90. Rocznica Rozpoczęcia Budowy Szkoły Odsłonięcie Historycznej Tablicy / Nowy Goniec Knyszynski Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny

/ Nowy Goniec Knyszynski

Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny Nr 9–10 (115) WRZESIEŃ – PAŹDZIERNIK 2013

90. rocznica rozpoczęcia budowy szkoły Odsłonięcie historycznej tablicy / Nowy Goniec Knyszynski Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny

Redakcja: Krzysztof Bagiński – redaktor naczelny W numerze: Teresa Dubicka ü Mieczysław Lewkowicz Zbiórka odpadów elektrycznych i Anna Aneta Molska wielkogabarytowych, s. 3 Ewelina Sadowska-Dubicka ü 4 inwestycje dla poprawy wody i wygody Krystyna Urbanowicz – korekta mieszkańców, s. 4 ü Zachęta dla turystów, s. 6 Opr. graficzne i skład komputerowy ü Asfaltowe drogi, s. 8 Ewelina Sadowska-Dubicka ü Szkoła wyremontowana, s. 10 Wydawca ü Maszt internetowy, s. 11 Urząd Miejski w Knyszynie ü Rynek 39, 19-120 Knyszyn Upamiętniamy powstańców styczniowych, s. 12 Druk ü Nasza nekropolia, s. 13 Oficyna Wydawnicza ü Ponad tona makulatury, s. 14 Politechniki Białostockiej ü Moje wakacje, s. 14 Adres redakcji, kontakt w sprawie ü Kwietniki wokół szkoły, s. 15 reklam i ogłoszeń ü Wizyta młodzieży izraelskiej, s. 16 Rynek 39, 19-120 Knyszyn ü tel.: 85 727 99 88 Tablica z 1925 r. znowu na szkole, s. 17 e-mail: [email protected] ü Historia szkolnictwa w Knyszynie, s. 20 ü Konto Owocowy raj, s. 23 BS Knyszyn ü Korona dla Knyszyna!, s. 24 11 8076 0001 0000 1209 2000 0010 ü Pożegnanie lata, s. 25 Redakcja nie zawsze identyfikuje się ü Na Grodzieńszczyźnie, s. 25 z poglądami autorów oraz nie ü odpowiada za treść reklam Ksiądz Franciszek Bryx, s. 26 i ogłoszeń. ü O mojej szkole, s. 31 Redakcja nie zwraca tekstów nie ü zamówionych oraz zastrzega sobie Bitwa warszawska A.D. 2009, s. 32 prawo ich redagowania i skracania. ü Ku wieczności bez lęku..., s. 34

Redaktor wydania Okładka Odsłonięcie tablicy z 1925 r. na szkole Ewelina Sadowska-Dubicka w Knyszynie tel.: 663 482 302 fot. Mariusz Olkowski AKTUALNOŚCI Zbiórka odpadów elektrycznych i wielkogabarytowych Od 4 do 8 listopada na terenie gminy Knyszyn będzie odbywała się bezpłatna zbiórka zużytego sprzętu elektrycznego i odpadów wielkogabarytowych. Od mieszkańców zostaną odebrane wszystkie zbędne urządzenia, takie jak: lodówki, zamrażarki, kuchenki, telewizory, radia, monitory, inne małe i duże AGD i RTV oraz stare meble, wersalki, kanapy, fotele, zużyte opony itp. Mieszkańcy Knyszyna proszeni są o wystawienie niepotrzebnych sprzętów przed posesję w widocznym miejscu do godz: 7.00 rano. 4 listopada zbiórka odbędzie się na ulicach: 11 Listopada, Mickiewicza, Białostockiej, Daszyńskiego, Goniądzkiej, Grodzieńskiej, Sienkiewicza, Jagiellońskiej, Zamoyskiego i Barbary Radziwiłłówny. 5 listopada zbiórka odbędzie się na ulicach: Kościelnej, Królowej Bony, Legionowej, Łąkowej, Konopnickiej, Nowej, Obozowej, Osiedlowej, Piłsudskiego, Pocztowej, Polnej, Południowej, Dmowskiego, Rynek, Starodwornej, Szkolnej, Tykockiej, Jagiełły,. Zygmunta Augusta, Ks. Junga, Chwalczewskiego i Podlaskiej. Na terenach wiejskich odpady powinny być dostarczane przez właścicieli nieruchomości do punktów zlokalizowanych we wszystkich miejscowościach gminy Knyszyn wg poniższego harmonogramu. Odpady należy dostarczyć w wyznaczone miejsca zbiórki do godz. 7.00 rano. 6 listopada: Chobotki – skrzyżowanie w Chobotkach, Zofiówka – plac przed zlewnią mleka, Poniklica – przed posesją sołtysa, Wodziłówka – przed posesją sołtysa, Nowiny Kasjerskie – plac przed klubem, Nowiny Zdroje – przed posesją sołtysa. 7 listopada: Knyszyn Zamek – wzdłuż ulicy przed posesjami, Kol. Lewonie – przy kapliczce, Grądy – plac przed zlewnią mleka, Jaskra – plac przed zlewnią mleka, Ogrodniki – plac przed biurem. 8 listopada: Wojtówce – przy placu zabaw, Kalinówka Kościelna – parking obok kościoła, Guzy – plac przed zlewnią mleka, Czechowizna – obok kontenerów na śmieci. Odpady wystawione po tym czasie nie będą zabrane. Należy wystawiać sprzęty kompletne, sprzęty zdekompletowane nie będą odbierane. W związku ze Świętem Niepodległości firma Czyścioch informuje też, że zaplanowany na 11 listopada odbiór odpadów zmieszanych w Knyszynie zostaje przeniesiony na dzień następny. Mieszkańcy ulic: 11 Listopada, Mickiewicza, Białostockiej, Daszyńskiego, Goniądzkiej, Grodzieńskiej, Sienkiewicza, Jagiellońskiej, Zamojskiego i Barbary Radziwiłłówny proszeni są o wystawienie odpadów 12 listopada.

3 AKTUALNOŚCI Są warte 2,5 mln zł 4 inwestycje dla poprawy jakości wody i wygody mieszkańców Fot. K. Bagiński Stacja uzdatniania wody

Woda w kranach jest mniej zanieczy- Pierwszy z jej elementów to szczona, nie będzie problemów z jej budowa sieci kanalizacyjnej i dostawą w razie awarii któregoś w od o ci ąg ow e j na ul. Obozowej, z wodociągów, a dodatkowo część Tykockiej i ul. Ks. Junga w Knyszy- mieszkańców może pożegnać się ze nie. W ramach sieci kanalizacyjnej zbiornikami szamb. Wszystko to wykonano kanały grawitacyjne i dzięki inwestycjom związanym z tłoczne z pompownią ścieków przy gospodarką wodno-kanalizacyjną. ul. Obozowej. Wartość tych prac to Zakończyły się prace przy najdrożej nie bagatela 970 tys. zł. tegorocznej inwestycji prowadzonej Druga część inwestycji to w naszej gminie. połączenie wodociągów Knyszyn i

4 AKTUALNOŚCI

Zofiówka. Dzięki temu zwiększy się pewność dostawy wody w przypadku awarii któregoś z wodociągów. Koszt tego przedsięwzięcia to około 93 tys. zł. Kolejny etap prac objął modernizację oczyszczalni ścieków w Knyszynie. Jego głównym elemen- tem było wyposażenie oczyszczalni w prasę do odwadniania osadu ściekowego. Dzięki temu osad będzie można wykorzystywać rolniczo. Jest to szczególnie ważne, gdyż od tego roku zakazane jest składowanie Prasa na oczyszczalni osadu na wysypiskach. Koszt modernizacji opiewał na 344 tys. zł. Ostatnie z działań to budowa stacji uzdatniania wody. Stacja została wyposażona między innymi w urządzenia uzdatniania wody (odżelaziacze i odmangania- cze), pompy głębinowe, zbiorniki wyrównawcze gromadzące uzdatnio- ną wodę oraz układy sterowania. Całkowity koszt inwestycji wyniósł około 1,107 mln zł. Łącznie Gmina Knyszyn na poprawę gospodarki wodno- ściekowej wydała ponad 2,5 mln zł. Przepompownia ścieków przy ul. Obozowej Ogromna inwestycja nie byłaby możliwa, gdyby nie starania o pozyskanie środków unijnych. Magistratowi udało się zdobyć dofinansowania w wysokości 75 % wartości dla wszystkich 4 części inwestycji. Dotacja pochodzi z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. • RED

