Konya Ereğli, Halkapınar, Emirgazi Ve Karapınar Yüzey Araştırması (KEYAR) 2015 Yılı Çalışmaları Raporu

Konya Ereğli, Halkapınar, Emirgazi ve Karapınar Yüzey Araştırması (KEYAR) 2015 Yılı Çalışmaları Raporu

Yrd. Doç. Çiğdem Maner, Koç Üniversitesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Rumeli Feneri Yolu, 34450 Sarıyer-Istanbul, [email protected]

Konya ili Ereğli, Halkapınar, Emirgazi ve Karapınar yüzey araştırma projesi T.C. Kültür ve Turizm Bakalığının Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün onayı ile 2013’te başlamıştır. Amaç Konya Ereğli Müzesine bağlı ilçelerin Tunç – Demir Çağı yerleşimlerini araştırmaktır.

Yüzey araştırmasının üçüncü arazi sezonu 17.08 - 14.09.2015 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Yüzey araştırma ekibi Bakanlık Temsilcisi, Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü öğrencilerinden ve Ege Üniversitesi Protohistorya ve Önasya arkeolojisi öğrencilerinden oluşmuştur. Yüzey Araştırması Koç Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Türk Tarih Kurumu, AVIS ve Özkoçlar Otel’in desteği ile gerçekleşmiştir. Ekibe ve araştırmızı destekleyen kurumlara teşekkürü bir borç bilirim.

2015 arazi çalışmasında Ereğli, Halkapınar ve Emirgazi ilçelerinde yüzey araştırması yapılmıştır. Bunun yanında Ereğli’nin Yeniköy mahallesinde Zencirli Höyük’te ve Aziziye mahallesinde bulunan Ereğli Karahöyükte jeofizik çalışmaları yapılmıştır.

İncelenen mahalleler:

Halkapınar ilçesi: Bahçelievler, Büyükdoğan, Çakıllar, Cumhuriyet, Dedeli, Delimahmutlu, Eskihisar, İvriz, Karayusuflu, Kayasaray, Körlü, Küsere, Osmanköseli, Seydifakıllı, Yassıkaya, Yayıklı, Yeşilyurt

Ereğli İlçesi: Kuskuncuk, Çayhan, Çakmak, Ereğli-Karapınar arası olan Akgöl kıyısı (kurumuş)ve Ereğli-Karaman arası olan Akgöl kıyısı (kurumuş)

Emirgazi İlçesi: Dikili Taş Mevkii, Karaören, Işıklar köyü

2015 Arazi Sezonu: Halkapınar ilçesine bağlı tüm mahalleler incelenmiştir. Halkapınar ilçesi güneyde Toros Dağlar’ıyla sınırlanmaktadır. Ereğli ve Halkapınar’dan görünen Toroslar’ın tepeleri Mersin ve Karaman illerine aittir. Toroslar’ın kuzeyinde daha alçak bir dağ silsilesi bulunmaktadır. Özellikle Halkapınar’da yapılan yüzey araştırması heyecan verici sonuçlar ortaya koymuştur. Halkapınar sınırları içersinde Toroslar’da belirli aralıkla kaleler bulunmaktadır. Kaleler birbirlerine görüş mesafesindedir, ayrıca Toroslar’ın önünde yer alan alçak dağ silsilesinde de kaleler bulunmaktadır. Toroslardaki kalelerin görevi büyük olasılıkla Adana, Mersin, Tarsus tarafından ovaya inen yolları kontrol etmekti. Kalelerin bulunduğu noktalardan günümüzde Akdeniz’e inen ve hala kullanılan yollar mevcuttur. Bu yollardan yaya olarak 1-2 gün içersinde Mersin veya Tarsus’a inilmektedir, yerel halk kısa bir zaman öncesine kadar meyve sebze ticaretini bu yolları kullanarak yaparmış. Alçak dağ silsilesinde yer alan

