ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ

ARAŞTIRMAKÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI RAPORU POTANSİYELLERİ ŞUBAT 2019 1 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

İşbu eserde yer alan veriler/bilgiler, yalnızca bilgi amaçlı olup, bu eserde bulunan veriler/bilgiler tavsiye, reklam ya da iş geliştirme amacına yönelik değildir. STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. işbu eserde sunulan verilerin/ bilgilerin içeriği, güncelliği ya da doğruluğu konusunda herhangi bir taahhüde girmemekte, kullanıcı veya üçüncü kişilerin bu eserde yer alan verilere/bilgilere dayanarak gerçekleştirecekleri eylemlerden ötürü sorumluluk kabul etmemektedir. Bu eserde yer alan bilgilerin her türlü hakkı STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş’ye aittir. Yazılı izin olmaksızın işbu eserde yer alan bilgi, yazı, ifadenin bir kısmı veya tamamı, herhangi bir ortamda hiçbir şekilde yayımlanamaz, çoğaltılamaz, işlenemez.

2 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

STM ThinkTech

1. GİRİŞ Gelişmiş özelliklere sahip minik sensörler, büyük veriyi örnekleridir. Ancak sonraki yıllarda uyduların büyüklük- metalaştırılabilir bilgiye dönüştüren analitik yazılımlar, leri ve kabiliyetleri hızla artmıştır. Nitekim Sputnik-2 508, üç boyutlu yazıcılarla katmanlı imalat, bulut depolama Sputnik-3 ise 1327 kilogram ağırlığındaydı. ve yapay zekâ gibi 21’inci yüzyılın çığır açıcı teknolojileri 1957’de Sputnik-1’in Dünya yörüngesine gönderil- uydu teknolojisinde de köklü değişimlere yol açmaktadır. mesinden beri uzaya 41 binden fazla insan yapımı nesne Bu teknolojiler, geleneksel uydulardan çok daha küçük, fırlatıldı. Ancak bugün bunların sadece yüzde 5’i halen ucuz ama çok sayıda görev yükü (Payload) barındıran aktif konumdadır. Çünkü büyük bir kısmı uydu olan bu uydulardan oluşan sistemlerin yörüngeye yerleştirilme- uzay araçlarının ömürleri kısadır. En uzun ömürlü uydu sine olanak sağlarken devletler kadar özel şirketleri de bile 20 yıldan fazla kullanımda kalamamaktadır [1]. uzay çalışmalarında iddialı konuma getirmektedir. Yeni Geleneksel uydular, hem hacim hem ağırlık hem de nesil küçük uydular, tarımdan enerjiye tüm reel sektör maliyet açısından sorunlar yaratmaktadır. Geleneksel bir bileşenlerine, sivil toplum örgütlerinden istihbarat servis- iletişim uydusu yaklaşık üç ton ağırlığındadır ve bir oto- lerine ve üniversitelere kadar pek çok alandaki kurum ve büs hacmine sahiptir. Ortalama 300 milyon dolara mal kuruluşun çalışmalarına hizmet etmektedir. Bu kurumlar, olan bu uyduların yazılım ve donanımlarının üretim süre- bu küçük uydulardan, yeryüzünün herhangi bir noktası ci çok uzun sürmektedir. Öyle ki yörüngeye yerleştirilen hakkında anlık, güvenilir ve yüksek kalitede görüntü ve/ çoğu uydunun sahip olduğu yazılımlar, zamanına göre veya her türlü ölçülebilir bilgi sağlamaktadır. Bu analiz- modası geçmiş kalmaktadır[2]. de uzay çalışmalarında “Yeni Uzay (New Space)” adı Büyük uyduların uzaya taşınmasının yüksek maliyeti verilen bir sektöre yol açan küçük uyduların tarihçesi, uzay çalışmalarının mali yükünü artırmış, uzay ajansları, mevcut durumu, kabiliyetleri ve uygulama alanları ile bu kamu kuruluşları, üniversiteler ve özel sektör, 1980’li yıl- teknolojinin geleceğine dair projeksiyonların aktarılması lardan itibaren, uydu boyutlarını küçültürken kabiliyetle- amaçlanmaktadır. rini artıracak araştırmalara destek vermeye başlamıştır. Ancak küçük uydu teknolojisinde sıçrama yaşanma- 2. KÜÇÜK UYDULARIN TARİHÇESİ sı için milenyumu beklemek gerekmiştir. 2000’li yıllar- da mikroelektronik üretim tekniklerinin ilerlemesi, daha Rusya’nın 62 yıl önce Dünya yörüngesine Sputnik-1 küçük uyduların geliştirilmesinin önünü açmıştır. Mikro uydusunu yerleştirmesi ve ABD’nin buna üç ay sonra boyutlarda sensörler, kameralar ve ölçüm aygıtları uy- Explorer-1 uydusuyla yanıt vermesiyle başlayan uzay duların hem geliştirme hem fırlatma hem de işletme yarışı bugün yine yapay uydu alanında, ancak bu kez maliyetlerini hızla düşürmüştür. Ayrıca internet, bulut çok daha fazla oyuncuyla yeni bir evreye girmiş bulun- depolama ve gelişmiş büyük veri analiz yazılımları uydu maktadır. Sadece 83 kilogram olan Sputnik-1 de 14 ki- verilerinin hızlı biçimde ticarleştirilebilir ürünler sunma- logram ağırlığındaki Explorer-1 de küçük uyduların ilk sını sağlamıştır[3].

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 3 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

Pek çok yorumcu tarafından devrim olarak nitele- sektör şirketlerinin veya üniversitelerin uzaya görece çok nen bu değişimin iki itici gücü bulunmaktadır. Öncelikle daha düşük mali risklerle erişebilmesini sağlamaktadır. 1990’lardan itibaren mobil iletişim ağlarının yaygınlaş- Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu çok sayıda ülkenin masıyla son yıllarda uzay yatırımları hızla artmaktadır. uzay ajansları, üniversiteleri ve özel sermaye şirketleri Küresel çapta genişbant internet ihtiyacı, nesnelerin yeni nesil küçük uyduları geliştirmekte ve bunları Dünya interneti (IoT), makineden makineye iletişim (M2M) gibi yörüngesine yerleştirmektedir. Dünya yörüngesinde ağır- uygulamaların artması da talebi güçlendirmiştir. Talep lığı 10 kilogramın altındaki uydu sayısının 2018’de 800’e tarafında bu gelişmeler yaşanırken, uyduların uzaya ta- ulaştığı ifade edilmektedir. Bu sayının gelecek yıllarda şınma maliyetinin düşürülmesi yönünde hem devletler hızla artacağı tahmin edilmektedir. Çünkü bu alana özel tarafında hem de özel sektörde arayışların artması yeni sermayenin ilgisi hızla artmaktadır. Sadece 2017 yılın- bir teknolojinin hızla gelişmesine yol açmıştır[4]. da uzay çalışmaları için kurulan startup şirketler, yatırım fonlarından 1.8 milyar dolar yatırım almışlardır. Bu rakam [2] 3. MEVCUT DURUM 2000 yılında uzay şirketlerine yapılan yatırımın iki katıdır . Uzayın keşfi ve insani amaçlar için kullanılmaya başlan- 4. KÜÇÜK UYDU TÜRLERİ ması kuşkusuz pahalı bir girişimdir. Ancak bu girişimler sayesinde hem Dünya hem de uzay hakkında bilgiler Literatürde yeni nesil küçük uydular, büyüklük ve işlev- artarken günlük yaşama birçok katkı sağlanmaktadır. lerine göre farklı adlarla anılmaktadır. Ağırlık açısından Uzay çalışmaları sayesinde daha isabetli hava durumu farklı kriterler ortaya konmaktadır. Bazı uzmanlar 500 ki- tahminleri elde etmek, aynı anda çok sayıda kanaldan logramdan küçük uyduları baz alırken ABD Uzay Ajansı iletişim sağlayabilmek, navigasyon sistemleriyle yol ta- NASA ağırlığı 180 kilogramın altındaki uyduları küçük yin etmek, afetlere daha hızlı yanıt vermek, güvenliği uydu ularak kabul etmektedir. NASA’nın yaptığı sınıflan- sağlamak ve askeri operasyonları yönlendirmek müm- dırmaya göre ağırlığı 100 ila 180 kilogram arasında olan- kün olabilmektedir. lar Mini-uydu (Minisattelite), 10 ila 100 kilogram arasında Bu nedenlerle uzay araştırmaları ve yatırımları daha olanlar Mikro-uydu (Microsattelite), 1 ila 10 kilogram ara- çok oyuncunun katılımıyla hızla artmaktadır. 2017 yılı sında olanlar Nano-uydu (Nanosattelite) olarak adlandı- sonu itibarıyla küresel uzay endüstrisinin büyüklüğü rılmaktadır. NASA henüz örneği az olmakla birlikte ağır- 388.5 milyar dolara ulaşmıştır[5]. Bugün 10’dan fazla şir- lığı 10 gramla 1 kilogram arasında uydulara Piko-uydu ket, uzaya çıkış maliyetini düşürecek roket teknolojileri (Pico-Sattelite), 1 gramla 10 gram arasındakilere ise üzerinde çalışmaktadır. 2010’dan beri uydu sektöründe Femto-uydu (Femtosatellite) adını uygun görmüştür[7]. faaliyet gösteren firma sayısı 400’e yaklaşmıştır[3]. IBM’in Mart 2018‘de tanıttığı, bir tuz tanesi büyüklüğün- Yeni yatırımlar da hız kesmemektedir. 2016 yılında de ve sadece 10 cent maliyeti olduğunu bildirdiği mikro küresel uzay yatırımlarının miktarı 344,5 milyon dolar bilgisayar, NASA’nın öngördüğü Piko-uydu veya Femto- olmuştur. Uzay yatırımlarının 260,5 milyon dolarını, yani uyduların gelecekte sayılarının artacağına ve yüksek iş- yaklaşık üçte ikisini uydu yatırımları oluşturmaktadır[6]. levsellik kazanacağına işaret etmektedir[8]. Uydu yatırımlarının yarıya yakını (127,7 milyon dolar) ile- 1992’de kurulan “Kaygılı Bilim İnsanları Birliği”nin (Union tişim ve diğer hizmetler, beşte biri ise navigasyon bağ- of Concerned Scientists-UCS) hazırladığı veritabanına lantılı sistemler (52,6 milyon dolar) için yapılmıştır. Ancak göre Ocak 2018 tarihi itibarıyla dünya yörüngesinde 1886 2017 yılında uydu yatırımlarında belirgin bir değişim uydu bulunmaktadır. Bunların 1083’ü 180 kilogramdan ağır gözlenmiştir. Geçtiğimiz yıl 300’e yakın nano-uydu, yani büyük uydu; 77’si 100-180 kg arası mini-uydu; 152’si 10- ağırlığı 1 ila 10 kilogram arasında değişen uydu yörün- 100 kg arası mikro-uydu; 435’i 1-10 kg arası nano-uydu; geye yerleştirilmiştir. Buna karşılık uzaya fırlatılan büyük 139’u ise kütlesi açıklanmamış uydulardır. Bu ağırlığı be- uydu ve diğer uzay araçlarının sayısı 175’te kalmıştır[1]. lirsiz uydular arasında 1 kilogramdan hafif piko-uydu veya Uydu pazarının yüzde 85’i, kurulu uzay endüstrisi bu- femto-uydulurın olduğu da tahmin edilmektedir[9]. lunan ABD, Rusya, Çin, Japonya, Hindistan ve beş AB ülkesinin elindedir. Ancak aralarında Türkiye’nin de bu- 4.1 Küp Uydular lunduğu 50’den fazla ülkede daha uydu çalışmaları yürü- Küçük uydu sınıflandırmasında NASA küp uydulara ayrı tülmektedir. Bu ülkeler uzaya yaklaşık 200 uydu gönder- bir sayfa açmaktadır. Çünkü küp uydular (CubeSat) bir miş veya gönderme hazırlığı yapılmaktadır. Bu rakam, uydu türü değil uydu ölçü birimidir. ABD’nin California sözkonusu 50 ülkenin geçen 10 yılda uzaya gönderdiği Polytechnic State Üniversitesi ve Stanford Üniversitesi uydu sayısının iki katıdır[6]. bilim insanları tarafından eğitim amaçlı olarak 1999’da Yeni küçük uydu teknolojisi, uzay çalışmalarını daha geliştirilen standartta en küçük küp uydu birimi yaklaşık geniş bir tabana yayma potansiyeline sahiptir. Hatta kü- 1100 santimetre küplük hacme ve 800 gram ila 1,33 ki- çük uyduların uydu sektöründe, kişisel bilgisayarların bi- logram arasında ağırlığa sahiptir. lişim alanında yarattığı devrime benzer bir dönüşüme yol Bu standart üzerinden birkaç küp uydu bir araya ge- açacağı ifade edilmektedir[3]. Zira küçük uyduların düşük tirilebilmekte, bunlar uzaya fırlatıldıktan sonra birbirine maliyetlerine karşın artan kabiliyetleri, herhangi bir ulu- ekli veya birbirlerinden ayrı ancak bağlantılı takımuydu- sun, kamu kuruluşunun, büyüklüğü ne olursa olsun özel lar kurulabilmektedir. NASA’nın öncülüğünde belirlenen