Stacja uzdatniania wody

5 AKTUALNOŚCI

Na drogach wjazdowych do Knyszyna stanęły znaki informujące o zabytkach. Powstał również przewodnik historyczny Zachęta dla turystów

EWELINA SADOWSKA-DUBICKA

Na drogach dojazdowych do Pozyskana dotacja z PROW wyniosła Knyszyna od strony Białegostoku, 80% kosztów kwalifikowanych. Moniek, Krypna i Jasionówki Witacze to nie jedyna ustawiono tzw. witacze. Zostały one inwestycja zrealizowana z myślą o wykonane w ramach projektu osobach odwiedzających nasze „Promocja dziedzictwa history- miasto. Zakończył się już także cznego Knyszyna”. projekt Knyszyńskiego Towarzystwa Witacze są wysokie, koloro- Regionalnego im. Zygmunta Augusta we i widoczne z dużej odległości. „Zapraszamy do Knyszyna”. W jego Znajduje się na nich napis „Zapra- ramach wydano mapę turystyczną szamy do królewskiego Knyszyna”, gminy Knyszyn w nakładzie 4000 zachęta do zobaczenia najciekaw- egz. oraz przewodnik turystyczny w szych zabytków: XVIII-wiecznego ilości 2000 szt. domu, kościoła i lamusa oraz zdjęcie Przewodnik „Śladami pomnika Zygmunta Augusta. historii królewskiego Knyszyna” to Koszt wykonania i ustawie- drugie, zmienione i rozszerzone nia czterech witaczy opiewał na 36 wydanie broszury z 2010 r., której tys. zł. Inwestycja została dofinanso- nakład bardzo szybko wyczerpał się. wana ze środków Unii Europejskiej T eraz, w oparciu o wytyczony trzy z Programu Rozwoju Obszarów lata temu szlak, powstała nowa Wiejskich na lata 2007-2013. publikacja. Opisuje ona najcieka- Fot. K. Bagiński Znaki, które stanęły przy drogach wjazdowych do Knyszyna

6 AKTUALNOŚCI wsze (przede wszystkim pod względem historycznym) miejsca z Gminy Knyszyn. Obecne wydanie przekazuje informacje także na temat tych, które wcześniej nie znalazły się w przewodniku, np. miejsca śmierci ks. Edwarda Junga, mogiły powstań- ców styczniowych czy hitlerowskie- go obozu pracy. Dodatkowo folder zawiera bardzo dużo zdjęć, do tej pory niepublikowanych. Będzie on bezpłatnie rozdawany m.in. turystom, którzy zajdą do Centrum

Informacji Turystycznej znajdujące- Fot. K. Bagiński go się w knyszyńskim magistracie. Oprócz mapy i przewodnika na drodze wojewódzkiej od strony Krypna i Jasionówki ustawiono znaki drogowe informujące o zabytkach i innych atrakcjach turystycznych Witacze „Zapraszamy do królewskiego naszego miasta. 3 km przed Knyszyna” zachęcają do zobaczenia zabytkowego domu, lamusa i kościoła miejscowością pojawiły się tablice z napisem „Knyszyn. Miasto króle- wskie”. Takie znaki miały pojawić się również przy drodze krajowej – od strony Moniek i Białegostoku. Niestety Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad nie wyraziła zgody na ich ustawienie, podobnie jak na planowane znaki „miejsce pamięci” wskazujące tereny, na których znajdował się hitlerowski obóz oraz gdzie zamordowano ks. Junga. Wartość projektu wyniosła prawie 18,8 tys. zł, w tym 15 tys. zł Knyszyńskie Towarzystwo Regio- nalne pozyskało ze środków Unii Europejskiej z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007- 2013. Ponad 3,5 tys. zł do projektu dołożyła Gmina Knyszyn. Przewodnik historyczny „Śladami hi- • storii królewskiego Knyszyna”

7 AKTUALNOŚCI Asfaltowe drogi Fot. K. Bagiński Skrzyżowanie ul. Piłsudskiego z ul. 11 Listopada

832 metry — dokładnie tyle długości Nowe drogi powstały nie mają nowe drogi w Knyszynie. We tylko w mieście. Przebudowano trasę wrześniu zakończono wszystkie z Knyszyna w kierunku wsi: prace związane z przebudową ulic: P oniklica, Wodziłówka, Grądy. J. Piłsudskiego, I. Daszyńskiego, Inwestycja obejmowała w bieżącym R. Dmowskiego i 11 Listopada i roku wykonanie nawierzchni Polnej. Wykonano tam nawierzchnie asfaltowej na odcinku 1 km. Jej koszt asfaltowe oraz chodniki i wjazdy, a w wyniósł około 300 tys. zł. Został ul. Polnej także kanalizację sfinansowany ze środków Nadleśni- deszczową. ctwa Knyszyn, Gminy Knyszyn oraz Wartość inwestycji wynio- Powiatu Monieckiego z równym sła około 922 tys. zł, w tym dofinaso- udziałem, po 100 tys. zł od każdego wanie ze środków Narodowego partnera. Programu Przebudowy Dróg Lokal- W następnych latach prze- nych sięgnęło 451 tys. zł. Powiat widziana jest kontynuacja inwestycji Moniecki dołożył około 63 tys. zł, a na kolejnych odcinkach i na pozostałe koszty pokryła Gmina podobnych zasadach finansowania Knyszyn. jak w roku bieżącym. • RED

8 AKTUALNOŚCI Fot. K. Bagiński

Droga z Knyszyna w kierunku Poniklicy Fot. K. Bagiński

W budynku przedszkola wykonano generalny remont sali do prowadzenia zajęć, szatni, przedsionka i pokoju administracyjnego. Koszt tych prac to 31 tys. zł 9 AKTUALNOŚCI Szkoła wyremontowana Fot. K. Bagiński Zakończono termomodernizację Wartość inwestycji wynio- budynku Zespołu Szkół Ogólno- sła ok. 843 tys. zł, w tym dofinanso- kształcących w Knyszynie. W jej wanie w kwocie ok. 658 tys. zł. ramach wykonano docieplenie Gmina pozyskała ze środków Unii wszystkich ścian oraz stropów i Europejskiej (Program Infrastruktura stropodachów, wymieniono stolarkę i Środowisko). W poprzednich latach okienną i drzwiową oraz pokrycie w ramach tego samego programu dachowe. Co ciekawe, innym wykonano termomodernizacje kolorem tynku wyeksponowano budynków przedszkola w Knyszynie najstarszą część szkoły, pamiętającą i Zespołu Szkół w Kalinówce jeszcze lata 20. minionego stulecia. Kościelnej o całkowitej wartości ok. Tu też zachowano oryginalną, 470 tys. zł, w tym uzyskane czterospadową formę dachu. dofinansowanie ok. 398 tys. zł. • 10 AKTUALNOŚCI Maszt internetowy

W październiku, w okolicach wysy- piska odpadów w Knyszynie, stanął duży maszt. To główny nadajnik, z którego będzie wysyłany radiowy sygnał internetowy. 3 mniejsze nadajniki zostaną w przyszłości umieszczone na budynkach urzędu miasta, szkoły oraz szpitala. Dzięki temu mieszkańcy oraz turyści odwiedzający Knyszyn będą mogli bezpłatnie korzystać z Internetu za pośrednictwem hotspotów. Inwestycja ta powstaje w ramach projektu „System bezpie- czeństwa i komunikacji elektroni- cznej dla podniesienia warunków życia społeczności przygrani- cznych”. Jego wartość sięga prawie 1,27 mln zł, z tego ponad 1 mln zł pokryją środki z Unii Europejskiej z Programu Współpracy Trans- granicznej „Litwa – Polska”. W projekcie uczestniczą samorządy polskie (gminy Knyszyn i Mońki) oraz litewskie (rejony Alytus i Troki). W ramach projektu, oprócz nadajników internetowych, powsta- nie w Knyszynie system monitoringu wizyjnego centrum miasta oraz skrzyżowań głównych dróg. Obraz z kamer będzie na bieżąco przesyłany do komendy policji w Mońkach. Wpłynie to niewątpliwie na poprawę bezpieczeństwa w naszym mieście. • RED Fot. K. Bagiński