1 kaleler de Toroslardaki kalelerle bağlantılıydı. Onların görevi muhtemelen Konya ovasına olan girişi kontrol etmekti. Genel olarak tüm kalelerde çok az sayıda çanak çömlek bulunmuştur, sebebi muhtemelen yüzeylerin kuru ve yüksek otlarla kaplı olmasından kaynaklanmaktadır. Ivriz mahallesi çok detaylı bir şekilde araştırılmış ve İvriz’in arkeolojik tarihine dair önemli bilgiler keşfedilmiştir. Kaleönü, Evlatı, Ambarderesi, Gölbağ mevkiilerinde yerleşim izleri bulunmuştur. Ayrıca ikinci Hitit kabartmasının bulunduğu Ambarderesi Mevkii’ne de çıkılmıştır, ancak çanak çömlek bulunamamıştır. 2016’da tekrar çıkalacaktır. Ereğli: Ereğli’nin Kuskuncuk mahallesinin güneyi ve Akgöl’ün Ereğli sınırları içersinde kalan kıyıları incelenmiştir. Çayhan mahallesinin güneyi ve güneybatısı da incelenmiştir, ancak yerleşim tespit edilememiştir. Emirgazi: Emirgazi ilçesinde 2014’te tespit edilen Dikilli Taş Mevkii’nin yüzey araştırılması yapılmıştır. Arısama Dağının tepesindeki Arısama Kalesine çıkılmıştır, Karacadağ’ın doğu eteklerindeki köyler (Işıklar ve Karaören) Emirgazi ilçe eğitim müdürü vekili Nizamettin Tezcan ile beraber bilgi toplama amaçlı ziyaret edilmiştir. Burada edilenen bilgilerle 2016’da yüzey araştırmasına devam edilecektir.

Genel olarak yerleşim tespit edildiğinde çanak çömlekler yerinde incelenmektedir: çizirlir, fotoğraflanır ve hemen akabinde bulunduğu yere geri bırakılır. Bunun yanında yerleşimin krokisi, ölçeklerle fotoğrafları, GPS noktaları, mimari kalıntılarının krokisi ve Google Earth görüntüleri alınır.

Tüm bilgiler dijital ortamda muhafaza edilmektedir. Amaç yakın zamanda yüzey araştırması için detayli herkes tarafından ulaşabilecek ve faydalanabilecek bir veri tabanı oluşturmaktadır.

2015 arazi sezonunda toplam yeni 11 yerleşim tespit edilmiştir (Harita 1). Yerleşimlerin numaralama sistemi 2013’te başlamıştır ve birbirine izleyen numaralar kullanılmaktadır. 2015 arazi sezonun yerleşim numaraları 44-55’tir.

44. Bolluca Höyük UTM Y: 36S 0609643 UTM X: 36S 4151549 Rakım: 1362m

Bolluca Höyük, Halkapınar, Bolluca (köyü) mahallesi, (eski adı Bokluca) Özkoçlar çiftliği köyünün çıkışında tarlanın ortasında bulunur. Tescilli değildir. Üzeri tarım faaliyetleri için kullanıldığı için höyük niteliğini yüksek oranda kaybetmiştir. Güneyinde tarım için kullanılan kurumuş dere yatağı bulunmaktadır. Höyüğün kuzey ve doğu yamacında sur kalıntısının temelleri tespit edilmiştir. Genişliği aşağı yukarı ortalama 1,7-2 metredir ve özellikle höyüğün kuzey tarafında Bunun dışında başka mimari kalıntıya rastlanmamıştır. Çanak çömlekler höyüğün etrafında bulunan tarlalarda da dağılmıştır, yerleşim höyüğün aşağı yukarı 100-150 metre çevresini de kapsamaktaydı. Çanak çömleklerin arasında Kalkolitik, Erken Tunç, Orta Tunç, Geç Tunç ve Demir çağı bulunmaktadır.

Bolluca Höyük

45. Kaleönü Yerleşimi (İvriz) UTMY: 36S 0603637 UTMX: 36S 4141310 Rakım: 1255m Halk tarafından Kaleönü Yerleşimi olarak adlandırılan tepede öncesinde Ereğli Pir Ömer muhtarı Hilmi Erel tarafından obsidyen ok uçları bulunmuş ve Ereğli müzesine teslim edilmiştir. Bu ok uçları bugün müzede teşhirde bulunmaktadırlar. Kaleönü yerleşimi Halkapınar ilçesinin İvriz mahallesinin batısı yamacında bulunur. Tescilli değildir. İvriz anıtının batısında bulunan yamacın tepesinde Kalkolitik, Erken Tunç ve Demir çağı çanak çömlekleri bulunmuştur. Çanak çömlekler yamacın güney tarafında yoğunluk göstermektedir. Mimari ize rastlanmamıştır.

