gemeentelijk ruimtelijk structuur plan zutendaal deel I – informatief deel

Libost-groep nv

informatief deel

Colofon

Opdrachtgever Gemeente Zutendaal Opdrachthouder Libost-groep nv

Projectleiding Lowie Steenwegen Projectmedewerkers Leen Baeten Els Creemers Danny Vaes Datum mei 2011

revisie opmerking

A Schetsontwerp

B Voorontwerp plenaire vergadering C Ontwerp voorlopige vaststelling

D Ontwerp Definitieve vaststelling

naam handtekening datum

Opgemaakt Ruimtelijke planner Lowie Steenwegen Mei 2011 Leen Baeten

Geverifieerd projectleider Lowie Steenwegen Mei 2011

Vrijgegeven afdelingshoofd Peter Govaerts Mei 2011

Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: inhoud

Inhoud

1 INLEIDING 5 3 PLANNINGS- EN BELEIDSCONTEXT 22

1.1 Opbouw van het document 6 3.1 Ruimtelijke beleidsdocumenten 23 1.2 De ambitie van het GRS Zutendaal 8 3.1.1 Internationale beleidsdocumenten 23 1.3 Planningsmethodiek 9 3.1.2 Zutendaal in het RSV 26 1.3.1 Stappenplan 10 3.1.3 Zutendaal in het RSP Limburg 29 1.3.2 Communicatieproces 10 3.1.4 Structuurplannen in de omgeving 36 1.3.3 Verloop van het structuurplanningsproces 11 3.2 Juridische context 38 3.2.1 Gewestplan 38

2 SITUERING 12 3.2.2 BPA’s 38 3.2.3 Habitat- en vogelrichtlijngebieden 39 3.2.4 Vlaams ecologisch netwerk 40 2.1 Ligging van Zutendaal 13 3.2.5 Beschermde monumenten, dorpsgezichten en 2.2 Fysisch systeem 13 landschappen 41 2.2.1 Reliëf en hydrografie 13 3.3 Sectorale beleidsdocumenten 43 2.2.2 Bodem 14 3.3.1 Economisch Netwerk Albertkanaal 43 2.3 Kencijfers 15 3.3.2 Ruimtelijke visie Genk-Zuid 44 2.3.1 Ruimtegebruik 15 3.3.3 Streekcharter Midden-Limburg 44 2.3.2 Demografie 15 3.3.4 Woningbehoeftenstudie 45 2.3.3 Huisvesting 16 3.3.5 Gemeentelijk mobiliteitsplan 48 2.3.4 Voorzieningen: handel en diensten 17 3.3.6 Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan 49 2.3.5 Inkomensverdeling 17 3.3.7 Toerisme en recreatie 50 2.4 Historische ontwikkeling 19 3.3.8 Het Nationaal Park Hoge Kempen 53 2.4.1 Het pre-industriële Soetendale 19 3.3.9 Overstromingsgebieden in Zutendaal 56 2.4.2 Sutendael in de 19 de eeuw 19 3.3.10 Watertoets 56 2.4.3 Zutendaal in het interbellum 20 3.3.11 De bekkenbeheerplan van de Demer 57 2.4.4 Zutendaal in het autotijdperk 20 3.3.12 Ruimtelijke Veiligheidsrapportage 57 2.5 Bestaande ruimtelijke structuur van de regio 20 3.4 Studies en projecten in opmaak 58

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 1 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: inhoud

4 DEELSTRUCTUREN – RUIMTELIJKE ANALYSE 60 5 DEELRUIMTEN 94

4.1 Bestaande nederzettingsstructuur 61 5.1 Deelruimte Centrum 95 4.1.1 Ruimtelijke opbouw 61 5.1.1 Bestaande ruimtelijke structuur 95 4.1.2 Problematiek zonevreemde woningen in Zutendaal 63 5.1.2 SWOT-analyse 96 4.1.3 Kenmerken 64 5.2 Deelruimte Straatdorpen 97 4.1.4 SWOT-analyse 66 5.2.1 Bestaande ruimtelijke structuur 97 4.1.5 Woonbehoefteprognose 66 5.2.2 SWOT-analyse 98 4.2 Bestaande ruimtelijk-natuurlijke structuur 68 5.3 Deelruimte Steilrand en Beekvalleien 99 4.2.1 Ruimtelijke opbouw 68 5.3.1 Bestaande ruimtelijke structuur 99 4.2.2 Kenmerken 71 5.3.2 SWOT-analyse 100 4.2.3 SWOT-analyse 71 5.4 Deelruimte Papendaal 102 4.3 Bestaande toeristisch-recreatieve structuur 73 5.4.1 Bestaande ruimtelijke structuur 102 4.3.1 Ruimtelijke opbouw 73 5.4.2 SWOT-analyse 102 4.3.2 Problematiek zonevreemde recreatie 76 5.5 Deelruimte Kempens Plateau 104 4.3.3 Kenmerken 77 5.5.1 Bestaande ruimtelijke structuur 104 4.3.4 SWOT-analyse 78 5.5.2 SWOT-analyse 104 4.3.5 Behoefte aan toeristische overnachtingsmogelijkheden 79 5.6 Deelruimte Zutendaal-Zuid 105 4.4 Bestaande ruimtelijk-economische structuur 80 5.6.1 Bestaande ruimtelijke structuur 105 4.4.1 Ruimtelijke opbouw 80 5.6.2 SWOT-analyse 105 4.4.2 Problematiek zonevreemde bedrijven in Zutendaal 82 4.4.3 Kenmerken 82 4.4.4 SWOT-analyse 83 4.4.5 Behoefte aan ruimte voor bedrijvigheid, handel en diensten84 4.5 Bestaande ruimtelijke verkeers- en vervoerstructuur 85 4.5.1 Ruimtelijke opbouw 85 4.5.2 Kenmerken 87 4.5.3 SWOT-analyse 87 4.6 Bestaande landschappelijke structuur 88 4.6.1 Traditionele elementen in het landschap 88 4.6.2 SWOT-analyse 92 4.7 Synthese bestaande ruimtelijke structuren 93

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 2 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: inhoud

Kaarten Kaart 30: Synthese bestaande ruimtelijke structuren...... 93 ...... 13 Kaart 1: Zutendaal en ruime omgeving Kaart 31: Deelruimten ...... 94 Kaart 2: Reliëf en Hydrografie ...... 13 Kaart 32: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Centrum ...... 95 Kaart 3: Bodemkaart ...... 14 Kaart 33: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Straatdorpen – deelgebied Kaart 4: Ferrariskaart Maastricht (1770) ...... 19 Wiemesmeer ...... 97 Kaart 5: Kaart volgens Ferraris (ca.1840) ...... 19 Kaart 34: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Straatdorpen – deelgebied Kaart 6: Kadaster gemeente Zutendaal (1849) ...... 19 Gewaai/DeHoven - Besmer ...... 97 Kaart 7: Topografische kaart (1877) ...... 19 Kaart 35: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Daalstraat ...... 98 Kaart 8: Topografische kaart (1938) ...... 20 Kaart 36: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Steilrand en Beekvalleien ...... 99 Kaart 9: Vandermaelenkaart (1948) ...... 20 Kaart 37: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Papendaal ...... 102 Kaart 10: Bestaande ruimtelijke structuur van de regio ...... 20 Kaart 38: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Kempens Plateau ...... 104 Kaart 11: Gewestplan ...... 38 Kaart 39: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Zutendaal-Zuid ...... 105 Kaart 12: BPA’s ...... 38 Kaart 13: Vogel- en habitatrichtlijngebieden ...... 39 Kaart 14: VEN-gebieden ...... 40 Kaart 15: Beschermde monumenten, dorpsgezichten en landschappen ...... 41 Kaart 16: Overstromingsgevoelige gebieden ...... 56 Kaart 17: Bestaande nederzettingsstructuur ...... 61 Kaart 18: Zonevreemde woningen ...... 63 Kaart 19: Bestaande natuurlijke structuur ...... 68 Kaart 20: Bestaande toeristisch-recreatieve structuur ...... 73 Kaart 21: Zonevreemde recreatie ...... 76 Kaart 22: Bestaande ruimtelijk-economische structuur ...... 80 Kaart 23: Zonevreemde bedrijven ...... 82 Kaart 24: Bestaande verkeers- en vervoersstructuur ...... 85 Kaart 25: Traditionele landschappen ...... 88 Kaart 26: Ankerplaatsen, relictzones, lijn- en puntrelicten ...... 88 Kaart 27: Bestaande landschappelijke structuur ...... 88 Kaart 28: Herbevestigde agrarische gebieden ...... 88 Kaart 29: Stiltegebied Zwarteput ...... 88

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 3 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: inhoud

Tabellen Figuren

Tabel 1: Aantal huishoudens in 2004 ...... 16 Figuur 1: Gemiddeld inkomen in het arrondissement Hasselt ...... 18 Tabel 2: bevolking in 2006...... 16 Figuur 2: Overstromingsgebieden in Zutendaal ...... 56 Tabel 3: Voornaamste economische activiteiten in Zutendaal ...... 17 Figuur 3: Seveso bedrijven in Limburg ...... 57 Tabel 4: Inkomensverdeling 2003 ...... 17 Tabel 5: Bijzondere Plannen van Aanleg ...... 38 Tabel 6: Relevante actiepunten van het GNOP ...... 49

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 4 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: inhoud

1 Inleiding

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 5 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Inleiding

1.1 Opbouw van het document Het decreet houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening, goedgekeurd door het Vlaams parlement op 18 mei 1999, bepaalt dat het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan zich moet richten naar het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) en naar het provinciaal ruimtelijk structuurplan, i.c. het Ruimtelijk Structuurplan Provincie Limburg (RSPL). Binnen dit kader kan een lokaal ruimtelijk beleid ontwikkeld worden.

Het decreet bepaalt tevens dat ruimtelijke structuurplannen opgebouwd zijn uit drie delen: een informatief, een richtinggevend en een bindend gedeelte. 1

Het informatief deel is opgebouwd uit vier luiken. Het eerste luik omvat een korte kennismaking met de gemeente. In een beknopt overzicht worden de voornaamste kenmerken en karakteristieken van Zutendaal toegelicht. De historische ontwikkeling schept snel inzicht in de ruimtelijke evolutie die geleid heeft tot de bestaande ruimtelijke structuur van de gemeente. De bestaande ruimtelijke structuur van de regio geeft een beeld van de belangrijkste ruimtelijk structurerende elementen.

1 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Visie en praktijk: de krachtlijnen van de ruimtelijke ordening in Vlaanderen, Brussel, AROHM, p.7

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 6 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Inleiding

In het tweede luik wordt de plannings- en beleidscontext waarbinnen het In het richtinggevend deel wordt de gewenste ruimtelijke structuur gemeentelijk ruimtelijk structuurplan wordt opgemaakt, toegelicht. De voor de gemeente Zutendaal opgebouwd. Dit deel omvat drie plannings- en beleidscontext stelt randvoorwaarden voor de ruimtelijke hoofdstukken. planning in de gemeente en geeft anderzijds vanuit de verschillende invalshoeken inzicht in de ruimtelijke structuur en de In het eerste hoofdstuk wordt een algemene visie opgebouwd omtrent ontwikkelingsmogelijkheden van de gemeente. Tenslotte wordt een de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente. De visie overzicht gegeven van lopende en geplande projecten die op korte omschrijft de gewenste ruimtelijke samenhang tussen de verschillende termijn worden uitgevoerd. deelruimten en deelstructuren in de gemeente. De visie wordt vertaald in ruimtelijke concepten, die model staan voor de gewenste ruimtelijke Een derde luik beschrijft de bestaande ruimtelijke structuur van de structuur. gemeente Zutendaal op basis van deelstructuren. Via een sectorale benadering worden de verschillende ruimtelijke elementen naast elkaar Het tweede hoofdstuk beschrijft het gewenste toekomstbeeld voor de geplaatst. Een aantal sterkten, zwakten, bedreigingen en kansen met verschillende deelruimten. Concrete ontwikkelingsmogelijkheden worden betrekking tot de ruimtelijke deelstructuren worden in een SWOT- aangeduid. Op enkele specifieke locaties worden strategische acties analyse aangeduid. Deze inzichten verschaffen de mogelijkheid tot het voorgesteld. Deze locaties zijn aangeduid omwille van de aanduiden van een aantal ruimtelijk samenhangende gehelen: de structuurversterkende potentie en zijn van cruciaal belang voor de deelruimten. verdere ontwikkeling van de gemeente.

In het vierde luik wordt de bestaande ruimtelijke structuur beschreven Het derde hoofdstuk beschrijft de gewenste ruimtelijke ontwikkeling van aan de hand van verschillende deelruimten. De analyse en opdeling in de verschillende structuren. De ontwikkelingsperspectieven van deze deelruimten biedt de mogelijkheid om de verschillende deelstructuren structuren zijn bepalend voor de ruimtelijke ontwikkeling van het gehele tegenover elkaar te plaatsen en een ruimtelijke afweging te maken. De grondgebied. In dit hoofdstuk zijn ook deelstudies opgenomen. Hieruit opdeling gebeurd op basis van gelijklopende morfologische of vloeien acties en maatregelen voort die essentieel zijn voor het bekomen functionele karakteristieken, of op basis van een gelijklopende ruimtelijke van de gewenste ruimtelijke structuur. ontwikkeling. Deze opdeling geeft een aanduiding en is uiteraard voor discussie vatbaar. Ze is echter geen doel op zich maar een middel om de Concrete acties en beleidsmaatregelen kunnen bindend worden specificiteit van elke plek te vatten en de ruimtelijke ontwikkelingen te vastgelegd in het bindende gedeelte van het structuurplan. De sturen. overheid kan niet afwijken van de hier geformuleerde engagementen. In dit deel geeft de gemeente bijvoorbeeld aan voor welke gebieden of Bij de beschrijving van de bestaande ruimtelijke structuur vormen de ruimtelijke knelpunten ze een ruimtelijk uitvoeringsplan zal opmaken. interpretaties van verschillende kaarten en luchtfoto’s een belangrijk element. Het onderzoek is verrijkt met eigen terreinwaarnemingen en werd aangevuld door gesprekken met een aantal bevoorrechte getuigen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 7 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Inleiding

1.2 De ambitie van het GRS Zutendaal

Tegelijkertijd structureel én strategisch werken

Structureel werken betekent denken op lange termijn . Het bouwen aan de langetermijnvisie groeit best vanuit bestaande problemen en kansen, weliswaar vanuit een permanent denken aan een verdere toekomst en samenhang. Deze samenhang kan uitgedrukt worden in een gewenste ruimtelijke structuur. Een globaal kader is zeker niet voldoende om greep te krijgen op de ontwikkeling. Hiertoe zijn strategische projecten nodig die het beleid op korte termijn vorm en een gezicht geven.

Gericht op realisatie het ruimtelijk structuurplan is een Het structuurplan wordt uitvoeringsgericht uitgewerkt aan de hand van instrument om een goed ruimtelijk beleid op een aantal concrete, samenhangende plekken die uitgewerkt kunnen worden als strategische projecten. Deze projecten vormen duidelijke en te bouwen én te realiseren zichtbare beleidsinterventies, die in aanmerking komen voor ontwikkeling op korte termijn.

Streven naar ruimtelijke kwaliteit

De natuur, met abiotische en biotische kenmerken, vormt de basis voor elk menselijk ingrijpen. Aan elke ingreep moeten de hoogste eisen gesteld worden om deze kwaliteit in stand te houden en te verbeteren. De hoofdcriteria waaraan voldaan moet worden, worden bepaald in het structuurplan.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 8 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Inleiding

Creëren van een draagvlak

Planning kan slechts tot realisaties komen indien er een maatschappelijk 1.3 Planningsmethodiek draagvlak bestaat om voorstellen te accepteren en erin te investeren. Dit vereist een permanente communicatie. Structuurplanning, werken op drie sporen

Inpikken op de realiteit Tijdens het structuurplanningsproces wordt gewerkt op drie sporen.

Inpikken op de realiteit biedt de mogelijkheid om op korte termijn Ten eerste is er de uitwerking van een langetermijnvisie op de gewenste dingen te veranderen, trendbreuken tot stand te brengen. Inpikken op de ruimtelijke structuur, waarbij vertrokken wordt vanuit de bestaande realiteit betekent ook dat men zich moet beperken. Er zijn altijd te ruimtelijke structurerende elementen, problemen en potenties. weinig middelen. Het is dus zeer gevaarlijk “ideale plannen” voor te spiegelen die niet kunnen gerealiseerd worden. In elk plan moet een Ten tweede is er het op passende wijze reageren op dringende relatie naar de realiteit aanwezig zijn. Het is evenmin mogelijk alle problemen en bedreigingen binnen de visie op de gewenste ruimtelijke problemen en kansen aan te pakken. Er zijn in elke fase van het ontwikkeling. planningsproces keuzes nodig om te bepalen waarmee men zich in een volgende periode gaat bezighouden. Dit is voor een bestuur een uiterst Ten derde is er het werken met en vanuit de bevolking. Het doel is het moeilijke taak. creëren van een breed maatschappelijk draagvlak, door de bevolking te betrekken met en verantwoordelijk te maken voor het ruimtelijk beleid.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 9 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Inleiding

1.3.1 Stappenplan 1.3.2 Communicatieproces

Het opstellen van het gemeentelijk structuurplan gaat uit van een Een goed communicatieproces is van grote waarde binnen het uitvoering in stappen. Het betreft een pragmatische methode die steunt structuurplanningsproces. Enerzijds om belanghebbenden te laten op een stap-voor-stap-proces en tevens op een integrale benadering. meedenken (participeren) in het planproces, anderzijds om een draagvlak te creëren voor het toekomstig ruimtelijk beleid dat in de gemeente De eerste stap bestaat uit de opmaak van een oriëntatierapport gevoerd zal worden. Communicatie verhoogt immers het bestuurlijk, (startnota) en structuurschets. Dit algemeen verkennend onderzoek ambtelijk en maatschappelijk draagvlak voor de structuurplanning. formuleert de problemen en hypotheses. Het is gebaseerd op een Het structuurplan wordt opgemaakt in nauw overleg met de plangroep, coherent inzicht in een leesbare voorstelling van het verzamelde de ambtelijke werkgroep en de stuurgroep. basismateriaal (beperkte bevraging van bevoorrechte getuigen). De beleidsvoorstellen zullen tevens gebaseerd zijn op de inzichten en De plangroep (het studiebureau) biedt basisteksten en ontwerpen aan beleidsmarges (o.a. financieel) van de gemeente en het Vlaams gewest. de ambtelijke werkgroep aan. Op basis van informatievergaring, analyse, terreinwerk en onderzoek worden visies, doelstellingen, noden en De tweede stap bestaat uit een gericht onderzoek en de opmaak van het behoeften, acties en maatregelen toegelicht en besproken. De plangroep ontwerp-structuurplan. Uitgaande van de besluiten van de vorige stap stuurt het planproces en voedt de ambtelijke werkgroep met ideeën en kan besloten worden bepaalde thema’s, problemen of opties verder uit te doelstellingen. De plangroep concretiseert het besluit van dit overleg in diepen en/of bestaande studies te actualiseren en aan te vullen. schetsen, plannen en teksten.

De derde stap bestaat uit de opmaak van het eigenlijke structuurplan met een beleids- en actieplan.

Bij elke stap wordt ingegaan op de drie delen die het ruimtelijk structuurplan moet bevatten: het informatief, het richtinggevend en het bindend deel.

Elke stap wordt afgerond met een periode van intensief overleg en communicatie. In een volgende stap worden de besluiten van deze overleg- en inspraakrondes geïntegreerd.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 10 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Inleiding

De ambtelijke werkgroep verzorgt de technische begeleiding van de plangroep. Zij bestudeert de opgestelde visies en documenten op een 1.3.3 Verloop van het structuurplanningsproces kritische wijze en versterkt de terreinkennis. De leden van de ambtelijke werkgroep verzamelen informatie en reiken deze aan de plangroep aan. De ambtelijke werkgroep is samengesteld uit leden van de administratie Het gemeentelijk structuurplanningsproces is aangevat in 1997. Het en politieke vertegenwoordigers. Door de brede samenstelling wordt een college van burgemeester en schepenen duidde het studiebureau breed draagvlak gerealiseerd en is de formele communicatie met het Technum aan als ontwerper voor het opstellen van het plan. De college van burgemeester en schepenen gewaarborgd. Afhankelijk van de werkzaamheden leidden tot het opstellen van een intentienota (oktober werkzaamheden kunnen leden van deze werkgroep worden gedelegeerd 1997), een recreatienota (juni 1998), een woningbehoeftenstudie (oktober om samen met leden van de plangroep kleinere werkgroepen te vormen. 1999) en een startnota (december 1999). Tijdens deze periode werd er regelmatig overleg gepleegd met de ambtelijke werkgroep. Deze was De stuurgroep (gecoro) is ruim samengesteld met vertegenwoordigers gevormd door leden van de plangroep Technum en een uitgebreide uit maatschappelijke geledingen en heeft een klankbordfunctie. De delegatie van het college van burgemeester en schepenen (CBS) en de verschillende rapporten worden besproken en formeel geadviseerd. De gemeentelijke diensten. De einddocumenten werden tevens besproken in stuurgroep te Zutendaal komt gemiddeld tweemaal per jaar samen. de stuurgroep. Er werd één informatieavond met de bevolking georganiseerd 2. De bevolking wordt uitgebreid geïnformeerd en geraadpleegd. De bevolking krijgt inspraak in het planproces. De communicatiestrategie Na het opmaken van de startnota besliste het college van burgemeester bestaat zowel uit een individuele benadering als uit een doelgerichte en schepenen dat het planproces pas verder gezet zou worden na de benadering. Middelen die hiervoor gehanteerd worden zijn o.a.: het goedkeuring van het provinciaal structuurplan. Dit plan werd organiseren van hoorzittingen of informatievergaderingen, goedgekeurd door de provincieraad en bekrachtigd door de Vlaamse tentoonstellingen en publicaties, georganiseerde wandelingen of regering op 12 februari 2003. Begin 2004 keurde de gemeenteraad een fietstochten. bestek goed voor het aanstellen van een ontwerper voor het opmaken van het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. Het college duidde Libost- Groep nv aan in september 2004.

Op 14 juni 2005 werd het voorontwerp GRS besproken tijdens een structureel overleg met de provincie Limburg en het Vlaams gewest. Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2006 werd het structuurplanningsproces even stilgelegd vanaf de zomer van 2006 tot het begin van 2007. In februari werd het planningsproces opnieuw opgestart, in augustus werd een voorontwerp aan het college aangeboden. Dit voorontwerp werd een tweede maal besproken met de hogere besturen op 18 februari 2008.

2 Gehouden in maart 1998.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 11 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

2 Situering

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 12 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

2.1 Ligging van Zutendaal 2.2 Fysisch systeem

Kaart 1: Zutendaal en ruime omgeving Het specifiek voorkomen en de onderlinge combinatie van de elementen reliëf, bodem en water in een bepaald klimaat, vormen samen het fysisch systeem. Het fysisch Zutendaal is gelegen in Midden-Limburg en behoort administratief tot systeem bepaalt de ruimtelijke structuur in Zutendaal. het arrondissement Hasselt. De gemeente situeert zich centraal tussen de stedelijke gebieden Hasselt-Genk, Maasmechelen, Bilzen en Maastricht (NL) en het verstedelijkte Lanaken. 2.2.1 Reliëf en hydrografie Genk, As, Maasmechelen, Lanaken en Bilzen zijn de buurgemeenten van Zutendaal. De gemeente heeft een oppervlakte van 3.206 ha en meet ca. Het grondgebied van Zutendaal behoort nagenoeg volledig tot de Hoge 7 km (noord-zuid) op ca. 4,5 km (oost-west). De afstanden tot de Kempen. Enkel het gebied ten zuiden van het Albertkanaal behoort tot nabijgelegen en tot de grote steden bedragen: 7 km tot Genk, 11,5 km Vochtig-Haspengouw. De Hoge Kempen worden gevormd door het tot Maasmechelen, 10,5 km tot Bilzen, 15 km tot Maastricht, 50 km tot Kempens Plateau dat gesitueerd is op een hoogte van 75 tot 100 meter Aachen, 40 km tot Luik, 96 km tot Antwerpen en 100 km tot Brussel. boven de zeespiegel. In Zutendaal reikt het tot een hoogte van 102 meter. Zutendaal is gesitueerd aan de rand van het Kempens plateau. Dit plateau, de beekvalleien en de steilrand vormen de belangrijkste Kaart 2: Reliëf en Hydrografie structuurbepalende reliëfcomponenten. De waterscheidingskam tussen het Maas- en Demerbekken situeert zich Zutendaal is gelegen aan het Albertkanaal en is goed bereikbaar via de op de oostelijke gemeentegrens. Op grondgebied van Zutendaal wordt autosnelweg E314 Brussel-Aachen. Via de N744 is op- en afrit 32 Genk- het water bijna integraal afgevoerd naar het Demerbekken, welk Oost van de E314 vlot te bereiken. De E313 Antwerpen-Luik kan uitmondt in de Schelde. De Demer heeft talrijke zijbeken, die bereikt worden via de N730 (tot in Bilzen). In de gemeente zijn er geen ontspringen op het Kempens Plateau en veelal bijna parallel met elkaar spoorwegen voor personen- of goederenvervoer, uitgezonderd de in zuidwestelijke richting stromen. Dit is ook zo op het grondgebied van spoorlijn voor goederenvervoer langs het Albertkanaal op het de gemeente Zutendaal. industrieterrein langs de Langendijkstraat. De belangrijkste beken zijn de Bezoensbeek en Zutendaalbeek (of ook Zutendaal behoort tot het Regionaal Landschap Kempen en Maasland Molenbeek). Deze snijden in hun bovenloop het Kempens Plateau diep (RLKM) en een deel van het grondgebied van de gemeente is tevens deel uit en vormen drassige omgevingen. In deze beekvalleien zijn talrijke van het Nationaal Park Hoge Kempen. (vis)vijvers aangelegd. Deze Bezoensbeek en Zutendaalbeek worden gescheiden door de ‘Hesselsberg’, ‘Stelebos’ en ‘Bezoensberg’, welke uitlopers zijn van het Kempens Plateau.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 13 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

De overgang tussen het Kempens Plateau en het bekken van de Demer gebeurt niet geleidelijk maar neemt de vorm aan van een steilrand. Het hoogteverschil van 15 tot 20 meter wordt op sommige plaatsen over korte afstand bereikt met een hellingspercentage van meer dan 15%.

2.2.2 Bodem

Kaart 3: Bodemkaart Net als overal in de Kempen bestaat de bodem in Zutendaal voornamelijk uit zand, dat afgezet werd tijdens de laatste ijstijden. Op het Kempens Plateau ligt deze zandlaag op een dikkere grindlaag, die werd aangevoerd met ijs en smeltwater uit gesteentebrokken van de Ardennen.

Zand en grind zijn sterk waterdoorlatend, waardoor de bodem erg droog is en de waterlagen erg kwetsbaar zijn. In het zuiden van de gemeente is de bodem opgebouwd uit een dikkere laag fijner afzettingsmateriaal gevormd door zand en leem gelegen op een substraat van tertiaire zanden en kleien. Door deze moeilijker doordringbare bodem en ondergrond is de bodem hier vochtig tot nat. De bodems in Zutendaal zijn niet zo geschikt voor landbouw daar ze ofwel arm en droog zijn ofwel nat. De landbouwactiviteit is erg beperkt in de gemeente. Op de hoger gelegen gronden wordt voornamelijk aan akkerbouw gedaan, terwijl in de beekvalleien wei- en hooilanden voorkomen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 14 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

2.3 Kencijfers 2.3.2 Demografie

Zutendaal behoort met 6.898 inwoners op 1 januari 2005 tot de kleinere 2.3.1 Ruimtegebruik gemeenten in Limburg. Op 1 januari 2003 bedroeg de De gemeente Zutendaal heeft een totale oppervlakte van 3.206 ha. Op bevolkingsdichtheid 214 inwoners per km². Hiermee ligt Zutendaal ver het gewestplan van 1979 is: onder het provinciale en het Vlaamse gemiddelde: respectievelijk 331 en 443 inw/km². - 25,5% van het grondgebied aangeduid als groen- of natuurgebied,

- 19,8% als bosgebied, De bevolking in Zutendaal is in vergelijking met Vlaanderen en de - 17,6% als agrarisch gebied, provincie Limburg relatief jong. Op 1 januari 2003 was 23,4 % van de - 12,3% als militair domein, bevolking jonger dan 20 jaar, 60 % tussen 20 en 59 jaar en 16,7 % van - 6,7% als woongebied met landelijk karakter, de bevolking ouder dan 60 jaar. - 4,8% als industriegebied, - 2,6% als ontginningsgebied, Het bevolkingsaantal in Zutendaal neemt gestaag toe. In de periode - 2,6% als woongebied, 1971-2003 is het bevolkingsaantal met 70% toegenomen (1971: 4.055 - 2,6% als industrie-uitbreidingsgebied, inwoners). De bevolkingsgroei is zowel te wijten aan een positief - 2,2% als woonuitbreidingsgebied, natuurlijk saldo als aan een positief migratiesaldo. De natuurlijke - 1,9% als recreatiegebied, aangroei neemt geleidelijk af maar is nog steeds merkelijk hoger dan het - 0,7% voor infrastructuur, Vlaamse gemiddelde. Een groot deel van de immigratie is afkomstig uit - 0,2% voor gemeenschapsvoorzieningen en Nederland. Het aandeel Nederlanders bedraagt inmiddels 6,2 % van de - 0,2% voor uitbreiding van ontginningsgebied. bevolking. Alle andere nationaliteiten samen vormen slechts 2 % van de totale bevolking.

Zutendaal telde op 1 januari 2003 2.553 gezinnen. Dit komt overeen met een gemiddelde gezinsgrootte van 2,68, wat groter is dan het provinciaal (2,59) en het Vlaams gemiddelde (2,41). De gezinsverdunning verloopt in Zutendaal minder snel dan elders in het Vlaams gewest. Toch is er in Zutendaal ook een toename van het aandeel eenpersoonsgezinnen. Op 1 januari 2003 bestond 19,2 % van de gezinnen uit één persoon. Het aantal inwoners groeit gestaag aan. Op 1 januari 2006 bedroeg dit reeds 6.929.3

3 Bron: FOD Economie, Statistiek en Economische Informatie

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 15 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

Grafiek 1: Evolutie van de bevolking Zutendaal van 1971-2003 (index 1971 =100) 2.3.3 Huisvesting 170 Zutendaal LIMBURG 160 Op 1 januari 2000 telde de gemeente Zutendaal 2.456 woningen Vlaams Gewest (exclusief 2 de verblijven), in 2004 was dit reeds opgelopen tot 6.570 4. Het België 150 aantal woningen is –samen met het bevolkingsaantal- sterk gestegen in de afgelopen decennia. 140 Tabel 2: bevolking in 2006 5 130

120 Het overgrote deel van het woningbestand bestaat uit eengezinswoningen. Het zijn vooral woningen in open bebouwing: een 110 typisch kenmerk voor landelijke gemeenten. Het aandeel woningen in

100 halfopen en gesloten bebouwing neemt geleidelijk af. Het aandeel 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 woningen in appartementen daarentegen neemt gestaag toe.

Het aantal alleenstaanden en kleine huishoudens neemt toe. Het aantal Het aandeel leegstaande en verkrotte woningen in Zutendaal is grote gezinnen neemt af. Zutendaal volgt hiermee de trend van verwaarloosbaar. Het percentage is erg laag vergeleken met het Vlaamse Vlaanderen en de provincie Limburg. gemiddelde. Dit is te verklaren door het vrij jonge woningpatrimonium en de druk op de suburbane woningmarkt.

Tabel 1: Aantal huishoudens in 2004 Een aantal van de (zonevreemde) vakantiewoningen in Zutendaal worden als permanente verblijfplaats gebruikt.