11 AKTUALNOŚCI Upamiętniamy powstańców styczniowych Fot. K. Bagiński

Z okazji 150. rocznicy powstania kamieniami polnymi. Projekt urzą- styczniowego odnowiono znajdujące dzenia mogił opracował Krzysztof się na knyszyńskim cmentarzu Bagiński. nagrobki jego weteranów. Koszt odnowienia mogił Mogiły Antoniego Onufre- wyniósł 6190 zł. Gmina Knyszyn go Wereszczyńskiego (zm. 1932 r.) uzyskała na ten cel dofinasowanie ze i Konstantego Muszyńskiego (zm. środków Rady Ochrony Pamięci 1927 r.) zostały przykryte granito- Walk i Męczeństwa w Warszawie w wymi płytami, wypolerowano i kwocie 5000 zł, kwotę 590 zł odnowiono napisy na cokołach dopłaciło też Knyszyńskie Towarzy- krzyży, zamontowano również stwo Regionalne im. Zygmunta historyczny krzyż (znaleziony wśród Augusta z darowizny otrzymanej od porzuconych na cmentarzu) na grobie Adama Kochańskiego, radnego Konstantego Muszyńskiego. Oprócz Powiatu Monieckiego. • tego kwaterę ogrodzono i wyłożono ESD

12 AKTUALNOŚCI Nasza nekropolia Fot. Z. Bagińska

Czy to już tradycja? Młodzież Możemy jako mieszkańcy Szkolnego Koła PCK kolejny raz Knyszyna być dumni, że młodzież podjęła się zadania uprzątnięcia czuje taką potrzebę i chętnie terenu parkingu przy naszej uczestniczy w podjętych działaniach. nekropolii. Oprócz tego, z własnej • inicjatywy grabili trawę, opadłe Joanna Ostrowska liście, sprzątali opuszczone groby. Wspólna modlitwa, zapalenie lampek, z którymi przyjdziemy w święto zmarłych, będzie wyrazem naszego szacunku i pamięci o naszych przodkach. A więc to nie tradycja. To zrozumienie, że knyszyński cmentarz, choćby z racji swego położenia przy głównej drodze, jest wizytówką naszej miejscowości. To również odpowiedzialność, jaka spoczywa na pokoleniach mających szacunek dla zmarłych.

13 EDUKACJA Ponad tona makulatury

W ubiegłym roku szkolnym interwencje, pomoc i ratowanie koni. młodzież knyszyńskiej szkoły, Pracownicy Parku są wdzięczni począwszy od tych najmłodszych ze społeczności lokalnej, która szkoły podstawowej, a skończywszy angażując się w akcję wykazała na gimnazjalistach, zebrała ponad ró w n ie ż postawę proekologiczną, 1 tonę makulatury. Do akcji dołączyli a my w imieniu uczniów i mieszkań- również mieszkańcy całej gminy oraz ców gminy wyraziliśmy gotowość Urząd Miasta, księgarnia i apteka udziału w podobnej akcji w przy ul. Goniądzkiej w Knyszynie. przyszłym roku. Służba Parku Krajobrazowego Dziękujemy wszystkim, którzy Puszczy Knyszyńskiej odebrała zaangażowali się w nasze działania. makulaturę w czerwcu, sprzedała ją, a • uzyskane pieniądze w kwocie Organizatorzy: 296 zł 80 gr przekazała na konto Joanna Ostrowska i Klubu Gaja z przeznaczeniem na Barbara Kozłowska Moje wakacje W Gminnym Ośrodku Kultury, Komisja w składzie Krystyna Sportu i Turystyki w Jasionówce Kunicka oraz Lila Wyszkowska z został rozstrzygnięty powiatowy działu plastycznego WOAK w konkurs plastyczny ,,Moje wakacje”. Białymstoku spośród 194 nadesła- nych prac wyłoniła zwycięzców konkursu. W kategorii przedszkola, wychowankowie z Przedszkola w Knyszynie zajęli wiodące miejsca. 1.Julia Nowacka – nagroda 2.Aleksandra Dworzańczyk – nagroda 3.Marcin Gołębiewski – nagroda 4.Rafał Sokólski – wyróżnienie 17 października z rąk wójta Gminy Jasionówka Jacka Kochańskiego nagrodzeni w konkursie otrzymali dyplomy i nagrody rzeczowe. • Bożena Polińska

14 EDUKACJA Kwietniki wokół szkoły

Bardzo dziękujemy tym wszystkim, A. Jankowskiemu, który też chciał którzy pozytywnie odpowiedzieli na nam pomóc. naszą prośbę, dotyczącą ukwiecania Szczególne podziękowania terenu wokół szkoły. Szczególne k i e r u j e m y w s t r o n ę P a w ł a podziękowania kierujemy do Matyszewskiego, który doradzał nam Szkolnego Koła PCK, Szkolnego przy projektowaniu kwietników i Koła Wolontariatu, a także uczniów służył radą florysty. Dziękujemy też „niezrzeszonych” z poszczególnych za sadzonki kwiatów, przyniesione z klas gimnazjum. ogródków nauczycieli i uczniów. Dziękujemy nauczycielom, Akcja ukwiecania terenu wokół którzy nie tylko opiekowali się szkoły trwa. Zapraszamy wszystkich uczniami, ale także intensywnie chętnych. p r a c o w a l i : J . O s t r o w s k i e j , • M. Sidorskiej, K. Chowańskiemu, Dyrekcja ZSO w Knyszynie J. Buzun, W. Dzierżanowskiej oraz

15 EDUKACJA Wizyta młodzieży izraelskiej

AGNIESZKA BAGIŃSKA

15 października nasze miasto kolejny język polski. Praca ta przynosi już raz odwiedziła grupa młodzieży z bardzo ważne efekty, ponieważ Kibbutz Tirat Zvi w Izraelu. W młodzież ćwicząc znajomość języka spotkaniu uczestniczyła młodzież obcego, chroni od zapomnienia knyszyńskiego gimnazjum i liceum dziedzictwo kulturowe naszej ogólnokształcącego w Mońkach. knyszyńskiej ziemi. Na początek, tradycyjnie Dalsza część spotkania już, wspólnie uprzątnięto fragment o d b y ł a s i ę p r z y k a m i e n i u cmentarza żydowskiego w Knyszy- u p a m i ę t n i a j ą c y m Ż y d ó w nie i odczytano napisy na kolejnych zamordowanych przez nazistów w nagrobkach. Młodzież izraelska listopadzie 1942 roku. Tam naszych odczytywała nazwiska i daty w gości powitał zastępca burmistrza języku hebrajskim, a następnie Krzysztof Bagiński i odśpiewano przekładano je na język angielski i hymny narodowe Polski i Izraela.

16 EDUKACJA Przed wyruszeniem w drogę powrotną młodzież izraelska Tablica z 1925 r. odwiedziła Zespół Szkół Ogólno- kształcących w Knyszynie, gdzie znowu na szkole zostali bardzo ciepło i serdecznie powitani przez vice dyrektor Marię 10 października w ZSO w Knyszynie Łempicką. Następnie pokazano dwie miała miejsce wyjątkowa uroczy- prezentacje komputerowe. Goście stość: poświęcenie szkoły i pa- zaprezentowali slajdy o Izraelu, zaś miątkowej tablicy z 1925 roku, znale- młodzież naszego gimnazjum zionej w lipcu 2013 roku podczas przedstawiła historię swego miasta gruntownego remontu szkoły. i losy Żydów knyszyńskich. Na Budynek szkoły z zewnątrz zakończenie odtańczono wspólny wygląda okazale: nowy dach, taniec przy dźwiękach muzyki stonowane kolory nowej elewacji, żydowskiej. wymienione okna… To wszystko Żal był rozstawać się po tak dzięki wysiłkom Pana Burmistrza i mile spędzonych wspólnie chwilach i organu prowadzącego. po niezwykle ciepłych słowach My – nauczyciele tej szkoły jednej z opiekunek grupy izraelskiej: – mamy inne zadanie:,,wznosić „Przyjeżdżamy do Knyszyna, szkołę w Duchu”, budować ponieważ wy tu jesteście”. ,,konstrukcje na kamieniu prawdy”, Nasza młodzież wzorowo tworzyć szkołę,,nie tylko z murów, wywiązała się z roli gospodarzy, a lecz z natchnienia”. Nie tylko przy okazji uczestniczyła w lekcji nieść,,światło wiedzy”, ale uczyć historii, tradycji, tolerancji i miała myślenia, odróżniania dobra od zła, okazję sprawdzić swoją znajomość pobudzać ducha patriotyzmu. języka angielskiego. • ,,…Niech żywi nie tracą nadziei i przed narodem niosą oświaty kaganiec…” — te słowa Juliusza Słowackiego widnieją na odrestauro- wanej tablicy, która została wmurowana w najstarszą część budynku i poświęcona przez Jego Ekscelencję prof. dr. hab. Edwarda Ozorowskiego. Obecność Arcybiskupa, rektora AWSD w Białymstoku dr hab. ks. Andrzeja Proniewskiego oraz wielu innych dostojnych gości świadczy o tym, że w kaganku oświaty ogień tli się nadal. • Dyrekcja ZSO w Knyszynie