Resim : İvriz Kaleönü Yerleşimi Google görüntüsü

Resim : İvriz Kaleönü Yerleşimi

Resim : İvriz Kaleönü Yerleşimi Çanak Çömlek, ETÇ

46. Dibek Kalesi UTMY: 36S 065922 UTMX: 36S 4138607 Rakım: 1803m Dibek Kalesi dibeğe benzediği için halk tarafından Dibek Kalesi olarak adlandırılmış. Kale dibeğe benzeyen bir kaya kütlesinin etrafına inşa edilmiştir. İvriz’in güneyin tepesinde 1803 metre rakımda bulunan bir kaledir. Tescilli değildir. Kale doğal bir tepenin etrafına ve üstüne kurulmuştur. Kuzeybatı ve batı yamaçları çok sarp, diğer yamaçları daha az tehlikeli. Surların ve duvarlarının taşları yamaçlara yoğun bir şekilde düşmüş, dolayısıyla yapıları belirlemek imkansız. Sadece doğu yamacında muhtemelen sur kalıntıları olan duvar temelleri gözlemlenmiştir. Özellikle doğu tarafında yapı taşı yoğunluğu vardır. Toroslardan vadiye inen geçişi kontrol eden önemli stratejik bir konumdadır. Yoğun ot ve taştan dolayı çok çanak çömlek bulunamamıştır. Bulunan çanak çömleklerin arasında Orta-Geç Tunç, Demir çağı ve Roma dönemi bulunmaktadır.

Dibek Kalesi

47. Avdallı Kalesi UTMX: 36S 0609791 UTMY: 36S 4146203 Rakım: 1601m Avdallı Kalesi Yeşilyurt mahallesinin batısında bulunur. Tescilli değildir. Kale Dibek Kalesinin doğusunda bulunur. Kale doğal bir tepenin yamacına kurulmuş. Buradan günümüzde hala halk tarafından Mersin yaylalarına giden yollar kullanılmaktadır. Güney ve güneydoğu yamacında yapı kalıntılarının temelleri bulunmaktadır. Duvarlar harçsız yapılmış, duvarların temelleri tek sıra taştan oluşur, orta boylu taşlardan yapılmışlardır. Mimari kalıntıların hangi döneme ait olduğunu söylemek mümkün değil. Ancak 2-3 parça hariç çanak çömlek bulunmamıştır. Bunun sebebi otların yeri kaplamaları ve toprağın da kuru olmasındandır. Bulunan parçalar da gövde parçasıdır ve tanımlanmamaktadır. Muhtemelen çanak çömleklerin çoğu tepeden gelen toprağın altında kalmışlardır. Mimari olarak Demir çağı mimarisine benzemektedir. Büyük

5 olasılıkla burası da Dibek kalesi gibi Toroslardan ovaya olan geçişi kontrol eden bir kaleydi.

Avdallı Kalesi

48. Avdallı Höyük UTMY: 36S 0610268 UTMX: 36S 4146534 Rakım: 1495m Avdallı Höyük Yeşilyurt mezarlığının hemen üstünde ve Avdallı Kalesi’nin de kuzey yamacının altında bulunmaktadır. Tescilli değildir. Tarlanın içinde bulunan höyük sürülmektedir, ve höyük niteliğini nispeten yitirmiştir. Mimari izlere rastlanmamıştır. Çanak çömlekler çok yoğun olmamakla beraber, incelenen parçalar burasının Erken Tunç Çağı (?) dönemlerinde iskan yeri olarak kullanıldığını göstermektedir.

