Cornelis Sch U Yt

GLO 6068 Cornelis Schuyt (1557-1616) Madrigali, Padovane & Gagliarde CORNELIS SCHUYT

Madrigali, Padovane & Gagliarde Producer Erik Beijer

Engineer 1 O Leyda gratiosa 5.33 Tom Dunnebier 2 Fortuna Guida (canzon) 2.32 Recorded 3 Sí come fra le stelle 2.06 Protestantse kerk, Cothen 4 Lieta piú dell’usato 2.19 February, 2011

5 Padovana & Gagliarda 11 (dell’undecimo modo) 3.40 Program notes 6 Filli, come sei bella 2.35 Louis Peter Grijp

7 Candide perle e care 2.43 Production coordination 8 Voi bramate, ben mio (Tasso) 3.20 Paul Janse, Globe 9 Padovana & Gagliarda 3 (del terzo modo) 5.33 Cover & booklet design 10 Bewaert Heer Hollandt (canon) 2.17 www.romanontwerp.nl 11 Uyt jonsten es begrepen ‘t spel 4.00 Translations 12 Padovana & Gagliarda 2 (del secondo modo) 4.31 Ruth van Baak Griffioen, Carolien Steenbergen 13 D’adamantine tempre 2.47

Cover illustration ( 14 Sposo gentil 3.10 Title engraving of Schuyt’s 1557-1616 15 Padovana & Gagliarda 6 (del sesto modo) 4.28 Il primo libro de madrigali (1600) 16 Quest’amorosa mano 2.55 17 Voci sonore e liete 2.50 Met dank aan/ with financial support of 18 La Barca (canzon) 2.17 Nederlands Fonds voor de 19 Domine fiant anima mea (motet) 1.38 podiumkunsten, Gemeente en Provincie Utrecht ) CAMERATA TRAJECTINA

Hieke Meppelink, sopraan/soprano, Mariette Kaasschieter sopraan/ soprano, Sytse Buwalda altus, Nico van der Meel tenor, Marc Omvlee www.globerecords.nl tenor, Marcel Moester bas/bass & ℗ © 2011 Klaas Posthuma Productions Violas da gamba: Rainer Zipperling, Ghislaine Wauters, Erik Beijer, Ivanka Made in The Netherlands Neeleman, Saskia Coolen, Freek Borstlap GlobeTM is a registered trademark Blokfluiten/Recorders: Saskia Coolen, Marjan Banis, Bert Honig, Susanne of Klaas Posthuma Productions CaMERaTa TRajECTINa Borsch, Thera de Clerck, Alide Verheij 24 Castricum, The Netherlands 1

24 1 St. Cecilia speelt op het orgel terwijl ze Schuyts motet Domine fiant anima mea zingt. Gravure van Zacharias Dolendo naar een ontwerp van Jacob de Gheyn. Rechts een vaas met de lelie van zuiverheid en kamer waarin een hemelse boodschapper de mar- telares Cecilia en haar kuise echtgenoot Valerianus kroont. Links houden drie engelen elk een boek geopend waarin twee stemmen van het zesstemmige motet staan genoteerd.

St. Cecilia playing the organ and singing Schuyt’s picture motet Domine fiant anima mea. Engraving by Zacharias Dolendo after a design by Jacob de Gheyn. To the right is a vase containing a lily of purity, and a view of a room in which a heavenly messenger crowns the martyr Cecilia and her chaste husband Valerianus. On the left Other recordings of Camerata Trajectina: are three angels, each holding an open book in which two voices of We invite you to visit our website the six-part motet are notated. www.globerecords.nl

2 23 17 Voci Sonore E Liete a6 17 Voci Sonore E Liete a6

Voci sonore e liete Joyful resounding voices, Addolciscano il cielo, Gladden the heavens! Risuonin l’aure i cari sposi amanti, Echo the spirit of these dear loving spouses Ambi feriti d’amoroso telo; Both struck by love’s arrow. E siano i gaudi tanti Let there be as much joy Quanti lumi ha d’intorno As the lights with which, all around La fosca notte nel suo manto adorno, The dark night adorns his cloak. E cantino con gioia i cigni amici Now sing with joy, you swanlike singers Gli’alti Hymenei felici. And call Hymen with your happy songs.

19 Domine Fiant Anima Mea a6 19 Domine Fiant Anima Mea a6 (Terwijl ze orgel speelt, zingt Cecilia een motet: Heer, (While she plays the organ, Cecilia sings) laat mijn ziel en mijn lichaam zuiver zijn zodat dat ik niet beschaamd word.)

Domine fiant anima mea Lord, let my soul and body be pure, et corpus meum immaculata ne confundar. So that I am not put to shame.

(Translation: Ruth van Baak Griffioen / Carolien Steenbergen)

22 3

22 3 Cornelis Schuyt hoeverre vader en zoon Schuyt in Italië om Per cui suol vaneggiar l’incauto core, That the hasty heart forever chases, Madrigali, Padovane & Gagliarde zich heen hebben gekeken naar andere inter- Lega quest’alme e bea l’alti sembianti It joins and blesses these harmonious souls essante betrekkingen weten we niet. Maar De’cari sposi e amanti. Of dear and loving spouses. Cornelis Schuyt (1557-1616) is de grootste als het Leidse stadsbestuur de inmiddels ter- musicus die de stad Leiden heeft voort- uggekeerde Cornelis in 1593 een levenslang gebracht. In 1593 werd hij aangesteld als contract aanbiedt, vindt hij drie of vier jaar 14 Sposo Gentil a6 14 Sposo Gentil a6 tweede organist naast zijn vader, Floris wel genoeg. Toch zou hij zijn hele verdere lev- Schuyt. Wekelijks wisselend bespeelden en in de stad slijten, op basis van meerjarige Sposo gentil, al Phebo gratiato, Noble bridegroom, Phoebus (Apollo) favors you zij de orgels van de Pieterskerk en de Pan- contracten die steeds verlengd werden. A cui la lyra ha dato And gave you your lute and craskerk (Hooglandse kerk). Toen Floris in Alles wat we weten over Schuyts buiten- E l’arte di cantar: sposo felice, The art of singing: O happy groom, 1601 overleed werd Cornelis de enige organ- landse verblijf is gebaseerd op mededelin- Allor beato con tua Beatrice, United in blessedness with your Beatrice, ist van de Pieterskerk, een functie die hij zou gen in zijn Primo libro de madrigali (Eerste Beata d’ogni ben, theatro di bellezza! Full of all goodness, spectacle of beauty! uitoefenen tot zijn dood. Daarnaast werd hij madrigaalboek; uitgegeven in 1600), waarin O coppia degna, viva in allegrezza O worthy pair, live in joy geacht bij bijzondere gelegenheden van de hij in het Italiaans schrijft blij te zijn dat hij Et lunga amor, beata And in longlasting love, and see, delighted, stad tafelmuziek te verzorgen en een of twee in Leiden is teruggekeerd na veel werkzaam- Vedendo lunga razza da voi nata. How great a posterity will be born of you. knapen muziekonderwijs te geven. Ook heeft heden en omzwervingen in Italië en elders. hij een paar jaar de voorslagen verstoken van Hij droeg het boek op aan de pretore, consuli de torens van het stadhuis en de looihal. et senato, dus aan de schout, schepenen en 16 Quest’amorosa Mano a6 16 Quest’amorosa Mano a6 Het Leidse stadsbestuur had grote waarder- vroedschap van Leiden, en toonde zich dank- ing voor Schuyt. In zijn contracten ontbreekt baar voor de weldaden die zij hem en zijn Quest’amorosa mano, This lovely hand, de gebruikelijke aanmaning om hard te stud- vader hadden bewezen. Een en ander zette C’hora stringo e ribacio, è mio tesoro. Which I clasp and kiss, is my treasure. eren en Schuyt hoefde geen eed af te leggen, Schuyt kracht bij met twee speciale composi- Col suo candor diletta Its tenderness is delight, zoals dat bij stadsdienaren gebruikelijk was. ties: het openingsmadrigaal O Leyda gratiosa E sugl’avori novi baci aspetta. Its ivory color calls for new kisses. Daarbij werd hij goed betaald: zijn jaarwedde (O bevallig Leiden, nr. 1) en een canon met Del vago viso humano, In her soft and dreamy face liep op tot uiteindelijk 450 gulden. de tekst ‘Bewaert Heer Hollandt, En zalicht Sí cara ancella ardita My dear and daring servant Schuyt is met Leiden vergroeid, maar dat Leyden’ (10). Het stadsbestuur beloonde Promette gioia e me ritiene in vita. Promises me joy, and keeps me alive. had ook anders kunnen lopen. Als jonge- Schuyt met 24 gulden, overigens een gebrui- man maakte hij een grote reis naar Italië, kelijk honorarium in dit soort gevallen. vermoedelijk samen met zijn vader, naar men Het componeren van madrigalen moet voor aanneemt een studiereis. De stad Leiden Schuyt een passie zijn geweest, en misschien heeft wellicht aan de kosten bijgedragen. In ook wel een visitekaartje. Veel van zijn mad-

