Tom I Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nur

Wójt Gminy Nur

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nur

Tom I Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Gminy Nur

pa ździernik 2014 r. PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Zamawiaj ący: Wójt Gminy Nur ul. Drohiczy ńska 2 07 - 322 Nur

Wykonawca: Konsorcjum firm: GARD - Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna - mgr in ż. arch. Anna Wo źnicka , ul. Traktorowa 43 lok. 2, 91-117 Łód ź (lider konsorcjum) oraz Pracownia Plano- wania Przestrzennego Architekci T. Brzozowska, A. Tomczak , ul. Przybyszewskiego 176/178, 93-120 Łód ź

Podstawa opracowania: Umowa zawarta w dniu 12 lipca 2012 r. z Gmin ą Nur

Autorzy opracowania: mgr in ż. arch. Anna Wo źnicka - główny projektant Studium - wpisana na list ę Okr ęgowej Izby Urbanistów z siedzib ą w Warszawie (nr WA-336) mgr in ż. arch. Aneta Tomczak - projektant - wpisana na list ę Okr ęgowej Izby Urbanistów z siedzib ą w Warszawie (nr WA-280) mgr Agata Burli ńska mgr Dorota Siwek mgr Agnieszka Chojnacka Współpraca: in ż. Krzysztof Formela

2 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Spis tre ści

1. Wst ęp ...... 7 1.1. Podstawa prawna i cel opracowania ...... 7 1.2. Materiały wyj ściowe ...... 7 2. Ogólna charakterystyka gminy ...... 9 3. Uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego ...... 11 3.1. Demografia ...... 11 3.2. Rynek pracy i bezrobocie ...... 13 3.3. Warunki życia ludno ści ...... 15 3.3.1. Infrastruktura społeczna ...... 15 3.3.2. Mieszkalnictwo ...... 16 3.3.3. Bezpiecze ństwo publiczne ...... 17 3.4. Główne gał ęzie gospodarki ...... 19 3.4.1. Rolnictwo ...... 19 3.4.2. Le śnictwo wraz z le śną przestrzeni ą produkcyjn ą...... 21 3.4.3. Usługi ...... 23 3.4.4. Przemysł ...... 24 3.5. Struktura władania gruntami...... 24 3.6. Podsumowanie ...... 25 4. Środowisko przyrodnicze ...... 26 4.1. Zasoby środowiska przyrodniczego ...... 26 4.1.1. Budowa geologiczna ...... 26 4.1.2. Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia ...... 26 4.1.3. Warunki klimatyczne ...... 28 4.1.4. Zasoby wodne ...... 29 4.1.5. Surowce mineralne ...... 31 4.1.6. Warunki glebowe ...... 31 4.1.7. Świat flory i fauny ...... 32 4.2. Jako ść i zagro żenia środowiska przyrodniczego ...... 33 4.2.1. Stan czysto ści wód ...... 33 4.2.2. Jako ść powietrza atmosferycznego ...... 36 4.2.3. Klimat akustyczny ...... 37 4.2.4. Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 39 4.2.5. Zagro żenie powodziowe ...... 39 4.2.6. Tereny osuwiskowe ...... 40 4.2.7. Tereny i obszary górnicze ...... 41 4.2.8. Udokumentowane kompleksy podziemnego składowania dwutlenku w ęgla ...... 41 4.3. Elementy środowiska przyrodniczego obj ęte ochron ą ...... 41 4.3.1. Obszary Natura 2000 ...... 41

3 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

4.3.2. Park krajobrazowy ...... 44 4.3.3. Obszary Chronionego Krajobrazu ...... 47 4.3.4. Pomniki przyrody ...... 48 4.3.5. Ochrona gatunkowa ro ślin zwierz ąt i grzybów ...... 48 4.3.6. Pozostałe formy ochrony przyrody ...... 48 4.4. Przyrodnicze powi ązania zewn ętrzne i wewn ętrzne gminy ...... 48 4.5. Podsumowanie ...... 49 5. Środowisko kulturowe ...... 51 5.1. Rys historyczny rozwoju przestrzennego gminy ...... 51 5.1.1. Geneza historyczna osadnictwa ...... 51 5.1.2. Rozwój osadnictwa w gminie Nur ...... 51 5.1.3. Historia i rozwój przestrzenny miejscowo ści Nur...... 52 5.2. Walory środowiska kulturowego ...... 55 5.3. Elementy środowiska kulturowego obj ęte ochron ą ...... 56 5.3.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków ...... 57 5.3.2. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków ...... 61 5.3.3. Stanowiska archeologiczne ...... 63 5.4. Podsumowanie ...... 67 6. Stan zagospodarowania terenów ...... 68 6.1. Struktura osadnicza ...... 68 6.1.1. Zmiany podziałów administracyjnych ...... 68 6.1.2. Obecna struktura osadnicza ...... 70 6.2. Struktura przestrzenna i stan ładu przestrzennego ...... 71 6.3. Podsumowanie ...... 77 7. Uzbrojenie techniczne ...... 78 7.1. Komunikacja ...... 78 7.1.1. Sie ć drogowa ...... 78 7.1.2. Komunikacja kolejowa ...... 83 7.1.3. Komunikacja publiczna ...... 83 7.1.4. Szlaki turystyczne ...... 83 7.1.5. Podsumowanie ...... 84 7.2. Gospodarka wodno - ściekowa ...... 84 7.2.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 84 7.2.2. Odprowadzanie ścieków sanitarnych ...... 87 7.2.3. Odprowadzanie ścieków deszczowych ...... 88 7.3. Gospodarka energetyczna ...... 88 7.3.1. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą ...... 88 7.3.2. Zaopatrzenie w gaz ...... 89 7.3.3. Zaopatrzenie w ciepło ...... 89

4 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

7.4. Gospodarka odpadami ...... 89 7.5. Obsługa telekomunikacyjna ...... 90 7.6. Podsumowanie ...... 90 8. Dotychczasowa polityka przestrzenna gminy ...... 91 8.1. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne w gminie Nur - stan prawny ...... 91 8.1.1. Dotychczas obowi ązuj ące Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego ...... 91 8.1.2. Przyczyny zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur ...... 92 8.1.3. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ...... 93 8.1.4. Wydawane decyzje administracyjne - pozwolenia na budow ę...... 94 8.2. Wnioski zło żone do Studium ...... 94 8.3. Podsumowanie ...... 100 9. Uwarunkowania zewn ętrzne rozwoju gminy ...... 101 9.1. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju ...... 101 9.2. Dokumenty szczebla wojewódzkiego ...... 101 9.2.1. Strategia rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) .... 101 9.2.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego ...... 103 9.2.3. Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018r...... 105 9.2.4. Plan Gospodarki Odpadami Województwa Podlaskiego na lata 2012 - 2017 .... 107 9.2.5. Strategia rozwoju turystyki dla województwa mazowieckiego na lata 2007-2013 ...... 107 9.3. Dokumenty szczebla powiatowego ...... 108 9.3.1. Strategia Rozwoju Powiatu Ostrowskiego na lata 2013-2022 ...... 108 9.3.2. Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011-2014 z perspektyw ą do 2018 r...... 109 9.3.3. Aktualizacja Planu gospodarki odpadami dla powiatu ostrowskiego na lata 2008- 2012 z perspektyw ą do roku 2016 ...... 110 9.4. Podsumowanie ...... 111

Spis rysunków:

- Rysunek 1 - Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego - stanowi ący Załącznik Nr 2.1. do Uchwały Nr XXXIII/202/2014 Rady Gminy Nur z dnia 9 pa ździernika 2014 r.

5 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

6 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

1. Wst ęp

1.1. Podstawa prawna i cel opracowania Podstaw ę formalno - prawn ą niniejszego opracowania stanowi uchwała Nr XXXVI/173/10 Rady Gminy w Nurze z dnia 6 pa ździernika 2010 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nur.

Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, z pó źn. zm.), studium sporz ądzane jest w celu okre- ślenia polityki przestrzennej, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego gminy. Okre ślanie polityki przestrzennej nale ży rozumie ć jako formułowanie celów w zakresie zagospodarowania przestrzennego oraz sposobów ich osi ągania na podstawie istniej ących uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego.

Równie istotn ą funkcj ą studium jest koordynacja ustale ń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz dokumentów strategicznych i planistycznych szczebla regionalnego i krajowego. Studium nie jest aktem prawa miejscowego - na jego podstawie nie mog ą zosta ć wydane żadne decyzje administracyjne, jednak że jest aktem kierownictwa wewn ętrz- nego co sprawia, i ż ustalenia planów miejscowych nie mog ą by ć z nim by ć sprzeczne.

Celem uchwały Rady Gminy Nur o przyst ąpieniu do zmiany Studium z 2002 r. jest aktualizacja jego ustale ń, zwi ązana mi ędzy innymi ze zmian ą przepisów o planowaniu przestrzennym, zmian ą granic gminy w 2004 roku oraz nowymi formami ochrony przyrody ustanowionymi na jej terenie. Nie bez znaczenia jest tak że du ża liczba wniosków o zmian ę Studium oraz obowi ązuj ącego dla obszaru całej gminy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, składanych na przestrzeni ostatnich lat przez mieszka ńców gminy.

Niniejsze opracowanie b ędące zmian ą Studium przyj ętego uchwał ą Nr IV/20/02 Rady Gminy Nur z dnia 30 grudnia 2002 r., zostało sporz ądzone na podstawie trac ącego wa żno ść dokumentu, z wykorzystaniem cz ęś ci tekstu.

1.2. Materiały wyj ściowe • Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur, przyj ęte uchwał ą Nr IV/20/02 Rady Gminy Nur z dnia 30 grudnia 2002 r., opracowanie: Zakład Projektowania „Mabrys” Pracownia Autorska Zbigniewa Sokołowskiego w Pułtusku, autor: mgr in ż. arch. Zbigniew Sokołowski nr upr. 516/88 • Miejscowy plany zagospodarowania przestrzennego gminy Nur przyj ęty uchwał ą Nr XII/64/03 Rady Gminy Nur z dnia 30 grudnia 2003 r. • Gminna ewidencja zabytków gminy Nur, pa ździernik 2012 r. • Program ochrony środowiska gminy Nur na lata 2005-2012, uchwała Nr XXIX/143/05 Rady Gminy Nur z dnia 25 listopada 2005 r. • Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011-2014 z perspektyw ą do 2018 • Strategia Rozwoju Powiatu Ostrowskiego na lata 2004-2015 • Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego • Strategia rozwoju turystyki dla województwa mazowieckiego na lata 2007-2013

7 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• Strategia rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) • Aktualizacja planu gospodarki odpadami dla powiatu ostrowskiego na lata 2008 - 2012 z perspektyw ą do roku 2016 • „Korytarz ekologiczny doliny Bugu, Stan - Zagro żenia - Ochrona”, Fundacja IUCN Po- land, Warszawa 2002 • Monitoring jako ści wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2007 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie • „Ocena odporno ści środowiska na degradacj ę oraz jego zdolno ść do regeneracji”, M. Kistowski • „Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2011”, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa marzec 2012 r. • „Siedliskowe podstawy hodowli lasu”, [w:] „Zasady hodowli i u żytkowania lasu wielo- funkcyjnego”, Warszawa 2003 • Standardowy Formularz Danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO), dla obszarów spełniaj ących kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO) - Ostoja Nadbu żańska • Standardowy Formularz Danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO), dla obszarów spełniaj ących kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO) - Dolina Dolnego Bugu • Studium bezpo średniego zagro żenia powodzi ą dla obszarów nieobwałowanych, Re- gionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie • Studium uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych w województwie mazowieckim: Nadbu żański Park Krajobrazowy, Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2005 r. • Uproszczone plany urz ądzenia lasu na okres około 01.01.2009 do 31.12.2018, (opracowane dla poszczególnych miejscowo ści gminy Nur) • Zalecenia dla ludno ści zamieszkuj ącej na terenach osuwiskowych lub zagro żonych ruchami masowymi, Pa ństwowa Słu żba Geologiczna, Regionalne Centrum Bezpie- cze ństwa, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2010 • „Wybrane elementy z gleboznawstwa”, F. Woch, [w:] „Wademekum klasyfikatora gleb”, IUNG, 2007 • „Nazwy miast Polski”, Rymut K., Warszawa, 1987 • Inwentaryzacja terenowa Wykonawcy przeprowadzona w sierpniu 2012 r. • www.gminanur.pl • www.stat.gov.pl • http://www.bocian.org.pl • http://epsh.pgi.gov.pl • http://www.ios.edu.pl • http://www.kzgw.gov.pl/ • http://obszary.natura2000.org.pl • http://www.psh.gov.pl • http://www.pse-operator.pl • http://www.wios.warszawa.pl

8 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

2. Ogólna charakterystyka gminy

Gmina Nur poło żona jest w północno-wschodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego i gra- niczy z gminami: Szulborze Wielkie, Zar ęby Ko ścielne, Ceranów, Sterdy ń, Boguty-Pianki oraz z gminami Ciechanowiec i Czy żew - Osada znajduj ącymi si ę w granicach administracyjnych województwa podlaskiego.

Przez teren gminy przebiegaj ą: droga krajowa nr 63 o znaczeniu mi ędzynarodowym, ł ącz ąca przej ście graniczne z Białorusi ą w Sławatyczach z przej ściem granicznym w Budziszkach (Obwód Kaliningradzki Rosji) oraz droga wojewódzka nr 694 o znaczeniu turystycznym w skali kraju (Warszawa - Puszcza Białowieska). Odległo ść Nura od Ciechanowca wynosi około16 km, od Ostrowi Mazowieckiej około 33 km, od Siedlec około 65 km i od Zambrowa około 36 km Najbli ższe stacje kolejowe na szlaku Warszawa - Białystok znajduj ą si ę w s ą- siednich gminach: Małkinia Górna i Czy żew-Osada.

Powierzchnia obszaru gminy Nur wynosi 9 600 ha, z czego użytki rolne zajmuj ą powierzchni ę 7 141,27 ha, w tym: grunty orne 5 640,85 ha, co stanowiło 78,99% powierzchni u żytków rolnych, łąki - 1 203,21 ha (16,85%), grunty zabudowane - 169,16 ha (2,37%), pastwiska - 61,35 ha (0,86%), sady - 32,61 ha (0,46%), grunty pod rowami - 1,31 ha (0,02%)1.

Grunty osób fizycznych zajmuj ą około 91% powierzchni gminy.

Ludno ść gminy liczy 3 020 mieszka ńców (według danych z 2011 r. ponad połowa ogólnej liczby ludno ści to ludno ść w wieku produkcyjnym), od lat 90. utrzymuje si ę tendencja malej ą- ca. Średnia g ęsto ść zaludnienia gminy wynosi 31,4 2 osoby na 1 km 2.

Nur jest gmin ą typowo rolnicz ą, posiadaj ącą zró żnicowane warunki glebowe, rze źby terenu oraz stosunków wodnych. W strukturze zasiewów dominuje uprawa zbó ż i ziemniaków. Głównym kierunkiem produkcji zwierz ęcej jest chów bydła i zwi ązana z tym produkcja mleka 3.

Pod wzgl ędem administracyjnym gmina składa si ę z 26 miejscowo ści skupionych w 21 so- łectwach, w tym najliczniej zamieszkiwana jest wie ś gminna Nur - około 560 osób - oraz Że- bry-Laskowiec i Ołtarze-Gołacze.

Nur posiada bogat ą histori ę. Ziemia Nurska kształtowała si ę w XIV i XV wieku w oparciu o istniej ącą wcze śniej kasztelani ę. Od XVI w. nale żała do ksi ęstwa warszawsko-czerskiego, po śmierci ostatnich władców Mazowsza została wł ączona do Korony. Nur uzyskał w 1434 r. prawa miejskie oraz stał si ę stolic ą Ziemi Nurskiej, w skład której wchodziły powiaty: ostrowski, kamie ńczykowski i nurski. Dzi ś o dawnej świetno ści miasteczka świadczy tylko układ przestrzenny miejscowo ści, bowiem zamek obronny, siedziba s ądu grodzkiego oraz inne wa żne obiekty zostały doszcz ętnie zniszczone w okresie licznych wojen z XVII i XVIII w. Na terenie gminy znajduje si ę wiele stanowisk archeologicznych, zabytki architektury i budownictwa, zwłaszcza drewnianego oraz liczne kapliczki, figury i krzy że przydro żne. W miej-

1 Dane z Urz ędu Gminy, stan na dzie ń 20.06.2012r. 2 BDL 2010 3 BDL spis rolny 2010

9 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR scowo ści Zuzela znajduje si ę muzeum upami ętniaj ące miejsce urodzenia Prymasa Polski ks. kard. Stefana Wyszy ńskiego.

Na obszarze gminy Nur zostały wyznaczone ró żnorodne formy ochrony przyrody, zarówno powierzchniowe jak i punktowe. Obszarowe formy ochrony przyrody wyst ępuj ą w południo- wej cz ęś ci gminy, w sąsiedztwie dolin rzecznych Bugu i Nurca: Obszar Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu (PLB140001), Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Ostoja Nadbu żańska (PLH140011), Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca, Nadbu żański Park Krajobrazowy. Cały teren gminy znajduje się tak że w obszarze funkcjonalnym „Zielone Płuca Polski”.

10 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

3. Uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego

3.1. Demografia Demografia jest jednym z głównych czynników warunkuj ących rozwój gminy na wszystkich płaszczyznach - w tym na płaszczy źnie gospodarczej oraz przestrzennej. Dlatego te ż klu- czowym jest poprawne zdiagnozowanie sytuacji demograficznej analizowanego obszaru. W gminie Nur, według stanu na 2011 rok, liczba ludno ści wynosi ogółem 3 020 osób 4. 10 lat wcze śniej, w 2001 roku było to 3 782 mieszka ńców, co oznacza spadek liczby ludno ści o 762 osoby, czyli o około 20% w przeci ągu ostatniej dekady. Tendencj ę t ę, w podziale na jej składowe - przyrost naturalny i saldo migracji przedstawiono w tabeli 1.

Tab. 1. Sytuacja demograficzna gminy Nur w latach 1995-2011

1995 2001 2006 2011 Stan ludno ści według faktycznego miejsca z a- 3 817 3 501 3 180 3 020 mieszkania 31 XII ogółem Stan ludno ści według faktycznego miejsca za- 1 891 1 747 1 568 1 472 mieszkania 31 XII kobiety Stan ludno ści według faktycznego miejsca za- 1 926 1 754 1 612 1 548 mieszkania 31 XII m ęż czy źni Urodzenia żywe ogółem 42 24 24 15 Zgony ogółem 67 44 67 58 Przyrost naturalny ogółem -25 -20 -43 -43 Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym według fak- 1 014 858 672 543* tycznego miejsca zamieszkania (31 XII) ogółem Ludno ść w wieku produkcyjnym według faktyczne- 1 868 1 784 1 661 1 629* go miejsca zamieszkania (31 XII) ogółem Ludno ść w wieku poprodukcyjnym według faktycz- 935 859 847 811* nego miejsca zamieszkania (31 XII) ogółem Liczba zawieranych mał żeństw b.d. 36 20 13 Napływ ludzi do gminy b.d. 52 33 23 Odpływ ludzi z gminy b.d. 76 43 34 Saldo migracji b.d. -24 -10 -11

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych, Głównego Urz ędu Statystycznego oraz Urz ędu Gminy Nur.

Od lat 90. zauwa ża si ę stał ą tendencj ę ujemnego przyrostu naturalnego (wy ższej umieralno- ści w stosunku do urodze ń). Miejscowo ści w gminie Nur s ą zró żnicowane pod wzgl ędem liczby ludno ści. Mo żna zauwa- żyć znaczn ą ró żnic ę pomi ędzy wsi ą gminn ą licz ącą 561 mieszka ńców a najmniejszymi jed- nostkami osadniczymi zamieszkiwanymi przez mniej niż 50 osób. Szczegółowe zró żnicowa- nie liczby ludno ści (stan na dzie ń 25.09.2012r.) w poszczególnych miejscowo ściach prezentuje wykres 1.

4 BDL 2011

11 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Wykres 1. Zró żnicowanie liczby ludno ści w miejscowo ściach gminy Nur

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy Nur

Zjawiska demograficzne zachodz ące na obszarze gminy Nur nie odbiegaj ą od charaktery- stycznych dla obszarów wiejskich w tej cz ęś ci Polski. Gmina nadal posiada wystarczaj ące zasoby siły roboczej, odsetek osób w wieku produkcyjnym utrzymuje si ę od lat na stabilnym poziomie około 50%. Powinien niepokoi ć istotny spadek odsetka ludno ści w wieku przedprodukcyjnym, poniewa ż liczebno ść tej grupy wiekowej decyduje o potencjale demograficznym jednostek. W gminie zanotowano spadek osób w wieku przedprodukcyjnym z około 25% w latach 90. do zaledwie kilkunastu procent obecnie.

Tendencje demograficzne wyst ępuj ące w gminie Nur przedstawia wykres 2. Piramida ludno- ści stopniowo si ę zw ęż a, co świadczy o post ępuj ącym spadku liczby ludno ści. Ponadto, bardzo niekorzystnym zmianom ulega struktura wiekowa ludno ści - ubywa mieszka ńców w wieku przedprodukcyjnym (zwłaszcza w grupie wiekowej do 9 lat), za ś wzrasta odsetek osób w wieku poprodukcyjnym.

12 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Wykres 2. Zmiany struktury wieku ludno ści w latach 2002-2010

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych, Głównego Urz ędu Statystycznego, oraz Urz ędu Gminy Nur

Przypuszcza si ę, że dysproporcje mi ędzy poszczególnymi grupami wiekowymi wraz z upły- wem czasu b ędą si ę pogł ębia ć wskutek ujemnego przyrostu naturalnego oraz niekorzystne- go salda migracji. Obecnie średnia g ęsto ść zaludnienia w gminie jest niska - wynosi 0,32 osób na 1 ha. Nale żałoby podj ąć działania przeciwdziałaj ące oraz łagodz ące skutki tych ne- gatywnych tendencji.

3.2. Rynek pracy i bezrobocie Gmina Nur jest gmin ą wiejsk ą. W zwi ązku z tym, mniej ni ż połowa mieszka ńców utrzymuje si ę z pozarolniczej działalno ści gospodarczej. Rolnictwo, jako podstawowy obszar działalno- ści na terenie gminy, scharakteryzowane zostało w podrozdziale 3.4.1.

Pozytywnym czynnikiem wpływaj ącym na rozwój gospodarczy gminy s ą jej wielko ść i poło- żenie w pobli żu ośrodków miejskich: Ciechanowca, Ostrowi Mazowieckiej, Ostroł ęki i War- szawy. Bliskie sąsiedztwo miast jest du żym atutem. Wi ążą si ę z tym takie korzy ści jak m.in.:

13 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

łatwo ść dost ępu do pracy i usług zlokalizowanych w mie ście, wi ększa atrakcyjno ść inwesty- cyjna terenu gminy w odniesieniu do ró żnych form aktywizacji gospodarczej, du ży rynek zby- tu np. na produkty rolne.

W tabeli 2 przedstawiono liczb ę przedsi ębiorstw zarejestrowanych w poszczególnych miejscowo ściach w podziale na zakres ich działalno ści według klasyfikacji GUS. Ł ącznie w 2011 roku na terenie gminy było zarejestrowanych 176 podmiotów gospodarczych. Zdecydowan ą wi ększo ść stanowiły przedsi ębiorstwa usługowe. Najwi ęcej podmiotów działało w Nurze - 62 oraz w Zuzeli - 10.

Z danych GUS wynika, że w 2011 roku na terenie gminy zarejestrowanych było 103 bezrobotnych, z czego nieznaczn ą wi ększo ść stanowili m ęż czy źni. Zdecydowana wi ększo ść bezrobotnych w gminie Nur to osoby długotrwale bezrobotne (61 osób), a jedna trzecia to osoby do 25 roku życia 5.

Tab. 2. Liczba zarejestrowanych przedsi ębiorstw w podziale na miejscowo ści i działy gospodarki Dział gospodarki Rolnictwo, Przemysł i bu- Usługi Nazwa leśnictwo, downictwo miejscowo ści / łowiectwo i Godlewo-Mierniki 1 2 4 Godlewo-Milewek 1 1 1 Godlewo-Warsze 1 1 2 Godlewo Wielkie 2 - 3 Kał ęczyn 5 - 2 Kamianka-Stokowo 1 - 2 Kossaki 1 2 - Kramkowo Lipskie - 1 3 Łęg Nurski - - 1 Murawskie Nadbu żne - 1 1 My ślibory - 2 - Nur 11 6 45 Obryte 1 1 4 Ołowskie 2 - - Ołtarze-Gołacze - 1 8 Ślepoworny - 5 4 Str ękowo - 4 2 Zakrzewo-Słomy 2 4 - Zaszków 3 1 5 Zuzela - 3 10 Żebry-Kolonia - - 2 Żebry-Laskowiec - 2 9

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

5 pup ostrów maz strona internetowa http://www.pupom.pl/index.php?option=com_content&task=section&id=16&Itemid=81 wej ście dnia 28.09.2012r. zał ącznik 7 do sprawozdania MPIPS - 01 „Bezrobotni wg gmin”

14 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

W 2010 roku wska źnik bezrobocia, liczony jako udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym, w śród mieszka ńców gminy wynosił poni żej 6%. Dla porównania wska źnik ten obliczony dla kraju w tym samym roku wynosił 12,6%. Prawdopo- dobnie jedn ą z przyczyn takiego wyniku jest do ść wysoki wska źnik bezrobocia ukrytego, ty- powy dla obszarów wiejskich w Polsce.

3.3. Warunki życia ludno ści

3.3.1. Infrastruktura społeczna Szkolnictwo 6 Poziom wykształcenia i dost ępno ść edukacji dla mieszka ńców gminy jest wa żnym elementem oceny kapitału ludzkiego gminy, który warunkuje jej rozwój społeczny i ekonomiczny. Obecnie na terenie gminy działa tylko jedna szkoła podstawowa z oddziałem przedszkolnym oraz jedno gimnazjum. Placówki te są zlokalizowane w jednym budynku z lat 80. w Nurze. W Szkole Podstawowej im. Marii Konopnickiej w 2011 roku uczyło si ę w dziewi ęciu oddziałach klasowych 154 uczniów a uko ńczyło j ą 40 osób. Do oddziału przedszkolnego ucz ęszczało 60 dzieci. W Gimnazjum im. Papie ża Jana Pawła II w Nurze uczyło si ę w tym samym roku w sze ściu oddziałach klasowych 120 uczniów, a uko ńczyło je 39 absolwentów. Dodatkowo, w miejscowo ści Zuzela od 2002 roku działa Specjalny O środek Szkolno- Wychowawczy im. ks. kard. Stefana Wyszy ńskiego. W skład O środka wchodz ą: specjalna szkoła podstawowa (20 uczniów), specjalne gimnazjum (8 uczniów) oraz szkoła przysposa- biaj ąca do pracy (15 uczniów). Uczniowie w wieku od 7 do 24 lat s ą osobami z orzeczon ą niepełnosprawno ści ą intelektualn ą o stopniu umiarkowanym i znacznym. Mieszka ńcy gminy maj ą dost ęp do szkolnictwa na poziomie podstawowym i gimnazjalnym. W wyniku konieczno ści zamykania nierentownych placówek edukacyjnych, odległo ść do szkoły dla uczniów z mniejszych miejscowo ści znacznie si ę wydłu żyła. Aby zmniejszy ć nie- dogodno ści zorganizowano autobusowy transport młodzie ży do szkoły w Nurze. Szkolnictwo ponadgimnazjalne dost ępne jest poza terenem gminy. Na obszarze powiatu ostrowskiego składa si ę na nie 5 liceów, w tym licea ogólnokształc ące i profilowane oraz technika i zasadnicze szkoły zawodowe. Palcówki te znajduj ą si ę w Zespołach Szkół w Mał- kini Górnej, Ostrowi Mazowieckiej i Starym Lubiejewie 7.

Ochrona zdrowia i opieka zdrowotna Na terenie gminy Nur funkcjonuje jeden niepubliczny zakład opieki zdrowotnej, gdzie przyjmuj ą lekarze rodzinni i stomatolog, oraz jeden punkt apteczny. Oba znajduj ą si ę w miejscowo ści gminnej. Rocznie w NZOZ udzielanych jest około 10 000 porad. W dni ustawowo wolne od pracy mieszka ńcy gminy korzystaj ą z usług Szpitala Powiatowego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Ostrowi Mazowieckiej, dysponuj ącego 11 oddziałami: 1. Szpitalnym Oddziałem Ratunkowym 2. Oddziałem Anestezjologii i Intensywnej Terapii (5 łó żek) 3. Oddziałem Chirurgii Ogólnej (40 łó żek) 4. Oddziałem Chorób Wewn ętrznych (35 łó żek) 5. Oddziałem Ginekologiczno-Poło żniczym (28 łó żek) 6. Oddziałem Kardiologicznym (28 łó żek)

6 na podstawie bdl 2011 7 Strategia Rozwoju Powiatu Ostrowskiego na lata 2004-2015, zał ącznik do uchwały nr XII/87/04 Rady Powiatu w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 25 marca 2004 r.

15 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

7. Oddziałem Neonatologicznym (10 łó żek) 8. Oddziałem Pediatrycznym z Izb ą Przyj ęć (28 łó żek) 9. Oddziałem Rehabilitacyjnym (20 łó żek) 10. Oddziałem Urazowo-Ortopedycznym (15 łó żek) Szpital ten dysponuje tak że 27 poradniami w ramach Powiatowej Przychodni Specjalistycz- nej: alergologiczn ą, dermatologiczn ą, endokrynologiczn ą, kardiologiczn ą, nefrologiczn ą, neonatologiczn ą, neurologiczn ą, okulistyczn ą, onkologiczn ą, otolaryngologiczn ą, otolaryngologiczn ą dla dzieci, urologiczn ą, rehabilitacyjn ą, terapii uzale żnienie od alkoholu i współuza- le żnienia, zdrowia psychicznego, ginekologiczno-poło żnicz ą w Ostrowi Mazowieckiej i Małki- ni Górnej, chorób płuc i gru źlicy, chirurgii ogólnej, urazowo-ortopedyczn ą, medycyny pracy, leczenia bólu, terapii uzale żnienia od alkoholu dla dzieci i młodzie ży, chorób metabolicznych, neurochirurgiczn ą, psychologiczn ą oraz domowego leczenia tlenem. Ponadto, ze specjalistycznej opieki lekarskiej mo żna skorzysta ć w innych szpitalach i przy- chodniach w Ostrowi Mazowieckiej oraz Sokołowie Podlaskim.

Kultura Na terenie gminy Nur wa żnymi ośrodkami działalno ści kulturalnej, jest biblioteka gminna oraz parafie: p.w. Przemienienia Pa ńskiego w Zuzeli, wraz z towarzysz ącym jej Muzeum Lat Dzieci ęcych Kardynała Stefana Wyszy ńskiego, oraz p.w. św. Jana Apostoła w Nurze. Biblioteka mie ści si ę w budynku Urz ędu Gminy i ma powierzchni ę 70 m 2. Zatrudnia jednego pracownika. Ksi ęgozbiór biblioteki liczy 7 360 wolumenów 8. Biblioteka jest wyposa żona w 5 ogólnodost ępnych komputerów posiadaj ących podł ączenie do Internetu. W 2011 roku z za- sobów biblioteki skorzystało 535 czytelników. Biblioteka jest wa żnym o środkiem życia kultu- ralnego i społecznego mieszka ńców gminy, organizowane s ą tu liczne spotkania tematycz- ne, konkursy i wydarzenia kulturalne. Jest te ż skarbnic ą wiedzy o historii regionu. Parafie w gminie maj ą dług ą histori ę. Parafia w Nurze ma wielowiekow ą historie, opisan ą bli- żej w rozdziale 5. Parafia w Zuzeli natomiast zyskuje dzi ęki Muzeum Lat Dzieci ęcych Kardy- nała Stefana Wyszy ńskiego znaczenie na mapie pielgrzymkowej i kulturalnej regionu. Oprócz tych dwóch ko ściołów parafialnych wraz z plebaniami, w Zaszkowie znajduje si ę niewielka drewniana kaplica.

3.3.2. Mieszkalnictwo Na terenie gminy dominuje zabudowa zagrodowa, jednorodzinna oraz letniskowa. Rozwój budownictwa mieszkalnego opiera si ę na budownictwie indywidualnym jednorodzinnym. Według danych GUS zasoby mieszkaniowe gminy Nur w 2010 roku wyniosły 1 239 mieszka ń (w 2002 roku było to, przy wi ększej powierzchni gminy, 1 190 mieszka ń).

Ilo ść osób przypadaj ących w gminie Nur na 1 mieszkanie (4,1) była wy ższa ni ż średnia dla województwa (2,58). Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszka ń wynosiła 82,6 m 2 (69,24 m2 w 2001 roku), za ś powierzchnia u żytkowa mieszka ń przypadaj ąca na jedn ą osob ę wyno- siła 34,3 m2 (21,8 m 2 w 2001 roku). To zdecydowanie wi ęcej, ni ż wynosi średnia dla woje- wództwa mazowieckiego z tego samego roku - 26,8 m 2, oraz dla powiatu ostrowskiego - 24,6 m2. Wy ższy jest w Nurze tak że stopie ń zwodoci ągowania gospodarstw domowych - dost ęp do wodoci ągu miało w 2010 roku 88% mieszka ń, podczas gdy średnio na obszarach wiejskich w województwie i powiecie dost ęp do wody z wodoci ągów miało 83,6% mieszka ń.

8 Dane BDL GUS za 2011 rok

16 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Analiza stanu zabudowy mieszkaniowej w gminie potwierdza, i ż cz ęść mieszka ńców gminy funkcjonuje w trudnych warunkach mieszkaniowych. Najcz ęstsz ą przyczyn ą tego stanu jest zła sytuacja finansowa rodzin, zbyt wysokie koszty kredytów budowlanych oraz wykonania dokumentacji budowlanej potrzebnej do wydania pozwolenia na budow ę. Rozproszone budownictwo jednorodzinne mo że natomiast stanowi ć problem wyposa żenia terenów w infrastruktur ę techniczn ą i społeczn ą.

W tabeli 3. zestawiono wielko ść zasobów mieszkaniowych w latach 1995-2010. Mo żna zauwa żyć, że liczba mieszka ń w gminie stopniowo si ę zwi ększa. W latach 2009-2011 wydano ponad 60 pozwole ń na budow ę. 25 z nich dotyczyło budowy budynków mieszkalnych, a dwa dotyczyły domków letniskowych. Mo żna przypuszcza ć, że cz ęść nowopowstałych domów jednorodzinnych b ędzie u żytkowana okresowo w sezonie przez osoby zameldowane poza granicami gminy. Największy ruch inwestycyjny odnotowano w Nurze (prawie 1/3 wszystkich wydanych pozwole ń na budow ę) oraz w Ołtarzach- Gołaczach. Klika pozwole ń dotyczyło budynków zwi ązanych z prowadzeniem działalno ści gospodarczej - budow ą warsztatu lub sali bankietowej.

Tab. 3. Zasoby mieszkaniowe gminy nur w latach 1995-2010

Zasoby mieszkaniowe 1995 r. 2001 r. 2006 r. 2010 r. Liczba mieszka ń ogółem 1 165 1 190 1 229 1 239 Powierzchnia u żytkowa mieszka ń ogó- 78 115 82 392 101 392 102 341 łem [m 2] Mieszkania oddane do u żytku - liczba 11 0 0 2 mieszka ń ogółem Mieszkania oddane do u żytku - po- 1 153 0 0 122 wierzchnia u żytkowa ogółem [m 2] Mieszkania oddane do u żytku - liczba 53 0 0 7 izb ogółem

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

3.3.3. Bezpiecze ństwo publiczne Na podstawie danych udost ępnionych przez Komend ę Powiatow ą Policji w Ostrowi Mazo- wieckiej 9 do najwa żniejszych źródeł zagro żeń, którym przeciwdziałanie le ży w zakresie kom- petencji policji, zaliczy ć mo żna drog ę krajow ą nr 63 oraz wojewódzk ą nr 694.W okresie od 1 stycznia do 30 wrze śnia 2012 roku na terenie gminy Nur miejsce miało 27 zdarze ń drogowych: 22 kolizje oraz 5 wypadków drogowych, w wyniku których 1 osoba zgin ęła, a 5 zostało rannych. W analogicznym okresie roku poprzedniego odnotowano ł ącznie 34 zdarzenia, w tym 24 kolizje i 10 wypadków, w wyniku których zginęły 2 osoby, a 10 zostało rannych. W okresie od stycznia do wrze śnia 2012 zatrzymano na terenie gminy Nur 21 nietrzeźwych kieruj ących. W tym samym okresie stwierdzono 48 przest ępstw o charakterze kryminalnym, w tym: • 11 kradzie ży cudzej rzeczy • 1 kradzie ż samochodu

9 Pismo nr POs-E/N5444/5064/12 z dnia 25.10. 2012 r.

17 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• 6 kradzie ży z włamaniem • 2 uszkodzenia mienia. Z danych udost ępnionych przez Starost ę Ostrowskiego 10 , stanowi ących wyci ąg z Powiato- wego Planu Zarz ądzania Kryzysowego dla Powiatu Ostrowskiego, wynika że obiektem szczególnie zagro żonym jest most na rzece Bug na odcinku drogi krajowej nr 63.

Poza tym, do potencjalnych zagro żeń wyst ępuj ących na terenie gminy Nur nale żą : • niekorzystne zjawiska atmosferyczne: – silne (huraganowe) wiatry - mo żliwe s ą du że zniszczenia lasów, gospodarstw domowych oraz zakłócenia w dostawach energii elektrycznej, – nadmierne opady deszczu - wyładowania elektryczne podczas burzy powodowa ć mog ą po żary lub pora żenia; grad wyrz ądzi ć mo że du że szkody przez zniszczenie za- siewów, – nadmierne opady śniegu - powoduj ące zaspy na szlakach komunikacyjnych, zakłó- cenia w pracy systemów energetycznych, systemów transportu, – oblodzenia - mo żliwy jest wtedy wzrost liczby wypadków i kolizji drogowych oraz wyst ępowania złama ń i potłucze ń w śród ludzi, – silne mrozy - naruszaj ące normaln ą prac ę systemów energetycznych, komunikacyjnych i transportowych oraz ł ączno ści, – susze - mo żliwe jest wysychanie rzek i cieków, katastrofalny bark wody pitnej oraz dla potrzeb rolnictwa, wyst ąpi ć mo że wysychanie upraw i zasiewów, • zagro żenia radiacyjne - lokalnym źródłem ska żeń promieniotwórczych mo że by ć materiał promieniotwórczy, który uległby wypadkowi drogowemu na trasie przewozu do Centralnej Składnicy Odpadów Promieniotwórczych w Ró żanie, powiat Maków Mazowiecki, • zagro żenia chemiczne - na terenie gminy brak jest zakładów składuj ących toksyczne środki przemysłowe (TSP). Najbli ższe takie zakłady znajduj ą si ę w miejscowo ści Małkini Górna, • awarie: – energetyczne, – gazowe na terenie gminy przewidywane zagro żenie mo że wyst ąpi ć tylko w wyniku przewozu szlakami komunikacyjnymi pojemników z gazem, – przerwy w dostawach wody pitnej dla ludno ści, • po żary - sprzyja im zwarta łatwopalna zabudowa, proceder wypalania traw oraz susze; na terenie gminy zlokalizowanych jest 3 249 ha lasów zaliczanych do I kategorii zagro że- nia po żarowego, • katastrofy: – drogowe i kolejowe - do tych zagro żeń, oprócz wyst ępowania wypadków podczas których poszkodowani s ą uczestnicy ruchu drogowego, nale ży tak że transport mate- riałów niebezpiecznych (etylina, olej nap ędowy, propan-butan, amoniak, soda kau- styczna, kwas siarkowy, kwas solny, kwas azotowy, chlor, olej palmowy) na trasach Warszawa -Brok -Małkinia -Ciechanowiec oraz Siedlce -Łom ża (Nur-Godlewo), – lotnicze - zwi ązane z istnieniem na terenie gminy lotniska dla śmigłowców Pa ństwo- wego Ratownictwa Medycznego, – budowlane, • zagro żenia terrorystyczne - w szczególno ści zagro żenie takie wyst ępuje w obiektach u ży- teczno ści publicznej w Nurze.

10 Pismo nr ZK 5556.19.2012 z dnia 26.10.2012 r.

18 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

3.4. Główne gał ęzie gospodarki

3.4.1. Rolnictwo Warunki glebowe w gminie Nur s ą dobre i średnie. Na jej obszarze nie wyst ępuj ą gleby I ani II klasy bonitacyjnej. Najlepsze pod wzgl ędem przydatno ści dla rolnictwa s ą gleby klas bonitacyjnych III i IV, które wyst ępuj ą w cz ęś ci północnej, wschodniej i środkowej gminy. Ich powierzchnia zajmuje około 40% u żytków rolnych gminy. Na glebach tych wyst ępuj ą w głównej mierze kompleksy pszenny bardzo dobry, pszenny wadliwy, żytni bardzo dobry lub u żytki zielone średnie.

Gleby mineralne klasy IV (orne średnie) charakteryzuj ą si ę wyra źnie ni ższymi plonami ni ż gleby klas wy ższych. S ą one wysoce podatne na wahania poziomu wód gruntowych. Na terenie gminy Nur zajmuj ą zdecydowanie wi ększe obszary ni ż gleby klasy III. Głównymi kompleksami wyst ępuj ącymi na gruntach tej klasy s ą: żytni dobry, żytni słaby, fragmentarycznie żytni bardzo dobry lub u żytki zielone średnie.

Gleby klas ni ższych - V i VI klasy bonitacyjnej (orne słabe i najsłabsze) - są ubogie w substancje organiczne i przynosz ą z reguły niskie plony. Wyst ępują one głównie w cz ęś ci centralnej i wschodniej gminy Nur. Głównymi kompleksami wyst ępuj ącymi na gruntach tych klas są: żytni słaby i bardzo słaby, zbo żowo pastewny mocny i słaby oraz u żytki zielone słabe. Wśród gleb VI klasy bonitacyjnej wyró żnia si ę równie ż klas ę VIz, posiadaj ącą bardzo niski poziom próchniczy, któr ą uznaje si ę za nadaj ącą si ę do zalesienia. Na obszarze gminy Nur gleby klasy VIz pojawiaj ą si ę fragmentarycznie w dolinach rzecznych.

Na terenie gminy nie wyst ępuj ą u żytki zielone bardzo dobre i dobre. Przewa żaj ą u żytki zielone średnie, których wydajno ść mo że dochodzi ć do 3 ton średniej jako ści siana z 1 ha, za ś wydajno ść 1 ha pastwiska daje mo żliwo ść wy żywienia 2 krów przez okres 130 dni. W przypadku u żytków zielonych słabych wydajno ść z 1 ha spada do 1,5 tony siana słabej jako ści, z 1 ha pastwiska mo żliwe jest wy żywienie jedynie 1 krowy przez okres 120 dni. 11

Struktura u żytkowania gruntów gminy Nur na 20 czerwca 2012 roku kształtowała si ę nast ę- puj ąco 12 : 1. Powierzchnia u żytków rolnych wynosiła 7 141,27 ha: • grunty orne - 5 640,85 ha, co stanowiło 78,99% powierzchni u żytków rolnych, • sady - 32,61 ha (0,46% powierzchni u żytków rolnych); • łąki - 1 203,21 ha (16,85% u żytków rolnych); • pastwiska - 61,35 ha (0,86% u żytków rolnych); • grunty zabudowane - 169,16 ha (2,37% u żytków rolnych); • grunty pod rowami - 1,31 ha (0,02% u żytków rolnych). 2. Lasy i grunty le śne zajmowały ogółem 1 648,06 ha. 3. Powierzchnia nieu żytków wynosiła 31,74 ha.

Powierzchnia u żytków rolnych przypadaj ąca na 1 mieszka ńca gminy wynosi 2,31 ha.

11 F. Woch „Wybrane elementy z gleboznawstwa” [w:] „Wademekum klasyfikatora gleb”, IUNG, 2007 12 www.gminanur.pl

19 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Według danych z powszechnego spisu rolnego przeprowadzonego w 2010 roku na terenie gminy Nur prowadzone s ą 602 gospodarstwa rolne. Wszystkie z nich s ą gospodarstwami in- dywidualnymi. Ponad 90% z tych gospodarstw posiada powierzchni ę wi ększ ą ni ż 5 ha, a po- łowa - wi ększ ą ni ż 15 ha. Średnia wielko ść gospodarstwa to około 12,7 ha.

W strukturze zasiewów dominuj ą zbo ża (2 715,74 ha w 528 gospodarstwach) oraz ziemniaki (104,95 ha w 260 gospodarstwach). 432 gospodarstwa zajmuj ą si ę hodowl ą zwierz ąt. Zde- cydowanie dominuje hodowla bydła - 7 007 sztuk w 371 gospodarstwach. 194 gospodarstwa prowadz ą hodowl ę drobiu, natomiast w 91 gospodarstwach hoduje si ę trzod ę chlewn ą. W zakresie mechanizacji rolnictwa w spisie ustalono, że 438 gospodarstw rolnych posiada łącznie 712 ci ągników rolniczych.

Za najwa żniejsz ą gał ąź rolnictwa uzna ć nale ży hodowl ę krów i zwi ązan ą z ni ą produkcj ę mleka. Na terenie gminy zachowało si ę wiele punktów skupu i chłodzenia mleka, które obecnie nie s ą u żytkowane ze wzgl ędu na zmian ę technologii transportu mleka.

