Ð²úàò Èº¼ìæ ²Ä²¶²Ü

²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 1 Apaga Periodical (35)

Ð²Úàò Èº¼ìÆ ²ä²¶²Ü

èáõµ»Ý Â³ñáõÙÛ³Ý-Ð³ÏáµÛ³Ý

ºñµ»ÙÝ ¹Å·áÑáõÙ »Ý© §ÆÝãá±õ »Ýù ÙÇßï áõ½áõÙ µáÉáñÇó ï³ñµ»ñí»É¦, ³å³, Ï»ë-Ï³ï³Ï Ï»ë-Éáõñç ³ëáõÙ© §à±õÙ ¿ñ å»ïù ÙÝ³É ùñÇëïáÝÛ³ Ï³Ù Ù»ñ ·ñÇó Ï³éã³Í ÙÝ³É£ ÀÝ¹áõÝ»ÇÝù Ù³ÑÙ»¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, í»ñóÝ»ÇÝù É³ïÇÝ³Ï³Ý ·ÇñÁ (ÇÝãå»ë Ãáõñù»ñÝ ³ñ»óÇÝ) »õ ËÝ¹ÇñÝ»ñ ã¿ÇÝ ÉÇÝÇ¦£

ê³Ï³ÛÝ ËÝ¹ÇñÝ ³ÛÝ ã¿, áñ §áõ½áõÙ »Ýù ï³ñµ»ñí»É¦© ³Ûëï»Õ ß÷áÃí³Í »Ý å³ï×³éÁ »õ Ñ»ï»õ³ÝùÁ© ËÝ¹ÇñÝ ³ÛÝ ¿, áñ µ³ó³ñÓ³Ï³å»ë Çñ³ñ ÝÙ³Ý áãÇÝã ãÏ³£ Ø³ñ¹ÇÏ ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý Áëï é³ë³Ý»ñÇ, ³½·»ñÇ, É»½áõÝ»ñÇ, µÝ³Ï³í³Ûñ»ñÇ, Ñ³ë³ÏÇ, ¹ÇÙ³·Í»ñÇ£ ºõ Ù³ñ¹ÇÏ å³ñ½³å»ë Ó·ïáõÙ »Ý å³Ñå³Ý»É Çñ»Ýó ³ñ¹»Ý ÇëÏ ³éÏ³ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ£ ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ·ïÝíáõÙ »Ý ³ÝÑ³ïÝ»ñ áñáÝù ã»Ý áõ½áõÙ ÉÇÝ»É ³ÛÝ ÇÝã Ï³Ý£ ¸³ Ã»ñ³ñÅ»ùáõÃÛ³Ý µ³ñ¹áõÛÃÇ ¹ñë»õáñáõÙ ¿ª Ñá·»Ï³Ý áñáß³ÏÇ Ë³Ý·³ñáõÙ© Ù³ñ¹áõÝ ³ï»ÉÇ ¿ ¹³éÝáõÙ Çñ ¿áõÃÛáõÝÁ, Ï³Ù ¿áõÃÛ³Ý ÙÇ Ù³ëÁ »õ Ý³ Ó·ïáõÙ ¿ ³½³ïí»É ¹ñ³ÝÇó£ Ø»ÏÁ ÷áËáõÙ ¿ Çñ Ù³ßÏÇ ·áõÛÝÁ, ÙÛáõëÁ ÏñÍùÇ Ó»õÁ, »ññáñ¹Á ÏïñáõÙ ¿ ùÇÃÁ, Ù»Ï áõñÇßÁ ÷áËáõÙ ¿ ë»éÁ£ ²Ûë ß³ñùÇÝ ¿ å³ïÏ³ÝáõÙ Ý³»õ ³½·Ç, Ù³Ûñ»ÝÇ É»½íÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ£ Â»ñ³ñÅ»ùáõÃÛ³Ý µ³ñ¹áõÛÃÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ïÇñ³å»ïáÕ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ, Ùá¹³ÛÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï, »ñµ ³ÝÑ³ïÝ Çñ»Ý µ³ñáÛ³å»ë Ýë»Ù³ó³Í ¿ ½·áõÙ£ ²Ýßáõßï, µáÉáñÁ ã¿, áñ »ÝÃ³ñÏíáõÙ »Ý ³Û¹ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³ÝÁ ³ÛÉ, ëáíáñ³µ³ñ, Ó·ïáõÙ »Ý å³Ñå³Ý»É Çñ»Ýó ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ£ Ø»ñ ³½·Ç Ù»ç ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý áõÅÝ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùµ µ³í³ñ³ñ ¿ »Õ»É, ÇÝãÇ É³í³·áõÛÝ ³å³óáõÛóÁ Ù»ñ ³Ûëûñí³ ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛ³Ý ·áÛáõÃÛáõÝÝ ¿£

²ÛÝáõÑ³Ý¹»ñÓ« Ù»Ýù áõÝ»Ýù ë»÷³Ï³ÝÇó Ññ³Å³ñí»Éáõ »õ ³ÛÉáó ³ñÅ»ùÝ»ñÝ ÁÝ¹áõÝ»Éáõ Ù»Í ÷áñÓ£ ÖÇßï ¿, Ù³ÑÙ»¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ã»Ýù ÁÝ¹áõÝ»É áõ Ï³ñÍ»ë Ã» ã»Ýù ¿É ÁÝ¹áõÝÇ£ ´³Ûó Å³Ù³Ý³ÏÇÝ Ù»Ýù Ññ³Å³ñí»óÇÝù Ù»ñ Ý³ËÝÇÝ»ñÇ ó»Õ³å³ßïáõÃÛáõÝÇó, ÁÝ¹áõÝ»óÇÝù ¼ñ³¹³ßïÇ áõëÙáõÝùÁ, ³å³, ù³Õ³ù³Ï³Ý ÝÏ³ï³éáõÙÝ»ñÇó ¹ñ¹í³Í Ññ³Å³ñí»óÇÝù Ý³»õ Ýñ³ÝÇó, ³Ýí³Ý»óÇÝù Ïé³å³ßï³Ï³Ý (ãÝ³Û³Í áñ ³ÛÝ áã ÙÇ Ï³å ãáõÝ»ñ Ïé³å³ßïáõÃÛ³Ý Ñ»ï) ³Ûñ»óÇÝù Ý³Ëáñ¹ Ùß³ÏáõÛÃÁ, ÁÝ¹áõÝ»óÇÝù ÐÇëáõëÇ áõëÙáõÝùÁ, ÇëÏ Ù»ñ ¹³ñáõÙ ³ñ¹»Ý Ññ³Å³ñí»óÇÝù Ý³»õ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÇó, »õ ³Ûëûñ Ù»ñ ³½·Ç ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ ³Ý³ëïí³ÍáõÃÛáõÝÝ ¿ (³Ã»Ç½ÙÁ)£ ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 2 Apaga Periodical (35)

ÆÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ É³ïÇÝ³·ñÇÝ ³ÝóÝ»ÉáõÝ, ³å³ ¹³ñ³ëÏ½µáõÙ áã ÙÇ³ÛÝ ÂáõñùÇ³ÛáõÙ ³ÛÉ»õ Ù»½ Ùáï ³Û¹åÇëÇ ÙÇ ÷áñÓ ³ñí»ó, µ³Ûó ÙÝ³ó ³Ý³í³ñï (Ýñ³ÝÇó Ù»½ ÙÝ³ó ÙÇ³ÛÝ ³Õ×³ïí³Í áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ³ÛÝù³Ý Ù»Í »é³Ý¹áí »Ý å³ßïå³ÝáõÙ Ù»ñ ³Ï³¹»ÙÇÏáëÝ»ñÁ)£ ÆëÏ ³Ûëûñ Ù»Ýù ß³ï ³í»ÉÇ Ùáï »Ýù É³ïÇÝ³·ñÇÝ ³ÝóÝ»ÉáõÝ, ù³Ý ¹³ñ³ëÏ½µáõÙ£

