Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Pomorza
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
BIULETYN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ MUZEUM POMORZA ŚRODKOWEGO W SŁUPSKU ^“->04, Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku ^ Ł V 76-200 Słupsk, ul. Dominikańska 5-9. Tel. (+59) 842 40 81 www.muzeum.slupsk.pl/stowarzyszenie Redakcja: Małgorzata Lenart, Mariusz Wojciechowski, Elżbieta Zonia Zajelska Skład komputerowy: Mariusz Wojciechowski Druk: Wydawnictwo i drukarnia LenART ISSN 1642-5219 CENA 3 ZŁ Tyle obecnie mówi się o kolejach regionalnych, że i my postanowiliśmy przyjrzeć się im bliżej. Zainteresowały nas dawno już zlikwidowane koleje powiatowe, które w okresie przedwojennym miały duże znaczenie gospodarcze w regionie słupskim. Ślady ich minionej obecności gdzieniedzie sąjeszcze widoczne, a po nasypach wędrują turyści oraz rowerzyści. Jak co roku, w okresie Jarmarku Gryfitów przedstawiamy kobiety związane z historią miasta. Po księżnej Annie, Erdmucie i Zofii przyszła kolej na mniszkę Sulisławę. Po raz pierwszy przygotowaliśmy dodatek do naszego biuletynu - jest to model Bramy Młyńskiej, przeznaczony do sklejania. Redakcja KOLEJ POWIATOWA Piotr Konarski, Mariusz Wojciechowski W celu usprawnienia transportu towarowego i pasażerskiego, siedzących w klasie drugiej i 44 w trzeciej. Pociąg posiadał na przełomie XIX i XX wieku powstał program budowy sieci wagon doczepny. kolei regionalnych, które miały stanowić uzupełnienie Linia STB rozpoczynała swój bieg w Słupsku przy dworcu, istniejących dróg. Inwestycje te były tańsze od budowy potem prowadziła na południowy wschód (pomiędzy ulicą nowych dróg oraz bardziej przydatne do masowych Paderewskiego i Pomorską), przecinała rzekę Słupię na przewozów produktów rolno-leśnych. moście (obecnie zwanym Czołgowym), dalej za mostem W 1892 roku na mocy ustawy przystąpiono do budowy zataczała łuk w stonę południową (do dziś czytelny nasyp) kolei regionalnej, którą uznano za najważniejszą i która i przez Lasek Południowy kierowała się na południe. stanowić miała pomocniczą linię dla państwowej kolei Na trasie Słupsk - Budowo były następujące przystanki żelaznej. W ciągu kilku najbliższych lat miasto i powiat Słupsk i stacje: rzeźnia, Lasek Południowy, Krępa Słupska, Lubuń, zostały powiązane siecią kolei wąskotorowej, co miało wielkie most Lubuński, Skarszów, Dębnica Kaszubska (stacja), znaczenie dla rozwoju gospodarki rolnej, handlu i rzemiosła. Starnice, Dobieszewo, Jamrzyno, Niemczewo, Motarzyno, Powiat słupski był pierwszym na Pomorzu, który zbudował Budowo (stacja końcowa). Codziennie w każdą stronę jeździło taką sieć i wykorzystał ją do powszechnego transportu pięć pociągów. osobowego oraz rozwoju gospodarki. Tabor linii STB: Tabor/rok__________ 1903 1926 LINIA DOLINY SŁUPI (STOLPETALBAHN, STB) Wagon osobowy________ 3_____ 6 Wagon bagażowy_______ 1_____ 2 Regionalna linia południowo-wschodnia została zaplanowana Wagon towarowy_______10_____ 6 jako normalnotorowa, o rozstawie szyn 1435 mm. Do budowy Wagon specjalny________2_____ 3 trasy wybrano firmę Lenz & Co., trasa ze Słupska do Dębnicy W ciągu ponad 35 lat swojej działalności STB pos'^Är Kaszubskiej, o długości 18,9 km, została otwarta 15 