W porównaniu z danymi z poprzedniego spisu rolnego z roku 2002 da si ę zaobserwowa ć pewne tendencje rozwoju rolnictwa w gminie Nur. Po pierwsze, liczba gospodarstw rolnych spadła o 30%. Jedn ą z przyczyn jest zmiana przebiegu granic administracyjnych gminy, w wyniku której powierzchnia gminy zmniejszyła si ę o około 7%. Istotnym czynnikiem jest tak że zjawisko komasacji mniejszych gospodarstw. Zauwa żalny jest wzrost odsetka gospodarstw rolnych o powierzchni powy żej 15 ha z 15% do 50%, co niew ątpliwie ma korzystny wpływ na struktur ę rolnictwa w gminie. Cz ęść z mniejszych, nierentownych musiało zawiesi ć swoj ą działalno ść . Pozytywnym zjawiskiem w gminie jest post ępuj ąca mechanizacja rolnictwa. Struktura chowu zwierz ąt równie ż ulega zmianom. Nast ępuje intensyfikacja hodowli bydła, kosztem hodowli trzody chlewnej, której pogłowie spadło w omawianym okresie o 79%.

Tab. 4. Zmiany w gospodarce rolnej w latach 2002-2010

Kategoria Rok 2002 Rok 2010 Tendencja zmian Liczba gospodarstw rolnych 870 602 - 30% Odsetek gospodarstw o 15% 50% + 230% wielko ści powyżej 15 ha Liczba ci ągników rolniczych 637 712 + 11% na terenie gminy Liczba gospodarstw 570 371 - 35% hoduj ących bydło Pogłowie bydła 5 472 7 007 + 28% Pogłowie trzody chlewnej 4 139 857 - 79%

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

Czynniki sprzyjaj ące rozwojowi działalno ści rolniczej w gminie: − stosunkowo korzystne warunki glebowe, − przewaga prywatnej własno ści gruntów, − korzystne warunki środowiskowe w zakresie czysto ści gleb, daj ące mo żliwo ści rozwoju produkcji zdrowej żywno ści,

20 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

− korzystne warunki produkcji rolnej panuj ące w województwie mazowieckim sprzyjaj ące ogólnemu podnoszeniu kultury rolnej w regionie, a tak że rozwojowi urz ądze ń obsługi, − wyposa żenie gminy w obiekty obsługi rolnictwa, − stosunkowo korzystna w porównaniu z województwem i krajem struktura wielko ściowa gospodarstw, − mo żliwo ść uzupełniania źródeł dochodów gospodarstw rolnych, a tym samym szans na inwestycje, wskutek przydatno ści terenu dla rozwoju agroturystyki.

Czynniki ograniczaj ące rozwój rolnictwa w gminie: − niedoinwestowanie w zakresie przetwórstwa płodów rolnych, − podatno ść gleb na erozj ę i trudne miejscami warunki fizjograficzne, wymuszaj ące stosowanie zabiegów przeciwerozyjnych oraz stanowi ące utrudnienie dla stosowania maszyn rolniczych, − ograniczone mo żliwo ści chemizacji rolnictwa, ze wzgl ędu na wra żliwe podło że gruntowo- wodne.

3.4.2. Le śnictwo wraz z le śną przestrzeni ą produkcyjn ą Grunty le śne zadrzewione i zakrzewione w gminie Nur obejmuj ą obszar o powierzchni 1 918,5 ha, co stanowi 20% powierzchni gminy. 13 Gmina charakteryzuje si ę niewielk ą lesisto- ści ą, co jest cech ą typow ą dla krainy mazowiecko - podlaskiej. Analizuj ąc rozmieszczenie la- sów w gminie Nur dostrzec mo żna ich rozproszenie i stosunkowo równomierne wyst ępowa- nie w niewielkich kompleksach poza dolinami rzecznymi. Na obszarze gminy mo żna wyró ż- ni ć wi ększe zespoły le śne: • w południowo - zachodniej cz ęś ci gminy (okolice miejscowo ści Zuzela, Ołtarze-Gołacze) - głównie zespoły sosnowe na polach piasków wydmowych; • w południowo - wschodniej cz ęś ci gminy (okolice miejscowo ści Kossaki, My ślibory, Za- szków-Kolonia) - głównie ubogie monokultury sosnowe; • w środkowo - północnej cz ęś ci gminy (wsie o wspólnym prefiksie Godlewo) - głównie sosna.

W roku 2010 grunty le śne znajduj ące si ę w granicach gminy Nur b ędące własno ści ą pu- bliczn ą stanowiły zaledwie 10,14% wszystkich powierzchni le śnych, w r ękach prywatnych znajdowało si ę 1 723,9 ha.

Lasy gminy Nur zaliczane s ą do siedliska kontynentalnego boru mieszanego, w którego drzewostanie dominuje sosna, sporadycznie pojawia si ę brzoza i d ąb. Odmienne siedliska wyst ępuj ą w dolinach rzecznych, pojawiaj ą si ę tu ł ęgi i olsy. Wyst ępuj ącymi gatunkami s ą to- pole i wierzby. Analiza wyst ępuj ących w gminie Nur typów siedliskowych lasu wskazuje na zdecydowaną dominacj ę borów.

Tab. 5. Zestawienie typów siedliskowych lasów w gminie Nur

Symbol Siedliskowy typ lasu Udział% Bs Bór suchy 0,56 Bśw Bór świe ży 50,1

13 Bank Danych Lokalnych

21 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Bw Bór wilgotny 0,23 BM św Bór mieszany świe ży 20,77 BMw Bór mieszany wilgotny 1,9 LM św Las mieszany świe ży 10,22 LMw Las mieszany wilgotny 4,50 Lśw Las świe ży 2,70 Lw Las wilgotny 1,17 Ol Las bagienny (ols) 6,56 OlJ Las ł ęgowy bagienny (ols jesionowy) 0,48 SUMA 100

Źródło: opracowanie własne na podstawie Uproszczonych planów urz ądzenia lasu dla poszczególnych miejscowo ści gminy Nur oraz opisu taksacyjnego terenów le śnych Nadle śnictwa Rudka na terenie gminy Nur

Lasy na terenie gminy znajduj ą si ę pod administracj ą Nadle śnictwa Rudka, podlegaj ącemu Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Białymstoku. Gmina przynale ży do le śnictwa Nur. Gospodarka le śna gminy podporz ądkowana jest planom urz ądzenia lasu (Lasy Pa ń- stwowe) oraz uproszczonym planom urz ądzenia lasu (lasy niestanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa). Obecnie obowi ązuj ącym dla Nadle śnictwa Rudka jest plan na lata 2008 - 2017. Dla ka żdej miejscowo ści gminnej opracowany został uproszczony plan urz ądzenia lasu na okres od 2009 do 2018. Na terenie gminy wyst ępuj ą niewielkie obszarowo lasy pełni ące funkcj ę ochronn ą - są to lasy wodochronne znajduj ące si ę w s ąsiedztwie miejscowo ści Kramkowo Lipskie (o ł ącznej powierzchni 8,14 ha). 14 Nadle śnictwo Rudka, w ramach zagospodarowania lasów, corocznie wykonuje odnowienia i zalesienia oraz prowadzi prace piel ęgnacyjne, których celem jest zwi ększenie odporno ści drzewostanów na działanie czynników szkodliwych, osi ągni ęcie jako ściowo lepszej produkcji drewna, regulowanie składu gatunkowego, zachowanie zdolno ści produkcyjnej siedlisk. Wi- docznym efektem tych działa ń jest wzrastaj ąca powierzchnia ogólna lasów. Na przestrzeni lat 2000 - 2011 powierzchnia lasów w gminie Nur wzrosła o 67,8 ha.

Wykres 3. Zmiana powierzchni lasów w gminie Nur w latach 2000 - 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

Wraz ze wzrostem powierzchni ogólnej zbiorowisk le śnych zwi ększała si ę tak że lesisto ść gminy, która w 2002 roku wynosiła 17,9% podczas gdy obecnie wynosi 20%. Gmina Nur pod

14 Dane z opisu taksacyjnego dla Nadle śnictwa Rudka

22 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR wzgl ędem lesisto ści ogólnej posiada bardzo niski wska źnik, ni ższy ni ż średnia dla powiatu ostrowskiego (27,9%) i dla Polski (29,2%).

Gospodarcze wykorzystanie lasów na terenie gminy Nur ogranicza si ę do pełnienia przez nie funkcji ekologicznej, pozyskiwania drewna oraz zbierania grzybów i owoców le śnych. Przez wzgl ąd na niewielk ą lesisto ść ogóln ą w gminie wycinka drzew powinna dotyczy ć wył ącznie drzewostanu zniszczonego. W miejsce wyci ętych drzew powinny pojawia ć si ę nowe nasa- dzenia.

3.4.3. Usługi Kwestia dost ępno ści i wachlarza usług w gminie jest jedn ą z najistotniejszych, gdy ż wi ąż e si ę bezpo średnio z jako ści ą życia mieszka ńców oraz daje mo żliwo ść tworzenia nowych miejsc pracy na terenach typowo rolniczych, nieuprzemysłowionych. Do usług dost ępnych w gminie Nur zaliczy ć mo żna przede wszystkim: Usługi publiczne - opisane w rozdziale Warunki życia ludno ści: - usługi zdrowia (patrz podrozdział 3.3.1.), - usługi o światy (patrz podrozdział 3.3.1.), - usługi zwi ązane z bezpiecze ństwem (patrz podrozdział 3.3.2.), - usługi zwi ązane z kultur ą (patrz podrozdział 3.3.1.), Usługi nie zaliczane do publicznych: - usługi handlu, - usługi pocztowe, - usługi gastronomiczne, - usługi bankowe, - usługi turystyczne

Według danych GUS, w gminie Nur zarejestrowanych było 107 podmiotów nale żą cych do kategorii podmiotów usługowych. Podmioty gospodarcze zlokalizowane w Nurze stanowi ą prawie połow ę ogółu. Cechuje jest najwi ększa ró żnorodno ść , co nadaje miejscowo ści rol ę lokalnego centrum usługowego. Wśród zlokalizowanych tu zakładów usługowych wyró żni ć mo żna m. in. sklepy spo żywczo-przemysłowe, sklep mi ęsny, sklep z artykułami elektronicz- nymi, zakład fryzjerski, weterynaryjny, zakład opieki zdrowotnej, poczt ę, bibliotek ę, szkoł ę, bank oraz bar. Drugim co do wielko ści o środkiem usługowym jest Zuzela, trzecim - Żebry- Laskowiec. Oprócz miejscowo ści o wykrystalizowanych centrach usługowych, na terenie gminy wyst ępu- ją rozproszone podmioty usługowe, takie jak punkty wymiany butli gazowych, mniejsze sklepy oraz drobne zakłady rzemie ślnicze (np. stolarskie, szklarskie).

Na terenie gminy Nur handel - w postaci sklepów tudzie ż handlu obwo źnego - nale ży do sektora prywatnego. Mała przedsi ębiorczo ść , do której mo żna zaliczy ć prowadzenie sklepów spo żywczych, spo żywczo-przemysłowych, usług ogólnobudowlanych oraz drobnych usług, rozwija si ę głównie w wi ększych sołectwach. W miejscowo ściach o funkcji turystycznej b ądź letniskowej zaobserwowa ć mo żna sezonowy spadek obrotów w handlu poza sezonem turystycznym, który przypada tu latem. Na rozwój handlu w gminie niekorzystny wpływ maj ą przede wszystkim: niska konkurencyjno ść drobnych firm, słabo ść ekonomiczna i niska siła nabywcza ludno ści oraz blisko ść miast (Ciechanowca (16 km), Ostrowi Mazowieckiej (33 km), Siedlec (65 km), Zambrowa (36 km) i Warszawy (117 km). Usługi handlu, gastronomii i

23 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR rzemiosła skomercjalizowały si ę. O ich wielko ści i rozmieszczeniu decyduje gospodarka ryn- kowa. Uzupełnienie oferty usługowej o działalno ść z bran ż pozarolniczych, które umo żliwiłyby uzy- skanie dochodów dla nowych przedsi ębiorców poprzedzone powinno by ć stworzeniem do- godnych warunków ekonomicznych i finansowych dla przedsi ębiorczo ści, popraw ą efektyw- no ści rolnictwa jako głównej funkcji ekonomicznej gminy oraz uaktywnieniem postaw spo- łecznych mieszka ńców gminy.

Perspektywicznym dla rozwoju gminy sektorem usług jest sektor turystyczny. Poło żenie w dolinie Bugu, w stosunkowo niedu żej odległo ści od Warszawy mog ą sta ć si ę fundamental- nymi siłami rozwojowymi turystyki w gminie. Przez teren gminy Nur przebiega oznakowany zielony Pieszy Szlak Turystyczny PTTK (PL-261-z) relacji Ciechanowiec - Gąsiorowo. Pro- wadzi on przez wsie Kossaki, Kamianka, Nur, Ołtarze-Gołacze i Zuzela i umo żliwia zwiedzanie takich atrakcji jak zabytkowa plebania przy ko ściele w Nurze, zabytkowy ko ściół, cmentarz i muzeum pami ątek po Prymasie Tysi ąclecia Stefanie Wyszy ńskim w Zuzeli. Turystyka wodna na terenie gminy jest mo żliwa dzi ęki rzekom o wartkim nurcie (Bug i Nurzec). Na ich brzegach brakuje specjalnie przystosowanych stanic wodnych. Na terenie gminy działa kilka gospodarstw agroturystycznych oferuj ących ł ącznie kilkadzie- si ąt miejsc noclegowych. Za najbardziej korzystnie ulokowane pod wzgl ędem turystycznym uzna ć nale ży tereny nad Bugiem i Nurcem, w szczególno ści Ołtarze-Gołacze i Zaszków, gdzie nast ępuje intensywny rozwój zabudowy letniskowej. Z rozwojem usług turystyki wi ąż e si ę tak że rozwój usług towarzysz ących, mog ący da ć impuls dla rozwoju handlu, gastronomi i usług kultury na terenie gminy Nur.

3.4.4. Przemysł Na terenie gminy funkcjonuje 35 przedsi ębiorstw zaklasyfikowanych przez GUS do kategorii „przemysł i budownictwo”. Dwa najwi ększe z nich znajduj ą si ę w Zakrzewie-Słomach - przedsi ębiorstwo budowlane STANBUD oraz Godlewie Wielkim - przedsi ębiorstwo MaxBud zajmuj ące si ę budow ą obiektów z płyty warstwowej. Działalno ść przemysłowa w gminie nie jest wysoko rozwini ęta, liczba działaj ących tu podmio- tów jest stosunkowo niska. W strukturze przedsi ębiorstw przewa żaj ą podmioty o lokalnej skali oddziaływania. W omawianej kategorii dominuj ą zakłady prowadz ące działalno ść bu- dowlan ą.

3.5. Struktura władania gruntami Zdecydowana wi ększo ść gruntów gminy Nur znajduje si ę w r ękach prywatnych - jest to ponad 90% powierzchni wszystkich gruntów. Do podmiotów skupiaj ących ponad 1% powierzchni gruntów nale ży gmina Nur (2,14%), oraz Skarb Pa ństwa (2,12% w zarz ądzie regionalnego Zarz ądu Gospodarki wodnej oraz 1,98% w zarz ądzie Nadle śnictwa). Szczegóło- wo udział poszczególnych form własno ści oraz władania, z wył ączeniem osób fizycznych, przedstawiono w tabeli 6.

Do terenów gminnych nale żą przede wszystkim drogi oraz terenu pod budynkami użytecz- no ści publicznej lub inne zwi ązane z infrastruktur ą techniczn ą. Poza tym do najwi ększych władaj ących nale ży RZGW oraz Nadle śnictwo, co wi ąż e si ę ze struktur ą u żytkowania ziemi gminy Nur.

24 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Tab. 6 Stan prawny gruntów w gminie Nur w 2012 roku Powierzchnia Udział Wła ściciel/władaj ący [ha] procentowy Gmina Nur 205,82 2,144% Skarb Pa ństwa w zarz ądzie RZGW 203,79 2,122% Skarb Pa ństwa zarz ądzie Nadle śnictwa 190,28 1,982% Skarb Pa ństwa w zarz ądzie Zarz ądu Melioracji 39,32 0,410% Powiat w zarz ądzie Zarz ądu Dróg 17,01 0,177% Zarz ąd Dróg Wojewódzkich 16,42 0,171% Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad 15,77 0,164% Skarb Pa ństwa w zarz ądzie Marszałka Województwa 8,20 0,085% Wspólnota wsi 6,64 0,069% Skarb Pa ństwa w zarz ądzie Dróg Publicznych 5,35 0,056% Agencja Nieruchomo ści Rolnych 1,64 0,017% Skarb Pa ństwa w zarz ądzie Gminy 1,50 0,016% Skarb Pa ństwa 0,30 0,003% Skarb Pa ństwa w zarz ądzie Dróg Publicznych 0,16 0,002%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Urz ąd Gminy

3.6. Podsumowanie Do najwa żniejszych uwarunkowa ń społeczno ekonomicznych maj ących wpływ na rozwój gminy w przyszło ści zaliczy ć nale ży struktur ę demograficzn ą mieszka ńców gminy. Cechy ludno ści istotnie rzutuj ą na przyszł ą sytuacj ę ekonomiczn ą oraz rozwój przestrzenny gminy. Stały odpływ i starzenie si ę ludno ści sprawiaj ą, że popyt na nowe tereny przeznaczone pod zabudow ę na terenie gminy pochodzi raczej z zewn ątrz i zwi ązany jest z rozwojem turystyki. Mieszka ńcy gminy utrzymuj ą si ę w du żej mierze z rolnictwa, do którego rozwoju gmina ma dobre warunki przyrodnicze. Dominuje hodowla krów na potrzeby przemysłu mleczarskiego. Nast ępuje tak że powolny wzrost zró żnicowania pozarolniczych źródeł utrzymania ludno ści, głównie zwi ązany z usługami. Produkcj ą przemysłow ą zajmuje si ę tu niewiele zakładów. W zwi ązku z sytuacj ą demograficzn ą gmina zmuszona była zamkn ąć szkoły w mniejszych miejscowo ściach. Placówki w Nurze stanowi ą wystarczaj ące zaplecze edukacyjne dla dzieci w gminie. Dodatkowo, wa żną rol ę kulturalno -oświatow ą pełni biblioteka. Na terenie gminy funkcjonuj ą dwie parafie - w Nurze i Zuzeli. Ta ostatnia prowadzi jedyne w gminie muzeum - Muzeum Lat Dziecinnych Kardynała Stefana Wyszy ńskiego. W zakresie opieki zdrowotnej, w gminie działa jeden o środek zdrowie wraz z punktem aptecznym.

Reasumuj ąc, najwa żniejszymi wyzwaniami stoj ącymi przed gmin ą będą złagodzenie skut- ków niekorzystnych tendencji demograficznych, dywersyfikacja struktury działalno ści gospodarczej oraz stworzenie warunków do rozwoju rolnictwa, turystyki oraz usług im towarzysz ą- cych. Wzmocnienia wymaga ć będzie te ż rola miejscowo ści Nur.

25 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

4. Środowisko przyrodnicze

4.1. Zasoby środowiska przyrodniczego

4.1.1. Budowa geologiczna Pod wzgl ędem budowy geologicznej teren gminy Nur znajduje się na Platformie Wschodnio- europejskiej, w granicach jednostki tektonicznej Obni żenie Podlaskie. Na jej obszarze, na skałach krystalicznych prekambru, zalegaj ą osadowe skały paleozoiczne (twarde kambru, piaskowce, kwarcyty, wapienie ordowiku; osady syluru i permu). Na ich powierzchni wyst ę- pują morskie osady mezozoiku. 15 Wy żej zalegaj ące utwory trzeciorz ędowe (piaski, muły, iły mioce ńskie i plioce ńskie) stanowi ą podło że dla stosunkowo dobrze rozpoznanych powierzchniowych utworów czwartorz ędowych, których mi ąż szo ść waha si ę w granicach 50 - 100 m. Na terenie całej gminy powszechnie wyst ępuj ą utwory lodowcowe i wodnolodowco- we, które reprezentowane s ą przez skały piaszczyste i piaszczysto - gliniaste, niekiedy z wkładkami żwiru o znacznej mi ąż szo ści. Na obszarze analizowanej jednostki mo żna wyró ż- ni ć tereny o odmiennych cechach budowy geologicznej: • obszar wysoczyzny lodowcowej zbudowany jest z utworów lodowcowych i wodnolodow- cowych - piasków, żwirów, glin, • obszary dolinne zbudowane s ą z piasków i żwirów, zagł ębieniom dolinnym cz ęsto towarzysz ą utwory pochodzenia organicznego, mog ą si ę tu pojawia ć soczewkowate przewar- stwienia namułów torfiastych i torfów. Wyst ępuj ące muły maj ą przewa żnie niewielk ą mi ąż szo ść (ok 2 m). W dolinach rzek Bugu i Nurca mi ąż szo ść utworów w warstwie po- wierzchniowej jest znacznie wi ększa, dochodzi do kilkunastu metrów.

W cz ęś ci południowo - zachodniej gminy wyst ępuj ą grunty akumulacji eolicznej - piaski eoliczne, które cz ęś ciowo tworz ą pola wydmowe. Ich powstanie okre śla si ę na przełom plej- stocenu i holocenu.

Budowa geologiczna gminy Nur nie wyróżnia si ę szczególnymi cechami, zró żnicowanie utworów powierzchniowych zaznacza si ę głównie w obszarze dolin rzek Bugu i Nurca. Tak wykształcona budowa geologiczna wpływa na warunki podło ża budowlanego, które dla przedmiotowego obszaru s ą odmienne na terenie wysoczyzny lodowcowej oraz w dolinach rzek. Obszary wysoczyznowe generalnie mo żna uzna ć za korzystne dla posadowienia obiek- tów budowlanych, jednak przez wzgl ąd na znaczn ą zmienno ść litologiczn ą zaleca si ę wyko- nywanie szczegółowej analizy gruntu w przypadku posadowienia obiektów o gabarytach wi ększych ni ż budynki mieszkaniowe jednorodzinne. Obszary dolin rzecznych, ze wzgl ędu na mniej stabilne podło że i ryzyko okresowego podniesienia poziomu wód gruntowych i zwi ązane z tym zawilgocenie podło ża s ą o wiele mniej korzystne dla rozwoju budownictwa. 16

4.1.2. Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia Obszar gminy pod wzgl ędem podziału fizyczno - geograficznego Polski poło żony jest na terenie dwóch odmiennych jednostek:

15 Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur. Diagnoza stanu istniej ące- go, Mabrys, Pułtusk, wrzesie ń 2002r. 16 Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur, Uwarunkowania rozwoju. Mabrys, Pułtusk, pa ździernik 2002r.

26 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• w prowincji Ni ż Środkowoeuropejski (31), podprowincji Niziny Środkowopolskie (318), makroregionie Nizina Południowopodlaska (318.9), mezoregionie Podlaski Przełom Bugu (318.91) - obszar ten stanowi południow ą cz ęść gminy; • w prowincji Ni ż Wschodniobałtycko - Białoruski (84), podprowincji Wysoczyzny Pod- lasko - Białoruskie (843), makroregionie Nizina Północnopodlaska (843.3), mezoregionie Wysoczyzna Wysokomazowiecka (843.35) - obszar ten stanowi północn ą cz ęść gminy.

Podlaski Przełom Bugu - jest mezoregionem obejmuj ącym powierzchni ę 673 km 2. Na terenie gminy Nur obejmuje on meandruj ący krajobraz doliny Bugu. Szeroko ść Podlaskiego Przeło- mu Bugu jest zró żnicowana, waha si ę mi ędzy 1,5 a 4 km. Obszar ten przecina polodowcowe wysoczyzny, zagł ębia si ę w nich do gł ęboko ści około 20 - 30 m.

Wysoczyzna Wysokomazowiecka - jest mezoregionem zajmuj ącym powierzchni ę 2 430 km 2. Pod wzgl ędem rze źby terenu jest to obszar o równinnym charakterze, w głównej mierze zbudowany z utworów morenowych urozmaiconych żwirowymi pagórkami i płytko rozci ętymi dopływami Bugu.

Obecna rze źba terenu jest konsekwencj ą nast ępuj ących po sobie kolejnych okresów glacjal- nych i interglacjalnych. Przewa żaj ącą cz ęść obszaru gminy stanowi wysoczyzna polodow- cowa, która ma charakter równinny z niewielkim nachyleniem w kierunku południowym (Wy- soczyzna Wysokomazowiecka). Obszar wysoczyznowy jest porozcinany przez doliny rzek Bug, Nurzec, Pukawka, Kuninianka (południowa cz ęść gminy). Wzdłu ż tych cieków wy- kształciły si ę zró żnicowanej szeroko ści doliny rzeczne (dolina rzeki Bug osi ąga szeroko ść około 4 - 6 km), które w ró żnorodnym stopniu wcinaj ą si ę w wysoczyzn ę morenow ą, dolina rzeki Bug na wysoko ści gminy Nur obni ża si ę do wysoko ści 100 - 120 m n.p.m. Najbardziej rozległa z nich, dolina rzeki Bug, posiada wykształcony układ terasowy (szeroka terasa zalewowa na prawym brzegu i o wiele w ęż sza na lewym brzegu oraz szeroka piaszczysta terasa nadzalewowa znajduj ąca si ę po lewej stronie). Wyst ępuj ąca w granicach gminy Nur terasa zalewowa jest najszersza w pobli żu miejscowo ści Obryte i Zuzela. Tereny zalewowe od wysoczyznowych rozgraniczone s ą wyra źnie zarysowan ą w lokalnym krajobrazie skarp ą, której przeci ętna wysoko ść wynosi około 15 m. Tak ukształtowana kraw ędź erozyjna stanowi granic ę mi ędzy obszarem wysoczyznowym a rozległymi dolinami i jest elementem wysoce podnosz ącym walory krajobrazowe gminy. Z kraw ędzi skarpy rozci ąga si ę rozległy widok na meandruj ącą rzek ę, towarzysz ące jej podmokłe ł ąki oraz oddalone kompleksy le śne. Wysoka skarpa posiada liczne i bardzo atrakcyjne punkty widokowe.

W obr ębie terasy zalewowej wyst ępuj ą ślady starorzeczy ró żnych generacji, w obr ębie współczesnego pasa meandrowego mo żna wyró żni ć p ętle odci ętych meandrów jak i porzu- cone dłu ższe odcinki koryt. Starsze starorzecza i zagł ębienia wypełniaj ą torfy i namuły orga- nogeniczne. 17

W przestrzeni gminy zachowały si ę wyra źnie zarysowane w rze źbie terenu pozostało ści działalno ści lodowcowej. Wyró żni ć mo żna pagórki morenowe (wyst ępuj ące w okolicach Zu- zeli), powstałe w wyniku działalno ści akumulacyjnej i erozyjnej doliny rzeczne oraz powstałe

17 „Korytarz ekologiczny doliny Bugu, Stan - Zagro żenia - Ochrona”, Fundacja IUCN Poland, Warszawa 2002

27 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR w wyniku eolicznej akumulacji wydmy (widoczne na terasie zalewowej Bugu i Nurca oraz w pobli żu miejscowo ści Ołtarze-Gołacze). 18

Ukształtowanie terenu wskazuje na równinny, jednak wysoce urozmaicony charakter gminy, jej średnia wysoko ść kształtuje si ę na poziomie 110 - 130 m n.p.m. Powierzchnia terenu jest w niewielkim stopniu nachylona w kierunku południowo - zachodnim. Najwy żej zlokalizowany punkt znajduje si ę w miejscowo ści Zaszków i osi ąga 131,66 m n.p.m. Obszarem wy żej wy- niesionym s ą równie ż okolice miejscowo ści Godlewo Wielkie, gdzie rz ędne dochodz ą do 131,4 m n.p.m. Tereny najni żej poło żone towarzysz ą dolinom rzek Bug, Nurzec, Pukawka, Kuninianka. Najni żej poło żony punkt znajduje si ę na rz ędnej 101,5 m n.p.m. i mie ści si ę na południe od miejscowo ści Zakrzewo-Słomy. Deniwelacje terenu w granicach gminy Nur dochodz ą do 30 m. Widoczne spadki terenu wyst ępuj ą mi ędzy dolin ą Bugu i Nurca a wysoczyzn ą lodowcow ą. Cz ęść terenów gminy Nur po- ło żona jest depresyjnie w stosunku do wezbra ń rzek Bug i Nurzec, w cz ęś ci mi ędzy korytami tych rzek a skarpami erozyjnymi stanowi ą one teras ę zalewow ą. Na terenie gminy Nur nie wyst ępuj ą wały przeciwpowodziowe. W lokalnym krajobrazie w niewielkim stopniu pojawiaj ą si ę antropogeniczne formy ukształto- wania terenu, przyjmuj ą one głównie formy nasypów wykonanych wzdłu ż dróg.

4.1.3. Warunki klimatyczne Według podziału na regiony klimatyczne Polski A. Wosia obszar gminy Nur znajduje si ę w regionie podlasko - poleskim, w którym notowana jest najmniejsza liczba dni z pogod ą umiarkowanie ciepł ą (119/rok). Dni umiarkowanie ciepłych i jednocze śnie pochmurnych jest około 70 w roku, a ciepłych z opadem około 55. Cz ęś ciej ni ż w innych regionach wyst ępuj ą tu dni z pogod ą mro źną, słoneczn ą bez opadu i dni przymrozkowych z pogod ą umiarkowanie zimną. Cechy klimatyczne gminy: − średnia temperatura roczna: 6-7ºC, − średnia liczba dni ciepłych w roku: 240 - 230, − średnia liczba dni z przymrozkami w roku: 75 - 80 − średnia temperatura w miesi ącach letnich: 17,5ºC, − średnia temperatura w miesi ącach zimowych: -4ºC, − średnia roczna suma opadów: 500 - 550 mm, − średnia liczba dni z pokryw ą śnie żną: 80 - 90 − długo ść okresu wegetacyjnego: 200 - 210 dni

Wyst ępowanie rzeki Bug wpływa na zwi ększony napływ mas powietrza z kierunku wschód - zachód. W okresie letnim i jesiennym przewa żaj ą wiatry zachodnie, wiosn ą północne, za ś zim ą wiej ące z kierunku południowo - wschodniego. Średnia pr ędko ść wiatru to ok 3 m/s, najwi ększe pr ędko ści przypadaj ą na jesie ń i zim ę. Wilgotno ść powietrza jest wysoka (80 - 82%), co wi ąż e si ę te ż z wyst ępowaniem licznych mgieł (przez ok 25 - 30 dni w roku).

Na terenie gminy Nur wyst ępuj ą elementy przyczyniaj ące si ę do kształtowania si ę specyficznych mikroklimatów, s ą nimi wyst ępowanie rozległych dolin rzecznych, ukształtowanie terenu, ro ślinno ść le śna. Mikroklimat dolin rzecznych charakteryzuje si ę zwi ększonym parowa-

18 Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur, Uwarunkowania rozwoju. Mabrys, Pułtusk, pa ździernik 2002r.

28 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR niem, na skutek czego powstaj ą poranne mgły i zamglenia. Bardziej korzystne warunki klimatyczne wyst ępuj ą na obszarze wysoczyznowym oraz w s ąsiedztwie obszarów le śnych. Zbiorowiska drzew przyczyniaj ą si ę do zmniejszania pr ędkości wiatru.

4.1.4. Zasoby wodne Wody powierzchniowe Pod wzgl ędem hydrograficznym obszar gminy Nur w cało ści le ży w dorzeczu rzeki Wisły, w zlewni rzeki Bug. Głównymi ciekami jest Bug wraz z jej prawobrzeżnymi dopływami - rzekami Nurzec i Pukawka (z dopływaj ącą do niej rzek ą Kuninianką). Rzeka Bug stanowi południow ą granic ę gminy Nur (na długo ści około 18 km). Jest pi ątą pod wzgl ędem wielko ści rzek ą Polski i cechuje j ą naturalny charakter. Ma swoje źródło na Wy ży- nie Podolskiej na Ukrainie (na wysoko ści około 311 m n.p.m.) a uchodzi do Zalewu Zegrzy ń- skiego, stanowi ąc lewy dopływ Narwi. Bug posiada rozległ ą dolin ę rzeczn ą, która wyra źnie wcina si ę w obszary wysoczyznowe. Szeroko ść doliny Bugu wynosi od 3 do 6 km. Na terenie gminy Nur szeroko ść koryta rzecznego wynosi około 100 - 200 m. Bug jest rzek ą charakteryzuj ąca si ę wysok ą nieregularno ści ą pod wzgl ędem hydrograficznym - posiada zmienn ą szeroko ść koryta, pojawiaj ą si ę gwałtowne zmiany w jej gł ęboko ści i nurcie. Dno rzeki jest piaszczyste i mało stabilne, czego skutkiem jest przesuwanie przez nurt ławic piasku. Nieuregulo- wany charakter rzeki znajduje odzwierciedlenie w wyst ępowaniu pozostało ści starorzeczy, które okresowo (podczas wezbra ń) mog ą si ę ł ączy ć z biegiem rzeki. Wysokie stany wody w rzece obserwowane s ą w kwietniu (zasilanie śnie żne) oraz w czerwcu i lipcu (zasilanie opadowe). Niskie stany wody w rzece maj ą miejsce we wrze śniu, kiedy to przypada stosunkowo niewiele opadów. 19 Wylewy rzeki powinny ogranicza ć si ę do terasy zalewowej (tereny ł ąk i pastwisk), której granic ę stanowi stroma skarpa wysoczyznowa. Rzeka Bug stanowi atrakcj ę turystyczn ą i krajobrazow ą gminy. Rzeka Nurzec - stanowi prawobrze żny dopływ Bugu. Swój pocz ątek bierze przy granicy z Białorusi ą i uchodzi do Bugu na południe od miejscowo ści Ślepowrony. Nurtem rzeki biegnie wschodnia granica gminy Nur. Ciek ten, odwadniaj ąc wschodni ą jej cz ęść , posiada typowo nizinny charakter. Koryto rzeki w środkowym, dolnym oraz uj ściowym biegu rzeki wyra źnie wcina si ę w dno doliny. Nurzec jest rzek ą atrakcyjn ą pod wzgl ędem rozwoju turystyki i agroturystyki. Rzeka Pukawka - jej źródło znajduje si ę w miejscowo ści Zawisty (powiat ostrowski, gmina Boguty-Pianki), do Bugu uchodzi w pobli żu miejscowo ści Zuzela. Ciek ten odwadnia znaczn ą cz ęść gminy Nur, w środkowym i górnym biegu został ju ż uregulowany. Rzeka Kuninianka - jej źródło znajduje si ę w gminie Boguty-Pianki (powiat ostrowski), do Pu- kawki uchodzi w pobli żu miejscowo ści Kunin-Zamek (gmina Boguty-Panki).

Poza wy żej wspomnianymi, w południowej cz ęś ci gminy pojawiaj ą si ę niewielkie okresowe cieki, które bezpo średnio uchodz ą do Bugu.

Na terenie gminy wyst ępuj ą dawne starorzecza oraz niewielkie zagł ębienia wypełnione wod ą (w miejscowo ści Kramkowo Lipskie, Ołtarze-Gołacze). Rzece Pukawce towarzysz ą stawy rybne.

19 Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą do 2018, EKOL - EKON, Ostroł ęka, 2011

29 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Tak ukształtowany system naturalnych rzek i cieków uzupełniany jest przez sie ć rowów me- lioracyjnych, które najcz ęś ciej posiadaj ą charakter odwadniający.

Wody powierzchniowe na przedmiotowym obszarze nale żą do dorzecza administrowanego przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie.

Wody podziemne Obszar gminy Nur jest umiarkowanie zasobny w wody podziemne, które maj ą charakter po- rowy. W zasi ęgu rozpatrywanej jednostki administracyjnej nie występuje żaden Główny Zbiornik Wód Podziemnych. U żytkowy poziom wodono śny znajduje si ę w utworach czwartorz ędowych. W obszarze gminy mo żna wyró żni ć tereny charakteryzuj ące si ę odmiennymi cechami wód gruntowych: • strefa obejmuj ąca obszar dolin rzecznych, obni żeń terenów oraz obszarów towarzysz ących dolinom rzecznym. Strefa ta obejmuje rozległ ą dolin ę rzeki Bug, Nurzec, Pu- kawki, Kuninianki oraz znaczn ą cz ęść obszarów poło żonych na południe od miejscowo ści Godlewo-Warsze. W strefie tej pierwszy poziom wodono śny wyst ępuje płycej ni ż w pozostałej cz ęś ci gminy, w dolinach rzecznych znajduje si ę na poziomie mniejszym ni ż 2 m p.p.t., w pozostałej cz ęś ci znajduje si ę na gł ęboko ści 2 - 5 m p.p.t. Po- ziom tych wód jest ści śle zale żny od stanu wody w rzekach. Roczne wahania poziomu płytko zalegaj ących wód gruntowych przyczyniaj ą si ę do powstawania wiosen- nych podtopie ń ł ąk. Innym skutkiem jest wysychanie niektórych mniejszych cieków w okresie letnim. • strefa obejmuj ąca pozostały obszar wysoczyzny. W strefie tej pierwszy poziom wodono śny znajduje si ę powy żej 5 m p.p.t.

Zasilanie warstw wodono śnych nast ępuje za spraw ą przes ączania pionowego przez utwory słabo przepuszczalne lub bezpo średnio w strefach kontaktu hydraulicznego. 20 Potencjalna wydajno ść otworów studziennych na terenie gminy Nur kształtuje si ę na poziomie 50 - 70 m 3/dob ę, jedynie w s ąsiedztwie rzeki Bug, poni żej strefy kraw ędziowej, zmniej- sza si ę do poziomu 30 - 50 m 3/dob ę. Najwy ższa potencjalna wydajno ść (70 m3/dob ę) wyznaczona została mi ędzy miejscowo ści ą Zuzela a Ołtarze-Gołacze oraz w s ąsiedztwie wsi God- lewo Wielkie. 21

Na terenie gminy funkcjonuj ą trzy uj ęcia wód podziemnych: • Nur o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w wysoko ści 24,0 m3/h i średnim 3 poborze wód Q śrd = 266,5 m /d, • Zuzela o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w wysoko ści 93,0 m3/h i śred- 3 nim poborze wód Q śrd = 424,2 m /d, • Ołowskie - brak zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych, o średnim poborze wód 3 22 Qśrd = 696,0 m /d.

20 Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą do 2018r., EKOL - EKON, Ostroł ęka 21 Mapa hydrogeologiczna Polski: http://epsh.pgi.gov.pl/epsh/default.aspx?gpm=2ad77d5b-cdbf-4326-b544- 5a0937fd1d3e 22 Program ochrony środowiska dla gminy Nur na lata 2005 - 2012, Nur, listopad 2005

30 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Studnie te eksploatuj ą wody pi ętra czwartorz ędowego. Dla wspomnianych uj ęć zostały wyznaczone strefy ochrony bezpo średniej. Uj ęcia wód podziemnych w gminie Nur nie maj ą wyznaczonych stref ochrony po średniej.

4.1.5. Surowce mineralne Na terenie gminy Nur wyst ępuj ą udokumentowane zło ża torfu w pasie Nur - Bojary oraz Zu- zela - Boguty. Zasoby te nie s ą eksploatowane mi ędzy innymi ze wzgl ędu na wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe dolin rzecznych, w których si ę znajduj ą.

4.1.6. Warunki glebowe Obecne warunki glebowe na obszarze gminy Nur s ą wynikiem wykształconej budowy geologicznej, stosunków wodnych oraz charakteru dotychczasowego u żytkowania przedmiotowego obszaru. W obr ębie opracowania przewa żaj ą gleby mineralne (zawieraj ące mniej ni ż 5% substancji organicznej), wyst ępuj ą równie ż gleby pochodzenia organicznego (zawieraj ące powy żej 20% substancji organicznej).

Najwi ększ ą cz ęść stanowi ą gleby bielicowe wytworzone z piasków gliniastych mocnych i lekkich oraz słabo gliniastych. O wiele mniejszy udział maj ą gleby brunatne wyługowane oraz czarne ziemie zdegradowane i gleby szare. W dolinach rzek Bugu, Nurca oraz dolnym biegu Pukawki dominuj ą mady na piaskach słabo gliniastych, lu źnych i gliniastych lekkich. 23 Glebami o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju rolnictwa s ą grunty III klasy bonitacyjnej (gleby orne średnio dobre), które fragmentarycznie wyst ępuj ą w cz ęś ci północnej i połu- dniowej gminy. Na glebach tych wyst ępuj ą w głównej mierze kompleksy pszenny bardzo dobry, pszenny wadliwy, żytni bardzo dobry lub u żytki zielone średnie. Gleby mineralne klasy IV (orne średnie) charakteryzuj ą si ę wyra źnie ni ższymi plonami ni ż gleby klas wy ższych. S ą one wysoce podatne na wahania poziomu wód gruntowych. Na terenie gminy Nur zajmuj ą zdecydowanie wi ększe obszary ni ż gleby klasy III. Głównymi kompleksami wyst ępuj ącymi na gruntach tej klasy s ą: żytni dobry, żytni słaby, fragmentarycznie żytni bardzo dobry lub u żytki zielone średnie. Gleby klas ni ższych - V i VI klasa bonitacyjna (orne słabe i najsłabsze) - są ubogie w substancje organiczne i przynosz ą z reguły niskie plony. Wyst ępuj ą one głównie w cz ęś ci centralnej i wschodniej gminy Nur. Głównymi kompleksami wyst ępuj ącymi na gruntach tej klasy są: żytni słaby i bardzo słaby, zbo żowo pastewny mocny i słaby oraz u żytki zielone słabe. Wśród gleb VI klasy bonitacyjnej wyró żnia si ę równie ż klasę VIz, posiadaj ącą bardzo niski poziom próchniczy, któr ą uznaje si ę za nadaj ącą si ę do zalesienia. Na obszarze gminy Nur gleby klasy VIz pojawiaj ą si ę fragmentarycznie w dolinach rzecznych. Gleby pochodzenia organicznego znajduj ą si ę głównie w dolinach odnóg rzeki Pukawki i zajmowane s ą przez u żytki zielone. S ą to gleby murszowo - torfowe, rzadziej torfy niskie. W głównej mierze s ą to u żytki zielone średnie, rzadziej słabe.

Analiza rozmieszczenia trwałych u żytków zielonych wykazuje, i ż na terenie gminy nie wyst ę- puj ą u żytki zielone bardzo dobre i dobre. Przewa żaj ą u żytki zielone średnie, których wydajno ść mo że dochodzi ć do 3 ton średniej jako ści siana z 1 ha, za ś wydajno ść 1 ha pastwiska daje mo żliwo ść wy żywienia 2 krów przez okres 130 dni. W przypadku u żytków zielonych sła-

23 Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur. Diagnoza stanu istniej ące- go, Mabrys, Pułtusk, wrzesie ń 2002r.

31 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR bych wydajno ść z 1 ha spada do 1,5 tony siana słabej jako ści, z 1 ha pastwiska mo żliwe jest wy żywienie jedynie 1 krowy przez okres 120 dni. 24

Na podstawie analizy mapy glebowo - rolniczej powiatu ostrowskiego (1:50 000) oraz rozmieszczenia użytków gruntowych stwierdza si ę, i ż warunki glebowe w gminie Nur s ą dobre i średnie. W jej obszarze nie wyst ępuj ą gleby I ani II klasy bonitacyjnej. Najlepsze pod wzgl ę- dem przydatno ści dla rolnictwa s ą gleby klas bonitacyjnych III i IV, które wyst ępuj ą w cz ęś ci północnej, wschodniej i środkowej gminy. Ich powierzchnia zajmuje około 40% u żytków rolnych gminy.

4.1.7. Świat flory i fauny Według regionalizacji przyrodniczo - le śnej teren gminy Nur le ży w krainie Mazowiecko - Podlaskiej (IV), Dzielnicy Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej (IV.5), Mezoregionie Dolina Dolnego Bugu (IV.5.d). Świat ro ślinny na terenie gminy jest umiarkowanie ró żnorodny. Zdecydowana wi ększo ść obszaru jest poro śni ęta ro ślinno ści ą u żytków rolnych, które zajmuj ą powierzchni ę 7 141,27 ha. Wśród nich najwi ększy udział maj ą grunty orne (78,99%), ł ąki i pastwiska obejmuj ą 17,71% a sady zaledwie 0,46% powierzchni u żytków rolnych. Tereny wykorzystywane przez ł ąki i pastwiska wyst ępuj ą w głównej mierze wzdłu ż dolin rzecznych oraz w miejscach okresowo podmokłych. S ą to głównie ł ąki wilgotne, na których wyst ępuje ro ślinno ść ł ęgów olszowych. Ro ślinno ść upraw polowych jest reprezentowana przez ró żnorodne gatunki zbó ż, głównie mieszanek zbo żowych, żyta, pszenicy ozimej i jarej oraz kukurydzy. Pojawiaj ą si ę równie ż uprawy koniczyny i lucerny. Lesisto ść gminy Nur jest niewielka, osi ąga poziom 20% (1 918,5 ha), co jest powierzchni ą nisk ą w porównaniu z lesisto ści ą powiatu ostrowskiego (27,90%) i lesisto ści ą ogóln ą w Pol- sce (29,20%). 25 Niewielkie powierzchnie le śne s ą cech ą charakterystyczn ą dla krainy mazowiecko - podlaskiej, której obszar jest w zasadzie poza granicami zasi ęgu świerka, buka i jo- dły. Analizuj ąc rozmieszczenie lasów w gminie Nur dostrzec mo żna ich rozproszenie i stosunkowo równomierne wyst ępowanie w niewielkich kompleksach poza dolinami rzecznymi. Jedynymi wi ększymi zespołami le śnymi s ą wyst ępuj ące w południowo - zachodniej, połu- dniowo - wschodniej oraz środkowo - północnej cz ęś ci gminy kompleksy sosnowe. Lasy gminy Nur zaliczane s ą do siedliska kontynentalnego boru mieszanego, w którego drzewostanie dominuje sosna, sporadycznie pojawia si ę brzoza i d ąb. Odmienne siedliska wyst ępuj ą w dolinach rzecznych, pojawiaj ą si ę tu ł ęgi i olsy. Wyst ępuj ącymi gatunkami s ą to- pole i wierzby. Obszarem wyst ępowania rzadkich gatunków ro ślin jest rozległa dolina rzeki Bug, w granicach gminy Nur znajduje si ę jej mniejszy prawostronny fragment. Na terenach podmokłych dolin wyst ępuje roślinno ść wilgotnolubna. Wyra źnie widocznym elementem szaty ro ślinnej gminy Nur s ą zadrzewienia przydro żne i śródpolne, które chroni ą grunty orne przed nadmiern ą erozj ą wietrzn ą. Obszarom zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej jednorodzinnej towarzyszy ro ślinno ść ozdobna.