ºõ ³Ûëå»ë©

• 405 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ñ³Ûáó Ùß³ÏáõÛÃÇ »õ ÅáÕáíñ¹Ç ÏÛ³ÝùáõÙ Ï³ï³ñí»ó Ï³ñ»õáñ³·áõÛÝ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ© ëï»ÕÍí»ó Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Ûáó ·ÇñÁ£ • 1512 Ãí³Ï³ÝÇÝ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í »õë ÙÇ, áã å³Ï³ë Ï³ñ»õáñ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ© ÉáõÛë ï»ë³í ³é³çÇÝ Ñ³Û³É»½áõ ïå³·Çñ ·ÇñùÁ£ • ºñµ ¿ñ, áñ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ¿É»Ïïñ³Ï³Ý Ï³Ù é³¹ÇáÏ³åÇ ÙÇçáóÝ»ñáí ·ñ³Ýóí»ó »õ Ñ³Õáñ¹í»ó Ñ³Ûáó ËáëùÁ (Ùáï³íáñ³å»ëª ¹³ñ³ëÏ½µáõÙ) ³ÛÝù³Ý ¿É ëïáõÛ· Ñ³ÛïÝÇ ã¿, ãÝ³Û³Í áñ ë³ áã å³Ï³ë Ï³ñ»õáñ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ ¿ñ£ • ÜáõÛÝù³Ý ³Ýáñáß ¿ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñáõÙ Ñ³Û³É»½áõ ³é³çÇÝ ·ñ³ÝóÙ³Ý ûñÁ£ • Î³ñáÕ ¿ ï³ñûñÇÝ³Ï Ãí³É, áñ ó³ÝÏ³ó³Í ÏñÃí³Í Ñ³ÛÇ Ñ³ÛïÝÇ »Ý ³é³çÇÝ »ñÏáõ ï³ñ»Ãí»ñÁ, áñáÝù Ù»ñ ûñ»ñÇó ¹³ñ»ñÇ Ñ»é³íáñáõÃÛ³Ý íñ³ »Ý, µ³Ûó ³ÝÑ³Ûï ¿ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝ³ÙÛ³Ï ³é³ç Ï³ï³ñí³Í ¹»åù»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ£ • Â»ñ»õë ë³ ³ÝáõÕÕ³ÏÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ ¿ ³ÛÝ ÇñáÕáõÃÛ³Ý, áñ Ñ»ï½Ñ»ï» Ù»ñ ³½·Ý ³í»ÉÇ áõ ³í»ÉÇ Ýí³½áÕ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇÝ áõ, Ù³ëÝ³íáñ³å»ëª ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ýáñ³·áõÛÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ùµª Ýñ³ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ£ ØÇÝã¹»é µáÉáñ Ãí³ñÏí³Í Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ×³Ï³ï³·ñ³Ï³Ý ¿ÇÝ Ñ³Ûáó É»½íÇ ³å³·³ÛÇ ï»ë³Ï»ïÇó£ Âí³ñÏí³Í µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ Ýáñ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ñ»ÝùÇ ¿ñ ³ÝóÏ³óÝáõÙ ï»Õ»ÏáõÃÛ³Ý ·ñ³ÝóÙáõÙÁ, »õ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ¹»åùáõÙ Ýáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñ³Ûáó É»½íÇ »õ Ùß³ÏáõÛÃÇ ÉÇÝ»ÉãÉÇÝ»Éáõ Ñ³ñóÝ ¿ñ ¹ñí³Í£ ¸³ É³í ¿ ·Çï³ÏóíáõÙ ·ñ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ, ùÇã ³í»ÉÇ å³Ï³ë Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ ¿ ïñíáõÙ Ñ³Û ïå³·ñáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ, ·ñ»Ã» ãÇ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ Ñ³Û³É»½áõ Ñ»é³Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÙÁ, ÇëÏ ³ÛÝ, áñ ³Ûëûñ Ù»Ýù ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ýù Ñ³Û³É»½áõ ï»ùëï»ñ Ùß³Ï»É Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ÙÇçáÝ»ñáíª µáÉáñáíÇÝ ãÇ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ, ãÝ³Û³Í áñ Ãí³ñÏí³ÍÝ»ñÇó ë³, Ã»ñ»õë, ³Ù»Ý³Ññ³ß³ÉÇÝ ¿ »õ Ï³ñ»õáñ³·áõÛÝÁ£ • ºõ ùÇã ¿ ³ë»É §ãÇ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ¦£ ²ÛÝ, ÇÝã ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ³ñí»É ¿ ³Û¹ ³ëå³ñ»½áõÙ, ³ÛÝ, áñ ³Ûëûñ Ù»ñ ·ñ»Ã» µáÉáñ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³Ýó»É »Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ß³ñí³ÍùÇ, ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 3 Apaga Periodical (35)

ëï»ÕÍí»É »Ý ³é³çÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý Ñ³Û»ñ»Ý Íñ³·ñ»ñ »õ ³ÛÉÝ, ³Ûë ³Ù»ÝÝ ³ñí»É ¿ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»Éáí ·Çï³Ï³Ý, ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ »õ å»ï³Ï³Ý áñáß ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ï³½¹»óáõÃÛáõÝÁ£ ´³Ûó ³ÛÝ ³Ù»ÝÝ, ÇÝã Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ³Ý»É ¿Ýïáõ½Ç³½ÙÇ ßÝáñÑÇíª ³ñ¹»Ý ³ñí³Í ¿£ ²Ûëûñ ³é³Ýó Éáõñç, Ñáõë³ÉÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý ³ÛÉ»õë áãÇÝã ãÇ Ñ³çáÕíÇ ³Ý»É£

²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ý³Ë »õ ³é³ç Ñ³Ûáó É»½íÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ Ï³ÝáÝ³ñÏáõÙ£ ÆÝãå»ë ·ÇñÁ å³Ñ³Ýç»ó µ³Ý³íáñ ËáëùÇ áñáß³ÏÇ Ï³ÝáÝ³ñÏáõÙ »õ ïå³·ñáõÃÛáõÝÁ ëïÇå»ó Ññ³Å³ñí»É Ó»é³·ñ»ñáõÙ ïÇñáÕ Ó»õ³ÛÇÝ µ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÇó, ³Û¹å»ë ¿É Ñ³ßíáÕ³Ï³Ý ï»ËÝÇÏ³Ý ¿ å³Ñ³ÝçáõÙ áõÝ»Ý³É ÑÝ³ñ³íáñÇÝ ã³÷áí ÙÇ³Ýß³Ý³Ï áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝ£ ¸³ñ³ëÏ½µáõÙ Ï³ï³ñí³Í áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ áã ÙÇ³ÛÝ ãµ³ñ»É³í»ó Ñ³Û»ñ»ÝÇ ·ñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ³ÛÉ»õ Ý»ñÏ³ÛÇë ï»ËÝÇÏ³ÛÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ¹Åí³ñ³·áõÛÝ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ Ñ³Ý·»óñ»ó£

ÆÝã»õ¿, ³Ûëûñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ßáõï³÷áõÛÃ Ï»ñåáí áõÕÕ»É ëË³ÉÝ»ñÁ »õ Ñ³ëï³ï»É É»½í³Ï³Ý ³ÛÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, áñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ÑÝ³ñ³íáñ ÏÉÇÝÇ ëï»ÕÍ»É Ñ³Û³É»½áõ Íñ³·³ñ³ÛÇÝ ³å³ÑáíáõÙ£ ØÇÝã¹»é Ýñ³Ýù, áíù»ñ åÇïÇ ÉáõÍ»ÇÝ ³Û¹ ËÝ¹ÇñÝ»ñÁª É»½í³µ³ÝÝ»ñÁ, ³ÛëÅÙ »ë³Ï»ÝïñáÝ í»×»ñÇ Ù»ç »Ý Ëáñ³ëáõ½í»É, Ñ³×³Ë ã·Çï³Ïó»Éáí, Ã» ÇÝãåÇëÇ ³Ý¹áõÝ¹Ç »½ñÇÝ ¿ ÁÝÃ³ÝáõÙ Çñ»Ýó ³é×³Ï³ïáõÙÁ£ âÇ ·Çï³ÏóíáõÙ, áñ ³ÛÉ»õë ïå³·Çñ ï»ùëï»ñÁ, ·ñù»ñÁ ã¿, áñ åÇïÇ áñáß»Ý ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ É»½íÇ ³å³·³Ý, ³ÛÉ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ó³Ýó»ñáõÙ ¹ñ³ ÏÇñ³éáõÙÁ£ ²Ûëûñ, »ñµ ³Ï³¹»ÙÇÏáëÝ»ñÁ Ññ³Å³ñíáõÙ »Ý ·Çï³Ïó»É å³ñ½³·áõÛÝ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÝ»ñ »õ §õÇõÝ¦³·ñáõÃÛ³Ý Ï³Ù §í»õ¦-³·ñáõÃÛ³Ý ÝñµáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßáõñç íÇ×³µ³ÝáõÙ »Ý ¹³ñ³ëÏ½µÇ Ùáï»óáõÙÝ»ñÇó »ÉÝ»Éáí, Çñ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùáõÙª Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ó³Ýó»ñÇ µÝ³·³í³éáõÙ ï³ñ»ñ³ÛÝáñ»Ý Ï³ï³ñíáõÙ ¿ ³ÝóáõÙ Ñ³Û³ï³é Ñ³Û»ñ»ÝÇóª É³ïÇÝ³ï³é Ñ³Û»ñ»ÝÇ£