4 21

4 21 Uyt jonsten es begrepen ‘t spel, The contest arises from affection, rigalen heeft hij geschreven met Leidse burg- ten in het Nederlands. Enkele daarvan zijn Versaemt mit minnen, mit genuchten. We have gathered in love and pleasure. ers in gedachten. Zo is in het vijfstemmige Sí door Schuyt getoonzet en uitgegeven in zijn De liefd’ verwint al ‘t quaedt gequel, Love conquers all evil suffering, come fra le stelle (3) de naam van een zekere bundel Hollandsche madrigalen (1603). Ook Aensiet liefd’ boven al ‘t zuyr zuchten. Hold love above all sour sighing. Andrea Ousthoorn verwerkt, en is Lieta piú deze bundel bevat diverse stukken naar aan- In liefd’ accoort en trou doet vluchten. Let harmony and loyalty find their refuge in love. dell’usato (4) een naamdicht op ene Lucretia. leiding van huwelijken van aanzienlijke Leidse Elx liefde en trouw moet blijcken jent. Let each show a token of his love and faith. In 1611 publiceerde Schuyt een tweede bun- burgers. Opvallend is een madrigaal ter gele- In liefden groeyende veel vruchten Bring forth much fruit, blooming in love, del Italiaanse madrigalen, ditmaal zesstem- genheid van het grootse rederijkersfeest in Voortbrengt, daer liefde es tfondament. There where love is the foundation. mig, onder de titel Hymeneo, overo madrigali 1596, waarbij de Leidse kamer De Witte Ac- nuptiali et altri amorosi (Lofzang aan Hymen, oleyen zo’n 150 rederijkers uit Leiden en tien Gout, kemp en korenblom, Marigold, hemp blossom, and cornflower, ofwel bruilofts- en andere liefdesmadrigalen). andere Hollandse steden mocht ontvangen. Acoleyken blaeu en wit, Columbines blue and white, Hij droeg het boek op aan Jacob van Duven- De bezoekende kamers werden welkom ge- U rooc ons voren com. Let your scent waft over us. voorde, Heer van Obdam en admiraal van heten met het lied Uyt jonsten es begrepen ‘t Angierken onbesmit, Unsullied carnation, Holland, die in 1604 was getrouwd met Anna spel (11), waarin hun namen en zinspreuken Leliken nu onbevit, Pure lily, van Randerode. In Sposo gentil (14) is zij het kunstig zijn verwerkt. Schuyt heeft het voor Oraenge hooch en lanck, Tall and slender daylily, waarschijnlijk die wordt aangeduid als Bea- vijf stemmen gezet. Aertgen dat vol koren zit, Ear full of corn, trice, naar de geliefde van Dante. Behalve de Toch lijkt Schuyt te hebben geaarzeld over zijn Spelkoren teer en cranc, Tender and fragile hawthorn, madrigalen die in genoemde bundels werden Hollandse madrigalen. In zijn opdracht aan D’aeckergen en wijngaert ranc, Oak tree and vine tendril, gepubliceerd moet Schuyt er nog veel meer Leidse notabele Jan Cnotter geeft hij toe dat Mit jonst, min, trou, genuchten, With favor, love, loyalty, and pleasure, gecomponeerd hebben, zo blijkt uit de inven- de vaderlandse kunsten en wetenschappen Gebruyct, des zij God danc, Use these, with thanks to God, taris van zijn nalatenschap waarin twee hand- recentelijk grote voortgang hebben geboekt Der liefden soete vruchten. The sweet fruits of love. schriften met madrigalen worden genoemd. en dat er tot ‘meerder nut en roem des lands’ Daarnaast bezat Schuyt een indrukwekkende in de eigen taal wetenschappelijke publica- hoeveelheid madrigaalbundels van Italiaanse ties verschijnen, maar dat zijn vrienden hem 13 D’adamantine Tempre a6 13 D’adamantine Tempre a6 componisten. hadden moeten overhalen om ook muziek in In het intellectuele milieu rond de Leidse uni- de Nederlandse taal te componeren. Hoewel D’adamantine tempre, anzi di gemme With sparkling, gemlike force versiteit zal men Schuyts Italiaanse madriga- Schuyt altijd van mening is geweest dat men Le stelle ordiro il sacro nodo il cielo The stars order the holy bond, the heavens len ongetwijfeld hebben weten te waarderen. in het Nederlands net zo goed kan zingen Ch’è per unir eletto Bind together as chosen Maar in datzelfde milieu circuleerden ook als in andere talen had hij toch een zekere E l’uno e l’altro petto. The one heart with the other. humanistische ideeën over de emancipa- schroom moeten overwinnen – omdat andere Nodo felice, con beato zelo, Blissful binding: with blessed zeal, tie van de Nederlandse taal. Zo schreef de componisten dat beter zouden kunnen dan Ma non col rio amore But not with the lesser love beroemde classicist Daniel Heinsius gedich- hij en dat ook al gedaan hadden, schrijft hij.

20 5

20 5 Het klinkt als een smoesje van iemand die zestiende eeuw. Op de gravure zijn de zes het Leidse stadhuis sierde. Het herinnert aan het beleg Leiden city hall. It harks back to the siege of Leiden liever in het Italiaans zingt en componeert. stemmen van Schuyts motet verdeeld over van Leiden in 1574. Schuyt gaf de canon een raadse- in 1574. Schuyt furnished the canon with a puzzle- Misschien stelde zijn publiek dat ook meer drie koorboeken die worden vastgehouden lachtige uitleg mee in het Latijn, die kennelijk niet door explanation in Latin. This was evidently not clear to op prijs, want van de vijf stemboeken van door engelen, terwijl de Heilige Cecilia op het iedereen begrepen werd, want in de bundel Holland- everyone, because in his collection of Dutch madrigals de Hollandsche madrigalen zijn er maar drie orgel speelt. Het motet en de voorstelling sche madrigalen (1603) nam hij een gedetailleerde (1603), he included a detailed explanation of how the bewaard; van Schuyts Italiaanse uitgaven onderstrepen Schuyts vermoedelijke katho- uitleg op hoe de canon moest worden uitgevoerd.) canon had to be performed.) zijn daarentegen ettelijke sets compleet be- lieke geloofsovertuiging. Weliswaar werden waard gebleven. Zijn Hollandse madrigalen ambtenaren in de Republiek geacht calvin- Bewaert Heer Hollandt, En zalicht Leiden. Lord, protect Holland and bless Leiden. worden vanwege de incomplete overlevering ist te zijn, maar voor organisten werd nogal eigenlijk nooit uitgevoerd. Nico van der Meel eens een uitzondering gemaakt. In de regel heeft echter voor deze cd de twee ontbrek- handhaafde men de organist na de alteratie 11 Uyt Jonsten Es Begrepen ‘T Spel a5 11 Uyt Jonsten Es Begrepen ‘T Spel a5 ende stemmen van Uyt jonsten es begrepen ‘t (de overgang van een kerk van katholieke in (In dit vijfstemmig gezette welkomstlied voor het grote (In this five-part song of welcome for the great Cham- spel gereconstrueerd. Eerder maakte Van der gereformeerde handen). Van sommige or- rederijkersfeest van 1596 in Leiden zijn de zinspreuken bers of Rhetoric festival of 1596 in Leiden, the mottos Meel een reconstructie van Schuyts Musijck, ganistenfamilies is bekend dat zij katholiek en bloemennamen van de elf deelnemende Hollandse and flower names of the eleven participating chambers die ongeschende maecht, op tekst van Daniel bleven, zoals de Van Velsens in Haarlem en kamers verwerkt: Uyt jonsten begrepen (De gouds- from the province of Holland are worked into the text: Heinsius, ten behoeve van onze cd Hollandse Monnickendam, de De Voisen in Den Haag en bloem, Gouda); Mit minnen versaemt (De blaeuwe ac- ‘Begun with favor’ (The Marigold, from Gouda); Together Madrigalen (1997). Die cd is echter vooral Utrecht en wellicht de Sweelincks in Amster- oleye, Rotterdam); Mit genuchten (De korenbloem, Den in love (The Blue Columbine, from Rotterdam); With gewijd aan de Haarlemse speelman Cornelis dam. In Leiden lijkt het bij de familie Schuyt Haag); Liefde boven al (De wijngaertranc, Jonge kamer pleasure (The Cornflower, from The Hague); Love above Tymanszoon Padbrué, die er juist een eer in ook zo te zijn gegaan. De huwelijken van Cor- van Haarlem); Aensiet liefde (De akerboom, Vlaardin- all (The Vine Tendril, the young chamber from Haarlem); stelde om Nederlandse gedichten op muziek nelis, zijn zus en twee halfbroers werden al- gen); In liefde accoort (De kempenblom=hennepbloem, Pay attention to love (The Oak Tree, from Vlaardingen): te zetten. thans voor de schepenen gesloten, wat door- Katwijk aan Zee); In liefde getrouwe (De witte United in love (The Hemp Blossom, from Katwijk-on- Uitzonderlijk in Schuyts vocale oeuvre is het gaans gebeurde als niet beide echtgenoten angieren=anjers, Vlaamse kamer van Haarlem); Liefde Sea); Faithful in love (The White Carnations, the Flemish motet Domine fiant anima mea(19). Het is calvinist waren. moet blijcken (De korenaer, Katwijk aan de Rijn); Trou chamber from Haarlem); Show love (The Ear of Corn, overgeleverd op een gravure van Zacharias Voor de componist Schuyt was het essentieel moet blijcken (Het speelcoren=meidoorn, Oude ka- from Katwijk-on-Rhine); Be true (The Hawthorn, the old Dolendo (ca. 1561 – ca. 1604, Leiden) naar dat hij zijn muzikale opleiding grotendeels mer van Haarlem); In liefde groeyende (De orange lely, chamber from Haarlem); Growing in love (The Daylily, een ontwerp van diens leermeester Jacob de zal hebben genoten vóór 1572, toen Leiden Vlaamse kamer van Leiden); Liefde es tfondament (De Flemish chamber from Leiden); Love is the foundation Gheyn II (1565 – 1629, Den Haag). Dergeli- naar het protestantisme overging. Hij moet witte acoleye, Oude kamer van Leiden). (The White Columbine, the old chamber from Leiden). jke beeldmotetten, korte muziekstukken die nog contrapuntlessen hebben genoten in de waren gevat in een bijbelse of anderszins re- rijke katholieke traditie van de Nederlanden. Gesongen in ‘t jaer 1596 opte Incomste der cameren Sung in the year 1596 at the entrance of the Cham- ligieuze voorstelling, waren populair bij Zuid- Inderdaad laten zijn madrigalen een gedegen van de reden-rijckers binnen Leyden ende sulcx begri- bers of Rhetoric into Leiden, including the mottos and Nederlandse graveurs aan het einde van de contrapuntische stijl zien. jpende elx camers woorden en blommen.) flowers of each chamber.)

