Prof. Shmuelowi Noahowi Eisenstadtowi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Uroczysto ść wr ęczenia dyplomu Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Warszawskiego Prof. Shmuelowi Noahowi Eisenstadtowi Uniwersytet Warszawski 26 pa ździernika 2005 roku Skład: Biuro Informacji i Promocji Uniwersytetu Warszawskiego Tłumaczenie: mgr Sylwia Twardo Zdj ęcia: mgr Marcin Kluczek © Biuro Informacji i Promocji UW Druk: AND Spółka z o.o. ISBN: 83-88374-67-2 Program uroczysto ści wr ęczenia dyplomu doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego Prof. Shmuelowi Noahowi Eisenstadtowi 1. Hymn pa ństwowy 2. Otwarcie uroczysto ści przez JM Rektor UW, prof. dr hab. Katarzyn ę Chałasi ńsk ą-Macukow 3. Laudacja promotora, prof. dr. hab. Jerzego Szackiego 4. Przemówienie Dziekana Wydziału Filozofii i Socjologii UW, prof. dr. hab. Jana W ęgle ńskiego 5. Wr ęczenie dyplomu 6. Gaude Mater Polonia 7. Wyst ąpienie Doktora Honoris Causa UW, prof. Shmuela Eisenstadta 8. Zamkni ęcie uroczysto ści 9. Gaudeamus igitur Rektorska Komisja do spraw Tytułów Honorowych Uniwersytetu Warszawskiego Rada Wydziału Filozofii i Socjologii UW na posiedzeniu w dniu 3 grudnia 2002 roku (w głosowaniu tajnym) podjęła uchwał ę o wszcz ęcie post ępowania w sprawie nadania doctora honoris causa prof. Shmuelowi Noahowi Eisenstadtowi. Na promotora Rada Wydziału powołała prof. dr. hab. Jerzego Szac- kiego, za ś na recenzentów proponuje nast ępujące osoby: 1. prof. dr hab. Aleksandr ę Jasi ńsk ą-Kani ę (UW) 2. prof. dr. hab. Piotra Sztompk ę (UJ) 3. prof. dr. hab. Włodzimierza Wesołowskiego (PAN) W zwi ązku z powy Ŝszym zwracam si ę z uprzejm ą pro śbą o nadanie biegu sprawie. Dziekan Wydziału Filozofii i Socjologii Prof. dr hab. Jan W ęgle ński UCHWAŁA NR 262 SENATU UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO z dnia 17 listopada 2004 roku w sprawie przyj ęcia recenzji i nadania tytułu doktora honoris causa. Na podstawie art. 48 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wy Ŝszym (DZ. U. nr 65, poz. 385 z pó źniejszymi zmia- nami) oraz w zwi ązku z § 5 Statutu Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 18 wrze śnia 1991 r. Senat UW postanawia, co nast ępuje: §1 Przyjmuje si ę recenzje, dotycz ące dorobku prof. Shmuela Noaha Eisenstadta - kandydata do tytułu doktora honoris causa Uniwersyte- tu Warszawskiego: prof. Aleksandry Jasi ńskiej-Kani z Wydziału Filozofii i Socjologii UW, prof. Piotra Sztompki z Uniwersytetu Jagiello ńskiego, prof. Włodzimierza Wesołowskiego z Polskiej Akademii Nauk. §2 Nadaje si ę prof. Shmuelowi Noahowi Eisenstadtowi tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. §3 Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem podj ęcia. Przewodnicz ąca Senatu Uniwersytetu Warszawskiego Rektor Prof. dr hab. Katarzyna Chałasi ńska-Macukow Prof. dr hab. Aleksandra Jasi ńska-Kania Uniwersytet Warszawski Opinia dla Senatu Uniwersytetu Warszawskiego w zwi ązku z uchwał ą w sprawie nadania tytułu Doktora Honoris Causa Pro- fesorowi Shmuelowi Noahowi Eisenstadtowi Shmuel Noah Eisenstadt jest uczonym, którego twórczo ści nie da si ę zaszufladkowa ć, zaklasyfikowa ć do jakiego ś okre ślonego typu orientacji socjologii współczesnej lub wł ączy ć do szczególnego nurtu podejmowanej