sierpnia 8 parowozów (Vulcan 1893,1893,1894,1911, Schichau 1892, 1894 roku. Utrzymaniem ruchu zajmowała się firma Lenz Henschel 1913, 1913, 1901). Nie wszystkie z nich rozpo & Co., od 1910 roku Związek Prowincjonalny Prowincji czynały służbę na linii do Budowa jako fabrycznie nowe (np. Pomorskiej (Provinzionalverband der Provinz Pommern), a od używaną lokomotywę Schichau z 1892 roku zakupiono 1920 roku Nadzór Ruchu (Oberbetriebsleiter, OBI) w Gdańsku). Spółka posiadała także wspomniany pociąg Sławieńskiej Kolei Powiatowej (Schlawer Kreisbahn, SchKB). spalinowy, zwany autobusem szynowym. Właścicielem linii była spółka akcyjna Linia Doliny Słupi Towarzystwo STB zakończyło swoją działalność z końcem (Stolpetalbahn AG), której 41% akcji posiadał powiat słupski, 1929 roku, wchłonięte przez utworzone wtedy Słupskie Koleje 34% - państwo pruskie, 21 % - prowincja pomorska, 4% - różni Powiatowe (Stolper Kreisbahnen, StKB). Tabor został akcjonariusze. przekazany nowoutworzonej spółce (z wyjątkiem przesta Linia obsługiwana była początkowo przez dwie rzałych parowozów Vulcan). lokomotywy parowe Vulcan, wyprodukowane w Szczecinie w 1893 roku; tabor składał się wówczas z trzecH wagonów SŁUPSKA KOLEJ POWIATOWA osobowycH i dziewięciu towarowych; skład jednego pociągu (STOLPER KREISBAHN, StKB) złożony był z lokomotywy oraz trzecH wagonów. Wkrótce linię przedłużono o odcinek o długości 7,9 km do Drugą linię kolei regionalnej w powiecie utrzymywała Słupska Jamrzyna, otwarty 12 października 1895 roku. W 1905 roku Kolej Powiatowa S.A. (Stolper Kreisbahn AG), której ponad przedłużono ją do Motarzyna, wreszcie 1 sierpnia 1906 roku 2/3 akcji należało do powiatu słupskiego. W przeciwieństwie - do Budowa i nie zakładano dalszej jej rozbudowy w tym do linii STB, była to linia wąskotorowa. kierunku. Długość linii osiągnęła w 1909 roku 38,13 km, 14 sierpnia 1897 roku oddano do użytku wąskotorov\^Bb wliczając w to 400-metrowy odcinek w Słupsku przy dworcu. północno-wschodnią Słupsk - Dominek - Żelkowo - STB obsługiwała także odcinek w Słupsku o długości 1,85 km, - Smołdzino o długości 33,65 km oraz jej odgałęzienie prowadzący do gazowni (od 1.XII.1899) i składów drewna prowadzące z Żelkowa na wschód do Dargolezy (21,88 km). (Holzstapelplatz, od 12.V.1903). Ponadto krótkie bocznice Po kilku latach przedłużono odcinek wschodni z Dargolezy do ułatwiały obsługę zakładów przemysłowych położonych Cecenowa (5,9 km, otwarcie 14 listopada 1902 roku). Linie te w pobliżu linii (zakład energetyczny - Überland Zentrale, naprawdę zasługiwały na miano wąskotorowych, gdyż fabryka maszyn Ventzkiego oraz E. o K. Hansa). rozstaw szyn wynosił zaledwie 750 mm. W roku 1900/1901 przewieziono do Dębnicy ponad Utrzymaniem ruchu zajmowała się początkowo firma Lenz 48 tysięcy osób i 35,8 tys. ton towarów, do Motarzyna ponad & Co., od około 1920 roku Nadzór Ruchu (Oberbetriebsleiter, 14 tysięcy osób i 9,3 tys. ton towarów. W roku 1911/1912 na OBI) Sławieńskiej Kolei Powiatowej (Schlawer Kreisbahn, linii przewieziono ponad 98 tysięcy osób oraz 112,4 tys. ton SchKB). towarów. Przed pierwszą wojną światową na linii do Budowa Linia do Smołdzina nazywana bywała "Spritbahn", gdyż jeździły codziennie trzy pociągi w każdą stronę. W roku inicjatorami