Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Pomorza

BIULETYN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ MUZEUM POMORZA ŚRODKOWEGO W SŁUPSKU ^“->04, Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku ^ Ł V 76-200 Słupsk, ul. Dominikańska 5-9. Tel. (+59) 842 40 81 www.muzeum.slupsk.pl/stowarzyszenie Redakcja: Małgorzata Lenart, Mariusz Wojciechowski, Elżbieta Zonia Zajelska Skład komputerowy: Mariusz Wojciechowski Druk: Wydawnictwo i drukarnia LenART ISSN 1642-5219 CENA 3 ZŁ

Tyle obecnie mówi się o kolejach regionalnych, że i my postanowiliśmy przyjrzeć się im bliżej. Zainteresowały nas dawno już zlikwidowane koleje powiatowe, które w okresie przedwojennym miały duże znaczenie gospodarcze w regionie słupskim. Ślady ich minionej obecności gdzieniedzie sąjeszcze widoczne, a po nasypach wędrują turyści oraz rowerzyści.

Jak co roku, w okresie Jarmarku Gryfitów przedstawiamy kobiety związane z historią miasta. Po księżnej Annie, Erdmucie i Zofii przyszła kolej na mniszkę Sulisławę.

Po raz pierwszy przygotowaliśmy dodatek do naszego biuletynu - jest to model Bramy Młyńskiej, przeznaczony do sklejania.

Redakcja KOLEJ POWIATOWA Piotr Konarski, Mariusz Wojciechowski

W celu usprawnienia transportu towarowego i pasażerskiego, siedzących w klasie drugiej i 44 w trzeciej. Pociąg posiadał na przełomie XIX i XX wieku powstał program budowy sieci wagon doczepny. kolei regionalnych, które miały stanowić uzupełnienie Linia STB rozpoczynała swój bieg w Słupsku przy dworcu, istniejących dróg. Inwestycje te były tańsze od budowy potem prowadziła na południowy wschód (pomiędzy ulicą nowych dróg oraz bardziej przydatne do masowych Paderewskiego i Pomorską), przecinała rzekę Słupię na przewozów produktów rolno-leśnych. moście (obecnie zwanym Czołgowym), dalej za mostem W 1892 roku na mocy ustawy przystąpiono do budowy zataczała łuk w stonę południową (do dziś czytelny nasyp) kolei regionalnej, którą uznano za najważniejszą i która i przez Lasek Południowy kierowała się na południe. stanowić miała pomocniczą linię dla państwowej kolei Na trasie Słupsk - Budowo były następujące przystanki żelaznej. W ciągu kilku najbliższych lat miasto i powiat Słupsk i stacje: rzeźnia, Lasek Południowy, Krępa Słupska, Lubuń, zostały powiązane siecią kolei wąskotorowej, co miało wielkie most Lubuński, Skarszów, Dębnica Kaszubska (stacja), znaczenie dla rozwoju gospodarki rolnej, handlu i rzemiosła. Starnice, Dobieszewo, Jamrzyno, Niemczewo, Motarzyno, Powiat słupski był pierwszym na Pomorzu, który zbudował Budowo (stacja końcowa). Codziennie w każdą stronę jeździło taką sieć i wykorzystał ją do powszechnego transportu pięć pociągów. osobowego oraz rozwoju gospodarki. Tabor linii STB: Tabor/rok______1903 1926 LINIA DOLINY SŁUPI (STOLPETALBAHN, STB) Wagon osobowy______3_____ 6 Wagon bagażowy______1_____ 2 Regionalna linia południowo-wschodnia została zaplanowana Wagon towarowy______10_____ 6 jako normalnotorowa, o rozstawie szyn 1435 mm. Do budowy Wagon specjalny______2_____ 3 trasy wybrano firmę Lenz & Co., trasa ze Słupska do Dębnicy W ciągu ponad 35 lat swojej działalności STB pos'^Är Kaszubskiej, o długości 18,9 km, została otwarta 15 sierpnia 8 parowozów (Vulcan 1893,1893,1894,1911, Schichau 1892, 1894 roku. Utrzymaniem ruchu zajmowała się firma Lenz Henschel 1913, 1913, 1901). Nie wszystkie z nich rozpo & Co., od 1910 roku Związek Prowincjonalny Prowincji czynały służbę na linii do Budowa jako fabrycznie nowe (np. Pomorskiej (Provinzionalverband der Provinz Pommern), a od używaną lokomotywę Schichau z 1892 roku zakupiono 1920 roku Nadzór Ruchu (Oberbetriebsleiter, OBI) w Gdańsku). Spółka posiadała także wspomniany pociąg Sławieńskiej Kolei Powiatowej (Schlawer Kreisbahn, SchKB). spalinowy, zwany autobusem szynowym. Właścicielem linii była spółka akcyjna Linia Doliny Słupi Towarzystwo STB zakończyło swoją działalność z końcem (Stolpetalbahn AG), której 41% akcji posiadał powiat słupski, 1929 roku, wchłonięte przez utworzone wtedy Słupskie Koleje 34% - państwo pruskie, 21 % - prowincja pomorska, 4% - różni Powiatowe (Stolper Kreisbahnen, StKB). Tabor został akcjonariusze. przekazany nowoutworzonej spółce (z wyjątkiem przesta Linia obsługiwana była początkowo przez dwie rzałych parowozów Vulcan). lokomotywy parowe Vulcan, wyprodukowane w Szczecinie w 1893 roku; tabor składał się wówczas z trzech wagonów SŁUPSKA KOLEJ POWIATOWA osobowych i dziewięciu towarowych; skład jednego pociągu (STOLPER KREISBAHN, StKB) złożony był z lokomotywy oraz trzech wagonów. Wkrótce linię przedłużono o odcinek o długości 7,9 km do Drugą linię kolei regionalnej w powiecie utrzymywała Słupska Jamrzyna, otwarty 12 października 1895 roku. W 1905 roku Kolej Powiatowa S.A. (Stolper Kreisbahn AG), której ponad przedłużono ją do Motarzyna, wreszcie 1 sierpnia 1906 roku 2/3 akcji należało do powiatu słupskiego. W przeciwieństwie - do Budowa i nie zakładano dalszej jej rozbudowy w tym do linii STB, była to linia wąskotorowa. kierunku. Długość linii osiągnęła w 1909 roku 38,13 km, 14 sierpnia 1897 roku oddano do użytku wąskotorov\^Bb wliczając w to 400-metrowy odcinek w Słupsku przy dworcu. północno-wschodnią Słupsk - Dominek - Żelkowo - STB obsługiwała także odcinek w Słupsku o długości 1,85 km, - Smołdzino o długości 33,65 km oraz jej odgałęzienie prowadzący do gazowni (od 1.XII.1899) i składów drewna prowadzące z Żelkowa na wschód do Dargolezy (21,88 km). (Holzstapelplatz, od 12.V.1903). Ponadto krótkie bocznice Po kilku latach przedłużono odcinek wschodni z Dargolezy do ułatwiały obsługę zakładów przemysłowych położonych Cecenowa (5,9 km, otwarcie 14 listopada 1902 roku). Linie te w pobliżu linii (zakład energetyczny - Überland Zentrale, naprawdę zasługiwały na miano wąskotorowych, gdyż fabryka maszyn Ventzkiego oraz E. o K. Hansa). rozstaw szyn wynosił zaledwie 750 mm. W roku 1900/1901 przewieziono do Dębnicy ponad Utrzymaniem ruchu zajmowała się początkowo firma Lenz 48 tysięcy osób i 35,8 tys. ton towarów, do Motarzyna ponad & Co., od około 1920 roku Nadzór Ruchu (Oberbetriebsleiter, 14 tysięcy osób i 9,3 tys. ton towarów. W roku 1911/1912 na OBI) Sławieńskiej Kolei Powiatowej (Schlawer Kreisbahn, linii przewieziono ponad 98 tysięcy osób oraz 112,4 tys. ton SchKB). towarów. Przed pierwszą wojną światową na linii do Budowa Linia do Smołdzina nazywana bywała "Spritbahn", gdyż jeździły codziennie trzy pociągi w każdą stronę. W roku inicjatorami jej budowy byli okoliczni właściciele ziemscy, 1926/1927 - 154 tys. osób oraz ponad 201 tys. ton towarów upatrujący w niej dogodnego środka transportu spirytusu (dodatkowo autobusy przewiozły prawie 16,7 tys. ton produkowanego w lokalnych gorzelniach. towarów). W roku 1901 podróż ze Słupska do Smołdzina trwała Trasa STB miała wielki wpływ na rozwój gospodarczy 1 godzinę i 42 minuty. Bilet w obie strony kosztował 1 markę. terenów leżących w sąsiedztwie kolei. W latach 1910-1911 linie StKB (cały odcinek północno W 1926 roku na linii STB zaczął kursować nowy pociąg. -wschodni do Smołdzina przez Żelkowo oraz część odcinka Wagon spalinowy wyprodukowany przez Christoph & Unmack wschodniego - do Klęcina) przebudowano, zmieniając rozstaw AG napędzany był silnikiem benzolowym (benzol - CßHg) szyn na 1435 mm, taki sam jak na linii STB. Na odcinku od Büssing o mocy 90 koni mechanicznych, ważył 18,6 tony, był Klęcina do Cecenowa aż do lat trzydziestych pozostał wąski dwuosiowy, nosił nazwę "Laura". W wagonie było 10 miejsc rozstaw. ■