²Ûëûñ Ñ³Õáñ¹³ÏóíáÕÝ»ñÝ ³ñ¹»Ý íÇ×áõÙ »Ý áã Ã» ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, Ã» §»õ¦Á ·ñ»Ý »ñÏáõ ï³éáí, Ã» Ù»Ï ï³éáí, ³ÛÉ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, Ã» §ã¦Ý ·ñ»Ý §ch¦áí, Ã»± §j¦áí£ ´»ñ»Ù ³í»ÉÇ å³ïÏ»ñ³íáñ ûñÇÝ³Ï£

²Ûëûñ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ó³Ýó»ñáõÙ ³ßË³ïáÕÝ»ñÇ ÙÇç»õ í¿×»ñ »Ý ÁÝÃ³ÝáõÙ á°ã ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, Ã¿ ÏÇñ³éáõ»Ý ëáÛÝ Ñá¹í³ÍÇ Ý³Ëá°ñ¹ Ý³Ë³¹³ëáõÃÇõÝÝ»ñáõÙ ÁÝ¹áõÝáõ³Í áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý Ï³ÝáÝÝ»ñÁ, Ã¿° ïáõ»³É Ý³Ë³¹³ëáõÃ»³Ý áõÕÕ³·ñáõÃÇõÝÁ, ³ÛÉ Û³çáñ¹ »ñÏáõ ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÇ ÙÇç»õ£

²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 4 Apaga Periodical (35)

ê³ Ï³ï³Ï ã¿, áã ¿É ë³¹ñ³Ýù£ ê³ ÏÛ³ÝùÝ ¿£ ²ÛëåÇëÇÝ ¿ ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ£ ²ñ¹»Ý ³Ûëûñ Ñ³½³ñ³íáñ Ñ³Û»ñ §Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ »õ Ç ë÷Ûáõéë ³ßË³ñÑÇ¦ ¿É»ÏïñáÝ³ÛÇÝ ÷áëïáí Ñ³Õáñ¹³Ïóí»ÉÇë ÙÇÙÛ³Ýó ·ñáõÙ »Ý ³Ñ³ ³ÛëåÇëÇ Ý³Ù³ÏÝ»ñ£ ºõ ¹³ Ï³ï³ñíáõÙ ¿ áã ³ÛÝ å³ï×³éáí, áñ ³Û¹ Ù³ñ¹Çù Ñ³Ûñ»Ý³ë»ñ ã»Ý, ³ÛÉ áñáíÑ»ï»õ ³Û¹å»ë ³í»ÉÇ Ñ³ñÙ³ñ ¿£ ºõ Ñ³ñÙ³ñ ¿, áñáíÑ»ï»õ Ñ³Ûáó É»½íÇ ·áñÍ³ÍáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ó³Ýó»ñáõÙ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ãÇ Ï³ÝáÝ³Ï³ñ·í³Í£ àñáíÑ»ï»õ Ý³Ëáñ¹ 10 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ áã áù Ñá· ãÇ ï³ñ»É ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ÙÇáóÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý µ»ñáõÙáí ëï»ÕÍí³Í Ýáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñ³Û Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³óÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý Ùß³ÏÙ³Ý Ù³ëÇÝ£ ÆëÏ ¹ñ³ å³ï×³éÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³½·Á ëå³ë³ñÏáÕ »õ ³é³çÝáñ¹áÕ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý, áõëáõÙÝ³ñÏ³Ý, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ »õ ·Çï³Ï³Ý ûÕ³ÏÝ»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙª ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §³Ï³¹»ÙÛ³Ï³Ý¦ ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÝ ³ÝÑáõÛë Ï»ñåáí Ñ»ï »Ý ÙÝ³ó»É ÏÛ³ÝùÇó£ àõëïÇ »õ Ç íÇ×³ÏÇ ã»Ý ³é³çÝáñ¹»É£

àã, ÇÑ³ñÏ» Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇãÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Éë³Í Ï³Ý£ î»ë³Í ¿É ÏÉÇÝ»Ý£ ºõ Ï³ñáÕ ¿ ÝáõÛÝÇëÏ ùÝÝ³ñÏ»É »Ý ³ÛÝ Ñ³ñóÁ, Ã» ÇÝãáõ Ù»Ýù åÇïÇ ³ë»Ýù §Ñ³Ù³Ï³ñ·Çã¦ »õ áã Ã» §ùáÙ÷ÛáõÃ»ñ¦, Ï³Ù, å³ñ½³å»ë §ÏáÙåáõï»ñ¦£ Î³Ù ¿É, å³ïÙ»É »Ý ÙÇÙÛ³Ýó ³ÛÝ Ï³ï³ÏÁ, »ñµ Ñ³Ù³Ï³ñ·ãÇÝ Ñ³ñóÝáõÙ »Ý §Æ±Ýã Ï³-ãÏ³¦ »õ ³ÛÝ í³éíáõÙ ¿£ ´³Ûó ³Û¹ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÁ, »ñµ ÝÙ³Ý Ñ³ñóÇó Ù»ù»Ý³Ý Ïí³éí»ñ, í³Õáõó ³Ýó»É »Ý (íÏ³ª Î³ëå³ñáíÇ å³ñïáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇãÇÝ)£ ²Ûëûñ »Ã» Ù»ù»Ý³Ý ëÏëÇ å³ï³ëË³Ý»É ³Û¹ Ñ³ñóÇÝ Ï³ñáÕ ³ñ¹»Ý ¿ í³éí»É Ñ³ñóÁ ïíáÕÇ áõÕ»ÕÁ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ ï»Õ»ÏáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ, áñÝ ³Ûëûñ Ï³ñáÕ ¿ ³ñÓ³Ïí»É Ù³ñ¹áõ íñ³ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ó³Ýó»ñÇó ³Ý»ñ»õ³Ï³Û»ÉÇ Ù»Í ¿ áõ µ³½Ù³½³Ý£

´³Ûó ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ëï³Ý³ÉÁ ùÇã ¿© ¹»é å»ïù ¿ Ñ³ëÏ³Ý³É ³ÛÝ£ ÆëÏ ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ Ý³Ë å»ïù ¿ ÇÙ³Ý³É ³ÛÝ É»½áõÝ, áñáí ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 5 Apaga Periodical (35)

Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇãÁ Ïå³ï³ëË³ÝÇ£ ¶³ÕïÝÇù ã¿, áñ ³é³í»É Ñ³×³Ë ³Û¹ å³ï³ëË³ÝÁ ÏÉÇÝÇ ³Ý·É»ñ»Ý£ Ð³ßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ Ùáï ³å³·³ÛáõÙ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã·³ÛÇÝ ó³Ýó»ñÇó ëï³óíáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ Ï·»ñ³½³ÝóÇ ³ÛÉ ËáõÕ³ÏÝ»ñáí« ³Û¹ ÃíáõÙ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ½ñáõÛóÇó, Ù³ÙáõÉÇó »õ ÝáõÛÝÇëÏ Ñ»éáõëï³ï»ëáõÃÛ³Ùµ ëï³óíáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÇÝ£ ¸³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ »Ã» Ù»Ýù Ùáï ³å³·³ÛáõÙ (Ù»ÏÇó ÑÇÝ· ï³ñáõÙ) ãÏ³ñáÕ³Ý³Ýù ³å³Ñáí»É û·ïíáÕÝ»ñÇª ó³Ýó»ñÇ Ñ»ï Ñ³Û»ñ»Ý ³ßË³ï»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ (ëï»ÕÍ»Éáí Ñ³Û³É»½áõ Íñ³·³ñ³ÛÇÝ ³å³ÑáíáõÙ, ÇÝãå»ë Ý³»õ Ñ³Û»ñ»Ý Ã³ñ·Ù³ÝáÕ Íñ³·ñ»ñ), ³å³© ³é³çÇÏ³ÛáõÙ Ù»ñ ³½·Á Ñ»ï ÏÙÝ³ ûå»ñ³ïÇí ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÇó, »õ ³å³ Ýáñ ë»ñáõÝ¹Ý»ñÁ ÏÝ³ËÁÝïñ»Ý Ñ³Û»ñ»ÝÇ ÷áË³ñ»Ý ëáíáñ»É ³Ý·É»ñ»Ý (ÙÇïáõÙ, áñÝ ³Ûëûñ ³ñ¹»Ý ÝÏ³ïíáõÙ ¿)£

øã»ñÁ ·Çï»Ý, áñ ³Ûëûñ ³ñ¹»Ý ·ñ»Ã» µáÉáñ Çñ»Ýó Ñ³ñ·áÕ ³½·»ñÁ Ñ³ë»É »Ý Çñ»Ýó É»½áõÝ»ñáí Íñ³·ñ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý£ Ð³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ó³ÝóáõÙª §ØÇç³½ó³ÝóáõÙ¦ (ÆÝï»ñÝ»ï) Ï³ñ»ÉÇ ¿ ï»ëÝ»É ï»ùëï»ñ, ·ñí³Í ï³ëÝÛ³Ï É»½áõÝ»ñáí© Çëå³Ý»ñ»Ý, ·»ñÙ³Ý»ñ»Ý, ýñ³Ýë»ñ»Ý, Çï³É»ñ»Ý, éáõë»ñ»Ý, åáñïáõ·³É»ñ»Ý, Ýáñí»·»ñ»Ý, ÑáõÝ·³ñ»ñ»Ý, É»Ñ»ñ»Ý, ßí»¹»ñ»Ý, ÑáõÝ³ñ»Ý, Ãáõñù»ñ»Ý, ×³åáÝ»ñ»Ý, ãÇÝ³ñ»Ý, Ïáñ»»ñ»Ý, áõÏñ³ÇÝ»ñ»Ý, ýÇÝÝ»ñ»Ý »õ ³ÛÉÝ, »õ ³ÛÉÝ£ ²Ûë É»½áõÝ»ñáí ³ßË³ñÑÇ ³é³ç³ï³ñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ, ÇÝãåÇëÇù »Ý §Ø³ÛùñáëáýÃÁ¦, §²¹áµÁ¦ »õ ³ÛÉÝ ÏñÏÝûñÇÝ³ÏáõÙ »Ý Çñ»Ýó Ñ³Ýñ³Ñ³Ûï Íñ³·ñ»Á£

ÆÑ³ñÏ», ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ ·áõÙ³ñÝ»ñ »Ý ³ÝÑñ³Å»ßï£ Êáßáñ ³½·»ñÇª éáõëÝ»ñÇ, áõÏñ³ÇÝ³óÇÝ»ñÇ, ·»ñÙ³Ý³óÇÝ»ñÇ, Çëå³Ý³óÇÝ»ñÇ, É»Ñ»ñÇ, ×³åáÝ³óÇÝ»ñÇ, ãÇÝ³óÇÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ³éÏ³ ¿ ëå³éáÕ Ëáßáñ ßáõÏ³ »õ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ÉáõÍíáõÙ »Ý ßáõÏ³ÛÇ ûñ»ÝùÝ»ñáí£ ê³Ï³ÛÝ, ÇÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, Ý³»õ ÷áùñ ³½·»ñÁ, áñáÝù ½ÇçáõÙ ¿ Ù»ñ, Ñ³Û»ñÇë ÃíÇÝª Ýáñí»·³óÇÝ»ñÁ, ýÇÝÝ»ñÁ Çñ»Ýó É»½áõÝ»ñáí Íñ³·ñ»ñ »Ý å³ïíÇñáõÙ »õ ³ñï³¹ñáõÙ£ ¸³ ³ÝÑÝ³ñÇÝ ÏÉÇÝ»ñ ³é³Ýó Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý »õ å»ï³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûÅ³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý£

ÆëÏ á±õñ »Ý Ù»°ñ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý »õ å»ï³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£ áõó» ³Û¹ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÛÝù³Ý Ù»Í ·áõÙ³ñÝ»ñ »Ý å»ïù, áñ ¹ñ³Ýù ³ÝÑÝ³±ñ ¿ Ñ³ÛÃ³ÛÃ»É£ Æñáù, ·áõÙ³ñÝ»ñÁ ÷áùñ ã»Ý£ úñÇÝ³Ï, §àõÇÝ¹ááõ½¦, §Ø³ÛùñáëáýÃ ûýýÇë¦ Íñ³·ñ»ñÁ Ñ³Û»ñ»Ý Ã³ñ·Ù³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÏÉÇÝÇ ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ñÛáõñ Ñ³½³ñ ¹áÉ³ñ£ ´³Ûó ÙÇ±Ã» ë³ Ëáßáñ ·áõÙ³ñ ¿ Ù»ñ ³½·Ç Ñ³Ù³ñ, áñÁ Ïé³å³ßï³Ï³Ý ÙáÉáõóùáí Éóí³Í Ï³ñáÕ ¿ 40 ÙÇÉÇáÝ ¹áÉ³ñ Í³Ëë»É ³Ñé»ÉÇ ã³÷»ñÇ ï³×³ñ Ï³éáõó»Éáõ Ñ³Ù³ñ (ÁÝ¹ áñáõÙ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ »Õ³ÍÝ»ñÝ ¿É, ÝáõÛÝÇëÏ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ïáÝ»ñÇ ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 6 Apaga Periodical (35)

ûñ»ñÇÝ ÏÇë³¹³ï³ñÏ »Ý)£ àã, ³Ûëûñ ³ñ¹»Ý å³ñ½ ¿, áñ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï ÙÇÉÇáÝ ¹áÉ³ñ Ù»ñ ³½·Ç §µ³ñ»ñ³ñÝ»ñÝ¦ Ç íÇ×³ÏÇ »Ý Ñ³ÛÃ³ÛÃ»É£ ØÇ³ÛÝ Ã» »ñ»õÇ åÇïÇ ³½·áíÇ Ëáëï³Ý³Ýù Ýñ³Ýó, áñ Çñ»Ýó ³ÝáõÝáí áñ»õ¿ ù³Õ³ù Ï³Ýí³ÝíÇ© Ï³ñÍáõÙ »Ù Ù»Í ·ÇÝ ãÇ, »Ã» ÝÏ³ïÇ áõÝ»Ý³Ýù, áñ ËáëùÁ Ù³Ûñ»ÝÇ É»½íÇ ÷ñÏáõÃÛ³ÝÝ ¿ í»ñ³µ»ñáõÙ£

