Tips voor de redactie?

Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerp- suggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres. ENERGIEDinsdag 22 mei 2012, jaargang 15, nummer 7 Actueel Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: 5.500 Abonnementen op aanvraag. Losse nummers € 6,50

Britse investeringen Joop Atsma, Serie: Kirsten Verenigde Staten in duurzaam dreigen staatssecretaris van Gorkum, nemen langzaam te verslappen Infrastructuur innovator Enexis afscheid van en Milieu steenkool

Geldstroom droogt ‘Draagvlak Obama wil op en financiering ‘Ik wil Nederland krijgen voor ons strenge CO2-regels projecten wordt veiliger en schoner mooie werk, voor nieuwe moeilijker 2 achterlaten’ 5 daar ga ik voor’ 6 energiecentrales 7

Zweedse LIESbEtH vAN tONGEREN (GROENLINkS) O vER HEt S tAbILItEItSAkkOORD energiesector grootste ‘Dit is de groenste begroting sinds jaren’ investeerder in eigen land Dit is de groenste begroting sinds jaren. Dat zegt Liesbeth van Tongeren ten met een houdbaarheidsdatum komen. Want dat zou ons land op altijd een vrij stevige rol gespeeld op van GroenLinks over het stabiliteitsakkoord dat VVD, CDA, GroenLinks, die tot de verkiezingen in septem- een nog grotere achterstand zetten. duurzaamheid, op energie- en ook D66 en ChristenUnie onlangs sloten, nadat gedoogpartner PVV uit de co- ber strekt. Vijf partijen hebben het Maar wat stelt dit akkoord precies op klimaatgebied. Dat is de laatste De Zweedse elektriciteits- en alitie is gestapt. “Ik denk dat dit de groenste begroting is die ik ken als ondertekend, met uitzondering van voor? Na de verkiezingen is de kans jaren onder stevige invloed van onder warmtesector behoort tot de aller- Kamerlid. Zelfs groener dan die minister Cramer in het vorige kabinet PvdA en SP. Zij hebben niet deelge- immers groot dat er weer een andere andere de PVV naar de achtergrond grootste investeerders in de totale voor elkaar heeft gekregen.” nomen aan het overleg. weg wordt ingeslagen. Van Tonge- verbannen. En nu zie je opeens dat industrie in Zweden. Dat blijkt uit ren: “Voorspellen is lastig, maar dit er bij de VVD en het CDA toch ruimte een analyse van brancheorganisatie Er is een crisis voor nodig geweest treden alleen maar groter gemaakt, Ruimte akkoord staat, totdat er een nieuwe is voor dit soort groene maatregelen. Svensk Energi. Met plannen van om partijen tot dit akkoord te bren- zegt Van Tongeren. In recordtijd is De ondertekenaars van het akkoord regering is die een begroting kan Blijkbaar komt Nederland eindelijk ruim 4 miljard euro in 2012 is het gen. Het mislukken van het Cats- op initiatief van D66, GroenLinks en zeggen dat Nederland juist nu in wijzigen. Dit tijdelijke akkoord geeft weer eens klein beetje tot zinnen.” aandeel van het energiebedrijfsle- huisoverleg tussen VVD, CDA en PVV ChristenUnie met minister De Jager tijden van economische crisis niet een richting aan waar we volgens mij ven in de industriële investeringen heeft de urgentie tot slagvaardig op- van Financiën een akkoord geslo- in een politiek vacuüm terecht moet naar toe moeten. Nederland heeft Lees meer op pagina 3 n 40 procent. Tevens stelt Svensk Energi vast dat het investerings- niveau met het genoemde bedrag een nieuw record bereikt. Het oude record werd gevestigd in 2009. De Vijf jaar Windfarm financiële crisis zorgde in de twee jaren daarna voor een lichte dip, die Egmond aan Zee nu volledig overwonnen lijkt. “Het massieve investeringsprogramma begint nu ook betekenis te krijgen In 1997 begon de overheid met een studie voor het realiseren van een in termen van het bruto nationaal 100 megawatt windpark op de Noordzee. Na het uitvoeren van een Mili- inkomen”, aldus Svensk Energi. eueffectrapportage, het vaststellen van een financieel raamwerk en een Sinds 2004 zijn de investeringen Monitoring en Evaluatie Programma werden Shell en Nuon aangewezen van de Zweedse energiebranche als ontwikkelaar van de windfarm voor de kust van Egmond aan Zee. Dit opgelopen naar 33 miljard euro. jaar viert het park zijn eerste lustrum. Onder andere de stroomnetten zijn flink aangepakt. Een slordige Zesendertig windturbines op 10 tot op zee en naar de invloed van het 50.000 kilometer aan kabels is ver- 18 kilometer uit de Noord-Holland- windpark op de levende omgeving. nieuwd en voor het grootste deel se kust leveren sinds begin 2007 Hoe reageren vogels en vissen op en passant onder de grond gelegd, stroom aan 100.000 huishoudens. de aanwezigheid van de windtur- mede als uitvloeisel van de om- Partners in de Windfarm Egmond bines? Ook vond gedurende 2005 vangrijke schade die in 2005 door aan Zee zijn Shell en Nuon, ver- tot 2008 monitoring plaats van de een orkaan werd aangericht. De enigd in NoordZeeWind. Shell te- publieke opinie.” leveringszekerheid op grote delen kent voor het management, Nuon van het uitgestrekte Zweedse plat- voor de stroomafname. Aanloopproblemen teland is door deze aanpak aanzien- De 36 Vestas-turbines van elk 3 lijk vergroot. Ook de installatie van Leren van de praktijk megawatt vermogen ondervonden nieuwe en slimmere meters heeft De voorbereidingen en bouw van in de beginperiode wat technische een forse financiële inspanning Kweekvijver op zee het windpark verliepen destijds problemen met de tandwielkast en gevergd. De uitbouw van de wind- Onderhoud offshore wordt het stokpaardje van de School voor Zeevaart, Energie- en Productietechnologie in voorspoedig, blikt Henk Kouwen- generatoren. Er waren funderings- energiefaciliteiten en de overige Delfzijl. Met uitzicht op zee realiseert onderwijsinstelling Noorderpoort een nieuw onderkomen van 3.000 hoven van Nuon terug. “Sinds het problemen, maar alle zijn afdoende productievoorzieningen, waaron- m2 in de vorm van een schip. De school investeert ruim 1 miljoen euro voor de realisatie van een trainingscen- park operationeel is wordt het con- opgelost. Kouwenhoven: “Monito- der de upgrading van kerncentra- trum. De nieuwe opleiding richt zich specifiek op het onderhoud van windturbines op zee. Delfzijl is- inNeder tinu gemonitord. ring van de invloed van het park op les, de aanleg van stadsverwarming land momenteel het epicentrum van de offshore windenergie. Zowel Nederlandse als Duitse bedrijven gebrui- de levende omgeving geeft aan dat en de verbetering van waterkracht- ken de haven als uitvalsbasis voor de turbinebouw op zee. Het provinciaal bestuur wil dat Groningen hiervan De opzet van het windpark is om te er geen grote effecten zijn op vo- centrales, namen echter de veruit profiteert en onderstreept daarom het belang van de nieuwe opleiding. Naast de aantrekkingskracht voorbedrij- leren van de praktijk. Het gaat erom gels. De turbines blijken geen ver- grootste hap uit het budget. n ven bevordert de opleiding de kansen op de arbeidsmarkt voor jongeren in de regio. De Noorderpoort kan met het dat we gestructureerd kennis verza- storing op te leveren voor vissen. En nieuwe trainings- en opleidingencentrum rekenen op een provinciale subsidie van 275.000 euro. n melen. Daarbij wordt gekeken naar de publieke opinie over het wind- de techniek, hoe die functioneert park is neutraal tot positief.” n opgemerkt Betere prijsinformatie voor Britse energieconsumenten

Britse energieleveranciers moeten hun klanten voortaan één keer per jaar aanschrijven om hen te informeren of kiezen. Die wens is nog geen on- verschaft. Klanten die subsidies krij- zij naar een goedkoper tarief kunnen overstappen. Die maatregel is onderdeel van een overeenkomst tussen de derdeel van de overeenkomst met gen om de woning warm te houden zes grote energiebedrijven en de overheid om het vertrouwen van consumenten in de energiemarkt te herstellen. energiebedrijven, maar ze hebben moeten twee keer per jaar worden wel beloofd daar werk van te maken. aangeschreven met informatie over DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN dieptepunt heeft doen belanden. Het En dat terwijl zeven op de tien klan- De overeenkomst bevat, behalve de scherpere prijzen. OFGEM heeft de switchpercentage is de afgelopen ten niet op het gunstigste tarief zit. verplichting klanten eens per jaar overeenkomst verwelkomd, maar Dat vertrouwen is namelijk erg laag. jaren dan ook gedaald. Het enthou- te informeren over lagere tarieven, consumentenorganisatie Consumer Stijgende energierekeningen, een in- siasme waarmee de Britten een paar Alarmklok ook de verplichting klanten daarop Focus reageert wat behoedzamer. gewikkelde tarievenstructuur, ener- geleden regelmatig op een andere Het zijn allemaal zaken waarover te wijzen wanneer er een eind komt Volgens de organisatie is het een stap giebedrijven die misleidende infor- leverancier overstapten, heeft plaats- toezichthouder OFGEM al jaren de aan een contract met een vaste prijs in de goede richting, maar zal er veel matie verschaffen, het zijn allemaal gemaakt voor apathie. Dat lijkt vooral alarmklok luidt. OFGEM wil een voor een bepaalde periode. Ook moet meer nodig zijn dan een paar brieven zaken die het vertrouwen van de Brit- te komen omdat men denkt dat het eenvoudiger tarievenstructuur, zo- deze informatie iedere keer wanneer om het vertrouwen in de energie- ten in hun energieleveranciers op een toch allemaal niet zoveel uitmaakt. dat de consumenten beter kunnen een klant daarom vraagt worden markt te herstellen. n Financiën ECONOMIE Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 2