4 http://zutendaal.lokaal.be/statistiek 5 http://www.statbel.fgov.be

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 16 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

2.3.4 Voorzieningen: handel en diensten 2.3.5 Inkomensverdeling

Hét handels- en dienstencentrum van de gemeente is gelegen in De inkomensverdeling in Zutendaal is sterk vergelijkbaar met het Zutendaal-centrum. In de overige kernen is het aantal handelszaken Belgisch en Limburgs gemiddelde. Het aantal lagere aangiften van beperkt tot primaire voorzieningen (Wiemesmeer, Besmer) of geheel minder dan €10.000 bedraagt 2.3% hoger dan het Limburgs gemiddelde, afwezig (Broek, Roelen, Stalken, Papendaal). het aantal hogere aangiften bedraagt meer dan het provinciaal gemiddelde (6,2% voor aangiften tussen €40.000 en €50.000 en 7,6% Zutendaal telt een behoorlijk aantal basisscholen. Secundair onderwijs voor aangiften van meer dan €50.000). Het hoger aantal lager inkomens wordt in de gemeente niet georganiseerd. De basisscholen zijn gelegen in is mogelijk deels verklaarbaar door de permanent bewoonde de kernen met de hoogste woondichtheid. In Zutendaal-centrum is er weekendverblijven. een concentratie van twee scholen en een kinderopvang omheen de Tabel 4: Inkomensverdeling 2003 Schoolstraat en de Nachtegalenstraat. Het betreft vrij onderwijs.

In Wiemesmeer is de vrije school pal in het centrum gesitueerd aan de gemeenschapsgebouwen aan het Jachthorenplein. In Gewaai wordt kleuteronderwijs en de eerste graad van het lager onderwijs aangeboden.

Zutendaal kent een relatief hoog aantal horecazaken, handel en diensten aan bedrijven. Deze sectoren zijn onmiskenbaar verbonden met de belangrijkste economische activiteit in de gemeente: de bedrijvigheid langs het Albertkanaal. Bron: FOD Economie, Statistiek en Economische Informatie Tabel 3: Voornaamste economische activiteiten in Zutendaal 6

6 http://www.statbel.fgov.be gegevens 2005

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 17 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

Figuur 1: Gemiddeld inkomen in het arrondissement Hasselt

Het gemiddeld inkomen van Zutendaal is beduidend hoger dan dit in Genk en sluit aan bij de banlieu gemeenten bij het stedelijk gebied Maasmechelen-Maastricht en Hasselt en omgeving.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 18 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

Het Kempens Plateau is duidelijk herkenbaar als heidegebied. Omheen de nederzettingen zijn akkers aangelegd. Deze hebben een geblokte 2.4 Historische ontwikkeling structuur en een gelijkaardige omvang. De akkers zijn omgeven door hagen die gebruikt werden als veekering. Deze akkerstructuur vormt een Het bestuderen van historische kaarten leidt tot een dieper inzicht in het ontstaan en brede band tussen Gelieren, Wiemesmeer, Zutendaal en Besmer. Ten de groei van de ruimtelijke structuur van de gemeente. Hieronder wordt een bondig oosten van de band is het heidegebied gesitueerd, ten westen hebben de overzicht gegeven van de historische ontwikkeling van Zutendaal sinds het eind van de verschillende beekvalleien het Kempens Plateau uitgesneden. In de 18 de eeuw. uitgesneden beekvalleien zijn vijvers duidelijk herkenbaar. Omheen de beken zijn bossen aangeplant. 2.4.1 Het pre-industriële Soetendale de Kaart 4: Ferrariskaart Maastricht (1770) 2.4.2 Sutendael in de 19 eeuw

Kaart 5: Kaart volgens Ferraris (ca.1840) Kaart 6: Kadaster gemeente Zutendaal (1849)

Het centrum van Zutendaal is ontstaan aan de Kaart 7: Topografische kaart (1877) Molenbeek/Zutendaalbeek. Op het einde van de 18 de eeuw was Zutendaal nog een klein Kempens dorp. De beekvallei was een veilige Op deze erg gedetailleerde topografische kaart zijn de ruimtelijke beschuttingsplaats en de gronden waren beter geschikt voor landbouw ontwikkelingen goed herkenbaar. De ontginning van het heidelandschap dan deze op de hogere delen van het plateau. Op de kaart volgens schrijdt verder en grote delen van het plateau zijn met bomen Ferraris (1840) is de kern Soetendale duidelijk ingetekend. Het vormt aangeplant. In de omgeving van Heywick (Heiwijk) zijn de grote samen met Wevelsmoer de grootste kern in de omgeving. De kern is bosstructuren sterk structurerend. reeds duidelijk gesitueerd op een kruispunt van wegen (Genk-Maastricht en Bilzen-As). De bebouwing start op het kruispunt en loopt op de vier De spoorwegen Genk-Maaseik en Lanaken-As zijn aangelegd. Besmer wegen uit. Andere duidelijk te herkennen nederzettingen zijn in Genk wordt zo aangesloten op het spoorwegnet wat de latere sterkere groei in Terbrouck (Terboekt), Slederlooz (Sledderlo) en in Zutendaal Gewaey vergelijking met Stalken, Broek en Gewaai verklaart. Tussen Gewaai en (Gewaai), Gerbroeck (Broek), Bessemer (Besmer), Stalleren (Stalken). Besmer start de lintbebouwing. De nieuwe weg van Bilzen naar As loopt dwars door Wiemesmael en vermijdt het centrum van Sutendael. De nederzettingsstructuur van Zutendaal met de bebouwing aan de vier Papendael dat nabij de kruising gesitueerd is tussen de nieuwe weg en de armen omheen het kruispunt onderscheidt zich van de oude baan Zutendaal–Genk kent een begin van groei. De kernen van nederzettingsstructuur in de andere kernen waar de gebouwen deel zijn Zutendaal en Gewaai groeien naar elkaar toe. Zutendaal groeit ook in van een straatdorp. Opvallend is dat de kernen van Broek, Stalken, zuidwestelijke richting (Daalstraat). De steilranden, beekvalleien en Besmer en Gewaai een gelijkaardige omvang kennen. Dit onderscheidt vijvers zijn duidelijk herkenbaar. Opvallend zijn de vele hagen die als zich sterk van de huidige situatie. perceelsscheiding en veekering functioneren. In de beekvalleien zijn weilanden gesitueerd.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 19 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

2.4.3 Zutendaal in het interbellum 2.5 Bestaande ruimtelijke structuur van Kaart 8: Topografische kaart (1938) de regio Kaart 9: Vandermaelenkaart (1948) Kaart 10: Bestaande ruimtelijke structuur van de regio In het interbellum wordt het Albertkanaal aangelegd. De industrialisatie De natuurlijke structuur van de regio wordt bepaald door de wordt daardoor versterkt. Omheen het kanaal worden de eerste verschillende zuidwest georiënteerde beken die de zuidelijke rand van het bedrijven gevestigd. Kempens Plateau uitsnijden. Deze beken monden uit in de Demervallei. Het samenvloeiingsgebied van het Demerbekken heeft een grote 2.4.4 Zutendaal in het autotijdperk natuurlijke en ecologische waarde.

De steilrand van het Kempens Plateau heeft een bijzondere natuurlijke In de jaren zeventig volgt de autosnelweg Lummen-Heerlen. De bouw betekenis. Op een korte afstand is er een sterke ecologische gradiënt. van de autosnelweg duidt de start van het autotijdperk aan dat tot Aan de voet ervan zijn vaak vijvers gegraven. Het Midden-Limburgs duidelijke ruimtelijke wijzigingen leidt. De spoorverbinding Genk- Vijvercomplex (Zonhoven en Genk), Bokrijk en omgeving de Maten Maaseik maakt ruimte voor de Europalaan, de spoorweg Lanaken-As hebben een internationale betekenis. De vijvers ten zuiden van wordt opgeheven. Wegen worden verbreed om tegemoet te komen aan Zutendaal zijn beperkter in schaal, omvang en betekenis. de toegenomen verkeersintensiteit.

Op het Kempens Plateau liggen de grootste aaneengesloten natuurgebieden van Vlaanderen. Zij zijn gebundeld in drie bos- en heidegebieden op de waterscheidingslijn tussen het Maas- en Scheldebekken. Van noordoost naar zuidoost zijn dat het Park Lage Kempen, Park Midden-Limburg en Park Hoge Kempen.

Het Park Hoge Kempen, de Demer en de Maas bepalen in een sterke mate de nederzettingsstructuur van de regio. Hasselt en Bilzen zijn gesitueerd aan de Demer, Maasmechelen, Lanaken en Maastricht aan de Maas, Genk in de vallei van de Dorpsbeek, Zutendaal in de vallei van de Zutendaalbeek.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 20 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

Hasselt en Genk oefenen een grote invloed uit op de ruimtelijke In Midden-Limburg en het regionaalstedelijk gebied Hasselt-Genk, ontwikkeling. Het zijn verstedelijkte gebieden met een verschillende Zonhoven, As, Maasmechelen en Zutendaal is landbouw bijna afwezig. oorsprong en gekenmerkt door een andere groei. Hasselt is een Ter hoogte van Bilzen en Zutendaal raken de openruimtegebieden van historisch gegroeide stad opgebouwd op een radiaal concentrisch model. Haspengouw en het park Hoge Kempen elkaar. Deze verbinding situeert De stad groeit verder omheen die concentrische vorm waardoor steeds zich in het midden tussen de steden Hasselt en Maastricht. nieuwe schillen ontstaan. Genk is opgebouwd uit vlakvormige ontwikkelingen omheen de steenkoolzetels. Tussen deze ‘wijken’ is er De verkeers- en vervoersstructuur op regionaal niveau wordt gekenmerkt minder of geen bebouwing. Deze variatie in ontstaansgeschiedenis en door enerzijds een aantal radiale wegen die uit Hasselt vertrekken (N2, groei is herkenbaar in andere nederzettingen. Bilzen is een concentrisch N74, N75, N80 en N20) en anderzijds het rastervormig verkeersnetwerk opgebouwde historische gegroeide stad, Lanaken kent een recente van Genk. Een aantal belangrijke noord-zuid gerichte bovenlokale rastervormige ontwikkeling, Maasmechelen is opgebouwd in verbindingswegen lopen bijna parallel aan elkaar. Ten westen van de N74 verschillende relatief ver van elkaar liggende wijken. Zutendaal kent een (Hasselt-Eindhoven) is de N72-N746 gesitueerd (Herk de Stad- sterke lintvormige bebouwing. Beringen-Lommel), ten oosten de N76 (Diepenbeek-Genk-Meeuwen- Bree/Peer) en de N730 Tongeren-Bilzen-Opglabbeek-Bree. In oost- De belangrijkste concentratiegebieden binnen de economische structuur westrichting vormen de beide autosnelwegen (E313 en E314), de N2, het zijn het verstedelijkt gebied Hasselt-Genk, de stadsregio Maastricht en Albertkanaal en de spoorlijn Hasselt-Bilzen-Tongeren belangrijke het Albertkanaal. Meer dan een derde van de werkgelegenheid in de bovenlokale verkeersinfrastructuren. De spoorweginfrastructuur is provincie (Vlaams) Limburg is in het regionaalstedelijk gebied Hasselt- beperkt. Hasselt is een belangrijk spoorwegknooppunt voor Genk gesitueerd met activiteiten gericht op industriële en tertiaire personenverkeer, Genk heeft een belangrijke functie voor het werkgelegenheid. Het gebied heeft een groot aanbod aan regionaal goederenverkeer. stedelijke voorzieningen en diensten (onderwijs, kantoren, Op niveau van de gemeente Zutendaal is de N77 een belangrijke wetenschapspark, multimedia, gerecht) welke zowel in het verkeersader tussen Genk en Lanaken. regionaalstedelijk gebied Hasselt-Genk als Maastricht gevestigd zijn. Het regionaal bedrijventerrein Genk-Zuid vertegenwoordigt ongeveer 70% De landschappelijke structuur wordt vooral bepaald door het plateau, de van het totaalaanbod aan bedrijventerreinen van de gemeenten Genk, steilranden en de riviervalleien van Maas en Demer. Het bedrijvenlint Hasselt, Diepenbeek, Zonhoven en Zutendaal. De aanwezigheid van de langs het Albertkanaal wordt doorbroken ter hoogte van de Maten en universiteit, de transnationale samenwerking, het wetenschapspark en de tussen Bilzen en Zutendaal. Hasselt Research Campus zijn belangrijke troeven voor de regio. De activiteiten aan het Albertkanaal zijn deel van een economische structuur die het ‘Economisch netwerk Albertkanaal’ genoemd wordt. Het gebied kent een grote concentratie aan bedrijventerreinen en is multimodaal ontsloten (waterweg, spoorweg, wegennetwerk).

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 21 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Situering

3 Plannings- en beleidscontext

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 22 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Het ruimtelijk ontwikkelingsperspectief richt zich vooral op de stedelijke 3.1 Ruimtelijke beleidsdocumenten knooppunten en de agglomeraties en dit zowel met betrekking tot de onderlinge ruimtelijk-functionele verhoudingen als op de relatie met het tussengelegen en het omringende landelijke gebied en de open ruimten. 3.1.1 Internationale beleidsdocumenten De regionale economie is georiënteerd op een industriële productie, welke momenteel een veranderings- en moderniseringsproces doormaakt met tertiariseringstendenzen en een toenemend toeleveringskarakter. De Zutendaal is gelegen in een regio, waarin allerlei belangrijke sectoren hierin zijn chemische nijverheid, elektrotechniek, (lands)grensoverschrijdende initiatieven genomen worden ter keramische industrie, machine- en transportmiddelenindustrie. De bevordering van de ontwikkeling van de regio op het vlak van economie, belangrijkste centra zijn Luik, Aachen, Maastricht, Hasselt-Genk en natuur, landschap, toerisme, … Sittard-Geleen. Hieronder worden een aantal internationale beleidsdocumenten aangehaald, die indirect of direct (via projecten) een impact kunnen Ontwikkelingsperspectief Drielandenpark hebben op de ruimtelijke ontwikkelingen van Zutendaal. Het Drielandenpark wordt gevormd door een binnengebied (de Ruimtelijk ontwikkelingsperspectief M.H.A.L. landelijke open ruimte tussen de steden) van de stedelijke bebouwingszone Luik – Maastricht – Sittard – Geleen – Parkstad – Aken Het MHAL-gebied vormt het stedelijk kerngebied binnen de EuRegio – Eupen en Verviers en een buitenzone van circa 5 km rondom deze Maas-Rijn. Het MHAL-gebied bestaat uit zes steden, die samen vier stedenring. 7 De grenzen van het Drielandenpark zijn vaag daar het stedelijke gebieden vormen: Maastricht-Heerlen, Hasselt-Genk, Aachen Drielandenpark geen territoriale eenheid is. De Drielandenpark-regio ligt en Luik. precies aan de rand van de stedelijke dichtbevolkte zone en vormt de overgang naar de minder dicht bevolkte, rurale zone van Noordwest- Voor het MHAL-gebied werd een ruimtelijk ontwikkelingsperspectief Europa. opgemaakt met als doel de vier stedelijke gebieden Het Drielandenpark bestaat uit verschillende sterk herkenbare functioneel/economisch beter op elkaar af te stemmen en het profiel van landschappen. Deze vormen samen een aantrekkelijk geheel voor de gehele regio te versterken. Dit ontwikkelingsperspectief werd bewoners en toeristen, maar ook voor ondernemers die in overgenomen in later opgemaakte beleidsdocumenten waaronder het omgevingskwaliteit een vestigingsfactor zien. De bewoners van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en de Tweede Benelux- gebied, zowel in de steden als daarbuiten, zijn zich steeds meer bewust structuurschets. van de kwaliteiten van hun leefomgeving. De grootste uitdaging voor de regio is nu op welke wijze men deze kwaliteiten kan behouden en versterken, waarbij zowel aan bedreigingen het hoofd wordt geboden maar ook alle mogelijkheden worden benut.

7 De gemeente Zutendaal is opgenomen in deze buitenring.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 23 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Het project Drielandenpark beoogt het behoud van de kwaliteit van de Het ontwikkelingsperspectief is vooral gericht op ruimtelijke functies open ruimte in de verstedelijkte omgeving van Maastricht - Hasselt - van de open (groene) ruimte 9. Het structuurbeeld duidt de kenmerkende, Aachen - Luik door middel van een zorgvuldig ruimtelijk beleid. karakteristieke huidige verschijningsvorm aan op kaart. Vervolgens zijn Grensoverschrijdende samenwerking met als doel een inhoudelijke de knelpunten, kansen en gewenste ontwikkelingen per thema aangeduid. afstemming van het beleid vormt hierin een belangrijk thema. Dit heeft geleid tot schetsen met ontwikkelingsmogelijkheden per thema (wensbeelden), die vervolgens geïntegreerd zijn in een gezamenlijk Bij het uitwerken van de globale doelstelling in een ontwikkelingsvisie ontwikkelingsperspectief. voor het Drielandenpark is de nadruk gelegd op: - een ruimtelijk ontwikkelingsperspectief – in de zin van een Als eerste uitwerking van het ontwikkelingsperspectief wordt een aantal integrale en (economisch) duurzame ontwikkeling boven een strategische ontwikkelingslijnen voorgesteld. Het sectorale; ontwikkelingsperspectief en de daaraan gekoppelde ontwikkelingslijnen - het euregionale karakter – met een nadruk op fungeren als accent en verdieping van het bestaand beleid in de grensoverschrijdende samenwerking, maar uitgaande van verschillende landsdelen. In de volgende fase van het project zullen die nationale structuur- en beleidsplannen; ontwikkelingslijnen zowel thematisch als gebiedsgericht verder worden - de open ruimte – de nadruk ligt op de niet geürbaniseerde uitgewerkt. ruimte tussen de grote steden, op rurale thema's, alsmede op het behoud en het beheer van de landschappelijke en natuurlijke Beleidslijnen voor landschap en cultuurhistorie kwaliteiten van het gebied. De cultuurhistorische, landschappelijke en natuurlijke waarden worden - de culturele diversiteit en de versterking van de regionale als de kernkwaliteiten van het Drielandenpark aangeduid. De in het identiteit. landschap aanwezige structuren en elementen worden zoveel mogelijk behouden, hersteld of ontwikkeld. Er wordt gestreefd naar het behoud Het ontwikkelingsperspectief Drielandenpark luidt als volgt: " Het project en het herstel van de karakteristieke en functionele afwisseling in Drielandenpark - Open ruimte zonder grenzen - dient als kader voor euregionale landgebruik tussen dalen, hellingen en plateaus. samenwerking bij het initiëren, stimuleren, faciliteren en evalueren van een harmonieuze en duurzame ontwikkeling van de regio, gebaseerd op de ecologische, Beleidslijnen voor natuur, water en milieu economische, landschappelijke en culturele kwaliteiten, in onderlinge samenhang ." 8 Ter verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater en ter bestrijding van wateroverlast en overstromingen wordt een versnelde aanpak van waterzuivering, waterconservering aan de brongebieden en waterretentie als achtervang (wachtbekkens en verruiming overstromingsgebieden) nagestreefd. Biotopen voor de karakteristieke planten- en diersoorten worden in onderlinge samenhang behouden, hersteld en ontwikkeld. Bestaande natuurgebieden worden verbonden door de aangegeven natuurcorridors.

9 De culturele diversiteit en de sociaal-economische ontwikkeling vormt echter eveneens een 8 Ontwikkelingsperspectief Drielandenpark, Open ruimte zonder grenzen, .... belangrijke doelstelling.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 24 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Beleidslijnen voor landbouw Ter ondersteuning van een goede randontsluiting wordt het belang van Er wordt gestreefd naar een betere samenwerking met de landbouw bij een (eu)regionale ringspoorlijn aangeduid. Deze verbindt de steden snel bodem-, water-, natuur- en landschapsbeheer via marktconforme en frequent met elkaar en biedt aansluitingen met HSL-haltes in Luik en beheersvergoedingen. Initiatieven ter diversificatie van de Aken. Er wordt samengewerkt om een spoedige realisatie te landbouwsector via recreatie, de introductie van omgevings-vriendelijke bewerkstelligen. teelt van streekproducten worden gestimuleerd. Ter vermindering van overstromingsrisico's en met het oog op het behoud van het Implementatie van het ontwikkelingsperspectief in het beleid van de partners karakteristieke landschapspatroon wordt gewerkt aan een regeling, De geschetste strategische ontwikkelingen kunnen alleen plaatsvinden waarbij het hebben van grasland op kwetsbare hellingen financieel wordt indien ieder zich inspant om het geschetste beleid in de eigen gewaardeerd. beleidskaders in te passen. Daarom is als vervolg op het gemeenschappelijk formuleren van het ontwikkelingsperspectief ook een Beleidslijnen voor toerisme inspanningsverplichting nodig. Er is tevens in een monitoring voorzien Het ontwikkelingsperspectief streeft naar een complementair toeristisch- om het beleid op te volgen. recreatief aanbod, waarbij de verschillende culturele, landschappelijke en cultuurhistorische karakteristieken op korte afstand van elkaar als EuRegionale 2008 trekpleister worden gebruikt. De samenwerking tussen de regionale De Euregionale is een initiatief van het land Nordrheinland-Westfalen. toeristenbureaus wordt versterkt, een samenhangende toeristische Het land wil met dit initiatief een hefboom creëren voor samenhangende strategie voor het Drielandenpark wordt opgebouwd. Nieuwe gebieden die door samenwerking een economische ontwikkeling beogen. (thematische) routes worden ontwikkeld. Er wordt getracht om zo Voorbeeld is de economische revitalisering van het voormalige weinig mogelijk publieks- en verkeersaantrekkende activiteiten te Ruhrgebied met het Emscher Park. Het werkgebied van de Euregionale ontwikkelen in de beekdalen en natuurgebieden. Dynamische functies omvat vijf culturen, vier miljoen inwoners en drie talen. Deze worden voorzien in de stedenband. verscheidenheid wordt gevat in één motto: "Grenzen overschrijden”. Dit

wordt geconcretiseerd in drie centrale thema’s: " FremdGehen", Beleidslijnen voor verstedelijking en infrastructuur "StadtFinden" en "GrenzWissen ". In het binnengebied van het Drielandenpark (met name in de beekdalen) en in de zones waar de natuurcorridors de stedenband kruisen wordt een In het kader van dit project werden in de drie landen en de vier regio’s verdere toename van bebouwing beperkt. De migratie vanuit de steden hefboomprojecten geselecteerd die een kwaliteitsvolle bijdrage moeten naar het platteland wordt afgeremd onder andere door het wonen in de leveren in de regionale herstructurering van de regio en de samenwerking grote stad aantrekkelijker te maken. over de grens moeten bevorderen. In het jaar 2008 moeten deze initiatieven door de bevolking in de regio duidelijk zichtbaar zijn. In Vlaanderen wordt er vooral geïnvesteerd in het kenbaar maken en bewegwijzeren van de Grün- Metropolroute. Deze dubbele route is door Henri Bava uitgetekend en moet een toeristisch netwerk vormen tussen de steden in de Euregio en wil tevens de voormalige steenkoolwinningen met elkaar verbinden.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 25 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Nederzettingsstructuur 3.1.2 Zutendaal in het RSV In het buitengebied wordt gestreefd naar een woondichtheid van 15 woningen per hectare. Bovendien moet de behoefte aan bijkomende woningen opgevangen worden in de daartoe best uitgeruste kernen. Zutendaal, gelegen in het buitengebied Conform het principe van de gedeconcentreerde bundeling kan een In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) is Zutendaal verdere groei van linten en een toename van de verspreide bebouwing 12 gesitueerd in het buitengebied 10 . Meer bepaald is Zutendaal gelegen in de niet aanvaard worden . buitengebied-verbinding tussen twee grote aaneengesloten gebieden van Uitbreiding van de woningvoorraad mag niet uitsluitend vertaald worden het buitengebied, nl. Haspengouw en het Kempens (of Limburgs) in het creëren van nieuwe bouwlocaties. In gebieden waar de Plateau, die van elkaar gescheiden zijn door het stedelijk netwerk op migratiedruk laag is, zoals in Zutendaal, moet de nadruk gelegd worden Vlaams niveau ‘Het Limburgs Mijngebied’ en het Economisch Netwerk op maximaal gebruik van de bestaande huisvestingsmogelijkheden in de Albertkanaal. Haspengouw is een uitgestrekt landbouwgebied met de kernen via inbreiding, renovatie en vernieuwbouw, het samenvoegen van vallei van de Demer en haar zijrivieren als structurerend element op bestaande gebouwen, verbouwen van gebouwen die hun functie verloren 13 Vlaams niveau. Het Limburgs plateau wordt gekenmerkt door de zeer hebben, oprichten van meergezinsgebouwen, … uitgestrekte natuurgebieden met heide, bossen op arme zandgronden, De woonfunctie in de kernen moet attractief zijn, er moet worden beekvalleien en graslanden. gestreefd naar een gedifferentieerde samenstelling van de woningvoorraad. Het verweven van functies en activiteiten moet voorop In het buitengebied is het beleid gericht op het behoud, het herstel, de staan in de kernen van het buitengebied. Dienstverlening, kleinhandel en ontwikkeling en de verweving van de belangrijke structurerende lokale economie worden in het hoofddorp gelokaliseerd en dit op het 14 elementen zoals landbouw en natuur. Dit kan alleen vanuit een integrale, niveau van het hoofddorp . samenhangende ruimtelijke visie op de ruimte en op het buitengebied in het bijzonder. Sectorale ontwikkelingen worden hierin gekaderd. 11 Dit Ruimtelijk-economische structuur betekent niet dat het buitengebied wordt ‘bevroren’. De bestaande In de kernen van het buitengebied is het behoud van de economische ruimtelijke structuur en het fysisch systeem bieden het raamwerk dynamiek essentieel. Uitbreidingsmogelijkheden voor lokale bedrijven waarbinnen dynamische activiteiten en functies met steeds wijzigende moeten mogelijk blijven en het verweven van lokale bedrijvigheid met omgevingsvereisten op flexibele manier moeten kunnen functioneren. andere functies moet maximaal worden nagestreefd. De realisatie van een bijkomend lokaal bedrijventerrein wordt afgestemd op de plaatselijke 15 Met betrekking tot het buitengebied doet het RSV volgende voor behoefte aan lokale bedrijven . Zutendaal relevante uitspraken:

12 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, Gewenste ruimtelijke structuur, p. 408. 13 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, Gewenste ruimtelijke structuur, p. 407. 10 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (1997), Gewenste ruimtelijke structuur, p. 326 (kaart 1) 14 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, Gewenste ruimtelijke structuur, p. 405. 11 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (1997), Gewenste ruimtelijke structuur, p. 379 15 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, Gewenste ruimtelijke structuur, p. 406.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 26 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Natuurlijke structuur Toeristisch-recreatieve structuur Er wordt gestreefd naar de aanduiding van een samenhangend en Uitgangspunt bij de ontwikkeling van toeristisch-recreatieve activiteiten georganiseerd geheel van gebieden waarbinnen het behoud, het herstel in het buitengebied is het recreatief medegebruik met respect voor de en de ontwikkeling van de natuur gestimuleerd wordt. 16 draagkracht van het gebied. In Zutendaal betreft het vooral de ontwikkeling van de beekvalleien en de beken, die afwateren naar de Demer, een structuurbepalende rivier op Wat betreft de bestaande hoogdynamische toeristisch-recreatieve Vlaams niveau. Daarnaast vormen de bosstructuren een belangrijk infrastructuur en de wildgroei van hinderlijke vormen van sport en onderdeel van de natuurlijke structuur van Zutendaal. Doelstellingen hier recreatie in het buitengebied, gelden strikte locatie- en zijn o.m. het versterken van de multifunctionaliteit van bos en het uitbreidingsvoorwaarden én moet de bestaande infrastructuur gelegen tegengaan van versnippering van bestaande bossen (en dus het verlies zijn in een gebied dat in de provinciale en gemeentelijke ruimtelijke aan biodiversiteit) 17 . Door (illegale) weekendhuisjes, door over-recreatie, structuurplannen aangeduid wordt als toeristisch-recreatief knooppunt of door zonevreemde bebouwing,… zijn heel wat van de bestaande bossen, netwerk van toeristisch-recreatief belang. Nieuwe hoogdynamische zoals ook in Zutendaal, gedegenereerd. Inspanningen moeten geleverd toeristisch-recreatieve infrastructuur is slechts mogelijk onder strikte worden voor de herwaardering van de bestaande bossen in de richting voorwaarden gesteld door de structuurbepalende functies natuur, bos en van het Bosdecreet. 18 landbouw 21 .

Agrarische structuur Permanente bewoning van infrastructuur voor een tijdelijk en recreatief Zutendaal is gelegen op de overgang tussen Haspengouw en Kempen. gebruik ondermijnt de recreatieve en toeristische productwaarde van het Landbouwactiviteiten zijn er beperkt aanwezig. Zutendaal is dan ook buitengebied en is ruimtelijk niet aanvaardbaar 22 . geen onderdeel van de agrarische structuur op Vlaams niveau 19 . De terreinen voor openluchtrecreatieve verblijven (ongeacht de Landschappelijke structuur bestemming op het gewestplan) moeten worden geëvalueerd in functie De steilrand op de overgang tussen het Kempisch Plateau en Vochtig- van de ruimtelijke draagkracht van het betrokken gebied. Dit kan leiden Haspengouw is structuurbepalend voor het buitengebied 20 . De tot nieuwe terreinen of tot het behoud, de sanering, de verplaatsing of de structurerende reliëfcomponent moet visueel aanwezig blijven. Nieuwe verwijdering van bestaande terreinen 23 . bebouwing mag enerzijds het zicht op de reliëfcomponent niet belemmeren, maar kan anderzijds de herkenbaarheid van de Om de toeristisch-recreatieve aanbodelementen in het buitengebied en in reliëfcomponent versterken. Ook landbouw, landschapsbouw, de stedelijke gebieden met elkaar te verbinden, wordt netwerkvorming natuurontwikkeling of bosuitbreiding kunnen de karakteristieken van de vooropgesteld. Paden en routes worden met elkaar verbonden (ook reliëfcomponent benadrukken. internationaal) en uitgerust als een samenhangend toeristisch-recreatief product (met onder andere de inschakeling van verblijfsaccommodatie) 24 .

16 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 389. 17 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 383. 21 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 415-416. 18 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 391. 22 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 416. 19 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 391-399. 23 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 417-418. 20 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 409-413. 24 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 414.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 27 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Ontginning De economische knooppunten hebben niet allemaal eenzelfde uitstraling Ontginningen zijn tijdelijke activiteiten en zijn daarom op lange termijn en eenzelfde economisch belang. Niet in alle gemeenten leidt deze ondergeschikt aan de structuurbepalende functies van het buitengebied. selectie dus automatisch tot een groter aanbod aan bedrijventerreinen. Bij de nabestemming en de herinrichting moeten de natuur- en Het voorzien van een bijkomend aanbod aan regionale landschapswaarden minstens behouden of ontwikkeld worden. De bedrijventerreinen in een economisch knooppunt moet worden nabestemming moet afgestemd zijn op de bestaande natuurlijke en afgewogen op basis van een ruimtelijke visie en een gewenste ruimtelijke landschappelijke structuur en bij een recreatiefunctie ook op de structuur voor het economisch knooppunt. De ruimtelijke draagkracht bevolkingsconcentratie 25 . en de ruimtelijke kwaliteit, de bestaande woonfunctie, de bestaande ruimtelijk-economische structuur, de ruimtelijke en economische Zutendaal grenst aan het Limburgs Mijngebied, een s tedelijk potenties, de afbakening van de gebieden van de natuurlijke en agrarische netwerk op Vlaams niveau structuur en de mobiliteitsproblematiek zijn daarbij de uitgangspunten voor het formuleren van de visie en voor het uittekenen van een De gemeente Zutendaal grenst aan het stedelijk netwerk Limburgs gewenste ruimtelijke structuur op het economisch knooppunt. mijngebied. De rol van dit gebied ligt vooral in de versterking van een stedelijke en economische structuur op Vlaams niveau. Lijninfrastructuur Zutendaal, economisch knooppunt binnen het ENA Op het grondgebied van de gemeente Zutendaal is de E314 geselecteerd als hoofdweg. Het Albertkanaal maakt deel uit van het Zutendaal is in het RSV geselecteerd als economisch knooppunt binnen hoofdwaterwegennet in Vlaanderen 28 . het economisch netwerk van het Albertkanaal (ENA). Dat wil zeggen dat hier de economische activiteiten geconcentreerd zijn op goed uitgeruste regionale en lokale bedrijventerreinen of verweven voorkomen met andere functies. Het ENA is van belang omwille van de performante ruimtelijk- economische rol en betekenis van het gebied en de aanwezigheid van hoogwaardige vervoers- en verkeersinfrastructuur (waaronder het Albertkanaal en de E313). 26 Binnen het RSV wordt geopteerd om nieuwe economische activiteiten van regionaal belang en herlokalisatie van bestaande regionale bedrijventerreinen te concentreren in de economische knooppunten 27 .