6 19

6 19 7 Candide Perle E Care a5 7 Candide Perle E Care a5 Een rijke contrapuntische textuur kenmerkt Voor deze cd is dankbaar gemaakt van het ook de instrumentale muziek die Schuyt werk van wijlen dr Alfons Annegarn: zijn dis- Candide perle e care, Lovely pearls, and dear, heeft nagelaten – weliswaar niet voor het sertatie Floris en Cornelis Schuyt. Muziek in Che da vermiglie e leggiadrette rose Which from red and luscious roses orgel, zoals men zou verwachten, maar voor Leiden van de vijftiende tot het begin van de Uscir fate tal suon, che l’amorose Utter sounds that make my love’s fire instrumentaal ensemble. Zijn bundel Dodeci zeventiende eeuw (diss. Utrecht 1973), en Mie fiamm’ogn’hor fa divenir piú amare. Burn more intensely by the hour. Padovane, et altretante Gagliarde Composte de door hem uitgegeven werken van Cornelis Deh! hor mai con dolci baci Oh, give my sad heart with sweet kisses nelli dodeci modi (Twaalf pavanes en evenveel Schuyt, Monumenta Musica Neerlandica X Date al mesto cor mio soave aita, Some tender comfort, gaillardes gecomponeerd in de twaalf kerk- 1-3 (Amsterdam 1980-84). Perché da lente faci For, slowly burning toonsoorten, 1611) omvatten twaalf paren Hor darsi senta, hor levarsi la vita. My life-flame now flickers, now falters. van zesstemmige pavanes en gaillardes, dat wil zeggen langzame schrijddansen en vlotte springdansen. Door het royale contrapunt 8 Voi Bramate, Ben Mio a5 8 Voi Bramate, Ben Mio a5 hebben ze echter meer het karakter van fan- (Canzone van Torquato Tasso) (Canzone by Torquato Tasso) tasieën dan van dansmuziek. Als toegift van de bundel fungeren twee canzones in Franse Voi bramate, ben mio, You long, my love, stijl, Fortuna Guida (2) en La Barca (18). Ken- Che m’uccida il dolore, For me to die of my grief, nelijk wenste de componist zichzelf geluk Però crescete pena in questo core: And so you increase the pain in my heart: met deze titels, die immers betekenen: De Fortuin leidt en De Schuit. Ma pur, mentre mi doglio, And yet, while I endure my affliction Louis Peter Grijp Sento un piacer sí novo I feel a new pleasure Del piacer che vi porge il mio cordoglio. At the pleasure that my pain gives you.

O amara voglia e quasi avien ch’allora O bitter longing, it’s as if it is Per doglia no, ma per diletto io mora. Not of distress, but of delight that I die.

10 Bewaert Heer Hollandt a4 10 Bewaert Heer Hollandt a4 (In zijn eerste madrigaalbundel (1600) nam Schuyt een (In his first collection of madrigals (1600), Schuyt in- vierstemmige raadselcanon op met een tekst, ontleend cluded a four-voice puzzle canon with a text taken from aan een opschrift op een schild dat de voorgevel van an inscription on a shield decorating the facade of the

18 7

18 7 Camerata Trajectina projecten over Music & Painting in the Golden Cosí, Ousthorn, voi sete di bellezza So your beauty, Outshorn, Het ensemble Camerata Trajectina (‘Utre- Age (1995, in samenwerking met Hoogsteder Rosa vermiglia e giglio di bianchezza. Is like that of the red rose and the white lily. chts muziekgezelschap’, opgericht 1974) & Hoogsteder, Den Haag), Jan Steen (1996, heeft naam gemaakt met haar voortdurende Rijksmuseum te Amsterdam) en Frans Hals pleidooi voor de Nederlandse muziek vanaf (2004, Frans Hals Museum in Haarlem) 4 Lieta Piu Dell’usato a5 4 Lieta Piu Dell’usato a5 de Middeleeuwen tot en met de 17e eeuw. waren gewijd, en de muziektehaterproduc- (Madrigaal met acrostichon Lucretia) (An acrostic for Lucretia) Het ensemble bestaat Hieke Meppelink (so- tie De Zeven Zonden van Jeroen Bosch, in praan), Nico van der Meel (tenor), Saskia samenwerking met de dichter Gerrit Komrij. L ieta piú dell’usato L aughing with joy Coolen (blokfluit), Erik Beijer (gamba) en Speciale aandacht gaat uit naar Nederlands U n novo sol hoggi Hollandia attende, U nto waiting Holland today comes a new sun. Louis Peter Grijp (luit en citer), bijgestaan muziektheater uit de Gouden Eeuw, zoals de C h’attra nube che’l tenne già celato C louds, attracted, hid it for a time, but then door Sytse Buwalda (countertenor) en Marcel eerste Nederlandse opera Bacchus, Ceres & R atto è sparita, e di purpurei fiori R etreated quickly, and over purple flowers and Moester (bariton) en andere musici. Venus van Johan Schenck (Utrecht 2006) en E di rose, giacinti e bei colori, E ven roses and hyacinths and lovely colors Artistiek leider Louis Peter Grijp verricht zijn Starters zingende klucht Lijsje Flepkous (Utre- T utto risparso qui fra noi risplende; T oward all it spreads its sparkling rays. onderzoek voor Camerata Trajectina op het cht 2007). I ndi la terra e’l cielo I n this way it honors earth and heaven; Meertens Instituut van de Koninklijke Ned- Camerata Trajectina gaf honderden con- A questi fa piú honor ch’al dio di Delo. A pollo himself is of a lesser glory. erlandse Akademie van Wetenschappen te certen in Nederland (waaronder vele in het Amsterdam. De programma’s zijn veelal ge- Oude Muziek Festival Utrecht) en Vlaanderen, bouwd rond literaire of politieke en religieuze in de meeste andere landen van Europa, in 6 Filli, Come Sei Bella a5 6 Filli, Come Sei Bella a5 thema’s en personen. Het ensemble werkte de Verenigde Staten en Canada, Mexico, het mee aan de Nationale Herdenkingen van de Midden-Oosten, Indonesië, Ghana en Ma- Filli, come sei bella! Phyllis, you are so beautiful! Unie van Utrecht (1979), Willem van Oranje rokko. Zo’n 25 cd’s zijn verschenen op de Poiché vaga mirando For, looking at your charming soul, (1984), Constantijn Huygens (1987), Dirck labels Globe en Philips Classics. L’alma bellezza in te si mira d’ella, Beauty sees herself mirrored in you. Volkertszoon Coornhert (1990), de Vrede van (zie www.camerata-trajectina.nl) E ben’l conosce quando, She recognizes this at once when she Munster (1998), de Verenigde Oost-Indische Dal naturale espressa, Sees herself come to life in you, Compagnie (2002) en Calvijn (2009) en aan In te vede sé stessa; As natural as can be. de herdenkingen van Gerbrandt Adriaenszo- Cosí, lieta gioiendo, Then singing with joy, on Bredero, Joost van den Vondel en de Fri- Si move ella dicendo: She says, moved, ese dichter Gysbert Japix, van de hervormer Se morta et io rinacqui con costei, If I were dead, I would be reborn in her, Menno Simons en het Remonstrants Genoot- E se non nata mai nacqui con lei. And if I had never been born, I would have been schap. Een andere lijn is de samenhang tus- born with her. sen schilderkunst en muziek, waaraan eerder

