذاری و مطلوبیت متغیرهای کارکردهای سهگانه کشاورزی در دامنه بین 0 تا 10 بر اساس اطالعات گردآوریشده مرتبط با هرکدام از متغیرها )نام متغیرها به اختصار بهصورت X نشان داده شده است( ** جمع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد تولیدی (Utility Productional) ***نسبت جمع مطلوبیت متغیرهای مرتبط با کارکرد موردنظر بر تعداد کل متغیرهای آن کارکرد منبع: یافتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

جدول 8. وضع مطلوبیت کارکردهای سهگانه کشاورزی در شهرستان دهلران.

جامعه آماری تولیدی زیستمحیطی روستایی مطلوبیت کل** میانگین مطلوبیت کل*** سطح مطلوبیت شهرستان دهلران 4/07 3/7 45/5 23/13 4/41 متوسط

* ارزشگذاری و مطلوبیت کارکردهای سهگانه کشاورزی در دامنه بین 0 تا 10 محاسبه شد. ** جمع مطلوبیت کارکرد تولیدی، زیستمحیطی و روستایی (utility Productional, utility Environmental, utility Rural ) (∑U=Up+UR+UE) ∑U *** منبع: یافتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

تصویر 1. رادار وضعیت مطلوبیت کارکردهای سهگانه کشاورزی در شهرستان دهلران. منبع: یافتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

تصویر 2. رادار وضعیت مطلوبیت بخشهای شهرستان دهلران به تفکیک کارکردهای سهگانه کشاورزی. فصلنامه پژوهشهای روستایی منبع: یافتههای پژوهش، 1398

36 »محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« فصلنامه پژو هش هایروستایی بهار 1400 . دوره 12. شماره 1

جدول 9. اولویتبندی وضعیت بحرانی متغیرهای مرتبط با کارکردهای سهگانه کشاورزی شهرستان دهلران.

بعد متغیرها میانگین )عملکرد( وزن درجه بحرانی رتبه در بعد مرتبط رتبه کل 32 13 0/0006 0/0004 0/744 X1 29 11 0/0073 0/0053 0/72 X2 22 7 0521/0 0/0206 0/395 X3 2 2 2/4309 0/2917 0/12 X4 24 8 0/0285 0/0152 0/534 X5 26 9 0193/0 0/0097 0/506 X6 تولیدی 5 4 0/7749 0/1472 0/19 X7 1 1 - ** - 0 X8 3 3 1/2248 0/2963 0/238 X9 28 10 0/0135 0/0079 0/585 X10 9 5 0/3950 0/1355 0/343 X11 16 6 0/2361 0/0656 0/278 X12 30 12 0/0071 0/0045 0/64 X13 33 11 0000/0 0/0000 0/2 X14 1 1 - - 0 X15 17 7 0/2283 0/1174 0/514 X16 21 10 0/0602 0/0251 0/417 X17 18 8 0/0685 0344/0 0/502 X18 محیطی 8 4 0/4350 0/2553 0/587 X19 زیست 11 5 0/3492 0/2514 0/72 X20 14 6 0/2587 0/1966 0/76 X21 4 2 0/8557 0/1900 0/222 X22 20 9 0/0637 0/0191 0/3 X23 1 1 - - 0 X24 6 3 0/5237 0/1073 0/205 X25 13 5 0/2722 0/1960 0/72 X26 23 8 0/0393 0/0162 0/413 X27 10 3 0/3738 0/2243 0/6 X28 15 6 0/2441 0/1221 0/5 X29 31 11 0/0066 0/0033 0/493 X30

روستایی X31 0/56 0/2638 0/4711 2 7 27 10 0/0154 0/0135 0/88 X32 12 4 0/2943 0/0942 0/32 X33 1 1 - - 0/16 X34 25 9 0/0243 0/0175 0/72 X35 25 9 0/0243 0/0175 0/72 X36 19 7 0/0687 0/0316 0/46 X37 *میانگین، وزن و درجه بحرانی تمام متغیرها در دامنه بین 0 تا 1 است. نام متغیرها به اختصار بهصورت X نشان داده شده است. ** وجود )-( در درجه بحرانی حاکی از صفر بودن میانگین )عملکرد( متغیر مربوطه در بخش موردمطالعه و مبهم بودن وزن آن با روش آنتروپی پس از نرمالسازی و محاسبه ln)0( است. منبع: یافتههای پژوهش، 1398 فصلنامه پژوهشهای روستایی

»محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« 37 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1 فصلنامه پژو هش هایروستایی

