• Abstract and Figures
• Public Full-text

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜ FOTOĞRAF ÜZERİNDEN MİLLİ MÜCADELE’DE TÜRK KADINI (1919-1922) Yüksek Lisans Tezi Özlem BAYKAL Ankara-2019 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜ FOTOĞRAF ÜZERİNDEN MİLLİ MÜCADELE’DE TÜRK KADINI (1919-1922) Yüksek Lisans Tezi Özlem BAYKAL Tez Danışmanı Prof. Dr. Temuçin Faik ERTAN Ankara-2019 ÖZET 19. yüzyıldan itibaren dünya geneline bakıldığında kadınların statülerindeki değişimin savaşlar, devrimler ve sosyal olaylar gibi kısa dönemli veya endüstrileşme, şehirleşme, eğitim ve istihdam benzeri uzun süreçler sonucunda meydana geldiği görülmüştür. Bu bağlamda Türk kadını Balkan ve Birinci Dünya Savaşları ve Milli Mücadele döneminde basın, edebiyat, cemiyet, askeri üretim, sağlık çalışmaları, lojistik ve cephede savaşmak gibi hemen her alanda aktif bir rol oynamıştır. Trablusgarp, Balkan, Birinci Dünya Savaşları ve Milli Mücadele döneminde kadınlar bu faaliyetleri yerine getirirken, toplumsal ve geleneksel sorumluluklarını ihmal etmemiştir. Osmanlı Devleti’nin 1918 yılında Mondros Mütarekesini imzalaması ve İtilaf Devletleri’nin Anadolu’yu işgal etmesi sonucunda Türk halkı, siyasi, beşeri, sosyal, ekonomik ve sağlık olarak bütün haklarından mahrum bırakılmıştır. Dolayısıyla 1919-1922 yılları arasında yaşanılan Milli Mücadele döneminde Türk halkı işgallere karşı teşkilatlanmaya başlayarak, Mustafa Kemal Paşa önderliğinde topyekûn mücadele için harekete geçmiştir. Anadolu’da erkeklerin cephelerde olması, kadınların geri hizmetlerde daha fazla çaba göstermesine zemin hazırlamıştır. Bu dönemde siyasi ve askeri olarak gerçekleşen her gelişmede, kadınların varlığı somut bir şekilde ortaya çıkmıştır. Kadınlar, işgallere karşı önce cephe gerisinde miting ve cemiyet çalışmalarına ağırlık vermiştir. Kadınlar daha sonra askeri üretim ve tıbbi faaliyetler çerçevesinde, Türk Ordusuna destek sağlamışlardır. Cephede ise tıbbi müdahale ve sevkiyat hizmetleri ile işgal güçleriyle fiilen savaşmak gibi vazifeleri yerine getirmişlerdir. Türk kadınının bu çok yönlü faaliyetleri, rolleri, misyonları ve imajları fotoğraflara açık bir şekilde yansımıştır. Bu bağlamda fotoğraflar, Türk kadınının Milli Mücadele yıllarında cephe ve cephe gerisinde üretken, anaç, fedakâr ve merhametli yönüne ve vasfına tanıklık etmiştir. Bu çalışmada fotoğraflar aracılığıyla Türk kadınının Milli Mücadele’deki faaliyetleri, rolleri ve imajları üzerinden bir değerlendirme yapılacaktır. Ayrıca bu dönemin sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel yönü de ortaya konulacaktır. Anahtar Kelimeler: Fotoğraf, Görsel, İmaj, Kadın, Milli Mücadele, Rol, Türkiye. i ABSTRACT Looking at the world from the 19th century onwards, it has been observed that the changes in women’s status have occurred as a result of short periods such as wars, revolutions and social events, or as a result of long processes such as industrialization, urbanization, education and employment. In this context, Turkish women played an active role in almost every field such as press, literature, community, military production, health studies, logistics and fighting in the Balkan and First World Wars and National Struggle periods. During the During Tripoli, Balkan, First World Wars and National Struggle, women did not neglect their social and traditional responsibilities while carrying out these activities. As a result of the signing of the Mondros Armistice in 1918 by the Ottoman Empire and the occupation of Anatolia by the Entente States, the Turkish people were deprived of their political, humanitarian, social, economic and health rights. Therefore, during the National Struggle between 1919-1922, the Turkish people started to be organized against the invasions and took action for total struggle under the leadership of Mustafa Kemal Pasha. Because the men were population of the country took place in fronts, this fact affected women to struggle more in the behind front. In every period of political and military developments in this period, the existence of women emerged in a concrete way. Women concentrated on the rallies and community activities behind the front against the occupations. Women later provided an important support to Turkish Army in the context of military production and medical activities. On the other hand, they performed their duties such as medical intervention and dispatch services and fighting actual occupation forces. These versatile activities, roles, missions and images of Turkish women are clearly reflected in the photographs. So that, the photographs witnessed the productive, rooted, self-sacrificing and compassionate aspects and qualities of Turkish women in the years of the National Struggle on the frontline and back. In this study, an assessment will be made on the activities, roles and images of Turkish women in the National