17 Uroczystość rozpoczęła się mszą św. w knyszyńskim kościele. Odprawili ją arcybiskup Edward Ozorowski i wychowanek tutejszej szkoły, rektor Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku ks. Andrzej Proniewski

Powitanie arcybiskupa przez uczniów i dyrekcję szkoły: dyrektora Adama Śledziewskiego i jego zastępcę Marię Łempicką

Część artystyczna przygotowana przez uczniów Arcybiskup Edward Ozorowski Fotografie: Mariusz Olkowski święci pamiątkową tablicę z 1925 roku

W uroczystości oprócz władz gminy, powiatu czy emerytowanych nauczycieli wzięła udział jedna z najstarszych uczennic knyszyńskiej szkoły — Elżbieta Daniszewska. Uczyła się w niej w latach 1931-1938

Pamiątkowe zdjęcie na koniec uroczystości EDUKACJA Historia szkolnictwa w Knyszynie

JOANNA OSTROWSKA, ANDRZEJ PASZKOWSKI

Szkoła parafialna w Knyszynie W czasie zaboru rosyjskiego XVI-XVIII w. szkoła w Knyszynie była początko- Początki szkoły parafialnej w wo pod zarządem Uniwersytetu Knyszynie sięgają XVI w. Związane Wileńskiego. W 1829 r. nauczycie- są z powstaniem Knyszyna i tutejszej lem w niej był Jan Zarzecki – parafii. Pierwsze źródła historyczne szlachcic z Podlebiedzina. Szkoła wspominają o niej w 1554 r. opisując, była 4-letnia. W 1829 r. uczyło się w że była usytuowana na rynku niej 15 uczniów. miejskim od strony ul. Tykockiej. Po klęsce powstania listo- Ślady o szkole parafialnej w padowego nastąpiła rusyfikacja. Knyszynie znajdujemy w metrykach Szkoła parafialna w Knyszynie kościelnych z lat 1606-1692 istniała prawdopodobnie do 1842 r. (występuje tam nauczyciel zwany W spisie ludności parafii Knyszyn z rektorem, bakałarzem, magistrem). 1850 r. jest zanotowany nauczyciel Bakałarz prezentowany był przez szkoły knyszyńskiej Jan Lerak, radę miejską a mianowany przez mieszkający w szkole przy ul. proboszcza. W szkole parafialnej Tykockiej w domu Grzyniewskiego. uczyli się sami chłopcy. W 1781 r. Po upadku powstania styczniowego uczyło się 13 uczniów, w tym: 5 władze carskie nakazały zerwać szlachty i 8 włościan. W 1782 r. 19 szyld polski i przekształciły ją w uczniów, w tym: 4 ze szlachty, 1 szkołę rosyjską. mieszczanin, 14 włościan. Od 1862 r. działała w Okres rozbiorów 1795- 1914 Knyszynie szkoła rosyjska „Prichod- Od 1795 do 1807 r. Okręg skoje Knyszinskoje Uczyliszcze” Białostocki, a z nim Knyszyn był pod mieściła się na piętrze w ratuszu zaborem pruskim. W 1802 r. Prusacy miejskim, a następnie przy ul. zbudowali w Knyszynie przy ul. Starodwornej w domu Dunikowskie- Tykockiej (na placu kościelnym) go i wreszcie przy ul. Goniądzkiej w gmach szkolny murowany. Budynek domu Hauslera. Po 1900 r. wyłoniono miał 1 piętro, drewniany dach kryty z niej szkołę żeńską. dachówką. Na poddaszu (od strony Około 1910 r. powstała w zachodniej): kuchnię i poczekalnię. Knyszynie szkoła rosyjska o Na utrzymanie nauczyciela hrabia wyższym poziomie tzw. „Gorodskoje generał Wincenty Krasiński zrobił Uczyliszcze”. Szkoła 2-klasowa, zapis 150 zł rocznie pobierany przez która mieściła się przy ul. Goniądz- nauczyciela od administracji zamku kiej w domu Hauslera. Szkoła ta knyszyńskiego. działała około 5 lat.

20 EDUKACJA

Podczas okupacji niemie- oddziały. Od 1923 do 1935 r. ckiej w okresie I wojny światowej w kierował nią Władysław Pawłowicz. 1915 r. powstała elementarna szkoła W 1923 r. przystąpiono do polska z obowiązkowym językiem budowy od podstaw nowego niemieckim. Mieściła się przy ul. budynku szkolnego (najstarszej Grodzieńskiej w budynku starego części obecnego gmachu) przy ul. szpitala, liczyła 3 klasy o 4 Białostockiej. W 1923 r. Zarząd oddziałach. Od 1917 r. szkoła ta Miejski pod kierownictwem burmi- mieściła się przy ul. Grodzieńskiej w strza Knyszyna Konstantego Paszko- budynku Powichrowskiego (dziś nie wskiego wszedł w porozumienie z istnieje), działała do 1919 r. proboszczem knyszyńskim i nabył Lata międzywojenne 1918-1939 plac pod budowę szkoły, który w Po odzyskaniu niepodległości w przeszłości stanowił cmentarz cerkwi 1918 r. tworzyły się polskie szkoły. unickiej. Koszty budowy wyniosły Szkoła w Knyszynie mieściła się przy 150 tys. zł, którą to sumę w 50% ul. Białostockiej w budynku Marii pokrył skarb państwa, jako rekom- Dąbrowskiej (dziś nie istnieje, pensatę za zniszczony budynek zniszczony podczas II wojny szkolny, 25% Sejmik Powiatowy światowej). Szkoła miała 3 izby Białostocki i 25% miasto Knyszyn lekcyjne, kancelarię oraz pokoik wraz z pewnymi pracami. Budynek mieszkalny. W 1920 r. kierowniczką szkolny posiadał 8 izb lekcyjnych, szkoły była Eleonora Podbielska. Od mieszkanie kierownika szkoły, pokój 1921 r. szkoła knyszyńska nazywała nauczycielski, kancelarię i bibliote- się „Publiczna Szkoła Powszechna”. kę. Podpiwniczoną część budynku Była 7-klasowa i miała podwójne zajmowały: magazyny, pracownia ro-