بر اساس یافتههای جدول شماره 9، وضعیت چهار متغیر تولید اینگونه تفسیر کرد که کشاورزان شهرستان دهلران به نهادههای تجاری، رفاه حیوانات، سالمت نهادههای مصرفی و رونق صنایع وارداتی و صادرات محصوالت تولیدی به خارج از کشور و حتی روستایی بهعنوان متغیرهای بحرانی با کسب رتبه 1 در شهرستان فروش مناسب محصوالت تولیدی خود در بازار منطقه دسترسی دهلران نشان داده شدند. همچنین متغیرهایی چون وضعیت مناسبی ندارند و این نشان میدهد که تسهیل فرایند تولید تولید محصوالت غیرغذایی، تنوع تولید، مدیریت آفات و شدت تجاری در بین کشاورزان و حتی مسئوالن این شهرستان نقش تولیدی به ترتیب از مهمترین متغیرهای بحرانی به دست آمد. اگر و جایگاهی نداشته است. از این رو قرار گرفتن این متغیر در به تفکیک هر بعد کارکرد کشاورزی نتایج بررسی شود، یافتهها وضعیت نامطلوبی از کشاورزی چندکارکردی با نتایج ویلسون12 حاکی از آن است که در بعد کارکرد تولیدی، وضعیت تولید )2007( و جی13 )2004( که این متغیرها را بهعنوان عوامل غیرغذایی، تولید تجاری، تنوع تولید و شدت تولید از مهمترین مهم و تأثیرگذار در توسعه کشاورزی چندکارکردی میدانند متغیرهای بحرانی در کارکرد تولیدی هستند. همچنین در بعد و بایستی در سطح مطلوبی برخوردار باشد، همخوانی ندارد. بر کارکرد زیستمحیطی وضعیت رفاه حیوانات، سالمت نهادههای اساس نتایج پژوهش، میتوان چنین استنباط کرد که علل تجاری کشاورزی، پوشش گیاهی و وضعیت اراضی بیابانی منطقه بهکل نشدن کشاورزی منطقه موردمطالعه، نتیجه ضعف برنامهریزی و اراضی در وضعیت مناسبی قرار ندارند و بحرانی تلقی میشوند که عدم رفع موانع و محدودیتهای تجاریسازی آن است. در تأیید الزم است بهمنظور توسعه کشاورزی چندکارکردی و گام نهادن این یافته سازمان تجارت جهانی14 )2004( رفع و آزادسازی در این مسیر توجه جدی و ویژهای به حل عوامل بحرانی نمود. محدودیت و موانع تجاریسازی کشاورزی را تا زمانی که هیچ از طرفی دیگر در بعد کارکرد روستایی وضعیت صنایع روستایی، اثر منفی و نامطلوبی بر اقتصاد یک منطقه وارد نکند هدف اصلی میزان درآمد، یارانههای پرداختی به کشاورزی منطقه و انجام برنامهریزی خود قرار میدهد. فعالیتهای جانبی در اطراف مزارع توسط کشاورزان در وضعیت همچنین در تفسیر وضعیت »تولید محصوالت غیرغذایی« و بحرانی قرار دارد. »تنوع تولید« که در رتبه دوم و سوم درجه بحرانی در بعد کارکرد بحث و نتیجهگیری تولیدی قرار گرفتند میتوان گفت که در بررسی میزان سطح زیر کشت محصوالت غیرغذایی و میزان تولید آنها سهم تولیدات بررسی وضعیت مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در محصوالت غیرغذایی نسبت بهکل سطح زیرکشت شهرستان شهرستان دهلران نشان داد، کشاورزی منطقه موردمطالعه در حد دهلران 1/0 درصد بود و این نشان از بیتوجهی کشاورزان و متوسطی، چندکارکردی است به طوریکه کشاورزان در مسیرهای مسئوالن جهت رونق تولید محصوالت غیرغذایی اعم از گیاهان چندکارکردی گامهای کوچکی برداشتهاند اما هنوز عمل، تفکر، زینتی، علوفهای، چوب و... است و کشاورزان دهلران با بیشترین تصمیمگیری و گرایش بیشتر ذینفعان بخش کشاورزی به سمت سهم زیرکشت مربوط به تنها چند محصول زراعی ازجمله گندم، کشاورزی تولیدگرایی بوده و هدف حداکثر کردن تولید بدون کلزا و ذرت، نهتنها به تنوع محصوالت تولیدی کشتشده در توجه کافی به سایر ابعاد و کارکردهای دیگر است. هرچند که منطقه توجهی نداشته بلکه جایگاهی برای کشت محصوالت وضعیت تولید نیز اصولی و همجهت با اهداف توسعه کشاورزی غیرغذایی در نظر نداشتهاند. این یافتهها برخالف نتایج تحقیقات چندکارکردی نبوده است. از این رو اگرچه افزایش کمی تولید با جرجا15 )2004( و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی16 توجه به رشد روزافزون جمعیت محرز است اما باید در نظر داشت )2001( که تنوع تولید و حرکت کشاورزان در مسیر توسعه و پایداری از اصول و ارکان اصلی و مهم توسعه بخش کشاورزی کشت تولید محصوالت غیرغذایی را بهمنزله حرکت در مسیر و روستایی است و در گذار به سمت کشاورزی چندکارکردی توسعه کشاورزی چندکارکردی یک منطقه میدانستند، بود. ضروریترین راهبرد به شمار میآید چراکه به دنبال خود، حفظ محیطزیست، سالمت اکوسیستم، سالمت تمام مخلوقات، همچنین بر اساس نتایج به دستآمده وضعیت تقسیمبندی پایداری زیستی و سالمتی محصوالت تولیدی را موجب میشود. و درجه بحرانی متغیرهای مرتبط با کارکرد تولیدی، وضعیت »امنیت غذایی« نسبت به سایر متغیرهای بعد مربوطه، در اولویت نتایج این پژوهش نشان داد که از بین متغیرهای مرتبط با آخر برنامهریزی به دلیل پایین بودن درجه بحرانی قرار داشت. کارکرد تولیدی، »وضعیت تولید تجاری«، »تولید محصوالت بنابراین میتوان اینگونه نتیجهگیری کرد که کارکرد تولیدی غیرغذایی« و »تنوع تولید« در وضعیت نامطلوب و تقریباً