8 17

8 17 Cornelis Schuyt gainful employment is not known. But when Madrigali, Padovane & Gagliarde the Leiden city government offered Cornelis a lifelong contract in 1593, after he’d returned Cornelis Schuyt (1557 - 1616) is the great- from Italy, he considered just a three or four est musician Leiden ever produced. In 1593 year agreement sufficient. And yet he ended he was installed as second organist, along- up spending the rest of his life in Leiden, on side his father. They took turns playing the a series of multiyear contracts that kept get- organs of the churches of St Peter and St ting extended. Pancras (Hooglandse kerk). When Floris died All that we know about Schuyt’s time abroad in 1601, Cornelis became sole organist of is based on what he says in his Primo libro de the St Peter’s church, a post he held until his madrigali (First Book of Madrigals), published death. In addition he was asked to furnish in 1600, in which he writes –in Italian – that dinnertime music for the city on special oc- he’s happy to be back in Leiden after much casions, and to teach one or two boys music. work and wandering in Italy and elsewhere. For several years he was also in charge of He dedicated the book to the pretore, con- changing the chime tunes of the belltowers suli et senato of Leiden, in other words, to of the city hall and the cloth-industry building. the city’s sheriff, aldermen, and council, and Leiden’s city administration valued Schuyt thanked them for the favor they had shown to highly. His contracts lacked the customary him and his father. Schuyt devoted effort to exhortation to study, and Schuyt was not two special compositions: the opening mad- required to swear an oath, as civil servants rigal O Leyda gratiosa (O pleasant Leiden, no. were usually required to do. And he was well 1) and a canon with the text ‘Lord, protect paid: his annual salary eventually reached Holland and bless Leiden’ (10). The city gov- 450 guilders. ernment rewarded Schuyt with 24 guilders, Schuyt grew along with Leiden, but things which was a typical honorarium for this sort could have turned out differently. As a young of thing. man he made an extensive trip to Italy, prob- Composing madrigals must have been some- ably with his father, and presumably for study thing of a passion for Schuyt, and perhaps purposes. The city of Leiden may have con- also his calling card. He wrote many madri- tributed to the expense. To what extent fa- gals with particular citizens of Leiden in mind. ther and son looked around in Italy for other So for instance he incorporated the name of

10 15

10 15 Cornelis Schuyt gainful employment is not known. But when Madrigali, Padovane & Gagliarde the Leiden city government offered Cornelis a lifelong contract in 1593, after he’d returned Cornelis Schuyt (1557 - 1616) is the great- from Italy, he considered just a three or four est musician Leiden ever produced. In 1593 year agreement sufficient. And yet he ended he was installed as second organist, along- up spending the rest of his life in Leiden, on side his father. They took turns playing the a series of multiyear contracts that kept get- organs of the churches of St Peter and St ting extended. Pancras (Hooglandse kerk). When Floris died All that we know about Schuyt’s time abroad in 1601, Cornelis became sole organist of is based on what he says in his Primo libro de the St Peter’s church, a post he held until his madrigali (First Book of Madrigals), published death. In addition he was asked to furnish in 1600, in which he writes –in Italian – that dinnertime music for the city on special oc- he’s happy to be back in Leiden after much casions, and to teach one or two boys music. work and wandering in Italy and elsewhere. For several years he was also in charge of He dedicated the book to the pretore, con- changing the chime tunes of the belltowers suli et senato of Leiden, in other words, to of the city hall and the cloth-industry building. the city’s sheriff, aldermen, and council, and Leiden’s city administration valued Schuyt thanked them for the favor they had shown to highly. His contracts lacked the customary him and his father. Schuyt devoted effort to exhortation to study, and Schuyt was not two special compositions: the opening mad- required to swear an oath, as civil servants rigal O Leyda gratiosa (O pleasant Leiden, no. were usually required to do. And he was well 1) and a canon with the text ‘Lord, protect paid: his annual salary eventually reached Holland and bless Leiden’ (10). The city gov- 450 guilders. ernment rewarded Schuyt with 24 guilders, Schuyt grew along with Leiden, but things which was a typical honorarium for this sort could have turned out differently. As a young of thing. man he made an extensive trip to Italy, prob- Composing madrigals must have been some- ably with his father, and presumably for study thing of a passion for Schuyt, and perhaps purposes. The city of Leiden may have con- also his calling card. He wrote many madri- tributed to the expense. To what extent fa- gals with particular citizens of Leiden in mind. ther and son looked around in Italy for other So for instance he incorporated the name of

10 15

10 15 Camerata Trajectina The Hague 1995), about Jan Steen (Rijks- a certain Andrea Ousthoorn in his five-voiced madrigal was written for a great chamber of The ensemble Camerata Trajectina (‘Utrecht museum, Amsterdam 1996) and Frans Hals Sí come fra le stelle (3), and his Lieta più rhetoric festival in 1596, at which the Leiden Music Company,’ founded 1974) has made a and his contemporaries (Haarlem 2004), and dell’usato (4) is an acrostic dedicated to a chamber De Witte Acoleyen (The White Col- name for itself with its steadfast attention to the music theatre production The Seven Sins certain Lucretia. In 1611 Schuyt published umbines) hosted some 150 rhetoricians from Dutch music from the Middle Ages through of Hieronymus Bosch (2007). The group has a second collection of madrigals, this time Leiden and ten other cities from the province the 17th century. The ensemble includes also paid special attention to Dutch musical in six voices, entitled Hymeneo, overo madri- of Holland. The visiting chambers were wel- Hieke Meppelink (soprano), Nico van der theater from the Golden Age, such as the gali nuptiali et altri amorosi (Ode to Hymen, or comed with the song Uyt jonsten es begrepen Meel (tenor), Saskia Coolen (recorder), Erik first Dutch operaBacchus, Ceres & Venus by wedding- and other love-madrigals). He dedi- ‘t spel (11), set for five voices, which artfully Beijer (viol) en Louis Peter Grijp (lute and cit- Johan Schenck (Utrecht 2006) and Jan Start- cated the book to Jacob van Duvenvoorde, included their names and mottos. tern), aided by Sytse Buwalda (countertenor) er’s musical comedy Lijsje Flepkous (Utrecht Lord of Obdam and Admiral of Holland, who in And yet Schuyt seems to have had doubts and Marcel Moester (baritone) and other mu- 2007). 1604 married Anna van Randerode. She is about his Dutch madrigals. In his dedication sicians. The ensemble has given hundreds of con- likely the one referred to as Beatrice (with a to Leiden notable Jan Cnotter, Schuyt admits Artistic director Louis Peter Grijp does certs: in Holland (many in the Early Music nod to Dante’s beloved) in Sposo gentil (14). that although the arts and sciences of their research for Camerata Trajectina at the Festival Utrecht), Belgium and many other Schuyt must have composed many more fatherland had recently made great strides, Meertens Institute of the Royal Dutch Acad- European countries, in the United States and madrigals than those found in the collec- and that scientific publications had appeared emy of Sciences in Amsterdam. The group’s Canada, Mexico, the Middle East, Indonesia, tions named above; his estate inventory lists in their own native language to the ‘greater repertoire deals chiefly with themes and in- Ghana and Morocco. Camerata Trajectina two manuscripts of madrigals. In addition, praise and profit of the land,’ nevertheless dividuals from Dutch history. The ensemble has recorded more some 25 CDs of Dutch Schuyt owned an impressive number of col- his friends had to convince him to take the took part in the National Commemorations music for Globe and Philips Classics (see lections of madrigals by Italian composers. further step of writing music in Dutch. Al- of the Union of Utrecht (1979), William of www.camerata-trajectina.nl). Schuyt’s Italian madrigals were undoubtedly though Schuyt always believed that one could Orange (1984), Constantijn Huygens (1987), valued in the University of Leiden’s intellec- sing just as well in Dutch as in other languag- Dirck Volkertszoon Coornhert (1990), the tual milieu. But that same atmosphere also es, he still had to overcome a certain scruple Peace of Westphalia (1998), the Dutch fostered humanist ideas about the eman- –because other composers could do that bet- East India Company (2002) and John Calvin cipation of the Dutch language. So for inter than he could, and moreover had already (2009) and in commemorations of the poets stance the famous classicist Daniel Heinsius done so, or so he writes. It comes off as an Gerbrandt Adriaenszoon Bredero, Joost van wrote poems in Dutch. Schuyt set several of excuse from someone who would rather sing den Vondel and Gysbert Japix, and of Menno these and published them in his collection and compose in Italian. Maybe that’s what Simons and the Dutch Remonstrant Society. Hollandsche madrigalen (Dutch Madrigals) of his public also preferred, for only three of the A special theme is the relationship between 1603. This collection too contains several five part books of Schuyt’s Dutch madrigals painting and music, in connection with the pieces on the occasion of the marriages of have been preserved, whereas by contrast we exhibitions Music and Painting (Hoogsteder, prominent citizens of Leiden. One striking have several complete sets of parts for his