Avdallı Höyük

49. Kapaklı Yerleşimi (Kalesi) UTMY: 36S 0613032 UTMX: 36S 4143719 Rakım: 1512m Kapaklı yerleşimi (Kalesi) kale yerleşimidir. Tescilli değildir. Güney yamacında yapı kalıntıları bulunmaktadır. Burası Kalesaray’da bulunan Myndos kalesinin hemen kuzeyinde bulunur, büyük olasılıkla Toroslar’dan ovaya olan geçişi bu kale kontrol etmekteydi. Az sayıda çanak çömlek bulunmuştur. Bunların arasında Orta ve Geç Tunç çağları ve Demir çağı bulunmaktadır. Bunun yanında

6 Roma dönemi çanak çömlekleri de vardır. Bu da kalenin uzun bir zaman kullanıldığına işaret eder.

Kapaklı Kalesi

50. İvriz Evaltı Mevkii Yerleşmesi UTMY. 36S 0603898 UTMX: 36S 4141179 Rakım: 1177m Halkapınar ilçesinin 2,7 km güneyinde hemen İvriz anıtına giden yolun sağ tarafından Belediyenin yaptırdığı tuvaletlerin önünde bulunan bölgedir. Tescilli değildir. Burası kepçe ile düzleştirilmiştir. Aralardan çanak çömlekler gözüktüğü için alan incelemeye alınmıştır. İncelenen çanak çömlekler arasında Orta Tunç, Geç Tunç, Demir çağı, Roma, yeşil sırlı Bizans ya da Osmanlı örnekler bulunmaktadır. İvriz tarih boyunca çok fazla sel gördüğünden muhtemelen İvriz’in erken dönem yerleşimleri buraları da kapsamaktaydı.

İvriz Evaltı Mevkii Yerleşmesi

51. Gölbağ Yerleşimi UTMY: 36S 0604342 UTMX: 36S 4140892

7 Rakım: 1281m Gölbağ Yerleşimi, İvriz'in 0.54 km. Güneydoğusunda yer almaktadır. Tescilli değildir. İvriz köyünün doğu yamacında halk tarafından Gölbağ Mevkii olarak adlandırılan bölgededir. Büyük işlenmemiş taşlardan yapılmış yapı kalıntıları bulunmaktadır. Muhtemelen kale yapısına aittir. Dibek kalesinin kuzeyinde bulunur ve muhtemelen Toroslardan İvriz’e olan inişi kontrol etmekteydi. Yüzey çok kurumuş diken, saman ve ot ile kaplı olduğundan iki gövde parçası haricinde çanak çömlek bulunmamıştır. 2016’da tekrar incelemeye gelinecektir.

Gölbağ Yerleşimi

52. Mindos Kalesi (Kalesaray köyü-mahallesi) UTMY: 36S 0611852 UTMX: 36S 4137977 Rakım: 1759m Kalesaray, Halkapınar'ın 8.90 km. doğusunda yer alır. Mindos Kalesi, Kalesaray'ın 0.15 km. doğusundadır. Halk tarafından Kale-i Mindos olarak ta bilinir. Tescilli değil. Kayanın etrafında kale yapısı olduğu söylenmekte, ancak kaleden günümüze ulaşan bir yapı kalmamıştır. Çok fazla erozyon geçirmiş bir alan; 1980’lerde tepeden düşen kayalar köy evlerine ve insanlara zarar verdiği için afet bölgesi ilan edilmiş ve köy diğer yamaca taşınmış. Dolayısıyla kale yapıları da muhtemelen tepeden yuvarlanan kayaların altında kalmıştır, yukarıdan düşen kayalar da kale surlarının yapı taşları olma ihtimali. Kalesaray’da Mindos Kalesi büyük olasılıkla kaya kütlesinin yamaçlarına kurulmuş kaledir. Düşen kayalar ve yıkılan evler, kurumuş otlar yüzeyde çanak çömlek incelemesini engellemiştir. Ancak bulunan birkaç gövde parçası Roma- Geç Antik döneme tarihlenmektedir. Ama bu az sayıda çanak çömlek parçası burasının daha eski dönemlerde de kullanılmadığına işaret etmez. Mindos kalesinin doğusunda bulunan tepede muhtemelen Helenistik veya Roma dönemine ait bir mezar odası bulunmaktadır. 2015’te buraya çıkılmadı ama 2016’da çıkılması planlanmaktadır.