نامطلوبی قرار داشتند و از اولویت باالتری جهت برنامهریزی Wilson .12 به دلیل قرار گرفتن در رتبه اول درجه بحرانی نسبت به سایر Jay .13 متغیرهای کارکرد تولیدی در شهرستان دهلران برخوردار بودند. (World Trade Organization (WTO .14 15. Grega قرار گرفتن وضعیت »تولید تجاری« در رتبه اول را میتوان Organisation for Economic Co-operation and Development .16 (OECD)

38 »محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« فصلنامه پژو هش هایروستایی بهار 1400 . دوره 12. شماره 1

منطقه موردمطالعه دررسیدن به یکی از اهداف خود در راستای منطقه موردمطالعه دررسیدن به یکی از اهداف خود در راستای کشاورزی چندکارکردی که امنیت غذایی باال هست، تقریباً خوب کشاورزی چندکارکردی که حفظ و ارائه آب سالم و بهرهبرداری عمل کرده است. در تأیید این یافته، آرووری و کوال17 )2005( از روشهای آبرسانی مفید بهمنظور تضمین کارکردهای بیان میکنند که زمانی میتوان گفت که کارکرد تولیدی در یک زیستمحیطی است تقریباً خوب عمل کرده است. هرچند که منطقه هم مسیر با اهداف کشاورزی چندکارکردی است که هنوز تا رسیدن به مطلوبیت ایدئال در راستای توسعه کشاورزی حداقل یکی از اهداف خود تحت عنوان امنیت غذایی را برای چندکارکردی فاصله زیادی دارد. در تأیید این یافته کوپوا21 جوامع روستایی در سطح باال حفظ کند. )2011( بیان میکند که تقویت و حفظ کارکرد زیستمحیطی در راستای اهداف کشاورزی چندکارکردی درگرو حفظ و تضمین در ادامه یافتههای پژوهش در بعد کارکرد زیستمحیطی، منابع آبی در کشاورزی است. وضعیت بیشتر متغیرها تقریباً نامطلوب نشان داده شد به طوریکه وضعیت »رفاه حیوانات«، »سالمت نهادهها« و »مدیریت آفات« در ادامه یافتههای پژوهش، متغیرهای مرتبط با بعد کارکرد در وضعیت نامطلوب و تقریباً نامطلوبی قرار داشت و از مهمترین روستایی در وضعیت مشابهی ازلحاظ مطلوبیت و در حد متوسط متغیرهای بحرانی در منطقه موردمطالعه به شمار آمدند. وضعیت ارزیابی شد. بدینصورت که »رونق صنایع روستایی« و »میزان »رفاه حیوانات« و »سالمت نهادههای مصرفی در کشاورزی« را درآمد« در وضعیت تقریباً نامطلوب و متوسطی ازلحاظ مطلوبیت اینگونه میتوان تفسیر کرد که در شهرستان دهلران هیچگونه قرار داشتند و از مهمترین متغیرهای بحرانی در شهرستان دهلران اقدامی از قبیل تغذیه، درمان، ایجاد مناطق شکارگاهی بهمنظور به شمار آمدند. همانطور که اهمیت روی آوردن به متنوع سازی رفاه حال گونههای جانوری صورت نگرفته است که این یافته با اقتصاد و رهایی از اقتصاد تکپایه و شناخت یا خلق روشهای یافتههای موون18 )2012( و سازمان تجارت جهانی )2004( جدید در جوامع روستایی ًکامال محرز است ,Rokndin & Ghaderi) که اهمیت رفاه گونههای جانوری را در اولویت اول برنامههای (2002، اما در میان خانوار روستایی شهرستان دهلران اجرا و رونق توسعه کارکرد زیستمحیطی میدانستند، همخوانی نداشت. صنایع روستایی مانند