14 11

14 11 Italian publications. Because of this incom- tained after the Alteration (the transfer of a ous counterpoint gives them more the char- For this CD we gratefully used the works of plete transmission, Schuyt’s Dutch madrigals city from Catholic sway to Reformed). Some acter of fantasias than dance music. Two the late Dr Alfons Annegarn: his dissertation have actually never been performed. For this organist families are known to have remained canzonas in the French style, Fortuna Guida Floris en Cornelis Schuyt. Muziek in Leiden CD, Nico van der Meel reconstructed the two Catholic, such as the Van Velsens in Haar- (2) and La Barca (18), function as an encore van de vijftiende tot het begin van de zeven- missing parts of Uyt jonsten es begrepen ‘t lem and Monnickendam, the De Voys family to the collection. Evidently the composer tiende eeuw (Utrecht 1973), and Cornelis spel. Earlier he reconstructed Musijck, die in The Hague and Utrecht, and perhaps the wished himself luck with these titles, which Schuyt – Opera, edited by him in Monumenta ongeschende maecht (Music, that unsullied Sweelincks in Amsterdam. Such seems to mean “Fortune leads” and “The Barge” (the Musica Neerlandica X 1-3 (Amsterdam 1980- maiden), on a text by Daniel Heinsius, for our be the case too with the Schuyt family in meaning of the word “schuyt” in Dutch). 84). CD Hollandse Madrigalen / Dutch Madrigals Leiden. The marriages of Cornelis, his sister, Louis Peter Grijp of 1997. That CD is devoted primarily to the and two half-brothers were solemnized by the (Translation: Ruth van Baak Griffioen) works of the Haarlem musician Cornelius Ty- aldermen, which usually occurred when one manszoon Padbrué, who in fact considered it or both of the spouses was not Calvinist. an honor to set Dutch poems to music. For Schuyt as a composer it turned out to be Among Schuyt’s vocal works the motet Do- crucial that his musical training took place mine fiant anima mea (19) is unusual. It largely before 1572, when Leiden went Prot- comes to us on an engraving by Zacharias estant. He would thus have benefited from Dolendo (c1561 - c1604, Leiden) after a de- counterpoint lessons that were still in the sign by his teacher Jacob de Gheyn II (1565 rich Catholic tradition of the Low Countries. - 1629, The Hague). Such picture-motets And indeed his madrigals show a solid con- (short pieces of music contained in a biblical trapuntal style. or otherwise religious image) were popular A rich contrapuntal texture also marks the with South Netherlandish engravers toward instrumental music that Schuyt has left us, the end of the sixteenth century. On the en- although these are not for the organ as one graving the six voices of Schuyt’s motet are might expect, but rather for instrumental en- divided among three choir books which are semble. His collection Dodeci Padovane, et held by angels, while St Cecilia plays the or- altretante Gagliarde Composte nelli dodeci gan. The motet and the image underscore modi (Twelve Pavanes and an equal number Schuyt’s presumed Catholic faith. Although of Galliards composed in the twelve church officials in the Dutch Republic were expected modes, 1611) contains twelve pairs of six- to be Calvinist, an exception was often made voiced pavanes (slow striding dances) and for organists. Usually the organist was re- galliards (fast springing dances). Their gener-

12 13

12 13 Italian publications. Because of this incom- tained after the Alteration (the transfer of a ous counterpoint gives them more the char- For this CD we gratefully used the works of plete transmission, Schuyt’s Dutch madrigals city from Catholic sway to Reformed). Some acter of fantasias than dance music. Two the late Dr Alfons Annegarn: his dissertation have actually never been performed. For this organist families are known to have remained canzonas in the French style, Fortuna Guida Floris en Cornelis Schuyt. Muziek in Leiden CD, Nico van der Meel reconstructed the two Catholic, such as the Van Velsens in Haar- (2) and La Barca (18), function as an encore van de vijftiende tot het begin van de zeven- missing parts of Uyt jonsten es begrepen ‘t lem and Monnickendam, the De Voys family to the collection. Evidently the composer tiende eeuw (Utrecht 1973), and Cornelis spel. Earlier he reconstructed Musijck, die in The Hague and Utrecht, and perhaps the wished himself luck with these titles, which Schuyt – Opera, edited by him in Monumenta ongeschende maecht (Music, that unsullied Sweelincks in Amsterdam. Such seems to mean “Fortune leads” and “The Barge” (the Musica Neerlandica X 1-3 (Amsterdam 1980- maiden), on a text by Daniel Heinsius, for our be the case too with the Schuyt family in meaning of the word “schuyt” in Dutch). 84). CD Hollandse Madrigalen / Dutch Madrigals Leiden. The marriages of Cornelis, his sister, Louis Peter Grijp of 1997. That CD is devoted primarily to the and two half-brothers were solemnized by the (Translation: Ruth van Baak Griffioen) works of the Haarlem musician Cornelius Ty- aldermen, which usually occurred when one manszoon Padbrué, who in fact considered it or both of the spouses was not Calvinist. an honor to set Dutch poems to music. For Schuyt as a composer it turned out to be Among Schuyt’s vocal works the motet Do- crucial that his musical training took place mine fiant anima mea (19) is unusual. It largely before 1572, when Leiden went Prot- comes to us on an engraving by Zacharias estant. He would thus have benefited from Dolendo (c1561 - c1604, Leiden) after a de- counterpoint lessons that were still in the sign by his teacher Jacob de Gheyn II (1565 rich Catholic tradition of the Low Countries. - 1629, The Hague). Such picture-motets And indeed his madrigals show a solid con- (short pieces of music contained in a biblical trapuntal style. or otherwise religious image) were popular A rich contrapuntal texture also marks the with South Netherlandish engravers toward instrumental music that Schuyt has left us, the end of the sixteenth century. On the en- although these are not for the organ as one graving the six voices of Schuyt’s motet are might expect, but rather for instrumental en- divided among three choir books which are semble. His collection Dodeci Padovane, et held by angels, while St Cecilia plays the or- altretante Gagliarde Composte nelli dodeci gan. The motet and the image underscore modi (Twelve Pavanes and an equal number Schuyt’s presumed Catholic faith. Although of Galliards composed in the twelve church officials in the Dutch Republic were expected modes, 1611) contains twelve pairs of six- to be Calvinist, an exception was often made voiced pavanes (slow striding dances) and for organists. Usually the organist was re- galliards (fast springing dances). Their gener-

12 13

12 13 Camerata Trajectina The Hague 1995), about Jan Steen (Rijks- a certain Andrea Ousthoorn in his five-voiced madrigal was written for a great chamber of The ensemble Camerata Trajectina (‘Utrecht museum, Amsterdam 1996) and Frans Hals Sí come fra le stelle (3), and his Lieta più rhetoric festival in 1596, at which the Leiden Music Company,’ founded 1974) has made a and his contemporaries (Haarlem 2004), and dell’usato (4) is an acrostic dedicated to a chamber De Witte Acoleyen (The White Col- name for itself with its steadfast attention to the music theatre production The Seven Sins certain Lucretia. In 1611 Schuyt published umbines) hosted some 150 rhetoricians from Dutch music from the Middle Ages through of Hieronymus Bosch (2007). The group has a second collection of madrigals, this time Leiden and ten other cities from the province the 17th century. The ensemble includes also paid special attention to Dutch musical in six voices, entitled Hymeneo, overo madri- of Holland. The visiting chambers were wel- Hieke Meppelink (soprano), Nico van der theater from the Golden Age, such as the gali nuptiali et altri amorosi (Ode to Hymen, or comed with the song Uyt jonsten es begrepen Meel (tenor), Saskia Coolen (recorder), Erik first Dutch operaBacchus, Ceres & Venus by wedding- and other love-madrigals). He dedi- ‘t spel (11), set for five voices, which artfully Beijer (viol) en Louis Peter Grijp (lute and cit- Johan Schenck (Utrecht 2006) and Jan Start- cated the book to Jacob van Duvenvoorde, included their names and mottos. tern), aided by Sytse Buwalda (countertenor) er’s musical comedy Lijsje Flepkous (Utrecht Lord of Obdam and Admiral of Holland, who in And yet Schuyt seems to have had doubts and Marcel Moester (baritone) and other mu- 2007). 1604 married Anna van Randerode. She is about his Dutch madrigals. In his dedication sicians. The ensemble has given hundreds of con- likely the one referred to as Beatrice (with a to Leiden notable Jan Cnotter, Schuyt admits Artistic director Louis Peter Grijp does certs: in Holland (many in the Early Music nod to Dante’s beloved) in Sposo gentil (14). that although the arts and sciences of their research for Camerata Trajectina at the Festival Utrecht), Belgium and many other Schuyt must have composed many more fatherland had recently made great strides, Meertens Institute of the Royal Dutch Acad- European countries, in the United States and madrigals than those found in the collec- and that scientific publications had appeared emy of Sciences in Amsterdam. The group’s Canada, Mexico, the Middle East, Indonesia, tions named above; his estate inventory lists in their own native language to the ‘greater repertoire deals chiefly with themes and in- Ghana and Morocco. Camerata Trajectina two manuscripts of madrigals. In addition, praise and profit of the land,’ nevertheless dividuals from Dutch history. The ensemble has recorded more some 25 CDs of Dutch Schuyt owned an impressive number of col- his friends had to convince him to take the took part in the National Commemorations music for Globe and Philips Classics (see lections of madrigals by Italian composers. further step of writing music in Dutch. Al- of the Union of Utrecht (1979), William of www.camerata-trajectina.nl). Schuyt’s Italian madrigals were undoubtedly though Schuyt always believed that one could Orange (1984), Constantijn Huygens (1987), valued in the University of Leiden’s intellec- sing just as well in Dutch as in other languag- Dirck Volkertszoon Coornhert (1990), the tual milieu. But that same atmosphere also es, he still had to overcome a certain scruple Peace of Westphalia (1998), the Dutch fostered humanist ideas about the eman- –because other composers could do that bet- East India Company (2002) and John Calvin cipation of the Dutch language. So for inter than he could, and moreover had already (2009) and in commemorations of the poets stance the famous classicist Daniel Heinsius done so, or so he writes. It comes off as an Gerbrandt Adriaenszoon Bredero, Joost van wrote poems in Dutch. Schuyt set several of excuse from someone who would rather sing den Vondel and Gysbert Japix, and of Menno these and published them in his collection and compose in Italian. Maybe that’s what Simons and the Dutch Remonstrant Society. Hollandsche madrigalen (Dutch Madrigals) of his public also preferred, for only three of the A special theme is the relationship between 1603. This collection too contains several five part books of Schuyt’s Dutch madrigals painting and music, in connection with the pieces on the occasion of the marriages of have been preserved, whereas by contrast we exhibitions Music and Painting (Hoogsteder, prominent citizens of Leiden. One striking have several complete sets of parts for his