Britse investeringen in duurzaam Marktontwikkeling APX-ENDEX – 21-04-2012 / 11-05-2012

dreigen te verslappen APX Markt Ontwikkeling 21/05/2012 t/m 11/05/2012 (EUR/MWh) Record dagvolume op M 96 spotmarkt elektriciteit 180.000 M 90 160.000 M 84 • Hoogste volume: 171.392 MWh M 78 140.000 M De afgelopen jaren zijn er in Groot-Brittannië miljarden geïnvesteerd in duurzame energie en is het aandeel M 72 (7 mei), hoogste volume ooit. 120.000 M 66 duurzaam in de brandstofmix gestegen tot 9,5 procent. In 2020 moet het land volgens de EU 15 procent van alle M 60 • Laagste volume: 119.440 100.000 M 54 80.000 M 48 energie betrekken uit duurzame bron. Dat betekent onder meer dat elektriciteitsproductie voor maar liefst 30 M 42 MWh (22 april) 60.000 M 36 Prijs (EUR)

Volume (MWh) Volume 24 € procent duurzaam moet zijn. Gaat dat lukken? 40.000 M • Hoogste prijs: 52,42 /MWh M 18 20.000 12 M 6 (4 mei) 0 M 0 € ranciersmarkt bezitten zij minder marges van gasgestookte centrales • Laagste prijs: 38,77 /MWh 11/05 21/04 10/05 01/05 27/04 23/04 25/04 07/05 22/04 03/05 05/05 DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN 02/05 28/04 30/04 26/04 29/04 08/05 24/04 06/05 09/05 dan de helft van de duurzame op- aan het dalen zijn. De geldstroom 04/05 Volgens een rapport van Bloomberg wekkingscapaciteit. En dat terwijl droogt op en projectfinanciering VOLUME (MWH) AVG Base PRIJS (EUR) Energy Finance wordt dat moeilijk. het toch deze bedrijven zijn die de wordt steeds moeilijker. Het is niet Het rapport levert een gedetailleer- financiële armslag hebben om veel voor niets dat samenwerking met ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume Prijzen Power NL grotendeels de analyse van investeringen in her- van de gewenste nieuwe capaci- andere ontwikkelaars, pensioen- 200.000 54 gedaald € nieuwbare energie in het VK sinds teit te bouwen. Die is noodzakelijk fondsen en investeringsfondsen 52 • /MWh:

2006. Opvallend is dat de grootste voor de energietransitie, maar ook noodzakelijk is geworden bij grote 50 Wk 20-12: 43,00 (+0,33) toename in nieuwe duurzame op- omdat oude kolencentrales en kern- kapitaalintensieve projecten. Er zijn 100.000 48 Jun-12: 44,60 (-0,28) wekkingscapaciteit uit zonne-ener- centrales moeten sluiten. Er zijn veel offshore windparken gepland, Q3-12: 45,65 (-1,05) 46

Volume (MWh) Volume Cal-13: 50,78 (-0,82) gie komt. Ruim 14 procent van de echter, aldus het rapport, grote ver- maar definitieve investeringsbeslis- 44 ( M /MWh) Base Index Cal-14: 50,32 (-0,98) geïnstalleerde duurzame capaciteit schillen tussen de Zes (zie kader) als singen duren lang of worden steeds 0 42 komt namelijk voor rekening van het gaat om investeren in hernieuw- uitgesteld. Cal-15: 50,10 (-0,90) 27/04 23/04 25/04 07/05 03/05 03/05 02/05 26/04 08/05 24/04 09/05 particuliere eigenaren van zonne- bare energie. 04/05 • Hoogste dagvolume: 109.680 MWh (2 mei) panelen. Het energiebedrijf dat in Onzekerheid wegnemen Volume Wk 20-12 Jun-12 Q3-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15 het VK het meest investeert in duur- Winstmarges Volgens de berekeningen van zame capaciteit is RWE (13 procent Ondanks de enorme toename in Bloomberg zal het aandeel duur- APX TTF Day-Ahead Index & Volume TTF Gas Day-Ahead van het totaal). RWE is één van de wind-, biomassa- en zonne-energie zaam in de stroomproductie in 90.000 26.00 • Laagste prijs deze periode: 24,11 80.000 zogeheten Grote Zes, die de Britse van de afgelopen jaren is het rap- 2020 daarom niet meer dan 25 pro- 25.00 €/MWh (27 april), hoogste prijs: 70.000 € energiemarkt domineren. Behalve port somber over de vooruitzichten. cent zijn. De doelstelling van 30 60.000 24.00 25,62 /MWh (2 mei) 50.000 RWE zijn dat Centrica, E.ON, EDF Het investeringstempo dreigt af te procent kan nog worden gehaald 23.00 • Het hoogste dag volume was Energy, Scottish Power en SSE. On- nemen omdat de recessie de vraag als meer kolencentrales overgaan 40.000 76.632 MWh (23 april), het 30.000 22.00 M /MWh Volume MWh Volume 11/08 27/07 17/08 15/08 12/08 16/08 28/07 10/08 29/07 01/08 03/08 05/08 02/08 08/08 09/08 danks hun dominantie op de leve- naar energie drukt en de winst- op biomassa of als er sneller in- 20.000 04/08 laagste 13.104 MWh (3 mei) 21.00 vesteringsbeslissingen worden 10.000 0 20.00 genomen over offshore windpar- 01/05 27/04 23/04 25/04 07/05 03/05 02/05 30/04 26/04 08/05 24/04 09/05 ken. Maar daarvoor moet eerst de 04/05 28-29/04 onzekerheid uit de markt worden 05-06/05 genomen. De overheid moet snel Volume MWh (Flow Day) APX TTF DAY-AHEAD INDEX duidelijkheid verschaffen over zijn ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume Prijzen jaarcontracten Electricity Market Reform. Onder- 3.000.000 29 TTF omlaag deel daarvan is de invoering van 28 • €/MWh:

langetermijncontracten voor kool- 2.000.000 27 WDNW 14-mei-12: 24,97 (+0,65) stofarm opgewekte stroom waar- 26 Jun-12: 24,84 (+0,37) bij producenten een min of meer 25 Q3-12: 25,05 (+0,36) 1.000.000 24 vaste prijs gegarandeerd krijgen. n (MWh) Volume Win-12: 27,69 (+0,04) 23 ( M /MWh) Base Index Cal-13: 26,63 (-0,06) 0 22 Cal-14: 26,42 (-0,32) 27/04 23/04 25/04 07/05 03/05 02/05 30/04 26/04 08/05 24/04 09/05 Achterblijvers en voorlopers 04/05 Cal-15: 26,17 (-0,28) RWE timmert het hardst aan de weg van de Grote Zes. Het heeft de meeste duurzame capaciteit aan zijn Volume WDNW 14-May-12 Jun-12 Q3-12 • Hoogste dagvolume: Win-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15 portfolio toegevoegd, maar ook de meeste nieuwe conventionele centrales gebouwd. 2.614.440 MWh (9 mei)

ENDEX Wood Pellets - Basislast Index Wood Pellets indices Een groot deel van RWE’s nieuw duurzame capaciteit bestaat overigens uit de voormalige kolencentrale 140 overwegend omlaag in Tilbury, die is overgegaan op biomassa. De drie bedrijven die relatief het minst investeren in duurzame • €/MT:

energie zijn Centrica, EDF Energy en E.On. Vooral Centrica is behoedzaam. Misschien niet toevallig is 138 Jun-12: 128,08 (-1,25) dat het bedrijf met de hoogste winstmarge en de hoogste dividenduitkering van de Grote Zes. Ook EDF Q3-12: 129,61 (-0,74) Cal-13: 135,78 (+0,14) investeert weinig in duurzaam, maar het bedrijf heeft wel hoge kapitaaluitgaven. Die hebben te maken 136 met voorbereidingen voor investeringen in nieuwe kerncentrales. Dat zou ook gelden voor E.On, maar dat Cal-14: 137,71 (-0,17) Base Index ( e /MT)Base Index Cal-15: 139,14 (-0,17) bedrijf trekt zich (net als RWE) terug uit de bouw van nieuwe kerncentrales in het VK. Tegenover deze ach- 134 terblijvers staan SSE en Scottish Power. Tweederde van de nieuwe capaciteit van SSE is in hernieuwbare 23/04 07/05 03/05 energie, vooral na de overname in 2008 van duurzame stroomproducent Airtricity. Scottish Power spant 26/04 de kroon en heeft sinds 2005 zelfs uitsluitend in duurzaam geïnvesteerd. n Jun-12 Q3-12 CAL-13 CAL-14 CAL-15