Obszar gminy Nur nie wyró żnia si ę szczególnymi walorami świata zwierz ąt. Nale ży jednak zwróci ć uwag ę na fakt, i ż rozległe tereny dolin rzecznych (głównie Bugu i Nurca) s ą wa żną ostoj ą dla wielu gatunków zwierz ąt zwi ązanych z ekosystemami wodno - łąkowymi. Tereny

24 F. Woch „Wybrane elementy z gleboznawstwa” [w:] „Wademekum klasyfikatora gleb”, IUNG, 2007 25 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=458441&p_token=0.8200642347087482

32 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR te wchodz ą w skład ponadlokalnych korytarzy ekologicznych, dlatego te ż mo żna stwierdzi ć, iż obszary dolinne stanowi ą istotne szlaki migracji fauny. Poza obszarami dolinnymi świat zwierz ęcy w gminie reprezentowany jest przez gatunki typowe dla obszarów nizinnych wiejskich (tj. gryzonie polne) oraz terenów s ąsiaduj ących ze zbiorowiskami le śnymi. Szlaki migracyjne wielu gatunków zwierz ąt napotykaj ą na swej drodze bariery antropogeniczne w postaci osad ludzkich oraz dróg o wysokim nat ęż eniu ruchu pojazdów (droga krajowa nr 63 i wojewódzka nr 694). Obszar gminy Nur charakteryzuje si ę bardzo du żą liczebno ści ą bociana białego, którego wysok ą koncentracj ę obserwuje si ę w dolinie Bugu. Jak wynika z IV światowego liczenia gniazd bociana białego (2004 r.) w przestrzeni gminy naliczono 67 par przyst ępuj ących do l ęgu. Średnie zag ęszczenie bociana, przeliczone na powierzchni ę województwa, wynosiło 20,2 pary/100 km 2, w powiecie ostrowskim wska źnik ten wynosił 34,7 pary/100 km 2, za ś w gminie Nur osi ągał warto ść 64 pary/100 km 2.26 Rzeki Bug i Nurzec s ą wa żnym środowiskiem życia ryb. Towarzysz ące rzece Bug starorzecza stanowi ą dogodne tarliska dla ryb, podobnie jak dolne biegi cieków uchodz ących do Bugu.

Dla terenu gminy Nur nie została przeprowadzona inwentaryzacja przyrodnicza w zwi ązku z czym nie mo żna precyzyjnie stwierdzi ć wyst ępowania gatunków chronionych.

4.2. Jako ść i zagro żenia środowiska przyrodniczego

4.2.1. Stan czysto ści wód Wody powierzchniowe Okre ślenie jako ści wód powierzchniowych jest mo żliwe dla rzeki Bug i Nurzec, gdy ż dla tych cieków prowadzone s ą przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska badania w ramach krajowego monitoringu jako ści wód. W ramach monitoringu rzek w 2011 roku badanie jako ści wód rzeki Bug odbyło si ę w zakresie monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. W ramach tak przeprowadzonego monitoringu nie wyznaczono punktu pomiarowo - kontrolnego na terenie gminy Nur, najbli żej zlokalizowanym punktem jest ten znajduj ący si ę w gminie Małkinia Górna - Glina Nadbu żna (nr 1683), nazwa JCW Bug od Kołodziejki do Broku. Ocena stanu/potencjału ekologicznego i chemicznego dla tego odcinka rzeki, w ramach monitoringu obszarów chronionych, wykazała na stan słaby . Oceny tej dokonano na podstawie oceny jako ści poszczególnych wska źników wód. 27

Tab.7. Klasyfikacja wska źników jako ści wód w rzece Bug - punkt pomiarowy Glina Nadbu żna Nazwa Nazwa jcw Kod jcw Kod ppk rzeki Bug od Kołodziejki do Bug PLRW200021266759 PL01S0701_1219 Broku Fitoplankton (wska źnik fitoplanktonowy Elementy biologiczne 0,39 IFPL) Temperatura ( oC) 13 Stan fizyczny Zawiesina ogólna (mg/l) 23

26 http://www.bocian.org.pl/bocian-bialy/liczebnosc 27 http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/688/Monitoring_rzek_w_2011_roku.html

33 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Tlen rozpuszczony (mgO 2/l) 11 BZT5 (mgO /l) 5,1 Warunki tlenowe 2 ChZT - Mn (mgO 2/l) 13,1 OWO (mgC/l) 17,8 Przewodno ść w 20 oC (uS/cm) 560 Substancje rozpuszczone (mg/l) 368 Siarczany (mgSO4/l) 43 Zasolenie Chlorki (mgCl/l) 20 Wap ń (mgCa/l) 87,1 Magnez (mgMg/l) 8,440 Twardo ść ogólna (mgCaCO3/l) 252 Odczyn pH 7,8-8,8 Zakwaszenie Zasadowo ść ogólna (mgCaCO3/l) 207,83 Azot amonowy (mgN - NH 4/l) 0,09 Azot Kjeldahla (mgN/l) 1,67 Substancje biologicz- Azot azotanowy (mgN - NO 3/l) 1,07 ne Azot ogólny (mgN/l) 2,73 Fosforany (mgPO 4/l) 0,18 Fosfor ogólny (mgP/l) 0,14 Arsen (mg As/l) 0,003 Bar (mg Ba/l) 0,036 Bor (mg B/l) 0,027 Chrom sze ściowarto ściowy (mg Cr +6 /l) <0,001 Substancje szczegól- Chrom ogólny (mg Cr/l) <0,001 nie szkodliwe - specy- Cynk (mg Zn/l) 0,004 ficzne zanieczyszcze- Mied ź (mg Cu/l) 0,005 nia syntetyczne i nie- syntetyczne Fenole lotne (indeks fenolowy) (mg/l) 0,002 Węglowodory ropopochodne - indeks oleju <0,1 mineralnego (mg/l) Glin (mg Al/l) 0,037 Cyjanki wolne (mg CN/l) <0,003

OZNACZENIA: I klasa (stan bdb/potencjał maks.)

II klasa (stan db/ potencjał db)

IV klasa (stan/ potncjał słaby

V klasa (stan/ potencjał zły)

Źródło: Monitoring rzek w 2011 roku (http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/688/Monitoring_rzek_w_2011_roku.html).

Tab.8. Klasyfikacja wska źników jako ści wód w rzece Nurzec - punkt pomiarowy Nurzec - Tworkowice

Nazwa Nazwa jcw Kod jcw Kod ppk rzeki Nurzec od Siennicy Nurzec PLRW20001926669 PL01S0801_1336 do uj ścia Elementy biologiczne Fitobentos (wska źnik okrzemkowy IO) 0,478 Stan fizyczny Temperatura ( oC) 9,7

Tlen rozpuszczony (mgO 2/l) 10,2

Warunki tlenowe BZT5 (mgO 2/l) 2,2 OWO (mgC/l) 11,1 Przewodno ść w 20 oC (uS/cm) 408 Zasolenie Substancje rozpuszczone (mg/l) 332 Twardo ść ogólna (mgCaCO3/l) 271

34 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Zakwaszenie Odczyn pH 8

Azot amonowy (mgN - NH 4/l) 0,1 Azot Kjeldahla (mgN/l) 1,54

Substancje biologicz- Azot azotanowy (mgN - NO 3/l) 2,98 ne Azot ogólny (mgN/l) 4,6

Fosforany (mgPO 4/l) 0,32 Fosfor ogólny (mgP/l) 0,14

OZNACZENIA: I klasa (stan bdb/potencjał maks.) II klasa (stan db/ potencjał db) III klasa (stan/ potencjał umiarkowany V klasa (stan/ potencjał zły)

Źródło: Zestawienie tabelaryczne danych do klasyfikacji stanu ekologicznego i chemicznego rzek w ppk obj ętych monitoringiem operacyjnym - ocena za 2011 r. (http://www.wios.bialystok.pl/?go=pub)

Badania rzeki Nurzec wykonywane były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku. W ramach monitoringu określono stan ekologiczny rzeki jako umiarkowany. Podczas bada ń okre ślono, i ż stan chemiczny rzeki Nurzec jest poni żej dobrego, stan wód był zły. W ramach tak przeprowadzonego monitoringu nie wyznaczono punktu pomiarowo- kontrolnego na terenie gminy Nur, najbli żej zlokalizowanym punktem jest ten znajduj ący si ę w gminie Ciechanowiec (powiat wysokomazowiecki, województwo podlaskie) - Nurzec Twor- kowice (nazwa JCW Nurzec od Siennicy do uj ścia). Oceny jako ści wód dla tego punktu po- miarowego dokonano na podstawie analizy jako ści poszczególnych składników wód. 28

Problem zanieczyszczenia wód rzeki Bug ma charakter ponadlokalny - znaczna cz ęść zanieczyszcze ń wprowadzana jest w wy ższych partiach rzeki. Zjawiskami zachodz ącymi w granicach gminy Nur, które mog ą negatywnie wpływa ć na jako ść wód powierzchniowych, s ą spływy powierzchniowe z terenów rolnych i dzikich wysypisk śmieci, które wprowadzaj ą szkodliwe substancje do najbli ższych cieków, które dalej kieruj ą je do wi ększych rzek. Istotne znaczenie dla jako ści wód powierzchniowych ma fakt, i ż gmina Nur nie jest wyposa żona w system sieci kanalizacyjnej, przez co lokalnie mo że dochodzi ć do nielegalnych wylewów ścieków do wód powierzchniowych.

Wody podziemne Obszar gminy Nur jest umiarkowanie zasobny w wody podziemne, ich wyst ępowanie jest ści śle zale żne od budowy geologicznej i geomorfologii terenu.

Ocena jako ści wód podziemnych jest mo żliwa dzi ęki wynikom pa ństwowego monitoringu środowiska. Na terenie gminy Nur nie został wyznaczony punkt monitoringu jako ści wód podziemnych, najbli żej zlokalizowanym jest punkt nr 1128 w Ostrowi Mazowieckiej. W latach 2003 - 2007 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie prowadził monitoring wód podziemnych w tym punkcie pomiarowym. Badanym był poziom czwartorz ędowy, nie stwierdzono zmian jako ściowych wód podziemnych. Jako ść tych wód okre ślono jako zadowalaj ącą (III klasa), elementem wpływaj ącym na tak ą ocen ę było wyst ępowanie zwi ększo-

28 http://www.wios.bialystok.pl/?go=pub

35 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR nej zawarto ści żelaza. Wody te wymagaj ą prostego uzdatniania. Jako ść wód w tym punkcie pomiarowym nie uległa zmianie od 2004 r. 29 Na jako ść wód podziemnych w obr ębie gminy Nur znaczny wpływ mo że wywiera ć brak kanalizacji. Nieczysto ści s ą gromadzone w bezodpływowych zbiornikach, z których wywo żone s ą za po średnictwem taboru asenizacyjnego. Od roku 2007 powstało na terenie gminy około 170 przydomowych oczyszczalni ścieków przyczyniaj ąc si ę do zmniejszenia zagrożenia dla stanu wód podziemnych.

4.2.2. Jako ść powietrza atmosferycznego Na warunki aerosanitarne gminy Nur wpływ wywieraj ą zanieczyszczenia o charakterze punk- towym, liniowym i powierzchniowym.

Na terenie gminy nie wyst ępuje zorganizowana sie ć ciepłownicza, pozyskiwanie energii cieplnej odbywa si ę w oparciu o lokalne paleniska, które w celu wytwarzania energii wykorzystuj ą takie substancje jak w ęgiel kamienny, olej, gaz, drewno. Energetyczne spalanie paliw jest źródłem emisji takich substancji jak dwutlenek siarki, dwutlenek azotu czy pyły. St ę- żenia tych substancji rosn ą w okresie grzewczym i zdecydowanie malej ą w okresie letnim. W wyniku skumulowania emisji z palenisk domowych okresowo wokół wsi poło żonych na terenach ni żej poło żonych oraz w rejonach o słabym przewietrzaniu mo że wyst ąpi ć pogorszenie warunków aerosanitarnych. 30 Niekorzystnym zjawiskiem wyst ępuj ącym na terenach wiejskich jest spalanie w indywidualnych kotłowniach odpadów z tworzyw sztucznych. Konsekwencj ą tego jest uwalnianie do atmosfery oprócz zanieczyszcze ń w postaci pyłu, dwutlenku w ęgla, tlenków azotu równie ż lotnych, silnie toksycznych substancji, tj. chlorowodoru, rakotwórczych dioksyn i wielu innych. 31

Innym rodzajem powstaj ących na obszarze gminy zanieczyszcze ń powietrza s ą te pochodzenia komunikacyjnego. Przez gmin ę Nur przebiega droga krajowa nr 63 i droga woje- wódzka nr 694. Intensywny ruch pojazdów komunikacyjnych generuje wyra źne zanieczyszczenia powietrza. Jak wynika z zestawie ń pomiaru ruchu odbywaj ącego si ę na drogach krajowych na terenie gminy Nur znajdowały si ę 2 odcinki pomiarowe: Czy żew - Łęg Nurski oraz Łęg Nurski - Ceranów. Wyniki nat ęż enia pojazdów silnikowych ogółem w obr ębie tych odcin- ków kształtowały si ę nast ępuj ąco: 1 449 pojazdów/dob ę (Czy żew - Łęg Nurski), 2 333 pojaz- dów/dob ę (Ł ęg Nurski - Ceranów). W przypadku drogi wojewódzkiej nr 694 w obr ębie gminy Nur równie ż zlokalizowane były dwa odcinki pomiarowe: Małkinia - Nur/DK 63 oraz Nur/DK 63 - Granica województwa. Wykonane dla tych obszarów pomiary nat ęż enia ruchu wskazuj ą na nast ępuj ące warto ści: 2 554 pojazdów/dob ę (Małkinia - Nur/DK 63) oraz 1 675 pojaz- dów/dob ę (Nur/DK 63 - Granica województwa). W porównaniu z innymi odcinkami dróg tej samej klasy stwierdzi ć mo żna, i ż nie s ą to wysokie warto ści. Jednak nawet kształtuj ące si ę na takim poziomie nat ęż enie ruchu pojazdów mechanicznych przyczynia si ę do emisji spalin, które zawieraj ą liczne substancje szkodliwe, tj. tlenki azotu, tlenki w ęgla, pył zawieszony, ołów. Ich ponadnormatywne wyst ępowanie w powietrzu atmosferycznym mo że by ć szkodliwe dla środowiska.

29 Monitoring jako ści wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2007 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie 30 Program ochrony środowiska dla gminy Nur na lata 2005 - 2012, Nur, listopad 2005 31 Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011 - 2014 z perspektywą do 2018r.

36 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Rolniczy charakter gminy Nur przyczynia si ę do powstawania specyficznych zanieczyszcze ń powietrza zwi ązanych z zabiegami agrotechnicznymi (okresowa emisja aerozoli, substancji pylastych) oraz odorów zwi ązanych z wi ększymi obiektami inwentarskimi.

Na terenie analizowanej jednostki administracyjnej nie s ą zlokalizowane szczególnie uci ąż liwe dla środowiska zakłady przemysłowe. Gmina Nur charakteryzuje si ę niewielk ą lesisto- ści ą, jednak wyst ępuj ące kompleksy le śne, zadrzewienia przydro żne oraz lokalnie wyst ępu- jące k ępy drzew maj ą pozytywny wpływ ja jako ść lokalnych warunków aerosanitarnych. Na- turalny charakter gminy, brak wyst ępowania elementów drastycznie degraduj ących stan sa- nitarny powietrza atmosferycznego wpływaj ą na ocen ą warunków aerosanitarnych na poziomie zadowalaj ącym.

Na terenie gminy Nur nie s ą prowadzone regularne badania stanu powietrza atmosferycznego. Wszelkie próby okre ślenia poziomu zanieczyszcze ń w powietrzu opiera ć si ę mog ą o wyniki bada ń prowadzonych w ramach krajowego monitoringu powietrza atmosferycznego, wy- konywany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie. Z rocznej oceny jako ści powietrza w województwie mazowieckim wynika (2011 r.), i ż przedmiotowy obszar znajduje si ę w strefie mazowieckiej, dla której warto ści zanieczyszcze ń SO 2, NO 2, CO, C 6H6, Pb, Ni, As, Cd oraz ozonu troposferycznego zostały okre ślone jako odpowiednie dla klasy czysto ści A, gdzie st ęż enia zanieczyszcze ń nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych. Przekroczone zostały poziomy dopuszczalne dla takich substancji jak pył zawieszony, benzo/a/piren. Wyniki poziomu emisji zanieczyszcze ń powietrza dla powiatu ostrowskiego przedstawiaj ą si ę w nast ępuj ący sposób:

• emisja SO 2 ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych: 0,63 - 2.00 Mg/km²;

• emisja NO x ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych: 0,56 - 3,00 Mg/km²; • emisja CO ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych: 2,00 - 3,30 Mg/km². 32

4.2.3. Klimat akustyczny Na klimat akustyczny w gminie Nur w najwi ększym stopniu oddziałuje hałas komunikacyjny odbywaj ący si ę po drogach ponadlokalnych, mniejsze znaczenie maj ą drobne zakłady usłu- gowe, obiekty u żyteczno ści publicznej oraz używane sezonowo maszyny rolnicze. Na terenie gminy Nur nie s ą prowadzone pomiary nat ęż enia hałasu oraz jako ści klimatu akustycznego, co znacz ąco utrudnia dokonanie oceny jako ści środowiska gminy w tym zakresie. Układ komunikacyjny gminy opiera si ę w głównej mierze o drogi charakteryzuj ące si ę umiarkowanym nat ęż eniem ruchu pojazdów mechanicznych (drogi powiatowe i gminne), co te ż nie przyczynia si ę do powstawania znacz ących uci ąż liwo ści akustycznych. Jedynie przebiegaj ą- ca południkowo droga krajowa nr 63 oraz przebiegaj ąca równole żnikowo droga wojewódzka nr 694 stanowi ą intensywnie ucz ęszczane ci ągi komunikacyjne. Dla przedmiotowych odcin- ków dróg (krajowej i wojewódzkiej) nie zostały dotychczas opracowane mapy akustyczne. Hałas komunikacyjny powstaje w dwojaki sposób - generowany jest przez silniki samocho- dowe oraz jest efektem toczenia kół pojazdów o nawierzchni ę jezdni. Poziom hałasu drogowego jest bezpo średnio uzale żniony od takich czynników jak: nat ęż enie ruchu, pr ędko ść po- jazdów, udział pojazdów ci ęż kich, płynno ść ruchu, pochylenie drogi, jako ść nawierzchni. Wśród mo żliwych do podj ęcia działa ń, które mog ą przyczynia ć si ę do zmniejszenia uci ąż liwo ści akustycznych powodowanych przez hałas drogowy wyró żnia si ę: ekrany i przekrycia

32 „Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2011”, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa marzec 2012r.

37 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR akustyczne, wały ziemne, tunele drogowe, wprowadzanie zieleni wysokiej wzdłu ż dróg, zastosowanie tzw. cichej nawierzchni, zmniejszanie prędko ści pojazdów na danym obszarze. Na terenie gminy Nur zaleca si ę stosowanie zieleni wysokiej wzdłu ż intensywnie ucz ęszcza- nych tras komunikacyjnych.

Hałas emitowany przez lokalne zakłady przemysłowe oraz obiekty u żyteczno ści publicznej ma charakter tymczasowy i nie cechuje si ę wyra źną uci ąż liwo ści ą. Podobnie rzecz si ę ma z hałasem generowanym przez maszyny rolnicze. Elementem mog ącym mie ć wpływ na jako ść klimatu akustycznego s ą równie ż linie elektroenergetyczne. Przez teren gminy przebiega linia elektroenergetyczna najwy ższych napi ęć (400kV) oraz linie elektroenergetyczne średnie- go i niskiego napi ęcia. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździerni- ka 2012 r. dopuszczalny poziom hałasu wytwarzanego przez linie elektroenergetyczne na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, zagrodowej, mieszkaniowo - usługowej mo że wynosi ć 50dB w ci ągu dnia i 45dB w nocy. 33 Niekorzystne oddziaływanie linii elektroenergetycznych ma miejsce w przypadku najwy ższych napi ęć , linia o średnim napi ęciu nie powinna przyczynia ć si ę do pogarszania lokalnego klimatu akustycznego. Linie przesyłowe najwy ższych napi ęć s ą źródłem hałasu, którego intensywno ść zale ży przede wszystkim od warunków atmosferycznych. Przy suchej pogodzie jest on na poziomie 30 - 40 dB(A) (decy- beli akustycznych), a w skrajnie niekorzystnych warunkach atmosferycznych tj. deszcz, du ża wilgotno ść , osi ąga 55 dB(A). W s ąsiedztwie linii napowietrznych najwy ższych napi ęć w nor- malnych warunkach pogodowych, poziom d źwi ęku porównywalny jest z nat ęż eniem d źwi ęku wyst ępuj ącym w mieszkaniu podczas rozmowy.

Istotn ą kwesti ą jest, aby dopuszczalny poziom hałasu w środowisku na obszarze gminy Nur był zgodny z wymogami zawartymi w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 1 pa ź- dziernika 2012 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r. poz. 1109):

Tab. 9. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Pora dzien- Pora noc- Lp. Przeznaczenie terenu na [dB] na [dB] a. Strefa ochrony „A” uzdrowiska 1 50 45 b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym 2 pobytem dzieci i młodzie ży 61 56 c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 3 b. Tereny zabudowy zagrodowej 65 56 c. Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo - usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast powy żej 100 tys. miesz- 4 68 60 ka ńców Źródło: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r. poz. 1109)

33 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 20012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2012 poz. 1109)

38 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

4.2.4. Promieniowanie elektromagnetyczne W obszarze gminy Nur wyst ępuj ą urz ądzenia mog ące emitowa ć wzmo żone promieniowanie elektromagnetyczne, nale żą do nich linia elektroenergetyczna najwy ższych napi ęć 400kV przebiegaj ąca z północnego - wschodu na południowy - zachód, linie elektroenergetyczne średnich napi ęć oraz wyst ępuj ące w Nurze dwie stacje bazowe telefonii komórkowej (dz. Nr 317/1). Wzdłu ż linii elektromagnetycznej 400kV został wyznaczony zasi ęg jej oddziaływania - 40 m od osi linii w ka żdą stron ę, w obr ębie którego zakazuje si ę m.in. realizacji budynków mieszkalnych przeznaczonych na stały pobyt ludzi, oraz tworzenia hałd, nasypów i sadzenie ro- ślinności wysokiej w odległo ści do 6,5 m od skrajnego przewodu.

Linie elektroenergetyczne wytwarzaj ą pole elektromagnetyczne o niskiej cz ęstotliwo ści (50Hz). Z analizy danych zawartych w opracowaniu „Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka”34 wynika, i ż uci ąż liwo ści zwi ązane z wyst ępowaniem linii elektroenergetycznej najwy ższych napi ęć 400kV powinny mie ć miejsce w zasi ęgu wyznaczonej strefy ochronnej.

Wyst ępuj ące w obr ębie stacji bazowej telefonii komórkowej anteny emituj ą niejonizuj ące promieniowanie elektromagnetyczne, wytwarzane w czasie ich pracy. Cz ęstotliwo ść emito- wania pól elektromagnetycznych waha si ę w granicach od 30 kHz do 300GHz. 35 Stacje telefonii komórkowej wytwarzaj ą pola elektromagnetyczne wypromieniowywane na bardzo du- żych wysoko ściach, w miejscach niedost ępnych dla ludzi. Warto ści dopuszczalnych parametrów pola elektromagnetycznego s ą okre ślone w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych po- ziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1882 i 1883). Jak wynika z rozporz ądzenia ministra śro- dowiska oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dost ępnych dla ludno ści oraz dopuszczalne poziomy parametrów fizycznych pól elektromagnetycznych o cz ęstotliwo ści 50Hz wynosz ą: 10kV/m dla składowej elektrycznej i 60A/m dla składowej ma- gnetycznej; w przypadku pól elektromagnetycznych o wysokiej cz ęstotliwo ści warto ści te wynosz ą 7V/m dla składowej elektrycznej i 0,1W/m 2 dla g ęstości mocy. 36

Jedynym punktem odniesienia dla próby oszacowania poziomu pól elektromagnetycznych w gminie Nur s ą pomiary wykonane w 2008 r. w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowi- ska w dwóch punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu ostrowskiego: w Ostrowi Mazowieckiej i w miejscowo ści Nowa Osuchowa. Wyniki tych bada ń nie wykazały przekrocze ń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. 37

4.2.5. Zagro żenie powodziowe Południowa cz ęść gminy znajduje si ę w obszarze szczególnego zagro żenia powodzi ą dla rzeki Bug, jej cz ęść wschodnia za ś poło żona jest w zasi ęgu szczególnego zagro żenia powo- dziowego dla rzeki Nurzec. Tereny szczególnego zagro żenia powodzi ą znajduj ą si ę w grani-

34 http://www.pse-operator.pl/index.php?dzid=65&did=193 35 Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą do 2018r. 36 Rozporz ądzenie ministra środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1882 i 1883). 37 Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą do 2018r.

39 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR cach okre ślonych przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie - na przedmiotowym obszarze obejmuj ą obszary: • mi ędzy korytem rzeki Bug a skarp ą erozyjn ą lub biegn ącą na nasypie drog ą woje- wódzk ą nr 694; • mi ędzy korytem rzeki Nurzec a jej skarp ą, biegn ącą na nasypie drog ą wojewódzk ą nr 694 lub rozległymi obszarami zalewowymi. 38

Obszary te znajduj ą si ę w zasi ęgu przepływu wielkiej wody o prawdopodobie ństwie 1% (woda, która mo że si ę pojawi ć raz na 100 lat). Na terenie gminy wyznaczono równie ż stref ę zasi ęgu wielkiej wody o prawdopodobie ństwie 5% (woda, która mo że si ę pojawi ć raz na 20 lat), jej zasi ęg pokrywa si ę z zasi ęgiem wody stuletniej lub jest od niej mniejszy. Niewiele szerszy zasi ęg od tak wyznaczonych stref maj ą obszary zagro żone podtopieniami - są to tereny wyznaczone na skutek analizy maksymalnych mo żliwych zasi ęgów wyst ępowania podtopie ń (poło żenia zwierciadła wody podziemnej blisko powierzchni terenu, co skutkuje podmokło- ściami) w s ąsiedztwie doliny rzecznej. 39

Na terenie gminy Nur nie wyst ępuj ą obwałowania, naturalnym zabezpieczeniem przeciwpowodziowym s ą skarpy towarzysz ące dolinom rzecznym.

4.2.6. Tereny osuwiskowe Na terenie gminy Nur nie ma wyznaczonych obszarów osuwania si ę mas ziemnych (zagro- żonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których wyst ępuj ą te ruchy). W przestrzeni gminy wyst ępuj ą obszary potencjalnie nara żone na osuwanie si ę mas ziemnych - predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych ziemi. Zostały one wskazane przez Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny w ramach Systemu Ochrony Przeciwosuwiskowej. S ą to tereny towarzysz ące stromym skarpom erozyjnym, które wyznaczaj ą stref ę kraw ędziow ą doliny rzeki Bug i Nurzec. W dolinie rzeki Bug tereny predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych ziemi zo- stały wyznaczone: w miejscowo ściach Zuzela, w pasie od wsi Ołtarze - Gołacze przez Nur, Nur - Kolonia, Kossaki a ż po Murawskie Nadbu żne oraz od miejscowo ści Ołowskie, przez Obryte do Ślepowron. Obszary potencjalnie nara żone na niebezpiecze ństwo wyst ępowania ruchów masowych ziemi s ą ró żnorodne pod wzgl ędem powierzchni, obejmuj ą szeroki pas terenu w miejscowo ści Obryte oraz w Nurze. Na tak wyznaczonych obszarach wyst ępuj ą rów- nie ż tereny zainwestowane (głównie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, letniskowa, zagrodowa).40 W dolinie rzeki Nurzec tereny predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych ziemi zostały wyznaczone wzdłu ż skarpy znajduj ącej si ę w miejscowo ści Zaszków. Zasi ęg obsza- rów potencjalnie nara żonych na niebezpiecze ństwo osuwania si ę mas ziemnych cz ęś ciowo obejmuje tereny zainwestowane zabudow ą zagrodow ą oraz mieszkaniow ą jednorodzinn ą.41 Niebezpiecze ństwo powstania ruchów masowych ziemi na tak wyznaczonych terenach jest zwi ązane ze wzrostem wilgotno ści gruntu, który jest spowodowany podniesieniem si ę poziomu wód gruntowych, które s ą z kolei wynikiem wzrostu poziomu wód w rzece. Budowa

38 Studium bezpo średniego zagro żenia powodzi ą dla obszarów nieobwałowanych, Regionalny Zarz ąd Gospodar- ki Wodnej w Warszawie 39 http://www.psh.gov.pl/bazy_danych_mapy_i_aplikacje/bazy_danych/obszary - zagro żone - podtopieniami.html 40 Studium bezpo średniego zagro żenia powodzi ą dla obszarów nieobwałowanych, Regionalny Zarz ąd Gospodar- ki Wodnej w Warszawie 41 Studium bezpo średniego zagro żenia powodzi ą dla obszarów nieobwałowanych, Regionalny Zarz ąd Gospodar- ki Wodnej w Warszawie

40 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR geologiczna (zaleganie na sobie warstw przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych) oraz wysokie spadki terenu w obr ębie skarp erozyjnych (dochodz ące miejscami do 13% - w miejscowo ści Obryte) przyczyniaj ą si ę do powstawania warunków sprzyjaj ących wyst ąpieniu ewentualnych ruchów masowych ziemi.

4.2.7. Tereny i obszary górnicze Na obszarze gminy Nur nie wyst ępuj ą tereny ani obszary górnicze.

4.2.8. Udokumentowane kompleksy podziemnego składowania dwutlenku w ęgla Na obszarze gminy Nur nie wyst ępuj ą udokumentowane kompleksy podziemnego składo- wania dwutlenku w ęgla.

4.3. Elementy środowiska przyrodniczego obj ęte ochron ą

4.3.1. Obszary Natura 2000 Gmina Nur znajduje si ę w zasi ęgu obszarowych form ochrony przyrody Natura 2000 : Ob- szar Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu (PLB140001), Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Ostoja Nadbu żańska (PLH140011), które wyst ępuj ą w połu- dniowej cz ęś ci gminy, w s ąsiedztwie dolin rzecznych Bugu i Nurca. Dla wyst ępuj ących na terenie gminy Nur obszarów Natura 2000 nie zostały dotychczas opracowane plany ochrony ani plany zada ń ochronnych. Jednostka administracyjna nie posiada wykonanej inwentaryzacji przyrodniczej.

Obszar Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu (PLB140001) - jest obszarem specjalnej ochrony ptaków o powierzchni całkowitej 74 309,9 ha, znajduj ącym si ę na terenie województwa mazowieckiego, w wi ększo ści w regionie ostroł ęcko - siedleckim. Ob- szar Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu jest bezpo średnio powi ązany z Obszarem Specjalnej Ochrony Siedlisk Ostoja Nadbu żańska (PLH140011) oraz z Obszarem Specjalnej Ochrony Ptaków Puszcza Biała (PLB140007). Jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków został zaklasyfikowany w listopadzie 2011 r. Obejmuje on około 260 km odcinek doliny Bugu od uj ścia Krzny do Jeziora Zegrzy ńskiego. Pomimo i ż wi ększo ść Doliny Dolnego Bugu stanowi ą siedliska rolnicze przybieraj ące form ę suchych pastwisk to obfituje ona w miejsca o wysokiej warto ści przyrodniczej. S ą nimi obszary bagienne wyst ępuj ące w okolicach uj ść dopływów Bugu czy te ż w s ąsiedztwie fragmentów jego dawnego koryta - starorzeczy, które s ą poro śni ęte przez ro ślinno ść wodn ą. Koryto rzeki Bug jest nieuregulowane, dzi ęki czemu w dalszym ci ągu wyst ępuj ą tu piaszczyste wyspy obro śni ęte wierzbowymi lub topolowymi ł ęgami rzecznymi. Brzegi obro śni ęte s ą zaro ślami wierzbowymi. Dolina Dolnego Bugu jest wa żnym siedliskiem dla wielu gatunków ro ślin i zwierz ąt, jest bardzo wa żną ostoj ą dla ptaków wodno - błotnych. Bogactwo świata ptaków potwierdza wyst ępowanie a ż 22 ga- tunków chronionych ptasi ą dyrektyw ą, cz ęść z nich znajduje si ę w Polskiej Czerwonej Ksi ę- dze. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) nast ę- puj ących gatunków ptaków: b ączek (PCK),bocian czarny, brodziec piskliwy, cyranka, czajka, czapla siwa, krwawodziób, gado żer (PCK), kszyk, kulik wielki (PCK), płaskonos, podró żni- czek (PCK), rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka rzeczna, sieweczka obro żna (PCK), zimorodek; w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu (C7) wyst ępuj ą: bocian biały, kania czarna, derkacz, wodnik i samotnik. W Dolinie Dolnego Bugu

41 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR pojawiaj ą si ę tak że chronione dyrektyw ą ssaki (np. bóbr europejski, wydra), płazy i gady (np. kumak nizinny, żółw błotny), jak równie ż ryby. 42

Najwi ększe zagro żenia dla awifauny OSO Doliny Dolnego Bugu stwarzaj ą obwałowania i odcinanie starorzeczy od współczesnego koryta rzeki a tak że post ępuj ąca zabudowa doliny. Zanieczyszczenie wód, tamy zaporowe, melioracje, trasy szybkiego ruchu, przebudowa drzewostanów w kierunku monokultur sosnowych oraz kłusownictwo to kolejne przykłady zagro żeń dla ptaków i przyrody tego obszaru. OSO Dolina dolnego Bugu podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej.

Wpływ ró żnorodnych działalno ści na Obszar Specjalnej Ochrony Dolina Dolnego Bugu: wpływ pozytywny : koszenie, ścinanie, wypas; wpływ neutralny : zabudowa rozproszona, polowanie, kompleksy sportowe i rekreacyjne; wpływ negatywny : tereny przemysłowe lub handlowe, pozbywanie si ę odpadów z gospodarstw domowych, sie ć transportowa, drogi, autostrady, zanieczyszczenia wód, inne lub mieszane formy zanieczyszcze ń, odwadnianie. 43

Powierzchnia Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu (PLB140002) na terenie gminy Nur to 1 283 ha. 44

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Ostoja Nadbu żańska (PLH140011) - jest obszarem specjalnej ochrony siedlisk ł ącznie zajmuj ącym powierzchni ę 46 036,7 ha. Jest on bezpo średnio powi ązany z Obszarem Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Dolnego Bugu (PLB140001) i Obszarem Specjalnej Ochrony Ptaków Puszcza Biała (PLB140007). Ostoja ta obejmuje około 260 kilometrowy odcinek doliny Bugu, który rozci ąga si ę od Krzny do Jeziora Zegrzy ńskiego. Przewa żaj ącą cz ęść doliny pokrywaj ą suche, u żytkowane ekstensywnie pastwiska. Tereny podmokłe s ą głównie usytuowane w uj ściowych odcinkach rzek oraz w s ąsiedztwie dawnych koryt rzecznych. Koryto rzeki Bug posiada niezmieniony naturalny charakter, co objawia si ę mi ędzy innymi wyst ępowaniem licznych piaszczystych wysp, na których pojawiaj ąca si ę ro ślinno ść przybiera form ę wierzbowych lub topolowych ł ęgów nadrzecznych z dobrze rozwini ętymi zaro ślami wierzbowymi. Dolina rzeczna posiada wy- kształcony układ terasowy, na pierwszej terasie (zalewowej) wyst ępuj ą starorzecza, które s ą zró żnicowane pod wzgl ędem wielko ści, gł ęboko ści oraz stopnia poro śni ęcia przez ro ślinno ść wodolubn ą. Lesisto ść SOO Ostoja Nadbu żańska jest niewielka (osi ąga zaledwie 20%), dominuj ą tu siedliska niele śne, głównie ł ąki i pastwiska oraz uprawy rolnicze. Za wyj ątkowo cenne uznaje si ę kompleksy nadrzecznych lasów o zachowanym naturalnym charakterze a tak że szereg zbiorowisk ł ęgowych i zwi ązanych z siedliskami wilgotnymi. Na terenie SOO Ostoja Nadbu żańska wyst ępuje 16 rodzajów siedlisk wymienionych w Zał ączniku I Dyrekty- wy Rady 92/43/EWG. Stwierdzono tu wyst ępowanie 20 gatunków z II Zał ącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Wyst ępuj ą tu cenne gatunki ryb z I Zał ącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG (np. koza złotawa, kiełb białopłetwy), rzadkie gatunki ro ślin, bogata fauna bez- kr ęgowców. Jest to jeden z najważniejszych obszarów dla ochrony ichtiofauny w Polsce. Po-

42 http://obszary.natura2000.org.pl/index.php?s=obszar&id=20 43 Standardowy Formularz Danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO), dla obszarów spełniaj ących kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO) - Dolina Dolnego Bugu 44 Program ochrony środowiska gminy Nur na lata 2005 - 2012, Nur listopad 2005r.

42 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR przez bezpo średnie powi ązanie z Obszarem Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Dolne- go Bugu SOO Ostoja Nadbu żańska ma istotne znaczenie dla ochrony ptaków. 45

Jako wa żne dla Europy typy siedlisk przyrodniczych wyst ępuj ących w zasi ęgu Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 Ostoja Nadbu żańska wyró żnia si ę: • wydmami śródl ądowymi z murawami napiaskowymi, • brzegami i osuszanymi dnami zbiorników wodnych ze zbiorowiskami słodkowodnych makrolitów zajmujących wody o niskiej twardo ści i cz ęsto o zmiennym poziomie lustra oraz drobnych terofitów na wilgotnych i mokrych podło żach mineralnych(Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea) • starorzeczami i naturalnymi eutroficznymi zbiornikami wodnymi ze zbiorowiskami łąk podwodnych(Nympheion, Potamion), • zalewanymi mulistymi brzegami rzek, • suchymi wrzosowiskami (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno- Arctostaphylion), • ciepłolubnymi, śródl ądowymi murawami napiaskowymi (Koelerion glaucae), • murawami kserotermicznymi (Festuco-Brometea) - najwa żniejsze są murawy z istot- nymi stanowiskami storczyków, • zmiennowilgotnymi łąkami trz ęś licowymi (Molinion), • ziołoro ślami górskimi (Adenostylion alliariae) i ziołoro ślami nadrzecznymi (Convolvu- letalia sepium), • łąkami selemicowymi (Cnidion dubii), • niżowymi i górskimi świe żymi łąkami u żytkowanymi ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), • grądem środkowoeuropejskim i subkontynentalnym (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum), • łęgami wierzbowymi, topolowymi, olszowymi i jesionowymi (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion), • łęgowymi lasami dębowo-wi ązowo-jesionowymi (Ficario-Ulmetum), • ciepłolubnymi dąbrowami (Quercetalia pubescenti-petraeae), • sosnowym borem chrobotkowym (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa posta ć Peuceda- no-Pinetum). 46

Wśród istotnych czynników stwarzaj ących zagro żenie dla nale żytej ochrony cennych siedlisk SOO Ostoja Nadbu żańska wyró żnia si ę obwałowania i odcinanie starorzeczy od współcze- snego koryta rzeki; zanieczyszczenie wód, melioracje, tamy zaporowe, trasy szybkiego ruchu, przebudow ę drzewostanów w kierunku monokultur sosnowych, kłusownictwo. SOO Ostoja Nadbu żańska podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej.

Wpływ ró żnorodnych działalno ści na Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Nadbu żań- ska: Wpływ pozytywny : koszenie, ścinanie, wypas; Wpływ neutralny : uprawa, polowanie, sie ć transportowa, kompleksy sportowe i rekreacyjne, inne mo żliwe oddziaływania aktywno ści rekreacyjnej i sportowej;

45 http://obszary.natura2000.org.pl/index.php?s=obszar&id=158 46 Standardowy Formularz Danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO), dla obszarów spełniaj ących kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO) - Ostoja Nadbu żańska

43 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Wpływ negatywny : chwytanie, trucie, kłusownictwo, tereny przemysłowe lub hodowle, pozbywanie si ę odpadów z gospodarstw domowych, zanieczyszczenia wód, inne lub mieszane formy zanieczyszcze ń, odwadnianie. 47

Powierzchnia Obszaru Specjalnej Ochrony Siedlisk Natura 2000 Ostoja Nadbu żańska (PLH140011) na terenie gminy Nur to 175,0 ha. 48

4.3.2. Park krajobrazowy Na cz ęś ci terenu gminy Nur znajduje si ę Nadbu żański Park Krajobrazowy , który został utworzony w 1993 roku. Zasi ęg jego granic ulegał zmianom. Obecnie najbardziej aktualnym jest Rozporz ądzenie Nr 2 Wojewody Mazowieckiego z dnia 31 stycznia 2007 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Nadbu żańskiego Parku Krajobra- zowego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 35, poz. 698). Powierzchnia NPK wynosi 113 671,7 ha, za ś jego otulina obejmuje 39 535,2 ha. 49 Obszar ten został wyznaczony w celu ochrony warto ści przyrodniczych, historycznych i kulturowych a tak że walorów krajobrazowych cz ęś ci doliny dolnego Bugu od gminy Platerów do uj ścia rzeki Liwiec. Zasi ęg terytorialny parku krajobrazowego obejmuje w znacznej cz ęś ci lewobrze żną cz ęść doliny rzeki Bug, z cz ęś ci prawobrze żnej zostały wł ączone jedynie fragmenty doliny. Dla zabezpieczenia parku przed zagro- żeniami zewn ętrznymi wyznaczony został obszar jego otuliny.

Gmina Nur jest jedn ą z 20 gmin wiejskich, na obszar których wkracza zasi ęg Nadbu żańskie- go Parku Krajobrazowego i jego otuliny. W granicach analizowanej jednostki administracyjnej NPK obejmuje stosunkowo niewielki obszar - powierzchnia Nadbu żańskiego Parku Krajobra- zowego w granicach gminy Nur to około 441 ha (4,2% powierzchni gminy), powierzchnia otuliny NPK to około 350 ha (3,5% powierzchni gminy). 50

Na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego zakazuje si ę: • realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm.); • umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le- śnej, rybackiej i łowieckiej; • likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ń- stwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; • pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu;

47 Standardowy Formularz Danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO), dla obszarów spełniaj ących kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO) - Ostoja Nadbu żańska 48 Program ochrony środowiska gminy Nur na lata 2005 - 2012, Nur, listopad 2005r. 49 Studium uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych w województwie mazowieckim: Nadbu żański Park Krajobrazowy, Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2005r. 50 Studium uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych w województwie mazowieckim: Nadbu żański Park Krajobrazowy, Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2005r.

44 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych; • dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli zmiany te nie słu żą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej; • budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu żą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; • likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodnobłotnych; • wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo żenia własnych gruntów rolnych; • utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; • organizowania rajdów motorowych i samochodowych; • używania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych. 51

Dla Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego został opracowany Plan ochrony, który okre śla główne cele ochrony: • w zakresie ochrony przyrody s ą to m. in.: zachowanie swobodnie meandruj ącej nizin- nej rzeki Bug i jej doliny z du żą liczb ą starorzeczy i odnóg oraz procesów morfogene- tycznych kształtuj ących system ekologiczny doliny; zachowanie muraw psammofil- nych i kserotermicznych oraz ł ęgów nadrzecznych; sukcesywna poprawa stanu wszystkich komponentów środowiska, dzi ęki podejmowanym działaniom infrastruktu- ralnym; • w zakresie ochrony warto ści historycznych i kulturowych s ą to m. in.: zachowanie swoistego charakteru zabudowy wiejskiej; zachowanie tradycyjnych funkcji wsi oraz rękodzieła ludowego, ochrona elementów dziedzictwa kulturowego; • w zakresie ochrony walorów krajobrazowych s ą to m. in.: zachowanie w niewielkim stopniu przekształconego krajobrazu rolniczego; zachowanie wysokich skarp erozyjnych wysoczyzn oraz tarasu nadzalewowego z licznymi parabolicznymi wydmami. 52

Cele i działania ochronne zostały przyporz ądkowane w Planie ochrony do poszczególnych stref funkcjonalno przestrzennych, które zostały wydzielone w obr ębie Parku. Fragment Gminy Nur, który znajduje si ę w zasi ęgu Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego, w cało ści mie ści si ę w strefie BCK III, która jest stref ą przeciwdziałania zmniejszaniu i fragmentaryzacji terenów otwartych (ł ąkowych, torfowiskowych, murawowych) w wyniku samoistnej sukcesji lasu lub celowego zalesiania. Dla tak wydzielonej strefy funkcjonalno - przestrzennej ustala si ę wył ączenie jej z zalesie ń.