Fragment pocztówki z pla nem Słupska z 1912 roku (ze zbiorów Władysława Piotrowicza) ukazuje intere sujące elementy infra struktury regionalnych linii kolejowych: dworzec (A) przy obecnej ulicy Grun waldzkiej, ówczesny prze bieg linii normalnotorowej do Ustki (B), odgałęzienie linii ze Smołdzina biegnące wzdłuż obecnej ulicy Koł łątaja (C) aż do obecnej ulicy Wojska Polskiego.

O dziwo zachował się najstarszy słupski dworzec kolejowy, od 1897 roku pełniący rolę dworca kolei do Smołdzina. Znajduje się przy ulicy Grunwaldzkiej, po zachodniej stronie wiaduktu kolejowego. Stan dworca jest opłakany, użytkowany jest przez Pomorski Zakład Przewozów Regionalnych PKP w Gdyni (Sekcja Utrzymania Wagonów Osobowych w Słupsku).

SIJIPIaI MBPOM mm Ulli W roku 1911/1912 na liniach StkB przewieziono ponad Towarzystwo StKB zakończyło swojądziałalność z końcem 107,4 tys. osób oraz 62,3 tys. ton towarów. 1929 roku, wchłonięte przez utworzone wtedy Słupskie Koleje Regiony powiatu, w których funkcjonował tylko transport Powiatowe, które przejęły tabor. konny, zabiegały o uzyskanie połączeń kolejowych - były to gminy i majątki między Dominkiem a Ustką. Rozbudowa linii SŁUPSKIE KOLEJE POWIATOWE StkB nastąpiła w 1913 roku - 6 grudnia otwarto odgałęzienie (STOLPER KREISBAHNEN, StKB) Dominek (16,4 km od Słupska) - Komnino (19,6 km od Słupska) - Ustka, o długości 22,43 km i normalnym rozstawie Dwa towarzystwa kolejowe (STB i StKB) działały samodzielnie szyn (1435 mm). Otwarto także nowe połączenie Komnino do końca 1929 roku, kiedy to zostały połączone - od 1 stycznia - Siede. Powodem budowy tej linii była chęć zapewnienia 1930 roku działały jako spółka akcyjna Słupskie Koleje dogodnych połączeń wsiom leżącym nad jeziorem Gardna Powiatowe (Stolper Kreisbahnen AG), która obsługiwała (Retowo, Czysta, Wysoka, Gardna Mała i Wielka, Smołdzino) cztery linie do Budowa (ex STB), Cecenowa, Smołdzina i Ustki oraz położonym na wschód od Ustki (Przewłoka, Wytowno, przez Komnino. Objazda, Osieki). Rozbudowa połączeń kolejowych stała się Głównym udziałowcem nowej spółki był powiat słupski bezpośrednią przyczyną zaprzestania kursowania poczty (69% akcji), prowincja pomorska posiadała 17% akcji, konnej. państwo pruskie -14%. Nowa spółka przejęła tabor obu zlikwi W wyniku emigracji ludności, głównie z terenów wiejskich, dowanych firm (cztery lokomotywy STB, dwanaście loko w powiecie występowały wówczas niedobory siły roboczej, motyw StKB, pociąg spalinowy STB). Łączna długość kolei które uzupełniane były naborem robotników z zagranicy, w tym wąskotorowej w powiecie słupskim wynosiła 126,81 km (po także Polaków z zaboru rosyjskiego i austriackiego. 1935 roku tylko 119,02, czyli o 7,79 km mniej). Siedziba spółki Prawdopodobne jest, że to Polacy budowali połączenie mieściła się w Słupsku przy ulicy Küsterstaße (obecnie kolejowe z Ustki do Smołdzina. Wileńska) 30. Na trasie Słupsk - Cecenowo istniały następujące Utrzymaniem ruchu zajmował się Nadzór Ruchu (Ober przystanki i stacje: Ryczewo, Siemianice, Swochowo, betriebsleiter, OBI) Sławieńskiej Kolei Powiatowej (Schlawer Karzcino, Kępno (stacja), Dominek (stacja Gąbino), Łękwica, Kreisbahn, SchKB), od około 1938 roku Pomorska Kraj^p Żoruchowo, Żelkowo (stacja), Choćmirówko, Będziechowo, Dyrekcja Kolei (Landesbahndirektion Pommern). Rumsko, Nowe Klęcinko, Główczyce (stacja), Wykosowo, Na linii Słupsk - Budowo (37,73 km) kursowały trzy pociągi Przebędowo, Dargoleza (stacja), Wolinia, Cecenowo (stacja w każdą stronę, na linii Słupsk - Dominek - Klęcino (34,73 km) końcowa). - 4, Klęcino - Cecenowo (17,29 km) - 2, Dominek - Ustka (22,43 Linia StKB rozpoczynała bieg w Słupsku, kierowała się na km) - 2, Komnino - Smołdzino (14,1 km) - 2. Z Ustki do Słupska północny zachód, wspólnie z linią normalnotorowądo Lęborka także kursował codziennie jeden pociąg w każdą stronę, przekraczała rzekę Słupię na moście, potem zjeżdżała podobnie jak z Komnina do Słupska. Zatem na odcinku Słupsk z nasypu i na wysokości Ryczewa kierowała się na północ. - Dominek dziennie kursowało 6 pociągów w każdą stronę (4 do Klęcina, 1 do Komnina i 1 do Ustki). Połączenie spółek STB i StKB umożliwiło wprowadzenie pociągów spalinowych na wszystkich liniach oraz zebranie środków na dalszą modernizację lokomotyw parowych (lokomotywy Henschel, Hohenzollern i BMAG spółek SKB i StkB modernizowano już pod koniec lat dwudziestych). W roku 1931 kapitał spółki podwyższono do 900.000 marek, w celu sfinansowania przebudowy odcinka Klęcino - Dargo leza z wąskotorowego na normalnotorowy, co nastąpiło do 1933 roku. Odcinek Dargoleza - Cecenowo pozostał wąsko torowy u W 1913 roku spółka STB planowała budowę linii kole'^fev ze Słupska do Czarnej Dąbrówki, lecz planów tycn^m Linia ze Słupska do Ustki miała następujące przystanki zrealizowano. Po pierwszej wojnie, w latach dwudziestych i stacje: Ryczewo, Siemianice, Swochowo, Karzcino, Kępno zredukowano je i myślano o doprowadzeniu linii tylko do (stacja), Dominek (stacja Gąbino), Komnino (stacja), Osieki Łupawy, ale projektu nie zrealizowano nawet w takiej formie2). Słupskie, Objazda, Bałamątek, Machowinko, Wytowno, Zamiast linii kolejowej, 1 grudnia 1925 roku uruchomiono linię Przewłoka, Ustka (stacja końcowa). autobusową do Łupawy, Czarnej Dąbrówki i miejscowości Linia ze Słupska do Smołdzina miała następujące Rokity, o długości 49,7 km. Druga linia autobusowa otwarta przystanki i stacje: Ryczewo, Siemianice, Swochowo, została 1 grudnia 1929 roku, prowadziła ze Słupska do Karzcino, Kępno (stacja), Dominek (stacja Gąbino), Komnino Gogolewka, miała długość 34,4 km. Początkowo STB (stacja), Czysta (stacja), Gardna Wielka (stacja), Stojęcino, posiadała tylko dwa autobusy, jednak to właśnie dzięki nim Siecie (stacja), Żelazo, Smołdzino (stacja końcowa). kolejne miejscowości powiatu uzyskały połączenie z miastem W roku 1926/1927 na liniach StkB przewieziono 202 tys. powiatowym. osób oraz 74,5 tys. ton towarów. W kwietniu 1930 roku wprowadzono do służby drugi Trasy wąskotorowe StKB obsługiwane były przez 6 loko (pierwszy obsługiwał od 1926 roku linię STB do Budowa) motyw parowych (Vulcan 1896, 1896, 1897, 1899 i 1896 oraz Orenstein & Koppel 1914). Najstarsza - Vulcan z 1896 została w 1910 roku sprzedana do Sławna, najmłodsza - O & Kz 1914 O Najprawdopodobniej odcinek został zamknięty, o czym świadczą: - sprzedana w 1937 do Monachium. Spośród pozostałych mapa Dargolezy z końca lat 30-tych, na której linia kończy się; czterech Vulcanöw trzy zlikwidowano (sprzedano) w 1933 przy w "Gardnie Wielkiej" A. Czarnika na str. 152 wspomina się, że okazji poszerzania toru do Dargolezy. Wystawiono je na sprze w 1945 roku Dargoleza była stacją końcową sprzedaż 3 lokomotyw daż na stacjach Klęcino i Dargoleza. Na liniach normalno Vulcan 750 mm w 1933 roku, najwyraźniej niepotrzebnych. 