4 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

Şekil 1: Alba Orbital firmasının geliştirdiği bir Şekil 2: Meksika Uzay Kolektifi tarafından Şekil 3: Arizona Eyalet Üniversitesinin geliş- PocketQube. yapılan TubeSat ve bir CubeSat. tirdiği FemtoSat isimli SunCube. https://www.thewhiskybond.co.uk/blog/po- http://www.interorbital.com/Tubesat%20 https://asunow.asu.edu/20160406-creati- cketqube-shop/ Kits vity-asu-suncube-femtosat-space-explora- tion-for-everyone standarda göre 1 ünite küp uydu boyutu (1U CubeSat) Albaorbital şirketi, ESA ile işbirliğiyle PocketQuebes uy- 10x10x11cm olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar uza- dularını uzaya taşımaya hazırlanmaktadır[13]. ya gönderilen küp uydulardan en küçüğü 0.25U, en bü- ABD’nin Interorbital System şirketi tarafından tasar- yüğü ise 12U büyüklüğündedir. Çin, yakında 20U bü- lanan silindir şeklindeki 12,7 santimetre yüksekliğinde, yüklüğünde bir küp uyduyu yörüngeye yerleştireceğini 8.9 santimetre çapındaki TubeSat, kamuoyuna duyurul- açıklamıştır. Tasarım aşamasında 27U büyüklüğünde masının üzerinden altı yıl geçmesine rağmen uzaya he- küp uydular da bulunmaktadır[10], [11]. nüz gönderilmemiştir. Bir kenarı üç santimetre olan küp Küp uyduların işlevleri ve maliyetleri tasarım amacı- uydu olarak tasarlanan SunCubes ise uydu maliyetini 10 na göre değişmektedir. Küp uyduların hemen hepsinde bin doların altına, hatta 1000 dolara çekmeyi amaçla- bir enerji ünitesi (Güneş paneli ve/veya batarya), diğer maktadır ancak bu tasarım da henüz uygulama bulama- küp uydular ve yer istasyonuyla bağlantıyı sağlayan ile- mıştır[10], [14]. tişim ünitesi, bir bilgisayar ve zararlı uzay koşullarına (Radyasyon, aşırı ısınma veya soğuma vb) dayanıklılığı 4.3 Mega Takım Uydu Projeleri artıran koruyucu tabakalar bulunur. Küp uydular kulla- Son dönemde çok sayıda özel şirketin yüzlerce, hatta nım amacına uygun olarak eklenmiş görev yükleri, yani binlerce nano uydudan oluşacak “mega takım uydu” ölçüm veya gözlem cihazlarıyla birbirinden farklılaşırlar. planlarını açıkladığı dikkat çekmektedir. Bugüne kadar Bazı küp uydularda minyatür tahrik motorları ve/veya iti- 11 şirket mega takım uydu planı açıklamıştır[15]. Bu şir- [12] ci sistemler de bulunmaktadır . ketlerin önerdiği sistemlerdeki toplam uydu sayısı 25 Bu standart boyutlar küçük uydu projelerinin gö- bine yakındır. Bunlardan 23 bini iletişim, 1.500’ü yeryüzü rev sürelerinin kısalmasına yol açtığı gibi tasarım ko- gözlem, 800’ü ise çeşitli misyonlar amaçlıdır[3]. laylığı da sağlamıştır. Küp uyduların geliştirilmesi uzay ABD’nin havacılık ve uzay devi Boeing, iki yıl önce fırlatma araçlarının tasarım ve ağırlığını da azaltmıştır. 1396 uydudan oluşan bir takım uydu sistemini 2022 yılı- İlk küp uydu Ocak 2003’te Almanya tarafından uzaya na kadar oluşturmayı hedeflediğini açıklamıştır. Boeing’in gönderilmiştir. Geçen zaman içinde tek fırlatmada uza- planları arasında 1.560 uydudan oluşan ikinci bir takım ya gönderilen küp uydu sayısı hızla artmıştır. 2014’de uydu da bulunmaktadır. Boeing, bu iki mega takım uydu Rusya’dan fırlatılan bir Soyuz roketiyle çeşitli ülkelere ile Dünya’da internet erişimi olmayan nokta bırakmama- ait 37 küp uydu uzaya yerleştirilmiştir. Bu rekor, Şubat yı hedeflemektedir[16]. 2018’de 104 küp uyduyla kırılmıştır. Hindistan’dan fırla- ABD merkezli Space X ise, yine internet erişimini kü- tılan bir rokette bulunan küp uyduların 88’i ABD’li uzay resel hale getirmek üzere, alçak yörüngeye 4.425 uydu- [2] firması Planet’e aittir . dan oluşan bir takım uydu yerleştireceğini açıklamıştır. Şirket, ikinci etapta 7.518 uydudan oluşan ikinci bir ta- 4.2 PocketQubes, TubeSat ve SunCubes kım uydu sistemi planlamaktadır[3]. Küp uydular, uyduların yörüngeye yerleştirme maliyet- ABD merkezli WorldVu Satellites Ltd., ağırlığı 125 ila lerini azaltmak amacıyla tasarlanmıştır. Nitekim küp 150 kilogram arasında değişen 720 mini uydudan olu- uyduların, uydu inşa ve yörüngeye yerleştirme maliyeti şan, geniş bant internet erişimi sağlamayı amaçlayan bir 100 bin doların altına kadar inmiştir. Bu maliyeti daha sistem için ABD Ticaret Komisyonundan izin almıştır[15]. da azaltmak için araştırmalar ve tasarım çalışmaları OneWeb adı verilen bu takım uydunun 1.2 milyar dola- sürmektedir. 2009 yılında düzenlenen İkinci CubeSat ra mal olacağı ve 2020 yılından itibaren hizmet vermeye Sempozyumu’nda bir kenarı beş santimetre olan cep başlayacağı ifade edilmektedir[17]. küp uyduları (PocketQubes) önerilmiş, örnek bir uydu bir Çin Halk Cumhuriyeti’nin 2022 yılına kadar ticari ve yıl sonra İtalya’nın Roma Üniversitesi tarafından dene- askeri amaçlı 700 nano uydudan oluşan bir takım uydu me amaçlı olarak uzaya da gönderilmiştir. İngiltere’nin oluşturmak için harekete geçtiğini bildirilmektedir[18].

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 5 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

China Aerospace Science and Technology Corporation 4.5 Küçük Uydu Teknolojisinde Sorunlar ve (CASC), 300’e yakın uydudan oluşacak Hongyan adı Gelişmesi Gereken Alanlar verilen bir komünikasyon mikro takım uydusu planını Küçük uydu üretiminin artmasını dizginleyen çok sayıda duyurmuştur. CASC ayrıca sadece nesnelerin interneti faktör bulunmaktadır. Bunların başında uzaya erişim ka- uygulamaları için kullanılacak Xingyun adı verilen bir mini nallarının yetersizliği gelmektedir. Uzay araçlarının uzaya takım uydusunu 2025 yılına kadar 1000 kilometre irtifada [19] ulaştırılmasını sağlayan az sayıda roket firması ve fırlat- yörüngeye yerleştirmeyi amaçlamaktadır . ma merkezi bulunmaktadır. SpaceX, BlueOrigin ve Virgin Kanada merkezli Kepler Communication şirketi ise Galactic gibi özel firmalar, uzaya erişimin maliyetinin 140 nano uydudan oluşan bir takım uydu sistemiyle ta- azaltılması için çalışmalar yürütmektedir. Japonya Uzay şımacılıktan tarıma kadar pek çok alanda hizmet verece- [15] Ajansı Jaxa, Şubat 2018’de No.5 adını verdiği sadece 10 ğini duyurmuştur . Bu planların küçük bir bölümünün metre yüksekliğinde ve 50 santimetre çapında bir füzeyi bile yeterli olgunlukta hayata geçmesi, küçük uydula- denemiştir. No.5 sadece küçük uyduları uzaya taşımak rın seri üretimini sağlayacak tekniklerin geliştirilmesinin için tasarlanmıştır[24]. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının önünü açacaktır. Küçük uyduların ömürlerinin daha kısa ardından uzay merkezlerinin kontrolü birkaç ülkeye geç- olmakla birlikte uzaya taşınma maliyetlerinin düşmesi, miş ve bu da seçeneği artırmıştır. Çin ve Hindistan’ın uydu sektörüne çeviklik kazandıracak, uyduların tekno- uzay çalışmalarını hızlandırmasıyla uzaya erişimde geç- lojik olarak yenilenme süreci kısalacaktır. Geniş ve yay- mişe oranla daha fazla seçenek bulunmakla birlikte iste- gın takım uydu sistemleri, 5G mobil ağlarına yeryüzünün nilen zaman ve maliyette erişim kısıtlı bulunmaktadır[25]. herhangi bir noktasında erişilmesini; kara, hava, deniz Ayrıca, uydu sayısının hızla artması yeterli iletişim fre- ve şehir içi trafiğinin optimal faydayla düzenlenmesini ve kans spektrumu sorununu ortaya çıkarmıştır. Açıklandığı belki de Ay ve Mars’a kadar ulaşan bir Space Wide Web gibi gelecek 10 yıl içinde uzaya 25.000’e yakın uydu oluşmasını sağlayabilecektir. gönderilecekse yeni spektrumun artırılması ve bunun adil biçimde bölüşülmesi için uluslararası hukuki düzen- 4.4 Trendler ve Projeksiyonlar lemeler gerekecektir[26]. 180 kilogramın altındaki küçük uydu pazarının mevcut Nano-uydulara ilgi artarken bu uyduların teknolojisi- durumu ve gelişimine ilişkin rakamlar da geleceğe dair ne ilişkin aşılması gereken sorunları bulunmaktadır. Bu öngörüler de farklılık arz etmektedir. Ancak söz konu- uydular elektronik parçaları küçük olduğu için uzay rad- su raporlarda pazarın gelişimine dair öngörülerin pozitif yasyonuna karşı daha hassastırlar. Küçük oldukları için yönde olduğu dikkat çekmektedir. taşıyabilecekleri görev yüklerinin miktarı kısıtlıdır. Düşük ABD merkezli enerji ve teknoloji pazarı araştırma şir- maliyetleri büyük avantaj olmakla birlikte kısa ömürlüdür- keti BIS Research tarafından Kasım 2018’de yayınlanan ler. Birkaç hafta, ay veya yıl sonra ömürlerini tamamlayıp bir raporda, nano uydu pazarının 2017 yılında 143,7 atmosfere girerek yok olurlar[27]. Bu nedenle bazı uzman- milyon dolara ulaştığı bildirilmiştir ve pazarın 2023 yılı- lar nano uyduların uzay çöplerinin sayısını artıracağından na kadar ortalama yüzde 13.43 büyüyerek 356,1 milyon ve uzay kazalarına yol açmalarından endişe etmektedir. [20] dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir . Zira bugün dünyanın yörüngesinde 10 santimetreden Haziran 2018’de Danimarka merkezli Danske Bank’ın büyük 23 binden fazla ‘uzay çöpü’ bulunmaktadır[28]. hazırladığı bir raporda, geleneksel büyük uyduların yüz- de 15’inin yerini maliyeti çok daha düşük nano-uydulara bırakabileceği belirtilmektedir. Raporda nano-uyduların 5. KÜÇÜK UYDULARIN KULLANIM pazar potansiyelinin 8 milyar doların üzerine çıkabileceği ALANLARI VE GÖREV YÜKLERİ de kaydedilmiştir[21]. Merkezi ABD’nin Atlanta kentinde bulunan Küçük uydular 1980’li yıllardan beri, nano uydular ve SpaceWorks Enterprises tarafından Ocak 2018’de ya- küp uydular ise 15 yıldır uzaya gönderilmektedir. Bu yeni yınlanan raporda ise 2023 yılına kadar ağırlığı 100 ki- nesil uydular çoğunlukla uzaktan algılama, iletişim ya logramın altında 2.600 mikro veya nano uydunun uzaya da bilimsel araştırma misyonlarıyla genellikle Dünya’nın fırlatılmasının beklendiği belirtilmektedir. Rapora göre yörüngesine konuşlandırılmaktadır. Uydular için üç ana 2018 yılı sonunda ağırlığı 50 kilogramın altında 263 ile yörünge belirlenmiştir: Yersabit Yörünge (GEO), Molniya 413 arası uydu Dünya yörüngesine yerleştirilecektir. Bu Yörünge ve Alçak Kutupsal Yörünge (LEO). GEO yer- rakam 2017’ye göre yüzde 15 azalmayı, fakat 2016’ya yüzünden 35.786 kilometre, Molniya 40.000 kilomet- göre yüzde 160 artışı işaret etmektedir. Raporda nano ve re, LEO ise sadece 300 ila 1000 kilometre uzaklıktadır. mikro uydu pazarının son beş yılda yüzde 200 büyüdüğü Alçak yörünge, daha az enerji gerektirdiği için uydu ça- de ifade edilmektedir[22]. lışmalarında popülerlik kazanmıştır. Ancak yörünge öte- Fransa merkezli danışmanlık şirketi Euroconsult’ın si çalışmalarda nano uydular kullanılmaya başlanmıştır. Ağustos 2017’de yayınladığı projeksiyona göre 2026 yı- 2018’de Mars’a iki adet küp uydu gönderilmiştir. Ay lına kadar 6.200 küçük uydu uzaya fırlatılacak ve paza- ve Jüpiter yörüngelerine de bu tür uydu gönderileceği rın büyüklüğü 30,1 milyar dolara ulaşacaktır. 2007-2017 açıklamıştır[27]. döneminde küçük uydu pazarının büyüklüğü 8,9 milyar Estonyalı sistem mühendisi ve uydu operatörü dolar olarak gerçekleşmiştir[23]. Erik Kulu tarafından hazırlanan Nanasat.eu nano uydu