W obowi ązuj ącym Planie ochrony dla Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego okre ślone s ą zasady udost ępniania Parku do zainwestowania:

51 Rozporz ądzenie Nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 15 marca 2005r. w sprawie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 136, poz. 4208) 52 Rozporz ądzenie Nr 2 Wojewody Mazowieckiego z dnia 31 stycznia 2007 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 35, poz. 698)

45 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• priorytetow ą zasad ą kwalifikowania gruntów rolnych i le śnych do zmiany u żytkowania (w szczególno ści zmiana przeznaczenia na cele nierolnicze i nieleśne, zalesienia, zmiana u żytków zielonych na grunty orne) powinno by ć d ąż enie do zachowania w mo żliwie najwi ększym stopniu ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej Parku; • budynki i budowle zwi ązane z funkcjami wymagaj ącymi zmiany przeznaczenia grun- tów na nierolnicze i niele śne nale ży lokalizowa ć wył ącznie w granicach stref wyznaczonych dla tych funkcji w planie ochrony, o ile lokalizacja nie jest sprzeczna z przepisami odr ębnymi. Dopuszcza si ę inne funkcje zabudowy, jako funkcj ę uzupełniaj ącą, pod warunkiem, że jej powierzchnia nie przekroczy 20% powierzchni strefy i jej realizacja nie naruszy ustale ń planu ochrony oraz przepisów szczególnych. Dla zabudowy o funkcji uzupełniaj ącej obowi ązuj ą ustalenia wła ściwe dla tej funkcji okre ślone w planie ochrony; • w terenach wskazanych w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin lub w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego jako tereny produkcji rolnej dopuszcza si ę wył ącznie zabudow ę zwi ązan ą z gospodark ą roln ą, o ile lokalizacja nie jest sprzeczna z przepisami odr ębnymi; • w przypadku, gdy nie ma mo żliwo ści lokalizacji zabudowy w granicach terenów zwartej zabudowy zagrodowej, dopuszcza si ę budow ę nowych zabudowa ń zagrodowych przez rolników posiadaj ących gospodarstwa rolne o powierzchni powy żej średniej powierzchni gospodarstwa rolnego w gminie na działkach maj ących bezpo średni dost ęp do drogi publicznej w rozumieniu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; • dopuszcza si ę budow ę nowych obiektów budowlanych słu żą cych gospodarce rolnej w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych w obrębie istniej ącej zabudowy zagrodowej; • przy realizacji nowego zainwestowania nale ży d ąż yć do nierozpraszania obiektów, w pierwszej kolejno ści nale ży uzupełnia ć istniej ące zagospodarowanie oraz lokalizowa ć zabudow ę wzdłu ż istniej ących dróg (…). 53

Plan ochrony Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego zawiera ustalenia do Studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin: • zaleca si ę dokonanie korekty wielko ści obszarów planowanych do zabudowy obiek- tów budowlanych zgodnie z realnie okre ślonymi potrzebami inwestycyjnymi; • zaleca si ę uporz ądkowanie gospodarki wodno - ściekowej w całych zlewniach dopły- wów Narwi i Bugu przepływaj ących przez park; • zaleca si ę przyj ęcie priorytetu gospodarowania wodochronnego na obszarach alimen- tacji głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) warunkuj ących zasobno ść wód podziemnych w Parku; • w celu zachowania ci ągło ści szlaków migracyjnych ro ślin, zwierz ąt i grzybów wskazuje si ę na konieczno ść zachowania korytarzy ekologicznych o znaczeniu lokalnym i regionalnym wzdłu ż wszystkich cieków oraz niedopuszczenie do zabudowy w ich granicach; • postuluje si ę zintensyfikowanie współpracy mi ędzynarodowej w zakresie u żytkowania gospodarczego i poprawy jako ści wód Bugu .54

53 Rozporz ądzenie Nr 2 Wojewody Mazowieckiego z dnia 31 stycznia 2007 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 35, poz. 698)

46 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

4.3.3. Obszary Chronionego Krajobrazu Na terenie gminy Nur swój zasi ęg ma Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Bugu i Nurca , który został utworzony w roku 1999. Jego granice reguluje Rozporz ądzenie Nr 14 Wojewody Mazowieckiego z dnia 15 kwietnia 2005 r. w sprawie Obszaru Chronionego Kra- jobrazu Doliny Bugu i Nurca (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 91, poz. 2446). Obszar ten, o całkowitej powierzchni 771,5 ha, w cz ęś ci znajduj ącej si ę w województwie mazowieckim znajduje si ę w granicach gminy Nur. OChK s ąsiaduje z Nadbu żańskim Parkiem Krajobrazowym na wschodnim skraju wsi Kossaki. Nast ępnie granica przebiega wzdłu ż drogi powiatowej nr 2628w przez wsie: Murawskie Nadbu żne, Ołowskie, Obryte, Ślepowrony, Zaszków dochodz ąc do granicy z województwem podlaskim.55 W aktualnie obowi ązuj ącym rozporz ądzeniu dla tej formy ochrony przyrody zostały okre ślone zasady czynnej ochrony ekosystemów le- śnych, niele śnych ekosystemów l ądowych oraz ekosystemów wodnych. Głównym celem wy- znaczenia OChK było zachowanie wyróżniaj ących si ę krajobrazowo terenów dolinnych o ró żnych typach ekosystemów. OChK Doliny Bugu i Nurca tworzy wraz z Parkiem Krajobra- zowym Podlaski Przełom Bugu i Nadbu żańskim Parkiem Krajobrazowym rozległy kompleks obszarów chroni ących dolin ę Bugu.

Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Bugu i Nurca zakazuje si ę: • zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk, zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści zwi ązanych z racjonaln ą gospodark ą roln ą, le śną, ry- back ą i łowiecką; • realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.); • likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpiecze ń- stwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; • wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu; • wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budow ą, odbudow ą, napraw ą lub remontem urz ądze ń wodnych; • dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody lub zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; • likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno- błotnych; • lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem urz ądze ń wodnych oraz obiektów słu żą cych prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej lub rybackiej.

54 Rozporz ądzenie Nr 2 Wojewody Mazowieckiego z dnia 31 stycznia 2007 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 35, poz. 698) 55 Rozporz ądzenie Nr 14 Wojewody Mazowieckiego z dnia 15 kwietnia 2005 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 91, poz. 2462, 2463)

47 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Tereny obj ęte t ą form ą ochrony charakteryzuj ą si ę atrakcyjnym i naturalnym krajobrazem. Dolina rzeki Nurzec ma wyj ątkowo meandruj ący bieg za ś dolinie Bugu towarzysz ą starorzecza. W s ąsiedztwie rzek wyst ępuj ą tereny podmokłe, które stanowi ą ostoje dla wielu gatun- ków zwierz ąt.

4.3.4. Pomniki przyrody Na terenie gminy Nur wyst ępuj ą drzewa pomnikowe, które zostały ustanowione Rozporz ą- dzeniem Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008 r. w sprawie pomników przyrody poło żonych na terenie powiatu ostrowskiego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 29, poz. 1069). Ustano- wione zostały 3 pomniki przyrody w miejscowo ści Ołtarze-Gołacze, spo śród których jeden składa si ę z grupy dwóch drzew.

Tab.10. Wykaz pomników przyrody w gminie Nur Liczba Obwód Wys o- Nazwa gatunkowa Bli ższa lokalizacja sztuk [cm] ko ść [m] Działka nr ewidencyjny 738, Wi ąz szypułkowy 2 230; 258 23; 21 na skarpie rzeki Bug Działka nr ewidencyjny 736, Dąb szypułkowy 1 330 21 na skarpie rzeki Bug Działka nr ewidencyjny 736, Dąb szypułkowy 1 356 20 na skarpie rzeki Bug

Źródło: opracowanie własne na podstawie Rozporz ądzenia Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 luty 2008r. w sprawie pomników przyrody poło żonych na terenie powiatu ostrowskiego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 29, poz. 1069)

4.3.5. Ochrona gatunkowa ro ślin zwierz ąt i grzybów Na przedmiotowym obszarze mog ą wyst ępowa ć gatunki chronione, które s ą obj ęte ochron ą na podstawie umów mi ędzynarodowych (Dyrektywa Siedliskowa, Dyrektywa Ptasia) oraz okre ślone w Polskiej Czerwonej Ksi ędze.

4.3.6. Pozostałe formy ochrony przyrody Na terenie gminy Nur nie wyst ępuj ą parki narodowe, rezerwaty przyrody, u żytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo - krajobrazowe ani stanowiska dokumentacyjne.

4.4. Przyrodnicze powi ązania zewn ętrzne i wewn ętrzne gminy Gmina Nur uczestniczy w zło żonych powi ązaniach przyrodniczych o charakterze zewn ętrz- nym (regionalnym i ponadregionalnym) oraz wewn ętrznym (lokalnym). Wobec stosunkowo niskiego stopnia lesisto ści i znacznych powierzchni u żytkowanych rolniczo, kluczowe znaczenie dla funkcjonowania układu ekologicznego pełni system rzek i ich dolin. Ekosystemy dolinne stanowi ą korytarze ekologiczne, które umo żliwiaj ą przemieszczanie si ę ró żnorod- nych gatunków, zarówno ro ślin jak i zwierz ąt, mi ędzy odizolowanymi siedliskami oraz swo- bodną wymian ę genów mi ędzy populacjami. Korytarze ekologiczne dolin rzecznych pełni ą podstawow ą funkcj ę w utrzymaniu bioró żnorodno ści - zapewniaj ą warunki do przemieszcza- nia si ę, daj ą mo żliwo ść schronienia, rozmna żania si ę i dost ępu do po żywienia.

Fakt obj ęcia terenu gminy ró żnorodnymi formami ochrony przyrody (Obszar Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu, Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Ostoja

48 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Nadbu żańska, Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Bugu i Nurca, Nadbu żański Park Kra- jobrazowy) świadczy o istotnej roli, jak ą odgrywa ponadregionalny korytarz ekologiczny rzeki Bug oraz regionalny korytarz ekologiczny rzeki Nurzec.

Dolina rzeki Bug oraz dolina rzeki Nurzec stanowi ą istotne korytarze ekologiczne, które wchodz ą w skład wielkoprzestrzennego systemu obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i wzajemnie ze sob ą powi ązanych korytarzami ekologicznymi - krajowej sieci ekologicznej Econet - Polska. System ten zapewnia ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie obszaru jego funkcjonowania. Obszar doliny rzeki Bug jest jednym z 46 mi ędzynarodowych obszarów w ęzłowych wyznaczonych na terenie Polski, które obejmuj ą 22% jej powierzchni. Obszar doliny Nurca jest jednym z 72 krajowych korytarzy ekologicznych, których ł ączna powierzchnia na terenie Polski to 274 00km 2.56 Tak wyznaczona koncepcja powi ąza ń przyrodniczych Econet - Polska nie posiada umocowania prawnego, jest jedynie wytyczn ą polityki przestrzennej. Główne korytarze ekologiczne na terenie gminy Nur (dolina Bugu i Nurca) posiadaj ą kontynuacj ę przebiegu na obszarach znajduj ących si ę poza granic ą gminy - w aktualizowanym planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego wyznaczone zostały: Korytarz Ekologiczny Główny GKPnC-1 Dolina Dolnego Bugu, Korytarz Ekologiczny Główny GKPnC-2A Puszcza Biała - Puszcza Mielnicka. W przestrzeni gminy Nur mo żna równie ż wyró żni ć korytarze ekologiczne o znaczeniu lokalnym, s ą nimi dolina rzeki Pukawki oraz doliny jej odnóg, które pełni ą funkcje si ęgaczy ekologicznych. Oprócz dolin rzecznych szczególne znaczenie w systemie przyrodniczym gminy odgrywaj ą równie ż obszary le śne. Najwa żniejszymi barierami ekologicznymi, przecinaj ącymi korytarze i ci ągi ekologiczne oraz zakłócaj ącymi ich prawidłowe funkcjonowanie s ą obiekty liniowe (drogi, linie elektroenergetyczne) oraz powierzchniowe (zwarta zabudowa).

Gmina Nur bierze równie ż udział w innego rodzaju powi ązaniach o charakterze ekologicz- nym - znajduje si ę w zasi ęgu obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”, który został wyznaczony w północno - wschodniej cz ęś ci Polski ze wzgl ędu na wysokie walory przyrodnicze i kulturowe tego obszaru. Gmina Nur została wł ączona do ZPP przez wzgl ąd na niski stopie ń degradacji środowiska przyrodniczego, brak uci ąż liwego przemysłu oraz wyst ępowanie war- to ściowych cech środowiska przyrodniczego.

Utrzymywanie powi ąza ń przyrodniczych jest w du żej mierze zale żne od wielko ści szeroko rozumianej antropopresji. Świadomo ści wyst ępowania w przestrzeni gminy Nur istotnych elementów systemu ekologicznego powinna towarzyszy ć wyra źna dbało ść o przestrzeganie zasad zrównowa żonego rozwoju. Wszelkim działaniom powinna przy świeca ć idea polegaj ą- ca na racjonalnym kształtowaniu rozwoju społeczno - gospodarczego jednostki samorz ądo- wej przy jednoczesnym uwzgl ędnianiu potrzeb wynikaj ących z ochrony lokalnych zasobów przyrodniczych.

4.5. Podsumowanie Obszar gminy Nur posiada zró żnicowane cechy środowiska przyrodniczego. Stan środowi- ska przyrodniczego mo żna okre śli ć jako mało przekształcony przez działalno ść antropoge- niczn ą, co niew ątpliwie wpływa na jako ść życia mieszka ńców oraz podnosi atrakcyjno ść tu-

56 http://www.ios.edu.pl/biodiversity/9/baza4.htm

49 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR rystyczn ą gminy. Wyj ątkowe walory krajobrazowe - urozmaicona rze źba terenu w obr ębie dolin Bugu i Nurca z wyra źnie zarysowan ą skarp ą, z której rozpo ściera si ę atrakcyjny krajobraz - wzmacniaj ą jej potencjał turystyczny.

Gmina Nur uczestniczy w powi ązaniach przyrodniczych o charakterze regionalnym jak i krajowym. Potwierdzeniem tego jest obj ęcie cz ęś ci gminy ró żnorodnymi formami ochrony przyrody. Fakt ten niesie za sob ą konieczno ść dbania o poszczególne elementy środowiska przyrodniczego.

Na obszarze gminy Nur nie jest prowadzona działalność przyczyniaj ąca si ę do znacznego pogorszenia jako ści środowiska przyrodniczego. W śród głównych elementów zagra żaj ących lokalnemu środowisku przyrodniczemu wyró żnia si ę działania antropogeniczne dysharmoni- zuj ące lub degraduj ące walory przyrodnicze, np.: zanieczyszczenie pierwszego poziomu wodono śnego zwi ązane z przenikaniem szkodliwych zwi ązków z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych magazynuj ących nieczysto ści, uci ąż liwo ści akustyczne generowane przez wysokie nat ęż enie ruchu pojazdów mechanicznych poruszaj ących si ę po drodze krajowej oraz wojewódzkiej czy te ż nadmierne zabudowywanie skarpy doliny rzeki Bug. Nale ży podkre śli ć, i ż stan niektórych komponentów środowiska przyrodniczego nie jest wył ącznie zale ż- ny od działa ń podejmowanych na obszarze gminy Nur, np. zanieczyszczenie rzeki Bug ma miejsce w jej górnym odcinku, niska jako ść tych wód w granicach gminy ma niekorzystny wpływ na pierwszy poziom wód gruntowych na terasie zalewowej.

Analiza poszczególnych komponentów środowiska pozwala na wyodr ębnienie pewnych stref w przestrzeni gminy o odmiennych uwarunkowaniach.

Pierwsz ą z nich stanowi obszar obejmuj ący doliny rzeki Bug i Nurzec. Tereny te posiadaj ą wysokie walory biocenotyczne i krajobrazowe, które nale ży jak najbardziej efektywnie chroni ć. Cechuj ą si ę one odmiennymi uwarunkowaniami w zakresie budowy geologicznej, geomorfologii, hydrogeologii i hydrografii ni ż pozostała cz ęść gminy. Jednocze śnie s ą to tereny obj ęte ró żnorodnymi formami ochrony przyrody, które maj ą na celu zachowanie cennych elementów środowiska przyrodniczego. Obszary dolinne posiadaj ą niekorzystne warunki do rozwoju budownictwa, zatem nie powinno si ę na nich wprowadza ć funkcji mieszkaniowej. Na tych terenach nale żałoby przede wszystkim kontynuowa ć realizacj ę zada ń ochronnych, dodatkowo dopuszcza si ę rozwój turystyki.

Kolejn ą stref ą, bezpo średnio przylegaj ącą do pierwszej, s ą obszary równinne. Nie wyró żniaj ą si ę one wyj ątkowymi cechami przyrodniczymi, s ą jednak dosy ć atrakcyjne. Niew ątpliw ą zale- tą jest wyst ępowanie środowiska kulturowego oraz bliskie s ąsiedztwo strefy pierwszej. Ukształtowanie terenu oraz warunki hydroin żynierskie sprzyjaj ą rozwojowi budownictwa i rolnictwa. Warto zwróci ć uwag ę, i ż te obszar ten mo że stanowi ć odpowiednie miejsce dla rozwoju turystyki pobytowej.

Trzeci ą stref ę stanowi pozostała cz ęść gminy. Trudno wyznaczy ć wyra źną granic ę pomi ędzy ni ą a stref ą drug ą. Na tym obszarze, b ędącym terenem wysoczyznowym, wyst ępuj ą dogodne warunki przyrodnicze do rozwoju budownictwa, produkcji rolnej oraz działalno ści gospodarczej. Strefa trzecia jest mniej atrakcyjna pod wzgl ędem krajobrazowym, jednak że nale ży dąż yć do tego by ich zagospodarowanie nie przyczyniało si ę do pogorszenia specyficznych cech terenów potencjalnie cennych przyrodniczo.

50 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

5. Środowisko kulturowe

5.1. Rys historyczny rozwoju przestrzennego gminy

5.1.1. Geneza historyczna osadnictwa Pocz ątki osadnictwa na terenie gminy pochodz ą z czasów bardzo odległych, si ęgaj ących nawet schyłkowego okresu paleolitu. Opracowania kartograficzne przedstawiaj ące stanowiska archeologiczne z ró żnych okresów uwidaczniaj ą liczne cmentarzyska i osady świadcz ą- ce o systematycznym zasiedlaniu tego terenu na przestrzeni wieków 57 . Czynnikami, które wpłyn ęły na rozwój osadnictwa na terenie gminy Nur było m. in. wyst ępowanie du żych rzek, takich jak Bug, czy Narew. Oprócz tego s ąsiaduj ące obszary w XIII wieku były ju ż przelud- nione, a unia polsko-litewska w Krewie w 1385 roku zach ęciła do zaludniania tego obszaru 58 .

5.1.2. Rozwój osadnictwa w gminie Nur Najstarsze ślady osadnictwa pochodz ą prawdopodobnie z kr ęgu kultury świderskiej w okresie schyłkowego paleolitu. Ich obecno ść stwierdzono podczas prac wykopaliskowych na stanowiskach w Obrytem oraz w Nurze. Młodsza epoka kamienia (neolit) zaznaczyła si ę licznymi znaleziskami z kr ęgu kultury nieme ńskiej, m.in. na terenie stanowisk poło żonych na nadbu żańskiej skarpie - w Kamiance, Nurze, Nurze Kolonii, Ołtarzach-Gołaczach i Zuzeli oraz w Kramkowie i Zaszkowie nad Nurcem. W trakcie trwania epoki br ązu rozwijała si ę kultura łu życka, która na omawianym terenie osi ągn ęła różne stopnie rozwoju. Z tego okresu pochodz ą dwie osady w Kamiance i Kossa- kach i dwa cmentarzyska w Kamiance i Nurze Kolonii. Oprócz tego ślady zamieszkiwania te- renów gminy przez ludno ść kultury łu życkiej znaleziono tak że w My śliborach, Nurze Kolonii, Obrytem, Ślepowronach i Zuzeli. Osadnictwo na terenie obecnej gminy Nur miało charakter ci ągły od schyłkowego paleolitu poprzez epok ę br ązu, żelaza, okres wpływów rzymskich, całe średniowiecze a ż po czasy nowo żytne. Świadcz ą o tym liczne znaleziska pochodz ące z osadnictwa z okresu rzymskie- go mi ędzy I w. p.n.e. i II - III w. n.e. W Nurze odkryto cmentarzysko z kr ęgu kultury wielbar- skiej. Na okres ten datowane s ą te ż znaleziska odkryte na stanowiskach w Ł ęgu Nurskim, Nur Kolonia Wschodnia (stanowiska z okresu wpływów rzymskich wpisane do rejestru zabyt- ków ju ż w 1970 r.), Kamiance, Nurze, Nurze Kolonii, Obrytem, Ołtarzach-Gołaczach, Ślepo- wronach i Zuzeli. Ślady osadnictwa z okresu wczesno średniowiecznego (XI - XIII w.) stwierdzono na terenie osady odnalezionej w Str ękowie i Str ękowie Nieczykowskim (stanowisko datowane na okres X-XI wieku, zostało wpisane do rejestru zabytków już w 1970 r.) oraz na stanowiskach w Kamiance, Nurze, Obrytem, Str ękowie, Ślepowronach, Zaszkowie, Zuzeli i Żebrach- Laskowcu. Długiej historii Nura dowodzi ć mo że istnienie ko ścioła, lub mo że parafii. Prawdo- podobnie pierwsza parafia powstała tu ju ż w XII-XIII wieku. Średniowieczne osadnictwo (XIV-XV w.), dokumentuj ą znaleziska w Ślepowronach, Że- brach-Laskowcu i Ołtarzach-Gołaczach (stanowisko pochodz ące z XV wieku, wpisane do rejestru zabytków w 1970 roku) oraz w Nurze, który w tym czasie, uzyskawszy prawa miejskie i przywileje nadawane przez panuj ących, prze żywał okres intensywnego rozwoju. Ponadto był miastem poło żonym na skrzy żowaniu wa żnych dróg handlowych ł ącz ących Koron ę z Litw ą i Rusi ą strzeg ącym przeprawy przez Bug.

57 http://www.gminanur.pl/content.php?cms_id=8&lang=pl&p=p1 58 http://www.powiatostrowmaz.pl/479-44f2d5d741d4f.htm

51 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Kolejnym etapem rozwoju kolonizacji osadniczej terenów pogranicza Mazowsza i Podlasia był okres schyłku średniowiecza, a wynikało to ze świadomej polityki ksi ążą t mazowieckich. Do czasu zawarcia unii polsko-litewskiej rozwój osadnictwa na terenie wschodniego Mazow- sza nara żonego na ekspansj ę wojowniczych zagonów ja ćwieskich, ruskich i litewskich został praktycznie zahamowany a dotychczasowe osady pokryła puszcza. Trwały pokój, obejmuj ą- cy prawie trzy kolejne stulecia (do połowy XVII w.), spowodował ponowny rozwój osadnictwa na terenach s ąsiaduj ących z trasami szlaków handlowych, które przebiegały wzdłu ż Narwi (Pułtusk, Ostroł ęka, Łom ża do Grodna i Wilna) oraz Bugu (z Pułtuska przez Brok, Ostrów, Nur do Mi ńska i Smole ńska). Okres ten reprezentuj ą odkrycia archeologiczne w Nurze, we wsiach: Murawskie Nadbu żne, My ślibory, Obryte, Zaszków. Obszary puszcza ńskie mi ędzy Narwi ą i Bugiem stosunkowo długo broniły si ę przed ponown ą ekspansj ą osadnictwa. Uległy one ostatecznie wytrzebieniu w miar ę ekspansji gospodarki rolnej, której intensywniejszy rozwój nast ąpił w okresie nowo żytnym od XVII wieku. Niemniej osadnictwo wzdłu ż nadbu żańskiej skarpy trwało nieprzerwanie dostarczaj ąc produktów rolnych i le śnych, którymi handlowano z bli ższymi i dalszymi krainami wykorzystuj ąc licznie przebiegaj ące tu l ądowe szlaki handlowe oraz drog ę wodn ą Bugu, któr ą spławiano towary poprzez Wisł ę do Gda ńska. Tez ę t ę potwierdzaj ą znaleziska archeologiczne świadcz ące o szerz ącym si ę na terenach południowych gminy osadnictwie (m. in. w Nurze, Kossakach, Kramkowie Lipskim, Murawskich Nadbu żnych, My śliborach, Obrytem, Ślepowronach, Za- szkowie i Żebrach-Laskowcu).

5.1.3. Historia i rozwój przestrzenny miejscowo ści Nur Nazwa miejscowo ści Nur pochodzi od płyn ącej nieopodal rzeki Nurzec (dawniej nazywanej Nur). 59 Rdze ń nur , nyr wyst ępuje cz ęsto w nazwach wodnych, szczególnie na terenie Polski wschodniej, na obszarze Białorusi oraz Ukrainy. Oznacza on wod ę. W j ęzyku polskim za- chował si ę w wyrazach takich jak nurzy ć, czy nurek. Pierwotne znaczenie tego słowa okre- ślało teren mokry, wilgotny. 60 Sk ąpe dane źródłowe dotycz ące miejscowo ści Nur z okresu średniowiecza nie pozwalaj ą na bli ższe scharakteryzowanie jej w tym okresie. Na podstawie prac wykopaliskowych mo żna jednak stwierdzi ć, że na terenie obecnej wsi Kamianka Nadbu żna w XII wieku istniało osiedle o charakterze rzemie ślniczym, gdzie produkowano żelazo i wytwarzano z niego przedmioty o charakterze u żytkowym i zdobniczym. Było to prawdopodobnie podgrodzie obsługuj ące znajduj ący si ę nieopodal gród, zamieniony pó źniej w czasach ksi ęstwa Janusza I w zamek wznosz ący si ę na górze i strzeg ący przeprawy przez Bug. Nur był te ż istotnym punktem obronnym Mazowsza strzeg ącym przed napadami Ja ćwingów, a po ich wyt ępieniu - Litwi- nów. O randze zamku świadczy fakt uposa żenia go w odległ ą o kilka kilometrów wie ś Za- szków (dawniej: Zaskow) znaną z pisemnych przekazów ju ż w 1254 roku. W okresie XIII - XV wieku warownia nurska nale żała do systemu obronnego, którego zada- niem była ochrona północnych ziemi Mazowsza przed zagonami krzy żackimi, była wa żnym ogniwem w tym systemie obok zamków w Pułtusku, Ciechanowie, Makowie i Zakroczymiu. Znaczenie Nura we wczesnym średniowieczu, obok funkcji obronnych, potęgowały funkcje gospodarcze zwi ązane z poło żeniem przy jednej z wa żniejszych dróg handlowych w tym czasie - rzek ą Bug, łącz ąca Polsk ę poprzez Prype ć z Rusi ą Kijowsk ą. Rzek ą t ą spławiano płody rolne, drewno, runo le śne, miód, wosk, wyroby rzemie ślnicze z żelaza, skór i drewna

59 http://www.gminanur.pl/content.php?cms_id=8&lang=pl&p=p1 60 Rymut K., Nazwy miast Polski, Warszawa, 1987, s. 167.

52 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR wyrabiane przez miejscowych rzemie ślników. Warunki te sprzyjały rozwojowi gospodarcze- mu i przestrzennemu Nura. Ksi ążę ta mazowieccy doceniaj ąc obronno-gospodarcze znaczenie tych terenów sprowadzali na te tereny nowych osadników zwi ększając w ten sposób potencjał obronny i gospodarczy. Prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku na podgrodziu powstał ko ściół, podnosz ąc Nur do rangi o środka kultu religijnego, a tak że powoduj ąc wzrost zainteresowania ze strony mieszka ńców okolicznych miejscowo ści. W ko ńcu XIV wieku podstawowym zaj ęciem oko- licznej ludno ści było rolnictwo, rybołówstwo, my ślistwo oraz rzemiosło.

Prawa miejskie Nur uzyskał na pocz ątku wieku XV od ksi ęcia mazowieckiego Janusza I. Nie zachował si ę dokument lokacyjny, dlatego dokładna data nadania praw miejskich nie jest znana. W oparciu o przekazy historyczne mo żna wnioskowa ć, że nast ąpiło to około 1410 r., bowiem w 1416 roku Nur wyst ępował ju ż jako miasto. Prawa te zostały potwierdzone przywi- lejem ksi ęcia Bolesława IV w 1434 r. Przywilej ten potwierdzał nadane ju ż wcze śniej Nurowi prawo miejskie oparte na prawie chełmi ńskim. Ponadto zezwalał miastu dodatkowo na posiadanie postrzygalni sukna, wagi i ła źni, które dostarczały miastu znacznych dochodów, a tak że zwalniały mieszczan od płace- nia cła przy przewo żeniu towarów w granicach całego ksi ęstwa. W trzy lata pó źniej ksi ążę Bolesław IV zezwala mieszczanom na korzystanie z tzw. „ł ąk str ębołowskich” le żą cych w s ą- siedztwie miasta. Przywilej ten potwierdzony został przez ks. Bolesław V w 1474 r. Dzi ęki przywilejom miasto zaczynało si ę rozwija ć i bogaci ć. W połowie XV w. miasto posiadało ju ż wykształcony rynek poło żony w pobli żu ko ścioła z ulicami wybiegaj ącymi z jego naro ży. Drewniany zamek nurski, po utracie znaczenia obronnego w zwi ązku z uni ą polsko-litewsk ą, zamieniał si ę stopniowo w ruin ę. W tym czasie Nur uzyskał now ą funkcj ę administracyjn ą - został stolic ą ziemi nurskiej po- dzielonej na 3 powiaty ze stolicami: w Kamie ńcu (obecny Kamie ńczyk nad Bugiem), Ostrowi i Nurze. W Nurze miał siedzib ę wójt, rada i s ąd miejski, a tak że odbywały si ę wyroki s ądów ziemskich i grodowych.

W 1526 roku w wyniku wł ączenia Nura do Korony, staje si ę on miastem królewskim. Teryto- rialnie nale ży do województwa mazowieckiego pozostaj ąc stolic ą powiatu nurskiego oraz uzyskuj ąc rang ę o środka ziemi nurskiej z wymienionymi wcze śniej trzema powiatami. Funk- cje te o żywiły życie w mie ście (s ądy, sejmiki ziemskie, zjazdy szlacheckie). Aleksander Gu- agnini, współczesny historyk z przełomu XVI i XVII w. pisze o Nurze, że miasto to było wprawdzie z drzewa zbudowane, ale szerokie, ludne i znaczny prowadziło handel zbo żowy z Gda ńskiem . Współczesny Guagniniemu, pochodz ący z ziemi nurskiej historyk polski J ędrzej Świ ęcicki stwierdza, że Nur, chocia ż po wiejsku jest zbudowany i mało posiada budowli oka- załych, jednak że zamo żno ści ą mieszka ńców przewy ższa wszystkie inne miasta. Mieszka ńcy gorliwie zajmuj ą si ę handlem. Plon roczny niewielkim kosztem zebrany z żyznej doliny, stat- kami spławiaj ą do Gda ńska. Od 1545 r. Nur nale ży do tzw. „oprawy” królowej Bony zyskuj ąc nowe przywileje królewskie. Król Zygmunt August w 1555 r. ustanawia w mie ście cech rybacki, a w 1568 roku uwalnia miasto od ceł na towary spławiane do Gda ńska. W tym czasie miasto zamieszkiwało około 1500 osób w 263 domach. Był tu drewniany ko- ściół parafialny, a na rynku drewniany ratusz. Na nadbu żańskiej skarpie stały spichrze zbo- żowe ( ślady były widoczne jeszcze w XX wieku), a na rzece było 8 młynów wodnych, zbu- dowanych na sprz ęż onych i zakotwiczonych łodziach. Ponadto istniały tu 3 młyny wodne (1 na Nurcu i 2 na rzeczce Suszołce). Pod skarp ą urz ądzony był port.

53 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Według Lustracji woj. mazowieckiego z 1564r. do miasta nale żało 50 włók do ść dobrej ziemi. Oprócz rolnictwa, zaj ęciem mieszczan był spław zbo ża, handel i rzemiosło. Było tu 9 rze źni- ków, 20 p ędz ących gorzałk ę, 8 handluj ących gorzałk ą, 10 rybaków oraz pewna liczba piwo- warów, 3 grabarzy, 2 kowali, 3 szewców, 6 kupców, 12 piekarzy. Szczyt rozwoju gospodarczego Nura przypada na połowę XVII wieku. Powodem tak znacznego rozkwitu miasta były odbywaj ące si ę 4 doroczne du że jarmarki: na drug ą niedziel ę przed Wielkanoc ą, na św. Trójc ę, na św. Dominika, na Jedena ście Tysi ęcy Dziewic (21 pa ź- dziernika) oraz targi tygodniowe we wtorki i pi ątki.

Najazd wojsk szwedzkich w 2 połowie XVII w. spowodował zniszczenia i upadek miasta. Nawet potwierdzenie praw miejskich i wszystkich przywilejów przez Stanisława Augusta w drugiej połowie XVIII wieku nie spowodowało rozwoju Nura. W 1693r. odbudowany został drewniany ko ściół parafialny jako obiekt „styl gotycki przypominaj ący kształtem”. W 1775 r. Nur utracił pozycj ę stolicy ziemi nurskiej po przeniesieniu s ądów ziemskich do Ostrowi. W 1777 r. miasto posiadało jedynie 63 domy, a zamieszkiwało je 378 osób. Po III rozbiorze Polski w 1795 r., Nur wraz z cał ą ziemi ą nursk ą znalazł si ę w granicach tzw. Prus Nowowschodnich nale żą c do obwodu ostroł ęckiego w departamencie płockim. Po aneksji przez Prusy w mie ście były 72 domy i 432 mieszka ńców (1797 r.). W okresie Ksi ęstwa Warszawskiego stan gospodarczy miasta ulegał dalszemu pogorszeniu. Miedzy rokiem 1808 i 1810 ludno ść miasta zmalała blisko o 1/3 do 435 osób. Kilkunastoletni okres spokoju i stabilizacji gospodarczej w okresie Królestwa Polskiego wpły- nął na nieznaczny rozwój miasta, którego ludno ść w 1827 r. wzrosła do 514. Nie nast ąpiła jednak rozbudowa miasta.

W 1866r. Nur utracił prawa miejskie. Około 1869 r. uko ńczono budow ę neogotyckiego, jed- nowie żowego ko ścioła murowanego w miejscu kaplicy z 1853 r. Około 1900 r. w Nurze było 116 domów (w wi ększości drewnianych), zamieszkiwało je 1300 osób. Była tu szkoła elementarna, urz ąd gminy, 4 sklepy i apteka. I wojna światowa spowodowała w Nurze wiele strat materialnych. Zabudowa ci ągn ąca si ę wzdłu ż ul. Piliszki oraz w Ł ęgu Nurskim uległa całkowitemu spaleniu. Zburzony został tak że most na Bugu. Okres mi ędzywojenny był dla Nura okresem stagnacji gospodarczej. Typowo rolniczy charakter miejscowo ści spowodował powstanie jedynie kilku zakładów obsługuj ących rolnictwo: 3 wiatraków, 1 młyna, 2 olejarni, 1 gr ęplarni, 1 mleczarni, 1 rze źni, 2 masarni, 3 piekarni oraz niewielkiej cegielni i cementowni. Rozwin ęły si ę w pewnym stopniu usługi (urz ąd pocztowy, kasa im. Stefczyka, Spółdzielnia Spo żywców, Kółko Rolnicze, OSP, organizacje społeczne i stowarzyszenia). W tym okresie wybrukowano około 2 kilometrów ulic, kilkaset metrów chodników. Przed wybuchem II wojny światowej stała ludno ść Nura wzrosła do 1500 osób. 1 wrze śnia 1939 r. zbombardowany został most na Bugu. Do czerwca 1941 r. Nur znalazł si ę pod okupacj ą radzieck ą, a nast ępnie niemieck ą. W tym czasie z r ąk okupantów poniosło śmier ć około 600 mieszka ńców Nura. Około 75% zabudowa ń uległo zniszczeniu. Około 10 sierpnia 1944 r. wycofuj ące si ę wojska niemieckie zburzyły ko ściół. Wyzwolenie spod okupa- cji niemieckiej nast ąpiło 12 sierpnia. Po zniszczeniach wojennych Nur został odbudowany. Odbudowano ko ściół, wybudowano nowe obiekty: urz ędu gminy, poczty, domu kultury, szkoły, agronomówki, baz rolniczych, piekarni, hydroforni, zało żono siec wodoci ągow ą. Oprócz funkcji rolniczej Nur wraz z s ąsied- nimi miejscowo ściami nadbu żańskimi zyskuje now ą, rozwijaj ącą si ę pr ęż nie funkcj ę o środka wypoczynkowego.

54 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

5.2. Walory środowiska kulturowego Krajobraz kulturowy powstaje w wyniku rozwoju cywilizacji i jest przez ni ą cały czas kształto- wany. Oznacza to, że jest on tworzony przez człowieka i tylko dzi ęki jego obecno ści b ędzie mógł stale działa ć i utrzymywa ć odpowiedni stan.

Gmina Nur charakteryzuje si ę posiadaniem wielu stanowisk archeologicznych oraz zabytków architektury, do których nale żą m.in.: drewniana plebania w Nurze, dawna szkoła powszech- na w Zuzeli, ko ściół parafialny w Zuzeli, zabytkowy układ przestrzenny miejscowo ści Nur - pochodz ący z pierwszej połowy XV w., zabytki budownictwa, zwłaszcza drewnianego, cmentarze, miejsce pamięci oraz liczne kapliczki, figury i krzy że przydro żne, nale żą ce do grupy szeroko rozumianych warto ści krajobrazu kulturowego.

Spo śród 31 zabytków architektonicznych znajduj ących si ę w aktualnej na dzie ń sporz ądza- nia Studium gminnej ewidencji zabytków sze ść zostało wpisanych do rejestru zabytków i otoczonych ochron ą konserwatorsk ą. Na li ście rejestrowej znajduj ą si ę: szkoła elementarna w Zuzeli, która obecnie zmieniona została na muzeum po świ ęcone Kardynałowi Stefanowi Wyszy ńskiemu, ko ściół parafialny p.w. Przemienienia Pa ńskiego w Zuzeli, cmentarz rzymsko - katolicki w Zuzeli z kaplic ą cmentarn ą i zabytkowymi nagrobkami, plebania w zespole ko- ścielnym w Nurze, cmentarz z okresu I wojny światowej żołnierzy niemieckich, a tak że układ przestrzenny Nura.

Zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru jest mniej. Nale żą do nich cztery osady. W Ł ęgu Nurskim i w Nurze Kolonii osady pochodz ą z przełomu wieków, od I w. p. n. e. do II w. n. e. W Ołtarzach-Gołaczach ślad osady datowany jest na około IV w., natomiast w Strę- kowie Nieczykowskim odkryta osada okre ślona została wczesno średniowieczny ślad pochodz ący z X-XI wieku.

W skład krajobrazu kulturowego gminy wchodz ą nie tylko obiekty wpisane do rejestru zabyt- ków. Wi ększo ść budynków mieszkalnych prezentuje ludow ą zabudow ę drewnian ą. Do opisywanych obiektów nale ży 30 domów lub chałup drewnianych, a oprócz nich wymieni ć mo ż- na tak że obiekty wchodz ące w skład zespołu ko ścielnego (plebania i organistówka) oraz obiekty u żytkowe, do których nale żą spichlerze, kurnik, stajnia, stodoła, czy obora.

Zabudowa zagród wiejskich w gminie Nur charakteryzuje si ę wyst ępowanie w ramach jednej zagrody trzech podstawowych obiektów, do których nale żą dom mieszkalny, budynek inwen- tarski i stodoła. Zdarzaj ą si ę sytuacje, w których dwa obiekty gospodarcze poł ączone s ą w jeden, wspólny budynek. Nowa zabudowa powtarza tradycj ę, zwłaszcza w przypadku mleczno-hodowlanego typu produkcji rolniczej w gospodarstwie. Do najstarszych zachowanych zagród nale ży pochodz ąca z miejscowo ści Godlewo-Milewek zagroda nr 12. Obejmuje drewnian ą obor ę z 4 ćw. XIX wieku. Drug ą najstarsz ą zagrod ą jest pochodz ący z przełomu XIX i XX wieku zespół budynków drewnianych we wsi Żebry- Laskowiec, w których skład wchodz ą drewniany dom i drewniany spichlerz z przełomu XIX i XX wieku. Do najstarszym zachowanych domów mieszkalnych nale żą niew ątpliwie domy: nr 7 we wsi Godlewo-Milewek pochodz ący z 1868 r., nr 73 w miejscowo ści Żebry-Laskowiec z 1880 r. oraz domy w miejscowo ści Kramkowo Lipskie oznaczone numerami: 18 i 20 - pochodzące z 4 ćwierci XIX wieku. Z przełomu XIX i XX wieku pochodzą domy: nr 6 w Kramkowie Lip- skim oraz w miejscowo ści Godlewo-Mierniki. Natomiast najstarsze zachowane zabudowania

55 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR gospodarcze to drewniane obory, znajduj ące si ę równie ż w miejscowo ści Żebry-Laskowiec oraz w miejscowo ści Obryte, pochodz ące równie ż z około 1880 roku. W starszych obiektach drewnianych wyst ępuje głównie konstrukcja zr ębowa lub stosowana w okresie pó źniejszym - sumikowo - łątkowa. Składa si ę na ni ą podwalina posadowiona na głazach narzutowych lub ceglanej podmurówce. Od góry konstrukcj ę ściany spinaj ą oczepy oraz zwi ązane z nimi belki stropowe uło żone w poprzek budynku. Przekrycie stanowi dach dwuspadowy z wi ęź bą krokwiowo-jętkow ą. Do ść licznie wyst ępuj ą domy z dachami naczół- kowymi oraz półszczytami. W wi ększo ści budynków wyst ępuje zewn ętrzny szalunek, cz ęsto o ozdobnym rysunku układu desek, stosowany zwłaszcza na szczytach, zdobionych dodatkowo rze źbionymi mieczami i wieszarami podtrzymuj ącymi wysuni ęte na zewn ątrz ostatki płatwi i wiatrownice oraz zdobnymi sterczynami. Otwory okienne cz ęsto otaczaj ą zdobione opaski i rzadziej ju ż spotykane okiennice. Na ścia- nach szczytowych oraz pod okapami wyst ępuj ą ozdobne fryzy.

Istotny element historyczny, kulturowy oraz sakralny dla środowiska kulturowego gminy Nur stanowi ą kapliczki, figury i krzy że przydro żne nale żą ce do drobnych obiektów sakralnych. Zwyczaj stawiania opisywanych obiektów jest bardzo stary i szeroko praktykowany na obszarze wschodniego Mazowsza. Sposób wykonywania kapliczek jest ró żnorodny, wyst ępuj ą skromne słupy lub filary z wn ękami, w których umieszczano rze źby lub obrazy świ ętych oraz bardziej ozdobne, z gzymsami, daszkami lub szczycikami. Wie ńczone mog ą by ć drewnian ą lub metalow ą form ą krzy ża. Mieszka ńcy otaczali je z zasady dekoracyjnymi płotkami, a na odgrodzonym terenie sadzono ziele ń i kwiaty. Oprócz wysokich krzy ży drewnianych, wyró ż- niaj ą si ę betonowe obeliski, które miały by ć na śladownictwem dawnych kapliczek, jednak nie wpisuj ą si ę w ogóle w łagodny charakter krajobrazu gminy Nur.

5.3. Elementy środowiska kulturowego obj ęte ochron ą Na terenie gminy Nur wyst ępuj ą nast ępuj ące kategorie zabytków: • obiekty archeologiczne i architektoniczne wpisane do rejestru zabytków, • obiekty archeologiczne i architektoniczne znajduj ące si ę w gminnej ewidencji zabytków.

Zgodnie z art. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23.07.2003 roku, ochrona zabytków polega, w szczególno ści, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działa ń maj ących na celu: 1. zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2. zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabyt- ków; 3. udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; 4. przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; 5. kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6. uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

56 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

5.3.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków Na terenie gminy Nur znajduje si ę obecnie 10 obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru. Pi ęć jest typu architektonicznego, jeden to układ przestrzenny miasta Nur, a pozostałe cztery to stanowiska archeologiczne.