2) Niezrealizowany projekt odżył ponownie w latach trzydziestych, torowych używano 6 lokomotyw parowych (Henschel 1893, wówczas także nie został doprowadzony do końca, tym razem 1893,1894, BMAG 1895, Hohenzollern 1900 i Borsig 1898). z powodu wybuchu wojny. f«4 ip na ° s umraffl mm siiinii wagon spalinowy - dwuosiowy, o ciężarze 22,5 ton, wyprodu niu 1938 roku. Mógł pokonać trasę nawet pięć razy dziennie, kowany przez Christoph & Unmack AG, napędzany 90-kon- jednak co każde 100 kilometrów musiał ładować akumulatory. nym silnikiem benzolowym Büssing, ze skrzynią biegów W roku 1938 na liniach StKB przewieziono 513,8 tys. osób z fabryki kół zębatych (Zahnradfabrik) we Friedrichshafen. i 223,8 tys. ton towarów. W pociągu było 10 miejsc siedzących w drugiej klasie i 52 W 1940 roku ważnym krokiem w rozwoju kolei było w trzeciej. Także ten pociąg miał wagon doczepny. Pociąg połączenie działających na Pomorzu różnych stowarzyszeń nosił miano "Ognisty Eliasz" (Feurige Elias) i kursował do kolei regionalnych (wąskotorowych) w jeden duży związek Smołdzina. o nazwie Pomorskie Koleje Powiatowe (Pommersche Landes Kolejny samobieżny wagon spalinowy (innego typu) bahn, PLB), na mocy ustawy z 10 lipca 1940 roku. Połączenie wprowadzono do służby w sierpniu 1931 roku, ważył 20 ton, kapitałów umożliwiło pomorskim kolejkom prowadzenie dzia był 4-osiowy, wyprodukowany został przez Deutsche Werke łalności bez obciążających je kredytów. PLB przejęła tabor w Kilonii, 6-cylindrowy silnik D2 miał moc 100 KM, prze- m.in. Słupskich Kolei Powiatowych. ... _nia także pochodziła z DWK. W wagonie było 50 miejsc siedzących i dodatkowo 20 stojących w trzeciej klasie. W razie CZASY WSPÓŁCZESNE potrzeby do wagonu doczepiano cysternę do przewożenia mleka lub wagon towarowy. Kolej powiatowa przestała funkcjonować w marcu 1945 roku, W latach trzydziestych rozważano możliwość zamknięcia a w kwietniu i maju szyny i urządzenia zostały rozebrane przez nierentownego odcinka Motarzyno - Budowo, jednak mimo wojsko radzieckie. Do prac przy demontażu wykorzystano wszystko pociągi jeździły do Budowa aż do końca wojny. miejscową ludność, w tym kobiety. Ten rodzaj transportu już W 1935 roku spółka zatrudniała 198 osób; tabor składał się nie odrodził się w powiecie słupskim. z 11 lokomotyw parowych, 3 wagonów spalinowych, 21 wago Polskie Koleje Państwowe używały kilka poniemieckich nów osobowych, 6 wagonów bagażowych i około 50 wagonów parowozów, niektóre do lat 60-tych. towarowych. Rocznie przewożono ponad 330 tys. osób oraz Mało kto wie, że w zbiorach warszawskiego Muzeum 182 tys. ton towarów. Linie autobusowe do Rokitów i Gogo- Kolejnictwa zachował się w dobrym stanie parowóz Henschel lewka obsługiwane były wówczas przez 3 autobusy, które z 1893 roku, należący niegdyś do Słupskich Kolei Powiato przewoziły rocznie 26 tys. osób. wych, po wojnie używany przez PKP pod oznaczeniem 15 maja 1936 roku wprowadzono do służby niewielki TKb100-10. W muzeum nosi on oznaczenie TKc100-1 i jest czwarty wagon spalinowy, wyprodukowany przez fabrykę najstarszym eksponatem! wagonów Talbot w Aachen, napędzany gazem antracytowym Dworzec kolei wąskotorowej przy ul. Grunwaldzkiej stał się (był to wówczas najnowocześniejszy rodzaj napędu), ważący magazynem pomocniczym dworca głównego przy ul. Wojska 13,8 tony, dwuosiowy. Silnik gazowy wyprodukowała firma Polskiego. W 1957 roku budynek został przebudowany i przy Humboldt-Deutzmotoren A.G. w Kolonii-Deutz, przekładnię stosowany do pełnienia roli magazynu. Elewacje zewnętrzne lösche Getriebe GmbH w Berlinie. W wagonie było pozbawiono "dekoracji" szachulcowej oraz zmodernizowano 56 miejsc siedzących, rozwijał prędkość 80 km/h. okna. Obecnie jest własnością Oddziału Nieruchomości PKP Trzy wagony spalinowe obsługujące linie północno w Gdańsku. -wschodnie wyjeżdżały ze Słupska razem. W Dominku odcze Od kilku lat fragment byłej linii kolejowej Ustka - Objazda piano ostatni wagon, który odjeżdżał do Dargolezy. Dwa po wykorzystywany jest turystycznie, jako część trasy rowerowej zostałe wagony jechały do pobliskiego Komnina, gdzie zwanej "Szlakiem Zwiniętych Torów". rozłączano je-jeden jechał do Ustki, a drugi do Smołdzina. Na każdej linii StKB jeździło w dni robocze 5 pociągów w każdą stronę, a na odcinku Słupsk - Dominek nawet 8 pociągów w każdą stronę (nie wszystkie pociągi spalinowe były łączone). Tabor linii StKB: LITERATURA Tabor/rok______1926 1938 Czarnik A., Gardna Wielka, Słupsk 2001. Waaon osobowy 23 20 Historia Słupska, praca zbiorowa pod redakcją St. Gierszewskiego, Waaon baaażowy 9 6 Poznań 1981. Waaon towarowy 48 53 Pagel K.-H., Der Landkreis Stolp in Pommern, Lübeck 1989. Waaon SDecialny 9 1 Pagel K.-H., Stolp, Lübeck 1977. 1 kwietnia 1937 roku powołano (planowany od kilku lat) Strona internetowa http://www.stolp.de, luty 2004. urząd pod nazwą Pomorska Dyrekcja Kolei Krajowej Szalewska E., Słupsk - podstawy kształtowania ładu (Landesbahndirektion Pommern). Zajął się on utrzymaniem przestrzennego, Słupsk 2002. ruchu w sieci kolei regionalnych na Pomorzu, m.in. w powiecie Szopowski Z., Małe porty Pomorza Zachodniego w okresie do II słupskim. wojny światowej, Warszawa - Poznań 1962. Wojciechowski M., Zgodzińska B., Rok 1901. Słupsk przed stu laty, Od 1938 roku na linii Słupsk - Dębnica Kaszubska jeździł Słupsk 2001. pociąg elektryczny, zbudowany przez firmę Wittfeld. Kursował Zięba H. Monografia Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w on nieregularnie do stacji radiowej w Dębnicy, otwartej w grud Poznaniu. Okres do roku 1945, Poznań 1989. suiriii mmsR ta - ampiii 1<»5 KRAJOBRAZ PO BITWIE (2) Władysław Goliński ' '