14 11

14 11 1 O Leyda Gratiosa a5 1 O Leyda Gratiosa a5

O Leyda gratiosa, O lovely Leiden, Madre e nodrice di gentili spirti, Mother and nurturer of noble souls, Amatori di mirti, Who adore myrtle, T’esser di Phebo albergo porti il vanto. You can boast of being the doors of Ricevi questo canto Phoebus Apollo’s house. D’un servitor a te sol’obligato, You receive this song Chi vien in humiltà mostrarsi grato From a servant so indebted to you Poiché da te deriva And who humbly shows his gratitude, Che versi canti e che seguro viva. For because of you I sing my songs and live my life.

Che sarà degna voce What voice is worthy enough Per cantar tuoi honori, To sing your praises? Illustre Leyda, o perla preciosa, O illustrious Leiden, precious pearl, Per lettre chiara, in arme valorosa: Eminent in letters, valorous in arms: L’humana è troppo bassa. The human voice is too lowly. Voi dunque, sacre vergini sorori, So sing, you sacred goddess sisters Ch’havete eletto ad esser vostro trono Who have chosen Leiden as your throne, Leyda, cantate Leyda a divin sono. Sing Leiden’s praises in sounds divine.

3 Si Come Fra Le Stelle a5 3 Si Come Fra Le Stelle a5 (Alla molto magnifica signora Andrea d’Ousthorn) (To the most noble lady Andrea van Ousthorn.)

Sí come fra le stelle As the sun outshines in splendor Chiare, lucenti e belle All the sparkling, clear, Il sole avanza tutte di splendore, And lovely stars, Cosí, Andrea, sei delle donne il fiore. So you, Andrea, are the flower of all women. Sí come d’ogni fiore As the rose is the most noble La rosa porta honore, Among flowers,

16 9 1 O Leyda Gratiosa a5 1 O Leyda Gratiosa a5

3 Si Come Fra Le Stelle a5 3 Si Come Fra Le Stelle a5 (Alla molto magnifica signora Andrea d’Ousthorn) (To the most noble lady Andrea van Ousthorn.)

16 9 Camerata Trajectina projecten over Music & Painting in the Golden Cosí, Ousthorn, voi sete di bellezza So your beauty, Outshorn, Het ensemble Camerata Trajectina (‘Utre- Age (1995, in samenwerking met Hoogsteder Rosa vermiglia e giglio di bianchezza. Is like that of the red rose and the white lily. chts muziekgezelschap’, opgericht 1974) & Hoogsteder, Den Haag), Jan Steen (1996, heeft naam gemaakt met haar voortdurende Rijksmuseum te Amsterdam) en Frans Hals pleidooi voor de Nederlandse muziek vanaf (2004, Frans Hals Museum in Haarlem) 4 Lieta Piu Dell’usato a5 4 Lieta Piu Dell’usato a5 de Middeleeuwen tot en met de 17e eeuw. waren gewijd, en de muziektehaterproduc- (Madrigaal met acrostichon Lucretia) (An acrostic for Lucretia) Het ensemble bestaat Hieke Meppelink (so- tie De Zeven Zonden van Jeroen Bosch, in praan), Nico van der Meel (tenor), Saskia samenwerking met de dichter Gerrit Komrij. L ieta piú dell’usato L aughing with joy Coolen (blokfluit), Erik Beijer (gamba) en Speciale aandacht gaat uit naar Nederlands U n novo sol hoggi Hollandia attende, U nto waiting Holland today comes a new sun. Louis Peter Grijp (luit en citer), bijgestaan muziektheater uit de Gouden Eeuw, zoals de C h’attra nube che’l tenne già celato C louds, attracted, hid it for a time, but then door Sytse Buwalda (countertenor) en Marcel eerste Nederlandse opera Bacchus, Ceres & R atto è sparita, e di purpurei fiori R etreated quickly, and over purple flowers and Moester (bariton) en andere musici. Venus van Johan Schenck (Utrecht 2006) en E di rose, giacinti e bei colori, E ven roses and hyacinths and lovely colors Artistiek leider Louis Peter Grijp verricht zijn Starters zingende klucht Lijsje Flepkous (Utre- T utto risparso qui fra noi risplende; T oward all it spreads its sparkling rays. onderzoek voor Camerata Trajectina op het cht 2007). I ndi la terra e’l cielo I n this way it honors earth and heaven; Meertens Instituut van de Koninklijke Ned- Camerata Trajectina gaf honderden con- A questi fa piú honor ch’al dio di Delo. A pollo himself is of a lesser glory. erlandse Akademie van Wetenschappen te certen in Nederland (waaronder vele in het Amsterdam. De programma’s zijn veelal ge- Oude Muziek Festival Utrecht) en Vlaanderen, bouwd rond literaire of politieke en religieuze in de meeste andere landen van Europa, in 6 Filli, Come Sei Bella a5 6 Filli, Come Sei Bella a5 thema’s en personen. Het ensemble werkte de Verenigde Staten en Canada, Mexico, het mee aan de Nationale Herdenkingen van de Midden-Oosten, Indonesië, Ghana en Ma- Filli, come sei bella! Phyllis, you are so beautiful! Unie van Utrecht (1979), Willem van Oranje rokko. Zo’n 25 cd’s zijn verschenen op de Poiché vaga mirando For, looking at your charming soul, (1984), Constantijn Huygens (1987), Dirck labels Globe en Philips Classics. L’alma bellezza in te si mira d’ella, Beauty sees herself mirrored in you. Volkertszoon Coornhert (1990), de Vrede van (zie www.camerata-trajectina.nl) E ben’l conosce quando, She recognizes this at once when she Munster (1998), de Verenigde Oost-Indische Dal naturale espressa, Sees herself come to life in you, Compagnie (2002) en Calvijn (2009) en aan In te vede sé stessa; As natural as can be. de herdenkingen van Gerbrandt Adriaenszo- Cosí, lieta gioiendo, Then singing with joy, on Bredero, Joost van den Vondel en de Fri- Si move ella dicendo: She says, moved, ese dichter Gysbert Japix, van de hervormer Se morta et io rinacqui con costei, If I were dead, I would be reborn in her, Menno Simons en het Remonstrants Genoot- E se non nata mai nacqui con lei. And if I had never been born, I would have been schap. Een andere lijn is de samenhang tus- born with her. sen schilderkunst en muziek, waaraan eerder

8 17

8 17 7 Candide Perle E Care a5 7 Candide Perle E Care a5 Een rijke contrapuntische textuur kenmerkt Voor deze cd is dankbaar gemaakt van het ook de instrumentale muziek die Schuyt werk van wijlen dr Alfons Annegarn: zijn dis- Candide perle e care, Lovely pearls, and dear, heeft nagelaten – weliswaar niet voor het sertatie Floris en Cornelis Schuyt. Muziek in Che da vermiglie e leggiadrette rose Which from red and luscious roses orgel, zoals men zou verwachten, maar voor Leiden van de vijftiende tot het begin van de Uscir fate tal suon, che l’amorose Utter sounds that make my love’s fire instrumentaal ensemble. Zijn bundel Dodeci zeventiende eeuw (diss. Utrecht 1973), en Mie fiamm’ogn’hor fa divenir piú amare. Burn more intensely by the hour. Padovane, et altretante Gagliarde Composte de door hem uitgegeven werken van Cornelis Deh! hor mai con dolci baci Oh, give my sad heart with sweet kisses nelli dodeci modi (Twaalf pavanes en evenveel Schuyt, Monumenta Musica Neerlandica X Date al mesto cor mio soave aita, Some tender comfort, gaillardes gecomponeerd in de twaalf kerk- 1-3 (Amsterdam 1980-84). Perché da lente faci For, slowly burning toonsoorten, 1611) omvatten twaalf paren Hor darsi senta, hor levarsi la vita. My life-flame now flickers, now falters. van zesstemmige pavanes en gaillardes, dat wil zeggen langzame schrijddansen en vlotte springdansen. Door het royale contrapunt 8 Voi Bramate, Ben Mio a5 8 Voi Bramate, Ben Mio a5 hebben ze echter meer het karakter van fan- (Canzone van Torquato Tasso) (Canzone by Torquato Tasso) tasieën dan van dansmuziek. Als toegift van de bundel fungeren twee canzones in Franse Voi bramate, ben mio, You long, my love, stijl, Fortuna Guida (2) en La Barca (18). Ken- Che m’uccida il dolore, For me to die of my grief, nelijk wenste de componist zichzelf geluk Però crescete pena in questo core: And so you increase the pain in my heart: met deze titels, die immers betekenen: De Fortuin leidt en De Schuit. Ma pur, mentre mi doglio, And yet, while I endure my affliction Louis Peter Grijp Sento un piacer sí novo I feel a new pleasure Del piacer che vi porge il mio cordoglio. At the pleasure that my pain gives you.