Tab. 11. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków Okres Numer Lp. Obiekt Adres powstania rejestru centralna cz ęść A-653 z dnia 1. Układ przestrzenny Nura 1434 r. Nura 04.07.1990r. Plebania w granicach strefy 07-322 Nur, Mał- A-651 z dnia 2. 1929 r. ochrony konserwatorskiej ki ńska 7 13.06.1989r. Szkoła elementarna obecnie A-650 z dnia 3. 07-321 Zuzela 24a koniec XIX w. muzeum 12.06.1990r. Ko ściół parafialny p.w. A-652 z dnia 4. Zuzela 1908-1913 r. Przemienienia Pa ńskiego w 28.12.1993r. Kramkowo Lipskie, Cmentarz z okresu I wojny A-649 z dnia 5. przy drodze gmin- 1915 r. światowej żołnierzy niemieckich 24.03.1992r. nej nr 260525 W Kaplica cmentarna i nagrobki na A-648 z dnia 6. Zuzela II poł. XIX w. cmentarzu rzymsko-katolickim 15.10.1987r. Źródło: opracowanie własne

Tab. 12. Wykaz stanowisk archeologicznych wypisanych do rejestru zabytków Nr stan. Nr stan. Miejsco- Okres Numer Obszar na ob- w miej- Lp. Typ obiektu wo ść powstania rejestru AZP szarze scowo- AZP ści A-192 z dnia 1. Łęg Nurski osada I-II w. n. e. 47-78 1 1 30.11.1970r. I w. p. n. e. A-377 z dnia 2. Nur Kolonia ślady osady 47-79 26 2 - II w. n. e. 30.11.1970r. Ołtarze Go- A-458 z dnia 3. ślady osady IV w. 47-78 6 3 łacze 30.11.1970r. Str ękowo osada wcze- A-194 z dnia 4. Nieczykow- sno średnio- X-XI w. 47-78 18 3 30.11.1970r. skie wieczna Źródło: opracowanie własne.

Układ przestrzenny Nura Wpisany został do rejestru zabytków w 1990 roku, pod numerem A-653. Historyczny układ przestrzenny pochodzi z około 1434 roku. Obj ęty został dwoma strefami ochrony konserwatorskiej: B - strefa w granicach ulic Podsadnej z ko ściołem, ulicy Ko ścielnej oraz rzeki Bug. Ochronie podlegaj ą tu zachowane elementy zabytkowe, a tak że układ przestrzenny w zakresie rozplanowania, bryły zabudowy i skali. Obj ęty ochron ą został równie ż układ historyczny przy zbie- gu dróg dojazdowych Brokowskiej i Drohiczy ńskiej. K - strefa ochrony krajobrazu, która ci ągnie si ę od rzeki Bug za cmentarzem katolickim przy ulicy Brokowskiej poprzez stref ę B, ulic ą Drohiczy ńsk ą na wschód do rzeki Bug. Dzi ęki temu

57 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR ochronie podlega obszar skarpy nadrzecznej, wraz z terenem cmentarza parafialnego oraz elementami krajobrazu naturalnego, takimi jak rze źba terenu, czy skupiny zieleni.

Miasto pierwotnie sytuowano wzdłu ż wyniosłej skarpy nadbu żańskiej, główna droga i rozwój na linii wschód-zachód okre ślił historyczne poło żenie miasta. Nur otrzymał układ przestrzenny o typowych cechach miejskich dzi ęki lokacji na pocz ątku XV wieku, natomiast lokacja miała miejsce ze wzgl ędu na pełnion ą przez miasto funkcj ę wsi targowej w s ąsiedztwie stra żnicy strzeg ącej przeprawy przez Bug. Centrum miasta i o środkiem dalszego rozplanowania był prostok ątny, wydłu żony rynek. Wzdłu ż korony skarpy biegł główny, historyczny trakt komunikacyjny, który obejmował rynek dwoma ramionami i zbiegał się po jego wschodniej stronie. W cz ęś ci poło żonej na zachód od rynku sie ć uliczna nie ma historycznego rysu, ze wzgl ędu na pó źniejsze przekształcenia zwi ązane z przenoszeniem ko ścioła parafialnego oraz wytyczeniem w połowie XIX wieku nowego traktu do Bra ńska.

Rys. 1. Zabytkowy układ przestrzenny Nura

Źródło: Karta gminnej ewidencji zabytków 115/1055

Drewniana plebania zespole ko ścielnym p.w. św. Jana Apostoła w Nurze Plebania usytuowana jest w południowo-zachodniej częś ci miasta Nur, na ulicy Małki ńskiej 1. Jest budynkiem wolnostoj ącym, którego front zwrócono na wschód w kierunku kościoła parafialnego, który znajduje si ę po przeciwnej stronie ulicy Małki ńskiej. Przed plebani ą utworzono niewielki ogród ozdobny flankowany od południa sadem. Obiekt wpisany do rejestru w 1989 roku, pod numerem A-651. Plebani ę zbudowano w 1929 r. z inicjatywy ks. L. Wi śniewskiego. Plebani ę wykonano w stylu dworkowym z u życiem form neobarokowych według projektu nieznanego autora. Budynek cz ęś ciowo zniszczyli Niemcy w 1944 r. podczas wyburzania ko ścioła parafialnego. Plebani ę odbudowano pod koniec lat czterdziestych XX wieku. W 1975 roku przeprowadzono prace konserwatorskie naprawiaj ące wi ęź bę dachow ą oraz zmieniono pokrycie dachu. Kolumny w ganku wymieniono prawie dwadzie ścia lat pó źniej.

58 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Plebania zbudowana została na planie wydłu żonego prostok ąta. Posiada konstrukcj ę zr ębo- wą z zewn ątrz oszalowan ą, od wewn ątrz otynkowan ą. Podłogi s ą drewniane, deskowe, uło- żone na legarach. Stropy s ą równie ż drewniane, belkowe. Wi ęź ba dachowa zbudowana jest w typie krokwiowo - stolcowym. Zarówno stolarka drzwiowa jak i okienna jest drewniana. Plebania zachowana została bez wi ększych zmian. W latach 80-tych wybudowano dobu- dówk ę południow ą. W tym czasie równie ż wymieniono szalunki szczytu oraz wykonano drzwi na taras.

Dawna szkoła elementarna, obecnie muzeum Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w 1989 roku, pod numerem 651. Szkoła jest budynkiem drewnianym, który powstał pod koniec XIX wieku. U żytkowana była do 1945 roku. W 1946 roku budynek szkoły został przej ęty i zmieniony na siedzib ę Gromadzkiej Rady Na- rodowej. Od 1975 roku przez 12 lat nie był w ogóle u żywany. Dopiero w 1987 roku po grun- townym remoncie adaptowano go na muzeum. Budynek szkoły jest drewniany zbudowany w konstrukcji zr ębowej na planie prostok ąta. Podmurówka wykonana została z kamieni polnych, otoczaków. Wi ęź ba dachowa jest drewniana, krokwiowo-stolcowa. Dach szkoły jest wysoki, dwuspadowy, z wysokimi okapami. Do szkoły ucz ęszczał pochodz ący z Zuzeli Ks. Kardynał Stefan Wyszy ński, Prymas Tysi ąc- lecia. Obecnie w szkole znajduje si ę muzeum, które po świ ęcono jego pami ęci.

Zespół sakralny ko ścioła parafialnego p.w. Przemienienia Pa ńskiego w Zuzeli Wpis do rejestru uzyskał w 1993 roku, pod numerem 652. Jest on wizytówk ą historycznej architektury Zuzeli. Wzniesiony został w latach 1908-1913 w stylu neogotyckim. Projekt ko ścio- ła wykonał Józef Pius Dzieko ński, architekt Polski ko ńca XIX i pocz ątku XX wieku, który w swoim dorobku miał wiele neogotyckich ko ściołów z obszarów Mazowsza i Podlasia, a tak że drewnianej dzwonnicy z 1 ćw. XX wieku. Ko ściół usytuowany został w centrum wsi, przy drodze z Broku do Nura, na wyniesieniu terenu, na skarpie nadbu żańskiej. Do świ ątyni prowadz ą granitowe schodki. Budynek otoczony jest a żurowym ogrodzeniem metalowym, z bram ą główn ą. Po zachodniej stronie ko ścioła wzniesiono drewnian ą dzwonnicę z 1 ćw. XX wieku. W miejscu obecnego ko ścioła znajdowały si ę wcze śniej trzy inne. O pierwszym, p.w. Trójcy, informacje pochodz ą z 1406 oraz z 1480 roku, drugi ko ściół, drewniany p.w. Trójcy i św. Le- onarda wspominany był w 1609 roku. Inicjatyw ą kanonika regularnego - Jana Słomczew- skiego, w 1726 roku wzniesiono trzeci ą świ ątyni ę, równie ż drewnian ą. Konsekrowano j ą w 1792 r., a od 1819 roku pozostawał ju ż pod zarz ądem kanoników regularnych. Pod koniec II wojny światowej ko ściół uległ cz ęś ciowemu zniszczeniu, nast ępnie odbudowy- wano go w kilku etapach do 1967 roku. Ko ściół trójnawowy, pi ęcioprz ęsłowy, zało żony został na planie krzy ża łacińskiego z transeptem i prezbiterium tej samej szeroko ści co nawa główna, jednoprz ęsłowym, za- mkni ętym czwórbocznie. Po obu stronach do prezbiterium przylegaj ą symetrycznie zakrystie na planie kwadratu. W cz ęś ci wej ściowej nawy poprzedzone s ą kruchtami. Obok kruchty głównej znajduje si ę pomieszczenie magazynowe oraz klatka schodowa na chór i poddasze. W nawie głównej i bocznych wyst ępuj ą sklepienia krzy żowo-żebrowe; w prezbiterium i tran- sepcie - gwia ździste, a nad krucht ą - krzy żowe. Bryła ko ścioła oskarpowana, zło żona mocno rozczłonkowana z dominuj ącym korpusem nawowym nakrytym dachem dwuspadowym. Wy- soko ść transeptu równa jest wysoko ści nawy. Ponad dachami nawy i transeptu wznosz ą si ę strome szczyty schodkowe. Prezbiterium jest ni ższe od nawy i pokryte jest dachem wielopo- łaciowym. Nad niskimi zakrystiami wyst ępuj ą dachy dwuspadowe. Przeci ęcie nawy z tran-

59 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR septem wie ńczy wysmukła sygnaturka. Wi ęź ba dachowa jest drewniana, krokwiowa z wieszarami. Dachy i uskoki skarp kryte s ą blach ą. Przyziemie ko ścioła wzniesione jest z regularnych ciosów granitowych, wy ższe partie z cegły spoinowanej. Wn ętrze jest cz ęś ciowo tynkowane. Dwuskrzydłowe frontowe drzwi zewn ętrzne są drewniane o konstrukcji klepkowej, natomiast drzwi wewn ętrzne s ą jednoskrzydłowe o konstrukcji płycinowej. Okna przesklepione s ą ostrołukowo z podziałami typu maswerk o ramach stalowych i szybach cz ęś ciowo barwio- nych. Elewacje boczne podbudowane cokołem uj ęte zostały w naro żach dwustopniowymi skarpami i zwie ńczone lekko profilowanym gzymsem podokapowym. Skarpy dziel ą równie ż prze- strzenie mi ędzyokienne. Elewację frontow ą, trójosiow ą, dwukondygnacyjn ą, podbudowuj ą trzy ostrołukowe portale o trzech uskokach przedzielone płytkimi skarpami. W kondygnacji górnej wyst ępuje szczyt schodkowy z ostrołukowym oknem szczelinowym na osi i ostrołuko- wymi blendami po bokach. Podobne szczyty z blendami ujmuj ą z obu stron transept. Elewacje boczne naw, transeptu i prezbiterium s ą gładkie, bez dekoracji podkre ślone rytmem skarp rozdzielaj ących okna w profilowanych obramieniach.

Do najcenniejszego wyposa żenia wn ętrza ko ścioła nale ży renesansowy kielich z 1642 r., pó źnorenesansowy, srebrny krzy ż ołtarzowy z 1604 r. (stopa dorobiona około 1700 r. z wtór- nym u życiem plakietki), rokokowa monstrancja i gwiazda orderowa z XVIII w. W śród tkanin zwraca uwag ę wykonany z importowanych materiałów XVI-wiecznych ornat, zdobiony ko- lumn ą wykonan ą z brokatu aksamitnego w kolorze biało-amarantowym. By ć mo że jest to wy- rób turecki z sułta ńskiej manufaktury w Skutari pod Istambułem.

Cmentarz z okresu I wojny światowej żołnierzy niemieckich Cmentarz wpisany do rejestru w 1992 roku, pod numerem 649. Zało żony został na planie prostok ąta i otoczony rowem. Jego powierzchnia wynosi około 0,2 ha. Znajduje si ę przy drodze prowadz ącej z Nura do wsi Kramkowo Lipskie. Jest to cmentarz żołnierzy niemieckich z okresu I wojny światowej. Usypano na nim 9 mogił ziemnych i postawiono żeliwny krzy ż przydro żny o podstawie kamiennej. Na cmentarzu znajduje si ę płyta z czarnego kamienia z napisami w j ęzyku polskim i niemieckim, która upami ętnia poległych żołnierzy.

Kaplica cmentarna na cmentarzu rzymsko - katolickim w Zuzeli Kaplica wpisana zostało do rejestru zabytków w 1987 roku, pod numerem 648. Wybudowana została razem z ko ściołem w 1913 roku przez rodzin ę Skrzeszewskich jako kaplica rodowa. Uszkodzon ą j ą podczas II wojny światowej, w 1944 roku. Remont przeprowadzono dopiero w latach 60-tych XX wieku. Kaplica zbudowana została w stylu neogotyckim. Obiekt zaprojektowano na planie prostok ą- ta. Kaplica ma układ jednoprzestrzenny. Konstrukcja budynku jest murowana. Wi ęź ba dachowa jest drewniana, krokwiowo-jętkowa. Rodzaj sklepienia kaplicy nawi ązuj ę do stylu w jakim została wykonana, jest to sklepienie kolebkowo-krzy żowe. Kaplica jest parterowa, posiada krypt ę grobow ą i nakryta jest dwuspadowym dachem.

Zabytkowe nagrobki na cmentarzu rzymsko - katolickim w Zuzeli W najstarszej - południowej cz ęści cmentarza parafialnego w Zuzeli znajduj ą si ę najcenniej- sze z historycznego punktu widzenia grobowce. Obiekty te, b ędące skromn ą pozostało ści ą XIX-wiecznej sztuki sepulkralnej wraz z kaplic ą cmentarn ą s ą artystycznym akcentem w śród setek lastrykowych nagrobków.

60 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Należą do nich: - krzy ż żeliwny a żurowy na grobie Jurusia Jedli ńskiego zm. 1893 r., ( żeliwne ogrodzenie); - płyta nagrobna Edmunda Wereszczy ńskiego zm. 1888 r., - nagrobek (na cokole figura aniołka); Jerzego J ędrzejewskiego zm. 1881 r.

Osada z okresu wpływów rzymskich w Ł ęgu Nurskim: Osada pochodzi z okresu wpływów rzymskich, datowana jest na okres I-II w. n. e. i okre ślona została jako cenny zabytek archeologiczny. Do rejestru zabytków została wpisana w 1979 roku pod numerem 192.

Ślady osady z okresu wpływów rzymskich we wsi Nur Kolonia Wschodnia Ślady osady pochodz ą z okresu wpływów rzymskich, datowane s ą na okres I w. p. n. e. do II w. n. e. i jest okre ślana jako cenny zabytek archeologiczny. Do rejestru zabytków została wpisana w 1979 roku pod numerem 377.

Ślady osady średniowiecznej we wsi Ołtarze-Gołacze Ślady osady pochodz ą z okresu średniowiecza, datowane s ą na około XV wiek. Okre ślone zostały jako cenny zabytek archeologiczny. Do rejestru wpisano obiekty w 1970 roku pod numerem 458.

Osada wczesno średniowieczna we wsi Str ękowo Nieczykowskie Osada pochodzi z okresu wczesnego średniowiecza, datowana jest na X-XI wiek, powstała w trakcie formowania si ę Pa ństwa Polskiego. Okre ślona została jako cenny zabytek archeologiczny. Do rejestru wpisana została w 1970 roku pod numerem 194.

5.3.2. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków Gminna ewidencja zabytków jest najbardziej aktualnym zestawieniem zabytków architektonicznych i urbanistycznych w gminie Nur. W dokumencie widnieje 31 obiektów. Ze wzgl ędu na warto ść historyczn ą oraz znacz ą rol ę w budowaniu to żsamo ści lokalnej zabytki nale ży otoczy ć szczególn ą opiek ą. Zabytki rejestrowe podany maj ą numer wpisu do rejestru zabyt- ków.

Tab. 13. Wykaz obiektów i obszarów uj ętych w gminnej ewidencji zabytków

Numer Lp. Obiekt Adres Czas powstania rejestru Cmentarz parafialny rzymskokatolicki w Nurze (wraz z 1. nagrobkami wpisanymi do dz. ewid. 1166, Nur I poł. XX w. GEZ rejestru zabytków ruchomych pod numerem A-339 z dnia Kaplica cmentarna na cmentarzu A-648 z dnia 2. dz. ewid. 256, Zuzela 1913 r. rzymskokatolickim 15.10.1987r. Zabytkowe nagrobki na A-648 z dnia 3. dz. ewid. 256, Zuzela II poł. XIX w. cmentarzu rzymsko-katolickim 15.10.1987r. Cmentarz z okresu I wojny Kramkowo Lipskie, A-649 z dnia 4. światowej żołnierzy niemieckich przy drodze gminnej nr 1915 r. 24.03.1992 w Kramkowie Lipskim 260525 W

61 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Muzeum Lat Dzieci ęcych A-650 z dnia 5. Prymasa Tysi ąclecia Kard. Zuzela 24B koniec XIX w. 21.06.1990r. Wyszy ńskiego, dawniej budynek A-651 z dnia 6. Plebania w Nurze ul. Małki ńska 7, Nur 1929 r. 13.06.1989r. Ko ściół parafialny p.w. dz. ewid. 332/2, Zuze- A-652 z dnia 7. 1908 - 1913 r. Przemienienia Pa ńskiego la 28.12.1993r. centralna cz ęść Nura A-653 z dnia 8. Układ przestrzenny Nura przy drodze woje- 1434 r. 04.07.1990r. wódzkiej nr 694 9. Kaplica słupowa dz. ewid. 121, Kossaki około 1920 r. GEZ Chałupa drewniana w Kramkowie 10. Kramkowo Lipskie 14 1932 r. GEZ Lipskim Dom drewniany w Murawskich Murawskie Nadbu żne 11. około 1920 r. GEZ Nadbu żnych 45 dz. ewid. 186, plac Kapliczka z oknami w 12. przy remizie OSP, lata 30-te XX wieku GEZ Murawskich Nadbu żnych Murawskie Nadbu żne Organistówka w zespole ko ściel- ul. Plac Ko ścielny 7, 13. 1923 r. GEZ nym Nur Obora ze stajni ą w zespole ko- 14. ul. Małki ńska 7, Nur po 1920 r. GEZ ścielnym 15. Spichlerz w zespole ko ścielnym ul. Małki ńska 7, Nur po 1920 r. GEZ 16. Kurnik w zespole ko ścielnym ul. Małki ńska 7, Nur po 1920 r. GEZ Kaplica cmentarna na cmentarzu 17. dz. ewid. 1166, Nur około 1920 r. GEZ parafialnym w Nurze Brama cmentarna na cmentarzu 18. dz. ewid. 1166, Nur około 1870 r. GEZ parafialnym w Nurze 19. Młyn motorowy/elektryczny ul. Rynek 6, Nur 1946 r. GEZ 20. Młyn motorowy ul. Małki ńska 16, Nur 1946 r. GEZ 21. Budynek drewniany Ul. Brokowska 3, Nur przed 1939 r. GEZ 22. Budynek drewniany ul. Rynek 3, Nur lata 20-te XX w. GEZ 23. Dom drewniany ul. Rynek 4, Nur okr. mi ędzywojenny GEZ 24. Budynek drewniany ul. Rynek 14, Nur okr. mi ędzywojenny GEZ 25. Budynek drewniany ul. Rynek 15, Nur okr. mi ędzywojenny GEZ Obora drewniana w miejscowości 26. Obryte 2 koniec XIX w. GEZ Obryte Dom drewniany nr 34 w 27. Ołtarze - Gołacze 34 okr. mi ędzywojenny GEZ miejscowo ści Ołtarze-Gołacze 28. Młyn wodny zespół Ołtarze - Gołacze 65 1932 r. GEZ 29. Chałupa drewniana w Zaszkowie Zaszków 60 1915 r. GEZ Cmentarz parafialny 30. dz. ewid. 256, Zuzela II poł. XIX w. GEZ rzymskokatolicki w Zuzeli Dom zakonny, dawniej dom 31. Zuzela 24B pocz. XX w. GEZ mieszkalny

Źródło: opracowanie własne GEZ - gminna ewidencja zabytków

Ponadto po aktualizacji gminnej ewidencji zabytków do obj ęcia ochron ą postuluje si ę: Cmen- tarz choleryczny z pocz ątku XIX wieku oraz Cmentarz żydowski z drugiej połowy XIX wieku.

62 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

5.3.3. Stanowiska archeologiczne Na terenie gminy Nur wyst ępuje 109 obiektów archeologicznych, datowanych paleolitu a ż po nowo żytno ść . W śród nich wyst ąpiły osady, ślady osadnicze, osadnictwo wiejskie i cmentarzyska. Cz ęść stanowisk nie jest widoczna w obecnym zagospodarowaniu gminy, jednak że nale ży pami ętać o ochronie tych obszarów. Stanowiska rejestrowe maj ą podany numer wpisu do rejestru zabytków.

Tab. 14. Wykaz stanowisk archeologicznych w gminie Nur z podziałem na obszary AZP, na których wyst ępuj ą

Nr stan. Nr stan. Miejsco- Obszar w miej- Numer Lp. Rodzaj obiektu Datowanie na obwo ść AZP scowo- rejestru szarze ści Godlewo - 1. ślady osadnictwa staro żytno ść 46-78 24 1 GEZ Mierniki Godlewo - pó źne średnio- 2. ślady osadnictwa 46-79 54 1 GEZ Milewek wiecze Godlewo - 3. ślady osadnictwa staro żytno ść 46-78 14 6 GEZ Warsze Godlewo - 4. ślady osadnictwa staro żytno ść 46-78 13 5 GEZ Warsze młody okres Godlewo - 5. ślady osadnictwa przedrzymski - 46-78 12 4 GEZ Warsze okres rzymski Godlewo - epoka br ązu - 6. ślady osadnictwa 46-78 11 3 GEZ Warsze epoka żelaza Godlewo - epoka br ązu - 7. ślady osadnictwa 46-78 10 2 GEZ Warsze epoka żelaza Godlewo - 8. ślady osadnictwa epoka kamienia 46-78 8 1 GEZ Warsze Godlewo - ślady osadnictwa 9. E.B. 46-78 7 2 GEZ Wielkie - k. łu życka Godlewo - ślady osadnictwa 10. E.B. 46-78 9 3 GEZ Wielkie - k. łu życka Godlewo - wczesna epoka 11. ślady osadnictwa 46-78 6 1 GEZ Wielkie żelaza wczesna epoka 12. Kał ęczyn ślady osadnictwa 46-78 15 1 GEZ żelaza osada, kultura łu- 13. Kał ęczyn V okr. EB-OH C 47-78 30 1 GEZ życka ślady osadnictwa, 14. Kał ęczyn E.B. 46-78 16 2 GEZ k. łu życka Kamianka osada, kultura łu- 15. epoka br ązu 48-79 4 4 GEZ Nadbu żna życka Kamianka 16. ślady osadnictwa neolit 48-79 1 1 GEZ Nadbu żna Kamianka 17. ślady osadnictwa neolit 48-79 2 2 GEZ Nadbu żna Kamianka 18. ślady osadnictwa neolit 48-79 3 3 GEZ Nadbu żna Kamianka osada, kultura łu- 19. k. przew., wielb. 48-79 5 5 GEZ Nadbu żna życka osada, kultura łu- 20. Kossaki epoka br ązu 48-79 9 4 GEZ życka ślady osadnictwa, 21. Kossaki kultura łu życka 48-79 8 3 GEZ k. łu życka

63 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

22. Kossaki ślady osadnictwa VXVI - XVIII w. 48-79 25 5 GEZ epoka br ązu - ślady osadnictwa 23. Kossaki wczesna epoka 48-79 7 2 GEZ wiejskiego żelaza 24. Kossaki ślady osadnictwa nieokre ślone 48-79 6 1 GEZ Kramkowo epoka kamienia 25. ślady osadnictwa 48-79 49 3 GEZ Lipskie - epoka żelaza Kramkowo 26. ślady osadnictwa neolit 48-79 50 4 GEZ Lipskie Kramkowo ślady osadnictwa k. XV - XVI, 27. 48-79 26 2 GEZ Lipskie wiejskiego XVII w. Kramkowo 28. ślady osadnictwa nowo żytno ść 47-79 35 1 GEZ Lipskie osada z okresu A-192 wpływów rzym- 29. Łęg Nurski I - II w. n.e. 47-79 1 1 / 30.11. skich w Ł ęgu 1970r. Nurskim Murawskie 30. ślady osadnictwa epoka kamienia 48-79 48 3 GEZ Nadbu żne Murawskie ślady osadnictwa 31. XIV - XVII w. 48-79 27 2 GEZ Nadbu żne wiejskiego ślady osadnictwa 32. My ślibory XIV - XVII w. 48-79 28 2 GEZ wiejskiego ślady osadnictwa, 33. My ślibory epoka br ązu 48-79 35 4 GEZ k. łu życka 34. My ślibory ślady osadnictwa epoka br ązu (?) 48-79 34 3 GEZ piecowisko garn- 35. My ślibory pś./now. 48-79 11 1 GEZ carskie 36. Nur ślad osadnictwa nowo żytno ść 47-79 31 3 GEZ 37. Nur ślady osadnictwa staro żytno ść 47-78 19 4 GEZ 38. Nur ślad osadnictwa mezolit 47-78 20 5 GEZ Kurhan, kopiec, 39. Nur nieokre ślone 47-78 21 6 GEZ stra żnica (?) cmentarzysko, k. 40. Nur mł. okr. rzymski 48-79 13 1 GEZ wielb. cmentarz, k. 41. Nur mł. okr. rzymski 48-79 16 4 GEZ wielb. pó źne średnio- 42. Nur ślad osadnictwa 47-79 10 1 GEZ wiecze 43. Nur ślad osadnictwa nowo żytno ść 47-79 33 5 GEZ 44. Nur ślad osadnictwa nowo żytno ść 47-79 32 4 GEZ ślady osady z A-377 Nur Kolonia okresu wpływów I w. p.n.e. - II w. 45. 47-79 26 2 / 30.11. Wschodnia rzymskich we wsi n.e. 1970r. Nur Kolonia Nur Kolonia ślady osadnictwa, 46. mezolit 48-79 12 1 GEZ Wschodnia k. janisławicka Nur Kolonia wczesne śre- 47. ślad osadnictwa 47-79 34 6 GEZ Wschodnia dniowiecze Nur Kolonia 48. ślad osadnictwa paleolit 48-79 14 1A GEZ Wschodnia Nur Kolonia MOPR - okres 49. ślady osadnictwa 48-79 15 1B GEZ Wschodnia rzymski 50. Obryte obozowisko neolit (?) 48-79 36 4 GEZ 51. Obryte ślad osadnictwa mezolit - neolit 48-79 37 5 GEZ pó źne średnio- 52. Obryte ślady osadnictwa 48-79 22 2 GEZ wiecze

64 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

obozowisko, k. wczesna epoka 53. Obryte 48-79 44 6 GEZ trzciniecka br ązu ślad osadnictwa, 54. Obryte paleolit sch. 48-79 19 1 GEZ k. świderska 55. Ołowskie ślad osadnictwa XVI - XVII w. 48-79 30 2 GEZ 56. Ołowskie ślad osadnictwa nieokre ślone 48-79 20 1 GEZ stanowisko ar- Ołtarze - Go- 57. cheologiczne - nieokre ślone 47-78 4 ? GEZ łacze nieokre ślone ślady osady śre- A-458 Ołtarze - Go- dniowiecznej we 58. IV w. 47-78 6 3 / 30.11. łacze wsi Ołtarze - Go- 1970r. łacze stanowisko ar- 59. Str ękowo cheologiczne - nieokre ślone 47-78 10 ? GEZ nieokre ślone osada wczesno- A-194 średniowieczna 60. Str ękowo X - XI w. 47-78 18 3 / 30.11. we wsi Str ękowo 1970r. Nieczykowskie okr. wpł. rzym- 61. Str ękowo ślad osadnictwa skich - wczesne 47-78 17 2 GEZ średniowiecze Str ękowo ep. br ązu - wcz. 62. Nieczykow- ślady osadnictwa 47-78 22 1 GEZ ep. żelaza skie ślad osadnictwa, 63. Ślepowrony EB-WEZ 48-79 23 2 GEZ k. łużycka 64. Ślepowrony ślad osadnictwa epoka br ązu 48-79 40 8 GEZ 65. Ślepowrony ślad osadnictwa XV/XVI - XVII w. 48-79 31 3 GEZ 66. Ślepowrony ślad osadnictwa mezolit 48-79 38 6 GEZ ślady osadnictwa 67. Ślepowrony XVI-XVII w. 48-79 32 4 GEZ wiejskiego ślady osadnictwa, 68. Ślepowrony EB-WE Ż 48-79 21 1 GEZ k. łu życka epoka kamienia 69. Ślepowrony ślady osadnictwa 48-79 43 11 GEZ - epoka żelaza staro żytno ść - 70. Ślepowrony ślad osadnictwa wczesne śre- 48-79 45 12 GEZ dniowiecze wcz. ep. żelaza 71. Ślepowrony ślady osadnictwa wcz. średnio- 48-79 41 9 GEZ wiecze 72. Ślepowrony ślady osadnictwa epoka br ązu (?) 48-79 39 7 GEZ ślady osadnictwa 73. Ślepowrony XVI-XVII w. 48-79 33 5 GEZ wiejskiego 74. Ślepowrony osada XI - XIII w. 48-79 42 10 GEZ Zakrzewo 75. ślady osadnictwa staro żytno ść 47-78 23 4 GEZ Słomy pó źne średnio- 76. Zaszków ślad osadnictwa 48-80 19 6 GEZ wiecze 77. Zaszków ślad osadnictwa neolit 48-79 46 13 GEZ epoka kamienia 78. Zaszków ślad osadnictwa 48-79 47 14 GEZ - epoka żelaza 79. Zaszków ślad osadnictwa nowo żytno ść 48-80 14 1 GEZ pó źne średnio- 80. Zaszków ślad osadnictwa 48-80 16 3 GEZ wiecze

65 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

81. Zaszków ślad osadnictwa epoka br ązu 48-80 18 5 GEZ pó źne średnio- 82. Zaszków osada 48-80 20 7 GEZ wiecze pó źne średnio- 83. Zaszków ślad osadnictwa 48-80 21 8 GEZ wiecze pó źne średnio- 84. Zaszków ślad osadnictwa 48-80 22 9 GEZ wiecze pó źne średnio- 85. Zaszków ślad osadnictwa 48-80 23 10 GEZ wiecze pó źne średnio- 86. Zaszków ślad osadnictwa 48-80 15 2 GEZ wiecze 87. Zaszków ślad osadnictwa epoka brązu 48-80 17 4 GEZ epoka kamienia 88. Zuzela ślad osadnictwa 47-78 29 9 GEZ - epoka żelaza 89. Zuzela ślad osadnictwa mezolit 47-78 25 5 GEZ epoka kamienia 90. Zuzela ślad osadnictwa 47-78 26 6 GEZ - epoka żelaza epoka br ązu - 91. Zuzela ślad osadnictwa wcz. epoka że- 47-78 27 7 GEZ laza 92. Zuzela ślad osadnictwa staro żytno ść 47-78 28 8 GEZ 93. Zuzela ślady osadnictwa staro żytno ść 47-78 24 4 GEZ ślad osadnictwa, 94. Zuzela k. łu życka, k. EB 47-78 16 3 GEZ trzciniecka Zakrzewo 95. ślady osadnictwa XVI - XVII w. 46-78 37 2 GEZ Słomy okres nowo żyt- 96. Zuzela binduga 47-78 15 2 GEZ ny cmentarzysko 97. Zuzela nieokre ślone 46-78 23 1 GEZ ciałopalne Żebry La- 98. ślad osadnictwa epoka br ązu 47-79 30 10 GEZ skowiec Żebry La- stanowisko ar- 99. brak danych 47-79 4 1 GEZ skowiec cheologiczne Żebry La- wczesne śre- 100. ślad osadnictwa 47-79 5 2 GEZ skowiec dniowiecze Żebry La- wczesne śre- 101. ślad osadnictwa 47-79 6 3 GEZ skowiec dniowiecze Żebry La- wczesne śre- 102. ślad osadnictwa 47-79 7 4 GEZ skowiec dniowiecze Żebry La- stanowisko ar- 103. brak danych 47-79 9 5 GEZ skowiec cheologiczne Żebry La- 104. ślad osadnictwa średniowiecze 47-79 22 6 GEZ skowiec Żebry La- 105. ślad osadnictwa XVI wiek 47-79 27 7 GEZ skowiec Żebry La- 106. ślad osadnictwa średniowiecze 47-79 28 8 GEZ skowiec Żebry La- 107. ślad osadnictwa średniowiecze 47-79 29 9 GEZ skowiec Żebry La- 108. ślad osadnictwa nowo żytno ść 47-79 36 11 GEZ skowiec Żebry La- 109. ślad osadnictwa XVI wiek 47-79 37 12 GEZ skowiec Źródło: opracowanie własne GEZ - gminna ewidencja zabytków

66 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

5.4. Podsumowanie Cech ą charakteryzuj ącą gmin ę jest wyst ępowanie du żych rzek, takich jak Bug, czy Narew, które sprzyjały rozwojowi osadnictwa. Kolejnym bod źcem do osiedlania si ę było przeludnie- nie s ąsiednich obszarów oraz sprzyjaj ąca sytuacja polityczna (zawarcie polsko - litewskiej unii w Krewie).

Obszar gminy na przestrzeni wieków był systematycznie zasiedlany, o czym świadcz ą licznie odkrywane osady i cmentarzyska. Najstarsze ślady osadnictwa pochodz ą ju ż ze schyłkowe- go paleolitu. Udokumentowano wiele kultur, które osiadały na opisywanym terenie. Nale żą do nich: kultura świderska i kr ąg kultury niemie ńskiej, nast ępnie kultura łu życka, a w pierw- szych wiekach naszej ery rozpocz ęła zasiedlanie kultura wielbarska, u której uwidaczniały si ę wpływy rzymskie. W pó źnym średniowieczu Nur pełnił funkcj ę warowni, która była elementem systemu obronnego chroni ącego Mazowsze przed najazdami krzy żackimi.

Na terenie gminy Nur udokumentowano 109 stanowisk archeologicznych, z których wi ęk- szo ść stanowiły ślady osadnictwa, wiele obiektów scharakteryzowano jako cmentarzyska, ale pojawiały si ę równie ż ślady prymitywnych osad, piecowisk oraz obozowisk. Cztery stanowiska archeologiczne zostały wpisane do rejestru zabytków. Nale żą do nich dwie osady i dwa ślady osadnicze. Osady zostały odkryte w Ł ęgu Nurskim i w Str ękowie Nieczykowskim. Pierwsza wydatowana została na okres I-II w. n.e., natomiast druga pochodzi z czasów wczesnego średniowiecza, z X-XI wieku, gdy formowało si ę Pa ństwo Polskie. Ślady osadnictwa znaleziono w Nurze Kolonii i w Ołtarzach-Gołaczach, pierwsze datuje si ę na okres I w. p.n.e. - II w. n.e., natomiast drugie na IV w. n.e.

Gmina posiada wiele zabytków architektonicznych, spo śród których sze ść wpisano do rejestru zabytków. Na li ście rejestrowej znajduj ą si ę: szkoła elementarna w Zuzeli, która obecnie pełni funkcj ę muzeum po świ ęconego Kardynałowi Stefanowi Wyszy ńskiemu, ko ściół parafialny p.w. Przemienienia Pa ńskiego w Zuzeli, cmentarz rzymsko - katolicki w Zuzeli, kaplica cmentarna i zabytkowe nagrobki na cmentarzu w Zuzeli, plebania w zespole ko ścielnym w Nurze, a tak że układ przestrzenny Nura. Poza obiektami wchodz ącymi do rejestru w krajobrazie kulturowym gminy znajduje si ę równie ż trzydzie ści budynków mieszkalnych reprezentuj ących ludow ą zabudow ę drewnian ą. Najstarsze zagrody pochodz ą z ko ńca XIX wieku. Nowa zabudowa powtarza tradycyjn ą, głównie w mleczno-hodowlanym typie produkcji rolniczej w gospodarstwie.

Istotnym elementem historycznym, kulturowym oraz sakralnym dla środowiska kulturowego gminy Nur s ą kapliczki, figury i krzy że przydro żne nale żą ce do drobnych obiektów sakralnych. Sposób wykonywania kapliczek jest ró żnorodny, od skromnych słupów i filarów z wn ę- kami, w których umieszczano rze źby lub obrazy świ ętych po bardziej ozdobne, z gzymsami, daszkami lub szczycikami. Mieszka ńcy otaczali je dekoracyjnymi płotkami i sadzili ziele ń i kwiaty. Oprócz wysokich krzy ży drewnianych, wyró żniaj ą si ę betonowe obeliski, które miały by ć na śladownictwem dawnych kapliczek, jednak nie wpisuj ą si ę w ogóle w łagodny charakter krajobrazu gminy Nur. Zwyczaj stawiania opisywanych obiektów jest bardzo stary i szeroko praktykowany na obszarze wschodniego Mazowsza.

67 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

6. Stan zagospodarowania terenów

6.1. Struktura osadnicza

6.1.1. Zmiany podziałów administracyjnych Układ osadniczy gminy Nur tworzy 21 wsi sołeckich, których powstanie i rozwój historyczny, charakterystyczny jest dla osadnictwa poło żonego na rubie żach Mazowsza i Podlasia. W gminie rozwijało si ę rolnictwo, a tak że handel w zwi ązku z poło żeniem na w ęź le średnio- wiecznych dróg handlowych przy przeprawie przez spławną rzek ę Bug. Pograniczne poło żenie natomiast było w ci ągu wieków powodem wielu wewn ętrznych po- działów wynikaj ących z przynale żno ści do ró żnych struktur administracyjnych, czego skutki mo żna zaobserwowa ć we współczesnej strukturze przestrzennej gminy. Tereny nale żą ce do obecnej gminy Nur nale żały niegdy ś do powiatu nurskiego w ziemi nurskiej ze stolic ą w Nurze. Poza powiatem nurskim, w skład ziemi nurskiej wchodziły jeszcze powiaty: kamieniecki i ostrowski. W wyniku III rozbioru Polski w 1795 r. zniesiona została ziemia nurska, za ś tereny powiatu nurskiego z zachowaniem dotychczasowego podziału na parafie, weszły w skład powiatu ostroł ęckiego w departamencie płockim, który wł ączono do prowincji Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen). W wyniku układu tyl życkiego z 1807 r. tereny b. powiatu nurskiego, jako cz ęść powiatu ostro- łęckiego, wł ączono wraz z całym Mazowszem do Ksi ęstwa Warszawskiego, a po upadku Ksi ęstwa, w wyniku postanowie ń kongresu wiede ńskiego w 1815 r. - do Królestwa Polskiego jako cz ęść obwodu ostroł ęckiego w województwie płockim. W 1837 roku województwa przemianowano na gubernie. W 1842 roku obwody przemianowano na powiaty, a powiaty na okr ęgi nie zmieniaj ąc ich zasi ęgów. Od 1867 roku po upadku powstania styczniowego władze zreorganizowały podział admini- stracyjny kraju. W jego wyniku powstała gubernia łom żyńska, w granicach której znalazł si ę reaktywowany powiat ostrowski. Na jego terenie znalazło si ę 5 miast: m in. Nur i Czy żewo (obecnie Czy żew) oraz 10 gmin wiejskich. W s ąsiedztwie Nura powstały m.in. gminy: Dmo- chy Glinki, Szulborze Koty i Zar ęby Ko ścielne. W 1869 r. władze carskie dokonały przegl ądu miast i wi ększo ść z nich straciła prawa miejskie. Andrzejewo, Brok, Czy żewo i Nur zostały uznane za osady miejskie, które poddano przepisom o urz ądzaniu gmin wiejskich i wł ączono w granice tych jednostek administracyjnych. Utworzono wówczas gmin ę Nur o powierzchni 10 943 morgów zamieszkał ą przez około 4,5 tysi ąca osób, która przetrwała do I wojny świa- towej. Nur zachował cechy miejskie, przede wszystkim dzi ęki Żydom, którzy poprzez zajmo- wanie si ę handlem i rzemiosłem stworzyli lokalny o środek handlowo-usługowy. W czasie trwania I wojny światowej cały teren powiatu ostrowskiego wł ączono do generał gubernatorstwa warszawskiego z siedzib ą w Warszawie. Po odzyskaniu niepodległo ści, w 1919 roku, powiaty: ostrowski, ostroł ęcki i łom żyński weszły w skład nowopowstałego województwa białostockiego. Nur był nadal siedzib ą władz gminy, która w tym czasie obejmowała 20 miejscowo ści i liczyła blisko 4,5 tysi ąca mieszka ńców. W 1931 r. gmin ę Nur o powierzchni 6 362 ha obejmuj ącą 16 sołectw zamieszkiwało 5 260 osób. W 1938 roku, w wyniku zmiany granic województw, gmina Nur wraz z całym powiatem ostrowskim została wł ączona do województwa warszawskiego. W okresie II wojny światowej, wschodni ą cz ęść powiatu ostrowskiego (z Nurem) podzielona na 2 amskomisariaty w Czy żewie i Jasienicy i wł ączono do obwodu Łom ża Okr ęgu Biało- stockiego.

68 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Po zako ńczeniu II wojny światowej teren obecnej gminy Nur ponownie znalazł si ę w granicach powiatu ostrowskiego; wówczas gmin ę Nur obejmuj ącą 16 sołectw (23 wsie) o łącznej powierzchni 6 830 ha zamieszkiwało ponad 4,5 tysi ąca osób. Obejmowała ona miejscowo- ści: Kamianka-Stokowo, Kossaki, Kramkowo Lipskie, Ł ęg Nurski, Murawskie Nadbu żne, My- ślibory, Nur, Obryte, Ołowskie, Ołtarze-Gołacze, Ślepowrony, Str ękowo, Str ękowo Nieczy- kowskie, Zaszków, Żebry-Kolonia, Żebry-Laskowiec. Reforma podziału administracyjnego przeprowadzona w 1954 roku spowodowała zniesienie gmin i wprowadzenie podziału na gromady. W ramach powiatu ostrowskiego utworzono gromady: • Godlewo Wielkie z około 1 530 mieszka ńcami, o powierzchni 3 124 ha, z 12 sołec- twami (Brulino-Koski, Brulino-Piwki, Godlewo-Gudosze, Godlewo-Łuby, Godlewo- Mierniki, Godlewo-Milewek, Godlewo-Warsze, Godlewo Wielkie, Kamie ńczyk Kolonia, Kunin-Zamek, Szulborze-Kozy, U ścianek-Dębianka); • Nur z około 2 620 mieszka ńcami, o powierzchni 3 936 ha, z 9 sołectwami (Kamianka- Stokowo, Kossaki, Ł ęg Nurski, Nur, Ołtarze-Gołacze, Str ękowo Nieczykowskie, Str ę- kowo, Żebry-Kolonia, Żebry-Laskowiec). • Ołowskie z około 1 320 mieszka ńcami, o powierzchni 2 196 ha, z 6 sołectwami (Mu- rawskie Nadbu żne, My ślibory, Obryte, Ołowskie, Ślepowrony Nagórne, Zaszków). • Zuzela z około 950 mieszka ńcami, o powierzchni 2 238 ha, z 6 sołectwami (Kał ęczyn, Opatowina, Smolewo, Smolewo Parcele, Zakrzewo-Słomy, Zuzela).

W 1958 roku do gromady Nur wł ączono Kramkowo Lipskie. W 1959 roku zlikwidowano gromady przył ączaj ąc do gromady Nur dawn ą gromad ę Ołow- skie, a z dawnej gromady Zakrzewo-Kopijki do gromady Zuzela wsie: P ętkowo Wielkie, Za- krzewo Wielkie, Zakrzewo-Kopijki, Zakrzewo-Zalesie, Zgleczewo Panie ńskie, Zgleczewo Szlacheckie. W 1961 roku zniesiono gromad ę Godlewo Wielkie wł ączaj ąc wsie: Brulino-Piwki, Godlewo- Gudosze, Godlewo-Mierniki, Godlewo-Milewek, Godlewo-Warsze, Godlewo Wielkie, Szulbo- rze-Kozy, U ścianek-Dębianka do gromady Szulborze Wielkie, za ś wie ś Godlewo-Łuby do gromady Boguty-Pianki. W 1969 r. zniesiono gromad ę Zuzela za ś wsie: P ętkowo Wielkie, Zakrzewo-Kopijki, Zakrze- wo-Słomy, Zakrzewo Wielkie, Zgleczewo Pani ńskie i Zgleczewo Szlacheckie wł ączono do gromady Zar ęby Ko ścielne, a wsie: Kał ęczyn, Opatowina, Smolewo, Smolewo Parcele i Za- krzewo-Zalesie przył ączono do gromady Szulborze Wielkie. W 1973r. jako podstawow ą jednostk ę podziału terenowej organizacji administracji pa ństwo- wej, w miejsce gromady, wprowadzono du żą gmin ę. W skład gminy Nur o powierzchni 107 km 2 licz ącej wg stanu na dzie ń 01.01.1973r. 5228 mieszka ńców weszły 22 sołectwa z dotychczasowej gromady, 7 wsi z dotychczasowej gromady Szulborze Wielkie (Brulino-Lipskie, Brulino-Piwki, Godlewo-Mierniki i Warsze, Godlewo-Milewek, Godlewo Wielkie, Kał ęczyn, Szulborze-Kozy) oraz dodatkowo z dawnej gromady Zaręby Ko ścielne - Zakrzewo-Słomy.