Best en slechtst Zwakke thuismarkt drukt resultaten Gas Natural Fenosa presterende beursfondsen periode 23 april t/m 14 mei 2012 De laatste resultaten van de Europese utilities over het eerste kwartaal licht. Het aandeel is sinds half maart Scaroni, topman van Eni: “In het Na het zwakke jaar 2011 ziet het be- druppelden de afgelopen weken binnen. Gas Natural Fenosa liet over wel flink in waarde afgenomen. eerste kwartaal boekte Eni excel- drijf weer licht aan de horizon. Vorig de eerste maanden van 2012 een bescheiden winststijging zien. Eni lente resultaten, dankzij het verdere jaar had E.On veel last van de sluiting Best presterende in % deed het in het eerste kwartaal een stuk beter. E.On maakte begin mei herstel van de activiteiten in Libië en van een aantal kerncentrales in Duits- Flinke stijging nettowinst Eni National Grid Group 6,67% kwartaalresultaten bekend, die in lijn waren met de verwachtingen. Het Italiaanse Eni kon eind maart de hogere olieprijs. Daar stonden land en de Duitse belasting op nu- Het Duitse concern voorziet een positief 2012. heel wat betere cijfers presenteren. moeilijke marktomstandigheden cleaire energie. Dat leverde E.On een EDP 4,15% De nettowinst ging in het eerste voor onze gas-, raffinage-, en che- verliespost op van 2,5 miljard euro. rika. Gas Natural Fenosa is vertegen- kwartaal met liefst 42 procent om- mieactiviteiten tegenover.” “Wij hebben het dal doorkruist. De International Power 2,21% DOOR PEtER WEStHOF woordigd in Argentinië, Brazilië, hoog. Dit was te danken aan de kwartaalcijfers hebben dat bewezen”, Scottish & Southern 0,76% Gas Natural Fenosa zag in het Colombia en Mexico. De mogelijke gestegen olieprijzen en het herstel E.On door het dal stelde topman Johannes Teyssen. eerste kwartaal de winst met 5,2 nationalisatie van deze divisies zorgt van de activiteiten in Libië. Ook de In het eerste kwartaal van 2012 boek- E.On profiteerde de afgelopen Centrica -0,12% procent naar 407 miljoen euro wel voor onzekerheid rond Gas Na- lagere koers van de euro tegenover te E.On een nettowinst van 1,71 mil- maanden ook van de heronderhan- stijgen. De zwakke vraag in thuis- tural Fenosa. de dollar speelde een rol. De zwakke jard euro. Dat is een daling van 24 delingen over gasverdragen met on- Minst presterende in % land Spanje, dat door de econo- De nettoschuld van Gas Natural Fe- raffinagemarges blijven voor Eni procent, in vergelijking met de 2,27 der meer het Noorse Statoil. Lange mische crisis zwaar is getrof- nosa kwam op 31 maart uit op 16,8 nog wel een punt van zorg. Eni zegt miljard euro van een jaar geleden. tijd waren de ongunstige voorwaar- GdF Suez -12,10% fen, en de “moeilijke algemene miljard euro. Het bedrijf wil dit jaar dat 2012 een “uitdagend” jaar is, De omzet steeg daarentegen met 28 den in eerder gesloten contracten E.On -13,85% marktsituatie” zorgden voor een de schuld terugbrengen naar tussen waarin de winstmarges onder druk procent naar 35,73 miljard euro. Dit een blok aan het been van E.On. beperkte winststijging. de 15 en 16 miljard euro. De winst- zullen staan. Ook zal een toegeno- was veel hoger dan de analistenver- Op de Duitse beurs zijn de aande- Gasnatural - 14,50% De winst van Gas Natural Fenosa doelstelling voor dit jaar komt uit men concurrentie negatief uitwer- wachting van 27,89 miljard euro. len E.On dit jaar zo’n 4 procent in Union Fenosa is met name tot stand gekomen op 1,5 miljard euro. Hiermee beves- ken op de cijfers. Voor geheel 2012 verwacht E.On een waarde gestegen. Het bedrijf pres- door kostenbesparingen. Daar- tigde Gas Natural Fenosa een eerder De olie- en gasproductie nam in de winst (na aftrek van belastingen) van teert daarmee beter dan de aandelen veolia Env -16,54% naast profiteerde Gas Natural gedane prognose. Het aandeel Gas eerste drie maanden van 2012 met tussen 2,3 en 2,7 miljard euro. Het van andere utilities. De totale beurs- Iberdrola -17,81% Fenosa van de goede resultaten Natural Fenosa steeg op de Spaanse 0,6 procent af. Voor geheel 2012 bevestigde hiermee een eerder afge- waarde van E.On bedraagt nu zo’n van de activiteiten in Latijns Ame- beurs als gevolg van de resultaten verwacht Eni wel een stijging. Paolo geven prognose. 32 miljard euro. n Vijf jaar Windfarm Egmond aan Zee Eerste offshore windpark van Nederland viert lustrumfeest Financiën Nieuws (Pagina 1) ECONOMIE Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 BINNENLANDEnergie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 2 3

RENé LEEGtE (vvD) LIESbEtH vAN tONGEREN (GROENLINkS) Britse investeringen in duurzaam Marktontwikkeling APX-ENDEX – 21-04-2012 / 11-05-2012 dreigen te verslappen APX Markt Ontwikkeling 21/05/2012 t/m 11/05/2012 (EUR/MWh) Record dagvolume op ‘Kostenverhoging die niets te ‘Minder steun voor fossiel, M 96 spotmarkt elektriciteit 180.000 M 90 160.000 M 84 • Hoogste volume: 171.392 MWh M 78 140.000 M De afgelopen jaren zijn er in Groot-Brittannië miljarden geïnvesteerd in duurzame energie en is het aandeel M 72 (7 mei), hoogste volume ooit. 120.000 M 66 maken heeft met duurzaamheid’ meer geld voor groene energie’ duurzaam in de brandstofmix gestegen tot 9,5 procent. In 2020 moet het land volgens de EU 15 procent van alle M 60 • Laagste volume: 119.440 100.000 M 54 80.000 M 48 energie betrekken uit duurzame bron. Dat betekent onder meer dat elektriciteitsproductie voor maar liefst 30 M 42 MWh (22 april) 60.000 M 36 Prijs (EUR)

Volume (MWh) Volume 24 € procent duurzaam moet zijn. Gaat dat lukken? 40.000 M • Hoogste prijs: 52,42 /MWh René Leegte, energiewoordvoerder van de VVD, is niet erg enthousiast over de energieparagraaf in het stabiliteitsak- Vervolg van pagina 1 je meer prikkel, zodat zij efficiënter M 18 20.000 12 M 6 (4 mei) koord. Het is een compromis tussen vijf partijen om de Nederlandse economie op orde te krijgen, zegt hij. Over de Fossiel meer belasten, duurzame energie bevorderen en daarvoor ook aan de gang gaan en nog meer gaan 0 M 0 € ranciersmarkt bezitten zij minder marges van gasgestookte centrales • Laagste prijs: 38,77 /MWh energieparagraaf: “We hebben het over een kostenverhoging die niets te maken heeft met duurzaamheid.” prikkels geven. Dat behelst in grote lijnen het akkoord dat onlangs door vergroenen, zou een goede stap 11/05 21/04 10/05 01/05 27/04 23/04 25/04 07/05 22/04 03/05 05/05

DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN 02/05 28/04 30/04 26/04 29/04 08/05 24/04 06/05 09/05 dan de helft van de duurzame op- aan het dalen zijn. De geldstroom 04/05 VVD, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie is gesloten. “Minder over- zijn. En je kunt ook kijken naar dat Volgens een rapport van Bloomberg wekkingscapaciteit. En dat terwijl droogt op en projectfinanciering VOLUME (MWH) AVG Base PRIJS (EUR) Leegte: “Het allerbelangrijkste waar- Duurder vaak aanzetten, zal er ook geen be- heidssteun voor fossiele energie, meer geld voor schoon.” deel van de glastuinbouw waar men Energy Finance wordt dat moeilijk. het toch deze bedrijven zijn die de wordt steeds moeilijker. Het is niet voor we nu staan, is het op orde krij- Leegte: ““Het is misplaatst en lastingopbrengst zijn. Het mag voor eigenlijk meer energieproducent is Het rapport levert een gedetailleer- financiële armslag hebben om veel voor niets dat samenwerking met gen van de financiële huishouding. stompzinnig om dit akkoord duur- GroenLinks goed voelen, maar het Dat kan groene banen opleveren, dan dat men met tuinbouw bezig ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume Prijzen Power NL grotendeels DOOR ALEXANDER HAJE de analyse van investeringen in her- van de gewenste nieuwe capaci- andere ontwikkelaars, pensioen- En we zullen moeten werken aan zaam te noemen.Door de kolen- heeft natuurlijk niets met duurzaam- zoals in de bouw waar nu veel werk- is. Met andere woorden: levert de 200.000 54 gedaald € belasting zullen kolencentrales Het akkoord ligt er nu op hoofd- nieuwbare energie in het VK sinds teit te bouwen. Die is noodzakelijk fondsen en investeringsfondsen 52 • /MWh: hervormingen voor een houdbare heid te maken, integendeel. Een loosheid is. Dat betekent ook dat de korting op de aardgasprijs nog wel punten, zegt Liesbeth van Tonge- 2006. Opvallend is dat de grootste voor de energietransitie, maar ook noodzakelijk is geworden bij grote 50 Wk 20-12: 43,00 (+0,33) economie in ons land. We geven nu verdwijnen. Daarmee verdwijnen lichtpunt is dat kerncentrales weer energierekening van huiseigenaren datgene op waar wij die eigenlijk n ren, Kamerlid voor GroenLinks. toename in nieuwe duurzame op- omdat oude kolencentrales en kern- kapitaalintensieve projecten. Er zijn 100.000 48 Jun-12: 44,60 (-0,28) veel te veel geld uit. We moeten be- 600-2000 arbeidsplaatsen. Maar het aantrekkelijker worden.” naar beneden gaat. Met die gedeel- voor bedoeld hadden? Een kleine wekkingscapaciteit uit zonne-ener- centrales moeten sluiten. Er zijn veel offshore windparken gepland, Q3-12: 45,65 (-1,05) zuinigen en de economie proberen verdwijnen van centrales zal niet lei- “Dat gaan we nu verder uitwerken. telijke subsidie trek je huiseigena- financiële prikkel kan al zorgen dat 46