25 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 425-426. 26 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 436. 27 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 432. 28 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, gewenste ruimtelijke structuur, p. 483, 510.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 28 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.1.3 Zutendaal in het RSP Limburg 29 Ontwikkelingsperspectieven voor hoofd- en deelruimten Het RSPL onderscheidt vier hoofdruimten in Limburg: Kempen, Provincie Limburg gekenmerkt door een grensoverschr ijdende Netwerk Midden-Limburg, Maasland en Haspengouw - Voeren. De ruimtelijke context gemeente Zutendaal situeert zich in het zuidelijk deel van de hoofdruimte Kempen. Dit zuidelijk deel scheidt de hoofdruimten Het Ruimtelijk Structuurplan Provincie Limburg (RSPL) stelt dat de netwerk Midden-Limburg en Maasland van elkaar. Dit bevestigt de provincie gekenmerkt wordt door het bestaan van vele en diverse openruimteverbinding van Vlaams niveau, die het RSV aangeeft tussen grensoverschrijdende relaties. Deze relaties en samenwerkingsverbanden Haspengouw en de Kempen 32 . zijn wisselend en thematisch (op vlak van kennis, ontsluiting, uitrusting, toerisme, natuurontwikkeling, logistieke parken en bedrijventerreinen) 30 . Zutendaal gelegen in de hoofdruimte Kempen en de de elruimte Voor Zutendaal is de relatie met het Drielandenpark belangrijk en Drieparkengebied vormen natuurontwikkeling en toerisme belangrijke grensoverschrijdende thema’s. Zutendaal is gelegen in de hoofdruimte Kempen , met het Kempens Plateau en met Hasselt-Genk en Lommel-Neerpelt-Overpelt op de rand daarvan. Toekomstige ontwikkelingen in de provincie gericht op kwaliteit De hoofdruimte Kempen positioneert zich als verweven Het structuurplan beklemtoont dat de ontwikkelingen niet louter gericht openruimtegebied met een toeristisch-recreatieve rol op Benelux-niveau. mogen zijn op meer (kwantiteit), maar ook op beter en meer kwalitatieve ontwikkelingen. Kwaliteit is belangrijk voor de verschijningsvorm van de In de Kempen wordt gestreefd naar het behoud en de versterking van de provincie. Een van de aspecten betreft het veilig stellen van de open ruimte enerzijds en een gelokaliseerd sterk accent op de landschappelijke kwaliteiten die in grote delen van de provincie aanwezig economische ontwikkeling en op de verstedelijking binnen de stedelijke zijn. De bestaande landschappelijke verschillen en de cultuurhistorische gebieden en netwerken anderzijds. De ontwikkeling van rijkdom moeten behouden blijven 31 . openruimtefuncties wordt voor het gehele gebied als prioritair aanzien. Het betreft onder meer natuurontwikkeling, bosbouw, waterbeheer, landbouw, toerisme en recreatie. Het behouden van grote natuurlijke gebieden en het versterken van natuurverbindingen worden aangeduid als belangrijke doelstellingen. De herwaardering van de landschappelijke differentiatie wordt vooropgesteld. De ondersteuning van toerisme, recreatie en landbouw wordt als essentieel aangeduid. De verenigbaarheid en een goed evenwicht tussen de verschillende open ruimten vormen een belangrijk aandachtspunt.

29 Goedgekeurd door de provincieraad en bekrachtigd door BVR 12 02 2003. 30 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 148. 31 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 148. 32 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 152.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 29 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Belangrijke conceptelementen voor Zutendaal zijn: Aangeduide beleidsthema’s die relevant zijn voor Zutendaal zijn: - Hoogdynamische toeristisch-recreatieve polen worden op de - De bestaande groen-, bos- en heidegebieden worden beschermd, rand van het plateau gesitueerd. Zij zijn noodzakelijk voor versterkt en indien mogelijk vergroot. Bijkomende de ontwikkeling van het Kempens Plateau als toeristisch- natuurverbindingen moeten nieuwe samenhang creëren. recreatief product van Benelux-niveau. - Het toerisme wordt verspreid ontwikkeld onder de vorm van - Het park Hoge Kempen behoort tot de grootste recreatief medegebruik, ruimtelijk gedifferentieerd en afhankelijk aaneengesloten natuurgebieden van Vlaanderen. Het park van de ruimtelijke draagkracht. Plattelandstoerisme en zachte wordt maximaal behouden en versterkt en met beide andere bosrecreatie zijn de belangrijkste recreatievormen. Bijzondere parken verbonden tot één aaneengesloten bos- en heiderijk aandacht gaat daarbij naar een optimale ruimtelijke inpassing van gebied met hoge natuurwaarden. Recreatief medegebruik is het (grensoverschrijdend) fietsroutenetwerk, naar een ruimtelijke mogelijk. Bosuitbreiding en natuurbeheer zijn sanering van het openluchtrecreatief aanbod en het inschakelen aandachtspunten. van de dorpskernen in het toeristisch aanbod. Ook in het - De steilrand wordt beschouwd als een te vrijwaren zuidelijk gedeelte van het Park Hoge Kempen is toerisme een landschapselement. Hoogdynamische ontwikkelingen belangrijke nevenfunctie met mogelijk ruimtegebruik voor moeten worden tegengegaan. hoogdynamische recreatie. De verdere uitbouw van het Park Hoge Kempen met een beperkt aantal toegangspoorten aan de Binnen de Kempen situeert Zutendaal zich in de deelruimte randen past in deze visie 33 . Drieparkengebied . De 3 Kempense parken behoren tot de grootste - In het vrij gaaf landschap moeten ruimtelijke ingrepen in aaneengesloten natuurgebieden van Vlaanderen: Park Lage Kempen, overstemming zijn met de gewenste ontwikkelingen van het Park Midden-Limburg en Park Hoge Kempen. Zij bestaan uit landschap. Bos- en natuurgebieden vormen zoveel mogelijk uitgestrekte, hoofdzakelijk geblokte naaldbossen met een bos- en harde grenzen van de open ruimte. Behoud en inbreiding van heidegordel en uit vennen met belangrijke natuurwaarden op Vlaams grote aaneengesloten oppervlakten natuur zijn essentieel. niveau. Volgende mogelijke acties relevant voor Zutendaal zijn opgenomen: Het kenmerkende aaneengesloten karakter wordt behouden en versterkt - De provincie kan een samenwerkingsverband oprichten voor de door verdere versnippering tegen te gaan en natuurverbindingsgebieden promotie en uitwerking van het volledig Kempens Plateau als te herstellen en toe te voegen. Toerisme is een belangrijke nevenfunctie toeristisch-recreatief product van Benelux-niveau. in deze deelruimte.

33 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 160.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 30 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Aangrenzende hoofdruimten Ontwikkelingsperspectieven voor de deelstructuren

Ten westen ligt de hoofdruimte Netwerk Midden-Limburg : het oost-west In onderstaande worden de belangrijkste elementen uit het RSP Limburg gericht centraal en westelijk deel van de provincie34 . Deze hoofdruimte is voor Zutendaal per deelstructuur aangehaald. de motor van de verstedelijking van de provincie. Voor de meest hoogwaardige functies moet hier een plaats worden gecreëerd. Dat geldt Natuurlijke structuur o.a. voor het wonen, bedrijvigheid, dienstverlening, grootschalige Het provinciaal beleid richt zich voornamelijk op de voorzieningen, distributie, verkeer, enz. De hoofdruimte positioneert natuurverbindingsgebieden. Natuurverbindingsgebieden zijn aangeduid zich op Vlaams niveau. ter versterking van de natuurfunctie in gebieden waar andere functies overheersen met als doel grote eenheden natuur beter te verbinden. Het Ten oosten ligt de hoofdruimte Maasland : het ruim noord-zuid gerichte aanduiden van natuurverbindingen vormt een eerste stap in het valleigebied van de Maas, zowel in België als in Nederland. 35 Deze afbakenen van natuurverbindingsgebieden. Op het grondgebied van hoofdruimte verenigt een belangrijke stedelijke rol met een belangrijke Zutendaal is één natuurverbinding geselecteerd (nummer 22). Het betreft openruimterol. De Maas en haar vallei zijn sterk bepalend voor het beeld de verbinding tussen de bossen ten zuiden van Daal en de bossen van van de provincie. Enerzijds is de Maas drager van meer stedelijke het militair domein. ontwikkelingen, anderzijds biedt zij grote kansen voor natuur, landbouw en toerisme en recreatie. Het RSPL duidt eveneens gebieden aan met ecologische infrastructuur van bovenlokaal niveau. Het aantal van deze gebieden is beperkt en geen Ten zuiden ligt de hoofdruimte Haspengouw en Voeren : het betreft het van de aangeduide gebieden is gelegen op het grondgebied van de zuidelijk deel van de provincie ten zuiden van de Demervallei en het gemeente Zutendaal. Ook het gebied ten zuiden van het Albertkanaal, Albertkanaal. 36 Deze hoofdruimte heeft in het bijzonder een belangrijke dat omgeven is met gebieden die deel zijn van het Vlaams ecologisch open ruimte betekenis voor de provincie. Vooral grondgebonden netwerk (VEN gebieden) is niet opgenomen in deze categorie. landbouw en fruitteelt in landschappelijk waardevolle gebieden zijn dragers. Daarnaast zijn natuurwaarden en het watersysteem te Volgende mogelijke acties relevant voor Zutendaal zijn opgenomen: ondersteunen functies. Ten slotte kan recreatief medegebruik op - Natuurverbindingsgebieden afbakenen in ruimtelijke provinciaal niveau worden gestimuleerd. uitvoeringsplannen.

34 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 154. 35 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 165. 36 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 169.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 31 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Nederzettingsstructuur Volgende mogelijke acties relevant voor Zutendaal zijn opgenomen: De gewenste nederzettingsstructuur wordt bepaald door een - De provincie kan de leefbaarheid van de kleine kernen kernenbeleid. De kernversterking leidt tot een versterking van het ondersteunen door het opzetten van een specifiek geïntegreerd onderscheid tussen bebouwd en onbebouwd gebied. Elke kern wordt beleid waarin ruimtelijke planning samengaat met een integraal een dienstverlenend centrum op maat van het hinterland van de plattelandsbeleid. Bijzondere aandacht gaat naar het helpen betreffende kern. In het buitengebied worden (structuurondersteunende) ontdekken en ontwikkelen van de eigen mogelijkheden van de hoofddorpen en woonkernen aangeduid. Elke gemeente kent één kleine kernen. hoofddorp, in Zutendaal is dit Zutendaal. Wiemesmeer, Besmer en - De provincie kan de woondruk in grensgebieden opvolgen en Papendaal zijn aangeduid als woonkernen. desnoods maatregelen treffen om de grondprijs op een aanvaardbaar niveau te houden. Vooral in de sociale Het plan gaat ervan uit dat de buitengebiedgemeenten hun natuurlijke huisvestingssector kunnen initiatieven worden genomen om aangroei kunnen realiseren in de woongebieden van de plannen van kansen te geven aan de lokale bevolking. aanleg en de goedgekeurde niet-vervallen verkavelingen. Bijkomende woningen worden bij voorkeur gesitueerd in de hoofddorpen. Ruimtelijk-economische structuur Woonuitbreidingsgebieden kunnen benut worden binnen het principe De provincie wil de economische groei ondersteunen en bevorderen van de natuurlijke aangroei. Het aansnijden van door het valoriseren van de ligging en het regionaal en sectoraal woonuitbreidingsgebieden is in principe mogelijk wanneer dit ruimtelijk differentiëren van het economisch beleid. verantwoord is en in ruil voor binnengebieden die momenteel een woonbestemming hebben 37 . In scenario 2 voor het verdelen van Belangrijke aspecten in deze sectorale differentiatie voor Zutendaal zijn: bijkomende woningen kunnen buitengebiedgemeenten meer woningen - De economische leefbaarheid van het buitengebied blijft een toebedeeld krijgen dan wat strikt noodzakelijk is voor de natuurlijke belangrijk aandachtspunt, het stimuleren van een verbreedde aangroei. Dit geldt voor gemeenten die onder druk staan van een sterke landbouw, het promoten van zachte vormen van recreatie en buitenlandse immigratie (Zutendaal is niet opgenomen in deze limitatieve toerisme, het zorg dragen voor een aantrekkelijk landschap, het lijst van 4 gemeenten) en voor het voeren van een woningbeleid voor beschermen van het landelijk patrimonium passen binnen die specifieke doelgroepen. Dit laatste heeft onder meer betrekking op het doelstelling; realiseren van huur- en koopwoningen, het herlokaliseren van bewoners - Op de grote bedrijventerreinen ontstaan clusters van van niet te regulariseren weekendverblijven, het aanbieden voor bedrijvigheid. Logistieke bedrijven worden enkel uitgebouwd op standplaatsen op een woonwagenterrein en voor gemeenten met een terreinen die multimodaal ontsloten worden. belangrijke instroom van militairen als gevolg van een reorganisatie van - Bij de (her)ontwikkeling van bedrijventerreinen moet de nadruk het Belgisch leger. Het plan stelt dat deze mogelijkheden afgewogen en gelegd worden op een kwaliteitsverbetering en op verantwoord moeten worden in het gemeentelijk ruimtelijk ruimtebesparende maatregelen. structuurplan 38 .

37 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 197. 38 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 201 .

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 32 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Omwille van het economische belang van het Albertkanaal voor de De gemeenten in het buitengebied hebben de mogelijkheid om een gewenste ruimtelijk-economische structuur van de provincie en het bijkomend lokaal bedrijventerrein te ontwikkelen voor het herlokaliseren beperkt aanbod van bedrijventerreinen dat er beschikbaar is, pleit de van (zonevreemde) bedrijven die binnen de gemeente voorkomen. De provincie voor een uitbreiding van een strook ten zuiden van het provincie beoordeelt de intentie van deze gemeenten op basis van het Albertkanaal als uitbreiding van Genk-Zuid in oostelijke richting 39 . voorlopig vastgesteld ontwerp van gemeentelijk structuurplan.

Zutendaal is niet opgenomen in een stedelijk gebied. Het is opgenomen De ontwikkelingsperspectieven voor kleinhandelsconcentraties worden als economisch knooppunt als deel van het economisch netwerk gekenmerkt door bundeling, kwalitatieve inrichting en stimuleren van Albertkanaal. Als deel van dit netwerk wordt de strook ten zuiden van een kerngericht beleid. In Zutendaal zijn geen kleinhandelsconcentraties het Albertkanaal als uitbreiding van Genk-zuid in oostelijke richting als van provinciaal niveau gesitueerd. mogelijkheid voor de aanleg van bijkomende bedrijventerreinen aangereikt 40 . In de tabel die een samenvatting geeft over de De ontwikkelingsperspectieven voor de landbouw worden bepaald door ontwikkelingsperspectieven voor de economische knooppunten wordt de ligging in aangeduide deelgebieden. Het Kempens Plateau is niet de gewenste rol inzake regionaal bedrijventerreinen omschreven als opgenomen als deelgebied. De ontwikkelingsperspectieven voor het ‘beperkt’: beperkte ruimtelijke draagkracht, enkel in functie van het verweven van open ruimten in het netwerk Midden-Limburg stellen dat economisch netwerk Albertkanaal.” 41 Bij de bespreking van het er nauwelijks grote aaneengesloten landbouwgebieden bestaan. In kleinstedelijk gebied van provinciaal belang Bilzen worden de beekvalleien is er ruimte voor grondgebonden landbouw met ontwikkelingsperspectieven impliciet nog sterk afgezwakt. “Regionale natuurverweving of beheerslandbouw. De grote oppervlakten gronden bedrijvigheid in Bilzen situeert zich best aansluitend op het Albertkanaal die niet meer in gebruik zijn door de beroepslandbouw worden en op de bestaande terreinen van Genk-zuid. Een uitbreiding van de afgestoten en opgenomen in de natuurlijke of bosstructuur. Snippers overige bestaande terreinen is niet wenselijk wegens de reliëfcomponent landbouwgebruikspercelen kunnen functioneel worden gebundeld tot in het zuiden en de landschappelijke en agrarisch waardevolle open meer leefbare eenheden. Een planologische ruil is aangewezen tussen de ruimten in het oosten en het noorden” 42 . agrarische gebieden op de gewestplannen en gebieden met een groene bestemming en weinig natuurwaarden. Wegens de ligging op het Kempens Plateau (bosgebied), de noord-zuid gerichte open ruimteverbinding en de slechte ontsluiting is het wenselijk Toeristisch-recreatieve structuur de activiteiten op het bedrijventerrein FNNH (wapenfabriek FN) uit te Zutendaal behoort tot het toeristisch-recreatief kerngebied rond Hasselt- doven. De provincie stelt voor dat het bedrijventerrein geschrapt wordt, Genk. Dit gebied bevat de belangrijkste concentraties aan zodra de exploitant de huidige activiteit heeft stopgezet. Het is hoogdynamische toeristisch-recreatieve voorzieningen. Papendaalheide aangewezen dat de Vlaamse overheid via een ruimtelijk uitvoeringsplan sluit aan bij de Genkse domeinen Kattevenia, Bokrijk, Winterslag en een nabestemming geeft aan dit terrein. Zwartberg. De toeristisch-recreatieve voorzieningen op het Kempens Plateau worden verweven met natuur, land- en bosbouw. Dit gebied is

39 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 208. het centrum voor natuur- en plattelandstoerisme. Talrijke terreinen voor 40 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 208. openluchtrecreatieve verblijven komen hier voor. Hoogdynamische 41 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 213. toeristisch-recreatieve voorzieningen liggen rondom het plateau. 42 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 212.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 33 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Het plan stelt dat: De omgeving van Papendaalheide (rond de groeve met inbegrip van het kampeerverblijfspark ’t Soete Dal) is aangeduid als toeristisch-recreatief - in de omgeving van Bokrijk mogelijk ruimte is voor meer knooppunt type II a. Dit houdt in dat de provincie bij de ontwikkeling verblijfsinfrastructuur; van dit gebied rekening houdt met de bestaande of potentiële clustering, - veel aandacht moet gaan naar de belangrijke natuurlijke, de draagkracht en de toeristische potenties of het uitgesproken landschappelijke en agrarische waarden; toeristisch en socio-economisch belang van de aanwezige infrastructuur. - Zutendaal aangeduid is als toeristisch-recreatieve pool; de toeristisch-recreatieve polen situeren zich aan de rand van het Het terrein voor kleiduifschieten in Wiemesmeer is aangeduid als Kempens plateau en zijn complementair aan het laagdynamische toeristisch-recreatief knooppunt type II b. Dit betreft terreinen van toerisme en recreatie op het plateau; de toeristisch-recreatieve provinciaal belang, die gelegen zijn in buitengebiedgemeenten. visie bepaalt de ruimtelijke ontwikkeling; in deze polen kunnen er zoekzones zijn voor nieuwe toeristisch-recreatieve In het beleidskader voor de openluchtrecreatie wordt gesteld dat er infrastructuur; verder onderzoek uitgevoerd wordt naar de kampeerterreinen en de - de steilrand van het plateau een belangrijk reliëfelement is waarin kampeerverblijfsparken. De provincie wil een stimulerende en toeristisch-recreatieve infrastructuur geweerd moet worden. ondersteunende rol spelen voor de ruimtelijke problematiek van jeugdverblijven in het buitengebied. Er wordt een Zutendaal is geselecteerd als toeristisch-recreatief knooppunt type I. In samenwerkingsverband opgestart dat zal leiden tot het opmaken van deze gemeenten kunnen een aantal voorzieningen en initiatieven die ruimtelijke uitvoeringsplannen. momenteel nog niet van provinciaal niveau zijn of niet als type II geselecteerd zijn, doorgroeien tot toeristisch-recreatieve voorzieningen Ook voor het plattelandstoerisme zullen er ruimtelijke van provinciaal niveau. Voor Zutendaal heeft dit betrekking op de uitvoeringsplannen opgemaakt worden. Dit moet duurzame ontwikkeling van het Nationaal Park Hoge Kempen en de toeristisch- mogelijkheden voor verweving aanduiden. recreatieve poort van het natuureducatief centrum ‘De Lieteberg’.

Het terrein Papendaalheide en het terrein voor kleiduifschieten te Wiemesmeer zijn aangeduid als toeristisch-recreatief knooppunt type II. Dit houdt in dat het een terrein is met toeristisch-recreatieve voorzieningen van provinciaal niveau. Het vakantiepark Mooi Zutendaal is in navolging van het provinciaal campingonderzoek door de provincie bijkomend geselecteerd als toeristisch-recreatief knooppunt IIa.43 In dit onderzoek werden de uitbreidingsmogelijkheden onderzocht maar werden geen bindende uitspraken gedaan over exacte oppervlaktes.

43 Besluit provincieraad 21/04/2004

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 34 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Volgende mogelijke acties relevant voor Zutendaal zijn opgenomen: Landschappelijke structuur - Opmaak ruimtelijke uitvoeringsplannen voor toeristisch- Het RSPL stelt dat de landschappelijke kwaliteit een noodzakelijk recreatieve voorzieningen van provinciaal niveau; onderdeel vormt van de ruimtelijke kwaliteit. Het is daarom noodzakelijk - Opstarten samenwerkingsverband tussen gemeenten van om bij ruimtelijke ingrepen het landschap als afwegingskader te Haspengouw en Kempens Plateau met betrekking tot gebruiken waardoor deze gestuurd kunnen worden in samenhang met ontwikkelen en afstemmen van laagdynamische toeristisch- het landschap. recreatieve infrastructuur; - Vaststellen ontwikkelingsperspectieven kampeerterreinen en Het Park Hoge Kempen is aangeduid als complex gaaf landschap. kampeerverblijfplaatsen; Complexe gave landschappen worden gevormd door nieuwe - Opmaak geïntegreerd gebiedsgericht strategisch plan voor het landschappelijke ingrepen en overblijvende landschappelijke relicten. Het toeristisch recreatief kerngebied; zijn gebieden waarin de samenhang tussen de onderdelen wordt - Opstarten samenwerkingsverband jeugdverblijfsgebieden. behouden en versterkt. Kleinere gebieden kunnen als prioriteiten van landschapsbehoud en -ontwikkeling worden uitgewerkt. Ruimtelijke verkeers- en vervoersstructuur Het RSPL pleit voor: Het Albertkanaal is aangeduid als structurerend hydrografisch element, - een duurzame mobiliteit; de steilrand als structurerend reliëfelement. De zuidelijke bosrand van de - een geïntegreerde benadering van ruimtelijke ordening, Hoge Kempen is tevens geselecteerd als markante terreinovergang. mobiliteit en infrastructuur; Volgende mogelijke acties relevant voor Zutendaal zijn opgenomen: - een optimalisatie van de grotendeels bestaande infrastructuur; - ontwikkelen actief landschapsontwikkelingsbeleid Park Hoge - alternatieven voor het wegverkeer. Kempen;

- opmaak verordening structurerende reliëfelementen. De categorisering van het wegennet is een middel om de lijninfrastructuren op een samenhangende wijze te structureren. Op het grondgebied van Zutendaal zijn geen wegen geselecteerd als secundaire weg.

Het RSPL pleit voor het afstemmen van ruimtelijke ontwikkelingen op het openbaar vervoersnetwerk en een hiërarchisch openbaar vervoersnetwerk. Als verbindend intergemeentelijk net (niveau C) van provinciaal niveau zijn de buslijnen tussen Zutendaal en Tongeren en Genk-Maastricht aangeduid. Zutendaal is niet aangeduid als knooppunt van intergemeentelijk niveau.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 35 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.1.4 Structuurplannen in de omgeving

GRS Genk GRS As De gemeenteraad stelde in vergadering van 15 december 2005 het GRS definitief Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van As werd goedgekeurd door de vast. De bestendige deputatie van de provincie Limburg heeft het GRS goedgekeurd op bestendige deputatie van de provincie Limburg op 16 mei 2007 9 maart 2006

De volgende twee elementen zijn relevant binnen het kader van de De noordoostelijke hoek van Zutendaal grenst aan de zuidelijke hoek opmaak van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. van As. De omgeving wordt gekenmerkt door een groot bosgebied, dat aansluit op het grote boscomplex met Bodembos, Kattevennen, Grote - In het westen grenst Zutendaal aan de groene gordel rondom de Heide en Mechelse Heide in de gemeenten Genk, Zutendaal en kernstad Genk. Deze groene gordel omvat grote, Maasmechelen. Deze bos- en heidegebieden hebben een ecologisch grensoverschrijdende bos- en heidegebieden en heeft een bijzondere waarde. Het aanééngesloten karakter moet behouden en zo belangrijke natuurfunctie. De bestaande open ruimte wordt mogelijk versterkt worden. maximaal gevrijwaard en waar mogelijk versterkt. De aanwezige grootschalige toeristisch-recreatieve domeinen (golfterrein De natuurlijke rijkdom in combinatie met het mijnpatrimonium wordt Spiegelven, Kattevenne, Horensbergdam) worden sterker op toeristisch-recreatief vlak gepromoot met veel aandacht voor geïntegreerd in deze gordel. Een netwerk van recreatieve fiets-, wandelen, fietsen en paardrijden. De gemeente As wenst in het bijzonder voet- en ruiterroutes moet de verschillende domeinen onderling te werken aan het imago als paardenregio in samenspraak met de verbinden. buurgemeenten en andere betrokken instanties, zoals de provincie en - In het zuidwesten grenst Zutendaal aan het bedrijventerrein Genk- Toerisme Limburg. Naast het behoud en de versterking van de Zuid. Genk-Zuid wordt afgestemd op het Albertkanaal en samen bestaande netwerken dient As in het kader van het ruitertoerisme samen met de bedrijventerreinen Genk-Noord en Hermes ingeschakeld in met de buurgemeenten over te gaan tot de ontwikkeling van ruiterpaden het economisch netwerk van Vlaams niveau (ENA). De die samen met paardenpensions en huifkarroutes moeten zorgen voor bedrijventerreinen zijn multimodaal goed ontsloten en vormen een samenhangend attractief regioproduct. samen een economische poort op Vlaams niveau.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 36 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

GRS Lanaken GRS Bilzen Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van Lanaken werd goedgekeurd door de De gemeenteraad stelde in vergadering van 12 juli 2005 het GRS voorlopig vast. De bestendige deputatie van de provincie Limburg op 9 juli 2009 bestendige deputatie van de provincie Limburg keurde het gemeentelijk structuurplan goed op 21 juni 2006

De gemeente voert een gedifferentieerd ruimtelijk gebiedsbeleid. De De volgende twee elementen zijn relevant binnen het kader van de gemeente maakt het onderscheid tussen 5 deelruimten: het grote opmaak van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. natuurgebied Kempisch plateau; het suburbaan netwerk tussen Maas en - In het zuiden grenst Zutendaal aan de noordelijke bosgordel in Kempisch plateau; de Maasvallei; het Haspengouws landbouwgebied en Bilzen. De gemeente Bilzen wenst de ecologische en de de heterogene Albertknoop, een grensoverschrijdend randstedelijk belevingswaarde te verhogen door de biodiversiteit en het recreatief gebied. medegebruik te versterken. - Het bedrijventerrein Genk-Zuid is deels ook gelegen op De gemeente wenst met het domein Pietersheim een belangrijke rol te grondgebied van de gemeente Bilzen. De gemeente volgt de spelen als beduidend Maaslands erfgoedelement en als één van de 5 ontwikkelingsperspectieven voor dit regionaal bedrijventerrein, poorten naar het Nationaal Park Hoge Kempen. Ze voorziet vooral in de zoals opgesteld op Vlaams niveau als onderdeel van het randzone van dit gebied ontwikkelingsmogelijkheden en Economisch Netwerk Albertkanaal. kwaliteitsverbetering voor de bestaande toeristische en recreatieve dag- en verblijfsaccommodatie.

GRS Maasmechelen Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van Maasmechelen werd goedgekeurd door de bestendige deputatie van de provincie Limburg op 13 maart 2009

De noordoostelijke zijde van Zutendaal grenst aan de gemeente Maasmechelen. De omgeving wordt gekenmerkt door een groot bosgebied Grote Heide, dat deel is van een groot gemeentegrenzen overschrijdend boscomplex (Genk, Zutendaal en Maasmechelen). De bos- en heidegebieden zijn ecologisch waardevol en blijven behouden. Er worden geen voor Zutendaal relevante uitspraken gedaan over het bosgebied. Het toeristisch-recreatieve (mede)gebruik wordt verder onderzocht binnen het Nationaal Park Hoge Kempen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 37 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.2 Juridische context 3.2.2 BPA’s Kaart 12: BPA’s De gemeente heeft sinds de Wet op de Stedenbouw van 1962 een 3.2.1 Gewestplan planningstraditie ontwikkeld. Op 6 juni 1964 keurde de gemeenteraad immers reeds een Algemeen Plan van Aanleg goed 44 . Dit plan werd later Kaart 11: Gewestplan ondergeschikt aan het gewestplan Hasselt-Genk. Zutendaal heeft Zutendaal is opgenomen in het gewestplan nr. 19 Hasselt-Genk (KB ondertussen reeds verschillende B.P.A.’s opgemaakt. In onderstaande 03.04.1979) tabel worden alle rechtsgeldige BPA’s weergegeven. Tabel 5: Bijzondere Plannen van Aanleg De gemeente Zutendaal heeft een totale oppervlakte van 3.206 ha. naam datum kenmerken Hiervan is: Industrie Bilzerweg KB 14/07/71 Behandelt de inrichting van het - 25,5% aangeduid als groen- of natuurgebied, industrieterrein. - 19,8% als bosgebied, Dit BPA werd gerealiseerd. Soc. Woningbouw KB 11/12/74 Behandelt de inbreiding van een - 17,6% als agrarisch gebied, woongebied met bouw van sociale - 12,3% als militair domein, woningen. - 6,7% als woongebied met landelijk karakter, Dit BPA werd gerealiseerd in twee fasen. - 2,6% als woongebied, Nieuw centrum MB 18/12/82 Behandelt de nieuwe - 2,2% als woonuitbreidingsgebied, centrumontwikkelingen omheen het nieuwe gemeentehuis en het - 4,8% als industriegebied, Oosterzonneplein en zet een - 2,6% als industrie-uitbreidingsgebied, woonuitbreidingsgebied om tot - 2,6% als ontginningsgebied, woongebied. - 0,2% voor uitbreiding van ontginningsgebied. De belangrijkste delen van dit BPA - 1,9% als recreatiegebied, werden ingevuld. Centrum I MB 11/10/88 Behandelt de herstructurering van de - 0,7% voor infrastructuur en woonzone en het openbaar domein - 0,2% voor gemeenschapsvoorzieningen. rondom de kerk. Dit BPA werd volledig grealiseerd. Opvallend in vergelijking met de provincie is het relatief hoge aandeel Centrum uitbreiding MB 16/02/89 Behandelt een verdere uitbreiding van het aan natuur- en bosgebied en het lage aandeel aan agrarische gebieden. centrum in westelijke richting en de ontwikkeling van de Dit wordt verklaard door de ligging op het Kempens Plateau. woonuitbreidingszone. Dit BPA werd slechts gedeeltelijk ingevuld.