problematyki społecznej. Je śli socjologia uzna- wana jest dzisiaj za nauk ę wieloparadygmatyczn ą, Shmuel Eisen- stadt porusza si ę swobodnie w obr ębie rozmaitych paradygmatów teoretycznych, poddaj ąc je zarazem krytyce i modyfikacjom, wyko- rzystując ich przesłanki, zało Ŝenia i kategorie jak gi ętkie, elastyczne narz ędzia do analiz rozpatrywanych problemów. Jego twórczo ść wykracza poza wszelkie specjalizacje i podziały na subdyscypliny nauk społecznych. śyciorys Shmuela Noaha Eisenstadta ukazuje wielokulturo- we uwarunkowanie jego zainteresowa ń badawczych i mi ędzynaro- dowe znaczenie jego prac naukowych. Urodził si ę 10 wrze śnia 1923 r. w Warszawie, a w latach trzydziestych wyjechał do Palestyny. Studiował w Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie i swoje Ŝycie naukowe zwi ązał przede wszystkim z t ą uczelni ą, gdzie jest obecnie emerytowanym profesorem. Studia podoktoranckie odbył w the Lon- don School of Economics, gdzie zetkn ął si ę z najwybitniejszymi przedstawicielami brytyjskiej socjologii i antropologii porównawczej. Bywał wielokrotnie jako visitingprofessor w Stanach Zjednoczonych, m.in. w University of Chicago, Harvard University, Massachusetts Institute of Technology, University of Michigan. Współpracuje z so- cjologami niemieckimi, w szczególno ści w programie kontynuuj ącym weberowsk ą tradycj ę porównawczych analiz cywilizacji. Jest laurea- tem wielu presti Ŝowych nagród i doktorem honoris causa wielu re- nomowanych uniwersytetów. W autobiograficznym szkicu 1 S.N. Eisenstadt przedstawia jako centralne ognisko swoich zainteresowa ń badawczych problem ludzkiej twórczo ści i jej ogranicze ń (w szczególno ści w zakresie sfery społecznej), mo Ŝliwo ści konstruowania ró Ŝnych form społecznych, 1 S.N. Eisenstadt, Comparative Studies and Sociological Theory: Autobiographical Notes. The American Sociologist Spring 1998. zaczynaj ąc od tzw. mikrosytuacji do coraz bardziej sformalizowanych instytucji i makro instytucjonalnych formacji, a w szczególno ści pro- blem charyzmy i jej rutynizacji. W jednej z pierwszych prac badawczych, podj ętych w latach 1949-1950, Shmuel Eisenstadt zaj ął si ę procesem asymilacji imi- grantów w Izraelu 2. Ukazywał znaczenie wytwarzania wi ęzi zaufania i solidarno ści oraz rol ę elit w adaptacji do warunków zmiany spo- łecznej. Wprowadzał zatem poj ęcia i kategorie teoretyczne zachowu- jące do dzi ś aktualno ść i zajmuj ące nadal centralne miejsce w anali- zach zjawisk społecznych. Rozwini ęcie tych kategorii zawierała ksi ąŜ ka From Generation to Generation 3, rozpatruj ąca rol ę pokole ń w procesach dynamiki społecznej, ukazuj ąca zarówno ci ągło ść prze- kazów tradycji kulturowej i społecznej, jak i odmienno ść pokole ń, w których zaufanie i solidarno ść , wytworzone w małych grupach ro- dzinnych i rówie śniczych, przekształca si ę w bardziej uniwersali- styczne orientacje w szerszych zbiorowo ściach społecznych. Dziełem, które przyniosło mu światowy rozgłos było The Poli- tical Systems of Empires 4. Jego przełomowy charakter polegał m.in. na ukazaniu mo Ŝliwo ści podejmowania i rozpatrywania problematyki makrosocjologicznej w kategoriach współczesnych teorii socjolo- gicznych, a tak Ŝe wł ączania analiz ilo ściowych do jako ściowych ba- da ń