Volume (MWh) Volume Cal-13: 50,78 (-0,82) gie komt. Ruim 14 procent van de echter, aldus het rapport, grote ver- maar definitieve investeringsbeslis- 44 sterker te maken. Daar is dit akkoord den tot minder elektriciteitsgebruik. Er zijn een heleboel verschillende ren of woningcorporaties over de er efficiënter en schoner gewerkt ( M /MWh) Base Index Cal-14: 50,32 (-0,98) geïnstalleerde duurzame capaciteit schillen tussen de Zes (zie kader) als singen duren lang of worden steeds 0 42 een eerste aanzet voor.” Wij zullen die elektriciteit importe- overleggen bij de verschillende streep om te investeren in wonin- wordt. En dat meer tuinders met komt namelijk voor rekening van het gaat om investeren in hernieuw- uitgesteld. Cal-15: 50,10 (-0,90) Over energie zegt hij: “Wat het afge- ren. Daarmee importeren wij dus partijen. Gezamenlijk moeten we gisolatie. Dat levert een mooie win- aardwarmte in plaats van aardgas 27/04 23/04 25/04 07/05 03/05 03/05 02/05 26/04 08/05 24/04 09/05 particuliere eigenaren van zonne- bare energie. 04/05 • Hoogste dagvolume: lopen kabinet goed heeft gedaan, is ook CO2. Deze maatregel doet dus nu de puntjes op i zetten.” Er mel- winsituatie op.” aan de slag gaan. Dat zou een heel 109.680 MWh (2 mei) panelen. Het energiebedrijf dat in Onzekerheid wegnemen Volume Wk 20-12 Jun-12 Q3-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15 dat er veel hernieuwbare energie bij weinig tot niets aan het klimaatpro- den zich heel veel mensen uit het grote stap in de goede richting in het VK het meest investeert in duur- Winstmarges Volgens de berekeningen van is gekomen. Eén instrument voor bleem. Bovendien zal hierdoor ook maatschappelijk middenveld bij - U zegt eigenlijk: schone energie wordt zijn.” n zame capaciteit is RWE (13 procent Ondanks de enorme toename in Bloomberg zal het aandeel duur- één doelstelling: minder CO2-uit- de biomassabijstook verdwijnen, Van Tongeren. Ook ondernemers, gesteund, fossiele energie belast. APX TTF Day-Ahead Index & Volume TTF Gas Day-Ahead van het totaal). RWE is één van de wind-, biomassa- en zonne-energie zaam in de stroomproductie in 90.000 26.00 • Laagste prijs deze periode: 24,11 stoot. Dat betekent minder afhan- althans sterk verminderen. Dat is zegt zij. “Zij komen met ideeën en “GroenLinks heeft altijd gezegd dat 80.000 zogeheten Grote Zes, die de Britse van de afgelopen jaren is het rap- 2020 daarom niet meer dan 25 pro- 25.00 €/MWh (27 april), hoogste prijs: kelijk zijn van fossiele brandstoffen. ook slecht voor de haven in Rotter- suggesties. Die zijn wij nu aan het de vervuiler betaalt. Dus je mag wel 70.000 € energiemarkt domineren. Behalve port somber over de vooruitzichten. cent zijn. De doelstelling van 30 60.000 24.00 25,62 /MWh (2 mei) Het langetermijninstrument daar- dam. De kolenbelasting heeft dus verzamelen en we kijken welke vervuilen, maar dan gaat het geld 50.000 RWE zijn dat Centrica, E.ON, EDF Het investeringstempo dreigt af te procent kan nog worden gehaald 23.00 • Het hoogste dag volume was voor is het emissiehandelssysteem, een negatieve impact op duurzaam- René Leegte (VVD): “Wat het afge- daarvan verder uitgewerkt kun- kosten. Neem de kolencentrales. Energy, Scottish Power en SSE. On- nemen omdat de recessie de vraag als meer kolencentrales overgaan 40.000 76.632 MWh (23 april), het ETS. Op korte termijn is het zaak om heid en leidt tot hogere kosten voor lopen kabinet goed heeft gedaan, is nen worden. Door het ministerie De inspanningen die je daarvoor 30.000 22.00 M /MWh Volume MWh Volume 11/08 27/07 17/08 15/08 12/08 16/08 28/07 10/08 29/07 01/08 dat er veel hernieuwbare energie bij 03/08 05/08 02/08 08/08 09/08 danks hun dominantie op de leve- naar energie drukt en de winst- op biomassa of als er sneller in- 20.000 04/08 laagste 13.104 MWh (3 mei) hernieuwbare energie te stimuleren de samenleving. Bovendien, met het van Financiën wordt koortsachtig moet leveren om die schoner te 21.00 vesteringsbeslissingen worden 10.000 door de SDE-plusregeling.” sluiten van centrales, of veel minder is gekomen.” gewerkt om dit zo goed mogelijk maken, is echt niet zo groot. Er is 0 20.00 genomen over offshore windpar- overal te laten neerslaan.” maar een kleine prikkel voor nodig 01/05 27/04 23/04 25/04 07/05 03/05 02/05 30/04 26/04 08/05 24/04 09/05 ken. Maar daarvoor moet eerst de 04/05 om die minder vervuilend te maken. 28-29/04 onzekerheid uit de markt worden 05-06/05 ‘Basis voor nieuw regeerakkoord’ - Kunt u iets concreter zijn? Zo’n prikkel brengt de huidige cen- genomen. De overheid moet snel Volume MWh (Flow Day) APX TTF DAY-AHEAD INDEX Volgens VVD-Kamerlid Leegte is het is niet waarschijnlijk dat het ‘Kunduz’- of stabiliteitsakkoord van Van Tongeren: “Toen ik voor trales en de in aanbouw zijnde cen- duidelijkheid verschaffen over zijn tijdelijke duur is. In theorie is het tijdelijk, zegt hij. “Maar in de praktijk hebben alle grote partijen zich GroenLinks in de Kamer kwam, trales ertoe een techniek toe te pas- ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume Prijzen jaarcontracten Electricity Market Reform. Onder- gebonden aan het stabiel krijgen van de Nederlandse economie. En dat zal ook zo blijven. Als je kijkt naar heb ik erop gehamerd dat het on- sen waarbij er veel meer duurzame 3.000.000 29 TTF omlaag deel daarvan is de invoering van 28 • €/MWh: de mogelijke coalities die na de verkiezingen in september mogelijk zijn, dan zullen deze vijf partijen terecht is dat er in verhouding te biomassa bijgestookt kan worden. langetermijncontracten voor kool- 2.000.000 27 WDNW 14-mei-12: 24,97 (+0,65) daarin een zekere rol spelen. Het ligt daarom voor de hand dat dit akkoord de basis zal vormen voor een veel overheidsgeld naar fossiele Dat zou fantastisch zijn voor Neder- stofarm opgewekte stroom waar- 26 Jun-12: 24,84 (+0,37) nieuw regeerakkoord.” n brandstoffen gaat en dat groene land, want zo’n kolencentrale staat bij producenten een min of meer 25 Q3-12: 25,05 (+0,36) energie daardoor tekort wordt ge- er veertig jaar. Als je dat nu met een 1.000.000 24 vaste prijs gegarandeerd krijgen. n (MWh) Volume Win-12: 27,69 (+0,04) daan. Nu, voor het eerst, zie je in prikkel voor elkaar kan krijgen, dan