´³Ûó ÝáõÛÝÇëÏ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï Ñ³½³ñ ¹áÉ³ñáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ë»÷³Ï³Ý áõÅ»ñáí ëï»ÕÍ»É ³ÛÝåÇëÇ Íñ³·ñ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý áõÕÕ³·ñÇã, Ã³ñ·Ù³ÝÇã Íñ³·ñ»ñÁ, Ã»½³ñáõñáõëÝ»ñÁ, å³ïíÇñ»É Ñ³Û³ï³é Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ëï»ÕÝ³ß³ñÝ»ñ »õ ³ÛÉÝ£ ²Û¹ ·áõÙ³ñÝ»ñÁ Ï³ñáÕ ¿ÇÝ ïñ³Ù³¹ñ»É Ù»ñ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£ ê³Ï³ÛÝ Ýñ³Ýù ÏÝ³ËÁÝïñ»Ý ³Û¹ ÷áÕ»ñáí` Ë³Õ»ñ Ë³Õ³Éáõ Ñ³Ù³ñ ÙÇ ù³ÝÇ ³í»É Ñ³Ù³Ï³ñ·Çã Ó»éù µ»ñ»É áõ ¹ñ³Ýó íñ³ ï»Õ³¹ñ»É ³Ý·É»ñ»Ý, éáõë»ñ»Ý Íñ³·ñ»ñ£ ¸ñ³Ýáí ÇëÏ Ë³Ëï»Éáí, Ç ¹»å, Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý É»½íÇ Ù³ëÇÝ ûñ»ÝùÁ£

ìÇ×³ÏÁ ßïÏ»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ý³Ë »õ ³é³ç ³ÝÑñ³Å»ßï ¿©

• Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ó³Ýó»ñÇ ½³ñ·³óÙÁ Ñ³Ûï³ñ³ñ»É å»ï³Ï³Ý Ñá·³ÍáõÃÛ³Ý ËÝ¹Çñ »õ ÁÝ¹áõÝ»É ¹ñ³ Çñ³·áñÍáõÙÁ Ï³ñ·³íáñáÕ å»ï³Ï³Ý Íñ³·Çñ, • ³ñ³·³óÝ»É Ñ³Ûáó É»½íÇ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý Ï³ÝáÝ³ñÏáõÙÁ, ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ Ñ³ñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ü³Ë³·³ÑÇÝ ÏÇó ëï»ÕÍ»Éáí Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ³ßË³ï³Ýù³ÛÇÝ ËáõÙµ, • å»ï³Ï³Ýáñ»Ý Ëñ³Ëáõë»É »õ ûÅ³Ý¹³Ï»É Ñ³Û³É»½áõ Íñ³·³ñ³ÛÇÝ ³å³ÑáíÙ³Ý »õ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Û³É»½áõ ßï»Ù³ñ³ÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ, • Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛ³ÝÁ ÏÇó ëï»ÕÍ»É Ýáñ³·áõÛÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ³ëå³ñ»½áõÙ å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³Ï³ñ·áÕ Ùßï³Ï³Ý ·áñÍáÕ Ñ³ÝÓÝ³ÅáÕáí£

ºõ ³ñ³·, ³ñ³·, ³ñ³·£ ²Ýó»É »Ý ³ÛÝ ¹³ñ»ñÁ, »ñµ µ³½Ù³ÃÇí ë»ñÝ¹Ý»ñÇ ÏÛ³ÝùÇ ÁÝÃ³óùáõÙ áã ÙÇ ¿³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝ ã¿ñ Ï³ï³ñíáõÙ£ ²Ûëûñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ûñÁ Ýáñ³Ýáñ ³ßË³ñÑ³óáõÝó Ñ³ÛïÝ³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿ ÍÝáõÙ£ Ð³ßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ 4¨5 ï³ñÇ ³Ýó ï»ËÝÇÏ³ÛÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñ³·áõÃÛáõÝÁ ÏÏñÏÝ³å³ïÏíÇ£

Ø»½ ß³ï ùÇã Å³Ù³Ý³Ï ¿ ÙÝ³ó»É£ ºõë ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ »õ ³ÛÉ»õë ã»Ýù Ñ³ëóÝÇ µ³ñÓñ³Ý³É Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ñ»é³óáÕ ·Ý³óùÇ ÝáõÛÝÇëÏ í»ñçÇÝ ë³ÛÉ³ÏÇÝ£

²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 7 Apaga Periodical (35)

Նշվեց աշխարհահռչակ ֆիզիկոս Արտյոմ Ալիխանյանի ծննդյան 100—ամյակը

Աշխարհահռչակ ֆիզիկոս Արտյոմ Ալիխանյանի ծննդյան 100—ամյակի կապակցությամբ ՀՀ ԳԱԱ—ում անցկացվեց հանդիսավոր նիստ։ ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանի խոսքով, Ա. Ալիխանյանը ոչ միայն աշխարհահռչակ գիտնական էր, այլեւ «գիտության հզոր կազմակերպիչ»։ «Առանց չափազանցելու կարելի է ասել, որ Ա. Ալիխանյանը Հայաստանում ֆիզիկական գիտության հիմնադիրներից մեկն է»,–ասաց նա։ Արտյոմ Ալիխանյանը Պ. Լ. Կապիցայի, Լ. Դ. Լանդաուի, Ի. Վ. Կուրչատովի եւ Ա. Ի. Ալիխանովի հետ միասին ԽՍՀՄ—ում միջուկային ֆիզիկայի հիմնադիրներից մեկն է։ Ալիխանյան եղբայրները միասին կատարել են մեծ թվով ռադիոակտիվ տարրերի բետտա սպեկտորների ճշգրիտ չափումներ եւ բացահայտել են բետտա սպեկտորի ձեւի կախումը քիմիական տարրերի կարգաթվերից։ Ֆիզիկոսն ակտիվ աշխատում էր ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ միաժամանակ ղեկավարում էր մի շարք կառույցներ նախկին ԽՍՀՄ տարածքում։ 1960—ական ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 8 Apaga Periodical (35)

թվականներին նա Խորհրդային Միության գիտությունների ակադեմիայի ֆիզիկայի ինստիտուտի տիեզերական ճառագայթների լաբարատորիայի վարիչն էր, միաժամանակ եղել է նաեւ Մոսկվայի ինժեներաֆիզիկական ինստիտուտի ամբիոնի վարիչը։ Ըստ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Ներսես Երիցյանի, Ա. Ալիխանյանն առանձնացել է գլոբալ մտածողությամբ, իր գործին եւ հայրենիքին նվիրվածությամբ եւ նպատակասլացությամբ։ «Այս ամենը հանգեցնում է եւ անձնական, եւ արված գործերի հեղինակության բարձրացմանը»,–ասաց նա։ Նշենք նաեւ, որ Արտյոմ Ալիխանյանը 1942թ. հիմնադրել եւ երկար տարիներ ղեկավարել է Երեւանի ֆիզիկայի ինստիտուտը, որն այժմ կրում է նրա անունը։ Ա. Ալիխանյանի ղեկավարությամբ նախագծվել եւ 1961—ից գործել է Երեւանի ֆիզիկայի ինստիտուտի 6 ԳԷՎ էներգիայով էլեկտրոնային սինքրոտրոնը։ 1961թ. Նոր Ամբերդում ֆիզիկոսը հիմնադրել է բարձր էներգիաների ֆիզիկայի միջազգային դպրոցը։ Գիտության եւ գիտակազմակերպչական գործունեության համար Ա. Ալիխանյանն արժանացել է ԽՍՀՄ բարձրագույն պարգեւների՝ 1970թ. Լենինյան մրցանակի, 1941 եւ 1948 թթ.՝ ԽՍՀՄ պետական մրցանակների։

09-07-2008

²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 9 Apaga Periodical (35)

Հայ մաթեմատիկական դպրոցի առաջատարը

ԳԱԱ–ն երեկ տոնեց Սերգեյ Մերգելյանի ծննդյան 80–ամյակը

Մայիսի 19–ին լրացավ նշանավոր հայ մաթեմատիկոս, գիտության ականավոր գործիչ Սերգեյ Մերգելյանի ծննդյան 80– ամյակը։ Երեկ գիտությունների ազգային ակադեմիայում, գիտական ոլորտի ներկայացուցիչներն ու նրա գործընկերները նշելով նրա հոբելյանը՝ անդրադարձան նրա կյանքին եւ գիտական գործունեությանը։ ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանը նշեց, որ նախորդ ամսվա ընթացքում մեծ գիտնականին նվիրված բավականաչափ միջոցառումներ են կազմակերպվել ինչպես երեւանյան բուհերում, այնպես էլ ՀՀ մարզերում։ Շնորհավորելով գիտության ականավոր գործչին, ԳԱԱ նախագահը բարձրաձայնեց իր երախտագիտության խոսքը՝ ափսոսալով, սակայն, որ նա այս պահին իրենց կողքին չէ վատառողջ լինելու պատճառով։ Նրա գործընկերները կարեւորում են մեծ գիտնականի ունեցած դերը հայ մաթեմատիկական դպրոցի, բարձր տեխնոլոգիաների եւ հաշվողական տեխնիկայի զարգացման գործում եւ նշում, որ նրա մուտքը գիտական աշխարհ նշանավորվեց հայկական մաթեմատիկական դպրոցի ձեւավորմամբ։ Անդրադառնալով մի քանի կենսագրական տվյալների՝ ԳԱԱ թղթակից—անդամ Վալերի Մարտիրոսյանը հիշեցրեց, որ 1947 թ. ավարտելով ԵՊՀ— ն՝ 19–ամյա Սերգեյ Մերգելյանն ուսումը շարունակել է ԽՍՀՄ ԳԱ ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 10 Apaga Periodical (35)