historycznych. Dawało to oryginalne porównania i wyjaśnienia historycznych systemów politycznych przez odniesienie do zakresu wolnych zasobów uzyskiwanych i kontrolowanych przez władców oraz do stopnia ich zainteresowania rozwojem biurokracji, kupiectwa, grup zawodowych i religijnych. Autor wykazywał przy tym niedostatki i ograniczenia paradygmatów - strukturalno-funkcjonalnego i ewolu- cjonistycznego - przyjmowanych jako punkt wyj ścia tych analiz, za- rysowuj ąc kierunki ich modyfikacji, uzupełnienia i wzbogacenia, m.in. przez wykorzystanie perspektyw neomarksistowskich, teorii konfliktu, teorii wymiany i racjonalnego wyboru, neoinstytucjonalizmu i podej- ścia kulturalistycznego. Dzieło to zapocz ątkowało dwa w ątki konty- nuowane w całej pó źniejszej twórczo ści Shmuela N. Eisenstadta: historyczne badania porównawcze cywilizacji i pogł ębiona refleksja teoretyczna i metodologiczna obejmuj ąca nowe perspektywy i para- dygmaty pojawiaj ące si ę we współczesnych naukach społecznych. 2 S.N. Eisenstadt, The Absorption of Immigrants. London: Routledge & Kegan Paul, 1952. 3 S.N. Eisenstadt, From Generation to Generation. London: Routledge & Kegan Paul, 1956. 4 S. N. Eisenstadt, The Political Systems of Empires. New York: The Free Press, 1963. Pierwszy w ątek - porównawcze badania cywilizacji - to pro- blematyka, w której opracowanie S. N. Eisenstadt wniósł wkład naj- wybitniejszy i najbardziej oryginalny. Wkład ten obejmuje zarówno prace zawieraj ące analizy szczególnych przypadków wielkich cywili- zacji (europejskiej 5, Ŝydowskiej 6, japo ńskiej 7) jak i szersze poszuki- wania prawidłowo ści rozwoju i przemian cywilizacji 8. Prawidłowo ści te Shmuel Eisenstadt ujmuje w kategoriach zmiennych relacji mi ędzy splataj ącymi si ę wymiarami podmiotowo ści działania, strukturalnych, instytucjonalnych i kulturowych uwarunkowa ń oraz okoliczno ści hi- storycznych. Ukazuje nowy typ dynamiki społecznej zrodzony przez cywilizacje „aksjalne" 9, do których zalicza m. in. cywilizacj ę europej- sk ą, a które charakteryzuje rozró Ŝnienie i napi ęcie mi ędzy światem ziemskim i transcendentalnym, doczesnym i wiecznym, prowadz ące do konfrontacji i walki mi ędzy zinstytucjonalizowan ą ortodoksj ą a heterodoksj ą przedstawiaj ącą alternatywne wizje rozwi ązania owego napi ęcia. W ostatnich latach S.N. Eisenstadt rozwija koncepcj ę „no- woczesno ści" jako odr ębnego typu cywilizacji 10 . Istot ą nowoczesno- ści, w tym uj ęciu, jest rozwój sposobów interpretacji świata, odmien- nych wyobra Ŝeń społecznych, wizji ontologicznych, programów kul- turowych, ł ączonych z rozwojem nowych form instytucjonalnych, które charakteryzuje bezprecedensowa „otwarto ść " i niepewno ść . Cywilizacja ta rozwin ęła si ę najpierw w Europie Zachodniej, a na- st ępnie rozszerzała si ę i podbijała cał ą Europ ę, Ameryk ę i wreszcie cały świat. Przy czym jej ekspansja w zderzeniu z kulturami społe- cze ństw zdominowanych wytwarzała ró Ŝne reakcje i odpowiedzi w postaci zmieniaj ących si ę wzorów kulturowych i instytucjonalnych - „wielo ści nowoczesno ści" (multiple modernities 11 ). Swoiste cechy programu politycznego i kulturowego nowoczesno ści wytworzyły - rozpatrywany przez Eisenstadta - osobliwy paradoks ustrojów demo- kratycznych: ich krucho ść i niestabilno