قالیبافی، حصیربافی، جاجیمبافی و... به همچنین نبود شبکه مراقبت و پیشآگاهی، عدم ضدعفونی علت نبود بازار مناسب برای صنایع روستایی از جایگاه باالیی کردن بذور، عدم وجود فناوریهای ارزیابی کیفیت محصوالت بین خانوار روستایی برخوردار نیست. لذا این یافته با یافتههای تولیدی و عدم وجود آزمایشگاه سالمت بذور، مبارزه غیراصولی با محققانی چون رامستاد22 و همکاران )2000( و موون )2015( آفات عمومی و عدم مبارزه غیر شیمیایی با آفات و بیماریهای که یکی از عوامل اصلی ایجاد انگیزه در روستاییان بهمنظور زراعی/ باغی و درختان غیر مثمر و نباتات زینتی و همچنین حرکت در مسیر کشاورزی چندکارکردی را میزان درآمد باال کاهش بهکارگیری مبارزه زراعی - مکانیکی و مبارزه بیولوژیکی میدانستند، مطابقت نداشت. در منطقه موردمطالعه منجر به نامطلوبی وضعیت این متغیر در درحالیکه وضعیت »منابع درآمدی« در میان خانوار روستایی بعد کارکرد زیستمحیطی مرتبط با کشاورزی شده است که این شهرستان دهلران در کمترین میزان درجه بحرانی و اولویت آخر نیز با یافتههای آورباخ19 و همکاران )2013(، پرتی20 )2005( برنامهریزی قرار داشت که این بدان معنا بود که بیش از نیمی و آرووری و کوال )2005( که به وجود این فناوریها، آزمایشگاه از کشاورزان روستایی شهرستان دهلران یعنی 3/78 درصد به و مبارزات مکانیکی و بیولوژیکی بهمنظور حرکت در مسیر توسعه مشاغلی غیر از کشاورزی روی آوردهاند و این با یافتههای رامستاد کشاورزی چندکارکردی تأکید داشتند مطابقت نداشت و این و همکاران )2000( که بر وجود تنوع منابع درآمدی و ایجاد بدان معناست که عدم وجود چنین امکاناتی در شهرستان دهلران فرصت اشغال برای روستاییان بهعنوان عامل مهم ایجاد انگیزه و تاکنون در اولویت برنامههای مسئوالن و کشاورزان بهمنظور ادامه کار کشاورزی برای روستاییان نام برده شده بود همخوانی توسعه کشاورزی چندکارکردی قرار نگرفته است. داشت. اما تنوع منابع درآمدی در وضعیت ًکامال مطلوبی نبود همچنین بر اساس نتایج به دستآمده وضعیت تقسیمبندی زیرا روستاییان در تنها دو یا چند شغل غیر کشاورزی )کارگری، و درجه بحرانی متغیرهای مرتبط با کارکرد زیستمحیطی، دامداری( بدون داشتن تنوع و عدم ایجاد فرصت شغلی و رونق وضعیت »آب مصرفی کشاورزی« شهرستان دهلران در اولویت صنایع روستایی جهت امرارمعاش مشغول بودند که این خود کمتری در برنامهریزی به دلیل پایین بودن درجه بحرانی عاملی بر بحرانی بودن میزان درآمد روستاییان و تضعیف انگیزه نسبت به سایر متغیرهای بعد مربوطه قرار داشت. بنابراین کشاورزان در راستای گام نهادن در مسیر کشاورزی چندکارکردی میتوان اینگونه نتیجهگیری کرد که کارکرد زیستمحیطی بود.

Arovuori & Kola .17 در یک نگاه کلی میتوان گفت، شهرستان دهلران باوجود 18. Moon 21. Copeva 19. Auerbach 22. Romstad 20. Pretty

»محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« 39 بهار 1400 . دوره 12. شماره 1 فصلنامه پژو هش هایروستایی