23 ( M /MWh) Base Index Cal-13: 26,63 (-0,06) dat hele pakket een verschuiving is dat iets wat heel lang een positief 0 22 Cal-14: 26,42 (-0,32) van fossiel naar schoon ontstaan. effect heeft.” 27/04 23/04 25/04 07/05 03/05 02/05 30/04 26/04 08/05 24/04 09/05 Achterblijvers en voorlopers 04/05 Cal-15: 26,17 (-0,28) StIENtJE vAN vELDHOvEN (D66) Concreet: woningisolatie wordt RWE timmert het hardst aan de weg van de Grote Zes. Het heeft de meeste duurzame capaciteit aan zijn Volume WDNW 14-May-12 Jun-12 Q3-12 • Hoogste dagvolume: mogelijk gemaakt. Er wordt ruimte - En aardgas? Win-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15 2.614.440 MWh (9 mei) portfolio toegevoegd, maar ook de meeste nieuwe conventionele centrales gebouwd. gecreëerd voor zonnestroomsyste- “Wij vinden, net als bij elektriciteit, Wood Pellets indices ‘Grijs duurder maken, men en zonneboilers. Die komen dat het niet redelijk is dat grootge- ENDEX Wood Pellets - Basislast Index Een groot deel van RWE’s nieuw duurzame capaciteit bestaat overigens uit de voormalige kolencentrale nu binnen handbereik voor de in- bruikers maar heel weinig energie- 140 overwegend omlaag in Tilbury, die is overgegaan op biomassa. De drie bedrijven die relatief het minst investeren in duurzame • €/MT: dividuele huishoudbeurs. Er komt belasting betalen, terwijl burgers Liesbeth van Tongeren (GroenLinks): energie zijn Centrica, EDF Energy en E.On. Vooral Centrica is behoedzaam. Misschien niet toevallig is Jun-12: 128,08 (-1,25) 200 miljoen euro beschikbaar voor de volle mep betalen. Dat betekent “Er is maar een kleine prikkel voor 138 groen stimuleren’ dat het bedrijf met de hoogste winstmarge en de hoogste dividenduitkering van de Grote Zes. Ook EDF Q3-12: 129,61 (-0,74) verduurzaming van de economie, niet dat je grootgebruikers moet nodig om kolencentrales minder ver- Cal-13: 135,78 (+0,14) vuilend te maken.” investeert weinig in duurzaam, maar het bedrijf heeft wel hoge kapitaaluitgaven. Die hebben te maken 136 waaronder voor woningisolatie. dooddrukken. Maar een klein beet- met voorbereidingen voor investeringen in nieuwe kerncentrales. Dat zou ook gelden voor E.On, maar dat Cal-14: 137,71 (-0,17) Stientje van Veldhoven, D66-energiewoordvoerder in de Tweede Kamer, Base Index ( e /MT)Base Index Cal-15: 139,14 (-0,17) bedrijf trekt zich (net als RWE) terug uit de bouw van nieuwe kerncentrales in het VK. Tegenover deze ach- 134 noemt het akkoord dat VVD, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie heb- terblijvers staan SSE en Scottish Power. Tweederde van de nieuwe capaciteit van SSE is in hernieuwbare ben gesloten een flinke stap voorwaarts. “Ik ben ontzettend blij met de 23/04 07/05 03/05 energie, vooral na de overname in 2008 van duurzame stroomproducent Airtricity. Scottish Power spant 26/04 winst die we nu kunnen boeken met de vergroening van de energiemix.” de kroon en heeft sinds 2005 zelfs uitsluitend in duurzaam geïnvesteerd. n Jun-12 Q3-12 CAL-13 CAL-14 CAL-15 Van Veldhoven: “Met het akkoord grote mate afhankelijk zijn van gas. is een totaalbedrag gemoeid van 1,3 Als die afhankelijkheid blijft en we 11 juni 2012, Jaarlijkse conferentie Energie Nederland miljard euro. Dat bestaat uit gelden doen daar niets aan, dan zitten we voor natuur, 200 miljoen voor onder straks – als het aardgas op is – niet Best en slechtst meer vergroening van de woning- met een nationale rijkdom maar Zwakke thuismarkt drukt resultaten Gas Natural Fenosa presterende beursfondsen periode 23 april t/m bouw en daarnaast nog bijna 900 met een grote nationale rekening. WIE STEEKT miljoen euro voor de vergroening Daarom moeten we het gebruik van 14 mei 2012 Stientje van Veldhoven (D66): “Het is De laatste resultaten van de Europese utilities over het eerste kwartaal licht. Het aandeel is sinds half maart Scaroni, topman van Eni: “In het Na het zwakke jaar 2011 ziet het be- van de energiemix. Die laatste is een aardgas terugdringen.” de hoogste tijd voor een ommezwaai ZIJN GELD IN DE druppelden de afgelopen weken binnen. Gas Natural Fenosa liet over wel flink in waarde afgenomen. eerste kwartaal boekte Eni excel- drijf weer licht aan de horizon. Vorig hele belangrijke. Het is de hoogste in het tot nog toe gevoerde energie- beleid.” de eerste maanden van 2012 een bescheiden winststijging zien. Eni lente resultaten, dankzij het verdere jaar had E.On veel last van de sluiting Best presterende in % tijd voor een ommezwaai in het tot Groen gas ENERGIEVOORZIENING deed het in het eerste kwartaal een stuk beter. E.On maakte begin mei herstel van de activiteiten in Libië en van een aantal kerncentrales in Duits- nog toe gevoerde energiebeleid. Er moet meer ruimte komen voor Flinke stijging nettowinst Eni National Grid Group 6,67% VAN MORGEN? kwartaalresultaten bekend, die in lijn waren met de verwachtingen. Het Italiaanse Eni kon eind maart de hogere olieprijs. Daar stonden land en de Duitse belasting op nu- Energiebesparing én vergroening groen gas, zegt Van Veldhoven. “In minder fossiele stroom en aardgas Het Duitse concern voorziet een positief 2012. heel wat betere cijfers presenteren. moeilijke marktomstandigheden cleaire energie. Dat leverde E.On een EDP 4,15% van de energiemix, een betere com- een land als Denemarken zie je op te gebruiken, is het belangrijk om Steek je licht op bij dwarse denkers. Discussieer met De nettowinst ging in het eerste voor onze gas-, raffinage-, en che- verliespost op van 2,5 miljard euro. binatie is niet denkbaar. Want zon- grote schaal decentrale opwek van investeringen in isolatie en ener- politici over de cruciale maatschappelijke keuzes. rika. Gas Natural Fenosa is vertegen- kwartaal met liefst 42 procent om- mieactiviteiten tegenover.” “Wij hebben het dal doorkruist. De International Power 2,21% der energiebesparing halen we de groen gas ontstaan. Wij moeten gie-efficiency aantrekkelijker te DOOR PEtER WEStHOF Deel jouw inzicht met fi nancieel experts. woordigd in Argentinië, Brazilië, hoog. Dit was te danken aan de kwartaalcijfers hebben dat bewezen”, CO2-doelstellingen niet. De schoon- dat ook in Nederland meer gaan maken. Daarvoor is die 200 miljoen Scottish & Southern 0,76% Gas Natural Fenosa zag in het Colombia en Mexico. De mogelijke gestegen olieprijzen en het herstel E.On door het dal stelde topman Johannes Teyssen. ste en goedkoopste energie is nog stimuleren. Door aardgas duurder euro bedoeld. Vooral in de gebouw- De energie conferentie vindt plaats op 11 juni 2012, van eerste kwartaal de winst met 5,2 nationalisatie van deze divisies zorgt van de activiteiten in Libië. Ook de In het eerste kwartaal van 2012 boek- E.On profiteerde de afgelopen Centrica -0,12% altijd de energie die je niet gebruikt. te maken, wordt die impuls alleen de omgeving valt nog ontzettend procent naar 407 miljoen euro wel voor onzekerheid rond Gas Na- lagere koers van de euro tegenover te E.On een nettowinst van 1,71 mil- maanden ook van de heronderhan- Dat is goed voor de koopkracht van maar groter. Het is tevens een sti- veel besparingswinst te boeken.” 13.30 uur tot 17.30 uur, in de Glazen Zaal, Prinsessegracht stijgen. De zwakke vraag in thuis- tural Fenosa. de dollar speelde een rol. De zwakke jard euro. Dat is een daling van 24 delingen over gasverdragen met on- Minst presterende in % onze burgers, goed voor de concur- mulans om meer te investeren in Ook kolencentrales zullen meer 26, 2514 AP, Den Haag. land Spanje, dat door de econo- De nettoschuld van Gas Natural Fe- raffinagemarges blijven voor Eni procent, in vergelijking met de 2,27 der meer het Noorse Statoil. Lange rentiekracht van onze economie, en energiebesparing, de isolatie van worden belast, zegt Van Veldhoven. GdF Suez -12,10% mische crisis zwaar is getrof- nosa kwam op 31 maart uit op 16,8 nog wel een punt van zorg. Eni zegt miljard euro van een jaar geleden. tijd waren de ongunstige voorwaar- goed voor de schatkist.” woningen. Ook restwarmteprojec- “Hun concurrentiepositie wordt Keynote van Roland Kupers, Universiteit Oxford, en Meld je aan op Hans Alders, Energie Nederland. Inclusief debat met fen, en de “moeilijke algemene miljard euro. Het bedrijf wil dit jaar dat 2012 een “uitdagend” jaar is, De omzet steeg daarentegen met 28 den in eerder gesloten contracten E.On -13,85% ten worden daardoor interessanter daardoor lastiger vergeleken met www.energieconferentie.nl marktsituatie” zorgden voor een de schuld terugbrengen naar tussen waarin de winstmarges onder druk procent naar 35,73 miljard euro. Dit een blok aan het been van E.On. Verschil en kunnen meer gaan renderen. gascentrales die veel minder ver- energiewoordvoerders van Tweede Kamer fracties. of stuur een email naar beperkte winststijging. de 15 en 16 miljard euro. De winst- zullen staan. Ook zal een toegeno- was veel hoger dan de analistenver- Op de Duitse beurs zijn de aande- Gasnatural - 14,50% Het is belangrijk dat het verschil Kortom, je krijgt meer bewegingen vuilend zijn. We trekken daarmee Dagvoorzitter Peter van der Geer. [email protected] De winst van Gas Natural Fenosa doelstelling voor dit jaar komt uit men concurrentie negatief uitwer- wachting van 27,89 miljard euro. len E.On dit jaar zo’n 4 procent in Union Fenosa tussen groen en grijs groter wordt, richting groen in plaats van grijs.” de situatie recht die allang had is met name tot stand gekomen op 1,5 miljard euro. Hiermee beves- ken op de cijfers. Voor geheel 2012 verwacht E.On een waarde gestegen. Het bedrijf pres- meent Van Veldhoven. “In het pak- moeten bestaan: De vervuiler be- door kostenbesparingen. Daar- tigde Gas Natural Fenosa een eerder De olie- en gasproductie nam in de winst (na aftrek van belastingen) van teert daarmee beter dan de aandelen veolia Env -16,54% ket zit een aantal zaken dat dit on- Duurder taalt. Daarbij is het wel belangrijk naast profiteerde Gas Natural gedane prognose. Het aandeel Gas eerste drie maanden van 2012 met tussen 2,3 en 2,7 miljard euro. Het van andere utilities. De totale beurs- derscheid aanbrengt. Daarbij rich- Van Veldhoven: “Als mensen niets dat we kijken hoe deze maatregel Iberdrola -17,81% Fenosa van de goede resultaten Natural Fenosa steeg op de Spaanse 0,6 procent af. Voor geheel 2012 bevestigde hiermee een eerder afge- waarde van E.On bedraagt nu zo’n ten we ons op elektriciteit en op doen aan hun energiegebruik, gaan en het emissiehandelssysteem ETS van de activiteiten in Latijns Ame- beurs als gevolg van de resultaten verwacht Eni wel een stijging. Paolo geven prognose. 32 miljard euro. n aardgas. Nederland is het enige land ze automatisch meer betalen voor elkaar kunnen versterken en elkaar in Europa waar huishoudens in zo’n hun energie. Om hem te prikkelen niet gaan ondermijnen.” n