6 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

veritabanına göre Ekim 2018 itibarıyla aktif 1846 nano kuruluş The Group on Earth Observations (GEO), sekiz uydu ve küp uydu bulunmaktadır. 58 ülkeden 323 kamu alan belirlemiştir[31]: ve özel sektör kuruluşa ait bu uyduların kullanım amaç- larına göre dağılımı şöyledir[29]: Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistemin Sürdürülebilirliği: Biyolojik çeşitliğin durumu, türlerin dağılımı ve yayıl- Bilimsel araştırma: 213 macı türlerin tespiti; ekosistemin izlenmesi; kıyı deniz Uzay teknolojisi: 957 canlıları ve sistemlerinin sağlığının izlenmesi ve de- Yer gözlem: 537 ğişimlerinin incelenmesi; ormanlar, tatlı su havzaları, Küresel konumlandırma (GNSS): 34 okyanus adaları, tundra göllerin izlenmesi. Meteoroloji: 211 Savunma: 12 Afet Yönetimi: Depremler, seller, toprak kaymaları, Telekomünikasyon: 276 kasırgalar, yanardağ patlamaları ve orman yangınları- nın izlenmesi ve önceden tahmin edilmesi. 5.1 Uzaktan Algılama Uyduları Enerji ve Mineral Kaynak Yönetimi: Yenilenebilir Uzaktan algılama, ilk uydular ortaya çıktığından beri enerji kaynaklarının sürdürülebilirliğinin izlenmesi. başta gelen uygulama alanları arasında bulunmaktadır. Mineral kaynakların keşfi ve sürdürülebilir nitelikte Askeri hareketlilikler, doğal afetler, tarımsal üretim veya üretiminin sağlanması. deniz ve hava araçlarının takibi için uzaktan algılama uy- Gıda Güvenliği ve Sürdürülebilir Tarım: Yerel, ulu- duları ve takım uyduları sistemleri geliştirilmiştir. Nano sal veya bölgesel tarım, gıda, hayvancılık, ormancı- teknoloji, üç boyutlu yazıcılar, küçük ama yetkin sen- lık ve balıkçılık faaliyetlerinin izlenmesi; açlık, kurak- sörler ve kameralar sayesinde uzaktan algılama uyduları lık ve aşırı iklim olayları tehlikesine karşı erken uyarı daha küçük, hafif ve daha ucuz hale gelmiştir. Akademik, sistemlerinin geliştirilmesi; gıda güvenliği öngörüleri kamusal veya ticari misyonların gerekliliklerine tam ola- hazırlanması. rak uyan ne eksik ne de fazla büyüklükte olan bu uydular farklı görev yükü taşıyabilmektedir. Bu işlevselliğinden Üstyapı ve Ulaşım Yönetimi: Baraj, yol, demiryolu, ödün vermeden bileşenlerinin daha da küçültülmesi yö- liman ve boru hatları gibi ulaşım altyapısının planlan- nündeki çalışmalar küçük uyduların sayısının artmasının ması, izlenmesi ve yönetimine destek sağlanması, yolunu açmaktadır. taşımacılıkta karbon salımının azaltılması için kara, Uzaktan algılama cihazları iki türlüdür: Aktif ve pasif hava ve deniz ulaşımının izlenmesi. sensörler. Aktif sensörler kendi enerji kaynaklarını (rad- Kamu Sağlığı: Hava kalitesinin, sıcak hava dalgala- yasyon) kullanarak gözlemlenen nesneleri aydınlatmak- rının ve bulaşıcı hastalıkların izlenmesi ve erken uyarı tadırlar. Sensör hedefinden yansıyan radyasyonu tespit sistemlerinin geliştirilmesi. eder ve ölçüm yapar. Lazerli yükseklikölçer, lidar, radar, mesafe ölçerler, saçınımölçer (Scatterometer), atmosfer- Sürdürülebilir Şehircilik: Şehirlerin güvenliği, eko- de dikey olarak sıcaklık, nem ve bulut oluşumlarını ince- nomik faaliyetleri, afet riskleri, konut kapasitesi, ortak leyen ses iskandili (Sounder) aktif sensörler arasındadır. yaşam alanlarının izlenmesi. Pasif sensörler ise izlediği hedeflerin yaydığı enerjiyi in- Su Kaynakları Yönetimi: Yer üstü ve yer altı su celeyerek ölçümlerde bulunurlar. İvmeölçer, görüntüleme kaynaklarının izlenmesi; su kalitesi ve su tüketi- radyometresi, radyometre, spektrometre ve spektrorad- mindeki değişikliklerin tespiti ve uyarı sistemlerinin [30] yometre pasif sensörler arasındadır . geliştirilmesi.

5.1.1 Yeryüzü Gözlem (EO) Uyduları Yeryüzü gözlem uyduları, bu alanda hizmet veren özel Yeryüzü gözlem (EO), Dünya’nın fiziksel, kimyasal ve bi- sektör şirketlerinin armasıyla ticari çıkarlar, hatta ticari yolojik sistemleri hakkında uzaktan algılama teknikleriyle casusluk faaliyetleri için de kullanılmaya başlanmıştır. bilgi toplama, analiz etme ve değişimleri ortaya koyma ABD’nin CNBC televizyonu 2010 yılında hazırladığı bir çalışmalarına verilen addır. Bu açıdan EO amaçlı uydular, belgeselde, UBS bankasının bir analistinin Wall Mart sü- uydu teknolojisinin ortaya çıkışından beri vardır. Ancak permarketler zincirinin performansını tahmin edebilmek son yıllarda, onlarca küçük uydudan oluşan takım uydu- için özel bir uydu şirketinden Wall Mart süpermarketle- ların ortaya çıkışı, internet, bulut depolama, ileri işleme rinin otoparklarının fotoğraflarını satın aldığını belgele- ve dağıtım metodları sayesinde EO büyük evrim geçir- miştir. Habere göre çok sayıda yatırımcı ve onların mali miş, sadece devletlerin kısıtlı amaçları için yapılan bilgi aracıları, ülkelerin, limanların veya şirketlerin mali perfor- toplama faaliyetinin ötesine geçerek ticari bir faaliyet manslarını tahmin edebilmek için bu kurumlara ait tar- alanı haline gelmiştir. la, liman, rafineri, otopark ve açık depolama alanlarının Gelişmiş görüntüleme cihazları, kızılöltesi algılama uydu fotoğraflarını incelemektedir[32]. cihazları, radar ve lidar gibi cihazlara sahip EO uydula- rı kullanılarak yapılabilecek ticari faaliyetlerin alanı son 5.1.1.1 Yeryüzü Gözlem Uydularının Mevcut Durumu derece geniştir. Uydularla yeryüzü gözlem faaliyetlerini Küçük uydular 2000’li yıllarda teknoloji, maliyet ve ve- koordine etmek üzere 2002 yılında kurulan uluslararası rimlilik açısından ticari olarak sürdürülebilirlik eşiğini

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 7 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

aştıktan sonra EO uydu sayısı hızla artmıştır. Yeryüzü Planet bu takım uyduyla yeryüzünün tamamının her gözlem uyguları halen aktif olan uyduların yaklaşık üçte gün görüntüsünü alma misyonuna 2017 sonunda eriş- birini oluşturmaktadır. UCS veritabanına göre Ekim 2018 miştir. Şirket bu görüntülerle Google benzeri bir arama tarihi itibarıyla dünya yörüngesinde 1886 uydu bulun- motoru geliştirme safhasındadır. Böylece şirket, dileyen maktadır ve bunların 684’ü yeryüzü gözlem ve yer bi- herkesin, bedel karşılığında yeryüzünün herhangi bir bö- limleri araştırmalarında kullanılmaktadır. Yeryüzü göz- lümüne veya tamamına ilişkin tarihsel görüntüleri elde lem uydularının sayısı 2016’dan beri yüzde 83 artmıştır. edebilecek ve analiz edebilecektir[33]. Yeryüzü gözlem uydularının amaçlarına göre tasnifi ise 2012’de ABD’nin San Francisco kentinde kurulan şöyledir: şirketinin ise uzayda 80 küp uydusu bu- lunmaktadır. İki yıl ömürlü olarak tasarlanan uydularda çok sayıda sensör bulunmaktadır. Otomatik Tanımlama Optik görüntüleme: 342 uydu (95 büyük, 28 mini, 25 Sistemi (OTS), ticari gemilerin takibi, yasadışı balıkçılık mikro, 187 nano-uydu, 7 belirsiz/açıklanmamış) ve korsanlık faaliyetlerinin önlenmesi, sigorta ve arama Meteoroloji: 82 uydu (13 büyük, 2 mini, 5 mikro, 62 kurtarma amaçlarına uygun olarak uydulara eklenmiştir. nano uydu) Ticari uçakların takibi için ADS-B sistemi de uydularda bulunmaktadır. Uydularda aynı zamanda çok sayıda me- Elektronik istihbarat: 64 uydu (31 büyük, 3 mini teoroloji sensörü bulunmaktadır. İskoçya’daki fabrika- uydu, 29 belirsiz/açıklanmamış) sında her hafta bir küp uydu üretebilmekte olan şirket, Yer bilimleri: 62 uydu (53 büyük, 1 mini, 3 mikro, 4 150 uyduluk bir sisteme ulaşmayı hedeflemektedir[34]. nano, 1 piko uydu) DMC Radar görüntüleme: 49 uydu (33 büyük, 10 mikro, 6 Bireysel küçük uyduların daha kullanışlı ve daha uzun belirsiz/açıklanmamış) ömürlü olmalarına rağmen bunlardan gerçek verim, ta- Kızılötesi görüntüleme: 10 uydu (8 büyük, 2 mini kım uydu oluşturmaları halinde alınmaktadır. EO mikro uydu) uydu kümelerinin ilk örneği afet izleme takım uydula- rı olan DMC uydularıdır. İngiltere’nin Surrey Satellite Diğer: 75 Technology Limited (SSTL) firması tarafından üreti- len DMC uydularının mülkiyeti Türkiye, İngiltere, Çin, Aynı veritabanına göre uyduların 308’i ticari, 202’si ka- İspanya, Nijerya ve Cezayir devletlerine aittir ancak DMC musal, 143’ü askeri, 31’i ise sivil ve bilimsel amaçlarla International Imaging adlı uluslararası şirket tarafından kullanılmaktadır. Ancak uyduların çoğunun birden fazla yönetilmektedir. DMC’nin EO uyduları hem devletlerce işlevi aynı anda gördüğü, aynı anda ticari, bilimsel veya hem de uluslararası çalışmalarda kullanılmaktadır. DMC, askeri görevler alabileceği göz önünde bulundurulmalı- 2004’te Hint Okyanusu’nda yaşanan tsunami faciası ve dır. Büyüklüğü ve amacı açıklanmamış uyduların büyük [9] 2005’te ABD’nin güney eyaletlerinde büyük yıkıma yol bölümü ABD ve Çin’e ait askeri uydulardır . açan Katrina Kasırgası sırasında son derece etkin rol oynamıştır. Fakat afet izleme DMC faaliyetlerinin sade- 5.1.1.2 Ticari ve Sivil Amaçlı Yeryüzü Gözlem Uyduları ce yüzde 10-15’ini oluşturmaktadır. Kapasitesinin kalanı ulusal kaynakların izlenmesi ve özel sektöre veri aktarıl- Planet ve Spire masında kullanılmaktadır[35]. Yeryüzü gözlem uydularının sayısının son yıllardaki bü- yük artışının ardında ABD merkezli iki şirket, Planet ve BİLSAT ve RASAT Spire’ın faaliyetleri yatmaktadır. NASA’dan ayrılan üç Türkiye DMC sistemine BiLSAT uydusu ile katılmıştır. mühendis tarafından 2011’de kurulan Planet, 2013’ten BiLSAT projesi, Türkiye’de küçük uydu teknolojilerini bu yana uzaya 300’den fazla küp uydu göndermiştir ve başlatmak, geliştirmek ve desteklemek amacıyla geliş- [33] UCS veritabanına göre bunlardan 193’ü halen aktiftir . tirilmiştir. SSTL ile ortak olarak, küçük uyduların tasa- Bu açıdan Planet, uzay çalışmaları tarihinde uzayda en rımı ve üretimi için gerekli altyapı ve bir yer istasyonu [34] fazla aktif aracı bulunan kuruluştur . Planet uydularının kurulmuş ve Türkiye’nin ilk uzaktan algılama uydusu 175’i ortalama 4-5 kilogram ağırlığında ve bir ayakkabı olan BiLSAT üretilerek 27 Eylül 2003 tarihinde yörün- kutusu büyüklüğündeki “Dove” adı verilen küp uydular- geye yerleştirilmiştir. Uydunun, ÇOBAN ve GEZGİN dır. Dove uydularında Planetscop adı verilen üç metre adı verilen, iki görev yükü TÜBİTAK UZAY tarafından çözünürlükte görüntü alabilen optik görüntüleme sistemi ve yerli sanayi katkılarıyla Türkiye’de tasarlanarak üre- bulunmaktadır. Planet ayrıca satın almalarla envanterine tilmiş ve BiLSAT uydusuna yerleştirilmiştir. BiLSAT, kattığı beş RapidEye uydusuna ve 13 Skysat uydusuna Ağustos 2006’da bataryalarının güç yitirmesiyle devre sahiptir. 2009’dan bu yana uzayda bulunan RapidEye dışı kalmıştır[36]. uyduları beş metre çözünürlüğe sahiptir. Planet’in RASAT Araştırma Uydusu, Türkiye’nin ve TÜBİTAK Google’dan satın aldığı Skysat uyduları ise bir metrenin UZAY’ın BİLSAT uydusundan sonra sahip olduğu ikinci de altında çözünürlüğe sahiptir ve bu açıdan Planet’i uzaktan algılama uydusudur. RASAT, Türkiye’de tasarla- dünyanın en gelişmiş yeryüzü gözlem takım uydusuna nıp üretilen ilk yer gözlem uydusudur. Yüksek çözünür- sahip şirketi haline getirmektedirler[33]. lüklü optik görüntüleme sistemine ve Türk mühendislerce