فاصله زیاد از کشاورزی چندکارکردی، با مشکالت عدیدهای در توسعه فعالیتهای این نوع کشاورزی ایجاد کند. حوزه کشاورزی، منابع طبیعی، محیطزیست و وضعیت اقتصادی در نهایت جهت انجام پژوهشهای آتی با مبنا قرار دادن این روبهروست که اگر بهمنظور کاهش میزان این مشکالت و رفع پژوهش که شناخت جامعی از وضعیت موجود مؤلفههای مرتبط آنها تدابیری اتخاذ نگردد، مشکالت بیشتری گریبانگیر نسل با کارکردهای سهگانه کشاورزی دارد، میتوان در پژوهشهای حاضر و آینده کشاورزی و روستایی این شهرستان خواهد شد و آینده به تحلیل ریشهای عوامل محدودکننده کشاورزی عدم توجه به عوامل بحرانی و پیش رفتن به همین منوال، منجر چندکارکردی در شهرستان دهلران، شناسایی کارکردهای قابل به وخیم شدن وضعیت کشاورزی، اقتصاد، محیطزیست و منابع توسعه در کشاورزی و درنهایت به شناسایی و اولویتبندی طبیعی خواهد شد. لذا مسئله توسعه کشاورزی چندکارکردی راهبردهای توسعه کشاورزی چندکارکردی شهرستان دهلران بایستی با ایجاد بینش و روشنگری الزم در مسئوالن و برنامه پرداخت و با آگاهی کامل از وضعیت موجود منطقه به دنبال ریزان توسعه کشاورزی همراه باشد تا با شناسایی منابع، امکانات، راهبردهای اصولی برای توسعه کشاورزی چندکارکردی در سطح مشکالت، تنگناها و محدودیتهای هر بخش، بهترین راه رسیدن ًکامال مطلوب و متناسب با شرایط منطقه بود. به توسعه کشاورزی چندکارکردی را انتخاب کنند. در ادامه جهت حفظ و تقویت مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی پیشنهادهایی تشکر و قدردانی ارائه میگردد. این مقاله مستخرج از رساله دکتری با عنوان »تبیین پیشنهادها سازوکارهای توسعه کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« تحت حمایت و نظارت صندوق حمایت از پژوهشگران و با توجه به اینکه مهمترین متغیر بحرانی کارکردهای سهگانه فناوران کشور )INSF( است. کشاورزی در شهرستان دهلران با کسب رتبه اول، »تولید تجاری«، »رفاه حیوانات«، »سالمت نهادههای مصرفی در کشاورزی« و »رونق صنایع روستایی« بود لذا توصیه میشود تمهیداتی جدی اعم از رفع محدودیتهای تجاری و ایجاد سازوکارهای مناسب برای صادرات محصوالت تولیدی، واردات نهادههای سالم و سازگار با شرایط منطقه، تأسیس واحدهای آزمایشگاهی مرتبط با کشاورزی و رونق بازار صنایع روستایی اتخاذ گردد. همچنین از آنجا که وجود بحرانی بودن اکثر متغیرها و عدم قرارگیری آنان در وضعیت ًکامال مطلوب میتواند ناشی از عدم شناخت کافی و ضعف اطالعات عمومی در خصوص کشاورزی چندکارکردی در بین جوامع روستایی و مسئوالن مربوطه باشد، لذا پیشنهاد میگردد که با تدوین و اجرای برنامههای آگاهسازی عمومی بهعنوان مهمترین اقدام در این زمینه با ایجاد آگاهی و ترغیب افراد با اطالعرسانی و تبلیغات مناسب بر قابلیت اجرا و توسعه کشاورزی چندکارکردی کمک کرد. زیرا تأکید برافزایش آگاهی و دانش افراد میتواند یکی از سیاستها و برنامههایی باشد که سهمی در زمینه توسعه کشاورزی چندکارکردی ایفا خواهد کرد. همچنین وجود بحرانی بودن اکثر متغیرها و عدم قرارگیری آنان در وضعیت ًکامال مطلوب میتواند ناشی از عدم هماهنگی بخشهای مختلف کشاورزی، محیطزیست، منابع طبیعی و ... باشد لذا پیشنهاد میگردد با ایجاد یک نظام کارآمدی در سطح سازمانهای ذیربط به توسعه این نوع کشاورزی توجه بیشتری شود و از کشاورزان در راستای اجرایی کردن آن حمایت و پشتیبانی الزم به عمل آید. به طوریکه کمک مالی دولت بهصورت تسهیالت کمبهره نیز میتواند تغییراتی بسیار وسیع در کشاورزی منطقه و فراهم آوردن امکانات و منابع الزم جهت

40 »محبوبه خیراللهی و همکاران. تحلیل مؤلفههای کشاورزی چندکارکردی در شهرستان دهلران« Spring 2021. Vol 12. Num 1