W zwi ązku z wej ściem z dniem 1 stycznia 2004 roku w życie nast ępuj ących zmian: • Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 29 wrze śnia 2001 roku w sprawie ustalania granic oraz zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin i miast (Dz. U. Nr 116, poz. 1241) oraz rozporz ądze ń zmieniaj ących: Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 roku zmieniaj ącego rozporz ądzenie w sprawie ustalania granic oraz zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin i miast (Dz. U. Nr 156, poz. 1819) i Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 roku zmieniaj ącego rozpo-

69 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

rz ądzenie w sprawie ustalania granic oraz zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin i miast (Dz. U. Nr 93, poz. 826); • Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 22 lipca 2003 roku w sprawie ustalania granic, zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowo- ściom statusu miasta (Dz. U. Nr 134, poz. 1248); nast ąpiła zmiana granic pomi ędzy województwem podlaskim a województwem mazowieckim poprzez przył ączenie do gminy Czy żew-Osada w powiecie wysokomazowieckim w woje- wództwie podlaskim obszarów wsi: Brulino-Piwki, Brulino-Koski i Szulborze-Kozy o ł ącznej powierzchni 661,76 ha z gminy Nur.

6.1.2. Obecna struktura osadnicza Jednostki osadnicze na terenie gminy Nur charakteryzuje du że zró żnicowanie zarówno skali zainwestowania jak i formy układów przestrzennych.

W obszarze centralnym gminy wsie s ą z reguły wi ększe, wywodz ące si ę z dawnych za ścian- ków szlacheckich, charakteryzuj ące si ę wi ększ ą swobod ą przestrzenn ą (wsie o wspólnym prefiksie „Godlewo”). W cz ęś ci środkowo wschodniej s ą to du że wsie o charakterze zwartym i układzie ulicowym ( Żebry-Laskowiec) lub gniazdowym (Kramkowo Lipskie).

Przeciwie ństwem policentryczno-węzłowego układu osadniczego w cz ęś ci środkowej i pół- nocnej gminy jest osadnictwo cz ęś ci południowej i wschodniej, na charakterze którego zasadnicze pi ętno wywarły warunki środowiskowe zwi ązane z ukształtowaniem terenu i poło- żeniem w dolinach rzek: Bugu i Nurca. Osadnictwo na tym terenie ma charakter układu pa- smowo-węzłowego, który tworz ą wsie rozlokowane na skarpie nadbu żańskiej i nadnureckiej wzdłu ż całej południowej i wschodniej granicy gminy (od wsi Zakrzewo-Słomy poprzez Ołta- rze-Gołacze, Ł ęg Nurski, Nur, Nur Koloni ę, Kamiank ę Nadbu żną, Kossaki, Murawskie Nad- bu żne, My ślibory, Ołowskie, Obryte, Ślepowrony po Zaszków). Centrum tego pasma na jego skrzyżowaniu z drog ą krajow ą wiod ącą z północy ku przeprawie przez Bug stanowi o środek gminny - dawne miasto Nur.

Obszar zachodni o funkcji rolniczej na słabszych glebach obsługuj ą jednostki osadnicze o zwartym, ulicowym układzie (Kał ęczyn, Zuzela, Zakrzewo-Słomy).

Pasmowe, cz ęsto jeszcze zwarte struktury przestrzenne stanowi ące wi ększo ść na obszarze gminy stwarzaj ą korzystne warunki do obsłu żenia sieciami infrastruktury i komunikacji. Zwłaszcza dotyczy to układów przestrzennych poło żonych wzdłu ż południowej granicy gminy (pasmo nadbu żańskie). Pozwala to na zapewnienie wła ściwych warunków bytowania za- mieszkałej tu ludno ści oraz poprzez wprowadzenie grupowych systemów neutralizacji ście- ków zapewnienie, a przy okazji zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania ci ągu ekologicznego doliny Bugu oraz Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego.

Układy rozproszone o charakterze kolonijnym na tym terenie reprezentuj ą miejscowo ści: Za- szków-Kolonia, północna część Kolonii Nur, Żebry- Kolonia poło żone we wschodniej cz ęś ci gminy oraz Kolonia Ołtarze-Gołacze, le żą ca w cz ęś ci zachodniej.

Poło żony w południowej cz ęś ci gminy o środek gminny - dawne miasto Nur jest najwi ększ ą miejscowo ści ą w gminie. Jego zwarty układ przestrzenny wywodz ący si ę z owalnicowej tar- gowicy przedlokacyjnej osady targowej, po uporz ądkowaniu w okresie polokacyjnym cechuje

70 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR wielodro żno ść , podporz ądkowan ą owalnicowemu układowi głównych dróg w centrum miejscowo ści utrwalonemu w średniowieczu i okresach pó źniejszych.

Znaczna cz ęść terenów zabudowy mieszkaniowej charakteryzuje si ę schludnym wygl ądem, estetycznymi elewacjami i ogrodzeniami działek oraz dbało ści ą o ład w ich zagospodarowaniu. Wśród zabudowy mieszkaniowej gminy cz ęsto występuje typ budynku drewnianego o konstrukcji zr ębowej z ozdobnym deskowaniem na szczytach. Budynki takie tworz ą w niektórych wsiach dobrze zachowany, tradycyjny układ przestrzenny wsi z budynkami posadowionymi w równych odst ępach, kalenic ą zazwyczaj równolegle do drogi. Cz ęść budynków drewnianych popada w ruin ę: są to albo budynki opuszczone albo zamieszkane przez ludzi (cz ęsto starszych) o bardzo niskich dochodach. W nadal u żytkowa- nych gospodarstwach staremu, drewnianemu budynkowi mieszkalnemu towarzyszy budynek nowy, posadowiony zazwyczaj w gł ębi podwórza.

Najwi ększy chaos przestrzenny panuje w północno-zachodniej cz ęś ci gminy (rejon wsi o wspólnym prefiksie Godlewo), gdzie wsie maj ą nieregularny układ przestrzenny.

Wyst ępuj ąca w gminie funkcja produkcyjna zwi ązana z gospodark ą mleczno-hodowlan ą wy- wołała potrzeb ę budowy obszernych zagród z mocno rozbudowan ą cz ęś ci ą gospodarcz ą (obory i pomocnicze budynki gospodarcze o znacznych gabarytach). Form ę przestrzenn ą ta- kiej zagrody podkre śla wyra źnie wydzielony, obszerny i schludnie wyko ńczony murowany budynek mieszkalny.

Dodatkowymi obszarami funkcjonalnymi s ą biegunowo poło żone obszary o dominuj ącej funkcji rekreacyjnej zwi ązane z uj ściowymi dolinami: wschodni - Nurca i zachodni - Pukawki. Oba te obszary wi ąże pasmo osadnicze o rosn ącym znaczeniu funkcji rekreacyjnej zlokalizowane przy kraw ędzi skarpy Bugu z dawnym miastem Nur w jego centralnej cz ęś ci.

W niektórych wsiach, w południowej i wschodniej cz ęś ci gminy, zwłaszcza nad Bugiem i Nurcem, pojawiły si ę nowe „gospodarstwa” letniskowe, gospodarstwa agroturystyczne oraz „zagrody turystyczne”, wykorzystuj ące cz ęsto opuszczone zagrody rolnicze.

Wi ększo ść wsi w gminie Nur nie wykształciło wyra źnych o środków koncentruj ących podstawowe usługi. Pewne cechy krystalizacji takich centrów mo żna zauwa żyć jedynie w Nurze, co ma zwi ązek z dawnym statusem miejskim, w Zuzeli oraz w mniejszym stopniu w Zaszkowie. W pozostałych miejscowo ściach wyst ępuje znaczne rozproszenie usług.

6.2. Struktura przestrzenna i stan ładu przestrzennego 61 Godlewo-Warsze / Godlewo-Mierniki - dwie wsie o układzie gniazdowym i rozlu źnionej zabudowie, przedzielone dolin ą prowadz ącą ciek płyn ący z północnego wschodu na południowy zachód. Mierniki poło żone s ą na południowym wschodzie sołectwa, cz ęś ciowo wzdłu ż drogi krajowej nr 63; jest tu sklep, poczta, zakład usługowo-produkcyjny „MIBUD”, przystanek

61 Cało ść rozdziału na podstawie rozdziału 3.1 Osadnictwo - ocena stanu zainwestowania terenu, SUiKZP gminy Nur, Diagnoza stanu istniej ącego, Pułtusk 2002. Aktualizacja danych na podstawie inwentaryzacji terenowej Wy- konawcy z sierpnia 2012, danych dot. statystyk ludno ści w gminie (Urz ąd Gminy, stan na dzie ń 25.09.2012r.), z uwzgl ędnieniem nowej numeracji dróg i nowych granic gminy.

71 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

PKS. Jest tu tak że świetlica wiejska. Przez Warsze przebiega droga powiatowa nr 2626w relacji Godlewo - Zuzela. Sołectwo zamieszkuje prawie 200 mieszkańców. Wsie wyposa żone są w wodoci ąg. Wyst ępuj ą gospodarstwa hodowlane. Istnieje dogodne powi ązanie z o środ- kiem gminnym drog ą krajową.

Godlewo-Milewek - niewielka wie ś o układzie skupionym poło żona na zachodnim brzegu strumienia, b ędącego prawobrze żnym dopływem rzeki Pukawki. Nieopodal przebiega droga powiatowa nr 2625w. Wieś wyposa żona jest w wodoci ąg i oświetlenie uliczne. Zamieszkuje ją 86 mieszka ńców. Znajduj ą si ę tu obiekty zabytkowe: trzy domy drewniane oraz obora. Wyst ępuj ą du że gospodarstwa hodowlane, brak jest wykształconego centrum usługowego. Na dzie ń inwentaryzacji w budowie jest budynek świetlicy wiejskiej. Powi ązanie z o środkiem gminnym odbywa si ę cz ęś ciowo za po średnictwem drogi gruntowej.

Godlewo Wielkie - dawna wie ś gromadzka o układzie pasmowym, o lu źnej zabudowie ci ą- gn ącej si ę wzdłu ż drogi krajowej nr 63 po jej zachodniej stronie, od zachodu ograniczonej dolin ą cieku. Ł ącznie z przysiółkiem Zastru że, sołectwo liczy 133 mieszka ńców. We wsi wyposa żonej w wodoci ąg i o świetlenie uliczne znajduje si ę remiza OSP, świetlica wiejska, du ży zakład produkcyjno-usługowy „Maxbud”, przystanek PKS. Wyst ępuj ą gospodarstwa hodowlane, przewa żnie ze współczesnymi domami mieszkalnymi.

Kał ęczyn -wie ś o układzie rozlu źnionym zło żona z trzech wyra źnie oddzielonych członów. Człon południowy i środkowy tworzy zabudowa zgrupowana wzdłu ż drogi powiatowej nr 2626w Godlewo - Zuzela. Człon północny tworzy jednostronnie zabudowana ulicówka biegn ąca w kierunku północno-zachodnim od drogi powiatowej. Wie ś zamieszkuje 120 osób. Wyposa żona jest w wodoci ąg i oświetlenie uliczne, znajduj ą si ę tu gospodarstwa hodowlane. Domy mieszkalne w wi ększo ści drewniane lub murowane: proste, w tradycyjnym stylu. Cz ęść jest zaniedbana lub opuszczona. Istnieje powi ązanie z o środkiem gminnym drog ą powiatow ą i wojewódzk ą poprzez Zuzel ę.

Kamianka (Kamionka) - Nadbu żna - niewielkie sołectwo zamieszkuje 61 osób. Cz ęść zabudowy skupiona jest na południu, na skarpie rzeki Bug we wschodniej cz ęś ci gminy przy drodze powiatowej nr 2628w Nur - Ciechanowiec, na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobra- zowego. Istnieje dogodne powi ązanie z ośrodkiem gminnym drog ą powiatow ą. Zabudowa letniskowa jest liczna, obecna jest zarówno w starym układzie przestrzennym wsi jak i na nowo wydzielanych działkach pod lasem. Prowadzi t ędy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. We wsi znajduje si ę zakład stolarski. Druga cz ęść zabudowy - Stokowo z zabudow ą o charakterze skupionym w układzie ulicowym poło żona jest północnej cz ęś ci sołectwa przy drodze gminnej nr 260525w. We wsi funkcjonuje o świetlenie uliczne, zlokalizowane s ą te ż du że gospodarstwa hodowlane.

Kossaki - wie ś poło żona na skarpie rzeki Bug we wschodniej cz ęś ci gminy na terenie Nad- bu żańskiego Parku Krajobrazowego o wykształconej funkcji rekreacyjnej. Znajduj ą si ę tutaj malownicze otwarcia widokowe na dolin ę Bugu. Agroturystyczna baza noclegowa dysponuje 6 miejscami. Prowadzi t ędy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Wie ś zamieszkuje około 120 osób. Zabudowa wsi o charakterze zwartym w układzie ulicowym poło żona jest po obu stronach drogi powiatowej nr 2628w Nur - Ciechanowiec. We wsi posiadaj ącej wodoci ąg i o świetlenie uliczne znajduje si ę sklep, przystanek PKS, gospodar-

72 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR stwa hodowlane. Jest tu tak że zabytkowa kapliczka z pocz ątku XX w. Istnieje dogodne powi ązanie z ośrodkiem gminnym drog ą powiatow ą.

Kramkowo Lipskie - du ża wie ś o wielodro żnicowym układzie gniazdowym i zwartej zabudowie rozło żonej wokół stawów znajduj ących si ę w centrum wsi, poło żona we wschodniej cz ę- ści gminy. Przez wie ś przebiega droga gminna nr 260525w. Zamieszkuje j ą 162 osoby. We wsi wyposa żonej w wodoci ąg i o świetlenie uliczne znajduj ą si ę: remiza OSP, świetlica wiejska oraz specjalistyczne gospodarstwa hodowlane. Większo ść zabudowy to tradycyjne domy drewniane lub proste domy murowane. Kilka działek użytkowanych jest rekreacyjnie. Istnieje powi ązanie z o środkiem gminnym poprzez drogi powiatowe i drog ę gminn ą.

Murawskie Nadbu żne - du ża wie ś poło żona na skarpie rzeki Bug we wschodniej cz ęś ci gminy na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego o wykształconej funkcji rekreacyjnej - malownicze otwarcia widokowe na dolin ę Bugu. Letnicy przystosowuj ą na cele rekreacyjne stare domy drewniane, szczególnie ch ętnie kupuj ą działki z widokiem na rzek ę. Prowadzi tę- dy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Wie ś zamieszkuje 128 osób. Zabudowa wsi o charakterze zwartym w układzie ulicowym poło żona jest po obu stronach drogi powiatowej nr 2628w Nur - Ciechanowiec. Wyst ępuj ą tu dwa zabytkowe domy drewniane. We wsi posiadaj ącej wodoci ąg i o świetlenie uliczne znajduje si ę świetlica wiejska, remiza OSP, przystanek PKS, gospodarstwa hodowlane, stacja chłodzenia mleka. Ist- nieje dogodne powi ązanie z ośrodkiem gminnym drog ą powiatow ą.

My ślibory - niewielka wie ś poło żona na skarpie rzeki Bug we wschodniej cz ęś ci gminy na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego o wykształconej funkcji rekreacyjnej (zabudowa letniskowa) - malownicze otwarcia widokowe na dolin ę Bugu. Prowadzi t ędy nadbużański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Wie ś zamieszkuje 25 osób. Zabudowa wsi o charakterze skupionym w układzie ulicowym poło żona jest po obu stronach drogi powiatowej nr 2628w Nur - Ciechanowiec. Istnieje dogodne powi ązanie z ośrodkiem gminnym drog ą powiatow ą.

Nur - miejscowo ść gminna (dawne miasto) o wykształconej funkcji rekreacyjnej - malownicze otwarcia widokowe na dolin ę Bugu, poło żona jest na wysokiej stromej skarpie rzeki Bug na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego, przy drodze wojewódzkiej nr 694 oraz w od- legło ści 3 km na wschód od drogi krajowej nr 63. Prowadzi t ędy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Sołectwo zamieszkuje 561 osób. Nur znany był ju ż we wczesnym średniowieczu jako warownia wznosz ąca si ę na górze, panuj ąca nad dolin ą i strzeg ąca przeprawy przez Bug. Prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku na podgrodziu powstał ko ściół, podnosz ąc Nur do rangi o środka kultu religijnego. Na pocz ątku wieku XV Nur uzyskał od ksi ęcia mazowieckiego Janusza I prawa miejskie. W połowie tego wieku miasto posiadało ju ż wykształcony rynek poło żony w pobli żu ko ścioła z ulicami wybiegaj ącymi z jego naro ży. Drewniany zamek nurski, po utracie znaczenia obronnego w zwi ązku z uni ą polsko-litewsk ą, zamieniał si ę stopniowo w ruin ę. Nur uzyskał natomiast nowe funkcje administracyjne - został stolic ą ziemi nurskiej oraz stolic ą powiatu. Od wieków jest te ż siedzib ą władz gminnych. Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich Nur utracił pozycj ę stolicy ziemi nurskiej, a po upadku powstania styczniowego - prawa miejskie. Układ przestrzenny Nura pochodz ący z 1 połowy XV w. wpisany jest do rejestru zabytków. Historyczne miasto usytuowane jest wzdłu ż wyniosłej skarpy nadbu żańskiej. Poło żenie to oraz rozwój miasta na kierunku osi wschód - zachód warunkował przebieg głównej drogi z

73 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Mazowsza na Litw ę i Ru ś usytuowanej wzdłu ż Bugu. Układ przestrzenny zachował typowe cechy miejskie nadane mu w czasie lokacji na pocz ątku XV wieku prawdopodobnie w wyniku regulacji przedlokacyjnej wsi targowej w s ąsiedztwie stra żnicy strzeg ącej przeprawy przez Bug. O środkiem rozplanowania jest prostok ątny, wydłu żony rynek. Główny historyczny trakt komunikacyjny prowadz ący wzdłu ż korony skarpy przechodzi przez miasto obejmuj ąc rynek dwoma ramionami zbiegaj ącymi si ę na wschód od rynku w charakterystyczne wrzeciono bę- dące prawdopodobnie pozostało ści ą owalnicowego targowiska przedlokacyjnego. Sie ć uliczna w cz ęś ci zachodniej miejscowo ści uległa pó źniejszym przekształceniom zwi ązanym z przenoszeniem ko ścioła parafialnego, zlokalizowanego do poł. XVII wieku na skarpie oraz z wytyczeniem w 1 połowie XIX wieku nowego przebiegu traktu do Bra ńska. W Nurze znajduje si ę wiele obiektów zabytkowych, w tym cmentarz oraz pozostało ści po cmentarzu chole- rycznym, liczne domy drewniane, zespół kościoła z plebani ą, kapliczki przydro żne. Wspomniany wy żej plac, wraz z otaczaj ącą go zabudow ą, stanowi ą centrum usługowe Nura. Zlokalizowany jest tu przystanek PKS oraz liczne usługi: Urz ąd Gminy, Gminny O środek Kul- tury, Biblioteka, O środek Zdrowia z punktem aptecznym, Poczta, Posterunek Policji, ko ściół parafialny z zabytkow ą plebani ą, remiza OSP, bar, wiele sklepów, liczne usługi handlu, a tak że fryzjer, weterynarz itp. Ponadto w Nurze znajduje si ę m.in. szkoła podstawowa i gimnazjum publiczne oraz wiele sklepów i punktów usługowych. Miejscowo ść posiada wodoci ąg i o świetlenie uliczne. Jest tu uj ęcie wody z hydroforni ą. Wzdłu ż drogi wojewódzkiej powstały składy budowlane i hurtownie rolnicze, stacja paliw, dyskoteka, stacja napraw samochodów. W zachodniej cz ęś ci sołectwa, na skrzy żowaniu drogi krajowej nr 63 z drog ą powiatow ą nr 2627w łącz ącą Nur przez Ołtarze-Gołacze z Zuzel ą, znajduje si ę niewielka miejscowo ść Ł ęg Nurski posiadaj ąca wodoci ąg i o świetlenie uliczne.

We wschodniej cz ęś ci sołectwa przy drodze powiatowej nr 2628w le ży miejscowo ść Kolonia Nur. Jest to miejscowo ść z malowniczymi otwarciami widokowymi na dolin ę Bugu, o lu źnej zabudowie w układzie ulicowym. Miejscowo ść ulokowana na skarpie rzeki Bug, głównie po południowej stronie drogi powiatowej, na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego, posiada wykształcon ą w pewnym stopniu funkcj ę rekreacyjn ą - prowadzi t ędy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Wie ś posiada wodoci ąg, o świetlenie uliczne i przystanek PKS oraz gospodarstwa hodowlane.

Obryte - niewielka skupiona wie ś, poło żona na skarpie rzeki Bug we wschodniej cz ęś ci gminy, na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego, o wykształconej w pewnym stopniu funkcji rekreacyjnej. Znajduj ą si ę tutaj malownicze otwarcia widokowe na dolin ę Bugu. Pro- wadzi t ędy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Wie ś zamieszkuje 73 osób. Zabudowa wsi o charakterze skupionym w układzie wieloulicowym poło żona jest na nadbu żańskiej skarpie, na południe od drogi powiatowej nr 2628w Nur - Ciechano- wiec. We wsi posiadaj ącej wodoci ąg mie ści si ę świetlica wiejska, remiza OSP, przystanek PKS oraz gospodarstwa hodowlane. Istnieje dogodne powi ązanie z ośrodkiem gminnym drog ą powiatow ą.

Ołowskie - niewielka wie ś poło żona na skarpie rzeki Bug we wschodniej cz ęś ci gminy, na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego, o wykształconej w pewnym stopniu funkcji rekreacyjnej. Podobnie jak we wsi Obryte znajduj ą si ę tutaj malownicze otwarcia widokowe na dolin ę Bugu. Prowadzi t ędy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Wie ś zamieszkuje 67 osób. Zabudowa wsi o charakterze skupionym w układzie ulicowym

74 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR poło żona jest na nadbu żańskiej skarpie, po południowej stronie od drogi powiatowej nr 2628w Nur - Ciechanowiec. We wsi znajduje si ę uj ęcie wody z hydroforni ą, mie ści si ę tu opuszczona szkoła, przystanek PKS. Istnieje dogodne powi ązanie z o środkiem gminnym drog ą powiatow ą.

Ołtarze-Gołacze - du ża wie ś poło żona na skarpie rzeki Bug w zachodniej cz ęś ci gminy na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego. Jest to wie ś o dwustronnie intensywnie zabu- dowanym układzie ulicowym wzdłu ż drogi powiatowej nr 2627w. Przez Ołtarze Gołacze prowadzi nadbu żański zielony szlak turystyczny We wsi wykształciła si ę w znacznym stopniu funkcja rekreacyjna. Du ża cz ęść starej zabudowy drewnianej adaptowana jest na domki rekreacyjne, powstaj ą tez nowe budynki typowo letniskowe. Istniej ą malownicze otwarcia widokowe na dolin ę Bugu. Wyra źne zakłócanie ładu przestrzennego w krajobrazie wprowadza linia elektroenergetyczna NN 400kV oraz nowe instalacje elektroenergetyczne niskiego napi ęcia. Wie ś zamieszkuje około 180 osób. We wsi wyposa żonej w wodoci ąg i o świetlenie uliczne brak jest wyra źnego centrum usługowego, w układzie rozproszonym znajduj ą si ę sklepy, zakłady usługowe, świetlica wiejska, remiza OSP oraz przystanek PKS przy drodze wojewódzkiej. Istniej ą powi ązania z o środkiem gminnym drog ą powiatow ą lub wojewódzk ą nr 694.

Str ękowo - du ża wie ś poło żona w centrum gminy przy drodze krajowej nr 63 o układzie ulicowym i zabudowie rozło żonej wzdłu ż drogi gminnej prowadz ącej od drogi krajowej w kierunku wschodnim. W s ąsiedztwie drogi krajowej zabudowa wsi ma charakter zwarty, dalej w kierunku wschodnim s ą to gniazda o charakterze kolonijnym. Zamieszkuje ją około 145 osób. We wsi wyposa żonej w wodoci ąg i oświetlenie uliczne w centrum wsi znajduje si ę remiza OSP, sklep, przystanek PKS. Jest tu tak że jeden zabytkowy dom drewniany. Istnieje dogodne powi ązanie z o środkiem gminnym drog ą krajow ą. Sołectwo rozcina rzeka Pukawka. Na północ za dolin ą rzeki, znajduje si ę wyposa żona w wodoci ąg miejscowo ść Str ękowo Nieczy- kowskie - niewielkie skupisko zabudowy poło żone na wschód od drogi krajowej. Istnieje tutaj świetlica wiejska, gospodarstwa hodowlane.

Ślepowrony - wie ś poło żona na skarpie rzeki Bug u uj ścia rzeki Nurzec, na wschodnim kra ń- cu gminy. Jest to teren Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego i Obszaru Chronionego Kra- jobrazu Doliny Bugu i Nurca. We wsi wykształciła się w pewnym stopniu funkcja rekreacyjna - malownicze otwarcia widokowe na doliny Bugu i Nurca. Prowadzi t ędy nadbu żański zielony szlak turystyczny z Ciechanowca do Broku. Wie ś zamieszkuje 86 osób. Zasadnicza zabudowa wsi o charakterze pasmowym w układzie ulicowym poło żona jest na nadbu żańskiej skarpie, po południowo-wschodniej stronie drogi powiatowej nr 2628w Nur - Ciechanowiec. W cz ęś ci północno-wschodniej uzupełniaj ą j ą zabudowania przysiółków: Bochny przy drodze powiatowej oraz Cempory - o zabudowie skupionej poło żonej w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki Nurzec. We wsi wyposa żonej w wodoci ąg i o świetlenie uliczne znajduje si ę remiza OSP, przystanek PKS, świetlica wiejska oraz du że, zadbane gospodarstwa hodowlane. Ist- nieje dogodne powi ązanie z o środkiem gminnym drog ą powiatow ą.

Zakrzewo-Słomy - niewielka wie ś poło żona na skarpie rzeki Bug przy zachodniej granicy gminy na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego. Przez wie ś prowadzi nadbużański zielony szlak turystyczny. We wsi wykształca si ę w pewnym stopniu funkcja rekreacyjna. Za- budowa o charakterze gniazdowym zlokalizowana jest przy drodze wojewódzkiej nr 694. We

75 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR wsi znajduje si ę przystanek PKS oraz du ży teren przedsi ębiorstwa STANBUD. Mieszka tu 67 osób. Istnieje dogodne powi ązanie z ośrodkiem gminnym drog ą wojewódzk ą.

Zaszków - du ża wie ś malowniczo poło żona nad dolin ą Nurca o wzrastaj ącej funkcji rekreacyjnej, znana z przekazów ju ż z 1254 r. gdy stanowiła uposa żenie zamku w Nurze. W tym czasie istniała tu kaplica. W 1 połowie XVII w. w dalszym ci ągu nale żała wraz z folwarkiem zaszkowskim do Nura. W tym czasie istniały tu 4 karczmy, młyn na Nurcu, było 4 rze źników i 3 rzemie ślników. Obecnie mieszka tu około 170 osób. Zabudowa jest zwarta z du żym udzia- łem zabudowy nowej. We wsi znajduje si ę budynek nieu żytkowanej szkoły, świetlica wiejska, sklepy, budynek OSP, nowa drewniana kaplica. Przez wie ś przebiega droga powiatowa Nur - Ciechanowiec. Istnieje dogodne powi ązanie z o środkiem gminnym (dwa przystanki PKS). Za szczególnie atrakcyjne uzna ć nale ży poło żenie gospodarstw w drugiej od drogi linii zabudowy - frontami skierowanych w stron ę skarpy rzeki Nurzec. Maj ą one szczególne walory dla rozwoju funkcji letniskowej.

Zaszków-Kolonia - niewielka wie ś we wschodniej cz ęś ci gminy w śród sfalowanego terenu o zarysowuj ącej si ę funkcji rekreacyjnej (budynki letniskowe), o lu źnej zabudowie w układzie ulicowym w cz ęś ci północnej i kolonijnej, gniazdowej w cz ęś ci południowej. Obecnie mieszka tu około 50 osób. Istnieje powi ązanie z o środkiem gminnym za po średnictwem dróg gminnych nr 260525w oraz 260501w.

Zuzela - du ża wie ś poło żona cz ęś ciowo na skarpie rzeki Bug w zachodniej cz ęś ci gminy na terenie Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego. Przez wie ś prowadzi nadbu żański zielony szlak turystyczny. We wsi wykształciła si ę w znacznym stopniu funkcja turystyczna. Zabudo- wa o charakterze gniazdowym zlokalizowana jest przy drodze wojewódzkiej nr 694. Człon północny stanowi lu źny układ ulicowy wzdłu ż drogi powiatowej nr 2626w prowadz ącej do miejscowo ści Szulborze Wielkie. Wie ś zamieszkuje 171 osób. We wsi wyposa żonej w wodo- ciąg i o świetlenie uliczne, o wyra źnie zarysowanym centrum usługowym, zlokalizowanym przy skrzy żowaniu drogi wojewódzkiej z powiatowymi, znajduje si ę zabytkowy ko ściół oraz nowy i stary budynek plebanii, cmentarz, budynek dawnej szkoły - muzeum pami ątek po Prymasie Tysi ąclecia Stefanie Wyszy ńskim z s ąsiednim domem zakonnym umieszczonym równie ż w zabytkowym drewnianym domu. Przy drodze do Szulborza Wielkiego znajduje si ę Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. W Zuzeli jest te ż sklep, remiza OSP oraz dwa przystanki PKS. Istnieje dogodne powi ązanie z ośrodkiem gminnym drog ą wojewódzką.

Żebry-Kolonia - wie ś poło żona we wschodniej cz ęś ci gminy, na południe od drogi wojewódz- kiej nr 694. Zabudowa wsi rozlu źniona, usytuowana wzdłu ż drogi gminnej nr 260524w po obu jej stronach. Wie ś zamieszkuje 89 osób. We wsi wyposa żonej w wodoci ąg i o świetlenie uliczne znajduje si ę przystanek PKS, gospodarstwa hodowlane. Istnieje powi ązanie z o środ- kiem gminnym drog ą wojewódzk ą.

Żebry-Laskowiec - du ża wie ś poło żona w centralnej cz ęści gminy na południowym skraju doliny rzeki Pukawki przy drodze powiatowej nr 2622w prowadz ącej do miejscowo ści gminnej Boguty-Pianki. Wyst ępuje tutaj długa, dwustronnie zabudowana ulicówka wzdłu ż drogi gminnej, krzy żuj ącej si ę w centrum wsi z drog ą powiatow ą. W zachodniej cz ęś ci wsi, w pobli żu rzeki, wyst ępuje zabudowa gniazdowa. Wie ś zamieszkuje ponad 220 osób. We wsi wyposa- żonej w wodoci ąg i oświetlenie uliczne znajduje si ę świetlica wiejska, sklep, remiza OSP, punkt wymiany butli gazowych, gospodarstwa hodowlane. Istnieje powi ązanie z o środkiem

76 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR gminnym drog ą powiatow ą i wojewódzk ą. Przy północnej granicy gminy znajduje si ę opusz- czony budynek dawnej szkoły.

6.3. Podsumowanie Gmina Nur jest wyj ątkowo atrakcyjna pod wzgl ędem struktury przestrzennej. Do walorów przyrodniczych i wynikaj ących z nich warto ści krajobrazów naturalnych dodatkowo wyst ępuje tu stosunkowo nieprzekształcony układ osadnictwa wiejskiego wraz z dominuj ącym o środ- kiem - dawnym miastem Nur. Wsie maj ą tradycyjny układ, przewa żnie ulicowy, cho ć w kilku przypadkach jest to układ rozproszony lub gniazdowy. W Nurze widoczne jest zało żenie urbanistyczne w postaci owalnicy. Poszczególne jednostki osadnicze s ą od siebie wyra źnie oddzielone. W bardzo niewielkim stopniu, wzdłu ż rzeki Bug, widoczne jest tu zjawisko rozle- wania si ę zabudowy i niezauwa żalnego przechodzenia jednych jednostek w drugie. Tereny nadrzeczne do świadczaj ą najsilniejszej presji inwestycyjnej. Zabudowa w gminie jest w do ść dobrym stanie technicznym, du ża cz ęść domów to tradycyjne budynki drewniane lub proste murowane, o charakterze typowym dla wiejskiego krajobrazu. Rol ę najsilniejszego o środka pełni w gminie wie ś Nur, w której, głównie wokół rynku, dost ępne s ą rozmaite usługi. W po- zostałych miejscowo ściach nie wykształciły si ę centra usługowe, lub s ą one obecnie w zani- ku ze wzgl ędu na m. in.. konieczno ść zamykania szkół, stanowi ących nieraz wa żny o środek życia wsi, czy te ż na zwi ększon ą mobilno ść ludno ści, która sprawia, że mieszka ńcy je żdżą do wi ększych o środków wiejskich lub miejskich w okolicy w celu zrobienia sprawunków lub skorzystania z usług.

Charakter przestrzenny gminy Nur jest du żą warto ści ą. Jego zachowanie i piel ęgnowanie mo że w przyszło ści procentowa ć czyni ąc z tych terenów idealny cel turystyczny i letniskowy.

77 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

7. Uzbrojenie techniczne

7.1. Komunikacja

7.1.1. Sie ć drogowa Na układ komunikacyjny gminy Nur składaj ą si ę drogi : • krajowa nr 63 • wojewódzka nr 694 • powiatowe • gminne. Drogi te umo żliwiaj ą powi ązania komunikacyjne zarówno wewn ątrz gminy jak te ż i z obszarami s ąsiednimi.

Droga krajowa nr 63 - relacji (Obwód Kaliningradzki) Budziszki - Gi życko - Łom ża - Za- mbrów - Siedlce - Radzy ń Podlaski - Sławatycze (Białoru ś) w ci ągu ł ącz ącym Białoru ś z nale żą cym do Rosji Obwodem Kaliningradzkim. Droga ta przebiega południkowo przez teren gminy Nur na długo ści około 9,4 km. Droga krajowa omija wi ększo ść jednostek osadniczych gminy, przebiega przez miejscowo ści: Godlewo Wielkie, Godlewo-Mierniki, Str ękowo. Jest to droga o znaczeniu regionalnym, uzupełniaj ąca podstawow ą sie ć drogow ą pa ństwa. Ł ączy dwa przej ścia graniczne z najwa żniejszymi korytarzami drogowymi Polski północno- wschodniej: DK16, DK61 (S61), DK8 (S8), DK2 i A2 oraz DK19 (S19). W województwie mazowieckim jest kr ęgosłupem komunikacyjnym wschodniej cz ęś ci regionu w osi północ- południe. Jest równie ż elementem koncepcji Wielkiej Obwodnicy Mazowsza, zapewniaj ącej spójno ść terytorialn ą Mazowsza. Zarz ądc ą DK63 na Mazowszu jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Warszawie.

Droga wojewódzka nr 694 - relacji (Warszawa) - Brok - Małkinia - Ciechanowiec i dalej prowadz ąca do Bielska Podlaskiego, Siemiatycz, Białowie ży i Białegostoku. Droga ta ma przebieg zbli żony do równole żnikowego. Na terenie gminy przebiega ona na długo ści około 12 km. Jest istotnym ci ągiem turystycznym, który ł ączy Warszaw ę z Puszcz ą Białowiesk ą. Droga ta, na pewnym odcinku, towarzyszy przebiegiem skarpie doliny Bugu. Jest ona wa ż- nym ci ągiem komunikacyjnym gminy, który prowadzi ruch samochodowy z kierunku połu- dniowo - zachodniego. Droga ta podlega Zarz ądowi Dróg Wojewódzkich w Warszawie, rejon drogowy W ęgrów - Siedlce.

Na terenie gminy Nur wyst ępuje 7 dróg powiatowych : • droga nr 2608W relacji Andrzejewo-Szulborze Wielkie-Zuzela - zbiorcza , • droga nr 2622W relacji Żebry-Laskowiec-Kamie ńczyk-Boguty-Pianki - lokalna , • droga nr 2623W relacji Boguty-Pianki-Cietrzewki Warzyno-Żebry-Kolonia - lokalna , • droga nr 2625W relacji Godlewo-Warsze-Kunin-Zamek-do drogi 2622W - lokalna , • droga nr 2626W relacji Godlewo-Kał ęczyn-Zuzela - lokalna , • droga nr 2627W relacji Nur-Ołtarze-Gołacze-Zuzela - lokalna , • droga nr 2628W relacji Ciechanowiec-Zaszków-Ślepowrony-Nur - zbiorcza .

Stan dróg na terenie gminy Nur mo żna okre śli ć jako zadowalaj ący. W Planie Zagospodaro- wania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego przewidziana została przebudowa i rozbudowa drogi wojewódzkiej nr 694. Przebieg drogi wojewódzkiej stanowi problem w miej-

78 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR scowo ściach Zuzela i Nur. Trasa ta prowadzi ci ęż ki ruch tranzytowy zagra żaj ący zarówno mieszka ńcom jak i znajduj ącym si ę w bardzo bliskiej odległo ści obiektom budowlanym. W Nurze droga ta prowadzi przez w ąskie ulice centrum miejscowo ści wchodz ące w skład jej zabytkowego układu urbanistycznego. W zwi ązku z tak zdefiniowanymi utrudnieniami nale ży dąż yć do uwolnienia centrum Nura od ruchu tranzytowego, co mo że si ę wi ąza ć z powsta- niem obwodnicy w ci ągu drogi wojewódzkiej poza obszarem zabudowy tej miejscowo ści. Istotn ą kwesti ą jest równie ż d ąż enie do ograniczenia ilo ści zabudowy pojawiaj ącej si ę w bli- skim s ąsiedztwie uci ąż liwej drogi wojewódzkiej.

Drogi powiatowe s ą w zdecydowanej wi ększo ści utwardzone i wykazuj ą dobr ą warto ść techniczn ą i eksploatacyjn ą. S ą drogami klas lokalnej oraz zbiorczej, stanowi ącymi podstaw ę systemu komunikacyjnego gminy Nur. Ł ączna długo ść dróg powiatowych na w granicach gminy to nieco ponad 36km.

Tab.15. Wykaz dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych na terenie gminy Nur

Długo ść Nawierzchnia Kategoria Klasa Numer drogi w Relacja utwardzona drogi drogi drogi granicach nieutwardzona (asfaltowa) gminy (Obwód Kaliningradzki) Budziszki - Gi życko - Łom ża - Zambrów - krajowa główna 63 9 277 m 9 277 m - Siedlce - Radzy ń Pod- laski - Sławatycze (Bia- łoru ś) (Warszawa) - Brok - wojewódzka główna 694 Małkinia - Ciechano- 12 332 m 12 332 m - wiec Andrzejewo - Szulbo- powiatowa zbiorcza 2608W 2 074 m 2 074 m - rze Wielkie - Zuzela Żebry - Laskowiec - powiatowa lokalna 2622W Kamie ńczyk - Boguty - 2 291 m 2 291 m - Pianki Boguty - Pianki - Cie- powiatowa lokalna 2623W trzewki Warzyno - Że- 1 956 m 1 956 m - bry - Kolonia Godlewo - Warsze - powiatowa lokalna 2625W Kunin - Zamek - do dr. 3 319 m - 3 319 m 2622W Godlewo - Kał ęczyn - powiatowa lokalna 2626W 6 619 m 6 619 m - Zuzela około 4 389 m około 1 400 m - na odcinku - na odcinku od pocz ątku Nur - Ołtarze - Gołacze od Zuzeli do powiatowa lokalna 2627W 5 789 m zabudowy wsi - Zuzela pocz ątku za- Ołtarze- budowy wsi Oł- Gołacze do tarze-Gołacze Nura Ciechanowiec - Za- powiatowa zbiorcza 2628W szków - Ślepowrony - 14 212 m 14 212 m - Nur Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów z Urz ędu Gminy Nur.

79 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

W przestrzeni gminy Nur funkcjonuje 25 dróg gminnych o ł ącznej długo ści ok 49km. Drogi te stanowi ą uzupełnienie lokalnego systemu komunikacyjnego.

Tab.16. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Nur

sumy długo ści i powierzchni suma długo ści i powierzchni według rodzaju nawierzchni długo ść powierzchnia twarda ulepszona Nr drogi / Lp. dwu i wielo- dwu i wielo- Ulica ogółem ogółem bitumiczna betonowa kostka jezdniowe jezdniowe km km tys. m 2 tys. m 2 km tys. m 2 km tys. m 2 km tys. m 2 0. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 1 260501W 4,565 0,000 13,088 0,000 0,016 0,066 0,000 0,000 0,000 0,000 2 260502W 5,339 0,000 21,275 0,000 0,000 0,000 2,987 12,263 0,000 0,000 3 260503W 1,790 0,000 6,553 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 4 260504W 1,956 0,000 4,416 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 5 260505W 2,004 0,000 6,880 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 6 260506W 6,417 0,000 21,857 0,000 3,146 12,982 0,000 0,000 0,000 0,000 7 260507W 2,200 0,000 8,987 0,000 0,180 0,744 1,993 8,244 0,000 0,000 8 260508W 0,643 0,000 1,900 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 9 260509W 0,576 0,000 1,549 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 10 260510W 1,739 0,000 5,462 0,000 0,000 0,000 0,740 2,992 0,000 0,000 11 260511W 0,866 0,000 2,225 0,000 0,011 0,047 0,000 0,000 0,000 0,000 12 260512W 1,101 0,000 3,487 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 13 260513W 0,531 0,000 1,418 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 14 260514W 0,321 0,000 1,334 0,000 0,237 1,082 0,000 0,000 0,000 0,000 15 260515W 1,097 0,000 3,160 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 16 260516W 0,846 0,000 2,775 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 17 260517W 0,314 0,000 1,008 0,000 0,006 0,026 0,000 0,000 0,000 0,000 18 260518W 2,299 0,000 6,688 0,000 0,707 2,407 0,000 0,000 0,000 0,000 19 260519W 0,728 0,000 2,191 0,000 0,034 0,099 0,000 0,000 0,000 0,000 20 260520W 2,364 0,000 7,351 0,000 0,405 1,889 0,000 0,000 0,000 0,000 21 260521W 1,038 0,000 4,792 0,000 1,021 4,792 0,000 0,000 0,000 0,000 22 260522W 1,691 0,000 5,539 0,000 1,240 4,238 0,000 0,000 0,000 0,000 23 260523W 0,970 0,000 4,656 0,000 0,953 4,656 0,000 0,000 0,000 0,000 24 260524W 1,412 0,000 5,799 0,000 1,357 5,700 0,000 0,000 0,000 0,000 25 260525W 6,677 0,000 25,428 0,000 3,862 15,800 0,000 0,000 0,000 0,000 RAZEM 49,484 0,000 169,816 0,000 13,175 54,528 5,720 23,499 0,000 0,000

Źródło: Wykaz dróg gminnych.

Stan dróg gminnych wskazuje na niewielki udział dróg o nawierzchni utwardzonej (bitumiczna, betonowa), które stanowi ą zaledwie 38% wszystkich dróg gminnych. Drogi o nawierzchni utwardzonej wyst ępuj ą z reguły w otoczeniu zwartej zabudowy wiejskiej. Sie ć tych dróg jest wystarczaj ąca, jednak znaczna ich cz ęść znajduje si ę w złym stanie technicznym.

Układ komunikacyjny gminy opiera si ę w głównej mierze o drogi charakteryzuj ące si ę niewielkim nat ęż eniem ruchu pojazdów mechanicznych (drogi powiatowe i gminne). Jedynie przebiegaj ąca południkowo droga krajowa nr 63 oraz przebiegaj ąca równole żnikowo droga wojewódzka nr 694 stanowi ą intensywnie ucz ęszczane ci ągi komunikacyjne. Badaniom

80 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

średniodobowego nat ęż enia ruchu pojazdów mechanicznych poddawane s ą poszczególne odcinki dróg krajowych i wojewódzkich. Jak wynika z zestawie ń pomiaru ruch odbywaj ącego si ę na drogach krajowych na terenie gminy Nur znajdowały si ę 2 odcinki pomiarowe: Czy żew - Łęg Nurski oraz Łęg Nurski - Ceranów . W przypadku drogi wojewódzkiej nr 694 w obr ę- bie gminy Nur równie ż zlokalizowane były dwa odcinki pomiarowe: Małkinia - Nur/DK 63 oraz Nur/DK 63 - Granica województwa.

Tab. 17. Zestawienie wyników Generalnego Pomiaru Ruchu dla drogi krajowej nr 63 [liczba pojazdów/dob ę] z lat 2000, 2005, 2010

Wyniki średniodobowego Lata Punkt pomiarowy nat ęż enia ruchu 2000 2005 2010 Czy żew - Łęg Nurski motocykle 11 3 12 (2010r.) samochody osobowe, mikrobusy 1 392 717 804 lekkie samochody ci ęż arowe 189 114 167 granica województwa ma- samochody ci ęż arowe 248 235 436 zowieckiego - Łęg Nurski autobusy 17 17 12 (2005r.) ci ągniki rolnicze 53 18 18 granica województwa - Nur rowery 112 13 14 (2000r.) OGÓŁEM 1 910 1 104 1 449 motocykle 9 12 16 samochody osobowe, mikrobusy 2 359 2 844 1 383 Łęg Nurski - Ceranów lekkie samochody ci ęż arowe 276 336 307 (2010r., 2005r.) samochody ci ęż arowe 338 704 582

autobusy 53 24 21 Nur - Sokołów Podlaski ci ągniki rolnicze 97 36 24 (2000r.) rowery 297 20 15 OGÓŁEM 3 132 3 956 2 333

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników Generalnego Pomiaru Ruchu dla dróg krajowych w latach 2000, 2005, 2010.