8 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

tasarlanıp geliştirilen yeni modüllere sahip olan RASAT, denemelerin tespit edilmesi, arama ve kurtarma çalış- tasarım ömrü üç yıl olmasına rağmen Ağustos 2018 itiba- malarına yardımcı olması gibi amaçlarla kullanılmaktadır. rıyla görevde 7 yılını doldurmuştur. RASAT, uzayda görev Ancak bu uyduların büyük bölümü oldukça ağır ve pa- yaptığı süre boyunca Dünya üzerinde toplam 14 milyon halı olmalarına rağmen ömürleri de kısıtlıdır. Bu nedenle 57 bin 100 km² alanın görüntüsünü çekmiştir. Türkiye’nin küçük uydu teknolojisindeki gelişmeler savunma bakan- yaklaşık 18 katı büyüklükte görüntü alan RASAT, 2448 lıklarının uydu teknolojisine yaklaşımında değişikliğe yol görevi başarıyla yerine getirmiştir. RASAT’tan elde edi- açmaktadır. len görüntüler haritacılık, afet izleme, akıllı tarım, çevre, ABD’li savunma düşünce kuruluşu Center for a New şehircilik ve planlama çalışmalarında kullanılmaktadır. American Security (CNAS) tarafından Mart 2018’de ya- RASAT’ın çektiği görüntüler, TÜBİTAK UZAY’da bulunan yınlan bir raporda bu paradigma değişikliğine gerekçe Yer İstasyonuna iletilmektedir. Burada işlenen görüntü- olarak mevcut askeri uyduların gerçek zamanlı olarak ler Türkiye’nin ilk milli uydu görüntü portalı olan ve tüm veri sağlayamaması gösterilmiştir. Alçak yörünge uy- Türkiye’yi kapsayan www.gezgin.gov.tr internet adresin- dularının hedef bölge üzerinde birkaç saat kalabildiği, de paylaşılmaktadır[37]. insansız hava araçlarının ise birkaç gün kalabildiği be- lirtilen raporda, GEO yörüngesine yerleştirilen uyduların LAGARİ hedef üzerinde sürekli kalabildiği belirtilmektedir. Ancak Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. (STM) yeterince GEO uydusunun bulunmadığı belirtilen rapor- tarafından geliştirilen mikro gözlem uydusu Lagari’nin da, alçak yörüngeye (LEO) konuşlandırılacak yüzlerce 2019 yılının ikinci yarısında uzaya gönderilmesi beklen- küçük uydudan oluşacak takım uydularla bu sorunun mektedir. Adını roketle dikey uçuşu bulan ve kendini aşılabileceği kaydedilmektedir. Rapora göre böylece her uçurmayı başaran mucit Lagari Hasan Çelebi’den alan bir küçük uydu farklı bir amaca yönlendirilebilecek, bu Lagari uydusu 60 ila 65 kilogram arasında olacaktır. Lagari görevleri daha önce üstlenen büyük ve pahalı uyduların sahada taktik görüntü ihtiyacının yakın gerçek zamanlı yerini alabilecektir. Takım uyduların varlığı rakip ülkelerin karşılanması, orman ve bitki örtüsünün takibi, genel hari- bunları yok etmesini de güçleştirecektir[43]. talama, doğal afet takibi gibi keşif gözetlemesi yapacaktır. Bahse konu raporda belirtilenler ABD yönetimi ve Renkli ve nokta/şerit görüntü alma kabiliyetlerine sa- ordusu tarafından kısa sürede benimsenmişe benze- hip Lagari, üzerinde taşıdığı yeni nesil elektro optik ka- mektedir. Nitekim ABD Başkanı Donald Trump’ın “Uzay mera sayesinde, bu alandaki boşlukları dolduracak olan Ordusu” kurulması yönündeki açıklamasının ardından tamamlayıcı uydu kategorisinde ilk milli yatırım olma ülkenin savunma sektöründe küçük uydulara yöneliş özelliğini taşımaktadır[38]. artmıştır. Boeing, Raytheon ve Lockheed Martin gibi sa- STM, yeni mikro uydular uzaya göndererek Lagari’yi vunma ve havacılık şirketleri küçük uydu üretmek üzere bir takım uydu haline getirmeyi planlamaktadır[39]. hazırlıklara girişmişler ve birtakım uydu üretim şirketlerini Lagari, 4-8 uyduluk bir takım uydu konsepti ile daha ge- bünyelerine katmışlardır[44]. lişmiş bir şekilde ilk uydudan elde edilen tecrübeler ABD Stratejik Güçler Komutanlığı daha küçük ve ışığında tekrar projelendirilecektir[40]. etkin askeri uydular geliştirilmesi amacıyla, başarıyla ilerlediği kaydedilen Kestrel projesine de Ekim 2018’de PROBA Uyduları son vermiştir. Dynetics adındaki firma ABD ordusu için Avrupa Uzay Ajansı ESA tarafından finanse edilen Proba “Gunsmoke L” projesiyle küçük uydular geliştirmek üze- uyduları yeryüzü gözlem çalışmalarında yeni bir sayfa re seçilmiştir[45]. açmıştır. 2001 yılında gönderilen 95 kilogram ağırlığın- ABD ordusu için Maryland Aerospace Inc. tarafından da ve bir çamaşır makinesi büyüklüğündeki Proba-1 geliştirilen Kestrel Eye 2M’in, yaklaşık 50 kilogram ağır- uydusu, iki yıl ömürlü olarak tasarlanmasına rağmen lığında yüksek çözünürlüklü görüntüleme amaçlı mikro halen aktiftir. 2008’de yörüngeye yerleştirilen Proba-2 uydu olması planlanmaktaydı. Ekim 2017’de yörüngeye de halen aktiftir. Her iki uydu da yüksek çözünürlüklü yerleştirilen Kestrel Eye’ın, muharip birliklere gerçek za- görüntüleme spektrometrelere sahiptir. ESA, 2013’te manlı veya kısa bir gecikmeyle görüntüler iletmeyi amaç- Proba-V adını verdiği üçüncü bir uyduyu da yörüngeye ladığı bildirilmiştir[46]. ABD ordusunun, 40 kadar Kestrel yerleştirmiştir. Proba-V, Fransa’nın daha önce Spot-4 uydusunu yörüngeye yerleştirmeyi hedeflediği de ifade ve Spot-5 uydularında kullandığı bitki örtüsü izleme edilmiştir. ABD’nin böylece karadan havaya füzelerin sensörlerine sahiptir. Proba-V, aynı zamanda iklim etki tehdidi altındaki insansız hava araçları yerine daha gü- değerlendirme, afet yönetimi, su kaynakları yönetimi, venli, anlık gözlem ve görüntüleme araçlarına sahip ola- tarım izleme ve gıda güvenliği tahminleme çalışmaların- cağı da kaydedilmiştir[47]. da kullanılmaktadır[41]. Rusya ve Çin’in yörüngeye askeri amaçlı küçük uydu- lar yerleştirdiği ve hatta bunlarla, başta ABD olmak üze- 5.1.2 Askeri Amaçlı Yeryüzü Gözlem Uyduları re diğer ülkelerin askeri ve sivil amaçlı uydularına saldırı Askeri uydular, elektronik istihbarat toplamak amacıyla düzenleme hazırlığı içinde olduğu ileri sürülmektedir[48]. ilk uyduların ortaya çıkışından bu yana üretilmektedirler. İngiltere Hava Kuvvetleri komutarı Sir Stephen Hillier, ABD donanması ilk navigasyon uydusunu 1960’ta kul- Mayıs 2018’de yaptığı bir konuşmada, 1 kilogramlık küp lanmaya başlamıştır[42]. Askeri uydular, düşman hedefle- uydulardan oluşan bir askeri takım uydu planı hazırladık- rin hareketlerinin izlenmesi, iletişimlerinin takibi, nükleer larını belirtmiştir[49].

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 9 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

Kanada yönetimi, 2U küp uydulardan oluşan QB50 adı verilen askeri ve sivil amaçlı bir takım uydu için araş- tırmalarını sürdürmektedir[50]. Tayland Hava Kuvvetleri de Hollanda merkezli ISIS firmasına 6U büyüklüğünde bir istihbarat ve yeryüzü gözlem uydusu ısmarlamıştır. Uydu 2019’üncü üçüncü çeyreğinde yörüngeye yerleştirilecektir[51].

ELISA, ESSAIM ve CERES Fransa elektronik istihbaratta küçük uydulardan 2004’ten beri yararlanmaktadır. 120 kilogram ağırlığında ve bir ça- maşır makinesi boyutlarındaki 4 ESSAIM mini elektronik istihbarat uydusu 2010’a kadar alçak yörüngede birbi- rinden birkaç kilometre mesafeli konuşlandırılmış ve gö- rev yapmaya başlamıştır[52]. 2011’de yine 120 kilogram ağırlığındaki dört adet ELISA mini uydusu görev yapma- Şekil 1: Bir nano uydunun üç boyutlu illüstrasyonu. ya başlamıştır. ESSAIM uydularından daha gelişmiş olan ELISA takım uydusunu oluşturan her bir uydunun üze- rinde Myriade adı verilen mikro uydular bulunmaktadır. uydudan oluşacaktır. Ağırlığının 40 kilogramın altında olacağı ileri sürülen Capella SAR uyduları, 2018 sonu ELISA takım uydusu, hedef bölgedeki her türlü iletişim [58] sinyalini takip edebilecek kabiliyetlerle donatılmıştır[53]. ve 2019’da yörünge yerleştirilmeye başlanacaktır . Capella, sistemle sağlayacağı görüntülerin bir metre ve ELISA takım uydusu 2020 yılında yerini CERES takım [59] uydusuna bırakacaktır. Ancak CERES takım uydusu üç daha aşağı çözünürlükte olacağını ileri sürmektedir . uydudan oluşacaktır[54]. Japonya Uzay Ajansı JAXA, ilk SAR sensörlü uydusu JERS-1’i 1992 yılında uzaya göndermiş, bunu ALOS-1 5.1.3 Sentetik Açıklıklı Radar (SAR) Uyduları ve ALOS-2 takip etmiştir. Fakat bu uydular 1 ila 2 ton Optik uydular, pasif veya aktif sensörleri ile hedeflerin- ağırlığındadır. Japon firması IQPS, 150 kilogram ağırlı- den gelen sinyallerle inceleme yapmaktadır. Ancak optik ğında bir SAR uydusu geliştirdiğini ve 2018 sonuna ka- sistemlerin performansı hava koşullarından, örneğin aşırı dar bunu uzaya fırlatacağını açıklamıştır. Firmanın ama- bulutlu ve yağışlı havalardan, menzil ve kapsama alanı- cı 36 SAR sensörlü bir takım uydu oluşturmak ve ticari [60] nın artışından ve hedeflerin ayırt edici fiziksel özellikle- amaçlar için kullanmaktır . rinin değiştirilmesinden olumsuz yönde etkilenmektedir. Endonezya Uzay Ajansı LAPAN, LAPAN A5 adında Sentetik Açıklıklı Radar (SAR) görev yükü ise gece ve SAR sensörlü bir mikro uydu geliştirmek üzere 2013’te gündüz her türlü hava şartında uydu görüntüsü ihtiyacını Japonya’nın Chiba Üniversitesi ile bir mutabakata var- karşılamaktadır. Sentetik açıklıklı radarlar, klasik radar- mıştır. LAPAN, SAR mikro-uydusunu 2021 veya 2022’de [61] ların hareketlerini taklit ederek daha geniş bir bölgenin yörüngeye yerleştirmeyi planlamaktadır . iki ve üç boyutlu görüntülerini daha net bir çözünürlükle ABD Uzay Ajansı NASA, Hindistan Uzay Ajansı ISRO öne çıkarmaktadır. ile NİSAR adı verilen bir mikro SAR uydusu geliştirmek [62] Bu avantajlarından ötürü çok sayıda ülkede SAR için anlaşmaya varmıştır . uyduları geliştirilmesi çalışmaları yürütülmektedir. ABD Kanada Uzay Ajansı (CSA) 2019’un şubat ayından 1978’den beri SAR uydularına sahiptir. Halen 10’dan itibaren üç SAR uydusunu uzaya yerleştirmeye başlaya- fazla kuruluşun elinde SAR uydusu bulunmaktadır. Öyle caktır. Radarsat takım uydusu, ağırlığı 500 ila 1000 ki- [63] ki yeryüzü gözlem faaliyetlerinin yüzde 60’ı SAR uyduları logram arasında bulunan uydulardan oluşacaktır . CSA tarafından yapılmaktadır[55]. ayrıca Şubat 2018’de, ağırlığı 180 kilogramın altında bir Ancak bu uydular tonlarca ağırlıkta ve milyonlarca SAR uydusu geliştirilmesi için Kanada merkezli Microsat dolar değerindedir. Bu nedenle SAR sensörlerinin küçük Systems ile anlaşmaya varmıştır[64]. uydulara yerleştirilmesi çalışmaları da son yıllarda hız- lanmıştır. Avrupa Uzay Ajansı ESA, 2000 yılından beri 5.1.4 Uzaktan Algılama Uydularına İlişkin Kaygılar SAR taşıyan uyduları kullanmaktadır. ESA, 100 kilog- Uzaydan yüksek çözünürlüklü uzaktan algılama faaliyet- ramdan hafif bir SAR uydusu geliştiren Finlandiyalı bir leri birkaç yıl önceye kadar devletlerin kontrolündeydi. startup olan ICEYE ile anlaşmaya varmıştır[56]. Anlaşma Yeryüzü gözlem faaliyetlerine ticari şirketlerin katılması kapsamında ICEYE-X1 Ocak 2018’de ICEYA-X2 ise uzaktan algılama faaliyetlerini sadece bilim veya istihba- Ekim 2018’de uzaya fırlatılmıştır. 2019 yılı sonuna kadar rat amaçlı olmaktan çıkarmış, bir işkolu hali getirmiştir. ICEYE’nin SAR sensörlü uydu sayısı dokuza ulaşacak ve Bu gelişme kişisel verilerin mahremiyetinin ihlali ve gü- en büyük SAR takım uydusunu oluşturacaktır[57]. venlik kaygılarını da ortaya çıkarmıştır[65]. Çünkü yeryü- Merkezi ABD’nin San Francisco kentinde bulunan zü gözlem verilerine erişim de değişmiştir. Geliştirilen iş Capella Space, ICEYE uydularından da küçük SAR uy- modelleri sayesinde çok yakında bireyler ya da KOBİ’ler, dularından oluşan bir takım uyduyu uzaya gönderme kullandıkları veri miktarı kadar bedel ödeyerek internet hazırlıkları yapmaktadır. Capella takım uydusu en az 36 üzerinden EO uydularından bilgi alabileceklerdir. Üstelik