References European Union. (1999). [The European Model of Agriculture the Way Ahead]. Press Releses – 2202nd Council meeting – Agriculture – Brussels, 27 September 1999. Retrived from Ahmadvand, M., & Karimi, M. (2014). [Status Assessment and word wide: http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-99- Prioritization of Indicators for Sustainable Development in 284_en.htm. Rural Areas (The Case of Central District of Boyer-Ahmad County)]. Journal of Rural Research. Volume 5, Issue 3, Au- FAO .(1999). [Towards multifunctional agriculture for social, tumn 2014, Pages 663-690 environmental and economic sustainability]. Retrived from word wide: http://www.fao.org/family farming/detail/ Arovuori,K., & Kola.J.(2005). [Policies and Measures for Multi- en/c/286338. functional Agriculture: Experts’ Insight]. International Food and Agribusiness Management Review, Volume 8, Issue 3, FAO. (2012). Functions of Agriculture. retrived from word wide: 2005, pp21-51. http://www.fao.org/mfcal/tsld004.htm Arovuori, K., & Kola, J.(2006). [Multifunctional Policy Measures: FAO. (2017). [Conservation Agriculture]. Plant Production and Farmers’ Choice]. The American Agricultural Economics As- protection Division Food and agriculture Organization of the sociation Annual Meeting, Long Beach, California, Volume 8, united Nations Viale delle terme di Caracalla, 00153 rome, Issue 3, 2006, pp1-28. Italy. 17480EN/1/ 06.17-Revised version. Auerbach, R., Rundgren, G., Scialabba, N.E. (2013). [Organic Friedrich, T., Derpsch, R. & Kassam, A.H. (2012). [Global over- Agriculture: African Experiences in Resilience and sustain- view of the spread of conservation agriculture]. Field Actions ability]. Natural resources management and environment Science Reports, 6, 1-7. development food and agriculture Organization of the united nations, Rome, may2013. Gardner, B.L. (2001). [How U.S. Agriculture Learned to Grow: Causes and Consequences]. Paper presented at the 45th An- Banga, R. (2014). [Impact of Green Box Subsidies on Agricultur- nual Conference of the Australian Agricultural and Resource al Productivity, Production and International Trade]. UNIT Economics Society, (2001). January 23 to 25, 2001, Adelaide, OF ECONOMIC COOPERATION AND INTEGRATION South Australia. AMONGST DEVELOPING COUNTRIES (ECIDC) UNC- TAD. BACKGROUND PAPER NO. RVC-11 Grega, L. (2004). [Multifunctionality of agriculture and joint production]. AGRIC. ECON. – CZECH, 50, 2004 (9): 381–387. Barbieri, C. (2010). [ An Importance-Performance Analysis Of the Motivations Behind Agritourism and Other Farm Enter- Heijman.W.J.M, Heringa, P.W., & Van Der Heide, C.M. (2012). prise Developments in Canada]. Journal of Rural and Com- [The economic impact of multifunctional agriculture in The munity Development , ISSN: 1712-8277, 5, 1/2 (2010) 1–20. Netherlands: A regional input-output model]. Selected Paper prepared for presentation at the International Association of Bayer, A.W., Haverkort, B., Reijntjes, C. (1992). [Farming for the Agricultural Economists (IAAE) Triennial Conference, Foz do future: an introduction to low-external input and sustainable Iguaçu, Brazil, 18-24 August, 2012, pp1-28. agriculture]. Imprint:London ; Leyden, Netherlands : Mac- millan ; ILEIA, 1992. Translated by Hosseini Iraqi, H, Proceed- Herrera, R., Garcia-Bertrand, R. (2018). [Chapter 13 - The Agri- ings of Sustainable Agricultural Development . pp113-168. cultural Revolutions]. Ancestral DNA, Human Origins, and Migrations, 2018, Pages 475-509. Boody, G., Vondracek, B., Andow, D., Krinke, M., Westra, j., Zimmerman, j., & Welle, P. (2005). [Multifunctional Agricul- Island Press. (2009). [Towards Multifunctional Agriculture for ture in the United States]. BioScience, Volume 55, Issue 1, 1 Social, Environmental and Economic Sustainability]. Inter- January 2005, pp27-38. national Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development. For more information on Bryden, J., Arandia, A., Johnson, T. (2007). [Theoretical and IAASTD, retrived from word wide:www.islandpress.org. policy background to the Top- MARD Project (Towards a policy model of multifunctional agriculture and rural devel- Jay, M. (2004). [Productivist and Post-productivist Conceptu- opment)]. Aper prepared for presentation at the 107th EAAE alisations of Agriculture from a New Zealand Perspective]. Seminar "Modelling of Agricultural and Rural Development Glimpses of a Gaian World, Essays in Honour of Peter Hol- Policies". Sevilla, Spain, January 29th –February 1st, 2008. land, School of Scoial Science, University of Otago, Dunedin, pp.151-170. Brown, J., Goetz, S., & Fleming, D. (2012). [Multifunctional Agri- culture and Farm Viability in the United States]. The Agricul- Jongeneel, R.A., Polman, N.B.P., Slangen, H.G. (2008). [Why are tural & Applied Economics Association’s 2012 AAEA Annual Dutch farmers going multifunctional?].Agricultural Econom- Meeting, Seattle, Washington, August 12-14. ics and rural policy group, Department of Social Sciences, Wageningen university, PO box 8130,6700 EW, Wageningen, Copeva, D.(2011). [Multifunctional Agriculture and Sustainable the Netherlands. Accepted 7 march 2007. Development]. Erasmus ip program, szentistvan university, Godollo, hungrary, 19 june- 2 july 2011. Kalantari, KH. (2001). [Planning & Regional Development, The- ories Techniques]. Tehran, Compilation of Khoshbin. ISBN Dasgupta, P., Goswami, R., Nasim Ali, M., Chakraborty, S., & 964-7194-13-7. K. Saha, S. (2015). [Multifunctional Role of Integrated Farm- ing System in Developing Countries]. International Journal of Latifi, S., Raheli, H., Yadavar, H., Saadi, H. (2018). [Designing Bio-resource and Stress Management 2015, 6(3):424-432 a Process Model for Conservative Agriculture Development in Iran: Using Interpretive Structural Modeling Approach].