Kalesaray güneydoğudan

53. Karakaya (Halkapınar/Eskihisar/Gavurçukuru Mevkii) UTMY: 36S 0608216 UTMX: 36S 4138482 Rakım: 1859m Eskihisar, Halkapınar'ın 5.34 km. Güneydoğusunda bulunur. Karakaya, Eskihisar'ın 1.39 km. güneybatısındaki Gavurçukuru mevkiindedir. Tescilli değildir. Karakaya olarak adlandırılan kale Dibek kalesinin doğusunda bulunmaktadır. Kalenin mimari izleri bazı yerlerde görülmektedir. Ancak alan çok otla kaplı olduğundan dolayı çanak çömlek bulunamamış ve incelenememiştir. Sadece göze çarpan birkaç gövde parçası olmuştur. Burası da Halkapınar’daki diğer kaleler gibi büyük olasılıkla Toroslardan vadiye olan inişi kontrol etmekteydi. 2016’da çanak çömlek incelenmesi için tekrar gelinecek.

Karakaya

41. Dikilli Taş Mevkii Yerleşimi (tescilsiz) Emirgazi

UTMY: 36S 0573134 UTMX: 36S 4198743

9 Rakım: 1071m Dikilli Taş’a 2014 arazi sezonun sonunda gidilmişti ve yerleşim numarası verilmişti. Bu yerleşim alanı Arısama Dağı’nın batı yamacında yer almaktadır (diğer adıyla Kötü Dağ). Burada İstanbul’da Eski Şark Eserleri Müzesinde bulunan 4. Tuthalija dönemine tarihlenen Hitit sunaklarının bulunduğu alandır. Eski Kışla, Emirgazi'nin 3.79 km. kuzeyindedir. Dikilli Taş mevkii, Eski Kışla'nın 1 km. doğusundadır. Çanak çömlek dağılımı büyük bir alanı kapsamaktadır, ancak arazi sürekli sürüldüğü için çanak çömlekler yer değiştirmiş de olabilir. İncelenen çanak çömleklerin arasında Eski Hitit, Geç Tunç Çağı, Demir çağı, Roma ve Bizans bulunmaktadır. Mimari ize rastlanmamıştır. Fotoğraf makinesi bozulduğu için maalesef çekilen resimler mavi çıkmıştır. 2016’da burada jeofizik çalışması planlanmaktadır.

Dikilli Taş Mevkii batıdan

54. Arısama Dağı Kalesi (Emirgazi) UTMY: 36 S 0575419 UTMX: 4198344N Rakım:1352 m Dikilli Taş mevkiinin doğsunda bulunan dağdır. Halk tarafından Kötü Dağ olarak ta bilinir, tepesinde Bizans Kalesi bulunmaktadır. Emirgazi’nin 3,18 km kuzeydoğusunda bulunur. Kale yapısı Arısama Dağı’nın en yüksek tepesinde bulunmaktadır. Google Earth’ten de rahatlıkla görünen yapının surları geniştir, kuleler ile tahkim edilmiştir. Yakından incelendiğinde surun ve kulelerin farklı evrelerde yapıldığı göze çarpar. İlk yapılış dönemi harçsiz hafif işlenmiş büyük taşlardan yapılmış, üst evresi ise dikdörtgene yakın şekilde işlenmiş taşlardan ve horasan harcı ile yapılmıştır. Yamaçlar kaleden düşen taşlarla kaplıdır, çıkış zordur ve tehlikelidir. Genel olarak bugün gözüken kale yapısı Bizans’tır ama tüm duvarların altındaki temeller farklı daha erken bir döneme aittir. Demir Çağı veya Hitit olması yüksek. Çok az sayıda çanak çömlek bulunmuştur. Bunlar Demir Çağı, Roma ve muhtemelen Geç Antik döneme aittirler.

Google görüntüsü

55. Acıdere Höyük (Kuskuncuk Mahallesi) Ereğli UTMY: 36S 0606483 UTMX: 4152702 N Rakım: 1230 m Kuskuncuk (Ereğli) ve Yeşilyurt (Halkapınar) arasında bulunmaktadır. Yeşilyurt (Halkapınar) mahallesinin kuzeybatısında bulunur. Mehmet Demir’in çiftliğinin hemen arkasında yer alır. Höyük tarım faaliyetlerinden dolayı höyük niteliğini yitirmiştir. Yerleşim Mehmet Demir adlı çiftçi tarafında gösterilmiştir. Mimari ize rastlanmamıştır. Yüzeyde çok az sayıda çanak çömlek bulunmuştur, ancak çiftçi höyüğün güney alanında 15 parçaya yakın ayırmış olduğundan onlar incelenmiştir. İncelenen parçalar Kalkolitik, Erken Tunç ve Roma (?) dönemine aittir. Tescilli değildir.