PIL_ADV_ENNL_131x131_v2.indd 1 15-05-12 08:40 Achtergrond BUITENLAND Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 4

ORGANISAtOR LONDEN HAALt DUURZAME ENERGIEDOELEN NIEt Windturbinefiasco Op het Olympisch Park had een windturbine moeten verrijzen als symbool voor duurzaamheid. Maar in 2010 werd het plan afgebla- zen. “Het bleek zakelijk gezien geen goed idee”, zegt McCarthy. De groenste Olympische Spelen ooit? “Het was moeilijk particuliere financiering rond te krijgen en de windsnelheden daar waren niet zo gunstig als aanvankelijk ge- dacht. Nieuwe veiligheidsregels hadden tot gevolg dat er een ver- Toen Londen de Olympische Spelen kreeg toegewezen, beloofde het organiserend comité dat het de groenste besloten geld te geven aan plaatse- boden gebied rond de turbine moest komen. Dat is nogal moeilijk Olympische Spelen ooit zouden worden. Dus hoe staan de zaken er nu voor? Volgens Shaun McCarthy, voor- lijke projecten voor woningisolatie wanneer je elf miljoen bezoekers verwacht. Het was daarom beter zitter van de commissie voor een duurzaam Londen, worden de meeste doelstellingen gehaald. Maar niet die en energiezuinige verbeteringen in het project stop te zetten.” n voor energie. scholen in de buurten rond het park. McCarthy: “Met een paar miljoen DOOR ARJAN SCHIPPERS, Alternatieven nodig. Er was al een gasgestookte voor die projecten bereiken we toch cent nieuwe, lokaal geproduceerde, algemeen vrij positief: “Het wordt LONDEN De Olympic Delivery Authority warmtekrachtinstallatie op het ter- dat doel van een 50 procent vermin- duurzame energie te vinden voor de een goede energieprestatie, maar (ODA) stelde zich ten doel dat het rein met een goede verwarmings- dering in CO2-uitstoot. Uiteindelijk stroomvoorziening tijdens de Spe- niet zo goed als was beloofd. Maar Sommige van de voorgaande edi- Olympisch Park 50 procent minder infrastructuur. “Maar”, zegt Mc- denk ik echter dat er een oplossing len. “Het organiserende comité heeft wat betreft de algehele duurzaam- ties van de Spelen waren zich ook CO2 zou uitstoten dan als er ge- Carthy, “het probleem was dat de moet worden gevonden op lange het daar kennelijk moeilijk mee. Ze heidsprestatie kun je niet ontken- al bewust van de klimaatimpact van bouwd was volgens normale bouw- eigenaar daar al een exclusief con- termijn om gas uit afval te produce- richten zich liever op energiebespa- nen dat het goed is. Er komen een evenement op een dergelijke voorschriften. “Daar hadden ze het tract van 40 jaar voor had. Dus toen ren voor die WKK-installatie.” ring, maar ik heb nog geen gedetail- fraaie groene ruimten in een deel grote schaal. Sydney 2000 bijvoor- bij moeten laten”, zegt McCarthy, de ODA op zoek ging naar duurza- leerd plan gezien. Ze zijn er nu mee van Londen dat erg achtergesteld beeld deed veel aan zone-energie, “maar ze wilden ook nog eens dat me energie, was dat moeilijk omdat Energieprestatie bezig, maar dat is een beetje laat.” was, dus die zullen dienen als kata- afval- en watermanagement. 20 procent daarvan uit duurzame ze het recht die warmte te verkopen Het bleek al net zo moeilijk 20 pro- Desondanks is McCarthy over het lysator voor buurtvernieuwing.” n Beijing 2008 investeerde flink energie zou komen. Dat was een al hadden weggegeven.” in energiezuinige verlichting en fout, om zich aan duurzame ener- windenergie. Dus Londen kan niet gie te committeren. Ze hadden Dure opties achterblijven. Met betrekking tot gewoon moeten zeggen ‘de helft Andere opties bleken erg duur, dus energie werden twee doelstellingen minder CO2’, want daar gaat het er zal maar een kleine hoeveelheid geformuleerd; eentje voor het ener- immers om.” duurzame opwekkingscapaciteit gieverbruik tijdens de Spelen en Toen twee jaar geleden de installa- komen met wat biomassaboilers, een voor de nalatenschap van het tie van een windturbine op het ter- zonnepanelen op het mediacen- Olympisch park. Geen van beiden rein plotseling niet doorging had trum en microwindturbines. Om zal worden gehaald. de organisatie snel alternatieven dat te compenseren heeft de ODA

Imagoschade Een van de zaken die het groene imago van deze Olympische Spelen zeker geen goed heeft gedaan, is de bestelling van 4.000 luxe auto’s om vierduizend sporters en hoge sportfunctionarissen rond te rijden. De sporters wonen op het Olympisch park en hebben de auto’s nauwelijks nodig. Ze zullen dus voornamelijk worden gebruikt voor de bobo’s. Van de 4.00 luxe auto’s zullen er slechts 200 elektrisch zijn. De rest rijdt op benzine of diesel. Een gemiste kans, vinden critici. De zaak is breed uitgemeten in de pers. n Artist impression van het Energy Centre dat in het Olympisch Park in Londen staat.

Gerbrand Bruin & Max Jutters en voorstanders van Open Lab Duurzaam Ameland

De grote vaart bracht mij naar alle hoeken van de wereld. Ik heb veel van de wereld gezien, maar op Ameland ben ik thuis. Hier weten we hoe kwetsbaar onze natuur is en zoeken we daarom naar manieren om het eiland schoon te houden. Dat betekent minder energie gebruiken en slimmer energie produceren. Als jutter help ik mee mijn eiland schoon te houden.