o iiiII M ° SMHPOfflS SODCM smriii Wyciąć część A, ale nie wycinać BRAMA MŁYŃSKA dokładnie szczytu bramy. Z tyłu szczytu Dodatek do 13 numeru biuletynu SUII'IA przykleić część B i dopiero wtedy wyciąć Stowarzyszenia Przyjaciół szczyt. To samo zrobić z drugim szczytem Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku (część C i D). Zagiąć ścianki przypór przy bramie. Wyciąć dach (część E) i zagiąć na A % linii środkowej. Zagiąć wszystkie zakładki służące do sklejenia części A, C i E.

Pieńkowo, pałac z 1905 roku, w parku w stylu angielskim z przełomu XIX i XX wieku. Rejestr zabytków PWKZ Koszalin.

Zaleskie, folwark. Rejestr zabytków PWKZ Słupsk.

Zdjęcia: Maria Golińska, czerwiec-wrzesień 2003 SUII’IA Hi!) O KSIĘCIU MŚCIWOJU I MNISZCE SULISŁAWIE Zdzisław Machura

Dla zrozumienia treści tej opowieści wierszem, niezbędne jest w innych rzeczach był wielce godny...”. Takie rozumowanie zapoznanie się z realiami historycznymi. Musimy przenieść się mnicha było niezgodne z faktami, gdyż książę już wiedział, że w czasie do XIII wieku, kiedy na Wschodnim Pomorzu nie może mieć potomka i wybrał sobie Sulisławę na żonę po to, panowała dynastia książąt gdańskich. Była to jedyna dynastia aby ta piękna i młoda kobieta, którą kochał, umiliła mu ostatnie w Polsce dzielnicowej nie wywodząca się z rodu lata życia. W swych dokumentach Mściwoj pisał o Sulce: piastowskiego. Jej przodkami byli urzędnicy książąt „...Żona nasza najukochańsza, pani Sulisława...” A więc nie małopolskich, osadzeni na dalekich krańcach ich dzierżaw, nałożnica, a żona i do tego najukochańsza. Rzadko się zdarza w Gdańsku. Wykorzystując oddalenie od władz centralnych, w oficjalnych dokumentach takie wyznanie miłości. owi urzędnicy dość szybko usamodzielnili się i w roku 1227 Ślub Sulisławy i Mściwoja odbył się w grodzie uzyskali tytuł książęcy. Założycielem rodu był pochodzący słupskim, w kaplicy grodowej pod wezwaniem Najświętszej z ziemi sieradzkiej Sobiesław - herbu „Lis”. Jego synami, Marii Panny. Świadczą o tym dwie daty. W dniu 24 sierpnia tytułującymi się w wydawanych dokumentach po łacinie 1288 roku Mściwoj wystawia w słupskim grodzie dokument „princeps” (książę) byli Sambor I oraz Mściwoj I. Ten ostatni z nowymi nadaniami dla zakonu norbertanek, a ślub odbył się miał synów Sambora II i Świętopełka. Świętopełk miał syna 26 sierpnia (według prof. Jana Powierskiego z Gdańska; prof. Mściwoja II. Urodzony przed 1224 rokiem, książę gdański Barbara Popielas - Szultka ze Słupska podaje datę Mściwoj II, władca ziemi słupskiej i sławieńskiej, nie mógł 26 czerwca). Można się domyślić, że te nadania kolejnych doczekać się męskiego potomka, który przedłużyłby ród przywilejów dla klasztoru były rodzajem zadośćuczynienia za książęcy. Z pierwszążoną Judytą, córką margrabiego Dytrycha porwanie Sulisławy. Po tym czynie musiał książę w ciągu doby, Wettyna (w której żyłach płynęła również krew piastowska, jak kazał ówczesny obyczaj, poślubić porwaną pannę. I tak też gdyż jej matką była Eudoksja, córka księcia Konrada I uczynił. Nie mógł przecież w tamtych warunkach, kiedy nie było Mazowieckiego) miał dwie córki. Znamy tylko imię jednej z nich dobrych dróg i mostów na rzekach, przenieść się w ciągu d^k- - Katarzyny. Księżna Judyta zmarła w roku 1274. Owdowiały do Gdańska. Możemy także wnioskować na podstąp książę starannie wybierał nową kandydatkę na żonę. Jej dokumentu wystawionego przez Mściwoja, że w uroczystości głównązaletąmiała być możliwość rodzenia synów. ślubnej brał udział książę wielkopolski Przemysł II, który stale W połowie roku 1275 książę Bolesław Pobożny wtedy towarzyszył księciu, oraz urzędnicy książęcy wymienieni wyswatał Mściwojowi Eufrozynę - córkę księcia Kazimierza w dokumencie z 24 sierpnia: Święcą - wojewoda słupski, Opolskiego i księżnej Wioli, pochodzącej z Bułgarii. Eufrozyna Wawrzyniec Święcą - kasztelan słupski, Czesław - wojski, miała z poprzednim mężem, księciem Kazimierzem, władcą Pomorza (łac. Pomers) - podstoli i Paweł - podczaszy. Tych Kujaw i Mazowsza, trzech synów i córkę. Jednym z synów był urzędników powołuje książę na świadków swego nadania dla Władysław zwany później Łokietkiem. Ślub Mściwoja zakonu norbertanek. Być może kapłanem udzielającym ślubu i Eufrozyny odbył się w roku 1275. Eufrozyna miała wtedy około był kleryk słupskiego dworu Gotfryd, wymieniony czterdziestu lat, a Mściwoj około pięćdziesięciu. Był to w dokumencie wydanym w Słupsku w 1276 roku? Tego nie wówczas dla obu bardzo zaawansowany wiek. Być może możemy potwierdzić, ale udział tego kleryka w ceremonii ślubu Eufrozyna wyglądała młodo na swój wiek i zataiła go przed jest wielce prawdopodobny. Małżonkowie przeżyli wspólnie Mściwojem. Małżeństwo to nie przyniosło spodziewanych 6 lat. Mściwoj zachował dobrą kondycję fizyczną do późnego skutków. Eufrozyna już żadnych dzieci nie urodziła. Nie chcąc wieku. Jeszcze w roku 1294 odbywał podróże, które wtedy były dopuścić, aby ziemię gdańską, słupskąi sławieńskąopanowali bardzo uciążliwe. Oczywiście, potomstwa z Sulkąnie doczekał Krzyżacy, pozbawiony dziedzica Mściwoj zawarł w dniu się. W październiku 1294 roku książę Mściwoj II zachorował. 