Struggle through photographs. In addition, the social, political, economic and cultural aspects of this period will be revealed. Key Words: Image, National Struggle, Photography, Role, Turkey, Visual, Woman. ii ÖNSÖZ 1919-1922 yılları arasında, Milli Mücadele’de yer alan Türk kadınlarının cephede ve cephe gerisindeki faaliyetlerini, imajlarını ve rollerini konu alan bu çalışma, Türkiye’de gerçekleştirilen araştırma sonucunda yazılmıştır. Bu çalışmada başta Milli Mücadele dönemine ait anılar ve görsel kaynaklar olmak üzere, çok sayıda kitap, makale, dergi ve gazete incelenmiştir. Dolayısıyla hem görsel tarihe hem de Milli Mücadele dönemine dair olan bu konu, sadece Türkçe değil, İngilizce ve Osmanlıca kaynaklar incelenerek de araştırılmıştır. Nitekim bu konunun araştırılmasında, Türkiye’de Milli Mücadele dönemine dair tarih eğitiminde ve araştırmalarında, görsel malzemeye dayalı çalışmalarla ilgili kaynak yetersizliği önemli rol oynamıştır. Kaynaklar, Milli Mücadele döneminde Türk kadınının misyonlarını ve rollerini değerlendirmek konusunda oldukça sınırlı kalmıştır. Dolayısıyla bir yüksek lisans tez çalışması olarak, Milli Mücadele döneminde etkin rol oynayan Türk kadınının üstlendiği roller ve sahip olduğu imajın araştırılmasının fotoğraflar üzerinden gerçekleştirilmesi, uygun bulunmuştur. Bir diğer önemli nokta ise bazı kaynaklarda, Türk kadınının Balkan Savaşı veya Birinci Dünya Savaşına ait fotoğrafları, Milli Mücadele dönemi araştırmalarında kullanılmasıdır. Görülen bu tarihi hatalar, bu araştırmanın yapılması için etkili olmuştur. Öte yandan bir başka husus ise Birinci Dünya Savaşı sırasında hem Türk hem yabancı kadınların sergilediği imajlar ve roller arasındaki paralelliklerin incelenmesindeki, eksikliklerdir. Bu noktadan hareketle ingilizce kaynaklar, savaş dönemlerinde kadınların rolleri ve imajları hakkında çeşitli bilgiler ve terimlerin elde edilmesinde yol gösterici olmuştur. Nitekim kadınların söz konusu dönemlerde genellikle hangi konumda, neler yaptığına dair evrensel sonuçlara ulaşılmıştır. Bu konunun kapsamı ve yoğunluğu, her ne kadar çalışmanın ilk aşamasında bende bir tedirginlik yaratmış olsa da, araştırma safhasında gerek Türkiye’de ve gerek Polonya’da konuma olan ilgi ve olumlu yaklaşımlar, beni cesaretlendirmiştir. Öncelikle, Polonya’da çalışmış olduğum Adam Mickiewicz Üniversitesi Tarih Fakültesi’nde beni misafir eden Sayın Prof. Dr. Rafał Witkowski’ ye, fakültenin kütüphanesinde benden yardımlarını ve samimiyetlerini esirgemeyen Sayın Lucyna Leśniak’a ve Avrupa kadınlarıyla ilgili araştırma sahası hakkında ve literatür taramasında bana yol gösteren, fakültenin doktora öğrencisi Agata Łysakowska’ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca Poznan’da kaldığım sürece benden dostluklarını ve misafirperverliklerini esirgemeyen Urszula Karasinska Kural’a ve Muzaffer Kural’a teşekkür ve minnet borçluyum. iii Yüksek lisans eğitimimi bünyesinde yapmaktan gurur duyduğum Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü çalışanlarına, kütüphane ve arşiv görevlisi Ömer Şahin’e yardımları için sonsuz teşekkür ederim. ATASE Arşivinde bulunan fotoğraflara ulaşmamı sağlayan, Sayın Hakan Bacanlı’ya ve arşiv çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım. TRT Arşivinde görsel kaynaklar konusunda bana rahat araştırma ortamı sunan Arşiv Dairesi Başkanlığı Pazarlama ve Satış Müdürlüğüne ve yardımlarını benden esirgemeyen Sayın Emine Çevik’e, ayrıca KIZILAY Arşiv ve Kütüphane Müdürlüğüne ve çalışanlarına, MKE Kurumu Genel Müdürlüğü Eğitim ve Kütüphane birimine yardımlarından ötürü çok teşekkür ederim. Bu tezin ilk aşamasından son aşamasına kadar, sağladıkları katkılar ve değerlendirmeler ile bana yön veren, Enstitümün değerli hocalarından Sayın Prof. Dr. Hakan Uzun’a ve Sayın Dr. Öğretim Üyesi Sedef Bulut’a, ayrıca tez jürisi üyelerinden Sayın Prof. Dr. Ayten Sezer Arığ’a şükranlarımı sunarım. Öte yandan çalışmamla ilgili teknik aksaklıklar yaşadığım bu zor zaman diliminde, bana yardımcı olan Sayın Öğr. Gör. Mustafa Toker’e teşekkür ederim. Diğer yandan lisans eğitimimde beni yetiştiren ve yüksek lisans yapmam için beni cesaretlendiren, desteğini hiç esirgemeyen Sayın Hocam Prof. Dr. Behçet Kemal Yeşilbursa’ya, Sayın Ayşegül Amanda Yeşilbursa’ya ve Sayın Doç. Dr. Nuray Özdemir’e ne kadar teşekkür etsem azdır. Aynı zamanda Türk kadını ile ilgili literatür ve fotoğraf araştırmasında bana yol gösteren, Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü üyesi Sayın Prof. Dr. Zafer Toprak’a, fotoğraf analizi konusunda teşvik ve katkıları için Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo, Televizyon ve Sinema bölümü Fotoğrafçılık Atölyesi üyesi Sayın Doç. Dr. Özgür Yaren’e ve AFSAD üyelerinden Sayın Yelda Akcoş Akıllıgöz’e şükranlarımı sunarım. Ayrıca tez çalışması süresince benden dostluğunu esirgemeyen, konumun spesifik olmasından

Load more

  218

Copy Link