44 Goedgekeurd bij K.B. op 16 maart 1965.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 38 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

naam datum kenmerken naam datum kenmerken Mooi Zutendaal MB 22/06/94 Behandelt de regularisatie van het deels Sportzone Blookberg 05/07/07 Dit BPA werd samen opgemaakt met de zonevreemde recreatiegebied Mooi herziening van het BPA ‘Lieteberg’, deels Zutendaal. vanuit de vraag van het NPHK om Dit BPA is gerealiseerd. voldoende parking te voorzien voor de ’t Soete dal MB 28/03/00 Behandelt de structurering en de toegangspoort Lieteberg, deels vanuit de uitbreiding van het bestaande vraag voor de aanleg van 4 tennisvelden kampeerverblijfpark. met bijhorende infrastructuur. Dit BPA werd gerealiseerd. Beide elementen moeten kaderen in één Lieteberg MB 23/10/00 Dit BPA werd samen met het BPA totaalvisie rond het Nationaal Park en Sportzone Blookberg, deels vanuit de mogen geen aanleiding geven tot Gewijzigd bij MB vraag van het NPHK om voldoende fragmentatie en stijlbreuk. Dit BPA en de 05/07/07 parking te voorzien voor de herziening van het BPA ‘Lieteberg’ toegangspoort Lieteberg, deels vanuit de vormen een overkoepelende ruimtelijke vraag voor de aanleg van 4 tennisvelden visie. met bijhorende infrastructuur. Het BPA is nog niet gerealiseerd. Beide elementen moeten kaderen in één totaalvisie rond het Nationaal Park en mogen geen aanleiding geven tot fragmentatie en stijlbreuk. Dit BPA en de 3.2.3 Habitat- en vogelrichtlijngebieden herziening van het BPA ‘Lieteberg’ vormen een overkoepelende ruimtelijke Kaart 13: Vogel- en habitatrichtlijngebieden visie. Het BPA werd nog niet gerealiseerd. Binnen Vlaanderen zijn een aantal speciale beschermingszones (SBZ) Chaletpark MB 23/10/00 Behandelt de uitbreiding van de camping aangeduid in opvolging van de Europese richtlijnen i.v.m. de vogelstand met 80 chalets, parking, en de instandhouding van natuurlijke habitats van flora en fauna. De sportvoorzieningen, uitbatingsgebouwen, habitat- en vogelrichtlijngebieden (SBZ-H en SBZ-V) maken deel uit van … Dit BPA werd gerealiseerd. het Europees ecologisch ‘Natura 2000-netwerk’ en zijn aangeduid door Dorpskern Zutendaal MB 01/06/04 Behandelt de herinrichting en de de Vlaamse Regering in toepassing van de Europese vogel- en inbreiding van de dorpskern van habitatrichtlijn 45 . De habitatrichtlijn 46 heeft tot doel de biodiversiteit in Zutendaal. de lidstaten te behouden en streeft naar de instandhouding en het herstel Dit BPA is in uitvoering. van de natuurlijke habitats en de wilde fauna en flora die hier deel van

uitmaken.

45 Besluit van de Vlaamse Regering dd. 24.04.2002 (BS 17.08.2002). 46 Op 21 mei 1992 werd de Europese richtlijn 92/43/EEG inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna uitgevaardigd.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 39 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

De vogelrichtlijn 47 heeft tot doel de instandhouding van alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten op het Europese grondgebied van de 3.2.4 Vlaams ecologisch netwerk lidstaten te bevorderen. Kaart 14: VEN-gebieden In het zuiden van de gemeente Zutendaal zijn verschillende zones gelegen in EG-habitatrichtlijngebied “Overgang Kempen-Haspengouw” 48 . Het Met het Natuurdecreet van 1998 werd het startschot gegeven voor een gebied wordt gekenmerkt door open graslanden, vochtige en droge vernieuwd natuurbeleid. Dit decreet bepaalt de krachtlijnen voor het heidegebieden, voedselrijke ruigten, schrale hooilanden, oude bossen en natuurbeleid dat de Vlaamse overheid wil voeren. Het uitgangspunt is dat alluviale bossen. de natuur in Vlaanderen, zowel binnen als buiten de natuurgebieden, niet verder achteruit mag gaan. Om belangrijke en waardevolle Ten oosten van de gemeente, op grondgebied van Lanaken en natuurwaarden in natuurgebieden te behouden, te ontwikkelen en te Maasmechelen, ligt het habitatrichtlijngebied ‘Mechelse heide en vallei versterken, zijn aangepaste maatregelen per gebied noodzakelijk. Eén van van de Ziepbeek’ en het vogelrichtlijngebied ‘Mechelse heide en vallei de belangrijkste gebiedsgerichte maatregelen is de ontwikkeling van een van de Ziepbeek’ 49 . Beide gebieden overlappen elkaar grotendeels. netwerk van uiterst waardevolle en gevoelige natuurgebieden, met name het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en het Integraal Verwevings- en Het decreet Natuurbehoud bepaalt dat ieder plan dat een betekenisvolle Ondersteunend Netwerk (IVON). 50 aantasting van de natuurlijke kenmerken van een vogel- of habitatrichtlijngebied veroorzaakt, dient onderworpen te worden aan een Het VEN is de ruggengraat van de natuurlijke structuur en bestaat uit passende beoordeling. gebieden met een hoge natuurkwaliteit. Natuurbehoud en –ontwikkeling komen er op de eerste plaats. Het Natuurdecreet bepaalt dat enkel gebieden met een ‘groene bestemming’ op het gewestplan opgenomen kunnen worden in het VEN. Het VEN zal opgebouwd zijn uit ‘Grote Eenheden Natuur’ (GEN’s) en ‘Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling’ (GENO’s). Het IVON wordt aangewezen om de natuurgebieden van het VEN zoveel mogelijk met elkaar te verbinden en te ondersteunen. Natuur komt er samen voor met andere functies, zoals landbouw, bosbouw en recreatie. In VEN- en IVON-gebieden gelden bijkomende maatregelen voor de bescherming en de ontwikkeling van de aanwezige natuurwaarden.

Op 27 juni 2003 heeft de Vlaamse regering het voorontwerp van besluit 47 Op 2 mei 1979 werd de Europese richtlijn 79/409/EEG inzake het behoud van de vogelstand uitgevaardigd. van het Vlaams Ecologisch Netwerk, met een eerste selectie van VEN- 48 Bron: www.gisvlaanderen.be/geo-vlaanderen/natura2000 ; Natura2000 gebiedscode gebieden, goedgekeurd. Het IVON wordt in een latere fase afgebakend. Overgang Kempen-Haspengouw habitatrichtlijngebied BE2200042. 49 Idem, Natura-2000 gebiedscode ‘Mechelse heide en vallei van de Ziepbeek’ habitatrichtlijngebied BE2200035, Natura-2000 gebiedscode vogelrichtlijngebied ‘Mechelse heide en vallei van de 50 Ziepbeek’ BE 2.7. Bron: www.ven-ivon.be

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 40 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Twee GEN-gebieden situeren zich gedeeltelijk op grondgebied van Zutendaal: 3.2.5 Beschermde monumenten, dorpsgezichten - het GEN ‘De beekvalleien overgang Kempen-Haspengouw’ (code 419) omvat twee zones in het zuiden van de gemeente. en landschappen - het GEN ‘De Hoge Kempen (code 401) situeert zich op het Kaart 15: Beschermde monumenten, dorpsgezichten en landschappen grondgebied van Zutendaal ten noorden van de E314. Het aantal beschermde monumenten, dorps- of stadsgezichten en Alle VEN-gebieden worden afgebakend in reeksen van gewestelijke landschappen is beperkt in Zutendaal. 51 ruimtelijke uitvoeringsplannen, die gebiedsgericht bestemmingswijzigingen doorvoeren. Deze bestemmingswijzigingen Beschermd monument worden onderbouwd vanuit de globale ruimtelijke visie op de gebieden - Onze-Lieve-Vrouwekerk (Dorpsstraat, Zutendaal), 19/01/1935 van de natuurlijke en agrarische structuur voor Vlaanderen, dit om de - Witherenpastorie (Vijverplein 2, Zutendaal): de gelijktijdigheid en gelijkwaardigheid te kunnen garanderen. Op die witherenpastorie, het woonhuis, het poortgebouw met manier wordt er stapsgewijs via een continu lopend proces geëvolueerd duiventoren, het koetshuis en de hekpijlers, 15/12/1982 naar 750.000 ha agrarisch gebied, 150.000 ha natuur- en reservaatgebied, 53.000 ha bosgebieden en 34.000 ha andere groengebieden.

Voor de bovenstaande GEN-gebieden (deels) gelegen op grondgebied van Zutendaal werden nog geen gewestelijke RUP’s opgemaakt en/of goedgekeurd.

51 Bron: www.monument.vlaanderen.be

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 41 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

- Suetendaelmolen (Watermolenweg 5, Zutendaal): watermolen met molengebouw, woonhuis, alle gaande werk, incl. hamermolen, sluiswerk, waterrad, verde, 29/05/1995

Beschermd dorpsgezicht - Omgeving Suetendaelmolen , 29/05/1995

Beschermd landschap - Pastorie met omgeving : landschap gevormd door de pastorie van de Onze-Lieve-Vrouwparochie met haar omgeving, 20/12/1943

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 42 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.3 Sectorale beleidsdocumenten

3.3.1 Economisch Netwerk Albertkanaal

Het Economisch netwerk Albertkanaal is geselecteerd in het Ruimtelijk Met betrekking tot Zutendaal zijn volgende elementen uit de studie Structuurplan Vlaanderen. Het netwerk is aangeduid omwille van de erg relevant. belangrijke ruimtelijk-economische rol die het gebied vervult in de - Genk-Zuid kan verder ontwikkelen binnen de bestemde economische ontwikkeling van Vlaanderen. bedrijventerreinen. Dit houdt in dat er niet gepleit wordt voor een ontwikkeling van nieuwe ruimte voor bedrijven ten zuiden In de studie ‘Nadere uitwerking van het economisch netwerk van het Albertkanaal en ten oosten van de N730. Albertkanaal’ wordt de gewenste ruimtelijk-economische ontwikkeling - In de acties en maatregelen wordt voorgesteld om de noordelijke van dit gebied gedetailleerd 52 . Het onderzoeksrapport met de ruimtelijke grens van het bedrijventerrein EBEMA aan te passen. Deze visie en het actieplan werd in april 2004 op de Vlaamse Regering grens is momenteel erg grillig omwille van de plaatselijke besproken. Zij heeft toen besloten tot de realisatie van een aantal van de topografie. Het bedrijf EBEMA heeft nood aan uitbreiding daar voorgestelde acties. Een aantal andere voorstellen uit het zij een nieuwe productie plannen en dit aanleiding zal geven tot onderzoeksrapport werd niet weerhouden. Voor de geselecteerde acties bijkomende opslag. Een blokvormig perceel optimaliseert het worden nu door afdeling Ruimtelijke Planning van het Ministerie van de gebruik van gronden, een uitbreiding van de activiteiten in Vlaamse Gemeenschap de noodzakelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen oostelijke richting is niet vanzelfsprekend gelet op de beekvallei opgemaakt die nodig zijn om het actieplan op het terrein te realiseren. en de nabijheid van het habitatrichtlijngebied. De nota stelt dat Immers, pas als de plannen vastliggen in ruimtelijke uitvoeringsplannen de nieuwe productie mogelijk ook elders gesitueerd kan worden. krijgen ze juridische kracht. Dit wordt later bepaald 53 .

52 Economisch Netwerk Albertkanaal, Nadere uitwerking economisch netwerk Albertkanaal. De afdeling Ruimtelijke Planning van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap heeft dit onderzoek gecoördineerd. Het inhoudelijk onderzoek is gebeurd door experts van iris consulting, Buck Consultants en WES. Het gelijktijdige overlegproces tussen alle betrokken overheidsadministraties, gemeente- en provinciebesturen, intercommunales en maatschappelijke groepen werd geleid door 53 idem, Limburgs poortgebied, p. 50-59. Maatregel 18 stelt dat hiervoor een apart overlegproces CIBE. opgestart moet worden.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 43 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.3.2 Ruimtelijke visie Genk-Zuid 54 3.3.3 Streekcharter Midden-Limburg 55 De Scheepvaart nv heeft een ruimtelijke visie uitgewerkt omtrent de Het Streekplatform Midden-Limburg werd als initiatief van de Cel ontwikkeling en de ontsluiting van het regionaal bedrijventerrein binnen Regionaal Economisch Beleid van de Vlaamse Regering opgericht om de zone Genk-Zuid (december 2001). Het projectgebied wordt ‘de visie-ontwikkeling’ en ‘het lange-termijn-denken’ inzake de socio- afgebakend door het Albertkanaal, de Kaatsbeek, de N730 en de economische ontwikkeling van deze regio te stimuleren. De Taunusweg en strekt zich uit op grondgebied van de gemeenten Bilzen, hoofdopdracht is het ontwerpen van een streekvisie en een streekcharter, Genk en Zutendaal. waarin concrete hefboomprojecten worden uitgewerkt. Het De Scheepvaart, die beheerder is van de terreinen, wenst het gebied te Streekplatform Midden-Limburg functioneert hiervoor als partnerschap ontwikkelen als regionaal bedrijventerrein, waarbij de ruimten langsheen of subregionaal overlegplatform voor de 19 betrokken gemeenten 56 , het Albertkanaal worden voorbehouden voor de vestiging van sociale partners en regionale actoren. watergebonden bedrijven. In de studie werd een ruimtelijke visie omtrent de gefaseerde Streekplatformen bouwen aan een regionale ontwikkelingsstrategie ontwikkeling en de ontsluiting van het terrein, rekening houdend met de waardoor Europese subsidies verworven kunnen worden. Het formeel uitgangspunten en de bindende bepalingen van het RSV en de ondertekende charter dateert van 23 oktober 2002. milderende maatregelen voorgesteld in het conform verklaarde MER- rapport.

Relevante elementen uit de studie zijn opgenomen in de gewenste ruimtelijk-economische structuur en de deelruimte Zutendaal-Zuid.

55 Streekcharter Midden-Limburg (dd. 23 oktober 2002 goedgekeurd door de Vlaamse Regering), Streekplatform Midden-Limburg vzw 56 Momenteel zijn slechts 9 gemeenten lid van het Streekplatform Midden-Limburg, nl. As, Beringen, Genk, Hasselt, Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren, Maasmechelen, Opglabbeek en Tessenderlo. De niet-leden gemeenten zijn: Diepenbeek, Dilsen-Stokkem, Ham, Kinrooi, Lanaken, 54 Ruimtelijke visie Genk-Zuid, december 2001, Gedas i.o.v. De Scheepvaart. Leopoldsburg, Lummen, Maaseik, Zutendaal en Zonhoven.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 44 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Volgende elementen uit de visie en het charter zijn van belang voor Zutendaal: 3.3.4 Woningbehoeftenstudie 59 ▪ Benutten van de ‘groene’ troeven ter versterking van een aangenaam en kwalitatief woon- en leefklimaat: Een gemeentelijke woningbehoeftestudie vormt op middellange termijn de basis van het - de uitbouw van toeristische poorten aan de rand van het gemeentelijk huisvestingsbeleid in het kader van het ruimtelijk beleid. De Nationaal Park Hoge Kempen, als belangrijke voorwaarde om woningbehoeftestudie voor Zutendaal werd uitgevoerd conform de “Omzendbrief RO het verwachte economische effect te realiseren. De economische 97/03 in verband met het aansnijden van woonuitbreidingsgebieden en het opmaken effecten zullen zich vooral manifesteren in de horeca en het van een gemeentelijke woningbehoeftestudie”. Het eindrapport dateert van augustus verblijfstoerisme, en via een positief effect op het 1999 . vestigingsklimaat voor nieuwe bedrijven. De Lieteberg is aangeduid als dergelijke poort. Aanbod aan woningen ▪ Investeren in een (hoog)dynamisch en gedifferentieerd toeristisch en Op 1 maart 1991 telde men in Zutendaal 2.027 wooneenheden. 60 In de recreatief aanbod ter realisatie van duurzame en kwaliteitsvolle periode 1991-1997 is het aantal wooneenheden met 364 toegenomen, of toeristisch-recreatieve voorzieningen 57 : jaarlijks gemiddeld met 60 wooneenheden. Verdeeld over de - de uitbouw van het bijen- en insectencentrum De Lieteberg tot deelgebieden blijkt dat 73% van het totaal aantal woningen gelegen is in een professioneel natuureducatief centrum en als rustplaats voor het deelgebied Zutendaal. Dit deelgebied kende ook een forse aangroei fiets- en wandelrecreanten. tussen 1981 en 1991 met een vermeerdering van bijna 1/3 de . Het - de uitbouw van Papendaalheide tot een zone voor dynamische percentage appartementen in 1999 is in de gemeente erg laag en betreft recreatie en trekpleister voor niet-gemotoriseerde 15% van het totale aanbod aan wooneenheden. Dit lage percentage is watergebonden waterrecreatie. een kenmerk van meer landelijke of residentiële gebieden. ▪ De ontwikkeling van de economische knooppunten met een Van de eengezinswoningen is in 1999 4% van het gesloten voldoende (kwantitatief) aanbod van bedrijventerreinen bebouwingstype, 16% is halfopen en 80% heeft een open bebouwing. - op het grondgebied van Zutendaal is een reservezone voor Het aandeel gesloten bebouwing is een stuk lager dan dat van de industrie ingekleurd (Genk-Zuid); langs het Albertkanaal dient buurgemeenten en van de provincie omwille van het landelijk en een strook te worden afgebakend voor watergebonden residentieel karakter van de gemeente. bedrijventerreinen; bij een gemiddelde perceeldiepte van 150 meter is de zone circa 20 ha groot. 58 De streekvisie duidt aan dat De gemeente Zutendaal kent geen structurele leegstand. Er wordt wel Genk-Zuid verder moet groeien en pleit voor een uitbreiding vastgesteld dat het aanbod appartementen voldoende groot is om de van de watergebonden bedrijvigheid met 20 ha in oostelijke verhuisbewegingen op te vangen (frictieleegstand), maar dat er echter een richting. tekort is aan leegstaande eengezinswoningen. De helft van de woningen dateert van na 1970. Daarmee heeft de gemeente een relatief jong woningbestand dat de kwaliteit van de woningen positief beïnvloedt. 57 Streekcharter Midden-Limburg, p. 40. 59 58 Streekcharter Midden-Limburg, p. 36. Deze visie is richtinggevend en dient afgewogen te worden Gemeente Zutendaal Woningbehoeftestudie, eindrapport augustus 1999, Technum n.v. in op met het RSP Limburg, het gewestelijk afbakeningsproces van het regionaal stedelijk gebied Hasselt- dracht van de gemeente Zutendaal. Genk en het planningsproces m.b.t. het Economisch Netwerk Albertkanaal. 60 Idem, p. 22 e.v.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 45 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

In Zutendaal bestaat bijna 1/4 de van de woningvoorraad uit huurwoningen. Dit is representatief voor de provincie en gemiddeld ten Raming van de woningbehoefte opzichte van de buurgemeenten Bilzen en Lanaken. In Genk en De totale woningbehoefte in de gemeente wordt berekend op basis van Maasmechelen ligt het aandeel huurwoningen beduidend hoger. Het de demografische behoefte en de woningmutatiereserve. Dit leidt tot aanbod aan sociale huisvestingsvoorzieningen bedroeg in 1991 slechts een raming van 517 wooneenheden voor de periode 1998-2013. 4% van het totale woningaanbod. Ondertussen is dit aandeel gestegen tot zo’n 7%. Algemene visievorming

Het percentage 60-plussers zal tegen 2013 oplopen tot 23,4%. Dat Voor het woonbeleid wordt een scenario uitgewerkt waarin Zutendaal als betekent dat een deel van de toekomstige woningbehoefte moet ingevuld hoofddorp wordt beschouwd en Wiemesmeer verder als woonkern kan worden als een specifieke behoefte voor bejaarden. Tegen 2013 zullen er uitgebouwd worden. Volgende doelstellingen worden geformuleerd: nog 27 rusthuisbedden en 14 serviceflats moeten bijkomen. ° De behoefte aan bijkomende woningen wordt in de kernen Aanbod aan bouwmogelijkheden opgevangen. Hierdoor zal de centrumfunctie van de kernen versterkt worden, vooral het hoofddorp Zutendaal - en in In 1999 beschikte de gemeente nog over 690 bouwpercelen met mindere mate de woonkern Wiemesmeer - zal deze taak op zich rechtstreekse bouwtitel. Hiervan zijn er 256 gelegen in een nemen. goedgekeurde verkaveling, 370 in een open bebouwing en 64 in een ° Verdichting door inbreiding, rekening houdend met de halfopen bebouwing. draagkracht van de omgeving, met respect voor het behoud van

de woonkwaliteit, de leefbaarheid en de landschappelijke In het deelgebied Zutendaal zijn nog drie inbreidingsgebieden aanwezig: omgeving en in harmonie met de omgevende bebouwing. een eerste locatie situeert zich ten oosten van de kern in het gehucht ° Inspelen op de gewijzigde behoefte ten gevolge van Gewaai, de twee overige gebieden zijn gelegen in het gehucht Besmer ten gezinsverdunning en veroudering van de bevolking. Dit zuidoosten van de kern. betekent differentiatie in woningtypes en -grootte. Het

realiseren van specifieke woonvormen. Het streven naar een De woongebieden W1 en W2 (volgens kaart) worden positief beoordeeld evenwichtige bevolkingsstructuur waarin alle groepen omwille van de bijdrage tot de kernversterking van Zutendaal. De vertegenwoordigd zijn door passende huisvesting voor alle woongebieden met landelijk karakter worden negatief beoordeeld bevolkingsgroepen te voorzien. omwille van hun ligging die niet bijdraagt tot een kernversterking. ° Van de woonuitbreidingsgebieden worden er vier positief beoordeeld Een kerngericht woonbeleid gaat tevens samen met de aanpak omwille van het kernversterkend effect, het betreft hier WU 1, WU 2, van de woonomgeving. De belevingskwaliteit van de directe WU 4 en WU 5. woonomgeving kan verbeterd worden mede door de aanpak van het openbaar domein, maar ook door het diensten- en voorzieningenniveau in de gemeente op peil te houden. Deze aanpak moet het wonen kwalitatief ondersteunen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 46 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Confrontatie aanbod en behoefte Concrete aanpak De gemeente beschikt nog over 690 vrije kavels met rechtstreekse Een gedeelte van de nieuwbouwbehoefte en de noodzakelijke invulling bouwtitel. De studie schat dat 30% of 208 wooneenheden op kavels van de differentiatie in aanbod is in volle realisatie. Voor de eerste effectief gebouwd zullen worden in de komende 10 jaar. planperiode (1998-2003) had dit betrekking op in totaal 40 woongelegenheden in volle uitvoering. Het betreft hier de Het aanbod met rechtstreekse bouwtitel is onvoldoende om aan de woningbouwprojecten in de Beukenbergstraat (P1) en de Sprinkelestraat woningbehoefte in de gemeente te voldoen. Een gerichte bijsturing door (P2), respectievelijk 6 sociale en 20 seniorenwoningen en een het beleid zal nodig zijn, zowel voor de kwantitatieve maar ook voor de gemeentelijke verkaveling met 14 woongelegenheden. kwalitatieve woningbehoefte. Een deel van de sociale woningbehoefte kan ingevuld worden door wat reeds gepland is of in uitvoering is. Het Een aantal woningbouwprojecten zijn in planning. Het betreft de betreft 6 sociale woningen en 14 gemeentelijke kavels. De wijziging van het BPA Centrum uitbreiding in de Daalstraat (W1) met woningbehoefte specifiek voor bejaarden zal moeten voorzien in 27 een capaciteit van 14 woongelegenheden in open bebouwing (periode bijkomende rusthuisbedden en 14 bijkomende serviceflats. 1998-2002). Verder moet een verkavelingsplan opgemaakt worden voor een ingesloten woongebied in de Ossebergstraat - Windmolenstraat (W2) Naast een kwantitatieve behoefte dient ook voorzien te worden in het (periode 2002-2008). realiseren van een kwalitatieve behoefte door het voeren van een renovatiebeleid zodat het bestaande woningpatrimonium aangepast Binnen de gemeente komen een aantal gebieden in aanmerking voor een wordt aan de huidige comfortnormen. De woningverbeteringsbehoefte is wijziging van de gewestplanbestemming door middel van de opmaak van voor Zutendaal vastgesteld op 130 woningen. een BPA. Het betreft hier de wijziging van de bestemming woongebied met landelijk karakter voor WLK 1 - Gewaai - De Hoven met een Voor de berekening van het aantal huurwooneenheden voor de oppervlakte van 1ha 90a, WLK 2 - Besmer - Vlierstraat met een bijkomende nieuwbouwbehoefte wordt 20% als richtcijfer voor de oppervlakte van 1ha 07a en WLK 3 - Besmer - Valkenbergstraat met een gemeente vooropgesteld. oppervlakte van 1ha 30a. Ook twee woonuitbreidingsgebieden komen in aanmerking voor een gewestplanwijziging. Het betreft hier WU2 - Het realiseren van de woningbehoefte zal grotendeels gebeuren door Zutendaal centrum - Flikkebergstraat met een oppervlakte van 2ha 60a inbreiding of door het ontwikkelen van ingesloten gebieden. Voor het en WU4-1 Wiemesmeer - Postesstraat met een oppervlakte van 1ha 70a. buitengebied wordt een dichtheid van 15 woningen per hectare vooropgesteld die gebruikt wordt als leidraad bij de realisatie van de woongebieden.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 47 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Voor de eerste planperiode tot 2003 zal er, mits doorgevoerde bestemmingswijziging voldoende ruimte zijn binnen woongebied om aan Categorisering van de wegen de berekende woningbehoefte te voldoen. Voor de tweede en derde Op grondgebied van de gemeente Zutendaal worden alle wegen, met planperiode wordt echter een tekort vastgesteld en is bijsturing binnen uitzondering van de hoofdweg E314, gecategoriseerd als lokale weg. De woonuitbreidingsgebied noodzakelijk. Twee kernversterkende categorisering zoals deze is opgenomen in mobiliteitsplan, wordt woonuitbreidingsgebieden in het hoofddorp Zutendaal komen in integraal overgenomen in het structuurplan, in de paragraaf omtrent de aanmerking voor deze bijsturing: WU1 - Zutendaal centrum - gewenste verkeers- en vervoersstructuur. Mandelseweg en WU1 - Zutendaal centrum - Flikkebergstraat. Opties voetgangersverkeer 3.3.5 Gemeentelijk mobiliteitsplan In het mobiliteitsplan wordt voor Zutendaal de uitbouw van een voetpadennetwerk vooropgesteld: Het gemeentelijk mobiliteitsplan werd ter goedkeuring voorgelegd aan de - een goed uitgebouwd utilitair voetpadennetwerk voor korte PAC op 28 mei 2002 en bevat de beleidskeuze van de gemeentelijke afstandsverplaatsingen, vnl. in de verblijfsgebieden. begeleidingscommissie. - een recreatief voetpadennetwerk, dat zorgt voor zowel de toegankelijkheid van het buitengebied als voor de verbinding Het beleidsplan wordt gedragen door de volgende uitgangspunten: tussen de kernbebouwing en het openruimte gebied. ° het regionaal doorgaand verkeer dient zich op de eerste plaats af In het hoofddorp Zutendaal wordt de opbouw van dit netwerk als te wikkelen op de hoofdwegen buiten het grondgebied van prioritair beschouwd. Zutendaal; ° op de wegen die Zutendaal doorkruisen, dienen degelijke verkeersinfrastructurele ingrepen in functie van de minimalisatie Opties fietsverkeer van regionale verkeerstrafieken ingebouwd te worden. In het mobiliteitsplan wordt voor Zutendaal de uitbouw van een ° Een ruimtelijk geconcentreerde ontwikkeling wordt fietsroutenetwerk vooropgesteld, dat directe en veilige fietsverplaatsingen vooropgesteld, hetgeen tot mobiliteitsbeperkende maatregelen mogelijk maakt. zal leiden.

Voor de recreatieve verplaatsingen wordt uitgegaan van het principe dat alle intragemeentelijke verplaatsingen per fiets moeten kunnen gebeuren, alsook de verplaatsingen aansluitend op de omliggende gemeenten (grensoverschrijdend toeristisch fietsverkeer). De provincie Limburg is bevoegd voor de uitbouw van het bovenlokaal functioneel fietsroutenetwerk. Hierop aansluitend kan de gemeente een lokaal fietsroutenetwerk ontwikkelen. Het recreatief fietsroutenetwerk wordt in samenwerking met de provincie en het RLKM uitgetekend.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 48 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Tabel 6: Relevante actiepunten van het GNOP Beleid met betrekking tot openbaar vervoer Actiepunt Relevante elementen Het netwerk van het openbaar vervoer te Zutendaal wordt in het Opmaak natuurgericht bosbeheersplan - omvormingsbeheer (meer loofbomen) beleidsplan vooral gezien als een onderdeel van het regionale netwerk - toegankelijkheid bossen voor waarbij de openbare vervoersrelatie met Genk een belangrijk focuspunt gemotoriseerd verkeer beperken vormt. Ontmoedigen autoverkeer in bos- en verkeerstechnische maatregelen natuurgebieden (éénrichtingsverkeer, lussen, slagboomsysteem…) Aanleg regionale verbindingsweg langs kanaal Integreren Grote Heide (ten noorden van - meer natuurlijke bosstructuur E314) in GEN Mechelse Heide nastreven De gemeente Zutendaal is vragende partij voor de aanleg van een - in grotere (natuur)eenheden is een regionale verbindingsweg langsheen het Albertkanaal. Deze secundaire recreatieve zonering mogelijk weg type I zou instaan voor de regionale verkeersrelaties. Enkel op die Behoud, beheer en ontwikkeling van het - opstellen van een beheersplan manier kan de N744 ontlast worden van regionaal en zwaar verkeer en Steleven, het heiderelict ‘Bezoensberg’, - actieve bescherming haar functie als lokale weg vervullen. het Jeneverbesstruweel Hesselsberg Natuurgerichte inrichting en afwerking opstellen van een afwerkings- en ‘Lieteberg’ inrichtingsplan De verkeersplanologische besluitvorming is een verantwoordelijkheid Opmaak beheersplan beken en sloten - inventariseren bestaande toestand van het provinciaal beleidsniveau. - uitwerken gewenste toestand - uitvoeren herstel- en inrichtingsmaatregelen, - uitvoeren beheer 3.3.6 Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan 61 - beperken overstorten en sluiklozingen

Het gemeentelijk natuurontwikkelingsplan (GNOP) Zutendaal dateert van 1996. Met de opmaak van het GNOP heeft de gemeente zich geëngageerd tot het voeren van een gemeentelijk natuurbeleid, waarbij de versterking van natuurwaarden voorop staat. De relevante elementen van de bestaande en de gewenste natuurlijke structuur zijn opgenomen in het GRS onder de bestaande en de gewenste natuurlijke structuur.

In de onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van alle relevante gebiedsgerichte actiepunten, zoals opgenomen in het actieprogramma van het GNOP.