մաթեմատիկական ինստիտուտում, որտեղ հնարավորություն է ունեցել աշխատել ականավոր ռուս գիտնական Մստիսլավ Կելդիշի հետ։ 1949թ., Ս. Մերգելյանի ֆունկցիաների մտավորության տեսությունը ինստիտուտի գիտական խորհուրդը գնահատեց որպես բացառիկ արժեքավոր հետազոտություն՝ 21— ամյա երիտասարդին միանգամից շնորհելով գիտության դոկտորի կոչում։ 1951թ., Մերգելյանն ապացուցեց իր հռչակավոր բազմանդամային մտավորության թեորեմը, որը եզրափակվեց 1885թ. սկսված ուսումնասիրությունների երկար շղթան՝ ներառելով Կ. Վայերշտրասի, Կ. Ռունգեյի, Մ. Լավրենտեւի. Մ. Կելդիշի եւ այլոց դասական հետազոտությունները։ «Մերգելյանի թեորեմ» եւ «Մերգելյանի բազմություններ» արտահայտություններն արժանացան համընդհանուր ճանաչման եւ ընդգրկվեցին մաթեմատիկական գիտությունների գանձարանում։ «Նրա մուտքը գիտական աշխարհ, հայկական մաթեմատիկական դպրոցի կայացման եւ առաջընթացի գործում, մեծապես նպաստեցին այդ դպրոցի միջազգային լայն ճանաչմանը։ Նա նաեւ գիտության առաջնակարգ կազմակերպիչ է, եւ շատ մեծ է նրա դերը մեր երկրի հաշվողական տեխնիկայի զարգացման գործում»,–նշեց Վալերի Մարտիրոսյանը։ Նշենք, որ բոլորիս հայտնի Երեւանի մաթեմատիկական մեքենաների գիտահետազոտական (Մերգելյանի անվան) ինստիտուտը ստեղծվել է Սերգեյ Մերգելյանի կողմից՝ 1956 թ. եւ ստացել համամիութենական կարեւորություն։ Նա ղեկավարել է ինստիտուտը շուրջ 4 տարի, այնուհետեւ ստեղծել ԽՍՀՄ ԳԱ մաթեմատիկական ինստիտուտի համալիր վերլուծության բաժինը։ «Մեծ մաթեմատիկոսը մեր գիտություն մտավ շատ կարեւոր պահի, երբ Հայաստանում ձեւավորվում էր մաթեմատիկական դպրոցը։ Նա եղավ այդ դպրոցի հիմնադիրներից, եւ մաթեմատիկական բնագավառում մեծ է նրա առաքելությունը»,– ասաց ԳԱԱ մաթեմատիկայի եւ տեխնիկական գիտությունների բաժնի ակադեմիկոս—քարտուղար Նորայր Առաքելյանը։ Իսկ ՀՀ վարչապետի խոհրդական, ակադեմիկոս Ֆադեյ Սարգսյանի գնահատմամբ, բավական մեծ պատիվ է նրա նման անձնավորության հետ շփվելն ու, առհասարակ, նրան ճանաչելը. «Ես դեռեւս առաջին հանդիպումից չափազանց մեծ տպավորություն եմ ստացել այդ մարդուց, նա ուղղակի ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 1 1 Apaga Periodical (35)

տաղանդավոր անձնավորություն է։ Քանի որ նա զբաղվում էր նաեւ ռադիոտեխնիկայով, դա մեզ ավելի միմյանց մոտեցրեց։ Ես Մոսկվայից բավական դժվարությամբ Երեւան վերադարձա, քանի որ այստեղ էր Սերգեյ Նիկիտիչը։ Բոլորի համար արդեն իսկ մեծ պատիվ էր նրա հետ աշխատելը, եւ ինձ նույնպես հնարավորություն ընձեռվեց նրա նման ղեկավար ունենալ։ Նա միշտ խոսում էր այն մասին, որ զարգացնելով բարձր տեխնոլոգիաները, առաջին հերթին ցանկանում է նպաստել Հայաստանի համակարգչային գիտության զարգացմանը»,–նշեց Ֆադեյ Սարգսյանը։ Իսկ ԳԱԱ փոխնախագահ Յուրի Շուքուրյանը հիշեցրեց, որ իր երիտասարդության տարիներին նա մեծ հետաքրքրությամբ էր ընթերցում նրա մասին հրատարակված գրքերը։ «Մեր գիտությունը երիտասարդ է, քանի որ հաշվողական գիտությունների կիրառական մաթեմատիկան մաթեմատիկայի երիտասարդ ճյուղերից է, եւ նրա ներդրումն այդ ուղղության մեջ շատ կարեւոր է։ Ուստի մեծ գիտնականի խորհուրդները թույլ կտան զարգացնել հաշվողական գիտությունը»։ Հավելենք, որ ՀՀ նախագահի հրամանագրով Հանրապետության տոնի կապակցությամբ ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Սերգեյ Մերգելյանը պարգեւատրվել է Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով։ Նրա մտերիմներից մի քանիսից տեղեկացանք, որ հայ մեծ գիտնականն այժմ բնակվում է ԱՄՆ–ի Կալիֆորնիա նահանգի Հյուսիսային Հոլիվուդ թաղամասում։ Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ

05-06-2008

ì²ÊÖ²Üìºò êºð¶ºÚ Øºð¶ºÈÚ²ÜÀ

ºñÏ³ñ³ï»õ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá Èáë ²Ýç»É»ëáõÙ û·áëïáëÇ 20-ÇÝ í³Ë×³Ýí»É ¿ ³Ï³Ý³íáñ ·ÇïÝ³Ï³Ý, ³Ï³¹»ÙÇÏáë ê»ñ·»Û Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÁ: ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ³Ï³¹»ÙÇ³Ý »õ ¶ÇïáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ÏáÙÇï»Ý Çñ»Ýó íßï³ÏóáõÃÛáõÝÝ »Ý Ñ³ÛïÝ»É ³Ýí³ÝÇ ·ÇïÝ³Ï³ÝÇ Ù³Ñí³Ý Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ` Ýñ³ Ù³ÑÁ Ñ³Ù³ñ»Éáí ³Ý¹³éÝ³ÉÇ Ïáñáõëï áÕç Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç »õ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ ·Çï³Ï³Ý Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý »õ Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ê. Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÁ ÍÝí»É ¿ 1928-ÇÝ: ¾ùëï»éÝ ³í³ñï»Éáí ºäÐ ýÇ½ÇÏ³Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ïÁ` Ý³ 19 ï³ñ»Ï³ÝÇó ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 1 2 Apaga Periodical (35)