O amara voglia e quasi avien ch’allora O bitter longing, it’s as if it is Per doglia no, ma per diletto io mora. Not of distress, but of delight that I die.

18 7

18 7 Het klinkt als een smoesje van iemand die zestiende eeuw. Op de gravure zijn de zes het Leidse stadhuis sierde. Het herinnert aan het beleg Leiden city hall. It harks back to the siege of Leiden liever in het Italiaans zingt en componeert. stemmen van Schuyts motet verdeeld over van Leiden in 1574. Schuyt gaf de canon een raadse- in 1574. Schuyt furnished the canon with a puzzle- Misschien stelde zijn publiek dat ook meer drie koorboeken die worden vastgehouden lachtige uitleg mee in het Latijn, die kennelijk niet door explanation in Latin. This was evidently not clear to op prijs, want van de vijf stemboeken van door engelen, terwijl de Heilige Cecilia op het iedereen begrepen werd, want in de bundel Holland- everyone, because in his collection of Dutch madrigals de Hollandsche madrigalen zijn er maar drie orgel speelt. Het motet en de voorstelling sche madrigalen (1603) nam hij een gedetailleerde (1603), he included a detailed explanation of how the bewaard; van Schuyts Italiaanse uitgaven onderstrepen Schuyts vermoedelijke katho- uitleg op hoe de canon moest worden uitgevoerd.) canon had to be performed.) zijn daarentegen ettelijke sets compleet be- lieke geloofsovertuiging. Weliswaar werden waard gebleven. Zijn Hollandse madrigalen ambtenaren in de Republiek geacht calvin- Bewaert Heer Hollandt, En zalicht Leiden. Lord, protect Holland and bless Leiden. worden vanwege de incomplete overlevering ist te zijn, maar voor organisten werd nogal eigenlijk nooit uitgevoerd. Nico van der Meel eens een uitzondering gemaakt. In de regel heeft echter voor deze cd de twee ontbrek- handhaafde men de organist na de alteratie 11 Uyt Jonsten Es Begrepen ‘T Spel a5 11 Uyt Jonsten Es Begrepen ‘T Spel a5 ende stemmen van Uyt jonsten es begrepen ‘t (de overgang van een kerk van katholieke in (In dit vijfstemmig gezette welkomstlied voor het grote (In this five-part song of welcome for the great Cham- spel gereconstrueerd. Eerder maakte Van der gereformeerde handen). Van sommige or- rederijkersfeest van 1596 in Leiden zijn de zinspreuken bers of Rhetoric festival of 1596 in Leiden, the mottos Meel een reconstructie van Schuyts Musijck, ganistenfamilies is bekend dat zij katholiek en bloemennamen van de elf deelnemende Hollandse and flower names of the eleven participating chambers die ongeschende maecht, op tekst van Daniel bleven, zoals de Van Velsens in Haarlem en kamers verwerkt: Uyt jonsten begrepen (De gouds- from the province of Holland are worked into the text: Heinsius, ten behoeve van onze cd Hollandse Monnickendam, de De Voisen in Den Haag en bloem, Gouda); Mit minnen versaemt (De blaeuwe ac- ‘Begun with favor’ (The Marigold, from Gouda); Together Madrigalen (1997). Die cd is echter vooral Utrecht en wellicht de Sweelincks in Amster- oleye, Rotterdam); Mit genuchten (De korenbloem, Den in love (The Blue Columbine, from Rotterdam); With gewijd aan de Haarlemse speelman Cornelis dam. In Leiden lijkt het bij de familie Schuyt Haag); Liefde boven al (De wijngaertranc, Jonge kamer pleasure (The Cornflower, from The Hague); Love above Tymanszoon Padbrué, die er juist een eer in ook zo te zijn gegaan. De huwelijken van Cor- van Haarlem); Aensiet liefde (De akerboom, Vlaardin- all (The Vine Tendril, the young chamber from Haarlem); stelde om Nederlandse gedichten op muziek nelis, zijn zus en twee halfbroers werden al- gen); In liefde accoort (De kempenblom=hennepbloem, Pay attention to love (The Oak Tree, from Vlaardingen): te zetten. thans voor de schepenen gesloten, wat door- Katwijk aan Zee); In liefde getrouwe (De witte United in love (The Hemp Blossom, from Katwijk-on- Uitzonderlijk in Schuyts vocale oeuvre is het gaans gebeurde als niet beide echtgenoten angieren=anjers, Vlaamse kamer van Haarlem); Liefde Sea); Faithful in love (The White Carnations, the Flemish motet Domine fiant anima mea(19). Het is calvinist waren. moet blijcken (De korenaer, Katwijk aan de Rijn); Trou chamber from Haarlem); Show love (The Ear of Corn, overgeleverd op een gravure van Zacharias Voor de componist Schuyt was het essentieel moet blijcken (Het speelcoren=meidoorn, Oude ka- from Katwijk-on-Rhine); Be true (The Hawthorn, the old Dolendo (ca. 1561 – ca. 1604, Leiden) naar dat hij zijn muzikale opleiding grotendeels mer van Haarlem); In liefde groeyende (De orange lely, chamber from Haarlem); Growing in love (The Daylily, een ontwerp van diens leermeester Jacob de zal hebben genoten vóór 1572, toen Leiden Vlaamse kamer van Leiden); Liefde es tfondament (De Flemish chamber from Leiden); Love is the foundation Gheyn II (1565 – 1629, Den Haag). Dergeli- naar het protestantisme overging. Hij moet witte acoleye, Oude kamer van Leiden). (The White Columbine, the old chamber from Leiden). jke beeldmotetten, korte muziekstukken die nog contrapuntlessen hebben genoten in de waren gevat in een bijbelse of anderszins re- rijke katholieke traditie van de Nederlanden. Gesongen in ‘t jaer 1596 opte Incomste der cameren Sung in the year 1596 at the entrance of the Cham- ligieuze voorstelling, waren populair bij Zuid- Inderdaad laten zijn madrigalen een gedegen van de reden-rijckers binnen Leyden ende sulcx begri- bers of Rhetoric into Leiden, including the mottos and Nederlandse graveurs aan het einde van de contrapuntische stijl zien. jpende elx camers woorden en blommen.) flowers of each chamber.)