61 Het GNOP werd door de gemeenteraad goedgekeurd op 23 oktober 1996 en door AMINAL op 20 februari 1997.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 49 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Actiepunt Relevante elementen 3.3.7 Toerisme en recreatie Planologische bescherming 4 ha landschappelijk en ecologisch Bezoensbeek waardevolle zone nabij kanaal herbestemmen van industriezone naar Recreatie en toerisme in de gemeente Zutendaal62 landbouwgebied Natuurgerichte inrichting Dorper - belangrijke cultuur-historische waarde Zutendaal is een gemeente met een lange traditie als toeristische Bemd (oude schans) gemeente, vooral op het vlak van sociaal en jeugdverblijfstoerisme. De - parkzone ‘Dorper Bemd’ uitbreiden door ontwikkeling van deze traditie verliep echter op een ongeordende (en een actief aankoopbeleid deels illegale) manier. Met de studie ‘Recreatie en toerisme in de - natuurgerichte inrichting met KLE’s gemeente Zutendaal’ wou het gemeentebestuur een beleid uitstippelen, (poel, knotwilgen, boomgaard, houkant, dat een trendbreuk in de toeristisch-recreatieve ontwikkeling kon hooiland,…) - natuureducatieve uitwerking (borden) realiseren. Realisatie natuurgebied Zutendaalse - Beekvalleien van Zutendaal-, Bezoens-, beken Roeler- en Broekerbeek vrijwaren door Het uitgangspunt bij de ontwikkelde visie is dat het natuurlijke milieu duurzaam behoud en beheer met de bossen en natuurgebieden dé structurele drager van de recreatie - Gerichte aankoop van vrijkomende in Zutendaal is. Het kenmerkend jeugd- en verblijfstoerisme van percelen (voorzien van een gemeentelijk subsidiereglement, binnen een bepaalde Zutendaal moet gekoppeld ontwikkeld worden aan het behoud, het perimeter bijvoorbeeld, is wenselijk) beheer en de ontwikkeling van het natuur- en landschappelijk potentieel Afbouwscenario weekendverblijven - opmaak inventaris van de gemeente. Beide componenten zijn van elkaar afhankelijk. Via buiten de daartoe voorziene zone - uitwerken passend stand-still en een duidelijk, goed geordend gebiedsgericht beleid kunnen beide afbouwscenario karakteristieken versterkt worden. Beplanting restgronden Beplanten van restgronden en brede bermen met streekeigen bomen en struiken Opmaak bermbeheersplan Opmaak plan met actuele en potentiële De visie verdeelt het grondgebied van de gemeente in verschillende waarden, uitgaande van een praktijkgericht zones: bermbeheer. - De helling van het Kempens Plateau heeft een beperkte Planologische bescherming ‘Kleine - opmaak inventaris draagkracht met zijn taluds en brongebieden en is bovendien Landschapselementen’ (KLE’s) - in vergunningen en planologische geologisch interessant. Door overbetreding of door bebouwing instrumenten KLE’s opnemen als ‘te behouden elementen’ kan erosie optreden, wat niet ten goede komt aan de helling en de specificiteit van het Kempens Plateau. Fietsen en wandelen kan op bewegwijzerde paden, maar tweede verblijven of jeugdcampings moeten op de helling geweerd worden.

62 Recreatie en Toerisme in de gemeente Zutendaal (maart 1998), Technum nv in opdracht van de gemeente Zutendaal.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 50 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

- De beekvalleien met talrijke vijvers en bronnen hebben een - Het consolideren van de bestaande legale infrastructuur waarbij beperkte draagkracht en zijn exclusieve natuurgebieden die als de historisch gegroeide weekendverblijven ‘Chaletpark’ en ‘Mooi dusdanig behouden en beheerd moeten worden. Andere Zutendaal’ als lokale ruimtelijke entiteiten behouden blijven in vormen van gebruik buiten het extensief landbouwgebruik, de toegankelijke gebieden buiten het eigenlijke kerngebied. fietsen en wandelen moeten verdwijnen of geweerd worden. De - De groeve Hesselsberg wordt natuurontwikkelingsgebied. illegale tweede verblijven moeten verdwijnen. - De Lieteberg wordt verder ontwikkeld als natuureducatief - De toegankelijke gebieden , waaronder de bosgebieden en de centrum, uitkijktoren en museum. meeste landbouwgebieden die buiten bovenvermelde zones - Het doorbreken van de ontoegankelijkheid van het militair gelegen zijn, hebben een grotere draagkracht. Hun domein door een recreatieve corridor in het zuidwesten van het toegankelijkheid, omvang en ontvankelijkheid zijn een wezenlijk militair domein. kenmerk van het verblijfstoerisme, jacht en ruiterij in Zutendaal - De relatie tussen het zwembad ’t Soete Dal en de camping ’t en moeten ook als dusdanig behartigd worden. Toch mogen de Soete Dal versterken door een verbinding te realiseren tussen bossen (met uitzondering van de jeugdkampeerplaatsen en beide. speelbossen) enkel toegankelijk zijn op de paden. De illegale - Het overgangsgebied Kempen-Haspengouw kan uitgewerkt tweede verblijven worden geweerd. worden met een grensoverschrijdend stiltegebiedbeleid. De - De zones voor jeugdkamperen zijn voor 90% ten zuidwesten haalbaarheid hiervan dient getoetst te worden aan de algemene van de Stalkerweg-Roelerweg gelegen. Deze zones vormen reglementering rond stiltegebieden in Vlaanderen en aan het samen een subzone van de toegankelijke gebieden. Hierin mag plan over de ontwikkeling van de lijninfrastructuur van de het aantal jeugdkampeerplaatsen niet verhogen maar de provincie Limburg (het eventueel doortrekken van de inrichting van de bestaande jeugdkampeerplaatsen moet vooral Zuiderring van Genk naar Maastricht op termijn). op het vlak van verkeer en sanitair beter georganiseerd worden. - De zones voor private jeugdhemen liggen meer verspreid. De private jeugdhemen moeten verfraaid worden en beter landschappelijk ingekleed worden. - De groene corridors moeten de diverse toegankelijke gebieden met elkaar verbinden en lopen tussen de bebouwingslinten door. - Papendaalheide is een zone voor dynamische recreatie die kan beschouwd worden als een onderdeel van gelijkaardige zones die zich perifeer in dezelfde boszone oostelijk van Genk bevinden (Kattevennen, Planetarium en golfterrein). De randzones van de groeve mogen in de toekomst verder uitgebouwd worden voor het herlocaliseren van tweede verblijven. Daarnaast biedt deze locatie in de toekomst meer mogelijkheden voor watergebonden, niet-gemotoriseerde waterrecreatie zoals surfen, zwemmen, kajakken, …

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 51 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

De belangrijkste bevindingen uit deze studie zijn: Jeugdtoerisme en bosgebruik: het voorbeeld van Zutendaal63 - De gemeentelijke bossen van Zutendaal zijn door hun ligging, Met deze studie wou de Koning Boudewijnstichting aan de hand van een oppervlakte, hun samenstelling en belevingswaarde zeer voor case-study nagaan op welke manier het jeugdtoerisme (jeugdkampen, jeugdkampen geschikt. bosspelen,…) een verantwoorde plaats kan innemen binnen het - De draagkracht van de gemeentelijke bossen is groot genoeg om bosbeheer, zoals bepaald in het Bosdecreet van 13 juni 1990. Deze studie het sociaal jeugdtoerisme op zijn huidige volume te handhaven. onderzocht hoe het bestaande bosareaal in Zutendaal kan verdeeld en - In vergelijking met andere recreatieve en toeristische activiteiten gereorganiseerd worden dat alle bosfuncties binnen ruimtelijk en is de negatieve invloed van de jeugdkampen op de milieu- en ecologisch aanvaardbare grenzen vervuld kunnen worden. Vervolgens natuurwaarden eerder matig. werd onderzocht aan welke voorwaarden jeugdkampeertoerisme moet - Een optimale zonering van de bossen, d.w.z. een zonering die de beantwoorden om in een bosbeheersplan te worden geïntegreerd. ruimte verdeeld over de verschillende doelgroepen en bovendien de ecologische grenzen van het bos respecteert, kan men bekomen aan de hand van vier criteria: de draagkracht van elk deelgebied, de belevingswaarde ervan, de doelgroepen en het effect dat het gebruik heeft op de natuur- en milieuwaarden. - Harde en zachte recreatievormen worden best gescheiden en op basis van de draagkracht van de verschillende deelgebieden verdeeld. - De draagkracht en belevingswaarde van het bos vergroten door regelmatig beheer en onderhoud aangepast aan de doelgroepen in een deelgebied. Jeugdgroepen kunnen actief betrokken worden in het beheer.

63 Koning Boudewijnstichting, Brussel 1995.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 52 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.3.8 Het Nationaal Park Hoge Kempen Definitie Nationaal Park Een nationaal park is – volgens een internationaal gehanteerde definitie – Het ‘Masterplan voor het Nationaal Park Hoge Kempen’ werd in oktober 2001 een natuurgebied met een aaneengesloten oppervlakte van minstens afgerond en wil een groot aaneengesloten natuurgeheel ontwikkelen, vertrekkend 1000 hectare. De hoofdfunctie is natuurbehoud, maar in een nationaal vanuit de kernen van de bestaande Vlaamse natuurreservaten ‘De Mechelse Heide’, park is recreatief medegebruik zoals wandelen, fietsen, paardrijden, ‘Ven onder de Berg’, ‘Ziepbeekvallei’ en ‘Neerharenheide’. Het is een initiatief van natuurbeleving, natuuronderzoek, … mogelijk in zoverre er geen schade het Regionaal Landschap Kempen en Maasland (RLKM) 64 , dat sinds 1 januari wordt berokkend aan natuur en landschap. 2000 officieel één van de acht regionale landschappen in Vlaanderen is en erkend wordt voor een periode van zes jaar. Het masterplan bouwt een brug tussen Door het samensmelten van ‘De Mechelse Heide’, ‘Ven onder de Berg’, natuurbehoud en toerisme door in te gaan op de bescherming en ontwikkeling van ‘Ziepbeekvallei’ en ‘Neerharenheide’ kan het Nationaal Park Hoge natuur en op de kansen en mogelijkheden voor het natuurgericht toerisme in onze Kempen een oppervlakte van 5746 hectare realiseren. Hiervan is 260 regio. hectare gelegen op het grondgebied van Zutendaal (dit is 5% van de totale oppervlakte van het Nationaal Park).

Het beheer is gericht op de optimale ontwikkeling van de biodiversiteit; recreatief medegebruik is mogelijk indien rekening gehouden wordt met de ecologische draagkracht.

Masterplan proces en inhoud Het masterplan stelt een langetermijnvisie voor en stippelt een meerjarenprogramma uit om een groot aaneengesloten natuurgebied te realiseren en om de ontbrekende gebieden op terrein één voor één in te vullen. Verder worden de krachtlijnen voor inrichting, beheer en recreatief medegebruik weergegeven. Er wordt vooral gekeken naar de mogelijkheden voor de ontwikkeling van het natuurgericht toerisme, met speciale aandacht voor creatieve, vernieuwende voorstellen op vlak van voorlichting, educatie en draagvlakverbreding.

64 De initiatieven van het regionaal landschap zijn gericht op de versterking van de waarde van natuur en landschap als troef voor het natuurgericht toerisme en als verbreding van het draagvlak voor het natuurbehoud. De werking van het RLKM steunt op vier hoofdpijlers: fietsen, wandelen, natuurprojecten en het Nationaal Park Hoge Kempen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 53 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Ontsnippering Enclaves De verplaatsing van wilde dieren wordt nog vaak belemmerd door Binnen de voorgestelde perimeter voor het Nationaal Park liggen nog barrières. Een belangrijk uitgangspunt van het masterplan is dan ook dat een aantal bestemmingen of activiteiten die niet in overeenstemming zijn er geen nieuwe versnipperende infrastructuur mag bijkomen. Het is niet met de bestemming natuurgebied; de zogenaamde enclaves. Deze alleen nodig om nieuwe versnippering te vermijden, maar ook om actieve moeten omgevormd worden tot natuurgebied. Het is de bedoeling dat ontsnipperingsmaatregelen te nemen. de totale oppervlakte binnen de perimeter van het Nationaal Park Als actieve ontsnipperingsmaatregelen worden volgende punten in volledig publieke eigendom wordt en als een geheel wordt beheerd door Zutendaal naar voren geschoven: de Vlaamse overheid. ° het ombouwen van brug 23 As – Wiemesmeer tot ecoduct met fietspad (reeds gerealiseerd); In Zutendaal is het militair domein ten zuiden van de E314 één van de ° het omvormen van het traject van de N730 As – Wiemesmeer belangrijke enclaves binnen het Nationaal Park. door het Nationaal Park Hoge Kempen tot fietspad met voetgangers- en ruiterverbinding en als bijkomende Ecologische inrichting en beheer randvoorwaarde het weghalen van zwaar verkeer op de N744, Een aantal basisprincipes voor inrichting en beheer worden een gepaste ontsluiting van Genk-Oost en Genk-Zuid en een vooropgesteld in het masterplan: bijkomende toegangsweg naar het militair domein in Zutendaal; ° onderzoek naar afsluiting van doorgaand verkeer op de ° behoud en optimale ontwikkeling van de biodiversiteit; gemeenteweg en de mogelijke afbraak, met behoud van een ° mozaïeken en structuurvariatie op macro- en microschaal; fietspad, van de weg tussen Rekem (Maasmechelen) en ° ontwikkeling van grote aaneengesloten gehelen; Zutendaal, na definitieve sluiting van het Asielcentrum Rode ° maximale verbindingen; Kruis en het Kinderdorp Molenberg; ° ruimte voor spontane processen; ° onderzoek naar maatregelen om verkeersslachtoffers bij fauna te ° ruimte voor alle successiestadia; verminderen en verkeer op de verbinding te ontraden op de weg ° van Opgrimbie naar Heiwijk; vage grenzen en zomen; ° ° inzake beheer van natuur, bos en bermen wordt de creatie van streekeigen soorten. een bosstructuur met open corridors en open plekken voorgesteld; ° het uitvoeren van de voorstellen bermbeheer van de E314 om migratie van de invertebrata (ongewervelden, bvb. insekten en slakken) mogelijk te maken; ° de creatie van doorwaadbare plaatsen in grote plassen bij herstructurering van de zandgroeven.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 54 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Op basis van deze uitgangspunten worden 10 krachtlijnen uitgewerkt die Recreatief medegebruik in de toekomst vertaald zullen worden in een globaal recreatief plan voor het hele zoekgebied. Zowel een toetsing van het bestaande aanbod als Het RLKM werkte in haar regio een kwaliteitsvol fietsroutenetwerk en concrete voorstellen voor verbetering en verfijning van het wandel-, wandelwegennetwerk uit. In het masterplan staat nog geen fiets- en ruiterpadenaanbod zijn daarbij nodig. Ook is het belangrijk om gedetailleerde invulling van de recreatieve zonering, maar worden wel de principes weergegeven die van belang zijn om die zonering verder uit te de diverse doelgroepen in rekenschap te brengen. werken. Projecten natuurgericht toerisme, voorlichting en educatie

De krachtlijnen voor recreatief medegebruik steunen op volgende Het educatief centrum ‘De Lieteberg’ in Zutendaal is de voorbije jaren uitgangspunten : uitgegroeid van een centrum rond bijenteelt tot een natuureducatief centrum met als thema ‘insecten’. Elk jaar vinden nu ruim 12.000 ° Het Nationaal Park is een uitgestrekt gebied waar mensen natuur bezoekers de weg naar dit centrum. De Lieteberg ligt ook langs het kunnen ontdekken en beleven. Recreatief medegebruik is een fietsroutenetwerk en kan met zijn blotevoetenpad als een aantrekkelijke belangrijke doelstelling van het Nationaal Park. halte bij een verkenning van de Hoge Kempen worden uitgebouwd. ° Recreatie en toerisme zorgen voor een economische prikkel. Recreatief medegebruik als stimulans voor het natuurgericht De Lieteberg kan als een zuidwestelijke poort voor het Nationaal Park toerisme in de regio is een belangrijk doel van dit masterplan. functioneren. Door het RLKM worden op deze locatie – net zoals voor ° Recreatie in het toekomstige Nationaal Park past in het groter de andere toegangspoorten tot het Nationaal Park – creatieve, geheel. De krachtlijnen worden gehanteerd in het hele opvallende, duidelijk herkenbare modelinformatie- en vertrekpunten zoekgebied van het Nationaal Park, de volledige 11.000 hectare voor de bezoekers van het Nationaal Park ontwikkeld. van de Hoge Kempen. ° Het Nationaal Park is voor Vlaanderen een opportuniteit om Naast dit hefboomproject in Zutendaal is de mogelijke herinrichting van innoverend uit de hoek te komen op vlak van natuur- en campings, met een ‘ecolabel’, als een natuur- en milieuvriendelijke bosbeheer, maar ook op vlak van recreatie. kampeerplaats en de gelijkaardige verbetering van bestaande centra voor ° Recreanten vormen een kans, geen bedreiging. Door te kunnen jeugdtoerisme wenselijk. genieten van het landschap krijgen mensen meer waardering voor natuur. Meer waardering betekent meer steun voor behoud en ontwikkeling van natuur en bos; het draagvlak wordt vergroot. ° Voor activiteiten die het duurzaam behoud van natuur in het gedrang brengen en anderen storen (met name lawaaisporten), is in het Nationaal Park geen plaats.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 55 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.3.9 Overstromingsgebieden in Zutendaal 3.3.10 Watertoets

Kaart 16: Overstromingsgevoelige gebieden Zutendaal is bijna volledig gesitueerd in overstromingsvrij gebied. Het grootste deel van de gemeente is gesitueerd op het sterk doorlatende De kaarten van de watertoets duiden aan dat een beperkt aantal gebieden Kempisch Plateau. Alle beken leiden naar het Demerbekken. Slechts in Zutendaal mogelijk overstrominggevoelig zijn. Het betreft de verder stroomafwaarts op grondgebied van de gemeente Bilzen kunnen benedenloop van de Zutendaalbeek, Molenbeek, Bezoensbeek en de waterlopen uit hun oevers treden. Roelerbeek. De overstromingsgevoelige gebieden hebben betrekking op Figuur 2: Overstromingsgebieden in Zutendaal 65 een in omvang beperkte strook langs de beken. In deze gebieden zij geen woningen of infrastructuur aanwezig. In de omgeving van de beken bevinden zich een aantal -al dan niet behoorlijk vergunde- recreatieve verblijven. In het noorden van de gemeente, nabij het viergemeentengrenspunt, is een overstromingsgevoelig gebied van de Stiemer aangeduid. Dit gebied is gelegen boven de autosnelweg E314 en volledig gesitueerd in natuurgebied.

65 Risicozones voor overstroming versie 2006 (KB 23 maart 2007)

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 56 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.3.11 Het bekkenbeheerplan van de Demer 3.3.12 Ruimtelijke Veiligheidsrapportage In Zutendaal zijn geen Seveso bedrijven gevestigd. De meest nabij Op 24 november 2003 werd het decreet betreffende het integraal gelegen Seveso-inrichtingen bevinden zich in het industrieterrein Genk – waterbeleid van kracht. Een bekkenbeheerplan bepaalt het integraal Zuid, op het grondgebied van de gemeente Genk. waterbeleid voor het desbetreffende bekken. Het plan heeft betrekking Figuur 3: Seveso bedrijven in Limburg op zowel de aspecten waterkwaliteit en waterkwantiteit als op het natuurlijk milieu en het beoogt een duurzaam gebruik en beheer van oppervlaktewater, grondwater en waterketens. Elk bekkenbeheerplan bestaat uit een situatieanalyse (omgevingsanalyse en sectorale analyse), potenties en knelpunten, visie, functietoekenningen en acties en maatregelen. De bekkenbeheersplannen worden in de volgende jaren concreet gerealiseerd.

De impact van het plan op de gemeente Zutendaal is erg beperkt daar de gemeente geheel stroomopwaarts gesitueerd is. Het deelbekkenbeheerplan van het deelbekken boven Demer bevat een actie- en maatregelenpakket. 66 De belangrijkste maatregelen die van toepassing zijn op Zutendaal hebben betrekking op de maximale retentie van regenwater aan de bron en het sanering van afwalwaterlozingen. De herwaardering van de Bezoensbeek, de Broekerbeek, de Roelerbeek en de Zutendaalbeek zijn aangeduid als integrale projecten. De erosiebestrijding in de vallei van de Bezoensbeek is aangeduid als individueel project.

Bron: www.lne.be

De drie Seveso inrichtingen die in Genk actief zijn, zijn gesitueerd in de Henri Fordlaan en de Swinnenwijerweg en bevinden zich meer dan 5 kilometer van de gemeentegrens van Zutendaal.

De FN vestiging aan de Heiwijkerweg is geen Seveso inrichting maar is toch onderhevig aan de Ruimtelijke Veiligheidsrapportage. 66 Goedgekeurd in september 2006

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 57 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

3.4 Studies en projecten in opmaak

Haalbaarheidsstudie voor de toeristische ontwikkeli ng van het Herwaardering beekvalleien recreatiegebied Papendaalheide: fase I: onderzoeksfase De afdeling van Natuurpunt Zutendaal heeft recent haar eerste perceel Deze studie is een eerste fase in het onderzoek naar mogelijke grond in de vallei van de Zutendaal- en Broekbeek rondom de ontwikkelingen van het recreatiegebied Papendaalheide, opgemaakt door Hesselsberg verworven. Het is de bedoeling het aantal percelen steeds uit het adviesbureau ETCC in 2001. te breiden om de beekvalleien te herstellen in een oorspronkelijk hooi- en weilandenlandschap. Op termijn zullen ook nog een aantal illegale Uit deze studie is gebleken dat Zutendaal op toeristisch-recreatief vlak tweede verblijven verworven worden. Na verloop van tijd wil men het 6 gelegen is in een sterk concurrentiële regio, maar toch nog een zeker meter hoge Mariabeeld op Hesselsberg terug zichtbaar maken van op de groeipotentieel heeft. Bij de projectontwikkeling van het gebied Bilzerweg. Papendaalheide zal er vooral gericht moeten worden op enkele niche- markten.

De studie duidt drie interessante product-marktcombinaties aan: ° De uitbouw van een ruiterroutenetwerk en watergebonden recreatie om het dagtoerisme te verhogen; ° De aanleg van een bungalowpark voor tweede verblijven als versterking van het verblijfstoerisme; ° De aanleg van een recreatief dagstrand na een gedeeltelijke demping van de bestaande putten (combinatie dagrecreatie en bijkomende attractie voor de verblijfsrecreanten op de campings.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 58 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Plannings- en beleidscontext

Bescherming van de Veldparelmoervlinder

De Veldparelmoervlinder 67 was vroeger vrij zeldzaam, maar is momenteel zeer zeldzaam. De grootte van het verspreidingsgebied van de Veldparelmoervlinder nam in de loop van de 20ste eeuw voortdurend af, met een bijzonder sterke terugval in het begin van de jaren tachtig. Vandaag is deze soort zeer zeldzaam: deze vlinder komt nog alleen voor op enkele privé-terreinen in Balen-Wezel (populatie van ca. 50 stuks) en in Zutendaal op en net buiten het militair domein (populatie van ca. 250 stuks).

De gemeente Zutendaal gaat samen met het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en De Lieteberg en met steun van de provincie bijzondere inspanningen leveren om meer kansen te bieden aan de Veldparelmoervlinder. Naast een sensibilisatiecampagne, zijn terreinen gezocht die in aanmerking komen voor een verbreiding van de Veldparelmoervlinder. Er zijn afspraken gemaakt met de eigenaars om te komen tot een specifiek beheer van het terrein. De provincie kan hiervoor financiële ondersteuning aanbieden.

67 De Veldparelmoervlinder is een typische soort van droge, schrale en kruidenrijke graslanden. De vlinder vliegt in één generatie per jaar van begin mei tot midden juni (met een piek tussen 20 mei en 10 juni). De wijfjes zetten de eitjes in groepjes van 50-200 af op de onderkant van een blad van Smalle weegbree, die bij voorkeur in een korte vegetatie staat.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 59 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4 Deelstructuren – ruimtelijke analyse

De bestaande ruimtelijke structuur van Zutendaal wordt uitgediept via een aantal deelstructuren. Deze deelstructuren zijn opgedeeld naar sector of segment van de ruimtelijke ordening, met name nederzettingen, bedrijvigheid, recreatie en toerisme, verkeer en vervoer, natuur en landschap. De agrarische structuur is nauwelijks aanwezig in Zutendaal en wordt daarom behandeld onder de economische en de natuurlijke structuur.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 60 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.1 Bestaande nederzettingsstructuur Hoofdkern Zutendaal De nederzettingsstructuur wordt bepaald door de patronen van alle bebouwingsvormen, Zutendaal vormt het centrum van de gemeente met de grootste de bijhorende wegen of straten en percelen. In het buitengebied betreft het veelal het concentratie aan handel, diensten en gemeenschapsvoorzieningen. Hier beschrijven van de verschillende kernen en recente woonontwikkelingen. zijn zowel primaire als enkele secundaire handelszaken gevestigd. Een beperkt aantal zaken overstijgt de lokale markt (tuincentrum, Basisgegevens voor de nederzettingsstructuur worden aangereikt door de meubelwinkel,…). In Zutendaal-centrum is er een concentratie van twee woningbehoeftestudie van 1999 en gegevens verstrekt door het Nationaal Instituut scholen en een kinderopvang omheen de Schoolstraat en de voor de Statistiek. Ook topografische kaarten, luchtfoto’s en historistische kaarten Nachtegalenstraat. Het betreft vrij onderwijs. Het parochiecentrum en worden als bron gehanteerd. het jeugdhuis zijn gesitueerd nabij de scholencluster in de Schoolstraat. Het OCMW bevindt zich in de Daalstraat. De sportterreinen, de sporthal 4.1.1 Ruimtelijke opbouw en de lokalen van de KSA-VKSJ bevinden zich in de onmiddellijke omgeving. Kaart 17: Bestaande nederzettingsstructuur Zutendaal is een landelijke gemeente met een vrij lage woondichtheid. Zutendaal is ontwikkeld vanuit een spontane groei. Pas in de recente periode is er sprake van een meer planmatige ontwikkeling. Deze ontwikkelingen worden vooral bepaald door de toenemende immigratie ten gevolge van de suburbanisering. De verschillende woonkernen zijn via lintbebouwing steeds meer naar elkaar toegegroeid. Zo zijn de kernen Besmer, Gewaai en Zutendaal reeds één ruimtelijk conglomeraat, is de lintbebouwing tussen Wiemesmeer en Zutendaal bijna volledig en is de resterende open ruimte tussen Stalken en Besmer beperkt. Nieuwe planmatige woonontwikkelingen situeren zich alle omheen de Opvallend in de bebouwingstructuur is dat er steeds een zichtrelatie historische kernen, zoals het sociale woningbouwproject in de omgeving bestaat met de nabijgelegen open en veelal beboste ruimte. Dit wordt van de Postesstraat in Wiemesmeer. verklaard door de ligging van de kern in een beekvallei en het zicht naar de veelal beboste hoger gelegen terreinen en de vaak onbebouwde binnengebieden. Deze zichtrelatie bepaalt voor een groot deel de identiteit van de kern. Andere kenmerkende elementen zijn de talrijke relicten, waaronder kapelletjes.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 61 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Kern Wiemesmeer Gehuchten Gewaai, Besmer, Broek, Stalken, Roelen en Papendaal Wiemesmeer is een straatdorp dat zich ontwikkeld heeft rond de met recente woonlobben verbindingswegen N730 en N744. Kenmerkend voor Wiemesmeer is de Gewaai / De Hoven is ruimtelijk samengegroeid met de kern van nabijheid en de zichtrelatie met de omliggende bossen. Zutendaal. De historische dries in Gewaai is nauwelijks nog te De uitrustingsgraad van Wiemesmeer is beperkt tot een aantal herkennen. De bebouwing heeft zich steeds verder gezet langs de wegen, handelszaken en een basisschool pal in het centrum ter hoogte van het waardoor het centrum nu geheel opgaat in een netwerk van Jachthorenplein. Wiemesmeer is op dit vlak duidelijk ondergeschikt aan lintbebouwing. Zutendaal-centrum, maar toch ook duidelijk sterker uitgebouwd als aparte kern dan de overige woonkernen. Besmer is vooral ten gevolge van de lijninfrastructuren ontwikkeld van klein Kempens landbouwersgehucht tot een relatief grotere kern op In de 18 de en 19 de eeuw was Wiemesmeer nog een kleine nederzetting. In lokaal niveau. de afgelopen decennia heeft Wiemesmeer zich tengevolge van de suburbanisatie ontwikkeld tot een forenzendorp. De toenemende In de 19 de eeuw en de eerste helft van de 20 ste eeuw stimuleerden de bebouwing langs de weg en de verkavelingen hebben geen eigen tramverbinding en het station een verdere groei. In het autotijdperk identiteit van Wiemesmeer opgebouwd. Door het opheffen van de bleek vooral de ligging langs de N77 Genk-Maastricht een belangrijke verbinding van de weg naar As is de woonkwaliteit in dit deel van de vestigingsfactor. Het gehucht heeft zich na de opmaak van de kern sterk toegenomen. gewestplannen sterker ontwikkeld in de richting van Stalken. De belangrijkste identiteitsbepalende elementen zijn de Besmer-school (buurthuis) en het oude tolkantoorgebouw aan de Trichterweg.

Het gehucht Broek bestond in de tweede helft van de 19 de eeuw uit een handvol huizen. Dit aantal is aangegroeid tot een dertigtal. Broek is gesitueerd omheen de Zuurbroekstraat. Historische bebouwing en voorzieningen zijn nagenoeg volledig afwezig.

Stalken is historisch ontwikkeld in de beekvallei waar de schans gesitueerd was. Hierdoor heeft het gehucht de vorm van een lang lint aangenomen. Stalken is ruimtelijk in beperkte mate gegroeid. De schans en historische bebouwing zijn niet of nauwelijks herkenbaar. De recente bebouwing doet verder afbreuk aan de eigen identiteit.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 62 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Roelen is een klein gehucht gegroeid omheen enkele boerderijen. Het is gesitueerd op een oude wegverbinding tussen Zutendaal en Maastricht. 4.1.2 Problematiek zonevreemde woningen in In tegenstelling tot de andere kleine kernen heeft Roelen een deel van haar identiteit weten te behouden. Dit wordt geaccentueerd door de Zutendaal hoeves en de dominante nabijheid van de natuurlijke ruimte. Kaart 18: Zonevreemde woningen

Papendaal is van een klein gehucht langs een kruising op de baan Zutendaal-Terboekt-Genk gegroeid tot een kleine kern. Dit deels door Decretale context een verdere lintbebouwing ter hoogte van de historische kern, maar Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan wil een gebiedsgericht beleid vooral door de inplanting van een nieuwe verkaveling tussen deze kern voor zonevreemde gebouwen uitwerken. De vigerende regelgeving 68 en en de plas die ontstaan is ten gevolge van de ontginning. de concrete richtlijnen van de administratie 69 vormen het kader, waarin de ontwikkelingsperspectieven van elke woning bepaald worden.

Lintbebouwing In het decreet op de ruimtelijke ordening en stedenbouw van 13 juni Zutendaal wordt gekenmerkt door een sterke aanwezigheid van 2001 70 werd een nieuwe permanente regeling geschreven inzake lintbebouwing. Hierdoor zijn verschillende kernen aaneengegroeid. zonevreemde woningen en gebouwen. 71

Erg summier samengevat kan de regelgeving als volgt geduid worden. In Verspreid of geïsoleerd gelegen woningen de ruimtelijk niet-kwetsbare gebieden wordt maximale woon- en rechtszekerheid geboden. Hierbij wordt van het principe uitgegaan dat Verspreide bewoning komt in de gemeente zowat overal voor. het normale en legale (vergunde) woningen betreft, die volgens vergelijkbare regels uitgebreid en verbouwd mogen worden als woningen die gelegen zijn in woongebied zoals aangeduid in de gewestplannen. In deze gebieden mag het bouwvolume opgetrokken worden tot maximum 1.000m³. Andere voorwaarden zijn het behouden van het karakter en de verschijningsvorm van de woning, het voldoen aan de elementaire vereisten van stabiliteit op het ogenblik van de eerste vergunningsaanvraag (geen verkrotting).