³ÏïÇíáñ»Ý Ùáõïù ¿ ·áñÍáõÙ ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ ÑáñÓ³Ýáõï: 21 ï³ñ»Ï³Ý Ñ³ë³ÏáõÙ Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ, 25 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ ÁÝïñíáõÙ ÊêÐØ »õ ÐÊêÐ ¶² ÃÕÃ³ÏÇó ³Ý¹³Ù, ÇëÏ 28 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ` Ð³Û³ëï³ÝÇ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙÇ³ÛÇ ³Ï³¹»ÙÇÏáë: ²ÝóÛ³É ¹³ñÇ 50- ³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ê»ñ·»Û Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ëï»ÕÍáõÙ ¿ ÏÇñ³é³Ï³Ý Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³ÛÇ »õ Ñ³ßíáÕ³Ï³Ý ï»ËÝÇÏ³ÛÇ ·Çï³ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý Ýáñ áõÕÕáõÃÛáõÝ, áñÁ Ù»Í Ñ³Ùµ³í µ»ñ»ó Ð³Û³ëï³ÝÇÝ: Üñ³ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ùµ Ï³½Ù³Ï»ñåí»É ¿ Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ºñ»õ³ÝÇ ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÁ, ÇëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙ` Ý³»õ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ëÏëí»É ¿ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³ßíáÕ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ: ÞÝáñÑÇí ³Ï³¹»ÙÇÏáë Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÇ ·Çï³Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý ï³Õ³Ý¹Ç` Ð³Û³ëï³ÝÁ ¹³ñÓ³í ³Û¹ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ÊêÐØ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: ²Ï³¹»ÙÇÏáë Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÁ »Õ»É ¿ ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙÇ³ÛÇ ÷áËåñ»½Ç¹»ÝïÁ, ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙÇ³ÛÇ »õ ºäÐ-Ç Ñ³ßíáÕ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÇ ÑÇÙÝ³¹ÇñÝ áõ ³é³çÇÝ ïÝûñ»ÝÁ, ºäÐ ³ÙµÇáÝÇ í³ñÇã: ê»ñ·»Û Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÁ »Õ»É ¿ Ý³»õ ÊêÐØ ¶² êï»ÏÉáíÇ ³Ýí. Ø³Ã»Ù³ïÇÏ³ÛÇ ÇÝëïÇïáõïÇ ÏáÙåÉ»ùë ³Ý³ÉÇ½Ç µ³ÅÝÇ ÑÇÙÝ³¹ÇñÁ »õ Õ»Ï³í³ñÁ: ê»ñ·»Û Ø»ñ·»ÉÛ³ÝÇ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Áëï ³ñÅ³ÝíáõÛÝ ·Ý³Ñ³ïí»É »Ý Ý³»õ ³ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³ÝÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó. 2008 Ã. Ý³ ³ñÅ³Ý³ó³í Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ å³ñ·»õÇÝ` Ø»ëñáå Ø³ßïáóÇ ßù³Ýß³ÝÇ:

²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 13 Apaga Periodical (35) THE DEMOGRAPHIC SITUATION IN KARABAKH IN THE 1710-1720s

ARMEN AIVAZIAN is Senior Researcher, the Matenadaran - the Yerevan Institute of Medieval Manuscripts after St. Mesrop Mashtotz Adjunct and Senior Lecturer of Poltical Science, American University of Armenia.

THE EVIDENCE

There is specific evidence on the demographic situation in Eastern Armenia, and particularly in Karabakh and Kapan in the 1710-20s. Thus, Vardapet Minas Tigranian, after completing his secret mission to Persian Armenia ordered by the Russian Tsar Peter the Great in 1716, stated in a report dated March 14, 1717: "Surrounding the Gandzasar monastery (i.e. in Karabakh), that [i.e. Gandzasar] patriarch has under his [religious] authority 900 villages, and these are big villages, with 100, 200, 300, 400 and more households. It is a five-day journey on packed horses from Gandzasar to the monastery of Echmiadzin, where the other patriarch resides (i.e. Catholicos of All Armenians). The latter has even more villages under his authority than the Patriarch Yesayi has, but he [i. e. Minas] does not know their exact number. ... Altogether, under the authority of these two patriarchs there are some 200,000 [households] of Armenians, the merchants and the peasantry." On 5 November 1724, the Karabakh Armenian envoys made the following statement to the Russian court in St. Petersburg: "In Karabakh province alone, the Armenian nation, the military and all others, counts for 100,000 households; not counting the other Armenian province, Kapan, which is situated between Erivan and Karabakh... and the Armenian people of that Kapan province is more numerous than in Karabakh, and they are predominantly merchants." Later, in their 25 July 1725 letter to Yekaterina 1, the Russian Empress (1725-1727), the Karabakh leaders mentioned that their smallest villages had from 30 to 50 households, and the biggest ones - up to 600 households.

THE ANALYSIS

1. While counting the population of Karabakh, one should remember that in the 18th century Karabakh included also some peripheral territories which, in 1923, were left out of the newly- ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 14 Apaga Periodical (35) drawn boundaries of the nagorno-karabakh autonomous oblast (NKAO). These armenian territories were situated around NKAO's whole perimeter along the natural geographical border. These comprised Gyulistan (formerly Shahumian district of NKAO), Getashen (currently Chaykend), Getabek and Karahat (currently Dashkesan) regions to the north and north-west, Karavachar (Kelbajar) to the west as well as the southern part of the Dizak melikdom (currently, Hadrut district) lying to the south as far as the Arax river. 2. If we take five souls as the smallest number for an Armenian household in the beginning of the 18th century, the entire population of what could be called "greater" Karabakh would be estimated about traditional Armenian household in the 17th-18th centuries often included 10, 20, and sometimes up to 30-40 souls. Nevertheless, we are of the opinion that when referring to their 100,000 households, the Karabakh Armenians took as the basis for their estimate an elementary unit of a traditional family rather than an entire traditional family. 3. We are inclined to include into these 100,000 households living in Karabakh in 1724, the Armenian part of population of the city of Ganja (Gandzak) and the surrounding Armenian villages. Our point is that, during and after the Turkish army's unsuccessful attack on Ganja in October 1723, the majority of the population of Ganja, both Armenians and Muslims, abandoned the city. As the Armenian priest Alexander was writing from Shamakhi on December 20, 1723, already at that junction, almost all Armenians of Ganja had left for Karabakh: "... [after the Turks] captured half of the city, they plundered all the belongings of our Armenian nation, some of them were massacred, others -- driven into slavery. ... 60 households were sent to Turkey. All others became refugees, unclothed and barefooted, and left for Armenian Seghnakhs (i.e. Karabakh and Kapan)... " According to a French-written document dated August 8, 1725, the outlying district of Ganja, which was captured by the Turks in 1723, was populated exclusively by the Armenians - faubourg des Armeniens. (It should be noted that there was also an Armenian population inside the walls of Ganja.) This faubourg of Ganja (in a contemporary document in Russian it is identified as armyanskiye slobodi za gorodom) is referred to by the Armenian priest as only "half of the city." However, historically, the part of a medieval city which lay outside the city walls usually had a population several times as large as the population inside the walls. Thus, for example, according to Jean Baptiste Tavernier, the famous French traveler, in the middle of the 17th century, Yerevan's fauxbourg was ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 1 5 Apaga Periodical (35) populated by 20 times as many people as those living within the city walls. According to the information provided by Israel Ori on September 22, 1699: "...all around that city [e. i. ganja], there are [residing armenian] christians" ("...tout autour de laditte ville, se (=ce) sont des chrestien"). Evidence for the size of the Armenian population of Ganja is Israel Ori's intention to raise 15,000 Armenian soldiers from that city and the surrounding district. Interestingly, the Armenian army stationed in Karabakh did not hesitate to send envoys to the retreating Turkish army, demanding an immediate release of all Armenian prisoners taken in Ganja. Having considered the poor condition of his troops after the Ganja setback vs. the crack and well-armed forces in Karabakh, Ibrahim pasha, Turkish commander-in-chief, promptly met this Armenian demand. Hence, those 60 households of captive Armenians from Ganja (see document cited above) also ended up in Karabakh. The mass movement of Armenians from Ganja as well as from other nearby regions into Karabakh, under the protection of Armenian troops, is confirmed by later sources as well: e. g. in 1726 only 5-6 Shiite Muslim families, and about 50 Armenian families remained in Ganja, while all the Armenian villages of the vicinity were completely abandoned. Thus, beginning from November, 1723, Karabakh became the shelter for the tens of thousands of Armenian refugees. 4. In the 1720s Karabakh and the adjacent Armenian mountainous province of Kapan were capable of raising an Armenian force of up to 50,000-60,000 soldiers (of which two-thirds were in Karabakh). A ratio of one soldier to 10 people is very reasonable for these two extremely militarized Armenian self- governing regions, facing and effectively resisting the larger Ottoman regular armies. Such a ratio also suggests that the Armenian population in "greater" Karabakh numbered about half a million. 5. If we take 315, the arithmetical mean from 30 and 600 - the greatest and smallest numbers of households in Karabakh villages mentioned by the Armenian leadership in 1725 (ARO, II, doc. 315, p. 249) - and multiply this figure by 900, the number of villages mentioned by Minas Tigranian in 1717, we will have 283,500 house-holds, or 1,417,500 souls for the entire population of Karabakh. If we take 250, the arithmetical mean from 100 and 400 - the greatest and smallest numbers of households in Karabakh villages mentioned by Minas Tigranian himself in 1717 (ARO, I, doc. 154, p. 370) - and or 1,125,000 souls for the entire population of Kara- bakh. Undoubtedly, these are exaggerated estimations. However, ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 1 6 Apaga Periodical (35) they strongly support the reliability of the figure of 500,000 for the population in Karabakh in the 1710-1720s.