Tab.18. Zestawienie wyników Generalnego Pomiaru Ruchu dla drogi wojewódzkiej nr 694 [liczba pojazdów/dob ę] w roku 2010

Wyniki średniodobowego Punkt pomiarowy 2010 nat ęż enia ruchu motocykle 10 samochody osobowe, mikrobusy 1 926 lekkie samochody ci ęż arowe 250 Małkinia - Nur/DK 63 samochody ci ęż arowe 332 autobusy 26 ci ągniki rolnicze 10 OGÓŁEM 2 554 motocykle 8 Nur/DK 63/ Granica Woje- samochody osobowe, mikrobusy 1 199 wództwa lekkie samochody ci ęż arowe 214

81 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

samochody ci ęż arowe 192 autobusy 22 ci ągniki rolnicze 40 OGÓŁEM 1 675

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników Generalnego Pomiaru Ruchu dla dróg wojewódzkich w 2010r.

Rys. 2. Średni dobory ruch pojazdów na badanych odcinkach drogi krajowej nr 63 i drogi wojewódzkiej nr 694 w obr ębie gminy Nur

Źródło: http://www.gddkia.gov.pl

Analizuj ąc zmiany w nat ęż eniu ruchu pojazdów mechanicznych na badanych odcinkach drogi krajowej nr 63 oraz maj ąc na uwadze post ępuj ący rozwój społeczno - gospodarczy prze- widywa ć mo żna, i ż w przyszło ści dojdzie do wzrostu liczby pojazdów mechanicznych poruszaj ących si ę po drogach znajduj ących si ę w granicach gminy Nur.

Na podstawie wyników Generalnego Pomiaru Ruchu, za pomoc ą badania trendów, wykonywane s ą prognozy ruchu dla zamiejskich sieci dróg krajowych do roku 2020. Prognozy te za- kładaj ą, że nie zajd ą żadne zmiany oraz nie wyst ąpi ą istotne czynniki mog ące mie ć wpływ na zmiany zachowa ń komunikacyjnych. Z oblicze ń tych wynika, i ż do roku 2015 nie przewiduje si ę aby nat ęż enie ruchu pojazdów mechanicznych na badanych odcinkach drogi krajowej (Czy żew - Łęg Nurski, Ł ęg Nurski - Ceranów) oraz drogi wojewódzkiej (Małkinia - Nur/DK 63, Nur/DK 63/ Granica Województwa) przekroczyło poziom 4 000 pojazdów na dob ę. W pro- gnozie ruchu dla roku 2020 nat ęż enie ruchu pojazdów na odcinkach drogi wojewódzkiej zo- stało okre ślone na tym samym poziomie (<4 000 pojazdów/dob ę), natomiast dla drogi krajowej przewiduje si ę wzrost potoku pojazdów, który mo że znajdowa ć si ę w przedziale 4 000 - 8 000 pojazdów/dob ę.62

62 http://siskom.waw.pl/nauka-gpr.htm

82 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

7.1.2. Komunikacja kolejowa Przez teren gminy Nur nie przebiega linia kolejowa. W odległo ści około 7 km od północnej granicy gminy przebiega dwutorowa zelektryfikowana linia kolejowa nr 6, która ł ączy Zielon- kę z Ku źnic ą Białostock ą (granica Polski z Białorusi ą). Najbli ższ ą stacj ą kolejow ą jest ta znajduj ąca si ę w Małkini (zatrzymuj ą si ę tu wszystkie poci ągi po śpieszne), za ś przystankiem osobowym jest ten znajduj ący si ę w Kietlance (gmina Zar ęby Ko ścielne). 63

7.1.3. Komunikacja publiczna Pasa żerska komunikacja autobusowa prowadzona jest przez PKS i obsługuje wa żniejsze ci ągi drogowe w gminie. Przystanki autobusowe znajduj ą si ę w nast ępuj ących miejscowo ściach 64 : - Zaszków - 3 przystanki, - Ślepowrony - 1 przystanek, - Obryte - 1 przystanek, - Ołowskie - 1 przystanek, - Murawskie Nadbu żne - 1 przystanek, - Kossaki - 1 przystanek, - Kamianka - 1 przystanek, - Żebry-Kolonia - 2 przystanki, - Nur Kolonia Wschodnia - 1 przystanek, - Nur - 3 przystanki, - Str ękowo - 2 przystanki, - Godlewo-Mierniki - 2 przystanki, - Godlewo Wielkie - 2 przystanki, - Ołtarze-Gołacze - 2 przystanki, - Zuzela - 2 przystanki, - Zakrzewo-Słomy - 2 przystanki. Cz ęść przystanków autobusowych wyposa żona jest w zadaszone wiaty.

Przez gmin ę prowadz ą trasy autobusów do Warszawy, Białowie ży, Bielska Podlaskiego, Ciechanowca, Gdańska, Ostroł ęki, Małkini, Siedlec, Sokołowa Podlaskiego, Siemiatycz, Ostrowi Mazowieckiej.

Dodatkowo w gminie działa komunikacja autobusowa dowo żą ca dzieci i młodzie ż szkoln ą do szkoły w Nurze. Razem z komunikacj ą PKS linie te tworz ą do ść rozbudowany system komunikacji pasa żerskiej.

7.1.4. Szlaki turystyczne Przestrze ń gminy Nur jest atrakcyjna pod wzgl ędem turystycznym. Wyst ępuj ące tu walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe przyczyniły si ę do wł ączenia trenu gminy do sieci szlaków i tras turystycznych. Przez obszar gminy przebiega jeden pieszy szlak turystyczny oraz kajakowe szlaki wodne. Nie zostały tu wyznaczone szlaki rowerowe ani konne.

63 http://www.pkp.pl/files/mapa_linii_kolejowych.pdf 64 Zał ącznik Nr 1 do uchwały Nr XVII/97/12 Rady Gminy Nur z dnia 29 pa ździernika 2012 r.

83 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Szlaki piesze Przez teren gminy Nur przebiega oznakowany zielony Pieszy Szlak Turystyczny PTTK (PL- 261-z) relacji Ciechanowiec (gmina Ciechanowiec, powiat wysokomazowiecki) - Gąsiorowo (gmina Zar ęby Ko ścielne, powiat ostrowski). 65 Długo ść tego szlaku wynosi 70 km. Na terenie gminy prowadzi on przez wsie Kossaki, Kamianka, Nur, Ołtarze-Gołacze i Zuzela i umo żliwia zwiedzanie takich atrakcji jak zabytkowa plebanie przy ko ściele w Nurze, zabytkowy ko ściół, cmentarz i muzeum pami ątek po Prymasie Tysi ąclecia Stefanie Wyszy ńskim w Zuzeli.

Szlaki wodne Turystyka wodna na terenie gminy jest mo żliwa dzi ęki rzekom Bug i Nurzec. Na brzegach tych rzek nie ma specjalnie przystosowanych stanic wodnych. Rzeki te maj ą stosunkowo wartki nurt co sprzyja turystyce wodnej. W przypadku rzeki Bug odcinkiem proponowanym do przepłyni ęcia kajakiem Niemirów - Serock, która obejmuje cały szlak Bugu - od granicy pa ństwa po Zalew Zegrzy ński.

7.1.5. Podsumowanie Obecny układ komunikacyjny gminy Nur jest wystarczaj ący. Uzupełniaj ąca si ę wzajemnie sie ć dróg ró żnych klas zapewnia mo żliwo ść dotarcia do wszystkich miejscowo ści w gminie. Mo żliwo ść zewn ętrznych powi ąza ń komunikacyjnych zapewnia droga wojewódzka nr 694 oraz droga krajowa nr 63. Stan wi ększo ści dróg na terenie gminy jest zadowalaj ący. Zauwa- żalny jest niewielki odsetek dróg gminnych o nawierzchni utwardzonej oraz brak chodników w wielu miejscowo ściach. Na terenie gminy Nur widoczne jest niedoinwestowanie w zakresie ście żek rowerowych. Przebiegaj ąca przez teren gminy droga krajowa i wojewódzka stwarzaj ą zarówno pewne szanse rozwojowe dla jednostki samorz ądowej jak te ż i stanowi ą zagro żenie. Skrzy żowanie wa żnych szlaków stanowi w ęzeł komunikacyjny, który zdecydowanie ułatwia przemieszczanie si ę mieszka ńców gminy. Droga krajowa nie przechodzi przez zwartą zabudow ę mieszkaniow ą poszczególnych miejscowo ści. Inaczej rzecz si ę ma w przypadku drogi wojewódzkiej, która jest w najwi ększym stopniu uci ąż liwa w obr ębie miejscowo ści Zuzela i Nur. Odbywaj ą- cy si ę t ą tras ą ruch tranzytowy stwarza zagro żenie zarówno dla mieszka ńców jak i wyst ępu- jącej wzdłu ż drogi zabudowy. Istotn ą kwesti ą jest zapewnienie w s ąsiedztwie miejscowo ści Nur mo żliwo ści przestrzennych budowy obwodnicy w ci ągu drogi wojewódzkiej, która prowa- dziłaby ruch pojazdów poza obszarem zabytkowej i zwartej zabudowy wsi.

7.2. Gospodarka wodno - ściekowa

7.2.1. Zaopatrzenie w wod ę Sie ć wodoci ągowa w gminie Nur obejmuje 61,6 km ruroci ągów i 1 135 przył ączy prowadz ą- cych do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Zwodoci ągowanie gminy kształtuje si ę na poziomie 98%. Poziom ten od roku 2007 zwi ększył si ę zaledwie o 0,4%. Do sieci zbiorczego zaopatrzenia w wod ę podł ączonych jest ogółem 1 090 budynków mieszkalnych. 66

65 http://szlaki.pttk.pl/spis/15.html 66 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks

84 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Tab. 19. Dane o wodoci ągach w Gminie Nur - stan na 31.12.2011r.

Długo ść sieci wo- Przył ącza wodoci ągowe Woda Lp. Nazwa miejscowo ści doci ągowej Długo ść zasilana z ilo ść [km] [km] uj ęcia Nur, Ł ęg Nurski, Nur Kolo- 1. 11,36 293 6,25 Nur nia Zachód 2. Ołtarze-Gołacze 1,60 71 1,9 Nur 3. Zuzela 2,90 65 2,5 Zuzela 4. Zakrzewo-Słomy 0,90 24 0,9 Zuzela 5. Kał ęczyn 3,10 38 1,8 Zuzela 6. Str ękowo 2,20 3 1,0 Ołowskie 7. Str ękowo Nieczykowskie 3,00 16 0,7 Ołowskie 8. Godlewo-Milewek 2,10 20 0,9 Ołowskie 9. Godlewo-Warsze i Mierniki 2,10 42 0,8 Zuzela 10. Godlewo Wielkie 2,20 32 0,6 Zuzela 11. Żebry-Laskowiec 3,70 77 2,6 Ołowskie 12. Żebry-Kolonia 1,90 24 1,45 Ołowskie 13. Nur-Kolonia Wschód 0,50 33 1,2 Ołowskie 14. Kramkowo Lipskie 3,30 39 1,0 Ołowskie 15. Kamianka-Stokowo 1,40 17 0,3 Ołowskie 16. Kamianka Nadbu żna 1,00 17 0,3 Ołowskie 17. Kossaki 0,90 52 1,0 Ołowskie 18. Murawskie Nadbu żne 1,40 51 1,0 Ołowskie 19. My ślibory 0,70 24 0,8 Ołowskie 20. Ołowskie 0,80 18 0,5 Ołowskie 21. Obryte 2,50 29 0,54 Ołowskie 22. Ślepowrony 1,90 37 1,0 Ołowskie 23. Zaszków 5,40 69 3,0 Ołowskie 24. Zaszków-Kolonia 4,70 17 1,5 Ołowskie SUMA 61,56 1135 33,54

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminy Nur.

Wodoci ąg zasilany jest z uj ęć wód podziemnych zlokalizowanych w miejscowo ściach Nur, Zuzela, Ołowskie, które czerpi ą wod ę z poziomu czwartorz ędowego.

W Nurze woda pobierana jest z dwóch studni i uzdatniana w stacji uzdatniania wody, zgodnie z warunkami zawartymi w pozwoleniu wodnoprawnym RO Ś.6341.1.35.2011, które zosta- ło wydane 20 pa ździernika 2011 r. i obowi ązuje do 31.10.2021r. Woda pobierana z uj ęcia w Nurze za pomoc ą systemu wodoci ągowego ( ∅ 110, ∅ 150) zaopatruje miejscowo ść gminn ą Nur oraz Nur Kolonia Zachód, Ł ęg Nurski, Ołtarze-Gołacze.

W Zuzeli woda pobierana jest z dwóch studni i uzdatniana w stacji uzdatniania wody, zgodnie z warunkami zawartymi w pozwoleniu wodnoprawnym RO Ś.6341.1.29.2011, które zosta- ło wydane 17 sierpnia 2011r. i obowi ązuje do 31.08.2021r. Woda ujmowana z uj ęcia w Zuzeli za pomoc ą systemu wodoci ągowego ( ∅150, ∅160, ∅ 110, ∅100, ∅80) zaopatruje miejscowo ści Zuzela, Zakrzewo-Słomy, Kał ęczyn, Godlewo-Warsze, Godlewo-Mierniki, Godlewo Wielkie.

85 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

W Ołowskich woda pobierana jest z dwóch studni i uzdatniana na stacji uzdatniania wody, zgodnie z warunkami zawartymi w pozwoleniu wodnoprawnym RLO.6223-1-4/07. Woda pobierana z tego uj ęcia za pomoc ą systemu wodoci ągowego ( ∅ 160) doprowadzana jest do miejscowo ści Ołowskie, My ślibory, Murawskie Nadbu żne, Kossaki, Kamianka Nadbu żna, Ko- lonia Nur, Kamianka-Stokowo, Kramkowo Lipskie, Zaszków-Kolonia, Kolonia Żebry- Laskowiec, Żebry-Laskowiec, Str ękowo, Kolonia Str ękowo, Str ękowo Nieczykowskie, God- lewo-Milewek. Za po średnictwem rur o średnicy ∅225 woda doprowadzana jest do miejscowo ści Obryte, Ślepowrony, Cempory, Zaszków-Kolonia, Zaszków.

Tab. 20. Stan wykorzystania wód podziemnych przez uj ęcia znajduj ące si ę w gminie Nur

Gł ęboko ść Zasoby studni Pobór Sposób Wyst ępowanie zatwier- Typ Uj ęcie Użytkownik [przedział wód użytkowania strefy ochrony dzone uj ęcia gł ębokości [m 3/dob ę] terenu po średniej [m 3/h] w m] Urz ąd Nur 24 57 - 58 Wdc 266,5 Wiejski nie gminy Urz ąd Ołowskie 52 57 - 59 Wdc 696 Wiejski nie gminy Urz ąd Zuzela 93 96,5 - 99 Wdc 424,2 Wiejski nie gminy

Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Ostrowskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą do 2019r.

W gminie Nur zu życie wody w 2010 roku na potrzeby eksploatacji sieci wodoci ągowej wyno- siło 123,2 dam 3, na potrzeby gospodarstw domowych wykorzystano 118,7dam 3. Analizuj ąc poziom zu życia wody w gminie Nur w okresie 2000 - 2011r. zauwa żyć mo żna jego widoczny spadek od roku 2009. Wynikiem tej sytuacji mo że by ć zarówno zmniejszaj ąca si ę liczba mieszka ńców gminy Nur, jak te ż wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa i wdra ża- nie programów racjonalnego korzystania z zasobów wodnych.

Wykres 4. Przeci ętne roczne zu życie wody w gminie Nur w latach 2000 - 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

86 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

W gminie nie wykorzystywano wód na potrzeby przemysłu, rolnictwa ani le śnictwa. Zu życie wody w gospodarstwach domowych na jednego mieszka ńca gminy kształtuje si ę na poziomie 40,1 m3.67

7.2.2. Odprowadzanie ścieków sanitarnych W gminie Nur nie ma sieciowego systemu odprowadzania ścieków, nie nale ży ona do aglomeracji ściekowej. Ścieki wytwarzane na terenie jednostki administracyjnej gromadzone s ą w podziemnych zbiornikach asenizacyjnych i za pomoc ą taboru asenizacyjnego wywo żone s ą do oczyszczalni ścieków w Ciechanowcu.

W gminie zostały podj ęte działania maj ące na celu budow ę oczyszczalni przydomowych do- finansowanych ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W kolejnych latach do starostwa powiatowego w Ostrowi Mazowieckiej spływała nast ępuj ąca ilo ść zgłosze ń na budow ę oczyszczalni przydomowych z terenu gminy Nur: 2007 r. - 17; 2010 r. - 146. Jak wynika z danych przekazanych przez Urz ąd Gminy na terenie gminy funkcjonuje około 170 przydomowych oczyszczalni ścieków.

Tab. 21. Zestawienie przydomowych oczyszczalni ścieków w gminie Nur

Liczba przydomowych Miejscowo ść oczyszczalni ścieków Godlewo-Mierniki 9 Godlewo-Warsze 6 Godlewo Wielkie 15 Kossaki 8 Murawskie Nadbu żne 11 My ślibory 1 Nur 3 Obryte 5 Ołowskie 8 Ołtarze-Gołacze 18 Str ękowo 6 Str ękowo Nieczykowskie 9 Ślepowrony 7 Zakrzewo-Słomy b.d. Zaszków 23 Zaszków-Kolonia 4 Zuzela 4 Żebry-Kolonia 11

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Nur.

Na terenie gminy Nur istnieje zagro żenie przenikania szkodliwych substancji z nieszczelnych zbiorników asenizacyjnych do warstw wodono śnych. Dotychczas nie została wykonana gminna ewidencja bezodpływowych zbiorników magazynuj ących ścieki.

67 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks

87 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

7.2.3. Odprowadzanie ścieków deszczowych Na terenie gminy Nur nie wyst ępuje zbiorczy system odprowadzania wód deszczowych. Wo- dy opadowe odprowadzane s ą bezpo średnio do gruntu. Wody opadowe z wi ększo ści dróg publicznych odprowadzane s ą do rowów odwadniaj ących i nast ępnie kierowane s ą do lokalnych rzek, cieków lub zbiorników wodnych. Wody opadowe odprowadzane w ten sposób nie są podczyszczane.

7.3. Gospodarka energetyczna

7.3.1. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą Zasilanie gminy Nur w energi ę elektryczn ą odbywa si ę z Głównych Punktów Zasilaj ących (GPZ), zlokalizowanych s ą na terenie Czy żewa oraz Ciechanowca, za pomoc ą sieci elektroenergetycznych średniego (SN 15kV) i niskiego napi ęcie (nn). Przez teren gminy przebiega linia NN 400kV relacji Miłosna Narew. 68

W obszarze gminy funkcjonuj ą 54 słupowe stacje transformatorowe, które słu żą transforma- cji średniego napi ęcia na u żytkowe napi ęcie niskie. Sie ć elektroenergetyczna niskiego napi ęcia przyjmuje form ę napowietrzn ą i kablow ą.

Tab. 22. Zestawienie stacji transformatorowych znajdujących si ę na terenie gminy Nur

Lp. Numer Nazwa Lp. Numer Nazwa 1. 9756 Godlewo-Mierniki 28. 9 692 Nur Szkoła 2. 9571 Godlewo-Milewek 2 29. 9 565 Nur Tartak 3. 9757 Godlewo-Plewy 30. 9 734 Obryte 4. 9542 Godlewo-Warsze 31. 9 896 Ołowskie Hydrofornia 5. 9540 Godlewo Wielkie 1 32. 9 564 Ołtarze-Gołacze 1 6. 9714 Godlewo Wielkie 2 33. 9 563 Ołtarze-Gołacze 2 7. 9707 Kał ęczyn 1 34. 9 911 Ołtarze-Gołacze 3 8. 9543 Kał ęczyn 2 35. 9 541 Opatowina 9. 9580 Kamianka Nadbu żna 36. 9 548 Smolewo Parcel 2 10. 9579 Kamianka-Stokowo 37. 9 544 Str ękowo 1 11. 9581 Kossaki Murawskie 38. 9 545 Str ękowo 2 12. 9582 Kramkowo Lipskie 39. 9 588 Ślepowrony 1 13. 9766 Łęg Nurski 40. 9 889 Ślepowrony 2 14. 9771 Murawskie Kossaki 41. 9 713 Zakrzewo-Słomy 15. 9770 Murawskie Nadbu żne 42. 9 583 Zaszków 1 Kol. 16. 9587 My ślibory Ołowskie 43. 9 583 Zaszków 2 17. 9567 Nur 1 44. 9 585 Zaszków 3 SKR 18. 9566 Nur 2 45. 9 584 Zaszków 4 19. 9760 Nur 3 46. 9 767 Zaszków 5 20. 9761 Nur 4 47. 9 547 Zuzela 1 21. 9620 Nur 4 kol. 48. 9 546 Zuzela 2 Kol. 22. 9762 Nur 5 49. 9 712 Zuzela 3 Morgi 23. 9764 Nur 7 SKR 50. 9 829 Zuzela Hydrofornia

68 Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur, Diagnoza stanu istniej ącego

88 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

24. 9265 Nur 8 51. 9 574 Żebry-Kolonia 25. 9763 Nur GS 52. 9 568 Żebry-Laskowiec 26. 9671 Nur kol. 53. 9 573 Żebry-Laskowiec 1 27. 9664 Nur Kol. Wschodnia 54. 9 899 Żebry-Laskowiec 2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PGE Rejon Energetyczny Bielsk Podlaski.

7.3.2. Zaopatrzenie w gaz Przez teren gminy Nur nie przebiegaj ą sieci magistralne gazu ziemnego. Obszar gminy nie jest zasilany w gaz przewodowy.

7.3.3. Zaopatrzenie w ciepło Na terenie gminy Nur nie wyst ępuje zorganizowany system grzewczy. Zaopatrzenie w ciepło odbywa si ę z indywidualnych kotłowni, które w wi ększo ści opalane s ą w ęglem kamiennym i drewnem. Tego typu rozproszone źródła niskiej emisji powoduj ą w okresach grzewczych znaczny wzrost poziomu zanieczyszcze ń w powietrzu. Na terenie gminy liczba mieszka ń wyposa żonych w instalacj ę centralnego ogrzewania wynosiła 455. 69

7.4. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami na terenie gminy Nur odbywa si ę w oparciu o zorganizowany system odbioru odpadów, którym jest obj ętych około 74% mieszka ńców gminy, jednak faktyczna ilo ść odbieranych odpadów wskazuje na zdecydowanie mniejszy odsetek. 70 Fakt ten mo że świadczy ć o nielegalnym składowaniu odpadów przez mieszka ńców gminy. Na terenie gminy Nur nie wyst ępuj ą du że podmioty gospodarcze generuj ące znaczne ilo ści odpadów. Głów- nym rodzajem s ą odpady komunalne powstaj ące w gospodarstwach domowych, odpady charakterystyczne dla działalno ści rolniczej oraz odpady powstałe w wyniku drobnej działal- no ści usługowej i handlowej.

Wykres 5. Ilo ść odpadów wytworzonych na terenie gminy Nur w latach 2005 - 2010, z wyró żnieniem ilo ści odpadów z gospodarstw domowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

69 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks 70 Aktualizacja Planu gospodarki odpadami dla powiatu ostrowskiego na lata 2008 - 2012 z perspektyw ą do roku 2016.

89 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Zbiórce podlegaj ą zarówno zmieszane odpady oraz odpady segregowane u źródła. W roku 2010 ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy Nur wynosiła 97,34 ton, co w porównaniu z rokiem 2005 świadczy o zwi ększeniu ich ilo ści o ponad 100%. Na terenie gminy Nur zlokalizowany jest jeden Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komu- nalnych - w miejscowo ści Nur. Gmina nale ży do Zachodniego Regionu Gospodarkami Odpadami województwa podlaskiego, obszar Czerwony Bór. Na terenie gminy Nur nie wyst ępuje składowisko odpadów, upowa żnione firmy wywo żą odpady na składowisko w miejscowo ści Czerwony Bór (powiat za- mbrowski, województwo podlaskie). Na terenie gminy nie wyst ępuj ą instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. W gminie Nur nie wyst ępuj ą mogilniki - składowiska przeterminowanych środków ochrony ro ślin oraz odpadów i opakowa ń po środkach ochrony ro ślin. Na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie dzikich wysypisk śmieci, głównie w lasach i na terenach oddalonych od osad ludzkich.

7.5. Obsługa telekomunikacyjna Na terenie gminy Nur obsługa telekomunikacyjna odbywa si ę za po średnictwem sieci napowietrznych i kablowych. Na terenie miejscowo ści Nur zlokalizowana jest stacja bazowa telefonii komórkowej na działce nr 317/1.

7.6. Podsumowanie Gmina Nur jest umiarkowanie wyposa żona w infrastruktur ę techniczn ą. W wystarczaj ącym stopniu pokryte s ą jej potrzeby w zakresie zaopatrzenia u żytkowników w energi ę elektryczn ą. Wzdłu ż istniej ącej linii elektroenergetycznej najwy ższych napi ęć wyznaczona została strefa jej oddziaływania (40 m od osi linii w ka żdą stron ę). W jej obszarze zakazuje si ę sytuowania budynków mieszkalnych jak i całkowitej wymiany budynków istniej ących. Zwodoci ągowanie gminy na poziomie 98% zapewnia doprowadzenie wody do zwartej zabudowy wszystkich miejscowo ści. Dost ępu do sieci wodoci ągowej pozbawione s ą jedynie oddalone od centrów miejscowo ści zagrody oraz pojawiaj ąca si ę rozproszona zabudowa mieszkaniowa i letniskowa. Problemem gminy Nur jest brak zorganizowanego systemu odprowadzania ścieków. Sytu- acja ta niesie ze sob ą zagro żenia zwi ązane z nielegalnym zrzutem ścieków do lokalnych wód powierzchniowych oraz przenikania szkodliwych zwi ązków do warstw wodono śnych. Pozytywnym zjawiskiem jest pojawianie si ę coraz wi ększej liczby przydomowych oczyszczalni ścieków, które w sposób ekologiczny lokalnie unieszkodliwiaj ą wytwarzane nieczysto- ści. Na terenie gminy Nur po żą danym zjawiskiem byłoby zwi ększenie stopnia wykorzystywania bardziej ekologicznych sposobów grzewczych, które w mniejszym stopniu przyczyniałyby si ę do wytwarzania niskiej emisji zanieczyszcze ń powietrza, np. wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Sie ć kanalizacji deszczowej jest zdecydowanie niewystarczaj ąca, wi ększo ść terenów, zwłaszcza dróg i ulic w gminie wymaga wyposa żenia w sie ć i urz ądzenia podczyszczaj ące wody spływaj ące z tych obszarów przed odprowadzeniem ich do cieków naturalnych. Kwesti ą istotn ą dla rozwoju przestrzennego gminy Nur jest d ąż enie do ograniczania nad- miernego rozpraszania zabudowy, które powoduje konieczno ść ponoszenia dodatkowych nakładów finansowych zwi ązanych z budow ą sieciowej infrastruktury technicznej.

90 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

8. Dotychczasowa polityka przestrzenna gminy

8.1. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne w gminie Nur - stan prawny Polski system planowania przestrzennego, zgodnie z ustaw ą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, z pó źn. zm.) przy- znaje najszersze kompetencje w kształtowaniu zasad zagospodarowania przestrzeni na danym obszarze samorz ądowi gminnemu i przewiduje nast ępuj ące instrumenty planistyczne, z których korzysta dla kształtowanie polityki przestrzennej gmina Nur: • Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego - gmina Nur posiada Studium przyj ęte uchwał ą Nr IV/20/02 Rady Gminy Nur z dnia 30 grudnia 2002r; • Miejscowy plany zagospodarowania przestrzennego - gmina posiada jeden plan przyj ęty uchwał ą Nr XII/64/03 Rady Gminy Nur z dnia 30 grudnia 2003r., obejmuj ący cały obszar gminy. Ze wzgl ędu na fakt posiadania przez gmin ę miejscowego planu zagospodarowanie przestrzennego obejmuj ącego cały obszar gminy, nie s ą wydawane decyzje o warunkach zabudowy.

8.1.1. Dotychczas obowi ązuj ące Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Obowi ązuj ący tekst studium opracowany i uchwalony został w 2002 roku. Jego cz ęść okre- ślaj ąca kierunki rozwoju przestrzennego gminy zawiera syntez ę uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych rozwoju gminy oraz wskazuje obszary i obiekty podlegające ochronie (w tym zwi ązane z ochron ą przyrody oraz środowiska kulturowego). W dalszych rozdziałach w dość skrótowy sposób okre śla obszary przeznaczone dla nast ępuj ących celów: • obszary zabudowane, ze wskazaniem, w miar ę potrzeby, terenów wymagaj ących przekształce ń lub rehabilitacji, • obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę, ze wskazaniem, w miar ę potrzeby, obszarów przewidzianych do zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej, • obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę, ze wskazaniem, w miar ę potrzeby, obszarów przewidzianych do zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej: - obszary gospodarcze, - obszary mieszkaniowo - usługowe, - obszary rekreacyjne jako tereny indywidualnej zabudowy rekreacyjnej, • obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą wynikaj ącą z potrzeby zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorz ądowej.

Opisy tych obszarów w głównej mierze dotycz ą ich poło żenia nie daj ąc wytycznych co do po żą danego sposobu ich zagospodarowania. Ustalenia w stosunku do poszczególnych wy- dzielonych stref s ą na wysokim poziomie ogólno ści, niejednokrotnie posiadaj ąc form ę postu- latów lub zalece ń. Sporadycznie pojawiaj ą si ę nakazy b ądź zakazy, co umo żliwia elastyczne podej ście do zagospodarowania terenów gminy. Brak jest tu okre ślenia przeznaczenia terenu w oparciu o przyj ęte wska źniki zagospodarowania przestrzennego.

Nast ępnie omówione zostały kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej. wskazane zostały tak że obszary, dla których konieczne jest sporz ądzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Na koniec Studium omawia priorytety polityki przestrzennej, z których wi ększo ść jest nadal aktualna:

91 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• działania zmierzaj ące do poprawy stanu drogi wojewódzkiej z eliminacj ą ci ęż kiego ruchu tranzytowego z cz ęś ci historycznej we wschodniej i południowej cz ęś ci gminy; • modernizacja dróg powiatowych i gminnych; • oferty terenów dla rozwoju funkcji rekreacyjnej i małego biznesu w rejonie miejscowo- ści: Nur, Godlewo, Zuzela, Ołtarze-Gołacze oraz we wschodniej cz ęś ci gminy; • dalsz ą krystalizacj ę o środka administracyjno-usługowego gminy z siedzib ą władz samorz ądu w Nurze oraz wspomagaj ących centrów usługowego w Godlewie, Zuzeli i Zaszkowie; • przywracanie cech dawnej świetno ści Nura zwi ązanych z funkcjonowaniem struktury miejskiej; • pełniejsze wykorzystania walorów rekreacyjnych terenów zwi ązanych z rzekami Nu- rzec i Pukawka, okre ślenie terenów dla zabudowy letniskowej w rejonie tych rzek oraz rozwój bazy agroturystycznej zwłaszcza w południowo-wschodniej i wschodniej cz ęś ci gminy; • porz ądkowanie przestrzennego zagospodarowania zainwestowanych terenów Nura i pełniejsze przystosowanie miejscowo ści do pełnienia funkcji o środka zarz ądzaj ącego gmin ą oraz o środka o funkcji rekreacyjnej i obsługi turystyki na szlaku nadbu żańskim; • tworzenie harmonijnych form zagospodarowania nawi ązuj ących do bogatej tradycji na rozwojowych terenach w Nurze i we wsiach; • przy ewentualnej realizacjach obiektów budowlanych na terenach zagro żonych powodzi ą, a ze wzgl ędów ekonomicznych i przyrodniczych trwale nie zabezpieczonych, stosowanie rozwi ąza ń projektowych, konstrukcyjnych i technologicznych zapewniaj ących: - przeniesienie przez obiekt zwi ększonego obci ąż enia spowodowanego parciem wody w czasie powodzi, - odpowiedni ą izolacyjno ść przegród w obiekcie, - zabezpieczenie instalacji i urz ądze ń techniczno-technologicznych zwi ązanych z obiektem przed ewentualnym zniszczeniem lub stworzeniem przez nie dodatkowego zagro żenia dla otoczenia podczas powodzi, - ochron ę i bezpieczn ą ewakuacj ę u żytkowników podczas powodzi; • propagowanie ładu przestrzennego i estetyki m.in. poprzez organizacj ę konkursów na zagospodarowanie zieleni ą i ukwiecenie zagród, działek, budynków.

Do głównych zagadnie ń wymagaj ących rozwi ązania zaliczono: • zabezpieczenie funkcjonowania systemu przyrodniczego na obszarze gminy Nur oraz zasad dotycz ących kształtowania walorów krajobrazowych; • przebudow ę układu komunikacyjnego; • zabezpieczenie terenów dla inwestycji celu publicznego; • rehabilitacj ę terenów zainwestowanych.

8.1.2. Przyczyny zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nur Zasadnicza cz ęść Studium nie została zmieniona podczas trzech aktualizacji dokumentu na przestrzeni ostatnich lat (miały one charakter punktowy). Głównymi przyczynami dezaktuali- zacji s ą istotne zmiany uwarunkowa ń rozwoju gminy (Wprowadzenie na terenie gminy ob- szarów ochronnych, w tym obszaru NATURA 2000, zmiana granic gminy w 2004 r. itp.) oraz daleko id ące zmiany legislacyjne. Przede wszystkim, obowi ązuj ące Studium zostało opracowane według nieaktualnej obecnie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139, z pó źn. zm.). Nowa ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, z pó źn. zm.)

92 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR wprowadziła now ą struktur ę dokumentu oraz nowe elementy konieczne do uwzgl ędnienia w jego tre ści. Oprócz tego, nast ąpiły nast ępuj ące zmiany w przepisach prawnych: • przyj ęcie przez Sejmik Województwa Mazowieckiego zmiany Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego oraz Strategii rozwoju województwa; • nowelizacje obowi ązuj ących oraz przyj ęcie szeregu nowych ustaw, w tym: ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy Prawo wodne, ustawy Prawo budowlane, ustawy o ochronie przyrody, ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustawy o gospodarce nieruchomo ściami, ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych, ustawy o drogach publicznych, ustawy o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych; • Wst ąpienie Polski do Unii Europejskiej - niezb ędne jest wprowadzenie do Studium ustale ń zapewniaj ących spójno ść dokumentów planistycznych i umo żliwienie tym samym korzystania ze środków pomocowych funduszy europejskich.

8.1.3. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Nur przyj ęty został uchwał ą Nr XII/64/03 Rady Gminy Nur z dnia 30 grudnia 2003 r. i obejmuje swoim zasi ęgiem cało ść terenu gminy.

W planie wydzielono nast ępuj ące rodzaje terenów, uszeregowane poni żej w kolejno ści wynikaj ącej z powierzchni przeznaczonej pod dany rodzaj zabudowy w planie (od najwi ększej do najmniejszej): • zabudowa siedliskowa - obejmująca z reguły cz ęś ci frontowe (od strony dróg) dzia- łek rolnych, na których znajduj ą si ę lub mog ą by ć realizowane siedliska wiejskie, tj. budynki mieszkalne wraz z budynkami gospodarskimi słu żą cymi produkcji rolnej wraz z budynkami i urz ądzeniami pomocniczymi (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem MR; obejmuj ące około 70% powierzchni przeznaczonej do zainwestowania ; Przy czym zabudowa siedliskowa została tak że dopuszczona na terenach rolnych otwartych, w istniej ących rozproszonych siedliskach, na obszarze gospodarstw o powierzchni co najmniej 3 ha, z ograniczeniami na terenach NPK oraz OChK Doliny Bugu i Nurca. • zabudowa mieszkaniowa niska - obejmuj ąca tereny działek, na których znajduj ą si ę lub mog ą by ć realizowane budynki mieszkalne zarówno jednorodzinne (...) , jak równie ż wi ększe, które mog ą zawiera ć do 6 samodzielnych lokali mieszkalnych, usytuowane w ukła- dzie wolnostoj ącym lub bli źniaczym (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem MN; obejmuj ące około 14% powierzchni przeznaczonej do zainwestowania; • zabudowa letniskowa - obejmuj ąca tereny działek, na których znajduj ą si ę lub mog ą by ć realizowane wył ącznie budynki słu żą ce do zamieszkiwania sezonowego (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem ML; obejmuj ące około 10% powierzchni przeznaczonej do zainwestowania; • usługi - bez przes ądzania ich profilu obejmuj ące tereny usług (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem UU; • usługi celu publicznego - obejmuj ące tereny usługowe z obiektami, (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem UCP; • zainwestowanie zwi ązane z działalno ści ą gospodarcz ą - obejmuj ące tereny obiek- tów słu żą cych działalno ści gospodarczej (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem PTR;

93 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• cmentarze - oznaczone na rysunku planu symbolem ZC; • usługi kultu religijnego - obejmuj ące tereny ko ściołów i budynków stanowi ących zaplecze ko ścioła (plebania itp.) oraz zwi ązanych z jego działalno ści ą, (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem UKK; • usługi turystyki - obejmuj ące wydzielone tereny obiektów słu żą cych turystyce, wy- poczynkowi okresowemu i obsłudze tych funkcji oraz tereny przeznaczone na miejsca krót- kookresowego zatrzymywania si ę turystów (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem UT;

Oraz tereny zwi ązane z rozwojem infrastruktury, w tym komunikacyjnej: • obsługa komunikacji drogowej - obejmuj ąca tereny obiektów i urz ądze ń słu żą cych obsłudze u żytkowników dróg i ich pojazdów (stacje paliw, warsztaty naprawcze, motele, ga- stronomia przydro żna itp.) (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem KO; • urz ądzenia infrastruktury technicznej (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem IN; • place publiczne z zieleni ą zagospodarowan ą i miejscami postojowymi (...) - oznaczone na rysunku planu symbolem KZP; • ci ągi komunikacyjne - obejmuj ące wyodr ębnione liniami rozgraniczaj ącymi: − tereny dróg - (...) KDG - droga główna, KDZ - droga zbiorcza, KDL - droga lokalna, KDD - droga dojazdowa; − tereny lokalnych ci ągów dojazdowych (...) oznaczone na rysunku planu symbolem KC oraz ci ągów pieszych - oznaczone na rysunku planu symbolem KP.

Z rysunku planu wynika, że wi ększo ść terenów przeznaczonych pod zabudow ę to tereny przeznaczone dla zabudowy siedliskowej. Udział tej zabudowy w powierzchni gminy wzrasta dodatkowo, gdy we źmie si ę pod uwag ę, że powstaje ona tak że na terenach rolnych. Tereny usługowe skupiaj ą si ę zazwyczaj w centrach wsi i s ą to najcz ęś ciej skupiska licz ące po kilka działek. Tereny przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą nisk ą rozsiane s ą po obszarze gminy, cz ęsto na obrze żach miejscowo ści. Zabudowa letniskowa wyst ępuje głównie we wsiach poło żonych wzdłu ż Bugu i Nurca. Nale ży zauwa żyć, że plan do ść oszcz ędnie wyzna- czył tereny przeznaczone do zainwestowania, chroni ąc tereny otwarte oraz respektuj ąc tradycyjny układ osadniczy w gminie Nur.

8.1.4. Wydawane decyzje administracyjne - pozwolenia na budow ę. Według danych z Urz ędu Gminy, w latach 2009-2011 wydano ponad 60 pozwole ń na budo- wę, co daje średni ą roczn ą około 20 pozwole ń. Jedno na trzy z nich wydane było dla terenu miejscowo ści Nur, co szóste dla terenu miejscowo ści Ołtarze-Gołacze. Prawie połowa wszystkich decyzji o pozwoleniu na budow ę (25) dotyczyła budynków mieszkalnych, z czego mo żna przypuszcza ć, że przynajmniej cz ęść b ędzie domami użytkowanymi sezonowo przez letników. Niektóre z tych pozwole ń dotyczyły budowy drugiego budynku mieszkalnego na działce, na której znajduje si ę ju ż starszy dom. Kilka wydanych pozwole ń dotyczyło budowy lub rozbudowy budynków gospodarczych zwi ązanych z działalno ści ą rolnicz ą.

8.2. Wnioski zło żone do Studium Do obowi ązuj ącego Studium z 2002 roku, przed ogłoszeniem o przyst ąpieniu do sporz ądza- nia jego zmiany w 2010 roku, wpłyn ęło 117 wniosków, z czego dwa zostały wycofane. W odpowiedzi na ogłoszenie o przyst ąpieniu do sporz ądzania zmiany studium, w dniach od 13

94 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR pa ździernika do 25 listopada 2010 r., wpłyn ęło 12 wniosków oraz 11 wniosków od zawiado- mionych o przyst ąpieniu instytucji. Po terminie składania wniosków okre ślonym w ogłoszeniu wpłyn ęło jeszcze 17 wniosków indywidualnych. Powtórnie ogłoszono przyst ąpieniu do sporz ądzania zmiany studium wraz ze strategiczn ą ocen ą oddziaływania na środowisko w 2012 roku. Do 31 sierpnia 2012 r. wpłynęły 23 wnioski oraz 6 odpowiedzi od instytucji. Liczb ę zło żonych wniosków w podziale na miejscowo ści przedstawia wykres 6.

Wykres 6. Liczba zło żonych wniosków w podziale na miejscowo ści

Źródło: opracowanie własne

W liczbie złożonych wniosków przoduje Nur, cho ć wiele wniosków zło żono tak że dla miejscowo ści Ołtarze-Gołacze, Żebry-Laskowiec oraz Zuzela. Natomiast struktura składanych wniosków pod wzgl ędem wnioskowanych przeznacze ń terenu przedstawiła si ę nast ępuj ąco:

Wykres 7. Struktura zło żonych wniosków w podziale przeznaczenia działek

Źródło: opracowanie własne

95 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

Z analizy powy ższego wykresu prezentuj ącego udział poszczególnych wnioskowanych przeznacze ń w cało ści zło żonych wniosków wynika, że najwi ęcej z nich dotyczyło przekształce- nia działki na cele budowlane, bez precyzowania zamierze ń. Drug ą najwi ększ ą grup ę wnio- sków stanowiły te o przeznaczenie nieruchomo ści pod zabudow ę mieszkaniow ą, a trzeci ą - pod letniskow ą. Znaczny udział maj ą te ż wnioski o zalesienie gruntów. Zdecydowanie najmniej liczn ą grup ę stanowi ą wnioski o przeznaczenie działki na cele rolne.

Wnioski zło żone przez instytucje przedstawiono poni żej w dwóch tabelach, odpowiednio dla zawiadomienia z 2010 r. oraz zawiadomienia z 2012 r. o przyst ąpieniu do sporz ądzania zmiany studium.

Tab. 23. Wykaz wniosków zło żonych przez instytucje w odpowiedzi na zawiadomienie o przyst ąpieniu do sporz ądzania zmiany studium w 2010 r.

Data wpływu Nazwa i adres Lp. Tre ść wniosku wniosku wnioskodawcy 1. 15.11.2012r. Regionalny Zarz ąd Zarz ąd wnosi o uwzgl ędnienie opracowania dla Gospodarki Wodnej obszarów nieobwałowanych nara żonych na w Warszawie niebezpiecze ństwo powodzi pn. „Studium dla potrzeb Zarz ąd zlewni Narwi ochrony przeciwpowodziowej - ETAP I” w D ębem opracowanego przez MGGP S.A. Tarnów. (...) 05-140 Serock Obowi ązek uwzgl ędnienie opracowania pod nazw ą „Studium ochrony przeciwpowodziowej” wynika z art. 79 i 84 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne. 2. 16.11.2010r. Powiatowy Zarz ąd Powiatowy Zarz ąd Dróg w Ostrowi Mazowieckiej Dróg, wnioskuje o zakwalifikowanie dróg powiatowych do ul. Brokowska 37, ni żej podanych klas i uwzgl ędnienie ich przy 07-300 Ostrów sporz ądzaniu studium uwarunkowa ń i kierunków Mazowiecka zagospodarowania przestrzennego gminy Nur: 1. droga nr 2608W relacji Andrzejewo-Szulborze Wielkie-Zuzela - zbiorcza, 2. droga nr 2618W relacji Szulborze Wielkie- Uścianek-Dębianka - lokalna, 3. droga nr 2622W relacji Żebry-Laskowiec- Kamie ńczyk-Boguty-Pianki - lokalna, 4. droga nr 2623W relacji Boguty-Pianki-Cietrzewki Warzyno-Żebry-Kolonia - lokalna 5. droga nr 2625W relacji Godlewo-Warsze-Kunin- Zamek - do dr. 2622W - lokalna, 6. droga nr 2626W relacji Godlewo-Kał ęczyn-Zuzela - lokalna, 7. droga nr 2627W relacji Nur-Ołtarze-Gołacze- Zuzela - lokalna, 8. droga nr 2628W relacji Ciechanowiec-Zaszków- Ślepowrony-Nur - zbiorcza. 3. 17.11.2010r. Zarz ąd Województwa Zarz ąd wnosi o uwzgl ędnienie ustale ń zawartych w Mazowieckiego Planie Zagospodarowania Przestrzennego Woje- ul. Jagiello ńska 26, wództwa Mazowieckiego uchwalonym 7 czerwca 03-719 Warszawa 2004r. (...) a w szczególno ści dotycz ących: - przebudowy drogi wojewódzkiej nr 694,

96 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

- Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego wraz z otu- lin ą w południowej cz ęś ci gminy, - Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca w południowej cz ęś ci gminy. Plan wyznacza tak że obszary predestynowane i wskazywane przez administracj ę rz ądow ą do obj ęcia ochron ą w formie obszarów Europejskiej sieci Ekolo- gicznej NATURA 2000: - specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnego Bugu” PLB 140001 (ustanowiony Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska Dz. U. Nr 229 z 2004r., poz. 2313, z pó źn. zm.), - ochrony siedlisk „Ostoja Nadbu żańska” PLH140011, Obejmuj ące południow ą cz ęść gminy. 4. 23.11.2010r. Mazowiecki Zarz ąd Zarz ąd wnosi o zapewnienie mo żliwo ści docelowego Dróg Wojewódzkich obej ścia m. Nur ci ągiem drogi wojewódzkiej, w Warszawie usytuowanym poza istniej ąca i planowan ą zabudow ą, ul. Mazowiecka 14, a tak że o zachowanie niezabudowanego charakteru 00-048 Warszawa otoczenia drogi wojewódzkiej nr 694 na pozostałych odcinkach, przewidzianych do adaptacji w rozwi ąza- niu docelowym. 5. 23.11.2010r. Łom żyńska Kuria Kuria podtrzymuje wnioski ju ż zgłoszone do urz ędu Diecezjalna gminy Nur przez proboszcza parafii Zuzela, a miano- ul. Sadowa 3, wicie: 18-400 Łom ża - przekształcenia działki nr 232/2 na usługi kultu religijnego, - powi ększenie o kilkana ście metrów w kierunku po- łudniowym obszaru UKK 2, - w obszarze UKK 2 (wraz z powi ększeniem), UKK 3 i przekształcona działk ą 232/2 wykre ślenie zapisu w paragrafie 28 pkt. 4. ppkt. 3 i nie ograniczanie wysoko ści budynków i budowli ze wzgl ędu na planowan ą budow ę domu pielgrzyma wraz z cał ą infrastruktur ą, potrzebne do obsługi pielgrzymów i turystów, - powi ększenie cmentarza grzebalnego o 12 m w kierunku południowym na obszarze działek nr 256, 257/5, 258 nale żą cych do parafii, - odbudow ę wie ży ko ścioła parafialnego do wysokości ponad 40 m. 6. 23.11.2010r. Łom żyńska Kuria Kuria podtrzymuje wnioski ju ż zgłoszone do urz ędu Diecezjalna gminy Nur przez proboszcza parafii Nur a mianowicie: ul. Sadowa 3, - powi ększenie cmentarza grzebalnego o cz ęść 18-400 Łom ża działki 1165 b ędącej własno ści ą Marka Szcześniaka, - budow ę parkingu przy cmentarzu grzebalnym na działce nr 1104 b ędącej własno ści ą Marka Tymi ń- skiego. Obie działki b ędą wykupione od wła ścicieli prywatnych przez parafi ę.