jej budowy byli okoliczni właściciele ziemscy, 1926/1927 - 154 tys. osób oraz ponad 201 tys. ton towarów upatrujący w niej dogodnego środka transportu spirytusu (dodatkowo autobusy przewiozły prawie 16,7 tys. ton produkowanego w lokalnych gorzelniach. towarów). W roku 1901 podróż ze Słupska do Smołdzina trwała Trasa STB miała wielki wpływ na rozwój gospodarczy 1 godzinę i 42 minuty. Bilet w obie strony kosztował 1 markę. terenów leżących w sąsiedztwie kolei. W latach 1910-1911 linie StKB (cały odcinek północno W 1926 roku na linii STB zaczął kursować nowy pociąg. -wschodni do Smołdzina przez Żelkowo oraz część odcinka Wagon spalinowy wyprodukowany przez Christoph & Unmack wschodniego - do Klęcina) przebudowano, zmieniając rozstaw AG napędzany był silnikiem benzolowym (benzol - CßHg) szyn na 1435 mm, taki sam jak na linii STB. Na odcinku od Büssing o mocy 90 koni mechanicznych, ważył 18,6 tony, był Klęcina do Cecenowa aż do lat trzydziestych pozostał wąski dwuosiowy, nosił nazwę "Laura". W wagonie było 10 miejsc rozstaw. ■ Fragment pocztówki z pla nem Słupska z 1912 roku (ze zbiorów Władysława Piotrowicza) ukazuje intere sujące elementy infra struktury regionalnych linii kolejowych: dworzec (A) przy obecnej ulicy Grun waldzkiej, ówczesny prze bieg linii normalnotorowej do Ustki (B), odgałęzienie linii ze Smołdzina biegnące wzdłuż obecnej ulicy Koł łątaja (C) aż do obecnej ulicy Wojska Polskiego. O dziwo zachował się najstarszy słupski dworzec kolejowy, od 1897 roku pełniący rolę dworca kolei do Smołdzina. Znajduje się przy ulicy Grunwaldzkiej, po zachodniej stronie wiaduktu kolejowego. Stan dworca jest opłakany, użytkowany jest przez Pomorski Zakład Przewozów Regionalnych PKP w Gdyni (Sekcja Utrzymania Wagonów Osobowych w Słupsku). SIJIPIaI MBPOM mm Ulli W roku 1911/1912 na liniach StkB przewieziono ponad Towarzystwo StKB zakończyło swojądziałalność z końcem 107,4 tys. osób oraz 62,3 tys. ton towarów. 1929 roku, wchłonięte przez utworzone wtedy Słupskie Koleje Regiony powiatu, w których funkcjonował tylko transport Powiatowe, które przejęły tabor. konny, zabiegały o uzyskanie połączeń kolejowych - były to gminy i majątki między Dominkiem a Ustką. Rozbudowa linii SŁUPSKIE KOLEJE POWIATOWE StkB nastąpiła w 1913 roku - 6 grudnia otwarto odgałęzienie (STOLPER KREISBAHNEN, StKB) Dominek (16,4 km od Słupska) - Komnino (19,6 km od Słupska) - Ustka, o długości 22,43 km i normalnym rozstawie Dwa towarzystwa kolejowe (STB i StKB) działały samodzielnie szyn (1435 mm). Otwarto także nowe połączenie Komnino do końca 1929 roku, kiedy to zostały połączone - od 1 stycznia - Siede. Powodem budowy tej linii była chęć zapewnienia 1930 roku działały jako spółka akcyjna Słupskie Koleje dogodnych połączeń wsiom leżącym nad jeziorem Gardna Powiatowe (Stolper Kreisbahnen AG), która obsługiwała (Retowo, Czysta, Wysoka, Gardna Mała i Wielka, Smołdzino) cztery linie do Budowa (ex STB), Cecenowa, Smołdzina i Ustki oraz położonym na wschód od Ustki (Przewłoka, Wytowno, przez Komnino. Objazda, Osieki). Rozbudowa połączeń kolejowych stała się Głównym udziałowcem nowej spółki był powiat słupski bezpośrednią przyczyną zaprzestania kursowania poczty (69% akcji), prowincja pomorska posiadała 17% akcji, konnej. państwo