Rozbudowa szkoły 21 EDUKACJA

bót ręcznych, kuchnia. małą salę gimnastyczną, boisko Wewnętrzne urządzenia i sprzęt szkolne z urządzeniami i ogrodzenie szkolny wykonał Zarząd Miejski. otoczenia szkoły. Uroczystość Od 1935 do 1939 r. przekazania szkoły i ufundowanego kierownikiem szkoły był Aleksander sztandaru odbyła się 17 VI 1962 r. Grochowski. W latach 1966-1968 dobudowano od strony ul. Białostockiej 4 II wojna światowa 1939-1945 izby lekcyjne w ramach akcji „1000 We wrześniu 1939 r. wkroczyli szkół na Tysiąclecie”. Niemcy, którzy 13 IX ustąpili i W latach 1973-1975 przy- Knyszyn znalazł się pod władzą stąpiono do tworzenia szkół gmin- radziecką, włączony z całą Białostoc- nych. W 1975 r. dyrektorem liceum czyzną do Białoruskiej Socjalisty- został Edmund Chodorowski, pełnią- cznej Republiki Radzieckiej. cy jednocześnie od 1973 r. funkcję Wprowadzono system radziecki i na dyrektora Gminnego Zespołu Szkół, początku 1940 r. szkoła w Knyszynie a funkcję jego zastępcy w kolejnych została przemianowana na „dzie- latach pełnili: Henryk Stasiewicz, sięciolatkę”. Utworzono 2 szkoły: Stanisław Andrukiewicz i Janina polską i rosyjską, które mieściły się w Bagińska. jednym budynku szkolnym. W 1988 r. przystąpiono do W okresie okupacji niemie- dalszej rozbudowy szkoły — zabudo- ckiej (1941-1944) nie było nauki w wano wnękę na styku starego budyn- szkole, organizowano tajne naucza- ku szkoły podstawowej i liceum. nie. Budynek szkolny m.in. pełnił Dobudowano sale lekcyjne, w tym funkcje koszar dla Wehrmachtu i jedną obszerniejszą zwaną aulą oraz szpitala wojennego. na parterze szatnię i dodatkowe Lata powojenne 1945-2013 pomieszczenie do nauczania. Po wojnie uczniowie rozpoczęli 12 X 1990 r. Liceum naukę w 8-klasowej publicznej Ogólnokształcące w Knyszynie szkole powszechnej. Od roku otrzymało imię prof. Czesława 1948/49 powołano 11-letnią szkołę Kudzinowskiego — wybitnego ogólnokształcącą stopnia podstawo- uczonego, językoznawcy. Szkoła wego i licealnego. Jej pierwszym otrzymała sztandar i odsłonięta dyrektorem był Adam Mazur. W została tablica pamiątkowa. 1950 r. dyrektorem został Czesław Gmina Knyszyn jako jedna Konopko. z pierwszych przejęła prowadzenie W 1962 r. oddano do użytku szkół na swoim terenie w 1993 r. nowy budynek liceum. Budowa Kolejnymi dyrektorami Zespołu trwała 2 lata. Dobudowano dwu- Szkół Ogólnokształcących w piętrowe skrzydło (5 izb lekcyjnych, Knyszynie byli: Janina Bagińska i bibliotekę, stołówkę, świetlicę, 4 Krzysztof Chowański. Od września mieszkania dla nauczycieli i pomie- tego roku funkcję tę pełni Adam szczenia biurowe). Wybudowano Śledziewski. •

22 EDUKACJA Owocowy raj JOANNA OSTROWSKA Opiekun Szkolnego Koła PCK

Owocowy raj — to hasło przyświeca- przygotowano owocową tartę, ło zorganizowanej przez członków galaretki z owocami, owocową Szkolnego Koła PCK wrześniowej sałatkę, owoce w bitej śmietanie, soki akcji propagowania zdrowej owocowe... To wszystko po to, by żywności w knyszyńskiej szkole. podnieść świadomość uczniów Piękne rysunki owoców dotyczącą zdrowego odżywiania zachęcające do ich spożycia zawie- poprzez inną niż zwykle formę szone na drzwiach sal lekcyjnych działań edukacyjnych, zwłaszcza w wykonane przez młodzież każdej tym okresie życia, kiedy kształtują się z klas gimnazjalnych i wiersze o nawyki żywieniowe młodzieży. wybranych polskich owocach w Ta akcja na pewno przynie- gablocie szkolnej to tylko początek sie w przyszłości oczekiwane efekty. „owocowego szaleństwa”. Przez cały A pozyskane pieniądze ze sprzedaży? dzień członkowie PCK sprzedawali — przeznaczymy na cele charytaty- przyniesione przez koleżanki i wne — jednoznaczną decyzję podjął kolegów owoce, ale nie tylko — Zarząd Koła i jego członkowie. •

23 KULTURA Turniej gmin partnerstwa Korona dla Knyszyna! 22 września w Dobrzyniewie Dużym Motywem przewodnim tegoro- odbył się Turniej Gmin Partnerstwa cznego turnieju była ekologia i nowe o Koronę Królewskiego Gościńca zasady gospodarki odpadami. Każda Podlasia. Uczestniczyły w nim z drużyn musiała przygotować wszystkie 4 gminy tworzące widowisko o ustawie „śmeciowej” stowarzyszenie Królewski Gościniec oraz stoisko o tematyce ekologicznej. Podlasia: Dobrzyniewo, Krypno, Potem rywalizowano w konkursach: Jasionówka i Knyszyn. na ubranie ekologiczne, rzut kulą zrobioną z gazet do butelek PET napełnionych wodą czy na segregację odpadów. Wójtowie gmin bądź ich zastępcy musieli zmierzyć się w quizie, w którym sprawdzali swoją wiedzę na temat nowych zasad gospodarki odpadami. Oprócz tego drużyny stworzyły„ekologiczną nić porozumienia”. Korona Królewskiego Gościńca Podlasia powędrowała do naszej gminy, a to oznacza, że w przyszłym roku turniej, któremu jak zawsze będzie towarzyszyć dobra zabawa, odbędzie się u nas. • RED Fot. Z. Bagińska

24 KULTURA Pożegnanie lata Na Grodzieńszczyźnie Odbyło się spotkanie integracyjne W niedzielę 29 września odbył się uczestników projektu „Historia piknik rodzinny „Pożegnanie lata”, życiem pisana” (etap II) z młodzieżą z podczas którego podsumowano Żytomli realizującą podobny projekt. projekt „Patrz — Człowiek”. Uczestnicy zwiedzili m.in. miej- W czasie podsumowania odbyła sca na Grodzieńszczyźnie opisane w się prezentacja dwóch filmów, poezji Adama Mickiewicza i powieś- animowanego „Dekalog” oraz „Plac ciach Elizy Orzeszkowej. • zabaw — życie”, który powstał na KOK podstawie opowieści najstarszych mieszkańców Knyszyna. Na placu przy zabytkowym domu przy ul. Kościelnej burmistrz Andrzej M a t y s z e w s k i o r a z Ry s z a r d Dworzańczyk odsłonili mapę dawnego Knyszyna. Otwarto również wystawę makatek z „życzeniami nie od święta”. Tradycyjnie już odbyły się konkurencje kulinarne. Wszystkim uczestnikom pikniku przygrywał zespół Sonel. Fotoreportaż z pikniku na tylnej okładce „Gońca” • KOK Fot. I. W asiluk

25 HISTORIA Ksiądz Franciszek Bryx

MIECZYSŁAW LEWKOWICZ

siądz Franciszek Bryx Niewiele wiemy o rodzinie s p r a w o w a ł u s ł u g ę Bryxów. Na pewno Franciszek miał Kduszpasterską w Knyszynie kilkoro rodzeństwa. Najstarsza w najtrudniejszym dla mieszkańców siostra Omiliana przed 1921 rokiem Knyszyna okresie — w czasie drugiej wyszła za mąż do Prostek i pozostała wojny światowej. W powszechnej w Niemczech. Jeden z braci został opinii egzamin z człowieczeństwa w zamordowany przez Niemców. czasach pogardy zdał bardzo dobrze. Siostra Bronisława w 1944 roku Franciszek Bryx urodził się przebywała w Knyszynie u brata. 30 I 1911 roku w Szczytnie, które Franciszek po przyjeździe znajdowało się w zaborze pruskim. do Polski, w latach 1921-1927, Rodzicami jego byli Józef i Aniela z uczęszczał do gimnazjum w domu Cipkowska. Szkołę powsze- Wąbrzeźnie, gdzie skończył klasy chną, klasy I-III ukończył w I-VI. Najpewniej już wtedy poczuł Szczytnie. Po przegranej przez powołanie kapłańskie, ponieważ Niemców pierwszej wojnie świato- naukę kontynuował w gimnazjum wej do terenów Mazur, na których archidiecezjalnym w Wilnie. W leżało Szczytno roszczenia zgłosiła gimnazjum tym ukończył w latach odrodzona Polska. Zgodnie z 1927-1929 klasy VII-VIII i zdał ustaleniami traktatów wersalskich na maturę. W 1929 roku wstąpił do terenach spornych miał odbyć się Seminarium Archidiecezjalnego w plebiscyt, w którym mieszkańcy Wilnie. Taką samą drogę, tylko rok mieli opowiedzieć, do jakiego wcześniej, przeszedł ksiądz Kazi- państwa chcą należeć. W plebiscycie mierz Cyganek. Razem z nauką w zdecydowana większość mieszkań- seminarium Franciszek Bryx ców opowiedziała się za przynależ- studiował na Wydziale Teologi- nością do Niemiec. Rodzina Bryxów cznym USB w Wilnie. W 1935 roku uważała się za Polaków i po uzyskał święcenia kapłańskie oraz przegranym plebiscycie zdecydo- magisterium z teologii. wała się na wyjazd do Polski. Knyszyn był jego pierwszą