6 19

6 19 Uyt jonsten es begrepen ‘t spel, The contest arises from affection, rigalen heeft hij geschreven met Leidse burg- ten in het Nederlands. Enkele daarvan zijn Versaemt mit minnen, mit genuchten. We have gathered in love and pleasure. ers in gedachten. Zo is in het vijfstemmige Sí door Schuyt getoonzet en uitgegeven in zijn De liefd’ verwint al ‘t quaedt gequel, Love conquers all evil suffering, come fra le stelle (3) de naam van een zekere bundel Hollandsche madrigalen (1603). Ook Aensiet liefd’ boven al ‘t zuyr zuchten. Hold love above all sour sighing. Andrea Ousthoorn verwerkt, en is Lieta piú deze bundel bevat diverse stukken naar aan- In liefd’ accoort en trou doet vluchten. Let harmony and loyalty find their refuge in love. dell’usato (4) een naamdicht op ene Lucretia. leiding van huwelijken van aanzienlijke Leidse Elx liefde en trouw moet blijcken jent. Let each show a token of his love and faith. In 1611 publiceerde Schuyt een tweede bun- burgers. Opvallend is een madrigaal ter gele- In liefden groeyende veel vruchten Bring forth much fruit, blooming in love, del Italiaanse madrigalen, ditmaal zesstem- genheid van het grootse rederijkersfeest in Voortbrengt, daer liefde es tfondament. There where love is the foundation. mig, onder de titel Hymeneo, overo madrigali 1596, waarbij de Leidse kamer De Witte Ac- nuptiali et altri amorosi (Lofzang aan Hymen, oleyen zo’n 150 rederijkers uit Leiden en tien Gout, kemp en korenblom, Marigold, hemp blossom, and cornflower, ofwel bruilofts- en andere liefdesmadrigalen). andere Hollandse steden mocht ontvangen. Acoleyken blaeu en wit, Columbines blue and white, Hij droeg het boek op aan Jacob van Duven- De bezoekende kamers werden welkom ge- U rooc ons voren com. Let your scent waft over us. voorde, Heer van Obdam en admiraal van heten met het lied Uyt jonsten es begrepen ‘t Angierken onbesmit, Unsullied carnation, Holland, die in 1604 was getrouwd met Anna spel (11), waarin hun namen en zinspreuken Leliken nu onbevit, Pure lily, van Randerode. In Sposo gentil (14) is zij het kunstig zijn verwerkt. Schuyt heeft het voor Oraenge hooch en lanck, Tall and slender daylily, waarschijnlijk die wordt aangeduid als Bea- vijf stemmen gezet. Aertgen dat vol koren zit, Ear full of corn, trice, naar de geliefde van Dante. Behalve de Toch lijkt Schuyt te hebben geaarzeld over zijn Spelkoren teer en cranc, Tender and fragile hawthorn, madrigalen die in genoemde bundels werden Hollandse madrigalen. In zijn opdracht aan D’aeckergen en wijngaert ranc, Oak tree and vine tendril, gepubliceerd moet Schuyt er nog veel meer Leidse notabele Jan Cnotter geeft hij toe dat Mit jonst, min, trou, genuchten, With favor, love, loyalty, and pleasure, gecomponeerd hebben, zo blijkt uit de inven- de vaderlandse kunsten en wetenschappen Gebruyct, des zij God danc, Use these, with thanks to God, taris van zijn nalatenschap waarin twee hand- recentelijk grote voortgang hebben geboekt Der liefden soete vruchten. The sweet fruits of love. schriften met madrigalen worden genoemd. en dat er tot ‘meerder nut en roem des lands’ Daarnaast bezat Schuyt een indrukwekkende in de eigen taal wetenschappelijke publica- hoeveelheid madrigaalbundels van Italiaanse ties verschijnen, maar dat zijn vrienden hem 13 D’adamantine Tempre a6 13 D’adamantine Tempre a6 componisten. hadden moeten overhalen om ook muziek in In het intellectuele milieu rond de Leidse uni- de Nederlandse taal te componeren. Hoewel D’adamantine tempre, anzi di gemme With sparkling, gemlike force versiteit zal men Schuyts Italiaanse madriga- Schuyt altijd van mening is geweest dat men Le stelle ordiro il sacro nodo il cielo The stars order the holy bond, the heavens len ongetwijfeld hebben weten te waarderen. in het Nederlands net zo goed kan zingen Ch’è per unir eletto Bind together as chosen Maar in datzelfde milieu circuleerden ook als in andere talen had hij toch een zekere E l’uno e l’altro petto. The one heart with the other. humanistische ideeën over de emancipa- schroom moeten overwinnen – omdat andere Nodo felice, con beato zelo, Blissful binding: with blessed zeal, tie van de Nederlandse taal. Zo schreef de componisten dat beter zouden kunnen dan Ma non col rio amore But not with the lesser love beroemde classicist Daniel Heinsius gedich- hij en dat ook al gedaan hadden, schrijft hij.

20 5

20 5 Cornelis Schuyt hoeverre vader en zoon Schuyt in Italië om Per cui suol vaneggiar l’incauto core, That the hasty heart forever chases, Madrigali, Padovane & Gagliarde zich heen hebben gekeken naar andere inter- Lega quest’alme e bea l’alti sembianti It joins and blesses these harmonious souls essante betrekkingen weten we niet. Maar De’cari sposi e amanti. Of dear and loving spouses. Cornelis Schuyt (1557-1616) is de grootste als het Leidse stadsbestuur de inmiddels ter- musicus die de stad Leiden heeft voort- uggekeerde Cornelis in 1593 een levenslang gebracht. In 1593 werd hij aangesteld als contract aanbiedt, vindt hij drie of vier jaar 14 Sposo Gentil a6 14 Sposo Gentil a6 tweede organist naast zijn vader, Floris wel genoeg. Toch zou hij zijn hele verdere lev- Schuyt. Wekelijks wisselend bespeelden en in de stad slijten, op basis van meerjarige Sposo gentil, al Phebo gratiato, Noble bridegroom, Phoebus (Apollo) favors you zij de orgels van de Pieterskerk en de Pan- contracten die steeds verlengd werden. A cui la lyra ha dato And gave you your lute and craskerk (Hooglandse kerk). Toen Floris in Alles wat we weten over Schuyts buiten- E l’arte di cantar: sposo felice, The art of singing: O happy groom, 1601 overleed werd Cornelis de enige organ- landse verblijf is gebaseerd op mededelin- Allor beato con tua Beatrice, United in blessedness with your Beatrice, ist van de Pieterskerk, een functie die hij zou gen in zijn Primo libro de madrigali (Eerste Beata d’ogni ben, theatro di bellezza! Full of all goodness, spectacle of beauty! uitoefenen tot zijn dood. Daarnaast werd hij madrigaalboek; uitgegeven in 1600), waarin O coppia degna, viva in allegrezza O worthy pair, live in joy geacht bij bijzondere gelegenheden van de hij in het Italiaans schrijft blij te zijn dat hij Et lunga amor, beata And in longlasting love, and see, delighted, stad tafelmuziek te verzorgen en een of twee in Leiden is teruggekeerd na veel werkzaam- Vedendo lunga razza da voi nata. How great a posterity will be born of you. knapen muziekonderwijs te geven. Ook heeft heden en omzwervingen in Italië en elders. hij een paar jaar de voorslagen verstoken van Hij droeg het boek op aan de pretore, consuli de torens van het stadhuis en de looihal. et senato, dus aan de schout, schepenen en 16 Quest’amorosa Mano a6 16 Quest’amorosa Mano a6 Het Leidse stadsbestuur had grote waarder- vroedschap van Leiden, en toonde zich dank- ing voor Schuyt. In zijn contracten ontbreekt baar voor de weldaden die zij hem en zijn Quest’amorosa mano, This lovely hand, de gebruikelijke aanmaning om hard te stud- vader hadden bewezen. Een en ander zette C’hora stringo e ribacio, è mio tesoro. Which I clasp and kiss, is my treasure. eren en Schuyt hoefde geen eed af te leggen, Schuyt kracht bij met twee speciale composi- Col suo candor diletta Its tenderness is delight, zoals dat bij stadsdienaren gebruikelijk was. ties: het openingsmadrigaal O Leyda gratiosa E sugl’avori novi baci aspetta. Its ivory color calls for new kisses. Daarbij werd hij goed betaald: zijn jaarwedde (O bevallig Leiden, nr. 1) en een canon met Del vago viso humano, In her soft and dreamy face liep op tot uiteindelijk 450 gulden. de tekst ‘Bewaert Heer Hollandt, En zalicht Sí cara ancella ardita My dear and daring servant Schuyt is met Leiden vergroeid, maar dat Leyden’ (10). Het stadsbestuur beloonde Promette gioia e me ritiene in vita. Promises me joy, and keeps me alive. had ook anders kunnen lopen. Als jonge- Schuyt met 24 gulden, overigens een gebrui- man maakte hij een grote reis naar Italië, kelijk honorarium in dit soort gevallen. vermoedelijk samen met zijn vader, naar men Het componeren van madrigalen moet voor aanneemt een studiereis. De stad Leiden Schuyt een passie zijn geweest, en misschien heeft wellicht aan de kosten bijgedragen. In ook wel een visitekaartje. Veel van zijn mad-

4 21

4 21 17 Voci Sonore E Liete a6 17 Voci Sonore E Liete a6

Domine fiant anima mea Lord, let my soul and body be pure, et corpus meum immaculata ne confundar. So that I am not put to shame.

(Translation: Ruth van Baak Griffioen / Carolien Steenbergen)

22 3

22 3 St. Cecilia speelt op het orgel terwijl ze Schuyts motet Domine fiant anima mea zingt. Gravure van Zacharias Dolendo naar een ontwerp van Jacob de Gheyn. Rechts een vaas met de lelie van zuiverheid en kamer waarin een hemelse boodschapper de mar- telares Cecilia en haar kuise echtgenoot Valerianus kroont. Links houden drie engelen elk een boek geopend waarin twee stemmen van het zesstemmige motet staan genoteerd.

2 23 GLO 6068 Cornelis Schuyt (1557-1616) Madrigali, Padovane & Gagliarde CORNELIS SCHUYT

Madrigali, Padovane & Gagliarde Producer Erik Beijer

Engineer 1 O Leyda gratiosa 5.33 Tom Dunnebier 2 Fortuna Guida (canzon) 2.32 Recorded 3 Sí come fra le stelle 2.06 Protestantse kerk, Cothen 4 Lieta piú dell’usato 2.19 February, 2011

5 Padovana & Gagliarda 11 (dell’undecimo modo) 3.40 Program notes 6 Filli, come sei bella 2.35 Louis Peter Grijp

24 1