15 lutego 1282 roku układ w Kępnie z księciem wielkopolskim Towarzyszący mu stale Przemysł II sprowadził z Wielkopolski Przemysłem II, że po jego zgonie Przemysł przejmie Pomorze swego lekarza dla ratowania zdrowia księcia. Ale to nic nie Wschodnie. Po zawarciu tego układu Eufrozyna, która nie pomogło. Mściwoj zmarł w dniu 25 grudnia 1294 roku. Przeżył spełniła pokładanych w niej nadziei księcia, nie była już mu ponad 70 lat. Został pochowany w klasztorze oliw.|^J| potrzebna jako żona. Dlatego przed 13 maja 1288 roku książę Sulisława przeżyła go, ale o jej dalszych losach niestety nic nie rozwiódł się z nią. Jakimś sposobem zdołał uzyskać zgodę wiemy. Po śmierci Mściwoja Pomorze Gdańskie przejął kościoła na ten rozwód. Eufrozyna udała się do swych synów Przemysł II, który rok później w Gnieźnie został koronowany na Kujawy. na króla Polski i księcia Pomorza. W starym grodzie słupskim Mściwoj lubił przebywać w Słupsku. Jego ojciec był dwa razy. Po tragicznej śmierci Przemysła w Rogoźnie, Świętopełk nadał tej osadzie status miasta na prawie lubeckim gdzie w 1296 roku zginął z rąk siepaczy brandenburskich, prawdopodobnie w roku 1265. Teraz syn często przybywał do Pomorze przejął jego sukcesor - Władysław Łokietek, syn tego miasta i tu wystawiał wiele dokumentów. Jak obliczają drugiej żony Mściwoja - Eufrozyny. I on także był w Słupsku historycy, co najmniej 18 razy odwiedził Słupsk. Był fundatorem dwa razy i tu wystawił, między innymi, dokument klasztoru norbertanek, który wspaniale uposażył licznymi potwierdzający przywileje dla zakonu norbertanek. zapisami wsi i przywilejów w kilku kolejnych dokumentach. I w tym klasztorze poznał ostatnią miłość swego życia, młodą Bibliografia: mniszkę z nowicjatu - Sulisławę, Ona miała około 20 lat, Polski Słownik Biograficzny, tom XXII, Wrocław 1977, s. 229-231 a książę około 64. Sulisława pochodziła z rycerskiego rodu [G. Labuda, hasło "Mściwoj II"]. zamieszkującego okolice Gdańska. Znany jest jej bratanek Popielas-Szultka B., Fundacja klasztoru norbertanek słupskich a - Janik, któremu książę Mściwoj II zapisał w roku 1292 wieś początki lokacyjne Słupska, "Rocznik Słupski" 1982/1983, s. 30-52. Popielas-Szultka B., Początki i lokacje miast na Pomorzu Witomino. Książę zdecydował się porwać Sulisławę z klasztoru Sławieńsko-Słupskim do połowy XIV wieku. i poślubić. Była to autentyczna miłość starego księcia i nie Powierski J., Ludzie pomorskiego średniowiecza. Szkice decydowały tu o małżeństwie żadne względy polityczne. Autor biograficzne, Gdańsk 1981, s. 89. „Kroniki oliwskiej” zakonnik cysterski pisał:....Mściwoj zaś, że Śliwiński B., Kronikarskie niedyskrecje czyli prywatne życie nieprawne prowadził życie i uczynił swą nałożnicą świętobliwą Piastów, Gdańsk 1994. mniszkę z klasztoru słupskiego, imieniem Sułka, Bóg pozbawił Źródła do historii Słupska do połowy XIV wieku, pod redakcją prawowitego następcy z jego linii jako niegodnego, choć on B. Popielas-Szultki, Słupsk 2000.

170 ffiJMSOR SŁUPIA MŚCIWOJ i SULISŁAWA Opowieść historyczna z roku 1288 Zdzisław Machura Pisane w grudniu 2003 roku*

WSTĘP Eufrozyna - to imię piękne i gorące, Jakby Eufrat z Meluzyną złączył, Gdy chcecie wiedzieć, co się dawniej działo, Było na pewno gdzieś z południa, wschodu. W grodzie obronnym, co nad Słupią stoi, Matka jej była z bułgarskiego rodu, Bard strunę liry na przeszłość nastroi A zwała się tak bardzo śpiewnie - Wiola. I wam opowie historię wspaniałą. Ojciec był Piastem - Kazimierz z Opola.

Będą to strofy o wielkiej miłości, Najpierw ją wydał - też za Kazimierza, Która to księcia z mniszką połączyła, Lecz tego z Kujaw, a gdy ten już nie żył, I o porwaniu, które się odbyło Eufrozyna wyszła za Mściwoja W miejscu, gdzie stoi Mikołaja kościół. I w księstwie gdańskim przeżyli oboje Lat aż trzynaście, lecz dzieci nie mieli. Niech ta opowieść trochę wam umili Ta sprawa bardzo małżonków dzieli. Tą piękną chwilę nazywaną życiem. Wiele nowego tutaj usłyszycie, Aż w końcu Mściwoj rozwiódł się z Eufrozyną 0 ludziach, którzy tutaj przed wiekami żyli. I brak następcy był tego przyczyną. Teraz mu nowa potrzebna niewiasta. ^fclYJAZD KSIĘCIA MŚCIWOJA DO SŁUPSKA Z tą troską wjeżdżał do słupskiego miasta.