Dat geldt ook voor GasTerra. Als initiatiefnemer van het project “Duurzaam Ameland” laten we zien hoe alternatieve energietoepassingen een reële oplossing vormen in de overgang naar een duurzame samenleving. Aardgas blijkt daarbij steeds weer een onmisbare schakel. Zo zijn we onderdeel van de oplossing.

www.iampartofthesolution.nl Tweede-Kamerlid Stientje van Veldhoven (D66) ‘Grijs duurder maken, groen stimuleren’ Achtergrond Beleid (Pagina 3) BUITENLAND Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 INTERVIEWEnergie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 4 5

ORGANISAtOR LONDEN HAALt DUURZAME ENERGIEDOELEN NIEt Windturbinefiasco JOOP AtSMA, StAAtSSECREtARIS INFRAStRUCtUUR EN MILIEU Op het Olympisch Park had een windturbine moeten verrijzen als symbool voor duurzaamheid. Maar in 2010 werd het plan afgebla- zen. “Het bleek zakelijk gezien geen goed idee”, zegt McCarthy. De groenste Olympische Spelen ooit? “Het was moeilijk particuliere financiering rond te krijgen en de windsnelheden daar waren niet zo gunstig als aanvankelijk ge- dacht. Nieuwe veiligheidsregels hadden tot gevolg dat er een ver- ‘Ik wil Nederland veiliger en Toen Londen de Olympische Spelen kreeg toegewezen, beloofde het organiserend comité dat het de groenste besloten geld te geven aan plaatse- boden gebied rond de turbine moest komen. Dat is nogal moeilijk Olympische Spelen ooit zouden worden. Dus hoe staan de zaken er nu voor? Volgens Shaun McCarthy, voor- lijke projecten voor woningisolatie wanneer je elf miljoen bezoekers verwacht. Het was daarom beter zitter van de commissie voor een duurzaam Londen, worden de meeste doelstellingen gehaald. Maar niet die en energiezuinige verbeteringen in het project stop te zetten.” n voor energie. scholen in de buurten rond het park. McCarthy: “Met een paar miljoen schoner achterlaten’ DOOR ARJAN SCHIPPERS, Alternatieven nodig. Er was al een gasgestookte voor die projecten bereiken we toch cent nieuwe, lokaal geproduceerde, algemeen vrij positief: “Het wordt LONDEN De Olympic Delivery Authority warmtekrachtinstallatie op het ter- dat doel van een 50 procent vermin- duurzame energie te vinden voor de een goede energieprestatie, maar (ODA) stelde zich ten doel dat het rein met een goede verwarmings- dering in CO2-uitstoot. Uiteindelijk stroomvoorziening tijdens de Spe- niet zo goed als was beloofd. Maar Joop Atsma, staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu in het inmiddels gaan we de komende jaren inno- haalbare doelen. Dat stimuleert be- Sommige van de voorgaande edi- Olympisch Park 50 procent minder infrastructuur. “Maar”, zegt Mc- denk ik echter dat er een oplossing len. “Het organiserende comité heeft wat betreft de algehele duurzaam- demissionaire kabinet Rutte, stapte in 1998 als Tweede-Kamerlid voor het vatieve duurzame verlichting plaat- drijven juist om met duurzaamheid ‘Milieubewustzijn bij burgers ties van de Spelen waren zich ook CO2 zou uitstoten dan als er ge- Carthy, “het probleem was dat de moet worden gevonden op lange het daar kennelijk moeilijk mee. Ze heidsprestatie kun je niet ontken- CDA in de landelijke politiek. In de Kamer hield hij zich bezig met sport, sen. Dat zijn investeringen die zich aan de slag te gaan. Daarom ben al bewust van de klimaatimpact van bouwd was volgens normale bouw- eigenaar daar al een exclusief con- termijn om gas uit afval te produce- richten zich liever op energiebespa- nen dat het goed is. Er komen landbouw, voedselkwaliteit, media en de Waddenzee. “Ik wil Nederland in betrekkelijk korte tijd terugver- ik er ook van overtuigd dat we die is toegenomen’ een evenement op een dergelijke voorschriften. “Daar hadden ze het tract van 40 jaar voor had. Dus toen ren voor die WKK-installatie.” ring, maar ik heb nog geen gedetail- fraaie groene ruimten in een deel veiliger en schoner achterlaten.” dienen. Er is geen ondernemer die 20/20 doelstelling gaan halen.” Atsma: “Ik geloof niet dat de burger zich niet manifesteert op het grote schaal. Sydney 2000 bijvoor- bij moeten laten”, zegt McCarthy, de ODA op zoek ging naar duurza- leerd plan gezien. Ze zijn er nu mee van Londen dat erg achtergesteld daar – ook in tijden van crisis – zijn gebied van milieu en klimaat. Natuurlijk, het kan altijd beter, je beeld deed veel aan zone-energie, “maar ze wilden ook nog eens dat me energie, was dat moeilijk omdat Energieprestatie bezig, maar dat is een beetje laat.” was, dus die zullen dienen als kata- DOOR ALEXANDER HAJE lieu en klimaat doen, deel ik niet. ogen voor sluit. Dat geldt ook voor - De markt doet het dus goed in algemene zult hem moeten blijven prikkelen. Maar het milieubewustzijn bij afval- en watermanagement. 20 procent daarvan uit duurzame ze het recht die warmte te verkopen Het bleek al net zo moeilijk 20 pro- Desondanks is McCarthy over het lysator voor buurtvernieuwing.” n We draaien in Europa nog steeds duurzame energieopwekking in al- zin. Wat kan en moet nog beter? burgers is zeker toegenomen. Onlangs heb ik een discussie aange- Beijing 2008 investeerde flink energie zou komen. Dat was een al hadden weggegeven.” Atsma: “De milieuportefeuille is mee in het peloton. Op een aantal gemene zin. En als je ziet wat er in “De scheepvaartsector zou zich zwengeld over de afschaffing van statiegeld op flessen. Doel daar- in energiezuinige verlichting en fout, om zich aan duurzame ener- een lastige portefeuille, omdat het terreinen zetten we zelfs de toon en de luchtvaart gebeurt op het gebied meer kunnen inspannen. Maar dat van is om te komen tot een schonere leefomgeving, waarbij je met windenergie. Dus Londen kan niet gie te committeren. Ze hadden Dure opties altijd voor een deel van de Kamer zitten we in de kopgroep, zoals met van duurzaamheid, dan is dat juist moet in mondiaal verband gebeu- dezelfde middelen een groter resultaat bereikt. Als je ziet wat het achterblijven. Met betrekking tot gewoon moeten zeggen ‘de helft Andere opties bleken erg duur, dus te ver gaat en voor een deel niet het afvalbeleid. Andere landen kun- heel veel.” ren. Dat is tegelijkertijd het lastige voorstel statiegeld afschaffen teweegbracht bij burgers, dan is dat energie werden twee doelstellingen minder CO2’, want daar gaat het er zal maar een kleine hoeveelheid ver genoeg. Je moet altijd zoeken nen daarvan leren.” aan het klimaat- , lucht- en CO2-re- enorm. Het illustreert dat mensen heel goed nadenken over het mi- geformuleerd; eentje voor het ener- immers om.” duurzame opwekkingscapaciteit naar een middenweg. Vandaar dat ductiebeleid. Het is geen puur Ne- lieu. Sommigen zeggen: laten we dat statiegeld houden. Ik zeg: het gieverbruik tijdens de Spelen en Toen twee jaar geleden de installa- komen met wat biomassaboilers, ik veel in en buiten de Kamer ben - U zegt: De markt moet het zelf doen, ‘Niet evangeliseren derlandse aangelegenheid. Je kunt is een heel duur systeem. Het geld dat we daaraan uitgeven, kunnen een voor de nalatenschap van het tie van een windturbine op het ter- zonnepanelen op het mediacen- om zo meerderheden voor het kabi- de overheid moet de weg banen. Is dat maar praktiseren’ wel zeggen: Wij voeren strengere we nog optimaler inzetten voor het milieu. In plaats van statiegeld- Olympisch park. Geen van beiden rein plotseling niet doorging had trum en microwindturbines. Om netsbeleid te vinden. Maar ik zoek niet veel te vrijblijvend, zeker nu in tij- regels in voor de luchtkwaliteit, automaten wil ik naast elke glasbak een kunststofbak. Daarmee zal worden gehaald. de organisatie snel alternatieven dat te compenseren heeft de ODA de tegenstellingen daarbij niet op. den van crisis? maar wat betekent dat dan voor de kunnen we veel meer inzamelen dan PET-flessen alleen. Dat is een Ik manifesteer mij bewust niet heel Atsma: “Milieu, klimaatdoelen en positie van bijvoorbeeld de Rotter- discussie die ik graag met 16 miljoen Nederlanders aanga.” pregnant op de voorgrond. Ik denk het vergroenen van de economie Haalbare doelen damse haven? Je kunt niet eenzijdig Imagoschade ook dat het geen enkele zin heeft - kortom duurzaamheid - wordt - U gelooft in de markt. Is hier dan toch een regime opleggen. Je hebt ook te Stimuleren, activeren Een van de zaken die het groene imago van deze Olympische Spelen zeker geen goed heeft gedaan, is de om tegenstellingen op te zoeken door het bedrijfsleven gezien als een idealist aan het woord? maken met een Europees speelveld. Atsma: “95 procent van het glasafval verdwijnt in de glasbak. Dan bestelling van 4.000 luxe auto’s om vierduizend sporters en hoge sportfunctionarissen rond te rijden. De als je resultaten wilt boeken.” een kans. Er is geen enkel signaal “Volstrekt niet. Ik vind dat bedrij- Die spagaat is er doorlopend. We kun je toch niet zeggen dat milieu de mensen niet raakt. Ook het sporters wonen op het Olympisch park en hebben de auto’s nauwelijks nodig. Ze zullen