68 Decreet van 18 mei 1999 en wijzigingen, decreetwijziging van 22 april 2005 69 Naar een gebiedsgerichte aanpak voor zonevreemde woningen, Ministerie van de Vlaamse gemeenschap, Administratie ruimtelijke ordening, huisvesting en monumenten en landschappen, afdeling ruimtelijke planning, Brussel, 2001. 70 B.S. 03 08 2001. 71 Op 23 mei 203 keurde de Vlaamse regering een besluit goed dat nadere regels vastlegt voor toelaatbare functiewijzigingen voor zonevreemde gebouwen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 63 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Bestaande ruimtelijke situatie 4.1.3 Kenmerken De gemeente Zutendaal telt bijna 250 zonevreemde woningen. De zonevreemde woningen zijn vooral gesitueerd in landbouwzone (niet- Lage bebouwingsdichtheid en hoog aandeel open bebouwing kwetsbaar gebied), maar er zijn er ook een redelijk aantal gelegen in bos- en natuurgebied. Zutendaal is een landelijke gemeente wat zich vertaalt in een zeer lage bebouwingsdichtheid en een hoog aandeel woningen van het open Een klein deel van de volgens het gewestplan zonevreemde woningen is bebouwingstype. In vergelijking met de buurgemeenten, het gelegen in een goedgekeurde niet-vervallen verkaveling, waardoor deze arrondissement Hasselt en de provincie Limburg ligt het aandeel gesloten woningen niet langer zonevreemd zijn. bebouwing zeer laag in Zutendaal. Binnen de gemeente Zutendaal heeft de kern Zutendaal-centrum het Het oneigenlijk gebruik van zonevreemde, veelal niet (volledig) vergunde grootst aantal wooneenheden, de meeste appartementen (absoluut en weekendverblijven als permanente woning wordt niet tot als procentueel) en het hoogste percentage gesloten bebouwing. zonevreemde woning beschouwd. 3/4 van de particuliere woningen in eigendom De problematiek van de zonevreemde woningen wordt gebiedsgericht In Zutendaal bestaat ongeveer een vierde van de woningvoorraad uit (volgens deelruimte) verder onderzocht in het richtinggevend deel van huurwoningen. De verhouding tussen het aantal huurwoningen en het het GRS. aantal woningen bewoond door de eigenaar is representatief voor de provincie Limburg. In 1991 was 77,2% van de bewoners van Zutendaal eigenaar van hun woning 72 , in de provincie was dit 76,2%.

Jong woningbestand in een goede bouwfysische toestand Zutendaal heeft een erg jong woningbestand. Ongeveer de helft van de woningen werd gebouwd na 1970. De bouwfysische toestand en het comfortniveau van de gemiddelde woning ligt bijgevolg hoog. Slechts een beperkt aandeel woningen zijn toe aan een uitgebreide renovatie.

72 Bron: NIS: Volks- en woningtelling 1991

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 64 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Beperkte leegstand Stijgende vraag naar aangepaste woningtypes De gemeente Zutendaal kent geen structurele leegstand. Recente cijfers Ten gevolge van maatschappelijke en demografische trends waaronder over de frictieleegstand zijn niet voorhanden. Cijfers van 1981 geven aan de algemene gezinsverdunning en de toenemende vergrijzing van de dat de leegstand in Zutendaal toen zeer laag lag (2%). Cijfergegevens van bevolking, is er nood aan woningen specifiek voor kleine gezinnen (o.m. andere Limburgse gemeenten geven aan dat het leegstandspercentage alleenstaanden) en bejaarden. sindsdien drastisch gedaald is. De gemeente Zutendaal zal naar alle waarschijnlijkheid een leegstandstekort hebben. Specifieke bejaardenwoningen zijn zeer beperkt in aantal aanwezig in de gemeente: 12 serviceflats in residentie Oosterzonne (Zutendaal) en 20 Hoge woondruk duplexwoningen in de Beukenbergstraat en 4 seniorenwoningen in de verbouwde pastorie van Wiemesmeer. Eind jaren ‘90 werd een hotel in De gemeente Zutendaal kent een hoge woondruk. Deze is vooral het het centrum van Zutendaal omgevormd tot rust- en verzorgingscentrum. gevolg van een sterke inwijking. Dit centrum telt in 2008 42 bedden. Vrij constante bouwactiviteit tussen 1991-2003 Nochtans is de vraag aanwezig bij de omvangrijke groep van de In de periode 1991-2003 werden per jaar gemiddeld 30 vergunningen bejaarden in de gemeente. In de gemeente Zutendaal behoort ca. 15% voor nieuwbouw en 11 voor renovatie of vernieuwbouw afgeleverd 73 . van de totale bevolking tot de groep 60-plussers. Dit percentage zal in de toekomst nog sterk toenemen. Bovendien zal het aandeel senioren Voldoende aanbod aan sociale woningen en kavels blijven toenemen volgens de bevolkingsprognoses tot 23,4% in 2013. Het aanbod aan sociale woningen en kavels is voldoende. Sinds 1981 is Een groeiende vraag naar aangepaste seniorenhuisvesting ligt dan ook het aanbod aan sociale woningen in de gemeente Zutendaal uitgebreid binnen de lijn van de verwachtingen. De specifieke vraag naar binnen het BPA ‘Sociale Woningbouw’ door cv Nieuw Dak met 93 bijkomende aangepaste woningtypes bedraagt tegen 2013 27 woningen en 44 sociale kavels. De gemeente Zutendaal heeft in deze rusthuisbedden en 14 serviceflats. periode in totaal 80 sociale kavels op de markt gebracht d.m.v. vooral kleine verkavelingen in Zutendaal-centrum.

Op korte termijn zijn er verdere huisvestingsinitiatieven gepland, o.a. van Landwaarts en Nieuw Dak.

73 Bron: Woningbehoefterapport. Gemeente Zutendaal (1999) en jaarverslagen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 65 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.1.4 SWOT-analyse 4.1.5 Woonbehoefteprognose Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en Een prognose is een inschatting van de toekomstige ruimtebehoefte voor een bepaalde bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte functie (wonen, handel, bedrijvigheid,…). getuigen, analyse, geschreven bronnen en deelstudies. 4.1.5.1 Behoefte aan bijkomende woningen In onderstaande tabel zijn de essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen die de basis vormen voor verder De woningbehoeftenstudie van 1999 duidt een woningbehoefte aan van onderzoek en beleidsuitspraken in het richtinggevend en bindend gedeelte van het 517 woningen in de periode 1998-2013. De behoefte wordt verantwoord ruimtelijk structuurplan Zutendaal. door een berekening op basis van de bevolkingsprognose waarin de

natuurlijke aangroei in de periode 1998-2007 geraamd wordt op 366 STERKTEN ZWAKTEN eenheden. Een afnemende gezinsgrootte en de geschatte frictieleegstand

verklaren het cijfer. De natuurlijke aangroei in Zutendaal is hoger dan - Een hoogwaardige - Gebrek aan een duidelijke eigen woonomgeving in elk van de herkenbare identiteit van de elders in de provincie gelet op de jonge bevolkingssamenstelling. verschillende kernen. verschillende kernen door de - Een hiërarchisch opgebouwd explosieve groei. Figuur 4: aandeel vierpersoonhuishoudens op 1 januari 2005 nederzettingenpatroon. - Gefragmenteerd centrum in het - Een sterke cluster van hoofddorp. voorzieningen in het hoofddorp.

KANSEN BEDREIGINGEN

- Opbouwen van identiteit door de - Handel in het centrum gaat ligging in het RLKM en de achteruit. uitbouw van het Nationaal Park - Verdere teloorgang van de Hoge Kempen én door het eigen identiteit door nieuwe behoud en de versterking van de niet-aangepaste bebouwing landschapsrelicten. (uniform, weinig typerend).

Bron: http://statbel.fgov.be

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 66 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

De behoefte volgens de procentuele berekening op basis van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen bedraagt 534 woningen voor de 4.1.5.2 Behoeften voor specifieke doelgroepen planperiode 1992-2007. De taakstelling in het Ruimtelijk Structuurplan Provincie Limburg is vastgesteld op 492 bijkomende woningen in de Bejaardenhuisvesting periode van 1992-2007 .74 I n 1991 telde de gemeente 2027 woningen . 75 In Het voorzien van bejaardenhuisvesting is decretaal vastgelegd. Het periode 1992-1997 werden reeds 311 woningen gerealiseerd.76 In 2004 telde de gemeente al 2570 woningen (een groei van 543) en op 1 januari bejaardendecreet voorziet in een programma van woonvoorzieningen in 2006 reeds 2607 woningen waardoor de taakstelling al voor de de vorm van rusthuisbedden voor 4% en van serviceflats voor 2% van beëindiging van de planperiode sterk overschreden was. het aantal 60-plussers in de gemeente.

Zutendaal beschikte in 1998 over 38 rusthuisbedden (rustoord Tabel 7: Evolutie van de huishoudens Oosterzonne) en 20 seniorenwoningen. Zutendaal voldoet daarmee net aan de norm (38 rusthuisbedden en 19 seniorenwoningen).

In 1998 was 14,32% van de bevolking 60 jaar en ouder, in 2013 wordt dit aandeel geraamd op 23,45%. Dit houdt in dat er in 2013 nood is aan 54 rusthuisbedden en 29 seniorenwoningen. Deze voorzieningen worden bij voorkeur in het centrum van Zutendaal gerealiseerd. In Oosterzonne Bron: http://aps.vlaanderen.be/lokaal werden recent 12 serviceflats gerealiseerd.

De woningbehoeftestudie duidt aan dat er in 1999 690 vrije kavels beschikbaar zijn. Tevens wordt het aantal bijkomende woningen door splitsing geraamd op 2 per jaar. De studie duidt aan dat er een tekort aan juridisch bebouwbare bouwkavels ontstaat in de periode 1998-2013. Het tekort wordt geraamd op 207 eenheden 77 . Naast deze onmiddellijk bebouwbare kavels beschikt de gemeente over 5 ha binnengebied in woongebied met landelijk karakter en in woonuitbreidingsgebied dat deel is van een goedgekeurd BPA. Er is eveneens nog 35 ha niet ontwikkeld woonuitbreidingsgebied.

74 Ruimtelijk Structuurplan Provincie Limburg, informatief deel, p. 128 75 Woningbehoeftenstudie gemeente Zutendaal, p. 22 76 Woningbehoeftenstudie gemeente Zutendaal, p. 36-37. 77 Woningbehoeftenstudie gemeente Zutendaal, p. 38.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 67 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Sociale huisvesting In 1991 bedroeg het aantal sociale woningen ca. 4% van het 4.2 Bestaande ruimtelijk-natuurlijke woningaanbod. Dit aantal werd gerealiseerd door de bouw van 82 sociale woningen in het begin van de jaren ’80. Samen met deze woonwijk structuur werden ook 78 sociale kavels aangeboden. Wanneer deze bij het sociale woningaanbod geteld worden bedroeg het aandeel sociale De ruimtelijk-natuurlijke structuur is de samenhang van alle ruimten met een woongelegenheden in 1991 7,9%. natuurlijk karakter. Die ruimten zijn bepalend voor alle andere activiteiten en niet alleen voor de natuur. De ruimtelijke structuur bevat ruimten die bepaald worden De sociale woonbehoefte wordt geraamd op 10% van het totale door het fysische systeem (reliëf, bodem) en biotische elementen zoals bossen of woningaanbod 78 . Evenredig met de groei van het aantal woningen moet heidegebieden. Deze ruimten bieden plaats voor allerlei menselijke activiteiten ook het aantal sociale woningen toenemen en moet tevens de waaronder bewoning, landbouw, recreatie, … De bestaande ruimtelijk-natuurlijke achterstand ingelopen worden. Een geraamde woningbehoefte van 2675 structuur geeft een inzicht in de ruimtelijk-ecologische samenhang binnen het woningen in 2007 vereist een totaal van 268 sociale woningen. studiegebied. Dit wordt opgebouwd vanuit de planningscontext (GNOP), de biologische waarderingskaart, het fysisch systeem en de actuele en potentiële Een aantal van deze wordt voorzien in de ontwikkeling van het natuurwaarden. woonuitbreidingsgebied Wiemesmeer en de herziening van het BPA centrum Zutendaal. Een bijkomende potentie is het aansnijden van het 4.2.1 Ruimtelijke opbouw woonuitbreidingsgebied gelegen tussen de 15 Augustustraat en de Sprinkelestraat. Kaart 19: Bestaande natuurlijke structuur De natuurlijke structuur van Zutendaal wordt in hoofdzaak bepaald door Behoefte aan huurwoningen, appartementen en studio’s de grote heide- en boscomplexen op het Kempens Plateau en de In 1991 werd 23% van het aantal woningen in Zutendaal verhuurd. Het ecologisch waardevolle steilrand met de noordoost-zuidwest aantal huurwoningen vermindert. Een richtcijfer van 20% huurwoningen georiënteerde beekvalleien. wordt vooropgesteld. Grote aaneengesloten heide- en boscomplexen op het Kempens De realisatie van verschillende types van woningen wordt vooral door de Plateau particuliere markt uitgevoerd. Dit zowel door kleinschalige initiatieven Het grootste deel van het grondgebied van de gemeente is gelegen op het als het verbouwen en opdelen van bestaande woningen als het realiseren Kempens Plateau. Het plateau wordt gekenmerkt door grote van grotere nieuwbouwprojecten. Het nieuwe BPA Zutendaal-centrum boscomplexen en heidegebieden die deel zijn van regionale voorziet voldoende mogelijkheden om deze differentiatie verder te natuurgehelen. De bossen worden gekenmerkt door uniforme ontwikkelen. naaldhoutbossen met een beperkte ecologische waarde. Verspreid komen evenwel loofboscomplexen met ondergroei voor welke een grotere ecologische waarde hebben. 78 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, richtinggevend gedeelte, p. 201.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 68 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Structuurbepalende beekvalleien

De beekvalleien van de Molenbeek/Zutendaalbeek, de Broekerbeek, de

Bezoensbeek en de Roelerbeek bepalen de reliëfrijke overgang tussen het

Kempens plateau en de Demervallei in Haspengouw. De niet uitgesneden lobben van de steilrand lijken daardoor ‘heuvels’. De Op grondgebied van de gemeente Zutendaal kunnen zes boseenheden beekvalleien vormen een landschappelijke en ecologische verbinding onderscheiden worden: tussen Kempen en Haspengouw en bieden een habitat voor zeldzame - Kattevennen ten westen van de N730 en ten noorden van de fauna en waardevolle flora. De beken hebben een goede N77. Dit gebied is grotendeels gelegen op grondgebied van waterhuishouding met kwel in de venige dalen. Genk, enkel de uitlopers zijn in Zutendaal gesitueerd. Het gebied kent een recreatief medegebruik. De valleigebieden zorgen voor een afwisselend landschap met een - Het Hei- en Meibos is gelegen op de grens met Genk, ten mozaïek van hooilanden, houtkanten, rietlanden, akkers, heide- westen van de N730 en ten zuiden van de N77. Het zijn elementen en sporadisch moerassen. multifunctionele bossen met een belangrijk recreatief medegebruik. Het bos wordt omsloten door de woonkernen Het beekdal van de Molenbeek/ Zutendaalbeek is ingesnoerd door de Sledderlo en Terboekt (Genk) en Papendaal (Zutendaal) en het bebouwing van de Daalstraat en de Muggenbergstraat. Plaatselijk is de recreatie- en kampeerverblijfpark ’t Soete Dal. beek overwelfd en niet langer zichtbaar. De waterkwaliteit wordt negatief - Grote Heide ten zuiden van de E314. Grote Heide is voor een beïnvloedt door de occasionele werking van een aantal overstorten en (in deel in gebruik als militair domein en voor het publiek niet de zomer) door het gebrek aan een rioleringssysteem op het toegankelijk. De ecologische variëteit is beperkt door een kampeerterrein aan de Muggenbergstraat. dominantie van naaldhout. In het noorden is een klein, sterk gedegradeerd ven (Steleven) gesitueerd. Op het militair domein De Broekerbeek heeft het plateau steeds verder uitgesneden en heeft een zijn nog grote delen nauwelijks betreden bossen en weilanden breed beekdal gevormd dat gebruikt wordt als weiland. De die al 50 jaar op dezelfde manier gemaaid worden. De waterhuishouding is doorgaans goed daar de beek gevoed wordt door ecologische waarde is hier zeer hoog. kwel. Aan de noorderhelling, net voor de samenvloeiing met de - Bos- en Heidegebied Stalken-Roelen : sterk gevarieerd gebied Molenbeek, is een waardevol jeneverbesstruweel behouden. De met afwisselend uniforme naaldhoutbossen, waardevolle benedenloop van de beek wordt gekenmerkt door sterke menselijke loofbossen, akkers en heiderelicten (Bos-landbouwmatrix). ingrepen. - Oelenderheide ten noorden van de E314 wordt gekenmerkt door een eenvormig naaldhoutbestand. De ecologische waarde is er beperkt. - Zijpbeek , een groot ecologisch zeer belangrijk nat heidegebied is slechts gedeeltelijk op grondgebied van Zutendaal gelegen. Het is voornamelijk in gebruik als munitiedepot door de FN-fabriek.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 69 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

De vallei van de Bezoensbeek is smal te Stalken en relatief breed aan het Vlak-, lijn- en puntvormige natuurelementen Albertkanaal. De vallei wordt gekenmerkt door een talrijke aanwezigheid Geïsoleerde open ruimtes , die belangrijk zijn als onderdelen van de van vijvers. Deze zijn vaak deel van een perceel dat gebruikt wordt als ecologische structuur, komen nauwelijks voor in Zutendaal. Het vakantieverblijf. Eén van de grootste vijvers wordt als visvijver voornaamste gebied is gelegen in de driehoek Daalstraat-Hoogstraat- commercieel uitgebaat. Een groot aantal van de (illegale) Molenblookstraat. Het is een gevarieerd gebied met een afwisseling van vakantieverblijven is verwaarloosd of lijkt verlaten. Andere worden als akkers, bospercelen, bremstruwelen, heiderelicten,... met een belangrijke permanente verblijfplaats gebruikt. Het landschap is erg afwisselend met corridorfunctie tussen Hei- en Meibos en de Zutendaalbeek. weilanden en geprivatiseerde percelen in het beekdal en struwelen en bossen op de hellingen. Het woonuitbreidingsgebied tussen de Sprinkelestraat en de Vijftien

Augustusstraat wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van weilanden, De Roelerbeek ligt in een eng dal met steilere hellingen en wordt gevoed kleine bosjes en een ven. Het gebied is niet toegankelijk voor het publiek, met kwel. maar heeft een belangrijke beeldbepalende functie voor de landelijkheid van de woonomgeving in Zutendaal.

Natuurlijk waardevolle steilrand In Zutendaal zijn er vier ontginningsplassen gelegen, waarvan er nog De steilrand vormt een opvallende reliëfcomponent die een belangrijke twee actief zijn (Papendaal). De voormalige groeve Lieteberg is ecologische meerwaarde (van bovenlokaal belang, Ven-gebieden) heeft biologisch (zeer) waardevol. De ecologische waarde van de voormalige door de uitgesproken gradiënt. Samen met de omgeving van de groeve Hesselsberg groeit jaarlijks. beekvalleien vormt de steilrand een waardevol natuurgeheel. De struwelen, bosjes en heidegebieden op de steilrand zorgen voor een Het gebied tussen Zutendaal en Stalken wordt gekenmerkt door een natuurlijke verbinding tussen de beekvalleien. uitgebreide ecologische infrastructuur van kleine landschapselementen (KLE’s): bomenrijen langs wegen, hagen langs perceelsranden, Overgangsgebied ten zuiden van het Albertkanaal schansen,…

Het gebied ten zuiden van het Albertkanaal (onderdeel van het industrieterrein Genk-Zuid) is reeds deel van het landschapstype van

Vochtig-Haspengouw. Het wordt gekenmerkt door beperkte reliëfverschillen. De zone ten westen van de N730 bestaat gedeeltelijk uit opgespoten terrein. Het bodemgebruik wordt gekenmerkt door vochtige graaslanden en een sterke aanwezigheid van houtwallen en verspreide bosjes (aanplanten van Grove Den met ondergroei). Het biologisch

(zeer) waardevolle gebied functioneert als overgangs- en verbindingsgebied tussen het Kempens Plateau en het Haspengouws landschap.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 70 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.2.3 SWOT-analyse 4.2.2 Kenmerken Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte Grote, aaneengesloten bosstructuur getuigen, analyse, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen Een groot aandeel van de oppervlakte in Zutendaal wordt ingenomen en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het door bossen, die een grote aaneengesloten structuur vormen. richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. Sterke druk op natuurwaarden STERKTEN ZWAKTEN

In de gemeente is er een hoge druk op de natuurwaarden van de - Zutendaal beschikt over een - De aanwezigheid van beekvalleien, de steilrand en de bossen. Deze druk wordt veroorzaakt solide natuurlijke structuur met zonevreemde door zonevreemde recreatieverblijven, een overmatig en ongecontroleerd een fysisch systeem dat recreatieverblijven in de gebruik door (actieve) recreanten (jeugdkampen, ruiters, mountainbikers, opgebouwd is uit het Kempens natuurgebieden. wandelaars) en door een ongecontroleerde toegankelijkheid van de Plateau met grote en - De beperkte ecologische bospaden voor gemotoriseerd verkeer. samenhangende bosgebieden, de diversiteit van de naaldbossen. steilrand, de in het plateau Structurerende beken uitgesneden beekvalleien en de laagvlakte. De valleien van de Molenbeek/Zutendaalbeek, Broekerbeek, Bezoensbeek en Roelerbeek snijden het Kempens Plateau diep uit. De KANSEN BEDREIGINGEN Molenbeek en Broekerbeek komen samen in de Zutendaalbeek uit. Ter hoogte van deze samenvloeiing en aan de Bezoensbeek ten zuiden van - Grote oppervlakten de Stalkerschans zijn erg veel vijvers uitgegraven. De vele vijvers vormen samenhangende natuur bieden - De (zonevreemde) hier structurerende hydrografische elementen binnen de grenzen van de kans voor natuurontwikkeling vakantiewoningen en - bivakplaatsen zijn gesitueerd in gemeente. Het Nationaal Park Hoge Kempen kan een belangrijke rol de ecologisch meest kwetsbare spelen in de verweving tussen gebieden Albertkanaal en E314 vormen een barrière natuurbehoud en aangepaste Het Albertkanaal en de E314 vormen een sterke fysische barrière. Het recreatie Albertkanaal vormt een fysische barrière voor de vele beekvalleien die - De omgeving van de beekvalleien het kanaal dwars doorsnijden. kan opgenomen worden in samenhangende ecologische

structuur op bovenlokaal niveau - Een groot aandeel van de bossen rond de steilrand is in eigendom van de gemeente

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 71 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 72 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.3 Bestaande toeristisch-recreatieve Bezienswaardigheden De belangrijkste bezienswaardigheid in Zutendaal wordt gevormd door structuur de natuur en het landschap. Een beperkt aantal waardevolle cultuur(- historische) elementen kunnen aangeduid worden. Het betreft vooral De bestaande toeristisch-recreatieve structuur geeft de samenhang en de spreiding weer monumenten met een belangrijke lokale waarde, maar met een beperkte van de toeristische en recreatieve voorzieningen en bezienswaardigheden. Onder uitstraling op regionaal niveau: de kerk te Zutendaal, de kerk te recreatieve voorzieningen wordt eveneens de aanwezige sportinfrastructuur behandeld. Wiemesmeer, verschillende kapelletjes, de schansen, het heemkundig Basisgegevens voor de analyse van de toeristisch-recreatieve structuur zijn het museum, de grot in Wiemesmeer, de pastorie, … beleidsplan en de studies van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, het Daarnaast vinden er in de gemeente jaarlijks een aantal manifestaties met Nationaal Park Hoge Kempen, de beschermde landschappen en monumenten, de een uitstraling op bovenlokaal niveau plaats: toeristisch-recreatieve informatiebrochures, de studies en artikelen van de heemkundige ° Mariale bedevaart; kring,... ° Ruitertoernooien en –wandeltochten (paard en koets); 4.3.1 Ruimtelijke opbouw ° Sint-Hubertusfeesten; ° Oosterzonneconcerten; Kaart 20: Bestaande toeristisch-recreatieve structuur ° Jaarmarkt. Dankzij de aantrekkelijke natuurlijke en landschappelijke structuur, in het bijzonder de steilrand van het Kempens Plateau, kent de gemeente Recreatieve fiets- en wandelroutes Zutendaal reeds decennia lang een sterke toeristisch-recreatieve De ligging op het Kempens Plateau en aan het aantrekkingskracht, in kanaal maakt Zutendaal bijzonder aantrekkelijk hoofdzaak in het sociaal- en voor wandel- en fietstoerisme. Deze jeugdverblijfstoerisme. Maar aantrekkelijkheid wordt nog versterkt door de ook op het vlak van ligging te midden van (ver)stedelijk(t)e gebieden wandelen, fietsen en en in het Drielandenpark. paardrijden kent Zutendaal een belangrijke Op bovenlokaal niveau is Zutendaal via de routes aantrekkingskracht. van het regionaal landschap aangesloten op het Verschillende bovenlokale Limburgse fietsroutenetwerk en op het wandel- en fietsroutes langeafstandvoetwegennetwerk, zoals het Grote doorkruisen de gemeente. Routenetwerk van Europa.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 73 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Ruitertoerisme Groot aanbod aan verblijfsrecreatie De ligging op de rand van het Kempens Plateau, de aanwezige maneges In Zutendaal zijn er twee grote campings gesitueerd: Mooi Zutendaal en in (Bosscherhof) en rondom de gemeente Zutendaal en de nabijheid van ’t Soete Dal. Deze campings zijn erg bepalend voor de toeristisch- Kattevenia (Genk) en Aachen als internationaal centrum voor de recreatieve structuur. Het aantal staanplaatsen op deze campings paardensport maken Zutendaal erg aantrekkelijk voor ruiterwandelingen. bedraagt ca. 950. Daarnaast is er nog de kleinere camping Het Chaletpark In de gemeente is er momenteel nog geen (bewegwijzerd) (Sint-Hubertus). ruiterpadennetwerk aanwezig, maar het RLKM werkt er momenteel een uit. Doorheen Zutendaal loopt er wel een bewegwijzerde route voor In Zutendaal zijn er tevens een relatief groot aantal particuliere huifkartochten vanuit Lanaken door Zutendaal terug naar Lanaken. Op weekendverblijven gebouwd. Deze liggen verspreid over het dit traject is een halteplaats met voorzieningen aanwezig. grondgebied met sterke concentraties in de Zutendaalbeekvallei, de vallei van de Bezoensbeek en nabij camping Mooi Zutendaal. De typologie van Natuureducatief centrum De Lieteberg deze verblijven is zeer verscheiden. Het beeld varieert van een trekcaravan die een vaste staanplaats verwerft waarrond De Lieteberg is een voormalige kiezelgroeve waar de natuur zich randinfrastructuur opgetrokken wordt, tot permanente verblijven spontaan ontwikkeld heeft tot diverse biotopen. Het natuureducatief opgetrokken in volwaardige bouwmaterialen. Vele weekendverblijven centrum De Lieteberg is oorspronkelijk gestart als onderzoeks- en zijn zonevreemd en illegaal. informatiecentrum voor de bijenteelt, maar is vandaag ontwikkeld tot een bezoekerscentrum met betrekking tot de wereld van insecten. In Zutendaal zijn er vier hotels gelegen. Het betreft kleine familiaal uitgebate inrichtingen met een beperkte capaciteit aan bedden (Apollo: 30 bedden, De Klok: 19, The Oak: 15, Monica: 14). De accommodatie wordt vooral gebruikt door Nederlanders en Duitsers in de periode mei-oktober of door werknemers van grotere bedrijven in de buurt. Deze hotels bieden erg concurrentiële tarieven ten opzichte van hotels in Maastricht. De overnachtingen worden bijgevolg niet enkel toegeschreven door de aantrekkelijkheid van de omgeving.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 74 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Jeugdverblijfstoerisme De overige dagrecreatieve voorzieningen zijn meer gericht op een Zutendaal heeft, net als andere gemeenten in Limburg en op het publiek van buiten de gemeente, maar worden deels ook gebruikt door Kempens Plateau, een sterke traditie opgebouwd in het kader van het de bewoners. Het betreft vooral seizoensgebonden activiteiten of jeugdtoerisme. In de gemeente zijn 4 private bivakhemen en 12 gemeentelijke jeugdkampeerplaatsen aanwezig. De kampplaatsen zijn activiteiten verbonden met de verblijfsrecreatie: meestal voorzien van stromend water en elektriciteit. Riolering ontbreekt - Zwembad Mooi Zutendaal in Besmer; echter op verschillende terreinen. Gekoppeld aan deze - Zwembad ’t Soete Dal in Daal jeugdkampeerterreinen zijn er verschillende gemeentelijke speelbossen - Watersportplas in Papendaal afgebakend. - Forellenvijver Stalkerwijer in Stalken In het noorden van Wiemesmeer is een terrein voor kleiduifschieten Dagrecreatie gelegen. Dit terrein wordt momenteel echter niet gebruikt omwille van de schorsing van de milieuvergunning. Zutendaal heeft op het vlak van dagrecreatie een aanbod aan sport- en recreatie-infrastructuur op lokaal en bovenlokaal niveau.

De lokale voorzieningen zijn gericht op de frequente sport- en recreatiebehoeften van de residerende bevolking. De gemeentelijke sporthal ‘De Blookberg’ met aangrenzend de voetbalterreinen en gebouwen van de voetbalclub van Zutendaal zijn gelegen in de Blookbergstraat, ten zuiden van Zutendaal-centrum. Daarnaast zijn er nog een aantal sportterreinen en –gebouwen verspreid over het grondgebied gelegen: - de karabijnschietclub in Zutendaal (sportveld + kantine); - de karabijnschietclub in Besmer (sportveld + kantine); - de hondenschool in Wiemesmeer (sportveld + kantine); - de voetbalterreinen en kantine in Wiemesmeer; - de volleybalclub en de taekwondoclub in een oude militaire loods in Wiemesmeer.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 75 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.3.2 Problematiek zonevreemde recreatie

Kaart 21: Zonevreemde recreatie

Zonevreemde verblijfsrecreatie Zonevreemde dagrecreatie Een groot aantal weekendverblijven is zonevreemd én illegaal gebouwd. Het aantal zonevreemde sport- en recreatieterreinen in de gemeente is Het aantal van deze particuliere vakantieverblijven wordt geraamd op beperkt. Enkele de forellenvijver Stalkerwijer, de hondendressuurclub en 230. Zowel de aard en de omvang als de ligging van deze verblijven is erg de manège Bosscherhof zijn zonevreemd gelegen. Sommige inrichtingen verschillend. Een groot aantal van deze verblijven zijn opgetrokken in (Watersportplas Papendaalheide, Forellenvijver Stalkerwijer, Manège natuurgebieden, een significant aantal in gebieden behorend tot het Bosscherhof en de hondendressuurclub) worden gekenmerkt door het Vlaams Ecologisch Netwerk of een habitatrichtlijngebied. De niet steeds nauwgezet naleven van de stedenbouwkundige regelgeving. problematiek rond de zonevreemde vakantieverblijven wordt in een volgende fase van het structuurplanningsproces verder onderzocht. De problematiek van de zonevreemde recreatie wordt gebiedsgericht (volgens deelruimte) verder onderzocht in het richtinggevend deel van het GRS.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 76 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.3.3 Kenmerken

Toerisme en recreatie gericht op natuur en landschap Dalend aantal tweede verblijven Het toeristisch-recreatief aanbod van Zutendaal is sterk gericht op de In de gemeente Zutendaal zijn er heel wat tweede verblijven. Het betreft natuurlijk-landschappelijke structuur met het bebost gebied van de Hoge zowel private vakantieverblijven als tweede verblijfsplaatsen op Kempen, de recreatie aan de ontginningsplassen, de landschappelijke campings. In het afgelopen decennium is er duidelijk een dalende trend waarden van de beekvalleien en de steilrand van het Kempens Plateau en waarneembaar in het aantal tweede verblijven. Deze trend is vooral de aanwezigheid van de twee grote verblijfscampings aan de rand van de opvallend bij de private verblijven (in 1994: 230, in 2002: 158) (op woonkernen Daal/Papendaal en Besmer. campings: in 1994: 1088, in 2002: 995). Het huidig ongecontroleerd gebruik van natuur en landschap door toeristen en recreanten zorgt voor een hoge druk in een aantal gebieden.