Acıdere Höyük

Harita 1: 2013-2015 arazi sezonların yüzey araştırılması yapılan yerleşimler ve tümülüsler

Jeofizik Çalışmaları

Kiel Üniversitesi’nden Dr. Ercan Erkul yönetiminde yapılan jeofizik çalışmalarına Kocaeli Üniversitesi’nden öğretim üyesi ve öğrenciler katılmıştır. Bölgenin önemli yerleşimlerinden olan Ereğli Yeniköy’de bulunan Zencirli Höyük ve Ereğli Aziziye mahallesinde bulunan Ereğli Karahöyük’te mimari kalıntıları anlamak üzeri jeofizik çalışmaları yapılmıştır. Buradaki amaç kazı yapmadan höyüklerdeki mimari kalıntıları belirlemek ve anlamak, belirlenen yapıların bölgesinde yoğun yüzey araştırması yapmak ve kısa vadede bölge için yapılacak very tabanı için very toplamak ve çevirimiçi ortamda bilim dünyasına açmaktır.

Jeomanyetik, Jeoelektrik ve radar yöntemleri uygulanmıştır. Jeomanyetik alan değişimleri fluxgate gradient manyetometresi ile ölçülmüştür.Bunun icin 4 adet gradient sensörü 50 cm aralıkla bir el arabasına monte edilmiştir. Herbir sondanın içinde biri sondanın üst kısmında digeri alt kısmında olmak üzere düşey doğrultuda birbirinden 60 cm aralıklı iki sensör yerleştirilmiştir. Bu iki sensörün ölçüm değerlerinin farkı alınmaktadır.

Yer manyetik alanı gradientinin 4 parallel sensörünü ve Differencial – GPS ölcüm aletini taşıyan el arabasının hazırlanması.

Jeoelektrik ölçümler RESECS-Multi-elektrod-Sistemi ile yapıldı. 95 m kadar varan profiller üzerinde elektrotlar 0.5 m veya 1 m aralıklarla yere çakıldı. Her bir profil üzerinde Dipol-Dipol, Wenner, Schlumberger yöntemleri ölçüldü. Böylece ölçüm aleti tarafından ölçüm geometrisine bağımli olarak yerin zahiri elektriksel direnci tesbit edildi. Daha sonra RESINV2D (Loke & Barker 1997) ters çözüm programı ile gerçek elektriksel dirençler ve derinlikler hesaplandı.

RESECS-Multi-Elektrot-Sistemi ile çok elektrodlu jeoelektrik profil ölçümü

13 Jeofizik çalışmaları Archaeological Science dergisinde 2016 senesi içersinde yayınlanacaktır.

Ereğli Müzesinde Yapılan Çalışmalar

Müzeye KEYAR hakkında ve müzede teşhir edilen İvriz’de bulunan eserler hakkında panolar asılmıştır. Bunun yanında İvriz’de bulunan Fenikece ve Luvice kitabesi olan Geç Hitit dönemi stelin bulunduğu yerin arka ve yan duvarlarına ayna takılmıştır, bu şekilde gelen ziyaretçi daha önce okunamayan yazıtları okuyabilmektedir.

Müzenin girişine yüzey araştırması çalışmalarını tanıtan pano asılmıştır. Solda müze müdürü Mahmut bey

14 Müzede İvriz eserlerini anlatan pano için ölçü alırken

Arka ayna takıldıktan sonraki hali

İki tarafta aynalar ve Türkçe ve İngilizce bilgilendirici pano asıldıktan sonraki son hali

Müze için hazırlanan diğer bir poster 1986’da İvriz’de kanalizasyon inşaatı sırasında bulunan Geç Hitit dönemine ait Fenikece ve Luwice yazılmış stelin ve heykel başı parçası hakkındadır.

Ereğli Müzesi için KEYAR projesini tanıtan pano