6. In 1783, the Gandzasar Catholicos Hovanes counted 30,000 Armenian households in Karabakh. This figure also corroborates the probability that there were 100,000 Armenian households in Karabakh in the 1710-1720s, because the Ottoman invasion and subsequent devastating internal fighting in Iran caused a catastrophic decline of Armenian population in Eastern Armenia. One well-informed Armenian leader said in 1792 that "during the reign of King Peter [the Great] (i.e., in the first quarter of the 18th century) the Armenians were ten times as many [as compared to the 1790s]."

CONCLUSION

We can conclude, therefore, that 500,000 people is a reliable approximate number for the population of Karabakh in the 1710- 1720s.

NOTES:

1. See Armiano-russkie otnoshenia v 1-oi treti XVIII veka. Sbornik dokumentov. T. II, chast' I. Pod redaktsiei Ash. Ioannisiana, Yerevan, 1964 [The Armenian-Russian Relations in the First Three Decades of the XVIIIth century. Collection of Archival Documents. Vol. II, Part I, Edited by Ashot Ioannissian], Thereafter - ARO, I, doc. 147. 2. Likewise, in 1721 Durri-Muhammad Effendi, the Turkish envoy to Persia, on his return reported to the Sultan that in Persia "every village has 300, 500 and 1000 households." See Turkish Sources About Armenia, the Armenians and the Peoples of the Transcaucasus. Preface, trans. from Turkish and commentaries by A. Safrastian (Yerevan: Armenian Academy of Sciences, 1964) (in Armenian), pp. 125. 3. ARO, I, doc. 154, p. 370. 4. Armiano-russkie otnoshenia v 1-oi treti XVIII veka. Sbornik dokumentov. T. II, chast' II. Pod redaktsiei Ash. Ioannisiana, Yerevan, , 1967 [The Armenian-Russian Relations in the First Three Decades of the XVIIIth century. Collection of Archival Documents. Vol. II, Part II, Edited by Ashot Ioannissian], Thereafter - ARO, II, doc. 291, p. 205. ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 1 7 Apaga Periodical (35)

5. ARO, II, doc. 315, p. 249 6. According to a European source, at the turnover of the 16th century, the province of Ganja, intermittently referred also as Karabakh in official Safavid documents, had 250, 000 inhabitants. See Don Juan of Persia. A Shiah Catholic 1560-1604. Transl. and ed. by G. Le Strange, London 1926, pp. 41-2. Cf. Tadhkirat Al- Muluk. A Manual of Safavid Administration (circa1137/1725). Translated and explained by V. Minorsky. London: W. Heffer & Sons, 1943, pp. 44, 166. 7. See, e. g., Zakaria Sarkavag, A Chronicle. Vol. 2, (Vagharshapat, 1870), p. 132 (in Armenian); Bedik Petrus. Cebil Sutun (Viennae, 1678), p. 379; M. M. Karapetian, "The Dynamics of the Number and Ethnic Structure of the Populaton of Yerevan in 1600-1724," Patma-banasirakan Handes, 1986, No. 2 (113), p. 103, note 33 (in Armenian); H. S. Eprikian. Bnashkharhik Bararan [A Geographical Dictionary], Vol. 2 (Venice, 1907), p. 386; Avgust Gakstauzen, Zakavkazskiy Kray [The Transcaucasian Region] (St. Petersburg, 1856) Vol. 1, p. 190. In the 17-18th century, the same reality was true for Georgia as well; see N. A. Bregadze, "On the Question of Ethnic Composition of the Population of Georgia in the 17th century," Kavkazskiy Etnografi-cheskiy Sbornik, Vol. VI, Moscow, 1976, p. 245 (in Russian). 8. On this battle, see A. M. Aivazian, "The Events in Trascaucasia in 1723 and the First Support March of Artzakh Armenians to Siunik," Patma-banasirakan Handes, 1990, No. 4 (131), pp. 71-73 (in Armenian); ARO, II, pp. LXVI-LXXV. 9. ARO, II, docs. 195, 196, pp. 53, 54. From 1722 to the 1730s, the external powers (as well as the Armenians themselves) referred to Karabakh and Kapan by new terms which were absolutely different from their previous geographic and administrative definitions, namely -- Seghnakh(s) or Armenian Seghnakh(s) (Seghnakh signified a fortified mountain area characterized by mutually supporting defensive works and fortresses), Armenian Assembly, Armenian Army, and even Assembly of the Armenian Army. The appearance of these new designations amounts to the de facto recognition of Karabakh and Kapan's actual decade-long Aivazian, The Armenian Rebellion of the 1720s and the Threat of Genocidal Reprisal (Yerevan: Center for Policy Analysis, American University of Armenia, 1997). VI+87 pp., with a map and table, pp. 17-18. 10. I. M. Tabagua. Materiali dlya istorii Gruzii pervoy chetverti XVIII veka [Materials for the History of Georgia of the First Quarter of the 18th century], Tbilisi, 1982, p. 304. 11. Cf. ARO, II, doc. 194, p. 51. ²å³·³ Ñ³Ý¹»ë 35 1 8 Apaga Periodical (35)

12. Les Six Voyages de Jean Baptiste Tavernier en Turkquie, en Perse, et aux Indes. Paris, Tome 1, 1679, p. 38. Cf. M. M. Kara-pe- tian, "The Dynamics of the Number and Ethnic Structure of the Popu--laton of Yerevan in 1600-1724," op. cit., pp. 95-102. 13. See G. A. Ezov, Snosheniya Petra Velikovo s Armyanskim Narodom, (St. Petersburg: Tipographia Imperatorskoy Akademii Nauk, 1898), doc. 9, pp. 33, 36. 14. See ARO, II, document 194, p. 51. 15. AVPR - Archiv Vneshney Politiki Rossii (Russian Foreign Policy Archives), Moscow, Funds on "Relations with Persia," inventory 1, 1726, file 4, fols. 211a-212a. Cf. also G. G. Paychadze. Russko-gruzinskiye otnosheniya v pervoy polovine XVIII veka. Tbilisi: "Sabchota Sakartvelo," 1970 (in Russian), p. 79. V. A. Parsamian. The Participation of Polish Armenians to the Rebellion by Davit-bek. Yerevan, 1962 (in Armenian), p. 67, cf. ARO, II, docs. 358-359, 366, pp. 299, 302, 307. 16. Armen Aivazian, The Armenian Rebellion of the 1720s and the Threat of Genocidal Reprisal, pp. 7-9, 60-63. 17. Ibid., pp. 6-20. 18. Sbornik dokumentov. T. IV. Pod redaktsiei M. G. Nersisiana, Yerevan, 1990 [The Armenian-Russian Relations from 1760 to 1800. Collec-tion of Archival Documents. Edited by M. G. Nersisian], doc. 128, p. 209. 19. A letter written by Joseph Emin on 1 January 1792; see Patma-Banasirakan Handes 131:4 (1990), p. 193. On the Armenian casualties in the 1720s and the decline of Armenian population, see Armen Aivazian, The Armenian Rebellion of the 1720s and the Threat of Genocidal Reprisal, pp. 36-39.