26 HISTORIA

Przed plebanią w Knyszynie, 1945 r. Od lewej: ks. proboszcz Franciszek Bryx, Zofia i Wanda Rzeźnickie, Otylia Cyganek, kleryk Witold Rymkiewicz, nieznany ksiądz, ks. Kazimierz Cyganek, centralnie siedzą od lewej: Maria Rzeźnicka i Bronisława – siostra ks. Bryxa. Na pierwszym planie Ciapek, pies Zofii Rzeźnickiej. parafią. Po wieloletniej przerwie był placówki. Wszystkie te działania pierwszym wikarym w Knyszynie. przerwał wybuch drugiej wojny Jednocześnie objął stanowisko światowej. prefekta szkół po długoletnim Przed wkroczeniem do prefekcie księdzu Henryku Wojewó- Knyszyna wojsk sowieckich, parafię dzkim z Krypna, który przeszedł na opuścił jej proboszcz, ksiądz Tadeusz emeryturę. Oprócz nauki religii w Szadbey. W latach 1920-1929 był on szkole jego głównym zajęciem była kapelanem wojskowym, miał stopień opieka nad Katolickim Stowarzy- pułkownika i słusznie obawiał się, że szeniem Młodzieży, które prężnie zostanie aresztowany przez Sowie- działało w Knyszynie. Jednym z tów. Ksiądz Bryx został sam na ważniejszych aspektów działalności parafii. Nie był mianowany Stowarzyszenia była aktywność proboszczem, ponieważ ks. Szadbeja teatralna. Młodzież miała do oficjalnie nie odwołano. W dyspozycji wybudowany przez nomenklaturze kościelnej ksiądz, księdza Jerzego Żamejcia Katolicki który nie jest mianowany probo- Dom Ludowy z pełnym zapleczem szczem, a kieruje parafią jest teatralnym. Ks. Bryx razem z określany jako administrator. I w Antonim Zabielskim reżyserowali historii parafii knyszyńskiej sztuki wystawiane na scenie tej występuje jako administrator.

27 HISTORIA

Po wkroczeniu Sowietów doszło do pogromów ludności ksiądz Bryx został usunięty z żydowskiej. W Knyszynie nie doszło plebanii, która stała się siedzibą do takich ekscesów dzięki postawie Mirowoho Suda. Zamieszkał w grupy inteligentów, w tym księdza prywatnym mieszkaniu na ulicy Bryxa, którzy mitygowali rozpalone Kościelnej. Oprócz wyrzucenia z nastroje wśród ludności. Również plebanii nie doznał większych jako zasługi kapłana poczytuje się szykan ze strony Sowietów. Na fakt, iż w Knyszynie Niemcy nie początku 1941 roku do parafii został utworzyli getta dla Żydów. skierowany niedawno wyświęcony Okupant niemiecki zna- ksiądz Edward Jung. Po wybuchu cznie ograniczył praktyki religijne wojny niemiecko-sowieckiej w ludności. Sytuacja księdza Bryxa czerwcu 1941 roku uciekający była w czasie okupacji szczególnie Sowieci bestialsko zamordowali trudna. Wynikała ona faktu, iż urodził księdza Junga. Wkraczający Niemcy się w Niemczech i w związku z tym aresztowali po raz pierwszy księdza był z pochodzenia Niemcem. Bryxa. Gdy po kilku dniach od Namawiano go do podpisania tzw zbrodni odnaleziono zwłoki księdza volklisty tj. do zadeklarowania, iż jest Junga, ksiądz Bryx przebywał w Niemcem. Tak o tym pisze ksiądz areszcie i nie było komu go Cyganek: pochować. Dopiero po licznych Od tego czasu Niemcy prośbach wypuszczono księdza z zaczęli przyczepiać się do księdza aresztu i pogrzeb mógł się odbyć. Bryxa i przeciągać go na stronę We wrześniu 1941 roku „Volksdeutschów”, ale on nigdy do przybył z sąsiedniego Krypna, nich nie przystał. Zwykle mawiał „To pozostający właściwie bez przydzia- oni zamordowali mi brata, a ja łu ksiądz Kazimierz Cyganek i zaczął miałbym stać się ich Volks- pełnić usługę duszpasterską w parafii deutschem? nigdy, przenigdy”. knyszyńskiej razem z księdzem Zresztą, gdyby nim był, tobym nie Bryxem. Księża dobrze się znali z utrzymywał kontaktów z partyzantką wcześniejszej nauki w gimnazjum i lub ich zdradzał, a oni bywali często seminarium archidiecezjalnym. na plebanii i zalecali mu żyć dobrze z Odtąd razem pracowali aż do połowy Niemcami, by coś od nich wyciągnąć. 1945 roku. Ze wspomnień księdza Bardzo wiele medykamentów od pp. Cyganka wynika, iż współpraca Rzeźnickich i pomoc fachowa p. dr. układała się im bardzo dobrze. Po Nowakowskiego, pp. Jadwigi i ucieczce Sowietów wśród mieszkań- Weroniki były udzielone za pośredni- ców Białostocczyzny wzmogły się ctwem ks. Bryxa. Kto by księdza nastroje antysemickie wynikające z Bryksa posądzał o sympatię do faktu, iż część Żydów współpraco- „volksdeutschostwa”, to by mu wała z okupantem sowieckim. W wyrządzał wielką krzywdę. wielu miejscowościach, m.in. w To nic, że go bronił Jedwabnem, Radziłowie, Jasionówce amstkomisarz Andrzejewski i Roth,

28 HISTORIA gdy został aresztowany, ale to tylko przed frontem księża rozdzielili się. przez sympatię do niego za miłe Ksiądz Cyganek wraz z siostrą Bryxa współżycie towarzyskie. ukrywał się w okolicy Bajek, A z tym aresztowaniem było natomiast ksiądz Bryx z rodziną tak: w pobliżu Knyszyna wysadzono Rzeźnickich w okolicy Chraboł. pociąg pośpieszny, w której to Okres ukrywania się trwał 12 dni. katastrofie zginęło kilkunastu Wrócili do Knyszyna po jego Niemców. Wtedy jako odwet Niemcy wyzwoleniu przez wojska sowieckie. postanowili wziąć jako zakładników Zastali spalony w większości Kny- młodych księży. Ja choć byłem szyn oraz mocno uszkodzony kościół wiekiem starszy od księdza Bryxa, i zdewastowaną plebanię. Trzeba jednak jako wikary byłem nazywany było robić i najpilniejsze remonty i młodym. porządki. W okresie walk o Knyszyn Zwykle ks. Bryx odprawiał spłonęła apteka Rzeźnickich. Ksiądz pierwszy Mszę św., a ja później, Bryx pozwolił Rzeźnickiemu na tymczasem w tym krytycznym dniu uruchomienie apteki w pomieszcze- wyjątkowo chciał sobie dłużej pospać niach plebanii. i mnie prosił, bym ja pierwszy Po zakończeniu wojny do odprawił Mszę. Gdy ja byłem w Polski wróciły rodzinne strony kościele, Niemcy przyjechali i jego księdza Bryxa, byłe Prusy Wscho- zabrali, chociaż z reguły zabierali dnie. Pozostała tam część ludności wikarych. Widzę w tym fakcie znów niemieckiej, która nie zdążyła uciec palec opatrzności Bożej, bo mnie by do Niemiec przed zbliżającym się Niemcy nie bronili, jego jako frontem oraz Warmiacy i Mazurzy potencjalnego Volksdojcza czy przez przyznający się do polskości. Zaczęła większą sympatię i dobrą znajomość napływać również ludność z central- jęz. niemieckiego, bronili i obronili nych i wschodnich terenów Polski. tak, że na trzeci dzień został Panowała duszpasterska pustka i zwolniony. rozlegały się wołania o przyjazd Z powyższego opisu wyni- księży. Ksiądz Bryx zdecydował się ka, iż ksiądz Bryx z racji urodzenia na wyjazd na teren przyszłej diecezji w Niemczech i uczęszczania do nie- warmińskiej. Był idealnym kandyda- mieckiej szkoły powszechnej dosko- tem na duszpasterza na tych terenach. nale znał język niemiecki i utrzymy- Znał język niemiecki oraz mental- wał stosunki towarzyskie m.in. z ność pozostałej ludności autochtoni- amstomisarzem Andrzejewskim, cznej. Po uzyskaniu zgody biskupa w który zresztą, jak na Niemca, był sierpniu 1945 r. wyjechał z Kny- przyzwoitym człowiekiem. Bardzo szyna. Pierwszą jego parafią na bliskie stosunki w okresie okupacji Ziemiach Odzyskanych były Łucza- miał również z rodziną Rzeźnickich. ny (obecnie Giżycko). Oprócz probo- Najtrudniejszym okresem szczowania w Giżycku, krótko pełnił był czas wyzwalania Knyszyna spod funkcję dziekana oraz był administra- okupacji niemieckiej. Uciekając torem parafii w Węgorzewie. W