Nad Słupią, co do morza z prądem wartko płynie SŁUPSKIE MIASTO Stał gród dokoła fosą otoczony. Rzeka tu się szeroko rozlała w dolinie. Jak panorama miasta wtedy wyglądała? Gród był na wyspie, na pagórku stromym. Jak szereg osad na wzgórzach, nad rzeką. Słupia się tutaj szeroko rozlała, Wały drewniane umocnione ziemią Na trzy odnogi nurt swój podzieliła Strzegły go dobrze przed nieprzyjacielem. I wyspy między nurtami tworzyła, Nad rzeką wierzby, które zda się drzemią, Na których było miejsce dla człowieka. A liść ich zwisa i do wód się ściele. Na prawym brzegu osada powstanie W grodzie gwar wielki, przez Słupi odnogi Od Gdańska Na stromym wzgórzu, gdzie kościół się wznosił wjeżdżał orszak księcia pana. Świętego Piotra noszący wezwanie. Konie już były strudzone od drogi Tu był chowany, kto Boga uprosił, 1 wyglądały żłobu u majdana. A był wyznawcą katolickiej wiary, Koło kościoła na cmentarzu starym. Mściwoj do grodu słupskiego zawitał, A z nim rycerstwa znakomita świta. Na lewym brzegu stały trzy świątynie Bo książę Mściwoj, władca ziemi gdańskiej I trzy osady przy nich się rozsiadły. I słupskiej, drugi takiego imienia, Na południowym krańcu zakon słynie •vbył do Słupska, aby z woli pańskiej Dominikanów słupskich, tutaj wznosił modły Dokonać nadań swoich utwierdzenia. W swoim kościele. Na północ od niego Stał stary kościół świętego Maurycego. Chce podarować mniszkom słupskiego zakonu A jeszcze dalej nad brzegami rzeki Nowe wsie, oraz inne ważne przywileje, Stał klasztor, obok gotyckiej świątyni Bo może sprawią modlitwami one, Świętego Mikołaja. Tu w trzynastym wieku, Że wypełnią się ciche książęce nadzieje Książę Mściwoj nadaniem zakon ten uczynił I doczeka się wreszcie potomka męskiego, Sióstr norbertanek, sławne były mniszki one A tym samym przedłuży los rodu swojego. Do Słupska z Trzebiatowa tutaj sprowadzone.

Mściwoj dożył szczęśliwie sędziwego wieku I miał już dwie żony, ale żadna dotąd Nie wybawiła księcia od tego kłopotu. Z pierwszą, Judytą córek się doczekał, Lecz, gdy umarła, chciał, aby druga żona, Gdy ją poślubi, była w płodności sprawdzona.

Więc wyswatano mu Eufrozynę - ona urodziła Gromadkę dzieci w pierwszym małżeństwie. Aż trójka chłopców na świat się zjawiła I jedna córka. Wśród potomków męskich Był tam Władysław, Łokietkiem nazwany A któremu zjednoczyć Polskę będzie dane.

SŁUPIA mmsk t® - amraSS mm lit SULISŁAWA

W domu ich było pięć córek, dwóch synów, Cała gromadka w pomorskiej rodzinie. Chłopców sposobił ojciec do rycerskich czynów, A jaka przyszłość pisana szlacheckiej dziewczynie? Czekać męża, lub Bogu służyć gdzieś w klasztorze. Los padł na Sulisławę, była przeznaczona Na bożą służbę. Los swój przyjęła w pokorze, Tylko z oka spłynęła kropla żalu słona.

Ojciec ją zawiózł do Słupska, do ksieni W zakonie norbertanek, wniósł posag dziewicy. Klasztor stał na pagórku, wśród dębowych cieni Nad rzeką Słupią. Zbladły Sulki lica Gdy wstępowała do klasztornej sieni Była już prawie na płaczu granicy, Urzekła księcia Sułka swą urodą, Bo świat się jawił obcy i taki ponury Swoją powagą i oddaniem Bogu. Jak te klasztorne szare i kamienne mury. Rzekł do niej; - jesteś taką młodą A ja już prawie u starości progu. W KLASZTORZE Lecz jeśli zechcesz, to za twoją zgodą Ja porwę ciebie z tych murów klasztoru „Młoda dziewica, dziś w klasztornym murze I zrobię panią u mojego dworu. Bogu na całe poświęcona życie, Gdy odrzucała świeże wianku róże, „Słucha dziewica; jej rumieniec mgławy Łzy z pięknych oczu płynęły obficie; Zrazu rozkwitał i blasku nabywał... Gdy pod całunem legła na marmurze, Gdy zaczął mówić; to uśmiech ciekawy Ustało prawie drżące serca bicie; Twarz jej oświecił - we łzy się rozpływał, Łzy już nie płyną, lecz bladość straszliwa Znowu powracał, tak w odcieniach zmienny, Jak w chwili śmierci, jej lica okrywa. Że słów Mściwoja wydawał się echem; W chwili, gdy tonie ostatnim uśmiechem Już mrok zapadał, już wieczorne chłody W nieodgadnioną boleść, w sen kamienny. Wróciły niebu barwy lazurowe; I słucha jeszcze, w przyszłość odwrócona Przed kaszubskimi kryjąc się narody I tak posągów brała kształt nieżywy, Słońce skwarami utrudzoną głowę Tak opuściła bezwiednie ramiona.” Chowało w morza Bałtyckiego wody - Lecz, nim się skryło w fale bursztynowe, I tylko serce rytmem szybkim bije, Zajrzało w gmachu zasępione skrzydła, Rumieniec wstydu lico młode kryje, Przez szyb kościelnych ciemne malowidła. A w głowie myśli; - Jaką niesie winę Takie porwanie? Trzeba na spoczynek. Już lud ze świętych wychodził podwoi - A jutro, zanim zorza się rozpali Skończone boskich tajemnic ofiary. Przyjdę tu sama - tam nad brzegi fali. Czemuż to książę nieruchomo stoi, Tak się zmawiają na schadzkę tajemną. 0 marmurowe oparty filary? O Boże! Szepce w tą straszną godzinę, Twarzy nie widać, ale znać ze zbroi, Zmiłuj się nad nim, zmiłuj się nade mną. Że to obrońca chrześcijańskiej wiary. Lecz w noc tak późną czegóż jeszcze czeka? PORWANIE SULISŁAWY Gdy wszyscy wyszli, on odejście zwleka. „Gwiazdy pobladły, jaśniały niebiosa, Stał nieruchomy, jako posąg z głazu, Mrok już odchodził, jeszcze krople rosy Co strzeże grobów zimnego marmuru. Płakały po nim - a gdy z nocy końcem Tam coś mignęło? - Nie - to blask obrazu, Słońce promienną ukazało głowę, Co tak pozłotą odbija od muru. Długo w dzień jeszcze te łzy brylantowe Jakiś szmer słychać? - To odgłos wyrazu Na srebrnych liściach lśniły się przed słońcem." Cichej modlitwy, przyniesiony z chóru. A książę zadrżał... To może ze strachu? W tak ciemną porę - w tak ponurym gmachu!”

Wstąpił na chóry po schodach skrzypiących 1 ujrzał postać mniszki z nowicjatu. Ona szeptała pacierz głosem drżącym Jakże daleka od ziemskiego światu. Ostatni promień zorzy w oknie konał, A w nim zjawiła się twarz rozmodlona.

„A to oblicze tak piękne, czarowne, Spojrzenie mniszki tak czułe, dobitne - I oczy jasne, jak niebo błękitne, Ćmią długie rzęsy, gdy nadto wymowne, A włos jej spływa w złociste pierścienie - Ale na twarzy smutek, zamyślenie.”