10 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

uyduların yüksek çözünürlük kabiliyeti artmaktadır. 2020 bağlantısı yoktur. 1.6 milyar insanın yaşadığı bölgeler yılına kadar 0,5 metre çözünürlükte görüntü elde ede- mobil iletişim ağlarından yoksundur[67]. Talebin artışında- bilecek EO takım uyduları yörüngeye yerleştirilecektir[3]. ki bir diğer neden ise, 5G mobil, nesnelerin interneti, de- Bu açıdan ulusal güvenliğin ve bireysel mahremiyetin niz (OTS) ve hava (ADS-B) araçlarının otomatik takibini korunması için devletler bu bilgilere erişimin sınırlanma- sağlayan sistemlere artan ilgidir. sı sağlayacak uluslararası anlaşmalara varmak zorunda Küçük uydu teknolojisinin gelişmesinin ardında söz kalacaklardır[4]. konusu talebin karşılanması yönünde çok sayıda girişim- cinin arayışları etkilidir. Birinci bölümde sektörün trend- 5.2 İletişim Amaçlı Küçük Uydular leri anlatılırken, çok sayıda firmanın mobil iletişim amaçlı Telekomünikasyon uyduları, telefon, televizyon, radyo ve olarak LEO yörüngede mega takım uydular oluşturmak internet sinyallerini uzun mesafelerden ileten uydulardır. üzere planlar açıkladığı belirtilmişti. Bunların dışındaki Yerel ağlarda elektrikle aktarılan bilgi, uydulara ışık veya dikkate değer diğer girişimler aşağıda sıralanmıştır. eletromanyetik sinyaller olarak aktarılır ve buradan geniş bir coğrafyaya yansıtılırlar. GOMSpace Tarihin ilk telemonükisyon uydusu ABD’nin AT&T fir- Danimarka’da 2007’de kurulan GOMSpace, sivil uçak- masının Telstar uydusudur. Telstar 1962’de ilk televizyon ların takibi hizmetini 2013’ten itibaren uzaya gönderdiği görüntülerini, telefon konuşmalarını, faks görüntülerini küp uydularla vermeye başlamıştır. Şirket aynı zamanda ve ilk transatlantik canlı yayınının gerçekleşmesini sağ- nesnelerin interneti ve sesli mesaj hizmeti veren nano uydular da geliştirmektedir[70]. lamıştır. Syncom 2, 1963’te Dünya’nın GEO yörüngesine oturtulan ilk iletişim uydusu olmuştur. 1 Temmuz 1969’da Sky and Space Global (SAS) Intelsat III sisteminin tamamlanmasıyla küresel çapta İngiltere merkezli Sky and Space Global şirketi ise GOM ilk iletişim uyduları sistemi oluşturulmuştur. Intelsat, 20 Space tarafından geliştirilen 200 kadar ayakkabı kutusu Temmuz 1969’da Neil Armstrong’un Ay’a ayak basması- büyüklüğünde küp uyduyla 2020 yılından itibaren mo- nı Dünya’ya canlı olarak yayınlamıştır[66]. bil sesli iletişim, internet ve nesnelerin interneti hizme- Günümüzde iletişim uyduları pazarı hayli olgunlaş- ti vermeye hazırlanmaktadır. Şirket hedef bölge olarak mıştır. (UCS veritabanına göre Ekim 2018 tarihi itibarıyla Ekvator şeridi, Latin Amerika ve Afrika’yı belirlemiştir. yörüngede 63 ülkeye ait 793 iletişim uydusu bulunmakta- Söz konusu bölgede mobil ve internet iletişimi kısıtlı üç dır. Bu tasnife deniz ve hava araçlarının iletişimi için kul- [71] milyar nüfus yaşamaktadır . lanılan uydular ile askeri amaçlı iletişim uyduları dahildir[9]. Komünikasyon uydularının yüzde 80’i uydu televizyonu, Cloud Constellation uydu radyosu ve uydu genişbant interneti için kullanıl- [67] ABD’nin Los Angeles kentinde 2015’te kurulan Cloud maktadır . Ancak mevcut iletişim uydularında mobil ile- Constellation şirketi ise “SpaceBelt” adını verdiği küçük tişim kullanımı düşüktür. Komünikasyon uydularının gelir- uydulardan oluşan bir takım uydu oluşturarak uzay bulut lerinin yüzde 77’sini televizyon yayınları oluşturmaktadır. [68] hizmeti vermeye başlayacağını açıklamıştır. Sistem, yer Mobil iletişim gelirleri ise yüzde 3’te kalmaktadır . iletişim ağlarına bağlı kalmadan veri aktarımı ve saklan- Günümüzde haberleşme uyduları Yersabit Yörünge masını sağlamayı amaçlamaktadır[72]. (GEO), Molniya Yörünge ve Alçak Kutupsal Yörüngelerde (LEO) konumludurlar. Kesintisiz televizyon yayınlarına Swarm uygun olduğu için GEO yörüngesi iletişim uyduları için ABD’nin California eyaletinde 2013’te kurulan Swarm en çok tercih edilenidir. Molniya yörüngesi, Rusya tara- Technologies, 200 nano uyduluk bir takım uydu ile dijital fından geniş Rusya coğrafyasına telefon, televizyon ve iletişim ihtiyaçlarının erişimini kolaylaştıracağı ve ucuzla- radyo yayınları ulaştırılması için oluşturulmuştur. LEO tacağı iddiasını taşımaktadır. Şirketin ilk dört küp uydusu ise mobil iletişim ve internet uygulamalarının artmasıyla Şubat 2018’de uzaya gönderilmiştir[73]. uydu yatırımcılarının ilgi alınına girmiştir. Çünkü alçak ku- tupsal yörünge yeryüzünden sadece 300-1000 kilometre 5.2.1 Uydu Bazlı Otomatik Tanımlama Sistemi irtifadadır ve bu yörüngedeki uydular Dünya’nın etrafını (SAT-OTS) 90 dakika içinde katedebilmektedirler. Alçak irtifa, uy- Küçük uydu teknolojisi, gemilerin seyrüsefer güvenli- dulara daha az enerji harcayarak veri alışverişi yapma ği ve süreleri üzerinde olumlu etkisi bulunan Otomatik imkânı tanımaktadır[69]. Tanımlama Sisteminin (OTS) tüm deniz ve okyanusla- Nitekim son yıllarda GEO uydu siparişleri ortalama ra taşınmasına da yol açabilecektir. Güvenli bir iletişim 20-25’ten 2016’da 17’ye düşmüştür. Buna karşılık daha vasıtası olma özelliği taşıyan OTS’yi kullanan gemile- hızlı ve düşük gecikme süreli uydulara talep artmakta- re, daha güvenli bir seyrüsefer imkânı sağlanmaktadır. dır[67]. Zira dünyanın önemli bir bölümünde henüz mobil Ayrıca denizcilik otoritelerinin de deniz trafiğini daha iletişim ve internet altyapısı bulunmamaktadır. Sadece sağlıklı izlemesine imkân tanınmaktadır. az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde değil, geliş- Avrupa Uzay Ajansı (ESA), 74 kilometre menzilli miş ülkelerin kırsal alanlarında internet ve mobil iletişim sistemi uyduya taşımak üzere çalışmalar yürütmekte- olanakları kısıtlıdır. Dünya nüfusunun yüzde 60’ının hız- dir. ESA’nın Avrupa Deniz Güvenliği Ajansı (EMSA) ile lı internet bağlantısı, yüzde 32’sinin 4G ve üstü mobil 1990’lı yıllardan beri yürüttüğü ESA-ARTES projesi ilk

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 11 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

aşamasını 2013’te tamamlamış ve sistemin uydularının Buna karşılık maliyet baskısından ötürü yer internet yörüngeye yerleştirme işlemleri de 2019’da tamamlana- ağı genellikle yoğun nüfusun olduğu yerleşimlere yapıl- caktır. Sistem, E-SAIL adı verilen mikro uydulardan oluş- maktadır. Bu yüzden yer ağları bugün yeryüzünün sade- maktadır. Sistemin 2022 yılına kadar devreye girmesi ce yüzde ikisini kapsam altına almaktadır[80]. beklenmektedir[74]. Mevcut internet altyapısı ayrıca bu kadar cihazın in- Norveç de 70’den fazla küçük uydudan oluşan bir ternete sınırsız bağlantısıyla başa çıkabilecek nitelikte uydu OTS sistemini oluşturmak için harekete geç- değildir. Bu yüzden sektör uzmanları uydu teknolojisin- miştir. Sistemin ilk iki uydusu NorSat-1 ve NorSat-2 den yararlanmanın yollarını aramaktadır. Avrupa Uzay Temmuz 2017’de yörüngeye gönderilmiştir. Uydular Ajansı ESA, uzay tabanlı bir IoT sisteminin kurulması için kazalara karşı deniz yolu trafiğini düzenlemenin yanı başlattığı IoTEE projesinde bu amaçla özel tasarlanmış sıra, yasadışı balıkçılığı önleme ve arama-kurtarma bir alıcı-verici cihaz da tasarlamıştır[80]. çalışmalarına katkı sağlama amaçlarını taşımakta- Yeni roket sistemlerinin geliştirilmesi, küçük uydu dır[75]. 2009’da kurulan ExactEarth, 2017’den itibaren teknolojisinin maliyetinin düşmesi ve LEO yörünge uy- dokuz küp uyduyla gemilere iletişim, takip ve uyarı dularının GEO yörünge uydularına göre daha düşük ge- hizmeti vermektedir[76]. cikme hızı sunması nesnelerin interneti uygulamalarına ABD’nin San Francisco kentinde 2016’da kurulan özel uzay internet altyapılarının geliştirilmesi yönündeki Spire Global, yeryüzü gözlem faaliyetlerinin yanı sıra 50 girişimleri hızlandırmıştır[81]. küp uyduyla deniz yolcu araçlarının takibi hizmeti verme- Son yıllarda en az 18 startup şirket, küp uydu tek- ye de başlamıştır[77]. nolojisinin avantajlarından yararlanarak IoT izleme faa- liyetlerinin maliyetini düşürecek çözümler üzerinde ça- NANOSAT lışmalar yürüttüğünü açıklamıştır. Küp uyduların düşük Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. (STM) maliyeti bu firmalara birkaç milyon dolar yatırımla takım tarafından milli imkânlarla tasarlanan 6U boyutlarındaki uydu sahibi olma imkânı tanımaktadır. Nitekim bu firma- (10cm x 20cm x 35cm) “NanoSat” nano uydu platfor- ların vaatleri gerçekleşirse gelecek beş yılda IoT uygula- mu ile uzay-tabanlı Otomatik Tanımlama Sistemi (OTS) malarına tahsis edilmiş en az 1600 uydu Dünya yörünge- Türkiye’de ilk defa uygulamaya geçirilecek. “NanoSat”, sinde faaliyete geçecektir[82]. OTS verisi sağlayacak takım uydu sisteminin ilk uydusu olacak. ORBCOMM Uzay-Tabanlı Otomatik Tanımlama Sistemi (OTS), ABD’de 1990’lı yıllarda kurulan uzay şirketi Orbcomm, özellikle açık denizlerde ve tehlikeli sularda gemiler için halen aktif olan en geniş IoT ve M2M servisine sahip şir- güvenli ve önemli bir iletişim vasıtası olma özelliği taşıyor. kedir. Şirketin internet uygulamaları için kullanmak üzere Uzay tabanlı bu sistemi kullanan gemiler, sistem üzerin- LEO yörüngesine yerleştirdiği 22 kilgogram ağırlığındaki den; adı, çağrı kodları, koordinatları, rotası, hızı, gemi 51 mikro uydudan 50’si halen aktiftir. Şirketin, “Yüzde boyutları, gidecekleri liman ve tahmini varış zamanları 100 IoT için kullanılacağını” bildirdiği OG2 adını verdiği gibi oldukça detaylı bilgileri yayınlayabiliyor. Bu sayede; ikinci nesil uyduların LEO’ya yerleştirilmesi çalışmaları gemilere daha güvenli bir seyrüsefer imkânı sağlanacağı ise sürmektedir[83]. gibi, denizcilik otoritelerinin de deniz trafiğini daha sağ- lıklı izlemesi mümkün hale gelecek. Fleet NanoSat boyutları ile OTS uygulamalarında teknolo- 2015’te kurulan Avustralya merkezli Fleet, Fransa Uzay jik açıdan yeni bir konsept özelliği de taşıyor. İlk uydunun Ajansı CNES ile işbirliği yapmaktadır. Fleet–CNES ortak- görevini başarı ile gerçekleştirmesinden sonra, takım lığı endüstriyel nesnelerin interneti uygulamalarında kul- nano uydularla Türkiye’nin gerçek ihtiyacının karşılan- lanılmak üzere en az 100 nano uydudan oluşan bir takım masına yönelik ilk adım atılmış olacak. uydu oluşturmayı hedeflemektedir. Fleet’in ilk iki uydusu Proje kapsamında üniversiteler ve KOBİ’ler tarafın- 3U küp uydular olacaktır. Sonrakiler ise 12U büyüklü- dan yerli olarak geliştirilecek birçok elektronik bileşen ğünde olacaktır. Fleet uydularının en az 15 yıl ömürlü ve deneysel ürün de NanoSat uydusunda kullanılacak. olacağını da ileri sürmüştür[84],[85]. Böylelikle milli uzay teknolojisinin geliştirilmesine katkıda bulunulacak. SAT4M2M 2014’te kurulan Almanya merkezli SAT4M2M, küresel 5.2.2 Nesnelerin İnterneti (Iot) ve Küçük Uydular çapta güvenilir ve IoT bağlantılarına has bir nano takım Nesnelerin interneti (IoT) uygulamalarının dünyada hız- uydusu oluşturmak için harekete geçmiştir. NASA ve la yaygınlaşması daha hızlı ve geniş internet bağlantı- ESA’nın da desteğini alan SAT4M2M, tarihin ilk LPWA sı sağlanması yönündeki arayışları yoğunlaştırmıştır. uydusunu geliştirmiştir. İngilizce “düşük güç geniş alan” Sektör hızla büyümektedir. İnternete bağlı cihazların sa- kelimelerinin baş harflerinden alan LPWA, adından da yısının 2020’de 20 milyarı, 2025 yılında 30 veya 50 mil- anlaşılacağı üzere oldukça düşük güç tüketimi olan yarı aşabileceği belirtilmektedir[78]. Akıllı şehir uygulama- uzun mesafelerden haberleşebilen kablosuz haberleş- larının yaygınlaşması ve sürücüsüz araç teknolojisindeki me standardını ifade etmektedir. 10 yıl içinde bir mil- gelişmelerin nesnelerin interneti ağının yükünü daha da yon IoT cihazına aynı anda hizmet verebilecek bir uydu artıracağı ifade edilmektedir[79]. sistemi oluşturmayı amaçlayan Alman şirket, teknoloji