29 HISTORIA

Na dole pierwszy od lewej: ks. Franciszek Bryx, obok Bronisława Bryx, Zofia Rzeźnicka, pierwszy od prawej ks. Kazimierz Cyganek

styczniu 1949 roku został probo- ważniejsze podejmowane decyzje. szczem w Pasymiu. W dniu 30 IV Ks. Biskupski kanclerzem kurii 1950r rozpoczął pracę w kurii mianował 20 III 1954 r. ks. biskupiej w Olsztynie, z początku Franciszka Bryxa. Jako kanclerz kurii jako referent a następnie jako był także redaktorem Warmińskich notariusz, konsultor diecezjalny, Wiadomości Diecezjalnych. Ksiądz pełnomocnik spraw kurialnych Biskupski ustąpił ze stanowiska zleconych i obrońca węzła małżeń- w i k a r i u s z a k a p i t u l n e g o p o skiego. W 1951 roku władze październikowej odwilży 1956 roku. państwowe w ramach walki z Zarządcą diecezji, tym razem z woli Kościołem usunęły mianowanego władz kościelnych został biskup przez Prymasa administratora Wilczyński. Odwołał on 16 III 1957 r. diecezji księdza Teodora Benscha. ks. Bryxa z funkcji kanclerza. Po Na jego miejsce jako wikariusz odwołaniu został ponownie obrońcą kapitulny pod naciskiem władz został węzła małżeńskiego. mianowany ks. Wojciech Zink. Ks. Franciszek Bryx okazał się on jednak mało posłuszny 20 IX 1958 roku został mianowany wobec władzy i 2 X 1953 r. został proboszczem w Górowie Iławeckim aresztowany przez UB. Jego następcą Było to trudne stanowisko ze został ks. prof. Stefan Biskupski. względu na fakt, iż duży procent Okazał on całkowitą uległość wobec parafian stanowiła ludność pocho- władzy, konsultując z nią wszystkie dzenia ukraińskiego, wysiedlona 30 POEZJA z Bieszczad w ramach akcji Wisła, w większości będąca unitami i prawosławnymi. We wrześniu 1960 roku został kanonikiem rzeczywi- stym kapituły kolegiackiej w REGINA ŚWITOŃ Dobrym Mieście. Zmarł stosunkowo młodo, bo w wieku zaledwie 51 lat, 7 VIII 1962 roku w Górowie Iławeckim i O mojej szkole został tam pochowany przy kościele. Wydaję się, iż przesunięcie staruszko księdza Bryksa z funkcji kanclerza w diademie wspomnień kurii na stanowisko proboszcza w ile razy cię widzę Górowie Iławeckim było w pewnym snuje się gawęda tamtych jesieni s t o p n i u d e g r a d a c j ą i m o ż e świadczyć, że nowe władze kościelne koszyczki jarzębin miały mu za złe pełnienie funkcji rumieniły się ze wstydu kanclerza przy powolnym władzy gdy knyszyńskie uliczki stalinowskiej ks. Biskupskim. rozdzierałaś hałaśliwym Ksiądz Bryks w Knyszynie potokiem był katechetą oraz aktywnie działał jako opiekun Stowarzyszenia pamiętam twoje klasy Młodzieży Katolickiej. Według rzędami ław przecięte opinii śp. Tadeusza Daniszewskiego dźwięk kałamarza, stalówkę miał bardzo dobry kontakt z co paginą kleksów młodzieżą. Dlatego też trochę dziwna znaczyła strony w zeszycie jest opinia Zdzisława Zabielskiego. Był on w okresie wojny ministrantem jak po tęczy pięłam się z tobą w knyszyńskim kościele i twierdzi, iż w młodzieńcze loty ksiądz w ogóle nie zauważał zanim przechwyciło mnie życie ministrantów, ignorował ich. Dziwna dwoistość natury człowieka. Z jednej dziś ogarniam cię strony serdeczne kontakty z mło- pajęczyną wzruszeń dzieżą, a z drugiej ignorowanie ministrantów. tak daleko i blisko • nam do siebie ______

Literatura: Andrzej Kopiczko, Duchowieństwo Katolickie Diecezji Warmińskiej w latach 1945- 1992, część 2, słownik, Olsztyn 2007.

31 MOJA BIBLIOTEKA Bitwa warszawska A.D. 2009 TERESA DUBICKA

śród utworów nomino- mieszkańcy. Nieznani z imienia i wanych do tegorocznej nazwiska. (Dające poczucie WNagrody Nike, znalazła anonimowości wielkie miasto?) się powieść Igora Ostachowicza Trzydziestoletni glazurnik z uniwer- „Noc żywych Żydów”. syteckim dyplomem, jego dziew- Tytuł, w sposób wyraźny, czyna, Chuda, spędzająca dni przed nawiązuje do kultowych, dla komputerem, albo czytająca powieści niektórych, filmów o żywych feministyczne. trupach. Nieskrępowana rygorami On nie widzi sprzeczności logiki i życiowego prawdo- pomiędzy zdobytym wykształce- podobieństwa wyobraźnia autora niem, a charakterem wykonywanej tworzy sytuacje, jak z filmu grozy. pracy. Jest znakomitym, dobrze A gdyby tak spod ziemi, z zarabiającym fachowcem. Trochę piwnic domów zbudowanych na anarchista (nie płaci podatków), typ zaoranych, żydowskich cmentarzach antybohatera („Tchórzostwo budzi wyszły upiory? „(...) hordą golemów odrazę, ale nie powinno być karane, powolnych jak czołgi, a połamane przynajmniej ja, tchórz, tak kości i sponiewierane ciała obleką się uważam”.) Przyjmuje postawę w te resztki szmat, których im nie nieangażowania się. Zgodnie z ukradziono, sklecą się siłą Wolterowską ideą pragnie po prostu podbiologii w dwunożne zmory „Uprawiać swój ogródek”. Ma znające tylko ból i będą się tym wygodne mieszkanie. Lubi gotować bólem dzielić, biegając pochylone od i jeść. Kto wie, może kiedyś Chuda drzwi do drzwi naszych spokojnych przestanie uważać jedzenie za mieszkań”... czynność wstydliwą i jej „anorekty- Czas i miejsce akcji autor czne ożebrowanie” zamieni się w określa jednoznacznie: Warszawa, kobiece piersi? rok 2009. Blok na warszawskim Wiotka, jak gałązka, Muranowie, zbudowany w latach 60., dziewczyna glazurnika jest oczywi- w sąsiedztwie cmentarzy i dzisiejsze- ście ekologicznie zaangażowaną go centrum handlowego Arkadia. wegetarianką. Pasjonuje się jogą i Współczesna Warszawa i jej wschodnimi sztukami medytacji.