Toeristische infrastructuur gericht op omliggende g emeenten, Hotels gericht op het zakenpubliek van Genk-Zuid Nederland en Duitsland De hotels in Zutendaal halen hun omzet voor 80 à 85% uit het verblijf Er zijn geen recente gegevens m.b.t. de herkomst van de toeristen in van het zakenpubliek van Genk-Zuid en omgeving. Zutendaal. Vroeger uitgevoerd onderzoek duidt echter aan dat het vooral Duitsers en Nederlanders zijn die op de verblijfscampings kamperen 79 . De toeristische infrastructuur is vooral gericht op de bewoners van de omliggende stedelijke gebieden en de Euregio Maas-Rijn.

Zutendaal: topbestemming voor jeugdkampen Zutendaal blijkt een hoog aangeschreven bestemming te zijn voor jeugdkampen van zowel Belgische als Nederlandse jeugdverenigingen. Jaarlijks loopt het aantal overnachtingen op de jeugdhemen en jeugdkampplaatsen in de tienduizenden.

79 Startnota gemeentelijk ruimtelijk structuurplan, p. 30.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 77 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

KANSEN BEDREIGINGEN 4.3.4 SWOT-analyse Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en - Verdere ontwikkeling van het bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte avonturen- en natuurtoerisme - Te hoge recreatieve druk op de getuigen, analyse, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de - Verdere ontwikkeling en waardevolle natuurgebieden kan de ecologische kwaliteiten essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen verhoogde naambekendheid van het Nationaal Park Hoge Kempen verstoren en de en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het - Diversificatie van het horeca- aantrekkelijkheid van het richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. aanbod door een gerichtheid naar landschap beperken het zakenpubliek uit Genk (en STERKTEN ZWAKTEN omgeving). - Verdere ontwikkeling van een - Grote natuur- en - Gebrek aan een duidelijke gespecialiseerd horeca- en landschapswaarden identiteit en intimiteit van de recreatie-aanbod met de - Een sterk uitgebouwd netwerk bebouwing in de kleine kernen ontwikkeling van De Lieteberg als van recreatieve paden - Ligging van weekendverblijven hefboom. - Sterke samenwerking op regionaal in kwetsbare gebieden(vooral - Aanbod jeugdtoerisme blijven niveau (RLKM, provincie , ...) ter hoogte van de steilrand) afstemmen op wijzigende vragen - Een goede bereikbaarheid en - Beperkte zichtbaarheid van het - Ontwikkelen van recreatieve naambekendheid inzake cultuur-historische verleden nabestemming in verblijfstoerisme (vb. schans) ontginningszone Papendaal - Een grote verscheidenheid in het - Ontginningszone Papendaal is - Verder samenwerking in kader aantal activiteiten (kampeer-, zowel ruimtelijk als functioneel van het Drielandenpark en jeugd- en dagtoerisme) gefragmenteerd gerichtheid op toeristen uit - Ligging in het Regionaal Duitsland en Nederland Landschap en nabijheid van het - Jeugdbivakplaatsen in voormalige Nationaal Park Hoge Kempen landbouwverblijven

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 78 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.3.5 Behoefte aan toeristische overnachtingsmogelijkheden De trend naar korte vakanties tijdens en buiten de vakantieperiodes neemt toe. Zutendaal kan op deze korte en veelzijdige vakanties inspelen. Er zijn geen gedetailleerde cijfers over de evolutie van het aantal overnachtingen in de gemeente Zutendaal. Het aantal overnachtingen in Vlaanderen steeg in de periode 1992-2001 met 11,3%. De centrumsteden kenden relatief echter een grotere groei.

Het toeristisch verblijfsaanbod in hotelkamers is beperkt in Zutendaal. In 1999 bedroeg het aantal bedden in hotels 60. Deze hotels zijn zowel gericht op zakentoerisme als recreatieve vakanties. Een aantal gebruikers wordt doorverwezen vanuit de stedelijke gebieden.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 79 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Militair gebonden activiteiten op het Kempens Plateau 4.4 Bestaande ruimtelijk-economische De weinig vruchtbare gronden op het Kempens Plateau en de geringe bevolkingsdichtheid maken deze ruimte bijzonder geschikt voor structuur activiteiten met een erg grote ruimtebehoefte. De militaire aanwezigheid in Zutendaal dateert reeds van de tweede wereldoorlog. De start- en De bestaande economische structuur geeft de samenhang weer tussen gebieden die landingsbaan werd uitgebreid, waardoor deze activiteit ook deels het hoofdzakelijk of in belangrijke mate worden gekarakteriseerd door economische grondgebied van Maasmechelen beslaat. De basis is uitgestrekt en activiteiten. Enerzijds worden omvang, aard en locatie van de belangrijke economische beschikt nog steeds over een landingsbaan van 3000 meter, goed concentraties onderzocht en anderzijds de onderlinge relaties tussen de verschillende uitgeruste loodsen en bergplaatsen. Sinds het vertrek van de Amerikanen 80 concentratiegebieden . Basisgegevens voor de analyse van de ruimtelijk-economische is het Belgisch leger op deze site gevestigd. structuur vindt men in het provinciaal structuurplan, de studie met betrekking tot het Economisch Netwerk Albertkanaal en de startnota van het structuurplan Zutendaal. De activiteit beperkt zich tot een klein aantal vluchten. De luchthaven functioneert vooral als een logistiek knooppunt bij militaire oefeningen 4.4.1 Ruimtelijke opbouw en in oorlogssituatie. De administratieve gebouwen zijn gebundeld aan de ingang van het terrein gelegen aan de Leutsestraat in Wiemesmeer. Kaart 22: Bestaande ruimtelijk-economische structuur Het ruimtelijk economisch patroon van Zutendaal wordt bepaald door Reeds voor de oorlog ontwikkelde de Fabrique Nationale een de ligging in het buitengebied en aan het Albertkanaal. De economische munitiefabriek. De site wordt gebruikt voor de productie, het testen en activiteiten kunnen ruimtelijk gevat worden in drie categorieën: militair opslaan van munitie en vuurwerk. Sedert het midden van de jaren tachtig gebonden activiteiten op het Kempens Plateau, verspreide economische is een deel van de activiteiten geherlocaliseerd. bedrijvigheid langs de wegen en een concentratie van activiteiten aan het Albertkanaal. Beide activiteiten zijn perifeer gelegen, nauwelijks zichtbaar, erg gesloten en hebben weinig relaties met de omliggende bedrijvigheid Ze kunnen ruimtelijk geduid worden als ‘economische eilanden’ omgeven door een natuurlijke omgeving. De tewerkstelling van deze activiteiten bedraagt ca. 350 (70-tal FN en een 280-tal op de militaire basis).

80 Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, p. 55.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 80 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Verspreide economische bedrijvigheid langs de wegen Handels- en dienstencentrum Verspreid over het grondgebied van de gemeente zijn er verschillende Handel en diensten zijn in Zutendaal geconcentreerd in het hoofddorp bedrijven gelegen. Deze bedrijven bevinden zich bijna allemaal in de Zutendaal. In Zutendaal-centrum is er een duidelijk onderscheid tussen woonkernen of in de woonlinten tussen deze kernen. Vaak zijn het de activiteiten ten oosten en westen van de N77-Hoogstraat. Aan de bedrijven die historisch gegroeid zijn en verweven zijn met de westzijde zijn vooral de openbare diensten sterk geconcentreerd: kerk, nederzettingsstructuur. Opvallend is het grote aantal bedrijven dat actief OCMW, scholen, parochiezaal, kinderopvang, jeugdhuis, sport- en is in de grondstoffendelving, de transport- en de bouwsector. recreatieterreinen… Omheen het kruispunt en aan de oostzijde zijn handelszaken meer geconcentreerd. Deze cluster wordt in het oosten begrensd door het Oosterzonneplein, waar het administratief centrum Geconcentreerde bedrijvigheid langs het Albertkanaal (gemeentehuis), cultureel centrum, bibliotheek en toeristische dienst gevestigd zijn. Langsheen de noordelijke zijde van het Albertkanaal is er een hoge concentratie aan bedrijven. Het terrein maakt deel uit van het In Wiemesmeer zijn er een beperkt aantal handelszaken en diensten multimodaal ontsloten (via weg, spoor en water) regionaal bedrijventerrein Genk-Zuid, dat gedomineerd wordt door een aantal gevestigd. Deze richten zich enkel op de kern maar zijn onvoldoende voor het voorzien in de dagelijkse behoeften. grote internationale bedrijven zoals Ford Werke (automobielassemblage),

ALZ (staalnijverheid), Nitto Europe,... Omheen deze grote bedrijven In de kleine kernen Broek, Roelen, Stalken en Papendaal zijn handel en zijn een groot aantal toeleveranciers gevestigd. In het oostelijk deel van diensten nagenoeg geheel afwezig. In deze kernen is er geen draagvlak dit regionale bedrijventerrein is de schaal van de bedrijven kleiner en zijn voor buurtgebonden handel. Ook langs de wegen zijn de regionale en lokale bedrijven verweven. handelsactiviteiten beperkt.

De op Zutendaals grondgebied gevestigde bedrijven zijn vooral gericht op productie en logistieke activiteiten. De belangrijkste werkgevers zijn Modiwell (ramen/deuren), Ebema (betonmaterialen) en Maessen (bouwmaterialen). Het gebied ten zuiden van het Albertkanaal is volgens het gewestplan eveneens bestemd als bedrijventerrein en als reservegebied, maar is nog niet aangesneden.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 81 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Ontginningsgebieden 4.4.2 Problematiek zonevreemde bedrijven in Zutendaal kent nog één actief ontginningsgebied, naast twee verlaten Zutendaal ontginningsplassen. Het is gesitueerd in het westen van de gemeente nabij Papendaal. Er wordt hoogwaardig zand en grind gewonnen uit Kaart 23: Zonevreemde bedrijven twee plassen. Het oppervlaktegebruik gaat in de komende jaren Het aantal zonevreemde bedrijven in Zutendaal is beperkt. Op kaart zijn schommelen rond 15.000 m² of 150.000 tot 200.000 ton zand en grind 18 (deels) zonevreemde en omgevingsvreemde bedrijven aangeduid. De per jaar. De beschikbare ontginningsruimte neemt jaarlijks af. Een deel problematiek van de zonevreemde bedrijven wordt gebiedsgericht van de voormalige ontginning is reeds in gebruik als recreatiegebied. De onderzocht in de ‘Sectorale deelstudie’ in het richtinggevend deel. ontginning loopt tot het jaar 2017.

4.4.3 Kenmerken

Zutendaal heeft een relatief grote tewerkstelling i n de secundaire sector In de gemeente Zutendaal zijn er 1.794 mensen tewerkgesteld (werknemers en zelfstandigen). In 2002 primeert de tewerkstelling in de secundaire sector (industrie) (48,4%) in de bedrijvenzone aan het Albertkanaal. Dit aandeel ligt beduidend hoger dan het Limburgse (33,3%). In de tertiaire (handel en diensten) en quartaire (non-profit) sector zijn respectievelijk 26,5 en 24,1% tewerkgesteld (t.o.v. 31,2 en 32,5% in de provincie Limburg). Amper 1% van de tewerkgestelden in Zutendaal werkt in de primaire sector (landbouw) t.o.v. 3% in Limburg.

Geïsoleerde agrarische eilandjes De agrarische activiteiten in Zutendaal betreffen vooral kleine, verspreid gelegen percelen. Ze sluiten aan op de bestaande bebouwing. Samen vormen ze eilanden in de bosmatrix van het Kempens Plateau.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 82 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Sterk gericht op Genk 4.4.4 SWOT-analyse De actieve Zutendaalse bevolking oefent haar activiteiten vooral uit in de Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en stedelijke gebieden omheen Zutendaal. Genk is de belangrijkste plaats bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte van tewerkstelling. getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de Op het vlak van handel en diensten kunnen bovenlokale essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen vestigingen zich niet ontwikkelen omwille van de nabijheid van de en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het stedelijke gebieden. Enkel de meubelzaak op het kruispunt en de richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. tuincentra vormen hierop een uitzondering. Ook op het vlak van shopping- en specialitygoederen is Zutendaal in hoofdzaak gericht STERKTEN ZWAKTEN op Genk. Daarnaast bestaat er ook een zekere gerichtheid op Lanaken, Bilzen en Maasmechelen. - Een goede bereikbaarheid door - Gebrek aan een duidelijk profiel de aanwezigheid van Genk-Zuid van de bedrijven in de - Een grote verscheidenheid in het kanaalzone Beperkte agrarische activiteit evolueert naar hobbylandbouw aantal activiteiten - Beperkt aanbod aan handel en - Ruimte voor verdere uitbreiding diensten in de woonkernen In de gemeente is er nauwelijks een agrarische structuur aanwezig. Het en ontwikkeling - Gefragmenteerd centrum in het kleine aantal (17) landbouwers en de beperkte oppervlakte die door - Lokale en regionale bedrijvigheid, hoofddorp landbouw gebruikt (152 ha) wordt, is opvallend voor een landelijke voor toeleveranciers van - Geen ruimte voor lokale gemeente zoals Zutendaal. 81 Bovendien zijn er slechts 2 full-time bestaande bedrijven en nieuwe bedrijven landbouwers, die samen slechts 18 ha in gebruik hebben. De 15 anderen activiteiten zijn landbouwer in bijberoep. - Concentratie van handel en Een groot deel van de op het gewestplan als agrarische bestemde diensten in het hoofddorp gronden (547,3 ha) kent een ander gebruik, vnl. als groengebied of als paardenweide. KANSEN BEDREIGINGEN Op 10 jaar tijd is het aantal landbouwers in Zutendaal met 40% afgenomen (1994: 28, 2004: 17). 82 Bovendien zijn de - Verdere ontwikkeling van de - Verdere verschraling van het opvolgingsperspectieven voor de 17 landbouwers heel onzeker. bedrijventerreinen gericht op een aanbod aan handel en diensten Gaandeweg evolueert de landbouw van een beroepsactiviteit naar diversifiëring met bedrijven - Kmo ’s trekken weg uit de gericht op vervoer en transport gemeente hobbylandbouw en dit vooral door en ten behoeve van paardenhouders. en hoogwaardige productiebedrijven - Verdere ontwikkeling van horeca en recreatie (regionaal landschap en Nationaal Park Hoge Kempen) 81 Bron: Landbouwtelling 2004. 82 Idem.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 83 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Deze analyse duidt aan dat in de periode januari 1991- december 2002 4.4.5 Behoefte aan ruimte voor bedrijvigheid, (12 jaar) ca. 12 nieuwe lokale bedrijfjes werden opgericht. Dit is een gemiddeld van 1 bedrijf per jaar. Met een gemiddelde ruimtebehoefte handel en diensten van 2.000-2.500m² is de netto behoefte voor lokale bedrijvigheid in de Het gemeentebestuur wordt slechts in een beperkte mate geconfronteerd met vragen planperiode tot 2007 erg beperkt. Wanneer een lokaal bedrijventerrein naar locaties voor de inplanting van lokale bedrijven. Deze vraag komt zowel van nabij het regionaal bedrijventerrein aan het Albertkanaal kan ontwikkeld bestaande bedrijven die willen herlokaliseren als van nieuwe startende bedrijvigheid. worden, kan ook op lange termijn voldoende ruimte voor lokale bedrijvigheid gevrijwaard worden. 83 . Herlokalisatiebehoefte Ruimte bieden voor regionale bedrijvigheid In de startnota is geen melding gemaakt van bedrijven die wensen te herlokaliseren. Enkel het bouwbedrijf J.P.S.V. en de plantencentra in de Zutendaal heeft een (deels) ontwikkeld regionaal bedrijventerrein gelegen Graafgracht, Bessen- en Daalstraat en een aantal grondwerkers zijn aan het Albertkanaal. De nood aan regionale bedrijven terreinen wordt zonevreemd gevestigd. Uit de studie deelstudie zonevreemde bedrijven bepaald door het Vlaams en provinciaal niveau. blijkt dat er een concrete herlokalisatiebehoefte bestaat voor 4 bedrijven. Daarnaast zijn de ontwikkelingsperspectieven van een tiental andere De ontwikkelingsperspectieven voor de niet-ontwikkelde regionale bedrijven beperkt daar er geen uitbreidingsmogelijkheden bestaan op de bedrijventerrein in Zutendaal worden aangereikt door het Economisch bestaande site. Netwerk Albertkanaal.

Ruimte bieden voor nieuwe bedrijvigheid Behoefte aan ruimte voor kleinhandel en diensten Om in de toekomst ruimte te bieden voor startende lokale bedrijvigheid Het aanbod aan kleinhandel en diensten is erg beperkt en bijna afwezig kan eveneens ruimte voorzien worden. Om de vraag naar nieuwe ruimte in de kleinere kernen. Het economisch draagvlak in deze woonkernen is in te schatten wordt de trend van 1991-2002 doorgetrokken. Juiste cijfers onvoldoende. over het aantal gestarte bedrijfjes in de gemeente zijn er niet. Er kan een schatting gemaakt worden op basis van het aantal milieuvergunningen De behoefte aan ruimte voor handel en diensten is beperkt. Het is echter voor nieuwe bedrijven in deze periode. Uit deze selectie worden wenselijk dat het hoofddorp Zutendaal de centrumfunctie voor het kleinhandel, diensten en land- en tuinbouwbedrijvigheid geweerd. aanbod aan kleinhandel en diensten in de gemeente sterker uitbouwt.

In een tweede selectie werden bedrijven die opgestart werden in de Dit kan door het uitvoeren van maatregelen om de aantrekkelijkheid te gemeente met een oppervlakte tussen de 1.000m² en 5.500m² verhogen, het aanbod te verbreden (bebouwing perceel aan kruispunt) en weerhouden. de ontwikkeling van kleinhandel en diensten buiten het hoofddorp te beperken (in linten).

83 Dit ten noorden van de Langendijkstraat aanpalend aan het regionaal bedrijventerrein Genk-Zuid.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 84 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Gewestwegen 4.5 Bestaande ruimtelijke verkeers- en In Zutendaal zijn er drie gewestwegen: vervoersstructuur - de N730-N744 loopt in noord-zuidrichting en verbindt Bilzen met Bree, De ruimtelijke verkeers- en vervoersstructuur is de samenhang tussen alle ruimten in - de N77 loopt in oost-west richting en verbindt Genk met Zutendaal die min of meer gekoppeld zijn aan één of meerdere infrastructuren. Naast Lanaken (en Maastricht). de bestaande infrastructuren zijn basisgegevens voor de analyse van de bestaande - De N750 ontsluiting van het industrieterrein Genk-Zuid verkeers- en vervoersstructuur de categorisering van de wegen, waterwegen en spoorwegen volgens het RSV, het RSP Limburg en het goedgekeurd gemeentelijke mobiliteitplan. Gemeentewegen De gemeentelijke wegen hebben een lokale verbindings- en 4.5.1 Ruimtelijke opbouw ontsluitingsfunctie en vormen tevens de plaatselijke toegangsassen tot de gewestwegen. Kaart 24: Bestaande verkeers- en vervoersstructuur Waterwegen Het grondgebied van de gemeente Zutendaal wordt doorkruist door een aantal bovenlokale verkeers- en vervoersassen. Het Albertkanaal doorsnijdt het zuidwesten van de gemeente in oost- westelijke richting. Het Albertkanaal vormt een belangrijke verbinding Autosnelwegen tussen de haven van Antwerpen en Luik en is één van de belangrijkste scheepvaartroutes in België. De autosnelweg E314(A2) Brussel- Het industrieterrein Genk-Zuid is gelegen langs het Albertkanaal. Op Leuven-Aachen doorsnijdt het grondgebied van Zutendaal zijn aan de noordzijde van het kanaal over de uiterste noorden van de gemeente volledige lengte aanlegkades voorzien. Aan de zuidzijde van het kanaal Zutendaal van west naar oost. De zijn eveneens aanlegkades richting Genk. Recente moderniseringswerken E314 heeft een verbindingsfunctie maken het kanaal geschikt voor duwvaartkonvooien van 9.000 ton. op regionaal en internationaal Hiervoor werd de breedte van 46,50 meter naar 60,00 meter gebracht. niveau. Ten westen van Zutendaal, De diepte werd behouden op 4,50 meter. op grondgebied van Genk, is het op- en afrittencomplex nr. 32 Spoorwegen gesitueerd. Vanuit Zutendaal is dit complex te bereiken via de N730-N744. Op het grondgebied van de In het zuiden van de gemeente Zutendaal, ter hoogte van het gemeente Genk sluit de E314 aan op de gewestwegen N726, N75 en de bedrijventerrein Genk-Zuid ligt een goederenspoorlijn. De gemeente N76, welke belangrijke bovenlokale noord-zuidverbindingen zijn. Zutendaal wordt niet ontsloten door spoorwegen voor personenvervoer.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 85 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Fiets- en voetpadennetwerk Openbaar vervoer Zutendaal heeft een uitgebreid functioneel en recreatief fiets- en Zutendaal wordt niet rechtstreeks bediend door het spoorwegennet. De voetpadennetwerk. De aanwezigheid van kleinschalige wegenis (trage dichtstbij gelegen stations zijn deze van de buurgemeenten Genk en wegen zoals kerk- en voetwegen) leveren een duidelijke meerwaarde aan Bilzen. het netwerk en leiden tot een verhoogd gebruik. De gemeente wordt door vier buslijnen bediend: ° buslijn 10 Genk-Tongeren In een toeristische gemeente zoals Zutendaal is het recreatieve netwerk ° buslijn 17 Genk-Gellik erg belangrijk. Het recreatief netwerk verzorgt zowel de toegankelijkheid ° buslijn 45 Genk-Maastricht van het buitengebied als de verbinding tussen de kernbebouwing en het ° buslijn G7 Genk station–Zutendaal openruimtegebied. Het fietsroutenetwerk is vrij dicht en maakt directe en veilige fietsverplaatsingen mogelijk binnen de gemeente en tussen de De landelijke kernen Gebroek, Stalken en Roelen worden bediend door gemeente en buurgemeenten. De bestaande functionele fietspaden een belbus. volgen praktisch allemaal de hoofdwegenstructuur. Nutsleidingen Het toeristisch fietsnetwerk is zeer verspreid in de gemeente aanwezig. Hoogspanningsleidingen De routes van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en ook de In het uiterste westen van de gemeente, nagenoeg op de gemeentegrens grensoverschrijdende route op het jaagpad van het Albertkanaal vormen met Genk, loopt in noord-zuidrichting een hoogspanningsleiding van druk gebruikte fietsroutes. Op initiatief van RLKM worden regelmatig 380kV. Ter hoogte van het bedrijventerrein aan het Albertkanaal buigt aanvullende initiatieven genomen m.b.t. het toeristisch netwerk. deze af naar het zuidoosten en kruist deze de N730 en het Albertkanaal. Aan de noordoever van het Albertkanaal loopt een andere 380kV-leiding De functionele voetgangersinfrastructuur wordt gekenmerkt door een afkomstig van de centrale van Langerlo. aantal structurele en conditionele gebreken (gebrek aan continuïteit, ontbreken van voetwegen, moeilijke oversteekbaarheid,…). De Pijpleidingen voetgangersinfrastructuur binnen het toeristisch netwerk kent vooral Twee pijpleidingstraten zijn gelegen op het grondgebied van de problemen ter hoogte van kruisingen met de hoofdverkeersassen, op gemeente. Eén loopt parallel met de N730 in noord-zuidrichting en takt verkeersknooppunten en in de kerngebieden. ten noorden van het centrum van Zutendaal aan op de leidingsstraat die in oost-westrichting loopt. Deze situeert zich op het grondgebied van het militair domein. De leidingen transporteren grondstoffen voor Solvay, Limburgs Vinyl en DSM. Er is ook een gasleiding van Fluxys aanwezig.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 86 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.5.2 Kenmerken 4.5.3 SWOT-analyse Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en Doorgaand verkeer bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de De gemeente Zutendaal is vanuit haar geografische ligging steeds essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen geconfronteerd geworden met doorgaand verkeer. Gelegen tussen de en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het woon- en werkgelegenheidsgebieden van enerzijds Midden-Limburg richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. (vooral Genk en Hasselt) en anderzijds het Maasland (vooral Lanaken en

Maasmechelen), kent de gemeente een belangrijke trafiek van bovenlokaal woon-werkverkeer. Deze overwegend oost-westgerichte STERKTEN ZWAKTEN verkeersstromen passeren het Zutendaalse centrum en tasten er het verblijfsklimaat aan. - Een goede bereikbaarheid per - Doorgaand verkeer door weg. centrum. Ook de gewestwegen N730 en N744 in het westen van de gemeente - Een sterk uitgebouwd recreatief - Functioneel fietspadennetwerk geven aanleiding tot doorgaand verkeer. De N730 werd in dit kader (en geleidelijk aan ook nog niet helemaal uitgebouwd. afgesloten voor gemotoriseerd verkeer. functioneel) fietspadennetwerk. - Overlast van zwaar verkeer. De grote verkeersdruk is een logisch gevolg van de vlotte aansluiting van - Openbaar vervoer voldoet aan het Genkse hoofdwegennet op het Zutendaalse secundaire wegennet, basismobiliteit. waardoor een kortverbinding ontstaat tussen Midden-Limburg en het - Ligging aan Albertkanaal en Maasland. goederentransport over het water. - Nabijheid van de E314. Barrièrewerking KANSEN BEDREIGINGEN De barrièrewerking van wegen wordt vooral bepaald door de snelheid van het gemotoriseerd verkeer, de breedte van het wegprofiel en de - Alternatieven voor regionale - Groei van baanwinkels. verkeersdrukte. In Zutendaal vormen de autosnelweg E314 en het noord-zuidverbindingen zijn - Toenemend doorgaand verkeer Albertkanaal de grootste barrières. aanwezig. langsheen de hoofdassen.

Parkeren Parkeren vormt in Zutendaal geen probleem. In het hoofddorp is er ruime parkeergelegenheid in de onmiddellijke omgeving van het administratief centrum en de schoolomgeving (Vijverplein en Blookbergstraat).

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 87 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.6 Bestaande landschappelijke 4.6.1 Traditionele elementen in het landschap structuur Traditionele landschappen Volgens de kaart van de traditionele landschappen behoort Zutendaal De landschappelijke structuur is een deelstructuur, die de nauwe samenhang tussen de grotendeels tot de landschapseenheid ‘Limburgs heide- en bosgebied’ in andere deelstructuren beschrijft vanuit een morfologische invalshoek (de het traditioneel landschap Kempens Plateau. Het Kempens Plateau is verschijningsvorm). Het uitzicht of beeld van de objecten van de verschillende een rivierterras van de Maas, het bestaat uit grindgronden bedekt met deelstructuren en de mate waarin deze objecten interfereren of juist tegengesteld zijn stuifzanden en lokaal uitgestrekte duinen. Langs de randen is het plateau aan elkaar, vormen de landschappelijke structuur. versneden door valleien met natte, alluviale bodems. Uitgestrekte duin-, heide- en (naald)bosgebieden zijn aanwezig. In 1997 werd op initiatief van het Vlaams gewest gestart met de opmaak van een landschapsatlas voor de provincie Limburg. Deze ’Atlas van de relicten van de Het zuidwesten van de gemeente is onderdeel van het traditionele traditionele landschappen in de provincie Limburg’ werd voorgesteld in 1998. 84 De landschap ‘Demerland’. Het Demerland is een sterk versneden atlas geeft een overzicht van ankerplaatsen, relictzones, lijn- en puntrelicten. Deze heuvelland met getuigeheuvels en –ruggen van het Diestiaan. Het is een informatie werd aangevuld met eigen terreinwaarnemingen en interpretaties van het bosrijk heuvelland parallel doorsneden door moerassige valleien. Talrijke landschap. natuurgebieden komen er voor. Kaart 25: Traditionele landschappen Relictzones Kaart 26: Ankerplaatsen, relictzones, lijn- en puntrelicten Relictzones zijn overwegend onbebouwde gebieden met een hoge Kaart 27: Bestaande landschappelijke structuur ecologische en historisch-landschappelijke waarde. De relictzone ‘Bossen van Genk-Zutendaal’ vormt een groot Kaart 28: Herbevestigde agrarische gebieden aaneengesloten boscomplex op grondgebied van de gemeenten Zutendaal, Genk en As. Deze bossen zijn met uitzondering van het Hei- Kaart 29: Stiltegebied Zwarteput en Meibos, het bos ten oosten van Wiemesmeer en een zeer smalle strook langsheen de grens Genk-Zutendaal volledig ontstaan vanaf het eind van de 19 de en het begin van de 20 ste eeuw. Het boscomplex is dus niet zo oud, maar getuigt van een zeer planmatige bebossing van de heide in functie van de mijnindustrie en dit vooral ter hoogte van de Bodembossen (Genk), de Olenderheidebossen (As) en de Grote heide (Zutendaal). De laatste bebossingen dateren daar van 1950. Loodrecht op de N730 ontstond een typisch evenwijdig ontsluitingspatroon dat aangeduid is als lijnrelict. 84 Landschapsatlas, Gis-Vlaanderen (2001)

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 88 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

De relictzone ‘Bossen en kasteelparken te Munsterbilzen’ is gelegen tussen de afbuiging van de Demer te Spurk en de zuidwestelijke steilrand Lijnvormige relicten van het Kempens Plateau. Het is sterk dooraderd door een complex van Lijnrelicten zijn lijnvormige landschapselementen die drager zijn van een beken, die afwateren naar de Demer met reeds ten tijde van Ferraris vele cultuurhistorische betekenis en op die manier de ruimtelijke ontwikkeling plassen ontstaan door ontvening. De belangrijkste beken die het in zekere zin mee gestuurd hebben. Kempens Plateau in deze richting afwateren zijn de Bezoensbeek en de Molenbeek/Zutendaalbeek. De plassen en beekvalleien zijn interessant Op grondgebied van Zutendaal zijn er volgens de landschapsatlas twee voor water- en moerasvogels. Het is een gebied met een grote lijnrelicten gelegen: archeologische waarde. Het gebied heeft een esthetische waarde als - de zuidwestelijke steilrand van het Kempens Plateau gevarieerd kleinschalig parklandschap en de zichten op en vanaf de - zuidwestelijke steilrand van het Kempens Plateau. het zeer typisch evenwijdig ontsluitingspatroon te Wiemesmeer- Zutendaal loodrecht op de N730. De uiterste oostelijke rand en het zuidoostelijk deel van de gemeente Puntvormige relicten worden gevat in de relictzone 'Mechelse Heide - Heiwijk’ . Dit is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Vlaanderen bestaande uit Puntvormige relicten bestaan uit afzonderlijke objecten met hun heide- en bosgebieden met unieke of uitzonderlijke natuurwaarden. Het onmiddellijke omgeving. Het zijn bouwkundige elementen met een gebied vormt de kern van het landschapspark Hoge Kempen, welk bijzondere erfgoedwaarde. De puntrelicten bevinden zich vooral in en grotendeels in beheer is als natuurreservaat, bosreservaat, koninklijk nabij de woonkernen van Zutendaal en Wiemesmeer. In de domein, … Er zijn geologische vensters ontstaan door de landschapsatlas zijn volgende elementen als puntrelict aangeduid: delfstoffenwinning. - Kapel Asserweg - St-Jozefskerk De archeologische waarde is hoog vooral door vondsten langs de - Hoeve bij Veges steilrand, vooral uit de steentijd. Ten tijde van Ferraris was dit een - Kapel Molenblookstraat aaneengesloten heidegebied, plaatselijk bosheide. Heiwijk en Roelerheide - O.L.V.-Van Rust werden in de eerste helft van de 19de eeuw aangelegd als planmatige - Grot van O.L.V.- van Lourdes heidebebossing, typisch gelegen aan de rand van de gemeente. Het - Kruis (aan de zeswegen) landschap wordt gekenmerkt door zeer grote heideoppervlakten van de - Beertskapel droge Mechelse Heide en verschillende vennen en vochtige heide in de beekvalleien. - St-Rochuskapel - Jaone’s kapel Verstoring vindt plaats door de grind- en zandwinningen welke een - O.L.V.-kerk verstoring vormen voor de waterhuishouding en de infrastructuren - Lemmeshuis (E314 en de weg naar Heiwijk). - Witherenpastorie, woonhuis, poortgebouw De esthetische waarde wordt vooral gevormd door het groot - De Kapelanie aaneengesloten heidelandschap op en vanaf de steilrand. - BJB kapel

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 89 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

- Teerkeskapel - Manneskeshoeve - Mariabeeld Hesselsberg 4.6.1.1 Nieuwe elementen in het landschap - Brigittakapel - Het Oud Kantoor Ook nieuwe elementen zijn deel van de landschappelijke structuur. - Broekmolen of Suetendaelmolen ‘Nieuwe’ elementen danken hun ontstaan aan de versnelde en grootschalige ruimtelijke ontwikkelingen na de tweede wereldoorlog. - Hoeve De Winning (aan de Watermolenweg) De nieuwe elementen vervagen geleidelijk bestaande traditionele - Stalkerschans elementen van het landschap. Kenmerkend voor deze nieuwe - Sint-Hubertuskapel landschappen is de grootschalige aanpak. Lijninfrastructuren fungeren vaak als dragers voor nieuwe landschappen. Cultuurhistorische bakens Bakens zijn visuele en mentale blikvangers en fungeren dikwijls als Bedrijvenlandschap Albertkanaal oriënteringspunten in het landschap. Niet elke baken heeft echter een Bedrijvenlandschappen worden bepaald door de invulling van kmo- positieve landschapsvormende kwaliteit. Cultuurhistorische bakens zijn zones of industrieterreinen. Het zijn terreinen die speciaal werden duidelijk site- of gebiedsgebonden en verhogen aldus de leesbaarheid van gekozen voor het opvangen van nieuwe bedrijven. Het bedrijventerrein het landschap waarmee ze een duidelijk herkenbare band hebben. De langsheen het Albertkanaal is zo een bedrijvenlandschap. Het kerktoren in Zutendaal-centrum is een cultuurhistorische baken omwille bedrijventerrein is ingeplant naast een natuurlijk waardevol agrarisch van zijn omvang, kenmerkende vorm in het landschap en historische gebied. Hierbij is weinig aandacht besteed aan de landschappelijke waarde. inpassing van het bedrijventerrein. Op het bedrijventerrein zijn er weinig attractieve elementen. Markante terreinovergang De zuidwestelijke steilrand van het Kempens Plateau vormt een belangrijk structurerend reliëfcomponent in Zutendaal. De steilrand Lintbebouwing wordt gekenmerkt als een herkenbaar landschappelijk element door haar Vanaf de jaren ’60 is de bebouwing in de gemeente Zutendaal bebost en groen karakter en vormt de natuurlijke begrenzing van de fenomenaal toegenomen. Dit heeft zich ruimtelijk vertaald in een sterk nederzettingen aan de rand van het Kempens Plateau. toegenomen lintbebouwing, vooral langs de verbindingswegen tussen de

verschillende kernen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 90 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

Nieuwe woonlandschappen Ontginningsplassen De term ‘nieuwe woonlandschappen’ wordt hier gebruikt voor De plassen die ontstaan zijn door de zand- en grindontginningen, grootschalige verkavelingen, die op korte termijn werden gerealiseerd. Ze vormen nieuwe landschappen in de gemeente Zutendaal. vertonen de typische kenmerken van een verkaveling; sterk vertakte straten en veelal percelen van gelijke grootte. Voorbeelden van recente woonlandschappen in Zutendaal zijn de wijk Papendaal, de Geerkenswijk ten westen van Zutendaal-centrum en de woonwijk rondom het gemeentehuis.