12 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

geliştirmek üzere Japon Fujitsu Electronics ile de bir an- öğrenciler, kendi uydularını geliştirip, 3.000 dolara kadar laşmaya varmıştır[86]. düşen maliyetlerle uzaya gönderebilmektedir. Bugüne kadar uzaya gönderilen küçük uyduların ASTROCAST büyük bölümü, küp uydu teknolojilerinin testini amaçla- İsviçreli Astrocast firması da uzaydan IoT hizmeti vermek maktadır. Bunun dışında astronomik gözlem, astrobiyo- üzere harekete geçmiştir. Şirket, 64 küp uyduyu 400 ila loji, dış atmosfer gözlemi, optik ve astrofizik araştırmaları 600 kilometre irtifaya yerleştirerek nesnelerin interneti ve tıp alanında çalışmalar için nano uydular LEO yörün- uygulamalarına hizmet vermeyi amaçlamaktadır. Şirketin gesine yerleştirilmiştir[91]. ilk 10 uydusu 2019 başında İtalyan D-Orbit tarafından Bilimsel amaçlı uyduların kullanım amaçlarının yakın uzaya taşınacaktır[87]. gelecekte çeşitlenmesi ve derin uzay araştırmalarında daha fazla kullanılması beklenmektedir. Nitekim Ağustos HELIOS WIRE 2018’de NASA, 2019 başından itibaren bilimsel amaçlı Kanada’nın Vancouver kentinde 2016’da kurulan Helios küçük uydu projelerine her yıl 100 milyon dolar bütçe Wire, yaklaşık 20 kilogram ağırlığındaki mikro uydularla ayıracağını açıklamıştır[92]. ESA ve diğer uzay ajansları da makineler arası internet erişimi sağlamayı amaçlamakta- benzeri teşvik programları uygulamaya koymuştur. dır. Şirket ilk uydusunu Ağustos 2018’de uzaya gönder- Tokyo Üniversitesi ile Japonya Uzay Ajansı JAXA, miştir. Şirketin uzaya şimdilik üç uydu daha gönderme derin uzay araştırmaları için 50 kilogram ağırlığında planı bulunmaktadır[88]. PROCYON adı verilen bir mikro uydu geliştirmiş ve 2015’te uzaya göndermiştir[93]. 5.2.3 5G Mobil İletişim ve Küçük Uydular Avrupa Birliği ise üniversitelerin uydu projelerini Küçük uyduların gelişmesi, beşinci nesil mobil iletişim QB50 projesi ile desteklemektedir. Yönetimi Belçika’nın (5G) ekosisteminin gelişmesine de katkıda bulunabi- Karman Enstitüsü tarafından üstlenilen QB50, Avrupa lecektir. Çünkü dünyada 4K videolara, küresel çapta ülkelerindeki üniversitelerin uzaya yolladığı 2U ve 3U anlık mesajlaşma ve video konferans görüşmelerine, küp uyduları arasında işbirliğini artırarak bilimsel çalış- genişbantta büyük veri elde etmeye ve nesnelerin in- malarını koodinasyon halinde yürütmelerini ve böylece, terneti uygulamalarına erişmek için talep hızla artmak- takım uydu avantajlarından tüm üniversitelerin yararlan- tadır. Ancak küçük uyduların 5G altyapısına hizmet ve- masını sağlamayı amaçlamaktadır. Sistemde 36 uyduya rebilmesi için öncelikle frekans tahsisatının yapılması ulaşılmıştır. Hedef 50 küp uydudur[94]. QB50 projesi kap- gerekmektedir. Bu sorunun çözülmesi için 30 ila 300 samında akademik kurumlar tarafından geliştirilen küp Ghz aralığında milimetrelik dalga frekansının kullanıl- uyduların termosfer tabakasına yerleştirilmesiyle yerinde ması önerilmektedir[89]. Avrupa Uzay Ajansı ESA, 75 çok noktadan ortam ölçümleri yapılması, yapılan ölçüm- GHz bandında milimetri dalgaların denenmesi için bir lerin Dünya’nın farklı yerlerinde bulunan yer istasyonları deneyi desteklemiştir. Bu amaçla Finlandiya merkez- tarafından toplanması, toplanan bilgilerin paylaşılması li Reaktor Space Labs tarafından geliştirilen beş ki- amaçlanmaktadır[95]. logramdan daha hafif W-Cube adındaki bir küp uydu 2019’da uzaya gönderilecektir[89]. 5G sisteminin frekans 5.3.1 Türkiye’nin Bilimsel Amaçlı Küçük Uyduları tahsisi 2019’da World Radio Communication konferan- Türkiye de bilimsel amaçlı küçük uydular konusunda sında belli olacaktır[81]. ilerleme kaydeden ülkeler arasındadır.

5.3 Bilimsel Amaçlı Küçük Uydular HAVELSAT Küçük uydu teknolojisi, özellikle küp uydular, akade- Avrupa Birliği’nin QB50 projesi kapsamında HAVELSAN mik kuruluşların bilimsel amaçlı uzay çalışmalarında ile İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) ortaklığında geliş- son yıllarda geometrik artışa yol açmıştır. 2012-2017 tirilen HAVELSAT, 17 Nisan 2017’de Uluslararası Uzay döneminde uydu üreten üniversitelerin sayısı üç kat İstasyonu’na gönderilmiş ve 2017'nin Mayıs ayında artmıştır. Bunların yüzde 90’ı uydularını aynı zamanda buradan serbest bırakılarak alçak kutupsal yörüngeye işletmektedir[90]. yerleştirilmiştir. 2U küp uydu olan HAVELSAT, iletişim UCS veritabanına göre, Ekim 2018 itibarıyla Dünya amaçlı SDR antenlerine ve görüntü işleme donanımına yörüngesinde bilimsel araştırma veya teknoloji geliştir- sahiptir. HAVELSAT’ın QB50 için taşıdığı görev yükleri mek amacını taşıyan, aralarında Türkiye’nin de bulun- arasında çok antenli Langmuir cihazı (mNLP) da bulun- duğu 32 ülkenin 288 uydusu bulunmaktadır. Bunların maktadır. Bu cihaz çevresindeki elektron yoğunluğunu 189’u, bir başka deyişle yüzde 65’i, NASA sınıflandır- ölçmektedir[96]. masına göre küçük uydudur. Bilimsel amaçlı küçük uy- duların üçte ikisi ise 10 kilogramdan daha hafif nano BeEagleSat uydulardır[9]. Yine QB50 projesi kapsamında İTÜ ile Hava Harp Okulu Nano uydular, özellikle küp uydular, düşük maliyet- tarafından geliştirilen BeEagleSAT, HAVELSAT ile aynı leriyle uzayın yerçekimsiz ortamında bilimsel deney ve tarihte yörüngesine yerleştirilmiştir. BeEagleSat küp araştırma yapma olanağını, kurulu uzay endüstrisi bu- uydusunun görev yükleri Langmuir cihazı ile Sabancı lunan ülkelerin tekelinden çıkarmıştır. Üniversiteler, si- Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi işbirliğin- vil toplum örgütleri, bireysel araştırmacılar ve hatta de geliştirilen X-Ray algılayıcılarıdır. Uydu, yönelim

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 13 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

belirleme ve kontrol sistemi, uçuş bilgisayarı, haberleş- tarafından deneysel amaçlı geliştirilen küp uydu me alt sistemi, elektrik güç, yapı ve ısıl kontrol alt sistem- UBAKUSAT, 2008’in Mayıs ayında uzaya gönderilmiş- lerini barındırmaktadır[97]. ti. 3U küp uydu olan UBAKUSAT, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın (UDHB) Havacılık ve Uzay 5.4 Teknoloji Gösterimi Amaçlı Teknolojileri Genel Müdürlüğü (HUTGM) katkı ve genel Küçük Uydular koordinesinde Japonya Hükümeti ile işbirliği altında Teknoloji gösterimi uyduları, bilimsel veya operasyonel geliştirilmiştir. UBAKUSAT görev yükü olarak bir line- amaçlarla değil, yeni bir uzay teknolojisinin amaçlara uy- er transponder ve radyasyon ölçümü yapacak bir kart gun olarak çalışır halde olduğu göstermeyi amaçlayan uydu taşımaktadır. Uydu yaklaşık 3,3 kilogram ağırlı- uydulardır. Kurumlar ve şirketler bu uydularla, tasarım- ğındadır. Ses verisi transferinde kullanılacak haberleş- larını yerçekimsiz ortamda tanıtma imkânına sahip olur- me uydusunun donanım gideri yaklaşık 100 bin dolar lar. Ulusal uzay ajansları bu yüzden teknoloji gösterimi civarındadır. Uydunun yörüngede 1 ila 2 yıl arası görev amaçlı uydu projelerini desteklemektedir. Halen NASA yapması beklenmektedir[101]. 10 farklı teknoloji gösterimi misyonunu desteklemek- tedir[98]. NASA bu desteğinin amacını “Bilimsel ve mü- MAYAK hendislik sorunları ile bu sorunları çözecek teknolojik MAYAK, Rusya’da üniversite öğrencileri tarafından ge- yenilikler arasında köprü kurarak yeni uzay misyonlarının liştirilen ve bir kitle fonlaması kampanyasının ardından önünü açmak” olarak açıklamaktadır. 2017’de uzaya gönderilen bir küp uydudur. Sadece 3U Japonya Uzay Ajansı JAXA da mikro uydu olması büyüklüğündeki küp uydunun sıra dışı özelliği ise taşı- koşuluyla teknoloji gösterimi misyonlarını desteklemek- dığı piramit şeklinde bir paraşüttür. Her bir kanadı dört tedir. Program ile küçük uyduların teknolojisinin geliş- metrekare olan bu paraşüt güneş ışığını parlak biçimde tirilmesi amaçlanmaktadır. JAXA bu amaçla teknoloji yansıtacak malzemelerle kaplanmıştır. Alçak kutupsal [99] gösterimi uydularına Epsilon roketini tahsis etmiştir . yörüngeye yerleştirilen küp uydu bu yapısı sayesin- ESA ve diğer ulusal uzay ajanslarının teknoloji gösterim de geceleri yeryüzünden bakıldığında yıldızlardan biri misyonlarında tercihleri küçük uydulardır. Nitekim “UCS olduğu yanılsaması ve hızla hareket etmesinden ötü- veritabınana göre Ekim 2018 itibarıyla uzayda faal olan rü de kayan yıldız etkisi yaratmaktadır. Küp uydunun teknoloji gösterimi amaçlı 12 uydunun tamamı 180 ki- amacı bu teknolojiyle artık herkesin kendi uydusunu [9] logramın altıdaki küçük uydulardır . tasarlayıp uzaya gönderebileceği bir dönemin başla- dığı konusunda farkındalığı artırmaktır. Mayak ayrıca, 5.5 Deneysel Uydular uzay çöplerini yörüngelerinden çıkartacak bir aerodina- Deneysel uydular, sınırlı bilimsel misyonları yerine ge- mik frenleme sisteminin işe yarayabileceği göstermeyi tirmek veya uzay teknolojisi deneyi yapmak amacıyla amaçlamaktadır[102]. kullanılmaktadır. UCS veritabanına göre 200 kadar de- neysel uydu Ekim 2018 itibarıyla aktiftir ve bunların yüz- [9] Longjiang-1 ve Longjiang-2 de 90’ı küçük uydulardır . Deneysel uyduların bazıları Aralık 2018’de Chang’e-4 aracını Ay yüzeyine inmek teknoloji gösterim uyduları gibi geliştirilen bir teknolo- üzere uzaya yollayan Çin Halk Cumhuriyeti, Mayıs jinin çalıştığını ispatlamak için kullanılmaktadır. Bazıları 2018’de iki adet deneysel amaçlı küp uyduyu Ay yö- ise daha büyük bir misyon öncesi ön hazırlık görevlerini rüngesine göndermiştir. Harbin Teknoloji Üniversitesi üstlenmektedir. Türkiye dahil pek çok ülkenin kuruluşları öğrencileri tarafından tasarlanan, Hollanda ve Suudi deneysel uydular uzaya göndermiştir. Arabistan’dan teknoloji desteği alarak üretilen Longjiang-1 ve Longjiang-2 adı verilen ikiz uyduların her İTÜ-pSAT1 biri 47 kilogram ağırlığındadır. Bu mikro-uydular kendi İTÜpSAT1, İTÜ Uzay Mühendisliği bölümünde öğrenim tahrik sistemlerine sahiptir ve Ay yörüngesine sorun- gören öğrencilerin yaptığı ilk deneysel mini yapay uy- dudur. 2009’da Hindistan’dan uzaya fırlatılan uydu sa- suz geçiş yapmışlardır. İki mikro-uydunun asıl amacı dece 1U küp uydu büyüklüğündedir ve 990 gram ağır- ise Çin’in ay misyonunda kullanılacak araçlarla yeryüzü lığındadır. Görev ömrü 6 ay olarak biçilen İTÜ-pSAT1, kontrol arasında iletişimi sağlayacak teknolojinin dene- [103], [104] aradan neredeyse 10 yıl geçmesine rağmen halen ak- melerini gerçekleştirmektir . tiftir. Uydunun birinci görevi, üzerinde yer alan edilgen denge sisteminin davranış ve verimliliğini incelemek Prometheus Takım Uydusu ve ikinci bir amacı da üzerindeki 640x480 çözünürlük- ABD’nin New Mexico eyaletindeki Los Alamos National lü bir kamerayla fotoğraf çekmek ve ivmeölçer, man- Laboratory (LANL) tarafından üretilen Prometheus takım yetometre gibi diğer algılayıcıların verilerini dünyaya uydusu, PROMETHEUS 2-1 ve PROMETHEUS 2-3 uy- yollamaktır[100]. dularından oluşmaktadır. Her biri 1,5U küp uydu büyük- lüğündeki bu uyduların maliyeti 100 bin doların altında- UBAKUSAT dır. Küçük taktik operasyonlara uygun bu uyduların asıl İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak ve Uzay Bilimleri amacı, düşük maliyetli işlevsel uydular üretilebileceğini Fakültesi Uzay Sistemleri Tasarım ve Test Laboratuvarı kanıtlamaktır[105], [106].