32 MOJA BIBLIOTEKA „(...) zamiast socjalizmu prowa- krwawej walki. Miejscem bitwy nie dzącego do komunizmu jest będą np. Pola Grunwaldu, tylko... wegetarianizm prowadzący do C.H. Arkadia. Czy to znak czasu? (Ta weganizmu...” — dokonawszy rozbudowana, batalistyczna scena szybkiej syntezy historycznej jest, zresztą, znakomicie skon- stwierdzi nasz bohater. struowana.) Rozegra się nowa „bitwa Jak to się zaczęło? Dlacze- warszawska” A.D. 2009. go, chwalący sobie swą małą Czy wtedy nasz bohater stabilizację, glazurnik udzieli schro- zostanie ranny? nienia „żydowskim umarlakom”? Białe światło, zapłakana Wyda niemal wszystkie oszczędno- twarz Chudej, jej niewyraźna ści, aby nastoletni mieszkańcy sylwetka na krześle. To majak senny zimnych pieczar, mogli spędzić kilka czy rzeczywistość? Właściwie nie godzin na zakupach w Arkadii? Stawi wiadomo, wydarzyło się to wszystko, czoła watahom neonazistów i w czy wyroiło w umierającym mózgu końcu stanie do pojedynku — na glazurnika? śmierć i życie — ze Złym? • Pewnie dlatego, że zna prawdę o naturze ludzkiej. Ten, poznany w osiedlowym sklepie miły dziadunio, w młodości „szedł w miasto z kieszenią pełną złotych zębów”. Pochowane w pudłach, rozłożone na stole zawiniątka w gazetowym papierze — to nie są pamiątki rodzinne. To trofea szmal- cownika! Glazurnik, spenetrowawszy podziemia, upewni się, że zło tak samo infekuje katów, jak i ofiary. Te, doznając niewyobrażalnych krzywd, same stają się oprawcami, jak makabryczny doktor Ojboli i jego sanitariusze. Ta powieść przypomina, że bardziej, niż upiory przeszłości, niebezpieczne są wskrzeszone zbrodnicze, nieludzkie ideologie: nazizm, antysemityzm. Eskalacja urazów, niechęci, poszukiwanie winnego wszystkich niepowodzeń, wyzwoli agresję i Igor Ostachowicz, „Noc żywych Żydów”. doprowadzi do bratobójczej, Wydawnictwo W.A.B., 2012

33 RELIGIA Ku wieczności bez lęku...

ks. JERZY CHWIEĆKO

esień funduje nam specyficzną Boga i innych ludzi. Życie Chrystusa, aurę, nastrajającą do podejmowa- Maryi, Świętych naznaczone było Jnia wewnętrznych refleksji pragnieniem, by w życiu pełnić wolę dotyczących przemijania. Czasem Ojca. Zbyt wielkie, wręcz narcystyczne pogoda darzy nas słońcem, bez- skupienie na sobie, sprawia, że chmurnym niebem, momentami cieszy wpadamy w coraz większą mgłę mozaiką kolorów jesiennej scenerii naszych uczuć i emocji. Człowiek lasów. W większości jednak przypad- żyjący tylko dla siebie i egoistycznie ków odczuwamy tę surową dzikość podporządkowujący sobie innych, nie zmiennej pogody, smutek drzew do końca pełni wolę Boga, a przez to pozbawionych liści, doświadczamy również coraz bardziej umyka mu mgieł i słoty, które stają się częstym radość i szczęście wieczne. Matka gościem jesiennej aury. W takim Boża podczas objawień w Fatimie w klimacie nasze odczucia przypominają jednej ze swoich wizji ukazała aurę, która nas otacza. Gdy do tego rzeczywistość piekła. Pokazała dojdą problemy i trudności, w tym równocześnie jak można go uniknąć i okresie bardziej odczuwane, niż spokojnie oczekiwać na wieczność chociażby na wiosnę, to można rzec, że oraz pomóc w uniknięciu potępienia depresyjka jesienna gotowa! tym, na których nam zależy. Maryja Pierwsze dni listopada, w zasugerowała następujące środki: których czcimy Wszystkich Świętych, 1.Pokuta — rozumiana jako wspominamy Zmarłych, częściej umartwienie, jako świadome przyjęcie odwiedzamy cmentarz, dodatkowo cierpień, które Bóg dopuszcza w skłaniają nas do stawiania głębokich naszym życiu. Cierpienie, które staje pytań dotyczących naszego życia. Z się ekspiacją. To przyjmowanie w pewnością nieraz stawiamy sobie duchu zadośćuczynienia wszystkich pytania typu: Jaki sens ma to wszystko trudów, kłopotów i wyrzeczeń, jakie co mnie spotyka? Co czeka mnie w przynosi nam życie. wieczności? Jak osądzi mnie Bóg? Nie 2. Różaniec — odmawiany nie w łatwo jest znaleźć satysfakcjonującą sposób egoistyczny, ale w duchu odpowiedź na te pytania. Jest jednak ekspiacji, przeproszenia za grzechy droga, którą ukazuje nam Chrystus, osobiste i bliskich nam osób. Maryja i Święci. Jest to droga 3. Poświęcenie i zaangażowanie — porzucenia użalania się nad sobą i przez które wola Boża może być zbytniego skupienia na sobie, a spełniana na ziemi. Maryja chciała rozpoczęcie świadomego życia dla zachęcić do tego, byśmy obowiązki,

34 RELIGIA które do nas należą i wypływają z kręgu skupiania się na sobie. Ta powołania czy pełnionych funkcji, sytuacja ma miejsce również w życiu wykonywali z zaangażowaniem i młodych ludzi, a więc tych, którzy miłością. startują w dorosłość. Być może Zatrzymajmy się nad tym obowiązki szkolne i akademickie są ostatnim, gdyż z pewnością nie jest to swoistą „mgłą”, przez którą widać takie proste w praktyce. Poprzedni tylko ograniczoną drogę: dom-szkoła, system polityczny, a wraz z nim szkoła-dom, bo na nic już więcej nie pogański sposób wartościowania, starcza czasu. Ale za tą „mgłą” istnieje nauczył wielu lenistwa, kombinator- radość ukończenia szkoły, czy studiów, stwa i wysługiwania się innymi. zdobycia wykształcenia i ułożenia Możemy często taki światopogląd sobie życia u boku kochanej osoby. W przenosić na życie: praca wykonana imię tych marzeń, którym Bóg będzie niestarannie, albo zaniedbana… Druga błogosławił, to co czynisz, czyń z osoba, którą chciałoby się uczynić miłością i zaangażowaniem. Będziesz sługą… Sumienie, które zagłusza się wówczas jasno widział cel i sens usprawiedliwianiem w stylu — swojego życia. „wszyscy tak robią…”. A jednak, Bóg uposażył nas skutecznie gdyby nawet udało się ukryć prawdzi- w środki, które pozwalają jasno we, egoistyczne motywy naszych widzieć cel naszego życia. Pierwszym działań, to nie ukryjemy tego przed z nich jest rozum. Pozwala właściwie Bogiem, który zna serce człowieka. ocenić naszą postawę. Bez używania tej Spójrzmy więc na nasze władzy, nawet wolność i miłość, i to życie, poświęcenie i zaangażowanie. całe piękno z nią związane, stanie się Zapytajmy o to, na ile umiemy nasze płaszczyzną Twojego nieszczęścia. życie czynić darem dla innych i Zamiast światła dla osoby, którą być traktować to jako jedną z dróg do może kochasz, będziesz po prostu świętości. Bo świętym jest życie osób, egoistycznym zaciemniaczem. które poświęcają się, sumiennie Kolejnym halogenem jest sumienie. wykonują swoje obowiązki i żyją Dbajmy o nie czyniąc dobry rachunek szczęściem tych, na których im zależy? sumienia. Nie spłycajmy go i nie Takie życie przestaje być użalaniem zniekształcajmy, tłumacząc winy przed się nad sobą, a staje się piękną drogą sobą samym. Od tego jest sakrament ku wieczności, budowaną czynami pokuty. Wiedz, że z dobrym i prawym miłości i pozwalającą doświadczać sumieniem skutecznie znajdziesz szczęścia oraz bez lęku iść ku sposób, by zdemaskować w sobie wieczności. Gdy matka kocha egoizm, brak miłości i lenistwo. prawdziwie swoje dzieci i swoją Najważniejszym halogenem jest rodzinę, mimo tego, że przygniata ją wiara. Ona każe szukać w życiu Boga i masa różnych obowiązków, to jest całkowicie Mu zaufać. szczęśliwa, widząc radość swoich Może więc warto przyjrzeć bliskich. Podobnie ojciec, który się sobie w całej prawdzie, naprawić to, troszczy się o dobro swojej rodziny. co wymaga naprawy, by móc bez lęku Jego poświęcanie się z miłości dla zdążać ku wieczności… najbliższych, wyrywa go z ciasnego •

35 Konkurs na największą dynię Zabawa na trampolinie

Piknik rodzinny Pożegnanie lata

Wręczenie nagród. W tle – mapa dawnego Knyszyna Zespół Knyszynianki