172 o ramm mm SEJIIMA Już dzień się budził i słoneczne smugi Wstąpiły w ciche klasztoru ustronie. Wychodzi książę - a za nim ktoś drugi; Oboje wsiedli z pośpiechem na konie. Pewnie miał giermka, pazia do posługi; Lecz czemuż pędzą tak spiesznie przez błonie?

Czemuż tak prędko z bitej zeszli drogi, I w bród przebrnęli na Słupi odnogi? Oto już słupskie zostały klasztory, I gród na wzgórzu wyrasta przed nimi, Bramę otwiera księciu sługa skory, Wreszcie są w grodzie, pomiędzy swoimi. Sługa spogląda w blade giermka lica I poznał - była to Sułka dziewica.

ŚLUB Stułą ich ręce powiązał jak trzeba, Składanie przysiąg przed nim się odbyło, Stary obyczaj polski nakazuje Żarliwe modły zanosił do nieba By w ciągu doby niewiasta porwana By się tej parze w życiu poszczęściło. Przed ołtarzem wyrzekła - „ślubuję” Ze swoim miłym, a wtedy będzie rozgrzeszana. ZAKOŃCZENIE A skoro zgadza się na to dziewica, Mściwoj zarządza ślubu ceremonię I Bóg wysłuchał tych modłów kapłana, Najświętszej Marii jest w grodzie kaplica Książęca para żyła z sobą w zgodzie. ^^^'asza świadków oraz gości do niej. Dla księcia Sułka była żona ukochana, Mimo, że syn się księciu nie narodził. W kaplicy świece blaskiem mdłym migocą. Lecz Mściwoj umarł już po sześciu latach, Mściwoj i Sułka stoją przed ołtarzem, Ale doczekał się wieku słusznego, Chcą, aby kapłan sakramentu mocą Miał siódmy krzyżyk, gdy odszedł ze świata. Ich małżeństwo na zawsze skojarzył. 0 losie Sulki nie wiemy niczego. Za nimi gości korowód nieduży. Książę Przemysław - wielkopolski władca, A księstwo gdańskie przejął Przemysł li Tu, jako świadek księciu dzisiaj służy, Sukcesor księcia, władca Wielkopolski. Ale, na co dzień - przyjaciel, doradca. 1 to Mściwoja zza grobu zasługi, Za nim dostojny słupski wojewoda Że Przemysł został wtedy królem Polski. Święcą - a obok Wawrzyniec - kasztelan, Na tym się kończy ta nasza opowieść, Też z tego rodu, - w Słupsku grodu włodarz, 0 dawnym Słupsku i księciu Mściwoju, Paweł - podczaszy, co trunki rozdziela Któremu miłość zawróciła w głowie I Czesław - wojski, co żarządza strażą 1 tu poślubił Sulisławę swoją. I Pomorza - podstoli, bo o stół ma pieczę, A morał z tego jest taki człowieku, A przed ołtarzem z zadumaną twarzą „Miłość nie zna - co mury i różnice wieku”. Stał kleryk Godfryd, zapatrzony w świece.

Zaduma księdza jest z tego powodu, Że stoi przed nim para niedobrana. fe książę, władca tej ziemi i grodu, Wna mniszka z klasztoru porwana. fOna tak piękna, niewinna, dziewicza, On niemal starzec, chodź władczy i sprawny, Ale dopadła ich miłość zwodnicza. Szanować trzeba obyczaj pradawny.

* W tekście wykorzystano fragmenty poematu Juliusza Słowackiego "Hugo. Powieść krzyżacka", Dzieła Juliusza Słowackiego, Biblioteka Klasyków Polskich pod redakcją Reprodukcje sylwetek w strojach z II połowy XIII wieku za: Tadeusza Piniego, tom 1, część 1, Lwów, nakładem księgarni Gutkowska-Rychlewska M., "Historia ubiorów", H.AItenberga, Warszawa - Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł), Wrocław - Warszawa - Kraków 1968. New York - The Polish Book Importing Co. ,s. 81 -84. SIJII1A mmmR ns = amras mm 173 DAR DLA MUZEUM POMORZA ŚRODKOWEGO Beata Zgodzińska

W ostatnim czasie zbiory słupskiego muzeum powiększyły się między innymi o cenne pamiątki z przeszłości miasta. Dzięki życzliwości sponsora - Fabryki Maszyn Rolniczych FAMAROL S.A. w Słupsku - możliwy był zakup dwóch bardzo interesujących przedmiotów, związanych z przedwojennąfabryką maszyn rolniczych Augusta Ventzkiego. Jeden z nich to mały lemiesz pługa, zapewne pełniący funkcję reklamową. Drugi to drukowana 16-stronicowa instrukcja obsługi płuqów typu C 20 C 23 i C 26, wraz z listą części zamiennych. Fabryka Ventzkiego była pierwszym zakładem w mieście nad Słupią, produkującym maszyny rolnicze. Mieściła się przy Kublitzer Chaussee [Poznańska], po południowej stronie torów linii kolejowej Stolpetalbahn. W 1921 roku produkowała pługi z napędem parowym, a tuż przed II wojnąświatową- pługi traktorowe i konne, kultywatory, pielniki oraz parniki. Po wojnie, w 1946 roku, fabrykę Augusta Ventzkiego oraz fabrykę kotłów parowych i aparatury dla przemysłu rolno -spożywczego połączono w jedno przedsiębiorstwo. Po remontach główny zakład rozpoczął produkcję 1 kwietnia 1947 roku- data ta przyjęta jest za początek funkcjonowania FAMAROL-u. Zainteresowanym polecamy ciekawie zredagowaną oficjalną stronę internetową zakładu www.famarol.com, prowadzoną w trzech językach: polskim, angielskim i rosyjskim.

W imieniu miłośników historii naszego miasta, składamy darczyńcy bardzo serdeczne podziękowania.

Najnowsze dary oglądać można w gablocie na wystawie czasowej "Sztuka dawna Pomorza od XIV do XVIII wieku" (na I piętrze Zamku Książąt Pomorskich), gdzie okresowo prezentowane są między innymi wybrane nabytki muzeum. Zanim powstanie stała ekspozycja dotycząca historii miasta, właśnie tam najczęściej zobaczyć można XIX- i XX-wieczne przedmioty związane z przeszłościąSłupska. ir

ttedbzJtaiMŁ&Łe. u*uŁ Q^£ouu anźeiźong,

fur Me Schlcppcrpflügc

Markt C so CSJ C*»so InlMlt: Ott PftUi? lelWk ...... Selre i Vor ttginn Oer Arbeit! . i' Richtig anhłit9cn unOeinftctieuł . . f Mt automatikhe i\u»flenhaft tnftanOhalten I s frłaptetle reiht:ełtł

~~MASCHINENFABRIK VE NT 2 k Ikom-ois STOLP P O SI.~~

~~Wykorzystano materiały ze strony internetowej www.famarol.com oraz z archiwum Działu Historyczno-Artystycznego Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Zdjęcia: Elżbieta Zonia Zajelska.~~