97 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

7. 23.11.2010r. Starosta Ostrowski, Wnosi o uwzgl ędnienie wniosków zawartych w za- ul. 3 Maja 68, 07-300 łączniku do pisma. Ostrów Mazowiecka 8. 03.12.2010r. Polskie Sieci Elektro- Wydział Inwestycji informuje, że przez gminy energetyczne - przebiega linia elektroenergetyczna 400kV Miłosna- Centrum S.A., Narew z pasem technologicznym o szerokości 80 m. ul. Pruszkowska 17, Informuje o ograniczeniach dla zagospodarowania w 02-119 Warszawa pasie technologicznym. Wnosi o uwzgl ędnienie przebiegu istniej ących urz ądze ń elektroenergetycznych ograniczaj ąc do minimum konieczno ść ich przebudowy.

Źródło: opracowanie własne

Tab. 24. Wykaz wniosków zło żonych przez instytucje w odpowiedzi na zawiadomienie o przyst ąpieniu do sporz ądzania zmiany studium wraz ze strategiczn ą ocen ą oddzia- ływania na środowisko w 2012 r.

Data wpływu Nazwa i adres Lp. Tre ść wniosku wniosku wnioskodawcy 1 20.08.2012r. Mazowiecki Zarz ąd Zarz ąd wnosi o zachowanie walorów techniczno- Dróg Wojewódzkich użytkowych drogi wojewódzkiej nr 694 jako istotnej w Warszawie drogi regionalnej w tym rejonie województwa, poprzez ul. Mazowiecka 14, ograniczenie ilo ści zabudowy z bezpo średnim 00-048 Warszawa dost ępem z tej drogi w jej s ąsiedztwie. Ponadto w rejonie miejscowo ści Nur wnosi o zapewnienie mo żliwo ści przestrzennych przebiegu obwodnicy w ci ągu drogi wojewódzkiej poza obszarem zabudowy tej miejscowo ści. 2 09.08.2012r. Zarz ąd Województwa Zarząd prosi o uwzgl ędnienie ustale ń zawartych w Mazowieckiego Planie Zagospodarowania Przestrzennego ul. Jagiello ńska 26, Województwa Mazowieckiego uchwalonym 7 czerwca 03-719 Warszawa 2004r. (Dz. Urz. W. M. nr 217 z dnia 28.08.2004r., poz. 5811), a w szczególno ści dotycz ących: - przebudowy i rozbudowy drogi wojewódzkiej nr 694, - Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego wraz z otu- lin ą w południowej cz ęś ci gminy, - Obszaru chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nur- ca w południowej cz ęś ci gminy. Plan wyznacza tak że obszary predestynowane i wskazywane przez administracj ę rz ądow ą do obj ęcia ochron ą w formie obszarów Europejskiej sieci Ekolo- gicznej NATURA 2000: - specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnego Bugu” PLB 140001 (ustanowiony Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska Dz. U. Nr 229 z 2004r., poz. 2313, z pó źn. zm.), - ochrony siedlisk „Ostoja Nadbu żańska” PLH140011, Obejmuj ące południow ą cz ęść gminy.

98 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

3 06.08.2012r. PGE Dystrybucja Rejon energetyczny Bielsk Podlaski wnioskuje: S.A. 1. Na przedmiotowych terenach zarezerwowa ć Oddział Białystok miejsce na budow ę sieci elektroenergetycznej (linie Rejon Energetyczny SN i nN) niezb ędnej do zasilania projektowanej Bielsk Podlaski, zabudowy. Sieci elektroenergetyczne powinny by ć ul. 11 Listopada 11, realizowane zgodnie z ustaw ą z dnia 10 kwietnia 17-100 Bielsk Podl. 1997r. Prawo Energetyczne (Dz. U. Nr 54 poz. 348 z dnia 4 czerwca 1997r. z pó źn. zm.) oraz aktami wykonawczymi tej ustawy, 2. Nie przeznacza ć pod zalesienie terenów rolnych, po których przebiegaj ą istniej ące linie energetyczne napowietrzne, 3. Przy opracowaniu studium nale ży uwzgl ędni ć przebieg istniej ących urz ądze ń elektroenergetycznych ograniczaj ąc do minimum konieczno ść ich przebudowy. W przypadku kolizji projektowanych obiektów z urz ądzeniami elektroenergetycznymi nale ży urz ądzenia te dostosowa ć do projektowanego zagospodarowania przestrzennego zgodnie z obowi ązuj ącymi normami i przepisami. Likwidacja kolizji, która winna by ć zrealizowana kosztem inwestora inwestycji podstawowej dotyczy nie tylko zmiana tras linii elektroenergetycznych, lecz równie ż wykonania odpowiednich obostrze ń i uziemie ń, Warunki usuni ęcia kolizji nale ży uzyska ć w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Białystok Rejon 4 13.08.2012r. Podlaskie Biuro Biuro informuje że w opracowywanej zmiana studium Planowania powinny by ć uwzgl ędnione powi ązania elementów Przestrzennego przyrodniczych wyst ępuj ących na terenie ich w Białymstoku województwa, które maj ą kontynuacj ę na obszarze Oddział w Łom ży gminy Nur, w tym: ul. Akademicka 20, 1. Korytarze ekologiczne: 19-400 Łom ża a) GKPnC-1 Dolina Dolnego Bugu, b) GKPnC-2A Puszcza Biała - Puszcza Mielnicka; 2. Obszary Natura 2000: c) OSO Dolina Dolnego Bugu PLB 140001, d) SOO Ostoja Nadbu żańska PLH 140011; 3. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca; 4. Ochrona wód rzeki Bug. 5 14.08.2012r. Powiatowy Zarz ąd Powiatowy Zarz ąd Dróg w Ostrowi Mazowieckiej Dróg, wnioskuje o zakwalifikowanie dróg powiatowych do ul. Brokowska 37, ni żej podanych klas i uwzgl ędnienie ich przy 07-300 Ostrów sporz ądzaniu studium uwarunkowa ń i kierunków Mazowiecka zagospodarowania przestrzennego gminy Nur: 1. droga nr 2608W relacji Andrzejewo-Szulborze Wielkie-Zuzela - zbiorcza, 2. droga nr 2618W relacji Szulborze Wielkie- Uścianek-Dębianka - lokalna, 3. droga nr 2622W relacji Żebry-Laskowiec- Kamie ńczyk-Boguty-Pianki - lokalna,

99 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

4. droga nr 2623W relacji Boguty-Pianki-Cietrzewki Warzyno-Żebry-Kolonia - lokalna, 5. droga nr 2625W relacji Godlewo-Warsze-Kunin- Zamek - do dr. 2622W - lokalna, 6. droga nr 2626W relacji Godlewo-Kał ęczyn-Zuzela - lokalna, 7. droga nr 2627W relacji Nur-Ołtarze-Gołacze-Zuzela - lokalna, 8. droga nr 2628W relacji Ciechanowiec-Zaszków- Ślepowrony-Nur - zbiorcza. 6 17.08.2012r. Starosta Ostrowski, Starosta wnosi o uwzgl ędnienie terenów zalewowych ul. 3 Maja 68, oraz osuwiskowych w dorzeczu rzek Bug i Nurzec. 07-300 Ostrów (Podstawa prawna: „Studium dla potrzeb ochrony Mazowiecka przeciwpowodziowej dla rzeki Bug i Nurzec” opracowane przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie).

Źródło: opracowanie własne

8.3. Podsumowanie Analiza zło żonych wniosków wskazuje na istnienie najwi ększego ruchu inwestycyjnego wzdłu ż doliny rzeki Bug, a tak że innych atrakcyjnych krajobrazowo miejsc. Jednocześnie cz ęść wniosków świadczy o przedsi ębiorczej postawie mieszka ńców gminy, pragn ących rozwijać na jej terenie działalno ść gospodarcz ą, co jest wyj ątkowo cenne bior ąc pod uwag ę społeczno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy Nur. Analiza ta ujawnia tak że pewne nieprawidłowo ści powstałe przy sporz ądzaniu obecnie obowi ązuj ących opracowa ń planistycznych, nieuwzgl ędniaj ących wszystkich aspektów stanu zagospodarowania przestrzennego gminy. Wnioski zło żone przez instytucje są istotne zarówno przy opracowywaniu uwarunkowa ń jak i koncepcji rozwoju przestrzennego gminy.

100 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

9. Uwarunkowania zewn ętrzne rozwoju gminy

9.1. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Dokument ten jest najwa żniejszym długookresowym krajowym dokumentem strategicznym, dotycz ącym zagospodarowania przestrzennego, który obejmuje perspektyw ę czasu do roku 2030. Wizja zagospodarowania przestrzennego Polski w nim sformułowana brzmi Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zró żnicowanych potencjałów rozwojowych dla osi ągania ogólnych celów rozwojowych - konkurencyjno ści, zatrudnienia, sprawno ści funkcjonowania pa ństwa oraz spójno ści w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorial- nym w horyzoncie długookresowym . Koncepcja nie odnosi si ę bezpo średnio do terenu żadnej z gmin, natomiast identyfikuje i analizuje procesy zachodz ące w ró żnych regionach kraju. Oddalone od o środków wzrostu wsie (o liczbie mieszka ńców mniejszej ni ż 100) w regionie wschodniej Polski wskazane zo- stały jako te, z których wyst ępowa ć w najbli ższych latach b ędzie najintensywniejszy odpływ ludno ści. Do głównych funkcji obszarów wiejskich KZPK zalicza funkcj ę produkcyjn ą (rolnicz ą oraz pozarolnicz ą), oddziaływanie na środowisko przyrodnicze oraz konsumpcj ę. W szczególno ści nale ży wzmocni ć rozwój kapitału ludzkiego, infrastruktury technicznej i spo- łecznej oraz wszelkich form działalno ści gospodarczej prowadzonej na tych obszarach. Rozwój gospodarczy obszarów wiejskich zale ży równie ż od stanu zasobów naturalnych (odnawialnych i nieodnawialnych) i zrównowa żonego ich wykorzystania, co pozwoli na zapewnienie bezpiecze ństwa żywno ściowego. Proces ten wymaga zmian w sektorze rolno- spo żywczym (w tym m.in. inwestycji i zmian strukturalnych) oraz rozwoju pozarolniczych miejsc pracy. Wśród sze ściu celów polityki przestrzennej ustalonych przez KPZK za szczególnie istotne dla rozwoju gminy Nur uzna ć nale ży cele: (2) Poprawa spójno ści wewn ętrznej i terytorialne równowa żenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania si ę czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewn ętrz- nego wszystkich terytoriów - kierunki działa ń w tym zakresie skupia ć maj ą si ę m. in. na wspomaganiu spójno ści w układzie krajowym, regionalnej integracji funkcjonalnej, wspomaganiu rozprzestrzeniania procesów rozwojowych na obszary poza głównymi miastami oraz budowaniu potencjału do specjalizacji terytorialnej oraz na wspomaganiu spójno ści w obszarach problemowych. (4) Kształtowanie struktur przestrzennych wspieraj ących osi ągni ęcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju nie jest źródłem powszechnie obowi ązu- jącego prawa, pełni ona funkcj ę dokumentu koordynacji wewn ętrznej. Jej ustalenia musz ą by ć respektowane w planach zagospodarowania przestrzennego województw, a poprzez nie w pozostałych dokumentach planistycznych sporz ądzanych na poziomie lokalnym.

9.2. Dokumenty szczebla wojewódzkiego

9.2.1. Strategia rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) Strategia rozwoju województwa jest perspektywicznym dokumentem przedstawiaj ącym uwarunkowania oraz okre ślaj ącym długookresowe cele i kierunki rozwoju regionu, podlegaj ącym cyklicznej aktualizacji. W aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do ro-

101 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR ku 2020, uchwalonej na posiedzeniu Sejmiku Województwa Mazowieckiego w dniu 29 maja 2006 r., przedstawiono perspektywy rozwoju regionu do 2020 roku, a tak że działania, które będą współfinansowane ze środków krajowych i funduszy strukturalnych UE. W dokumencie ustalono, że w ramach społeczno gospodarczych uwarunkowa ń rozwoju szczególn ą pozycj ę w gospodarce województwa mazowieckiego zajmuje rolnictwo 71 . Do cech rolnictwa w regionie zaliczono: relatywnie nisk ą (cho ć wy ższ ą od przeci ętnej w Polsce) produktywno ść , korzystny proces polaryzacji agrarnej, niekorzystne zjawiska demograficzne oraz ubogi pozarolniczy rynek pracy na obszarach pozametropolitalnych. Za gał ąź gospodarki, która daje efekt synergii uznano turystyk ę, w tym kwalifikowana (np. rowerow ą). W podsumowaniu bilansu strategicznego regionu do obszarów problemowych zaliczono obszar nadbu żański, w którym mimo cennych walorów przyrodniczych rolniczej przestrze ń produkcyjnej, a tak że korzystnej struktury agrarnej, wyst ępuje w najwi ększej na Mazowszu skali zjawisko deformacji struktury demograficznej (nadmierne starzenie si ę ludno ści spowodowane długotrwałym, selektywnym odpływem ludno ści 72 ).

W Strategii... sformułowano wizj ę rozwoju województwa, misj ę, cele nadrz ędne oraz strate- giczne, cele po średnie, a wreszcie kierunki działa ń. Spo śród 5 celów po średnich: 1. Rozwój kapitału społecznego; 2. Wzrost innowacyjno ści i konkurencyjno ści gospodarki regionu; 3. Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitalnych Warszawy; 4. Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych; 5. Rozwój społecze ństwa obywatelskiego oraz kształtowanie wizerunku regionu; dla rozwoju gminy Nur najwi ększe znaczenie b ędą mie ć kierunki działa opisane w ramach celu nr 4 - Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych. Kierunek działania 4.3. Wielofunkcyjne rozwój obszarów wiejskich zakłada: • wykorzystywanie przewag komparatywnych wzgl ędem wi ększo ści krajów Wspólnot Europejskich, poprzez promowanie (marketing) i rozszerzanie produkcji tzw. zdrowej żywno ści (...), a tak że kierunków produkcji wymagaj ących wysokich nakładów pracy i ziemi (...) oraz niełatwo poddaj ących si ę procesom mechanizacji (...) ; • tworzenie i rozwój klastrów wiejskich w celu poprawy konkurencyjno ści obszarów wiejskich poprzez zmniejszenie zale żno ści obszarów wiejskich od rolnictwa oraz popraw ę atrakcyjno ści i konkurencyjno ści ró żnorodno ści produkcji; • rozwój ponadlokalnej i lokalnej infrastruktury transportowej oraz technicznej (...) ; • tworzenie warunków materialnych i organizacyjnych słu żą cych wyrównywaniu szans edukacyjnych młodzie ży wiejskiej oraz rozwojowi ró żnorodnych form kształcenia ustawicznego na terenach wiejskich; • wzmacnianie konkurencyjno ści gospodarstw rolnych poprzez wspieranie ich modernizacji (w tym działa ń dostosowawczych do wymaga ń wspólnotowych) i przekształce ń strukturalnych, a tak że tworzenia ró żnorodnych form powi ąza ń i kooperacji zarówno w układzie poziomym (grupy producenckie, spółki celowe itp.), jak i pionowym (pomi ędzy producentami, odbiorcami, przetwórcami itp.); • inicjowanie działa ń na rzecz wdra żania w rolnictwie nowoczesnych, innowacyjnych metod produkcji, wykorzystuj ących post ęp biotechnologiczny oraz wspieranie na ob-

71 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020(aktualizacja), opracowana w Mazowieckim Biurze Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego pod kierunkiem prof. dr hab. Zbigniewa Strzeleckiego, str.8 72 str. 15

102 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

szarach o cennych walorach przyrodniczo-krajobrazowych ekologizacji rolnictwa i pro środowiskowych metod produkcji rolnej; • wdra żanie w wyznaczonych strefach priorytetowych (w tym Bugu) programów rolno- środowiskowych; • inicjowanie i wspieranie współpracy naukowych jednostek badawczych i wy ższych uczelni z rolnikami (...) w celu wprowadzania rozwi ąza ń innowacyjnych w rolnictwie; • wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy, zwłaszcza samozatrudnienia, poprzez rozwój działalno ści pozarolniczej na terenach wiejskich (obsługa rolnictwa, agrotury- styka, turystyka, konserwacja przyrody, utrzymywanie infrastruktury technicznej, usługi, rzemiosło artystyczne) (...) ; • wykorzystanie walorów i usług turystycznych jako potencjalnego czynnika zrównowa- żonego rozwoju wsi i małych miast, poprzez wspieranie na obszarach wiejskich budowy ró żnorodnych elementów infrastruktury słu żą cej jako baza dla rozwoju turystyki.

Ze wzgl ędu na walory przyrodnicze, kulturowe i turystyczne, dla gminy Nur znaczenia mog ą mie ć tak że kierunki działa ń celu nr 5 - Rozwój społecze ństwa obywatelskiego oraz kształto- wanie wizerunku regionu, w tym: • w ramach kierunku 5.1 Rozwój społecze ństwa obywatelskiego i integracji regionalnej - tworzenie zwi ązków gmin (...) powoływanych w celu realizacji wspólnych przedsi ę- wzi ęć , inwestycji koncentruj ących swoj ą działalno ść wokół cennych obszarów przyrodniczych i turystycznych; • w ramach kierunku 5.3 Promocja i zwi ększanie atrakcyjno ści turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego - wykreowanie pasm turystyczno-kulturowych na rzecz rozwoju usług turystyczno- rekreacyjnych (w tym zwłaszcza w oparciu o unikalne walory najwa żniejszych ci ągów ekologicznych, takich jak dolina Wisły), przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy o historii regionu i jego bogactwach; rozbudowanie zaplecza turystycznego (...) ; promowanie turystyki i sportów wodnych poprzez wyznaczanie i utrzymanie szlaków wodnych, rozwój żeglugi rzecznej oraz zaplecza towarzysz ącego (...) ; • w ramach kierunku 5.4 Kształtowanie to żsamo ści regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu - promocji unikalnych zabytków architektury, miejsc pami ęci narodowej oraz zamieszkania i pobytu wielkich twórców identyfikuj ących si ę z regionem; • w ramach kierunku 5.5 Współpraca mi ędzyregionalna i mi ędzynarodowa - ochrona środowiska na jednorodnych obszarach o cennych walorach przyrodniczo- krajobrazowych, sztucznie rozdzielonych granicami administracyjnymi, tj. na terenie parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu i obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”;

9.2.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego W polskim systemie planowania przestrzennego plany zagospodarowania przestrzennego województw pełni ą rol ę ogniw scalaj ących ze sob ą planowanie przestrzenne w wymiarze miejscowym z przyj ętymi zało żeniami rozwoju przestrzennego na poziomie krajowym oraz wytycznymi ogólnoeuropejskimi. Dokumenty te słu żą perspektywicznemu kształtowaniu struktury przestrzennej regionu, a tak że okre ślaj ą zasady organizacji struktury przestrzennej województwa tj. podstawowe elementy sieci osadniczej, rozmieszczenie infrastruktury komunikacyjnej, technicznej i społecznej oraz wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury z uwzgl ędnieniem obszarów podlegaj ących szczególnej

103 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR ochronie. W województwie mazowieckim narz ędziem równowa żenia ró żnych sfer rozwoju województwa w przestrzeni oraz konkretyzacji przestrzennej zapisów Strategii Rozwoju Wo- jewództwa Mazowieckiego jest Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Ma- zowieckiego przyj ęty uchwał ą Sejmiku Województwa Mazowieckiego w dniu 7 czerwca 2004 r.

W Planie Zagospodarowania Województwa teren, na którym poło żona jest gmina Nur, zali- czony został w ramach klasyfikacji obszarów problemowych polityki przestrzennej do obszaru nadbu żańskiego, wymagaj ącego restrukturyzacji i wspomagania rozwoju. Jako główne problemy tego obszaru wskazano: • deformacj ę struktury demograficznej (nadmierne starzenie si ę ludno ści spowodowane długotrwałym, selektywnym odpływem ludno ści); • niski poziom sektora usług rynkowych; • niski poziom infrastruktury technicznej (systemy: transportowy i energetyczny oraz lokalne infrastruktura komunalna); • słaba dost ępno ść do usług publicznych o znaczeniu lokalnym wynikaj ąca z małej ilo- ści obiektów infrastruktury społecznej (szkolnictwo, lecznictwo); • nie w pełni wykorzystane dla potrzeb turystyki wysokie walory przyrodnicze doliny Bugu. Korzystnymi cechami tego obszaru s ą: • wysokie walory przyrodnicze doliny Bugu; • dobra lokalnie jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej i korzystne struktura agrarna indywidualnych gospodarstw rolnych, • dobrze rozwini ęty przemysł spo żywczy.

Przy opracowywaniu Planu... przyj ęto trzy podstawowe cele maj ące słu żyć realizacji jego mi- sji: 1. Zapewnienie wi ększej spójno ści przestrzeni województwa i stwarzanie warunków do wy- równywania dysproporcji rozwojowych, który b ędzie realizowany przez: • rozbudow ę i modernizacj ę infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, • wskazanie obszarów problemowych dla polityki regionalnej oraz okre ślenie kierunków ich restrukturyzacji, • wzmocnienie oddziaływania aglomeracji warszawskiej i regionalnych o środków rów- nowa żenia rozwoju na ich otoczenie, • wskazanie miejscowo ści posiadaj ących predyspozycje do pełnienia roli wielofunkcyj- nych o środków obsługi rolnictwa. 2. Zapewnienie zrównowa żonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie wła ściwych relacji pomi ędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego, który realizowany b ędzie poprzez: • ochron ę i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, • ochron ę dziedzictwa kulturowego, krajobrazu i kształtowanie ładu przestrzennego, • wzmacnianie wielofunkcyjno ści struktur przestrzennych, • wzrost bezpiecze ństwa ekologicznego. 3. Zwi ększenie konkurencyjno ści regionu i poprawa warunków życia, który realizowany b ę- dzie poprzez: • likwidacj ę barier infrastrukturalnych oraz wzmacnianie mi ędzynarodowych i krajowych korytarzy transportowych,

104 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• wzmocnienie funkcji metropolitalnych Warszawy; • wykorzystanie du żego potencjału badawczo-rozwojowego Warszawy dla innowacyjno ści gospodarki, • koncentracj ę infrastruktury społecznej w wybranych o środkach osadniczych; • wykorzystanie walorów przyrodniczo-kulturowych dla celów turystyczno- rekreacyjnych.

Plan... przewiduje dla obszaru nadbu żańskiego realizacj ę nast ępuj ących działa ń: • wspomagania rozwoju o środków powiatowych: W ęgrowa, Sokołowa Podlaskiego i Łosic oraz gminnych: Łochowa, Kosowa Lackiego, Broku, Andrzejewa, Nura, Kor- czewa i Sarnak w zakresie funkcji obsługi ludno ści i rolnictwa; • realizacja inwestycji infrastrukturalnych, zwłaszcza: - poprawa standardów technicznych dróg tworz ących fragment „wielkiej Obwodnicy Mazowsza”, szczególnie na odcinku Sokołów Mazowiecki - Ostrów Mazowiecka z uwzgl ędnieniem budowy nowego mostu na Bugu, (...) - modernizacja dróg tworz ących projektowany nadbu żański szlak turystyczny; • rozwój turystyki z wykorzystaniem walorów przyrodniczych doliny Bugu i kulturowych, (...) • podnoszenie poziomu produkcji rolnej poprzez dalszy rozwój jej specjalizacji (mle- czarstwo) i wdra żanie ekologicznych form produkcji, • zachowanie ochrony obszarów cennych przyrodniczo oraz warto ści środowiska kulturowego; • wdra żanie programów rolno-środowiskowych w wytypowanych gminach.

9.2.3. Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018r. Wojewódzki program ochrony środowiska słu ży realizacji polityki ekologicznej pa ństwa w skali regionalnej. Uchwalony został dnia uchwał ą Sejmiku Województwa z dnia 13 kwietnia 2012 roku numer 104/12. Za cel nadrz ędny programu uznano Ochron ę środowiska naturalnego na Mazowszu z zachowaniem zasad zrównowa żonego rozwoju, jako podstawa poprawy jako ści życia mieszka ńców regionu . Wyznaczono tak że pi ęć obszarów priorytetowych: • poprawa jako ści środowiska; • racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych; • ochrona przyrody; • poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego; • edukacja ekologiczna społecze ństwa.

Wśród celów średniookresowych maj ących szczególne znaczenia dla gminu Nur wyró żni ć mo żna: • zmiana paliwa na inne, o mniejszej zawarto ści popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej oraz indywidualnych źródeł energii odnawialnej; • tworzenie i wdra żanie programów ograniczania niskiej emisji; • uwzgl ędnianie w dokumentach planistycznych sposobów zabudowy i zagospodarowania terenów umo żliwiaj ących ograniczenie emisji substancji do powietrza; • zagospodarowanie ścieków w zabudowie rozproszonej - budowa zbiorników bezod- pływowych oraz przydomowych oczyszczalni;

105 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• budowa i modernizacja systemów poboru, przesyłu i uzdatniania wody; • obj ęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych wszystkich mieszka ńców; • obj ęcie wszystkich mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów komunalnych; • zorganizowanie systemu zbierania, sortowania i odzysku odpadów komunalnych ule- gaj ących biodegradacji; • gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania wyrobów zawiera- jących azbest; • przygotowanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest; • usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest; • monitoring usuwania wyrobów zawieraj ących azbest; • likwidacja nielegalnych miejsc składowania odpadów komunalnych; • ograniczenie redukcji warto ściowych powierzchni gruntów rolnych przez odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego; • uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego zasad ograniczenia w użytkowaniu terenów poło żonych w zasi ęgu ewentualnego ponadnormatywnego promieniowania elektromagnetycznego; • prowadzenie przez organy ochrony środowiska ewidencji źródeł wytwarzaj ących pola elektromagnetyczne (zgłoszenia instalacji); • prowadzenie bada ń okre ślaj ących zanieczyszczenia gleb u żytkowanych rolniczo; • zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej i ciepła; • budowanie i aktualizacja baz danych z zakresu ochrony przyrody; • analiza rozmieszczenia istniej ących, regionalnych korytarzy ekologicznych na terenie województwa mazowieckiego; • kontynuacja tworzenia sieci obszarów chronionych uwzgl ędniaj ąca utworzenie nowych parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, rezerwatów przyrody oraz form mniejszych tj.: zespoły przyrodniczo - krajobrazowe, u żytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne; • egzekwowanie wymogów ochrony przyrody w dokumentach planistycznych; • zrównowa żony rozwój turystyki na obszarach cennych przyrodniczo; • planowanie inwestycji z zachowaniem warto ści przyrodniczych i krajobrazowych; • analiza rozmieszczenia istniej ących form ochrony przyrody na terenie województwa mazowieckiego; • okre ślenie terytorialne obszarów niezb ędnych dla zapewnienia ci ągło ści przestrzennej i funkcjonalnej obszarów o szczególnych warto ściach przyrodniczych i krajobrazowych; • systematyczna piel ęgnacja pomników przyrody; • utrzymanie terenów zieleni przy drogach gminnych, powiatowych, wojewódzkich, krajowych i osiedlowych; • przeznaczanie nowych terenów pod zalesienia i ograniczanie wylesie ń poprzez odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego; • poprawa stanu istniej ącej infrastruktury przeciwpowodziowej; • propagowanie zasad przeciwdziałania zagro żeniom po żarowym w lasach;

106 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• kształtowanie i promocja postaw pro środowiskowych; • rozszerzanie zakresu informowania społecze ństwa o środowisku i jego stanie.

9.2.4. Plan Gospodarki Odpadami Województwa Podlaskiego na lata 2012 - 2017 Gmina Nur nale ży do Zachodniego Regionu Gospodarki Odpadami województwa podlaskiego. Przyj ęty w 2012 roku PGO zakłada realizacj ę nast ępuj ących celów dla odpadów komunalnych: • zwi ększenie udziału odzysku, w szczególno ści recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie ż odzysku energii z odpa- dów zgodnego z wymogami ochrony środowiska; • zwi ększenie ilo ści zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych wyst ępuj ących w strumieniu odpadów komunalnych; • wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Dla odpadów z pozostałych grup zidentyfikowano m. in. nast ępuj ące problemy: • niedostateczny poziom zbierania selektywnego odpadów opakowaniowych z gospodarstw domowych; • niewystarczaj ąco rozwini ęte lub brak systemów zbierania ró żnych grup odpadów (medycznych, weterynaryjnych, baterii i akumulatorów, opon, olejów).

9.2.5. Strategia rozwoju turystyki dla województwa mazowieckiego na lata 2007-2013 Strategia rozwoju turystyki dla województwa mazowieckiego na lata 2007-2013 opracowana została w 2007 roku na zlecenie Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, przy dofinansowaniu ze środków Ministra wła ściwego ds. turystyki. W cz ęś ci Koncepcja rozwoju turystyki oraz jej wdro żenie szczegółowo opisano obszary prio- rytetowe dla rozwoju turystyki w województwie mazowieckim. Jako pierwszy z nich zidentyfikowano stworzenie zintegrowanego produktu turystycznego dostosowanego do potrzeb tury- stów. Szans ą dla rozwoju turystyki w gminie Nur mog ą sta ć si ę nast ępuj ące grupy produk- tów: • Style życia, style architektury - głównym celem rozwoju produktu jest wykorzystanie ogromnego potencjału zwi ązanego z rozwojem turystyki kulturowej w zakresie pre- zentacji ciekawych miejsc zwi ązanych z architektur ą, kultur ą, histori ą, religi ą, trady- cjami, obyczajami i stylem życia mieszka ńców terenu województwa mazowieckiego. Celem rozwoju produktu jest tak że efektywne wykorzystywanie walorów wojewódz- twa dla stworzenia oferty, której odbiorcami stan ą się zarówno jego mieszka ńcy jak i mieszka ńcy pozostałej cz ęś ci Polski i Europy. W tym kontek ście za szczególnie cenny uzna ć mo żna obszar zabytkowego układu przestrzennego Nura, który mo że stanowi ć atrakcj ę sam w sobie lub jako tło dla ró żnorodnych wydarze ń zwi ązanych z histori ą i kultura regionu. • Aktywne Mazowsze - produkt turystyki aktywnej i specjalistycznej - celem rozwoju produktu jest przyci ągni ęcie na teren województwa mazowieckiego miło śników turystyki aktywnej i specjalistycznej oraz hobbystów pochodzących z innych regionów Polski, a mieszka ńców województwa przekonanie i zach ęcenie, aby na jego terenie poszukiwali mo żliwo ści atrakcyjnego i aktywnego sp ędzenia wolnego czasu wykorzystuj ąc ofert ę zbudowan ą na bazie istniej ących walorów naturalnych i antropogenicz- nych. (...) Dotyczy to przede wszystkim przygotowania i komercjalizacji oferty week- endowej, szczególnie pakietów weekendowych dla mieszka ńców województwa mazowieckiego, którzy, obecnie nie świadomi walorów swojego regionu oraz na skutek

107 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

braku dost ępnej oferty i informacji o niej, wyje żdżaj ą do innych regionów, poszukuj ąc atrakcyjnych form aktywnego sp ędzania wolnego czasu, podczas gdy region mazowiecki ma wiele do zaoferowania. Pod k ątem aktywnych form sp ędzania czasu za najwa żniejszy walor gminy Nur uzna ć nale ży sie ć hydrograficzn ą, w tym rzeki Bug i Nurzec. • Mazowiecka wie ś Wita! - celem rozwoju turystyki wiejskiej jest wykorzystanie poten- cjału mazowieckiej wsi oraz zapewnienie źródła dodatkowych dochodów jej mieszka ńcom, poprzez dywersyfikacj ę działalno ści gospodarstw. U żytki rolne w wojewódz- twie to prawie 68% jego powierzchni, a du ża cz ęść województwa ma charakter rolniczy. Tu szans ą rozwoju dla gminy Nur mo że by ć stworzenie oferty dedykowanej ró ż- nym rodzajom hobbystów - wędkarzy, grzybiarzy, my śliwych. • Mazowiecka Podró ż Duchowa - celem rozwoju turystyki religijno-pielgrzymkowej jest wykorzystanie istniej ących obiektów sakralnych do przyci ągni ęcia wi ększej liczby tu- rystów, a tak że zainteresowanie budownictwem sakralnym wi ększej rzeszy przyjezd- nych. W tej kategorii mie ści si ę obecna oferta miejscowo ści Zuzela zwi ązana z ży- ciem kardynała Wyszy ńskiego. Najwa żniejszy jest tu obiekt zabytkowego ko ścioła oraz budynek muzeum. Za drugi obszar priorytetowy uznano wzmocnienie potencjału ludzkiego regionu oraz przygotowanie kadr do recepcji ruchu turystycznego, w tym tak że słu żb i urz ędników. Trzecim obszarem priorytetowym jest wsparcie marketingowe, w którym zawiera si ę zarówno wykreowanie marki regionu jak i stworzenie systemu informacji turystycznej. Obszarem czwartym jest zwi ększenie dost ępno ści turystycznej regionu, tak że w zakresie inwestycji infrastrukturalnych i komunikacyjnych. Pi ątym obszarem priorytetowym jest wsparcie instytucjonalne dla rozwoju turystyki.

9.3. Dokumenty szczebla powiatowego

9.3.1. Strategia Rozwoju Powiatu Ostrowskiego na lata 2013-2022 Strategia Rozwoju Powiatu Ostrowskiego na lata 2013-2022 przyj ęta zostałam uchwał ą nr XXX/236/13 Rady Powiatu w Ostrowi Mazowieckiej dnia 27 czerwca 2013 r. W Strategii... okre ślono wizj ę powiatu ostrowskiego, która brzmi: Atrakcyjny dla inwestorów i turystów, bezpieczny Powiat, w którym mieszka ńcy zaspokajaj ą swoje potrzeby oraz mog ą rozwija ć swoje aspiracje zawodowe i intelektualne, uzdolnienia a tak że dba ć o swoje zdrowie i rozwój fizyczny.

Aby wypełni ć te misj ę, wyodr ębniono pi ęć celów strategicznych, z których wszystkie odnosz ą si ę do rozwoju obszarów wiejskich o cennych walorach przyrodniczych i zostały w najwa ż- niejszych dla gminy Nur punktach przytoczone poni żej:

1. Rozwój sprzyjaj ący wł ączeniu społecznemu

2. Podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej i potencjału inwestycyjnego powiatu ostrowskiego • modernizacja i rozwój infrastruktury komunikacyjnej • wspieranie konkurencyjno ści powiatu

3. Promocja atrakcyjno ści turystycznej powiatu ostrowskiego

108 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• intensyfikacja działa ń w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego • wspieranie rozwoju turystyki oraz tworzenie i rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej

4. Zapewnienie wysokiego poziomu bezpiecze ństwa publicznego i ochrona środowiska • ograniczenie liczby wypadków drogowych ze skutkiem śmiertelnym • zapewnienie skutecznej ochrony przeciwpowodziowej i terenów osuwiskowych nad Bugiem • zachowanie i ochrona środowiska naturalnego

5. Rozwój przemysłu przetwórstwa rolno-spo żywczego • wspieranie tworzenia nowych i rozwoju istniej ących zakładów produkcyjnych, spół- dzielni i kooperatyw producentów i przetwórców • wspieranie procesu modernizacji rolnictwa na terenie powiatu • poprawa stanu infrastruktury technicznej na terenach wiejskich

9.3.2. Program ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata 2011-2014 z perspektyw ą do 2018 r. Program... przyj ęty został uchwał ą nr XII/86/11 Rady Powiatu w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 22 wrze śnia 2011r. Program składa si ę z cz ęś ci analizy stanu istniej ącego oraz cz ęś ci for- mułuj ącej cele i kierunki działa ń wraz z harmonogramem rzeczowo-finansowym.

W cz ęś ci analizuj ącej uwarunkowania, gminy wiejskie okre ślono jako posiadaj ące ograniczone mo żliwo ści dla rozwoju przemysłu. Gmin ę Nur okre ślono przy tym jako szczególnie atrakcyjn ą dla rozwoju turystyki ze wzgl ędu na poło żenie nad Bugiem. Z poło żeniem nad rzek ą wi ąż e si ę tak że zagro żenie podtopieniem, które na terenie gminy Nur zidentyfikowano w Programie... jedynie dla jednego gospodarstwa w miejscowo ści Ślepowrony. Poza tym zagro żenie powodziowe jest tu, ze wzgl ędu na wysoki brzeg, niewielkie.

Na terenie gminy funkcjonuj ą formy ochrony przyrody - Nadbu żański Park Krajobrazowy oraz Obszar Chronionego Krajobrazu doliny rzeki Bug i Nurca. Znajduj ą tu sie tak że trzy pomniki przyrody w miejscowo ści Ołtarze-Gołacze.

W zakresie gospodarki wodnej, w gminie stwierdzono funkcjonowanie trzech uj ęć wód podziemnych - w Nurze, Ołowskich i Zuzeli. Wskazano tak że, że odpady z gminy Nur poddawane s ą procesom unieszkodliwiana w instalacjach poza terenem powiatu oraz województwa. Jednak w gminie Nur nie jest wdro żony system selektywnego odbioru odpadów.

W harmonogramie rzeczowo - finansowym wskazano 70 projektów z zakresu ochrony śro- dowiska, które powiat ma zamiar przeprowadzi ć w latach 2011-2018. Dla gminu Nur w szczególno ści du że znaczenia maj ą m in. nast ępuj ące plany: • budowa i rozbudowa kanalizacji oraz alternatywnie budowa nowoczesnych indywidualnych systemów oczyszczania ścieków (oczyszczalni przydomowych i przyzagrodo- wych w szczególno ści budowa oczyszczalni ścieków dla SOSW w Zuzeli); • ograniczenie spływu powierzchownego z pól do rzek poprzez obudow ę biologiczn ą cieków; • wyznaczenie i przeznaczenie gruntów rolniczych o niskiej przydatno ści rolnej pod zalesienia;

109 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

• ochrona Obszarów Natura 2000: Puszcza Biała, Ostoja Nadbu żańska, Dolina Dolne- go Bugu oraz Nadbu żańskiego Parku Krajobrazowego i innych terenów chronionych; • uwzgl ędnianie ochrony przyrody (szczególnie na obszarach Natura 2000) w decyzjach administracyjnych, np. lokalizacyjnych, decyzjach o warunkach zabudowy, pozwoleniach na budow ę, pozwoleniach wodnoprawnych i przy ustalaniu przeznaczenia w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, nadrz ędno ści ochrony przyrody wobec innych funkcji na terenach przyrodniczo i krajobrazowo cennych; • propagowanie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej, wdra żanie programu rolno środowi- skowego; • edukacja rolników w zakresie rolnictwa ekologicznego, Dobrych Praktyk Rolniczych, programów rolno środowiskowych; • wspieranie i rozbudowa proekologicznej bazy turystyczno-wypoczynkowej (w tym m.in. urz ądzanie k ąpielisk); • wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych.

9.3.3. Aktualizacja Planu gospodarki odpadami dla powiatu ostrowskiego na lata 2008- 2012 z perspektyw ą do roku 2016 Aktualizacja Planu... przyj ęta zostałam uchwał ą nr XLIV/261/10 Rady Powiatu w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 30 czerwca 2010r. Tak jak Program ochrony środowiska, składa si ę z cz ęś ci analizy stanu istniej ącego oraz cz ęś ci formułuj ącej cele i kierunki działa ń wraz z harmonogramem rzeczowo-finansowym. W ramach zada ń i planów uj ętych w harmonogramie za szczególnie wa żne z punktu widzenia gminy Nur uzna ć nale ży m. in.: • organizacj ę szkole ń dla przedsi ębiorców, grup producenckich, rolników (hodowców) w zakresie wymaga ń dotycz ących zapobiegania powstawania odpadów, • organizacj ę kampanii informacyjnej dla mieszka ńców, uczniów oraz konkretnych grup konsumentów, a tak że dla małych i średnich przedsi ębiorstw w zakresie minimalizacji odpadów, • objęcie wszystkich mieszka ńców powiatu systemem selektywnej zbiórki odpadów komunalnych: - odpadów zielonych z parków i ogrodów, - papieru i tektury, - odpadów opakowaniowych ze szkła w podziale na kolory, - tworzyw sztucznych i metali, - odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych( w tym zu żyte ba- terie i akumulatory, zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego, przeterminowanych leków, chemikaliów), - odpadów wielkogabarytowych i odpadów remontowo- budowlanych • tworzenie Punktów Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów (PDGO), • organizacj ę zbierania zu żytych urz ądze ń z gospodarstw domowych, • realizacj ę zada ń zawartych w Programie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest… • stworzenie systemu zbierania przeterminowanych środków ochrony ro ślin od rolni- ków, rozbudowy systemu zbierania opakowa ń po środkach ochrony ro ślin • intensyfikacj ę działa ń edukacyjno- informacyjnych dla rolników, pracowników administracji gmin i powiatów oraz ogółu społecze ństwa w zakresie wła ściwego post ępowa- nia z osadami ściekowymi, prowadzenie akcji promocyjnych dotycz ących stosowania osadów ściekowych i preparatów tworzonych na ich bazie w rolnictwie.

110 PROJEKT STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR TOM I - UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NUR

9.4. Podsumowanie Dokumenty zewn ętrzne ró żnych szczebli stanowi ą bogate źródło informacji oraz wskazówek dla kierunków zmian jakie należy wprowadzi ć w zagospodarowaniu przestrzennym w gminie Nur. Dotychczas gmina Nur nie opracowała Strategii Rozwoju Gminy, która byłaby najbardziej warto ściow ą wytyczn ą przy sporz ądzaniu zmiany do Studium Uwarunkowa ń i Kierun- ków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nur. Za najbardziej pomocne dokumenty uznano wobec tego Plan Zagospodarowania Województwa Mazowieckiego oraz Program Ochrony Środowiska Powiatu Ostrowskiego. Z pierwszego z nich wynika, że na terenie gminy Nur nie planuje si ę wa żnych inwestycji o znaczeniu ponadlokalnym. Najwa żniejszymi uwarunkowaniami ponadlokalnymi rozwoju gminy s ą zagadnienia zwi ązane z formami ochrony przyrody, takie jak sie ć Natura 2000. Powiatowy program ochrony środowiska przedstawia natomiast szczegółow ą analiz ę w zakresie koniecznych do poj ęcia działa ń w zakresie zaopatrzenia w infrastruktur ę.

Z wszystkich analizowanych dokumentów (z których większo ść powtarza ustalenia z doku- mentów wy ższego szczebla) wynika, że do najwi ększych problemów rozwojowych gminy Nur nale ży: niekorzystna sytuacja demograficzna oraz konieczno ść rozwoju pozarolniczych gał ę- zi gospodarki oraz infrastruktury. Do szans rozwojowych zaliczy ć nale ży dalszy rozwój rolnictwa, w tym w kierunku rolnictwa ekologicznego, wyj ątkowe walory przyrodnicze oraz poten- cjał dla turystyki.

111