Weglandschap E314 De autosnelweg E314 is een lineaire structuur, die bovenop de bestaande structuren (wegen, bebouwing, groen) is ingepland. De E314 werd aangelegd boven het maaiveldniveau en vormt een sterke fysische barrière in de gemeente.

Recente bakens Bakens zijn blikvangers en fungeren als oriëntatiepunten in het landschap. Zij verhogen de leesbaarheid van het landschap en structureren de open ruimte. In Zutendaal betreft het vooral de watertoren in Papendaal.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 91 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

STERKTEN ZWAKTEN 4.6.2 SWOT-analyse - De bestaande landschappelijke - Sterke verlinting langs de wegen Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en structuur wordt gekenmerkt door breekt de landschappelijke bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte aaneengesloten en relatief samenhang getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de onaangetaste structuren ( - De puntrelicten worden essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen steilrand, bos- en heidegebieden, verdrongen door de en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het beekvalleien,…) oprukkende bebouwing richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. - Het landschap is sterk - Het particulier toe-eigenen van gediversifieerd en biedt de vijvers en plassen in de verschillende omgevingen met beekvalleien (als visvijvers) een eigen identiteit en herkenbaarheid (Kempens Plateau, overgangsgebied plateau- vallei, Demervallei). Het landschap dringt steeds door tot in de nederzettingen (Bossen, steilrand). KANSEN BEDREIGINGEN - Verdere ontwikkeling van het landschap met nadruk op het - Toenemende verlinting behoud en herstel van punt- en - Identiteitsverlies van het lijnvormige landschapselementen bebouwde landschap en relicten - Het verhogen van de natuurlijke en belevingswaarde, de identiteit en herkenbaarheid waardoor het landschap voor bewoners en bezoekers nog aantrekkelijker wordt - Het behoud en het versterken van de bestaande zichtrelaties vanuit de nederzettingen naar het landschap

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 92 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelstructuren – ruimtelijke analyse

4.7 Synthese bestaande ruimtelijke structuren

De samenvatting van alle deelstructuren geeft een overzicht van de bestaande ruimtelijke structuur van de gemeente. De synthese van de bestaande ruimtelijke structuren geeft een globaal beeld van de aanwezige structuur en is de aanzet tot de analyse van de deelruimten Kaart 30: Synthese bestaande ruimtelijke structuren

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 93 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

5 Deelruimten

Kaart 31: Deelruimten

De analyse en opdeling in deelruimten biedt de mogelijkheid om de verschillende deelstructuren tegenover elkaar te plaatsen en een ruimtelijke afweging te maken. De opdeling gebeurd op basis van gelijklopende morfologische of functionele karakteristieken, of op basis van een gelijklopende ruimtelijke ontwikkeling. Deze opdeling geeft een aanduiding en is uiteraard voor discussie vatbaar. Ze is echter geen doel op zich maar een middel om de specificiteit van elke plek te vatten en de ruimtelijke ontwikkelingen te sturen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 94 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

5.1 Deelruimte Centrum

5.1.1 Bestaande ruimtelijke structuur

Kaart 32: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Centrum De deelruimte wordt gekenmerkt door een relatief grote aanwezigheid De deelruimte Centrum omvat Zutendaal-centrum en is centraal gelegen van diensten en functies. Vooral winkels met een primaire functie in de gemeente Zutendaal. De deelruimte heeft een duidelijke (bakker, beenhouwer, krantenwinkel) en secundaire functie (videotheek, kernstructuur, die wordt gevormd door de bebouwde omgeving rondom wasserij, kapper, bloemenwinkel, drankenhal), maar ook handelszaken het historisch centrum ter hoogte van de kerk aan het kruispunt van de met een tertiaire functie (meubelwinkel, zonnewering, huishoudtoestel, verbindingswegen Hoogstraat-Dorpsstraat-Vijftien Augustusstraat en immo-kantoor) zijn er gevestigd. Daarnaast zijn er ook een aantal Daalstraat-Sprinkelestraat. Geleidelijk is de bebouwing uitgedeind banken, horecazaken, een cultureel centrum, een postkantoor, een langsheen deze verbindingsstraten. Gestaag worden ook de gebieden bibliotheek,… gesitueerd. achter deze verbindingswegen ontwikkeld in functie van wonen. In de omgeving van het Geerkensveld is een satellietverkaveling ontwikkeld. Handel en diensten liggen sterk geconcentreerd rondom de historische De inwoners van Geerkensveld hebben geen mentale binding met het kern. Activiteiten worden echter steeds meer verdrongen door de centrum van Zutendaal. De afstand tot het centrum is echter beperkt, toenemende verkeersdruk en de lage beeld- en belevingskwaliteit van de waardoor de wijk ruimtelijk toch aansluit op de kern. omgeving. Omheen dit centrum zijn twee ‘nieuwe’ pleinen ontstaan. Deze bevinden zich diagonaal ten opzichte van het kruispunt. Het De omgeving wordt gekenmerkt door een dichte bebouwing, die Vijverplein heeft een historisch verleden dat na renovatie weer ‘hersteld’ afneemt naarmate men naar de randen van de deelruimte gaat. Opvallend is. Het Vijverplein vormt de ‘poort’ tot de cluster van in de bebouwingstructuur is de prominente zichtrelatie met de gemeenschapsvoorzieningen (sportvoorzieningen, scholen, lokalen nabijgelegen open en veelal beboste ruimte. Dit wordt verklaard door de jeugdvereniging, kerkhof) richting Blookberg. De historische bebouwing ‘kom-ligging’ van de kern in een beekvallei én door de zichtassen op de geeft een eigen identiteit en karakter aan het plein. Het Oosterzonneplein veelal beboste hoger gelegen terreinen vanuit de straten en de is gelegen aan de andere zijde van de kern en ruimtelijk-visueel onbebouwde binnengebieden. Het binnengebied tussen de gescheiden door de hoekbebouwing en het achterliggende onbestemde Sprinkelestraat en de 15 Augustusstraat duidt dit aan. Deze zichtrelatie binnengebied. Hier zijn het gemeentehuis, de bibliotheek, … gesitueerd. bepaalt voor een groot deel de identiteit van de kern. Ten zuidwesten van de kern ontspringt de Molenbeek, die in zuidwestelijke richting stroomt.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 95 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

STERKTEN ZWAKTEN 5.1.2 SWOT-analyse - Goed uitgeruste kern inzake - S Kern = kruispunt: Kruispunt Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en handel en diensten. bepaalt beeld van Zutendaal bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte - Een dicht voetwegen- en met verkeersassen en visueel getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de kerkpaden-netwerk. storende appartementsblok. essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen - Groen karakter (“steeds” zicht op - Gebrek aan een centrumsfeer. en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het groen). - Druktebeeld van de wegen richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. - Visueel zichtbare ‘dorps-kom’ wordt als storend ervaren gevormd door de beekvallei met (onveiligheid, geluidshinder). groen op de omgevende heuvels: - De afstand tussen sterk reliëf geeft de kern een parkeerplaatsen (gemeentehuis, beslotenheid en een gevoel van Vijverplein en Kerkplein) wordt nabijheid. subjectief als ‘ver’ ingeschat, - Historische omgeving rondom de omdat het traject als Witherenpastorie is onvoldoende interessant wordt beeldbepalend voor Zutendaal. ervaren. Parkings worden - Verhoogde ligging van de kerk hierdoor niet gebruikt, maar er beklemtoond het historische is wel een gevoel van gebrek karakter van het kruispunt. aan parkeerplaatsen. - Aanwezigheid van talrijke relicten (o.m. kapelletjes).

KANSEN BEDREIGINGEN

- De aanwezigheid van - Binnengebieden krijgen een braakliggende pleinen biedt ‘wilde’, ongestructureerde ontwikkelingsmogelijkheden in invulling met veel ruimtebeslag, het centrum. weinig dichtheid en nauwelijks ruimtelijke kwaliteit.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 96 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

Door het opheffen van de verbinding van de weg naar As is de woonkwaliteit in dit deel van de kern sterk toegenomen. 5.2 Deelruimte Straatdorpen

Gewaai / De Hoven - Besmer 5.2.1 Bestaande ruimtelijke structuur Kaart 34 : Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Straatdorpen – De deelruimte Straatdorpen omvat drie deelgebieden: Wiemesmeer, deelgebied Gewaai/De Hoven - Besmer Gewaai/De Hoven en Daalstraat. Karakteriserend voor deze gebieden is Gewaai/De Hoven is ten oosten van Zutendaal-centrum gelegen. de ontwikkeling van straatdorp tot kern of van weg tot woonlint. De drie Ruimtelijk is het gehucht ‘vergroeid’ met de kern van Zutendaal. De deelgebieden worden gekenmerkt door een uitgesproken open en historische dries in Gewaai is nauwelijks nog te herkennen. De landelijk karakter. De woonbebouwing overheerst. Functies en bebouwing heeft zich steeds verdergezet langs de verbindingswegen voorzieningen zijn beperkt aanwezig en nemen af of zijn zelfs afwezig. Trichterweg, Heiwijkerweg en de toegangswegen (binnengebied) Hoogputstraat en Maastrichterstraat. Het gehucht gaat geheel op in een Wiemesmeer netwerk van lintbebouwing.

Kaart 33 : Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Straatdorpen – Het voorzieningenniveau is beperkt. In de Eikenstraat in Gewaai ligt een deelgebied Wiemesmeer school met kleuteronderwijs en de eerste graad lager onderwijs. Wiemesmeer is gesitueerd in het noordwesten van de gemeente Zutendaal. In de 18 de en 19 de eeuw was Wiemesmeer nog een kleine Besmer ligt zowel op grondgebied van Zutendaal als Lanaken. Besmer is nederzetting, een straatdorp. In de afgelopen decennia heeft vooral ten gevolge van de lijninfrastructuren ontwikkeld van klein Wiemesmeer zich tengevolge van de suburbanisatie ontwikkeld tot een Kempens landbouwersgehucht tot een relatief grotere kern op lokaal forenzendorp rond de verbindingswegen N730 en N744. niveau. In de 19 de eeuw en de eerste helft van de 20 ste eeuw stimuleerden de tramverbinding en het station een verdere groei. In het autotijdperk De bebouwingsstructuur wordt in sterke mate gekenmerkt door open en bleek vooral de ligging langs de N77 Genk-Maastricht een belangrijke halfopen bebouwing. Langs de N730 en de Noordlaan N744 zijn nog vestigingsfactor. Het dorp heeft zich na de opmaak van de enkele vrije kavels, die zorgen voor een open ruimte verbinding. gewestplannen sterker ontwikkeld in de richting van Stalken. Kenmerkend voor Wiemesmeer is de nabijheid van de open ruimte en de zichtrelatie met de omliggende bossen. De uitrustingsgraad van Via de lintbebouwing langsheen de N77 is Besmer ruimtelijk ‘vergroeid’ Wiemesmeer is beperkt tot een aantal handelszaken, een basisschool en met het gehucht Gewaai/De Hoven. Langsheen de verbindingsweg zijn een parochiecentrum Posthal pal in het centrum ter hoogte van het er nog enkele open ruimtecorridors aanwezig. Het voorzieningenniveau Jachthorenplein. Wiemesmeer is op dit vlak duidelijk ondergeschikt aan van Besmer is erg beperkt sedert de sluiting van de school. De Zutendaal-centrum, maar toch ook duidelijk sterker uitgebouwd als belangrijkste identiteitsbepalende elementen zijn de Besmer-school aparte kern dan de overige woonkernen. (buurthuis) en het oude kantoorgebouw aan de Trichterweg.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 97 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

Daalstraat 5.2.2 SWOT-analyse

Kaart 35: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Daalstraat Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte De Daalstraat vormt de zuidwestelijke invalsweg naar de kern van getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de Zutendaal vanaf de N730. Langsheen de weg is de bebouwing van essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen Zutendaal-centrum ‘uitgelopen’. en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het

richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. Ten zuiden en evenwijdig met de Daalstraat ligt de vallei van de Molenbeek. STERKTEN ZWAKTEN

- Duidelijke zichtrelatie met de - Door sterke verlinting langs de omliggende open ruimte. vrij recente lintbebouwing en - Dreefstructuren van de verkavelingen heeft hoofdassen. Wiemesmeer geen eigen identiteit opgebouwd.

KANSEN BEDREIGINGEN

- Verdwijnen van de zichtrelatie met de omliggende open ruimte door verdere bebouwing.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 98 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

In deze deelruimte zijn enkele kleinere dorpen (Roelen, Stalken en Broek) gesitueerd. Stalken heeft zich ontwikkeld op een kruispunt van 5.3 Deelruimte Steilrand en Beekvalleien toegangswegen vanuit Besmer, Roelen, Broek en Zutendaal. Het is een kleine woongemeente, afgestemd op Zutendaal-centrum. Het gehucht Broek bestaat uit een 30-tal woningen. Het is opgebouwd uit twee 5.3.1 Bestaande ruimtelijke structuur gescheiden woongebieden langs weerszijden van de Zuurbroekstraat. Roelen is een zeer kleine kern ontstaan ter hoogte van de Roelerweg en Kaart 36: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Steilrand en Beekvalleien Kiewitseweg. De deelruimte Steilrand en Beekvalleien is gelegen ten zuiden van de N77 en ten oosten van de N730. De deelruimte wordt bepaald door de Het groene en reliëfrijke karakter maakt de omgeving bijzonder reliëfrijke overgang van het Kempens Plateau naar Haspengouw. De aantrekkelijk voor toerisme en recreatie. Zutendaal heeft 12 zuidwest-georiënteerde Molenbeek/Zutendaalbeek, Broekerbeek, gemeentelijke jeugdkampeerplaatsen. Gekoppeld aan deze Bezoensbeek en Roelerbeek snijden diep in het plateau. De steilrand jeugdkampeerterreinen zijn er verschillende gemeentelijke speelbossen vormt zo over een vrij korte afstand een ecologisch erg waardevolle afgebakend. Daarnaast zijn er verschillende wandel- en fietsroutes die de overgang van het droge plateau naar het natte valleigebied (met bron- en deelruimte doorkruisen. In Zutendaal zijn er tevens een relatief groot kwelwater). De beekvalleien bieden een verscheiden habitat voor aantal particuliere weekendverblijven gebouwd. Deze liggen verspreid zeldzame fauna en waardevolle flora. De beken hebben een goede over het grondgebied met sterke concentraties in de Zutendaalbeekvallei, waterhuishouding met kwel in de venige dalen. De beekvalleien en de vallei van de Bezoensbeek en nabij camping Mooi Zutendaal. De omgeving en de relatie tussen de bossen en beemden bieden een hoge typologie van deze verblijven is zeer verscheiden. Het beeld varieert van ecologische variëteit aan flora en fauna. Ook op landschappelijk vlak een trekcaravan die een vaste staanplaats verwerft waarrond zorgen de beekvalleien voor een afwisseling met een mozaïek van randinfrastructuur opgetrokken wordt, tot permanente verblijven hooilanden, houtkanten, rietlanden, akkers, heide-elementen en opgetrokken in volwaardige bouwmaterialen. Vele weekendverblijven sporadisch moerassen. zijn zonevreemd en illegaal. De uitgegraven vijvers in de beekvalleien zijn vaak deel van een perceel dat gebruikt wordt als vakantieverblijf. Eén van Ter hoogte van de samenvloeiing van Molenbeek en Broekerbeek in de de grootste vijvers wordt als visvijver commercieel uitgebaat. Een groot Zutendaalbeek samenvloeiing en aan de Bezoensbeek ten zuiden van de aantal van de (illegale) vakantieverblijven is verwaarloosd of lijkt verlaten. Stalkerschans zijn erg veel vijvers uitgegraven. De vallei van de Andere worden als permanente verblijfplaats gebruikt. Bezoensbeek wordt gekenmerkt door een talrijke aanwezigheid van vijvers. Centraal in de deelruimte ligt de Lieteberg. De Lieteberg is een voormalige kiezelgroeve waar de natuur zich spontaan ontwikkeld heeft Ten noorden van de steilrand is het landschap sterk gesloten. De open tot diverse biotopen. Het natuureducatief centrum De Lieteberg is percelen (weilanden) zijn beperkt in oppervlakte en het landschap wordt ontwikkeld tot een bezoekerscentrum met betrekking tot de wereld van opgedeeld door de talrijke bosranden, houtwallen en lineaire insecten. In het oosten van de deelruimte ligt een vrij grote camping landschapselementen. Mooi Zutendaal.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 99 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

KANSEN BEDREIGINGEN 5.3.2 SWOT-analyse - Ontwikkeling van de Lieteberg als - In de gemeente is er een hoge Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en een kwalitatieve toegangspoort druk op de natuurwaarden van bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte van het Nationaal Park Hoge de beekvalleien, de steilrand en getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de Kempen. de bossen. Deze druk wordt essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen veroorzaakt door zonevreemde en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het recreatieverblijven, een overmatig en ongecontroleerd richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. gebruik door (actieve)

recreanten (jeugdkampen, STERKTEN ZWAKTEN ruiters, mountainbikers, wandelaars) en door een - Diversiteit en kwaliteit van het - Verspreid gelegen ongecontroleerde landschap en de ecologie. (zonevreemde, illegale) toegankelijkheid van de - Unieke situatie van over een zeer recreatieverblijven. bospaden voor gemotoriseerd korte afstand de overgang van - Beperkte herkenbaarheid en verkeer. droog plateau naar natte vallei identiteit van de kernen. - Hoge recreatieve druk door een (met grond-/kwelwater uit het combinatie van factoren: plateau ‰ voedsel- en - de sterke nutriëntenassen). aantrekkingskracht op - Kernen hebben een sterke relatie wandelaars en fietsers met met de omliggende open ruimte een toenemend aantal . passieve recreanten; - en toenemend aantal actieve recreanten die de aangeduide wandelwegen en paden niet respecteren (mountainbikers , ruiters,..); - de aanwezigheid van verblijfsrecreatie in de vorm van jeugdkampen en vakantiewoningen; - de toenemende interesse voor het nationaal park Hoge Kempen.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 100 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

- Kwaliteit en samenhang van het landschap wordt beperkt door het toenemende beheer van de open ruimte door paardenliefhebbers (weilanden met sterk diverse afrastering, stallingen en drinkbakken). - Het beekdal van de Molenbeek/ Zutendaalbeek is ingesnoerd door de bebouwing van de Daalstraat en de Muggenbergstraat. Plaatselijk is de beek overwelfd en niet langer zichtbaar. De waterkwaliteit wordt negatief beïnvloedt door de occasionele werking van een aantal overstorten en (in de zomer) door het gebrek aan een rioleringssysteem op het kampeerterrein aan de Muggenbergstraat.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 101 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

5.4 Deelruimte Papendaal 5.4.2 SWOT-analyse Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de 5.4.1 Bestaande ruimtelijke structuur essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen Kaart 37: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Papendaal en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. De deelruimte Papendaal is gelegen in het westen van de gemeente. De deelruimte wordt STERKTEN ZWAKTEN grosso modo begrensd door de bebouwing langsheen de N77 in het noorden en de N730 in het oosten, het bedrijventerrein in het zuiden en - Door de verkeersontwikkeling de gemeentegrens in het westen. is de voetgangersverbinding van de camping van ‘t Soete Dal De deelruimte is gelegen in het noordoost-zuidwest gerichte (droge) met het zwembad aan de andere valleigebied van de Kaatsbeek. kant van de weg, gevaarlijk geworden. De deelruimte Papendaal wordt bepaald door de twee centraal gelegen - Gefragmenteerde ruimtelijke zand- en grindontginningsplassen. In het zuiden is een deel van een structuur. voormalige ontginningsplas in gebruik als surf- en zeilplas. - Beperkte ruimtelijke kwaliteit. Ten noorden, langsheen de Genkerweg (N77), ligt het historische - Weinig relaties tussen de lintvormige gehucht Papendaal, dat verder uitgegroeid is als woonlint. aanwezige functies (wonen, Ten zuiden ervan ligt de satellietverkaveling van Papendaalheide, een dag- en verblijfsrecreatie, ontginningen) onderling en met recente woonwijk met open bebouwing. de omgeving). In het zuiden van de deelruimte ligt het recreatie- en kampeerverblijfpark

’t Soete Dal met ten oosten van de N730 het openlucht zwembad. Ten westen, grotendeels op grondgebied van Genk, ligt het Meibos. Een multifunctioneel bos met een belangrijk recreatief medegebruik.

De deelruimte wordt van noord naar zuid en van west naar oost doorkruist door een recreatieve fietsroute.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 102 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

KANSEN BEDREIGINGEN - Bij stopzetting van de ontginningsactiviteiten (2017) zijn 1. De nabijheid van het stedelijk er heel wat mogelijkheden voor gebied met de stedelijke toeristisch-recreatieve woonwijk en het stedelijk ontwikkelingen. recreatiegebied Kattevennen - Een betere inrichting en zijn bepalend voor de uitbreiding van ’t Soete Dal biedt recreatieve druk op het gebied, een mogelijkheid voor verhuis die bovendien steeds groter van de illegale weekendverblijven. wordt. - Herwaardering van de vallei van de Kaatsbeek bij stopzetting van de ontginningsactiviteiten. - De uitlopende zandwinningen en de herinrichting van de groeven en van de oever moet aanleiding zijn om water meer te integreren als toeristisch product.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 103 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

recreatief medegebruik van de deelruimte beperkt zich tot een aantal (grensoverschrijdende) fietsroutes rondom de kern van Wiemesmeer. 5.5 Deelruimte Kempens Plateau 5.5.2 SWOT-analyse Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en 5.5.1 Bestaande ruimtelijke structuur bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de essentiële aspecten Kaart 38: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Kempens Plateau van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen die de basis De deelruimte Kempens Plateau situeert zich grosso modo ten noorden vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het richtinggevend en bindend gedeelte van de N77 en omvat een aaneengesloten bosgebied, onderdeel van een van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. grotere, gemeentegrensoverschrijdende groenstructuur. In het noorden van de gemeente doorsnijdt de E314 deze bosstructuur van oost naar STERKTEN ZWAKTEN west. Ter hoogte van het ecoduct over de E314, via de voor - - gemotoriseerd verkeer afgesloten N730, kan deze barrière gekruist Grote, aaneengesloten bos- De beperkte ecologische structuur. diversiteit van de naaldbossen. worden. De bossen worden gekenmerkt door uniforme naaldhoutbossen - Grote draagkracht. - De beperkte relatie tussen de met een beperkte ecologische waarde. Binnen de deelruimte zijn er bossen in en omheen het enkele entiteiten gelegen die deze uniformiteit doorbreken. In het militair domein en het beperkt noorden is een klein, sterk gedegradeerd ven (Steleven) gesitueerd. Tegen natuurbeheer in dat domein. de oostelijke gemeentegrens ligt het ecologisch waardevol nat - E314 vormt een sterke barrière heidegebied Zijpbeek. De driehoek Daalstraat-Hoogstraat- in het gebied. Molenblookstraat is een gevarieerd gebied met een afwisseling van akkers, bospercelen, bremstruwelen, heiderelicten,... Het gebied heeft een KANSEN BEDREIGINGEN belangrijke corridorfunctie tussen het naaldbos op het plateau en de Zutendaalbeek. - Grote oppervlakten samenhangende natuur bieden Een groot deel van het gebied wordt ingenomen door de militaire basis kans voor natuurontwikkeling van Zutendaal, inclusief een 3000 meter lange landingsbaan. De - Verdere ontwikkeling van het administratieve gebouwen zijn gebundeld aan de ingang van het terrein avonturen- en natuurtoerisme mogelijk door grotere ecologische gelegen aan de Leutsestraat in Wiemesmeer. Het militair domein is niet draagkracht van het gebied. toegankelijk voor het publiek. Reeds voor de oorlog ontwikkelde de Fabrique Nationale een munitiefabriek aan de Heiwijkerweg. De site wordt gebruikt voor de productie, het testen en opslaan van munitie en vuurwerk. De FN-fabriek is gelegen in het heidegebied Heiwyck. Het

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 104 Ruimtelijk structuurplan Zutendaal Informatief deel: Deelruimten

droge vallei van de Kaatsbeek situeert zich ten westen van de deelruimte. Centraal ligt de vallei van de Zutendaalbeek, ten oosten de Bezoensbeekvallei. 5.6 Deelruimte Zutendaal-Zuid 5.6.2 SWOT-analyse

5.6.1 Bestaande ruimtelijke structuur Gedurende het onderzoek werd een uitgebreide lijst van sterkten, zwakten, kansen en Kaart 39: Bestaande ruimtelijke structuur deelruimte Zutendaal-Zuid bedreigingen samengesteld. Dit gebeurde op basis van gesprekken met bevoorrechte getuigen, analyses, geschreven bronnen en deelstudies. In onderstaande tabel zijn de De deelruimte Zutendaal-Zuid is gelegen in het zuiden van de gemeente, essentiële aspecten van dit onderzoek opgenomen. Het zijn sterkten, zwakten, kansen op de overgang van Hoge Kempen naar Vochtig Haspengouw. De en bedreigingen die de basis vormen voor verder onderzoek en beleidsuitspraken in het deelruimte wordt begrensd door de gemeentegrens in het westen en het richtinggevend en bindend gedeelte van het ruimtelijk structuurplan Zutendaal. zuiden en door de steilrand in het noorden. De deelruimte wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van bedrijvigheid, open ruimte en STERKTEN ZWAKTEN lijninfrastructuren. Het Albertkanaal en de N730 zijn de belangrijkste lijninfrastructuren. Het Albertkanaal doorsnijdt de deelruimte van oost - Aanwezigheid van uitgeruste laad- - Het beperkte draagvermogen naar west, de N730 van noord naar zuid. Het gebied ten noorden van en loskaden voor watergebonden van de opgehoogde gronden het kanaal is praktisch volledig ingenomen door bedrijvigheid en sluit aan activiteit. beperken de mogelijkheden op het regionaal bedrijventerrein Genk-Zuid. - Nabijheid van een hoofdspoorweg (stabiliteitsproblemen). voor goederenvervoer (lijn - Het bestaande bedrijventerrein Het gebied ten zuiden van het kanaal is nog niet bebouwd. De zone ten Antwerpen-Lier-Hasselt- heeft te sterk ingesneden in de westen van de N730 bestaat uit natte, opgespoten gronden uit het Montzen). steilrand van het Kempens Albertkanaal en vormt hierdoor een plateau dat een achttal meter boven - Goede onstluiting via weg. Plateau. het maaiveld gelegen is. Het bodemgebruik wordt gekenmerkt door - ‘De Kuil’ is een biologisch vochtige graslanden en een sterke aanwezigheid van houtwallen en waardevol gebied. KANSEN BEDREIGINGEN verspreide bosjes (aanplanten van Grove Den met ondergroei). De gebieden onderaan de talud zijn grotendeels (dicht) bebost. Onder meer - Eén van de weinige locaties binnen - Ontwikkeling als langs de N730 ligt een groene gordel, waarin ook ‘De Kuil’, een het ENA waar trimodaliteit, bedrijventerrein kan leiden tot moerassig gebied met belangrijke natuurwaarde, gelegen is. verknoping tussen water, weg en een toenemende druk van De zone ten oosten van de N730 wordt ingenomen door (biologisch spoor mogelijk is, wanneer de doorgaand (zwaar) verkeer op waardevol) bos. Langs het kanaal loopt een fietsroute met een aftakking bestaande goederenspoorlijn wordt de doortocht van Zutendaal. richting Bilzen. doorgetrokken. - Bestaande natuurwaarden op en - Gunstige ligging t.o.v. Ford-Genk, rond het terrein moeten De deelruimte wordt gekenmerkt door drie valleigebieden, die (de wat tot mogelijke synergieën kan gevrijwaard blijven. omgeving van) de deelruimte doorsnijden in zuidwestelijke richting. De leiden.

Libost-groep nv ontwerp- en adviesbureau afdeling ruimtelijke planning NOT01D-04232.12 informatief deel mei 2011.doc 105