~~174 siuriii AKTUALNOŚCI~~

rzez cały 2004 rok Muzeum Pomorza Środkowego uzupełnionymi komentarzami, pozwalającymi na zapoznanie obchodzi 80-lecie muzealnictwa na ziemi słupskiej. się z historią i budową organów z kościoła św. Jacka oraz z ich PGłówne uroczystości miały miejsce 21 maja. niedawną rekonstrukcją. Spichlerzu Richtera od 11 maja do 22 czerwca ierwszy dzień prezentacji w piwnicach zamkowych eksponowana było wystawa fotograficzna, na której wystawy Tak było przypadł na 18 maja. Około 40 zdjęć zaprezentowano zdjęcia z ekspozycji i imprez ukazuje podziemia zamku przed remontem oraz Worganizowanych w minionych latach przez słupskichP w trakcie adaptacji. Autorem fotografii i aranżacji jest Edward muzealników. Wystawę przygotowała Dorota Ciecholewska. Wojtowicz.

d 21 maja do 27 czerwca w salach wystaw czasowych ostatnich miesiącach Muzeum Pomorza Środkowe Zamku Książąt Pomorskich można było oglądać go opublikowało szereg interesujących wydawnictw, wystawę Miasto nad Słupią i jego muzea. które przedstawiamy. OZaprezentowano ponad 450 obiektów, głównie ze zbiorówW Muzeum Pomorza Środkowego, ale także ze słupskich Ukazało się wydawnictwo albumowe, poświęcone kolekcji prywatnych. W pierwszej sali pokazano przedmioty Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach. Na 70 stronach w różny sposób dotyczące historii Słupska - miasta bliskiego obejrzeć można atrakcyjne zdjęcia autorstwa słupskiego dzisiaj jego dawnym i współczesnym mieszkańcom, fotografika Zbigniewa Suligi. Komentarze napisała Gabriela umiejętnie jednoczącego przeszłość niemiecką i polską. Włodarska - polonistka, pracownik oświatowy skansenu, która Uwagę zwracały zwłaszcza dawne plany i widoki miasta. jest także autorką projektu graficznego książki. Na język ^^H^cjgiej sali zaprezentowano niektóre z najnowszych niemiecki teksty przełożyła Mariola Smolińska. Album można nabytków (w tym dwa XVII-wieczne medale księcia Ernesta nabyć w Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach. Bogusława) oraz wyroby cynowe (których sporą kolekcją może pochwalić się słupskie muzeum), przykłady sztuki orientalnej, stroje z przełomu XIX i XX wieku, a także szereg innych interesujących przedmiotów, które głównie z powodu braku miejsca nie są pokazywane na wystawach stałych. Muzeum Wsi Słowińskiej W specjalnie zaaranżowanej części zaprezentowano w Klukach dokumenty i przedmioty pokazujące funkcjonowanie placówki muzealnej. Komisarzami wystawy były Dorota Ciecholewska i Beata Zgodzińska. Organizacja wystawy możliwa była dzięki wsparciu finansowemu ze strony Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w Gdańsku i Urzędu Miasta Słupska. Wydawnictwem towarzyszącym wystawie Miasto nad Słupią i jego muzea był ilustrowany informator, w wersji polskiej i niemieckiej. Teksty przygotowały Dorota Ciecholewska i Beata Zgodzińska, tłumaczenie na język niemiecki - Ilona Zwierz, fotografie wykonał Edward Wojtowicz; opracowaniem graficznym i składem komputero-

Wydany został bogato ilustrowany przewodnik po Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach - Oddziale Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Autorami tekstu są Henryk Soja i Violetta Tkacz-Laskowska, etnografowie pracujący w skansenie. Okładkę zaprojektował Mieczysław Łaźny. W przewodniku przeczytać można nie tylko o wyglądzie i wyposażeniu poszczególnych zagród muzealnych, ale także o historii wsi, obyczajach Słowińców oraz o badaczach ich kultury.

piwnicach zamkowych od 18 do 28 maja czynna była wystawa Barokowe organy z kościoła zamkowego, autorstwa Janusza Dudzińskiego i Danuty WBogdanowicz, zaaranżowana przez Katarzynę Kawalec. Zaprezentowano 15 plansz z kilkudziesięcioma fotografiami

Kä.iiriii 135 Wydany został barwny plakat (100x70 cm, 43 barwne. Mieczysław Łaźny wykonał projekt okładki opracowanie Mariusz Wojciechowski) z planem Słupska z lat i opracowanie graficzne, Hubert Hagę - streszczenie w języku 1925-1926, opublikowanym przed wojną przez znane niemieckim. niemieckie wydawnictwo Pharus. Druk wsparła Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej.

~~ZAMEK KSIĄŻĄT POMORSKICH ‘ W SŁUPSKI~~

Z okazji 80-lecia muzeum i 100-lecia kolekcjonei na ziemi słupskiej wybity został okolicznościowy medal z brązu, zaprojektowany przez znaną medalierkę Ewę Olszewską-Borys. Jest to kolejny medal jej autorstwa, upamiętniający wydarzenia z historii słupskiego muzeal nictwa - artystka projektowała m.in. medal z okazji 40-lecia Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku (1988 rok) oraz 50-lecia MPŚ i 35-lecia Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach (1998). Z okazji 80-lecia muzealnictwa w Słupsku wydany został barwny plakat (100x70 cm) projektu Mieczysława Łaźnego, wydrukowany przez słupską firmę Color Box. Kolejne wydawnictwa okolicznościowe, zaprojekto wane przez tego samego słupskiego artystę, to koperta i kartka pocztowa, wydana przez Pocztę Polską. Inną pamiątką po świętowanych obchodach jest datownik okolicznościowy, zaprojektowany przez Mariusza Ukazała się książka 80 lat muzealnictwa w Słupsku Wojciechowskiego. 1924-2004, autorstwa Joanny Piotrowskiej, pracownika muzeum w latach 1963-2003. Na ponad 100 stronach minionym roku szkolnym odbyło się sześć spotkań przedstawione zostały dzieje słupskich placówek muzealnych; grupy młodzieżowej naszego stówarzyt* tekst uzupełniają spis wystaw oraz lista nazwisk obecnych WW listopadzie Mariusz Wojciechowski przedstawił i byłych pracowników. Publikacja jest bogato ilustrowana. temat Sterówce a sprawa słupska, w grudniu Władysław Opracowanie graficzne i okładka to dzieło Mieczysława Piotrowicz mówił o Historii pocztówki na przykładzie Łaźnego. pocztówek słupskich. Kolejne dwa spotkania miały miejsce na wystawach czasowych - w lutym Beata Zgodzińska zaprezen towała ekspozycję O tym, co można odkryć po drugiej stronie obrazu..., w marcu Katarzyna Kawalec przedstawiła Arcydzieła malarstwa polskiego z Lwowskiej Galerii Sztuki. W kwietniu Dawid Gonciarz omówił Ludowe zwyczaje okresu wielkanocnego, inną atrakcją tego spotkania był spektakl Wielkanoc, Wielkanoc, wielka radość w sercu, przygotowany przez koło teatralne BAJ i klasę I ze Szkoły Podstawowej w Głobinie, pod kierunkiem Małgorzaty Kubik. W maju Zdzisław Machura przedstawił Słupsk w XIII wieku. O Mściwoju i Sulisławie.

prócz spotkań poświęconych głównie bieżącym sprawom stowarzyszenia, rozpoczęły się też spotkania dla dorosłych, przeznaczone na prezentację Owybranych zagadnień dotyczących historii miasta, kolekcji Kolejna nowość wydawnicza to liczący 120 stron muzealnych i prywatnych. W marcu Beata Zgodzińska album o słupskim Zamku Książąt Pomorskich, autorstwa przedstawiła kilkanaście najnowszych nabytków Działu Zdzisława Machury. W książce jest ponad 90 ilustracji, w tym Historyczno-Artystycznego. wm suiriA