14 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

6. SONUÇ Yukarıda ayrıntılarıyla aktarıldığı üzere küçük uydular maliyette hızlı ürün döngüsü yakalanmasındadır. Bir di- uzay çalışmalarının pek çok alanında kullanılmaya baş- ğer önemli fark da küçük uyduların, takım uydular oluş- lanmıştır. Hem devletler, hem akademik kuruluşlar hem tururak görev yükünü dağıtması ve bu sayede misyonun de özel sektör, giderek artan bir ilgiyle bu alandaki ge- risklerini azaltmasıdır. lişmeleri takip etmekte ve küçük uydu projelerini yatırım Çok sayıda kuruluş ve girişim, yakın gelecekte yüz- programlarına almaktadır. Küçük uydular, büyük uydu- lerce küçük uydudan oluşan mega takım uydu planları lara göre hem maliyet hem teknoloji açısından avantaj açıklamıştır. Bu mega takım uydular, özellikle iletişim sahibidir ve uzay çalışmalarını birkaç devletin ilgi alanı alanında büyük değişiklikler yaratma potansiyeline olmaktan çıkarıp tabana yaymaktadır. sahiptir. Bu takım uydular sayesinde yeryüzünde in- Buna karşılık, küçük uydular büyük uydulara rakip ternet ve mobil iletişim kapsamında olmayan nokta değil tamamlayıcı roller üstlenmektedir. Örneğin ileti- kalmayabilir, Dördüncü Sanayi Devrimi’nin belkemi- şim alanında küçük uydular televizyon yayınlarını değil, ği olan insansız akıllı fabrikalar gerçek hale gelebilir, nesnelerin interneti, mobil iletişim ve genişbant inter- afetlere karşı gelişmiş erken uyarı sistemleri geliştirile- net erişimi gibi büyük uydular tarafından kısıtlı miktarda bilir, göç hareketleri veya terör gruplarının manevraları üstlenilen işlevler yüklenmişlerdir. Aynı şekilde STM’nin anlık olarak takip edilebilir, orduların caydırıcılık gücü Lagari takım uydusu, Göktürk-1 ve Göktürk-2 istih- artırılabilir. barat uydularının rakibi değil bunları tamamlayıcı rol “Yeni Uzay” sektörü, canlılığı ve yenilikçiliği ile uzay üstlenecektir. çalışmalarını hızlandırırken, dünya nüfusuna çok sayıda Küçük uydularda kullanılan teknolojiler temelde bü- fayda üretme potansiyeline sahiptir. Bu açıdan küçük yük uyduların kullandıklarından farklı değildir. Fark, yeni uydu teknolojisinin gelişimi girişimlerinin desteklenmesi teknolojilerin adapte edilme hızında ve özellikle düşük ve teşvik edilmesi büyük önem taşımaktadır.

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 15 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

KAYNAKÇA [1] Levchenko, Igor; Keidar, Michael; Cantrell, Jim; Wu, Yue-Li- [19] Jones, Andrew; (2018), “China to build 300-satellite Hongyan ang; Kuninaka, Hitoshi; Bazaka, Kateryna; Xu, Shuyan; (2018), communications constellation in low-Earth orbit”, gbtimes, (26 “Explore space using swarms of tiny satellites”, Nature, 8 Kasım Şubat 2018), https://gbtimes.com/china-to-build-300-satelli- 2018, https://www.nature.com/articles/d41586-018-06957-2. te-hongyan-communications-constellation-in-low-earth-orbit. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [2] Vance, Ashlee; (2017), “The Tiny Satellites Ushering in the New [20] PR Newswire, (2018), “The global nano satellite market genera- Space Revolution”, Bloomberg, 29 Haziran 2017, https://www. ted $143.7 million in 2017 and is estimated to grow at a CAGR bloomberg.com/news/features/2017-06-29/the-tiny-satellites-us- of 13.43% during 2018-2023”, (7 Kasım 2018), https://www.pr- hering-in-the-new-space-revolution. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) newswire.com/news-releases/the-global-nano-satellite-market- [3] Sweeting, Martin N, (2018), “Modern Small Satellites— Chan- generated-143-7-million-in-2017-and-is-estimated-to-grow-at- ging the Economics of Space”, IEEE, 3 Mart 2018, https://iee- a-cagr-of-13-43-during-2018-2023--300745649.html. (Erişim explore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?arnumber=8303876. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) Tarihi: 27.01.2019) [21] Danske Bank, (2018), “GomSpace”, (29 Haziran 2018), https:// [4] Thornhill, John; (2018), “Eyes in the sky: a revolution in satellite tech- research.danskebank.com/link/GomSpace290618ioc/$file/ nology”, Financial Times, (15 Şubat 2018), https://www.ft.com/con- GomSpace_290618_ioc.pdf. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) tent/c7e00344-111a-11e8-940e-08320fc2a277. (E.T: 12 Şubat 2018) [22] Messier, Doug; (2018), “SpaceWorks Announces Release of [5] www.space.com, (2018), “Space Foundation Report Reveals 2018 Nano/Microsatellite Market Forecast” (31 Ocak 2018), Global Space Economy at $383.5 Billion in 2017”, (19 Temmuz http://www.parabolicarc.com/2018/01/31/spaceworks-announ- 2018), https://www.spacefoundation.org/news/space-founda- ces-release-2018-nanomicrosatellite-market-forecast/. (Erişim tion-report-reveals-global-space-economy-3835-billion-2017. Tarihi: 27.01.2019) (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [23] Adamowski, Jaroslaw; (2017), “Smallsat market forecast to ex- [6] Research and Markets, (2017), “Satellites to be Built & Launched ceed $30 billion in coming decade”, (9 Ağustos 2017), https:// from 2017-2026 - A Market of $304 Billion” (13 Aralık 2017), ht- spacenews.com/smallsat-market-forecast-to-exceed-30-billi- tps://globenewswire.com/news-release/2017/12/13/1261399/0/ on-in-coming-decade/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) en/Satellites-to-be-Built-Launched-from-2017-2026-A-Market- [24] Japan Times, (2018), “Japan successfully launches world’s of-304-Billion.html. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) smallest satellite-carrying rocket”, (4 Şubat 2018), https://www. [7] NASA, (2017), “What are SmallSats and ?”, (7 Ağus- japantimes.co.jp/news/2018/02/04/national/science-health/ tos 2017), https://www.nasa.gov/content/what-are-small- japan-successfully-launches-worlds-smallest-satellite-carr- sats-and-cubesats. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) ying-rocket/#.W_7HM2j7SyI. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [8] Gent, Edd; (2018), “IBM’s New Computer Is the Size of a Gra- [25] Crisp, N.H.; Smith, K.; Hollingsworth, P. (2015), “Launch and in of Salt and Costs Less Than 10 Cents”, Singularity Hub, 26 deployment of distributed systems”, Science Di- Mart 2018, https://singularityhub.com/2018/03/26/ibms-new- rect, (Eylül-Ekim 2015), https://www.sciencedirect.com/science/ computer-is-the-size-of-a-grain-of-salt-and-costs-less-than- article/pii/S009457651500171X. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 10-cents/#sm.0000o09t8l4anezf11qh6w9pfz7jv. (Erişim Tarihi: [26] Johnson, Christopher D.; “Legal and Regulatory Considerations 27.01.2019) of Small Satellite Projects”, Secure World Foundation, https:// [9] https://s3.amazonaws.com/ucs-documents/nuclear-wea- swfound.org/media/188605/small_satellite_program_guide_-_ pons/sat-database/8-10-18-update/UCS_Satellite_Databa- chapter_5_-_legal_and_regulatory_considerations_by_chris_jo- se_5-1-2018.xlsx hnson.pdf. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [10] Nanosats, “What is nanosatellite?”, https://www.nanosats.eu/ [27] Howell, Elizabeth; (2018), “CubeSats: Tiny Payloads, Huge Be- .html nefits for Space Research” www.space.com, (19 Haziran 2018) [11] Federal Business Opportunities, (2018), “Announcement of Cu- https://www.space.com/34324-cubesats.html. (Erişim Tarihi: besat Launch Initiative”, (2 Ağustos 2018), https://www.fbo.gov/ 27.01.2019) index?s=opportunity&mode=form&tab=core&id=796eee6afa5f- [28] Pultarova, Tereza; (2017), “Could Cubesats Trigger a Space Junk b908226a0314a6814142. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) Apocalypse?”, www.space.com, (19 Nisan 2017) https://www. [12] Universe Today, (2016), “What are CubeSats?”, (2 Ekim 2016), space.com/36506-cubesats-space-junk-apocalypse.html. (Eri- https://www.universetoday.com/82590/cubesat/. (Erişim Tarihi: şim Tarihi: 27.01.2019) 27.01.2019) [29] Kulu, Eric; “Database”, Airtable, https://airtable.com/sh- [13] Alba Orbital, “Launch”, http://www.albaorbital.com/launch/ rafcwXODMMKeRgU/tbldJoOBP5wlNOJQY. (Erişim Tarihi: [14] Matchar, Emily; (2016), “These Tiny Satellites Can Be Laun- 27.01.2019) ched Into Space for as Little as $1,000”, Smithsonian Mag, [30] Earthdata, “Remote Sensors”, https://earthdata.nasa.gov/ (20 Nisan 2016), https://www.smithsonianmag.com/innova- user-resources/remote-sensors. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) tion/these-tiny-satellites-can-be-launched-into-space-litt- [31] Group on Earth Observations, “GEO Strategic Plan 2016-2025: le-1000-180958804/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) Implementing GEOSS”, http://www.earthobservations.org/do- [15] Alleven, Monica; (2017) “From Boeing to SpaceX: 11 compa- cuments/GEO_Strategic_Plan_2016_2025_Implementing_GEO- nies looking to shake up the satellite space”, Fierce Wireless, SS.pdf. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) (21 Ağustos 2017), https://www.fiercewireless.com/wireless/ [32] Javers, Eamon; (2010), “Spying For Profits: The Satellite Ima- from-boeing-to--11-companies-looking-to-shake-up-sa- ge Indicator” Cnbc.com, (16 Ağustos 2010), https://www.cnbc. tellite-space. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) com/2010/08/17/Spying-For-Profits:-The-Satellite-Image-Indi- [16] Masunaga, Samantha; (2016), “Boeing applies for license to la- cator.html?slide=1. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) unch proposed satellite constellation”, LA Times, https://www. [33] Baylor, Michael; (2018), “ targets a search engine of latimes.com/business/la-fi-boeing-satellites-20160623-snap- the world”, NASA, (29 Ocak 2018), https://www.nasaspaceflight. story.html. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) com/2018/01/planet-labs-targets-search-engine-world/. (Erişim [17] www.oneweb.com, (2018), “Official Statement”, (28 Aralık 2018), Tarihi: 27.01.2019) http://www.oneweb.world/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [34] Werner, Debra; (2018), “Spire Global is expanding cubesat cons- [18] Fisher Jr., Richard D. (2018), “China Plans Giant Constellations tellation to offer persistent global view”, Space News, (10 Ocak of Tiny Satellites”, Aviation Week, (2 Ocak 2018), http://aviati- 2018), https://spacenews.com/spire-global-is-expanding-cube- onweek.com/connected-aerospace/china-plans-giant-constel- sat-constellation-to-offer-persistent-global-view/. (Erişim Tarihi: lations-tiny-satellites. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 27.01.2019)