41 Kheirollahi, M., et al. Analysing Multifunctional Agriculture Components in Dehloran Township. JRR, 12(1), 24-43. Spring 2021. Vol 12. Num 1

Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Prescott-Allen, R. (1997). [Barometer of sustainability measur- Research. Volume 49, Issue 1 Spring 2018 Pages 105-120. ing and communicating wellbeing and sustainable development]. An approach to assessing progress toward sustainabil- Lehmann, P. (2005). [Promoting the multifunctionality of agri- ity. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge UK Prepared culture, forestry, and rural areas design and implementation and published with the support of the International Devel- of public policies in Germany]. Econstor. UFZ Diskussionspa- opment Research Centre (IDRC), The Swiss Agency for De- piere, No. 12/2005, pp 1-51. velopment Cooperation (SDC ), and the National Institute of Design, India. Lele, Sh.M. (1991). [Sustainable Development" A Critical Re- view]. World Development, 1991, Vol. 19, No. 6, pp. 607-621. Pretty, J. (2005). [agriculture, biodiversity and economic development: can sustainability in the food system make a differ- Lusquinos, S. (2015). [Funding multifunctional entrepreneur- ence? ].Paper presented at the Andrew Errrington Memorial ship]. A framework for identifying factors influencing the lecture, Rural futures seminar series, university of playmouth, allocation of European Agricultural Funds for Rural Devel- UK, march 2005. opment for multifunctional entrepreneurial activities. Master Thesis of Management of Life Science, Department: Manage- Ragkos, A., Theodoridis, A., Batzios, A., Koutouzidou, G., Sa- ment Studies, Date: 11 of May, 2015, pp1-102. mathrakis., V., Batzios., Ch., Vazakidis, A. (2017). [Multifunc- tional Agriculture and ICT: Incompatibility or a Recipe for Mahmoodi, M., & Chizari, M. (2018). [Multifinctional Agricul- Territorial Development?]. Proceedig of the 8th International ture the new Paradigm of Sustainable Rural Development]. Conference on Information and Communication Technolo- Ministry of Jihad –e-Agriculture, Agricultural Research, Edu- gies in Agricultur,Food and Environment (HAICTA2017), cation and Extension Organization seed and plant Improve- Chania, Greece, 21-24, September 2017, pp371-376. ment Institute. Renting, H., Oostindie, H., Laurent, C., Brunori, G., Barjolle, D., Manson, S.M., Jordan, N.R., Nelson, K.C., & Brummel, R.F. Jervell, A., Granberg, L. (2008). [Multifunctionality of Agricul- (2014). [Modeling the effect of social networks on adoption tural Activities, Changing Rural Identities and New Institu- of multifunctional Agriculture]. Environmental Modelling & tional Arrangements]. International Journal of Agricultural Software. Accepted 17 September 2014, PP1-14. Resources, Governance and Ecology • Vol. 7, No. 4, 2008.

Molders, T.( 2013). [Multifunctional Agricultural Policies: Path- Renting, H., Rossing, W.A.H., Groot, J.C.J., Van der ploeg, J.D., ways towards Sustainable Rural Development?]. Int. Jrnl. of Laurent, C., Perraud, D., Stobbelaar, D.J., Van ittersum, M.K. Soc. of Agr. & Food, Vol. 21, No. 1, pp. 97–114. (2009). [Exploring multifunctional agriculture]. A review of conceptual approaches and prospects for an integrative tran- Mollard, A. (2003). [Multifonctionnalité de l’agriculture et ter- sitional framework. Journal of Environmental Management ritoires: desconcepts aux politiques publiques]. Cahiers 90 (2009) S112–S123. d’économie et sociologie rurales, n° 66, 2003. Refsgaard, K., Johnson, T.G. (2010). [Modelling Policies for Moon, W. (2012). [Conceptualizing Multifunctional Agriculture Multifunctional Agriculture and Rural Development – a Nor- from a Global Perspective]. elected Paper prepared for pres- wegian Case Study]. Environmental Policy and Governance entation at the Southern Agricultural Economics Association Env. Pol. Gov. 20, 239–257 (2010) Annual Meeting, Birmingham, AL, February 4-7, 2012. Rokndin, A.R., & GHaderi, E. (2002). [The Role of Rural Tourism Moon, W. (2015). [Conceptualising multifunctional agriculture in Rural Development (Critique and Analysis of Theoretical from a global perspective: Implications for governing agricul- Frameworks)]. Journal of Human Sciences MODARES , Vol- tural trade in the Post-Doha Round era]. Land use policy 49 ume 6, Number 2. Summer 2002 (2015), p 252-263. Romstad, E., Vatn, A., Rorstad, P.K., Soyland, V. (2000). [Multi- Morgan, S.L., Marsden., Miele., M., & Morley. A. (2010). [Ag- functional Agriculture Implications for Policy Design]. Agri- ricultural multifunctionality and farmers’ entrepreneurial cultural University of Norway Department of Economics and skills: A study of Tuscan and Welsh farmers]. Journal of Rural Social Sciences Report No. 21 ISSN 0802-9210. Studies 26 (2010), PP 116–129. Rossing, W.A.H., Zander, P., Josien, E., Groot, J.C.J., Meyer, B.C., OECD. (2001). [Multifunctionality Towards an Analytical & Knierim, A. (2007). [Integrative modelling approaches for Framework.Organisation for Economic Co Operation and analysis of impact of multifunctional agriculture: A review Development]. Retrived from word wide: http://www.oecd. for France,Germany and The Netherlands]. Agriculture, Eco- org/tad/agricultural policies/multifunctionalityinagricul- systems and Environment 120 (2007), PP 41–57. ture.htm. Siebert, R., & Knierim, A. (2004). [Towards multi-functional Organization of Agriculture- jihad- ilam province, (2018). [The agriculture what motivates German farmers to realise biodi- performance of the province]. Available at: https://ilam.maj. versity conservation?]. WORKSHOP 3 /Natural Resources ir/ Management and Farm Functions in Landscape Construc- tion, Institute of Socioeconomics, Eberswalder Str. 84, 15374 Parra-López, C., Groot, J.C.J., armona-Torres, C., & Rossing, Müncheberg, aknierim, PP283-299. W.A.H. (2008). [Integrating public demands into model- based design for multifunctional agriculture: An application Takahashi, Y., & Nijkamp, P. (2010). [Multifunctional Agricul- to intensive Dutch dairy landscapes]. Ecological Economics tural Land Use in a Sustainable World]. Romanian Jornal of 67(2008), pp 538-551. Regional Science, the journal of the Romanian regional scince association. Vol.4 NO.2, Winter 2010, pp 1-31.

Kheirollahi, M., et al. Analysing Multifunctional Agriculture Components in Dehloran Township. JRR, 12(1), 24-43. 42 Spring 2021. Vol 12. Num 1

Treinys, M., Vinciūnienė, V., & Vaznonis, B. (2007). [Changes in Productivism and Post-Productivism Activities: The of Lithu- anian Rural Areas]. Management Theory and Studies for Rural Business and Infrastructure Development eISSN 2345- 0355, Volume 8 ,PP214-221.

Van Huylenbroeck, G., Vandermeulen, V., Mettepenningen, E., Verspecht, A. (2007). [multifunctionality of Agriculture: A Re- view of Definitions, Evidence and Instruments]. Living Rev. Landscape Res., 1, (2007), 3.

Wilson, G.A. (2007). [Multifunctional Agriculture A Transition Theory Perspective]. Printed and bound in the UK by Crom- well Press, Trowbridge, ISBN: 978 1 84593 256 5, pp1-363.

Wong, C. (2006). [Indicators for urban and Regional planning, the interplay of policy and methods]. This edition published in the Taylor & Francis e-Library, 2006.

World Trade Organization (WTO). (2004). [Negotiations on agriculture. First draft of modalities for future commitments. Committee on Agriculture]. Special Session. TN/AG/W/1. 17 February 2003. http://www.wto.org/ english/tratop_e/ agric_e/negoti_mod1stdraft_e.pdf, Accessed 2 March 2004.

Zacharski, R. (2015). [A prorammers Gui to data mining: the An- cient Art of the Numeriati]. Translated by Kaviani, M. Tehran Naghoos Publications, First Edition, ISBN:978-600-473-225-3.

Zander, P., Knierim, A. (2007). [Multifunctionality of agriculture: Tools and methods for impact assessment and valuation]. Ag- riculture, Ecosystems and Environment 120 (2007), 1-4.

43 Kheirollahi, M., et al. Analysing Multifunctional Agriculture Components in Dehloran Township. JRR, 12(1), 24-43.