16 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

[35] Stephens, Paul; (2003), “Launch of the international Disaster [55] www.unoosa.org, http://www.unoosa.org/documents/pdf/psa/ Monitoring Constellation; the development of a novel interna- activities/2017/SouthAfrica/slides/Presentation23.pdf. (Erişim tional partnership in space”, IEEE, (20-22 Kasım 2003), https:// Tarihi: 27.01.2019) ieeexplore.ieee.org/abstract/document/1303972. (Erişim Tarihi: [56] https://www.iceye.com, “Synthetic-Aperture Radar”, https:// 27.01.2019) www.iceye.com/resources/technology/synthetic-aperture-radar. [36] TÜBİTAK, “BİLSAT”, http://uzay.tubitak.gov.tr/tr/uydu-uzay/bil- (Erişim Tarihi: 27.01.2019) sat. TÜBİTAK, “BİLSAT”, (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [57] https://earth.esa.int/, (2018), “ICEYE-X1”, (4 Ekim 2018), htt- [37] TÜBİTAK, “RASAT”, http://uzay.tubitak.gov.tr/tr/uydu-uzay/ra- ps://earth.esa.int/web/guest/missions/3rd-party-missions/cur- sat. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) rent-missions/iceye-x1. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [38] Defence Turk, (2018) “LAGARİ Mikro Yer Gözlem Uydusu”, (7 [58] https://space.skyrocket.de, “Capella 1, 2 (SpaceCap)”, https://spa- Eylül 2018), https://www.defenceturk.net/lagari-mikro-yer-goz- ce.skyrocket.de/doc_sdat/capella-1.htm. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) lem-uydusu. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [59] Werner, Debra; (2018), “Capella’s first satellite launching this fall”, [39] MSI, (2018) “STM, PİRİSAT’ı Görücüye Çıkardı; LAGARİ’yi ise Ye- Space News, (8 Ağustos 2018), https://spacenews.com/capel- niledi” (3 Ocak 2018), http://www.milscint.com/tr/stm-pirisati-go- las-first-satellite-launching-this-fall/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) rucuye-cikardi-lagariyi-ise-yeniledi/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [60] https://i-qps.net, (2017), “World smallest SAR system for less [40] Gözütok, Ahmet; (2017) “Milli nano uydu PiriSat gün yüzüne çı- than 150kg satellite which was developed and supplied by iQPS kıyor” Donanım Haber, (7 Kasım 2017), https://www.donanim- Inc. was press released by Chiba University Professor Josap- haber.com/Milli-nano-uydu-PiriSat-gun-yuzune-cikiyor--95007 hat Laboratory (JMRSL)”, (22 Haziran 2017), https://i-qps.net/ (Erişim Tarihi: 27.01.2019) news/61. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [41] European Space Agency, “About Proba-V”, https://www.esa.int/ [61] Goh, Deyana; (2017), “Indonesia, Japan to develop world’s first Our_Activities/Observing_the_Earth/Proba-V/About_Proba-V. microsatellite with SAR”, (11 Eylül 2017), http://www.spacetec- (Erişim Tarihi: 27.01.2019) hasia.com/indonesia-japan-to-develop-worlds-first-microsatel- [42] World Atlas, (2018) “Countries By Number of Military Satel- lite-with-sar/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) lites”, (16 Mart 2018), https://www.worldatlas.com/articles/ [62] NASA Jet Propulsion Laboratory California Institute of Techno- countries-by-number-of-military-satellites.html. (Erişim Tarihi: logy, “NASA-ISRO SAR Mission (NISAR), https://nisar.jpl.nasa. 27.01.2019) gov/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [43] Brimley, Shawn; (2018), “BUILDING THE FUTURE FORCE Gu- [63] Canadian Space Agency, “What is the RCM?”, http://www. aranteeing American Leadership in a Contested Environment” asc-csa.gc.ca/eng/satellites/radarsat/what-is-rcm.asp. (Erişim Center for a New American Security, (Mart 2018), https://s3.ama- Tarihi: 27.01.2019) zonaws.com/files.cnas.org/documents/CNASReport-FutureFor- [64] Messier Doug, (2018), “Microsat Systems Canada Selects MDA to ce-Final.pdf?mtime=20180309142929. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) Provide Microsatellite Synthetic Aperture Radar (MSAR)”, Parabo- [44] Gregg, Aaron; (2018), “Defense giants bet big on small satellites”, lic Arc, (15 Şubat 2018), http://www.parabolicarc.com/2018/02/15/ Washington Post, (16 Eylül 2018), https://www.washingtonpost. -systems-canada-selects-mda-provide-microsatellite-sy- com/business/2018/09/16/defense-giants-bet-big-small-satelli- nthetic-aperture-radar-msar/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) tes/?utm_term=.ce97ca424d61. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [65] Vance, Ashlee; (2017) “The Tiny Satellites Ushering in the New [45] Erwin, Sandra; (2018), “U.S. Army kicks off new small satellite Space Revolution” Bloomberg, (29 Haziran 2017), https:// program”, Space News, (14 Kasım 2018), https://spacenews. www.bloomberg.com/news/features/2017-06-29/the-tiny-sa- com/u-s-army-kicks-off-new-small-satellite-program/. (Erişim tellites-ushering-in-the-new-space-revolution. (Erişim Tarihi: Tarihi: 27.01.2019) 27.01.2019) [46] Cutshaw, Jason B.; (2017), “Army deploys Kestrel Eye satelli- [66] De Gaudenzi, Riccardo; (2018), “Challenges in Future Satellite te”, www.army.mil, (25 Ekim 2017), https://www.army.mil/artic- Communications”, European Space Agency, (15 Mayıs 2018), le/195548/army_deploys_kestrel_eye_satellite) . (Erişim Tarihi: http://ctw2018.ieee-ctw.org/files/2018/05/Challenges-in-futu- 27.01.2019) re-satellite-communications-v1.0.pdf. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [47] www.spaceflight101.com, “Kestrel Eye 2M Satellite”, http://spa- [67] Galla, Tim; (2018) “Emerging trends in satellite communicati- ceflight101.com/dragon-spx12/kestrel-eye-2m/. (Erişim Tarihi: ons: High throughput satellites in LEO, MEO, and GEO”, MWEE, 27.01.2019) (22 Şubat 2018), http://www.mwee.com/design-center/emer- [48] Mizokami, Kyle; (2018), “Is Russia’s Mysterious New Satel- ging-trends-satellite-communications-high-throughput-satelli- lite a Space Weapon?”, Popular Mechanics, (16 Ağustos tes-leo-meo-and-geo. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 2018), https://www.popularmechanics.com/military/weapons/ [68] Dreher, Lisa; (2018), “How The Satellite Industry Will Change The a22739471/is-russias-mysterious-new-satellite-a-space-wea- Way We Communicate”, Forbes, (22 Ocak 2018), https://www. pon/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) forbes.com/sites/forbescommunicationscouncil/2018/01/22/ [49] Pultarova, Tereza; (2018), “UK military looking at smallsats to how-the-satellite-industry-will-change-the-way-we-com- increase space resilience”, Space News, (23 Mayıs 2018), htt- municate/?_ga=2.12681655.1485700700.1542908480- ps://spacenews.com/uk-military-looking-at-smallsats-to-incre- 1902615050.1542355408#785822573e1b. (Erişim Tarihi: ase-space-resilience/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 27.01.2019) [50] https://space.skyrocket.de, “NUDTSat (QB50 CN06)”, https://spa- [69] Bright Hub, “Types of Communication Satellites”, https://www. ce.skyrocket.de/doc_sdat/nudtsat.htm. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) brighthub.com/science/space/articles/3376.aspx. (Erişim Tarihi: [51] Todd, David; (2018), “Thai military orders small observation satel- 27.01.2019) lite from Innovative Solutions in Space (ISIS)”, Seradata, (10 Eylül [70] https://gomspace.com 2018), https://www.seradata.com/thai-military-orders-small-ob- [71] Bowler, Tim; (2018), “The low-cost mini satellites bringing mobi- servation-satellite-from-innovative-solutions-in-space/. (Erişim le to the world”, BBC News, (23 Şubat 2018), https://www.bbc. Tarihi: 27.01.2019) com/news/business-43090226. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [52] Spyworld Actu, (2005), “Microsatellites Essaim : aspirateur d’on- [72] http://spacebelt.com/ des” http://www.spyworld-actu.com/spip.php?article933. (Eri- [73] Spangelo, Sara; (2018) “Introducing Swarm: The World’s şim Tarihi: 27.01.2019) Lowest-Cost Global Communications Network”, Medium, (30 [53] https://space.skyrocket.de, “CNES: Myriade / EADS Astrium –> Ağustos 2018), https://medium.com/swarm-technologies/intro- Airbus Defence and Space: AstroSat-100”, https://space.skyroc- ducing-swarm-549b804f1fa1. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) ket.de/doc_sat/astrium_myriade.htm. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [74] Artes, “Satellite – Automatic Identification System (SAT-AIS) [54] https://ceres.cnes.fr/, (2015) “Ceres”, (10 Haziran 2015), https:// Overview”, https://artes.esa.int/sat-ais/overview. (Erişim Tarihi: ceres.cnes.fr/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 27.01.2019)

KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ 17 ARAŞTIRMA RAPORU ŞUBAT 2019

[75] Elllingsen, Berit; (2017), “NorSat-1 and NorSat-2 launched!”, [90] Bryce Space and Technology, (2018), “Smallsats by the Num- Norsk Romsenter, (12 Temmuz 2017), https://www.romsenter. bers 2018”, https://brycetech.com/downloads/Bryce_Small- no/eng/News/News/NorSat-1-and-NorSat-2-launched. (Erişim sats_2018.pdf. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) Tarihi: 27.01.2019) [91] Martins, J Vanderlei; (2017), “SmallSat revolution: Tiny satellites [76] https://www.exactearth.com/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) poised to make big contributions to essential science”, Scroll in, [77] https://spire.com/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) (31 Mart 2017), https://scroll.in/article/827888/smallsat-revoluti- [78] Lueth, Knud Lasse; (2018), “State of the IoT 2018: Number of IoT on-tiny-satellites-poised-to-make-big-contributions-to-essenti- devices now at 7B – Market accelerating”, IoT Analytics, (8 Ağus- al-science. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) tos 2018), https://iot-analytics.com/state-of-the-iot-update-q1-q2- [92] Foust, Jeff; (2018), “NASA bolsters smallsat science prog- 2018-number-of-iot-devices-now-7b/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) rams”, Space News, (6 Ağustos 2018), https://spacenews. [79] ELE Times, (2018) “What Is The Immediate Future In The Satellite com/nasa-bolsters-smallsat-science-programs/. (Erişim Tarihi: Communication Space”, (20 Ocak 2018), https://www.eletimes. 27.01.2019) com/immediate-future-satellite-communication-space#. (Erişim [93] EO, “PROCYON (PRoximate Object Close flYby with Optical Tarihi: 27.01.2019) Navigation)”, https://directory.eoportal.org/web/eoportal/satel- [80] https://phys.org, (2018), “Space IoT takes off”, (10 Temmuz lite-missions/p/procyon. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 2018), https://phys.org/news/2018-07-space-iot.html. (Erişim [94] QB50, https://www.qb50.eu/index.php/project-description-obj. Tarihi: 27.01.2019) html. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [81] Pallone,Tony; (2018), “5 trends in satellite communications on [95] HAVELSAN, (2016), “HAVELSAT-Küp Uydusu Fırlatmaya Gün the horizon”, ITU News, (7 Ağustos 2018), https://news.itu.int/ Sayıyor”, (2 Haziran 2016), http://www.havelsan.com.tr/tr/news/ satellite-communications-trends/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) havelsat-kup-uydusu-firlatmaya-gun-sayiyor. (Erişim Tarihi: [82] Mohney, Doug; (2018), “The 2018 summer of satellite IoT – 18 27.01.2019) startups, over 1,600 satellites”, Space It Bridge, (4 Temmuz [96] https://space.skyrocket.de, “HAVELSAT (QB50 TR02)”, htt- 2018), https://www.spaceitbridge.com/the-2018-summer-of-sa- ps://space.skyrocket.de/doc_sdat/havelsat.htm. (Erişim Tarihi: tellite-iot-18-startups-over-1600-satellites.htm. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 27.01.2019) [97] Kılıç, Çağrı; (2015), “Beeaglesat Küp Uydusu Görev Analizleri”, [83] ORBCOMM, (2016), “ORBCOMM Announces Commercial https://polen.itu.edu.tr (16 Şubat 2015), https://polen.itu.edu.tr/ Service for Its Final 11 OG2 Satellites”, (1 Mart 2016), https:// xmlui/handle/11527/14477. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) www.orbcomm.com/en/company-investors/news/2016/orb- [98] NASA, “Space Technology Mission Directorate”, https://www. comm-announces-commercial-service-for-its-final-11-og2-sa- nasa.gov/mission_pages/tdm/main/index.html. (Erişim Tarihi: tellites. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) 27.01.2019) [84] Henry, Caleb; (2017), “Fleet details 100 nanosat constellation [99] JAXA Research and Development Directorate, “Innovative satelli- for Internet of Things connectivity”, (6 Aralık 2017), https://spa- te technology demonstration program”, http://www.kenkai.jaxa.jp/ cenews.com/fleet-details-100-nanosat-constellation-for-inter- eng/research/innovative/innovative.html. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) net-of-things-connectivity/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [100] https://web.archive.org/web/20130530043859/http://usl.itu. [85] https://www.fleet.space/ edu.tr/tr/itupsat1-hakkinda-ayrintili-bilgi.php [86] Microwave Journal, (2018), “SAT4M2M and Fujitsu to Deve- [101] İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi lop IoT Communications via Satellites”, (14 Mart 2018), http:// Uzay Sistemleri Tasarım ve Test Laboratuvarı, (2018), “Ülkemi- www.microwavejournal.com/articles/29976-sat4m2m-and-fujit- zin Uzaya gönderilen Uydusu UBAKUSAT İTÜ’den”, (10 Mayıs su-to-develop-iot-communications-via-satellites. (Erişim Tarihi: 2018), http://usttl.itu.edu.tr/2018/05/10/ulkemizin-uzaya-gonde- 27.01.2019) rilen-uydusu--ituden/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [87] Foust, Jeff; “D-Orbit to launch 10 Astrocast satellites on Vega [102] www.n2yo.com, “MAYAK”, https://www.n2yo.com/satelli- rocket”, Space News, (7 Ağustos 2018) https://spacenews. te/?s=42830. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) com/d-orbit-to-launch-10-astrocast-satellites-on-vega-rocket/. [103] www.n2yo.com, “LONGJIANG 2”, https://www.n2yo.com/satel- (Erişim Tarihi: 27.01.2019) lite/?s=43472. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [88] Werner, Debra; (2018), “Helios Wire sees a hidden fortune in [104] www.n2yo.com, “LONGJIANG 1”, https://www.n2yo.com/satel- finding lost assets”, Space News, (8 Ağustos 2018), https:// lite/?s=43471. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) spacenews.com/helios-wire-sees-a-hidden-fortune-in-fin- [105] www.n2yo.com, “PROMETHEUS 2-1”, https://www.n2yo.com/ ding-lost-assets/. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) satellite/?s=41854. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) [89] Alba, Michael; (2018), “5G in Space?”, www.engineering.com, [106] Jones, Andrew; (2018), “A tiny Chinese satellite is orbiting the (15 Haziran 2018), https://www.engineering.com/Electronics- Moon and allowing radio amateurs to download images”, gb- Design/ElectronicsDesignArticles/ArticleID/17112/5G-in-Space. times, (4 Eylül 2018), https://gbtimes.com/a-tiny-chinese-satel- aspx. (Erişim Tarihi: 27.01.2019) lite-is-orbiting-the-moon-and-allowing-radio-amateurs-downlo- ad-images. (Erişim Tarihi: 27.01.2019)

18 KÜÇÜK UYDULAR VE BAŞARI POTANSİYELLERİ http://thinktech.stm.com.tr