dus voornamelijk dat het bedrijfsleven dit niet wil. ven zelf de verantwoordelijkheid hebben dat recentelijk ook gezien feit dat kleinere, zuinige auto’s goed worden verkocht, is een bewijs worden gebruikt voor de bobo’s. Van de 4.00 luxe auto’s zullen er slechts 200 elektrisch zijn. De rest rijdt Realist Een voorbeeld: duurzaam inko- moeten nemen om duurzaam- in de luchtvaart. Je zult altijd dat van dat groeiende bewustzijn. Het scheelt mensen bovendien flink op benzine of diesel. Een gemiste kans, vinden critici. De zaak is breed uitgemeten in de pers. n Atsma noemt zichzelf een realist. pen. Dat staat dik gedrukt op de heidsdoelstellingen te halen. Dat wereldwijde speelveld in de gaten in hun portemonnee. Waarom is er een run op energiezuinige voor- Artist impression van het Energy Centre dat in het Olympisch Park in Londen staat. “Ik ben niet iemand die evangeli- agenda. Zeker in het bedrijfsleven, is heel realistisch. En dat gebeurt moeten blijven houden.” zieningen in het eigen huis? Waarom is de vraag naar zonnepanelen seert, maar juist praktiseert. Dat is maar ook bij de overheid. Minder ook. Als we spreken over een CO2- omhoog geschoten? Het is goed voor milieu én portemonnee. Dat de weg die we in Nederland moeten bureaucratie en meer innovatie. De reductiedoelstelling van 20 pro- Initiatieven proces is nu goed in gang gezet. Er zijn heel veel voorbeelden te volgen. Duurzaam denken is goed, stelling dat de economische situ- cent, dan zijn er heel veel bedrijven Atsma: “Als je ziet wat er ten tijde noemen die aangeven dat het bewustzijn van burgers groeit. Maar maar doen is beter. Het vorige ka- atie duurzame initiatieven on hold die daarin veel verder gaan. Wij van dit kabinet op het gebied van ik vind wel dat milieubeleid vooral iets is dat mensen en bedrijven binet koos meer een idealistische zet, bestrijd ik. zeggen 20 procent CO2-reductie in initiatieven van duurzame energie zelf moeten oppakken. De overheid mag best het voorbeeld stel- koers. Dit kabinet is op klimaat- en Nog een voorbeeld. Iedereen is er- 2020, dat is haalbaar en realistisch. is gebeurd, dan is er al veel meer len, stimuleren, activeren en coördineren. Dat is haar taak. Maar ik milieugebied een stuk realistischer. van overtuigd dat je efficiencysla- In 2030 zou dat 40 procent CO2- van de grond gekomen dan in de geloof niet in dwang.” n Als ik zie wat er in Europa gebeurt gen kunt maken op het terrein van vermindering kunnen zijn en daar- vorige kabinetsperiode. Of het nu en wat haalbaar is, dan bepleit dit verlichting. Ik zie dat het bedrijfs- mee heeft Nederland de toon gezet gaat over wind of zon - ondanks kabinet dat. Verwacht niet van leven daar flink in investeert. Ook in Europa. Bedrijven willen weten het feit dat er nu andere subsidie- - Méér initiatieven op het gebied van Doelen mij dat ik kom met idealistische in onze eigen overheidsorganisa- waar ze aan toe zijn. Ze verlangen voorwaarden zijn -, je ziet veel meer windenergie? - Wat wilt u als staatssecretaris tijdens droomscenario’s die niet haalbaar tie gebeurt dat. Led-verlichting, duidelijkheid van de overheid. Dit initiatieven ontstaan. Juist door “Er is de afgelopen jaren heel veel deze kabinetsperiode bereiken? Heeft u zijn. De kritiek van buitenaf dat we het stimuleren van zonnepanelen. kabinet geeft hen die duidelijkheid marktwerking komen die veel beter op land gebeurd. Als je ziet wat er zich persoonlijke doelen gesteld? onvoldoende op het gebied van mi- Langs de hele Nederlandse kust door het stellen van realistische, van de grond.” in de polder, in Noord-Holland, “Ik zou Nederland op het gebied Friesland en Groningen aan initia- van water nog veiliger willen ma- tieven wordt genomen, dan is dat ken. Dat heeft alles te maken met veel. Die ontwikkeling zet zich al- klimaatontwikkelingen. En ik wil leen maar verder door. Er worden dat op een fatsoenlijke manier nu meer windinitiatieven uitgerold doen, zodat mijn opvolgers daarop dan de afgelopen jaren bij elkaar. verder kunnen borduren. Tweede Wind op zee is stukken duurder is, dat ik Nederland ook schoner dan op land. Dat is een ander ver- wil achterlaten. Kijk naar de am- haal. Toch zijn er gebieden op zee aangewezen waar windparken moeten komen. Het bedrijfsleven ‘Duurzaam denken is goed, zal dat moeten oppakken. maar doen is beter’ Wie heeft het initiatief genomen om wind op de Afsluitdijk in beeld te brengen? Wie heeft nu het initia- tief genomen om er een duurzame bities die we hebben gesteld op de energiefabriek van te gaan maken? afvalagenda. In drie jaar tijd heb- Gerbrand Bruin & Max Ik wil best de discussie aangaan ben we de recyclingambitie nog ho- Jutters en voorstanders van Open Lab Duurzaam Ameland met criticasters die beweren dat dit ger gesteld. We gaan minder afval kabinet niets aan wind doet. Kijk storten. En we gaan de afvalsector ook naar wat wij met waterschap- stimuleren om nog beter en effi- pen in gang hebben gezet op het ciënter te werken. Dat is een ambi- De grote vaart bracht mij naar alle hoeken van de wereld. Ik heb veel van de wereld gezien, maar gebied van de productie van duur- tie die geen enkel ander Europees op Ameland ben ik thuis. Hier weten we hoe kwetsbaar onze natuur is en zoeken we daarom naar zame energie. Kijk naar groen gas. land ten uitvoer brengt. Ik heb ook Er is veel meer ruimte gecreëerd de gevraagd om juist die afvalagenda manieren om het eiland schoon te houden. Dat betekent minder energie gebruiken en slimmer afgelopen maanden dan al die ja- op de agenda van de Klimaatcon- energie produceren. Als jutter help ik mee mijn eiland schoon te houden. ren ervoor. Neem covergisting en ferentie in Rio de Janeiro te zetten, monovergisting. Daar doen we heel die in juni dit jaar wordt gehouden. Dat geldt ook voor GasTerra. Als initiatiefnemer van het project “Duurzaam Ameland” laten we veel aan. Ik heb daar tien jaar lang Omdat ik denk dat de kennis van in de Kamer aan moeten trekken Nederland op dit gebied een voor- zien hoe alternatieve energietoepassingen een reële oplossing vormen in de overgang naar een en ik zie nu dat er eindelijk stap- beeld kan zijn voor andere landen. duurzame samenleving. Aardgas blijkt daarbij steeds weer een onmisbare schakel. Zo zijn we pen in die richting worden gezet. Een schonere lucht en bodem, en onderdeel van de oplossing. Niemand kan beweren dat er geen schoner water. Die drie thema’s zie initiatieven op het gebied van duur- ik ook terugkomen in de debatten zame energie van de grond komen. en discussies die nu worden ge- www.iampartofthesolution.nl Joop Atsma, demissionair staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu: “De milieuportefeuille is een lastige portefeuille, omdat het altijd voor een deel van de Dat is een verdienste van het hele voerd. En daar zet dit kabinet zich Kamer te ver gaat en voor een deel niet ver genoeg.” kabinet.” voor in.” n Fresh energy SERIE Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 6 kIRStEN vAN GORkUM, INNOvAtOR bIOGAS-GROENGAS ENEXIS De toekomst van de ‘Draagvlak krijgen voor ons mooie energievoorziening werk, daar ga ik voor’ Ze zijn jong en ambitieus en geven mede richting aan een duur- zame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening van de toe- komst. Wat drijft deze nieuwe lichting medewerkers van ener- “De combinatie maatschappij en techniek heeft me altijd gefascineerd. In mijn middelbare schooltijd waren houdens wordt getransporteerd giebedrijven en netbeheerders? Waarom hebben ze voor deze scheikunde en biologie mijn favoriete vakken. Natuurkunde iets minder, dat zou wel een logische link zijn naar gas is, dan hebben we het al over dynamische sector gekozen? En hoe geven zij op hun terrein vorm energie. Maar uiteindelijk ben ik een studie gaan doen waarmee ik naar het buitenland kon. Zo ben ik bij com- 6 procent duurzaam. Misschien aan oplossingen voor de essentiële energievraagstukken? In deze merciële communicatie beland. Iets totaal anders. Wel erg leuk en leerzaam, waarbij vooral de organisatiestruc- stijgt het aandeel groengas rich- serie laat Energie Actueel de aanstormende top van de Nederland- turen, de economie, de externe factoren, zeg maar het bedrijfskundige naar voren kwam. Nadat ik die studie ting 2050 wel flink door naar 10 of se energiesector aan het woord over hun werk, hun doelen en hun had afgerond, miste ik de bètakant. Zo ben ik op de universiteit in Wageningen terechtgekomen. Daar hadden 15 procent, afhankelijk van de be- visie op het energielandschap van straks. In dit derde deel Kirsten ze een opleiding waarbij de sociale processen rondom technische ontwikkelingen centraal stonden. Dat klonk schikbaarheid van biomassa. Dan van Gorkum van Enexis. n mij bijzonder goed in de oren.” praten we, buiten groene stroom van windmolens en zonnepane- DOOR SANDER SCHILDERS vaties die wij bij het netwerkbedrijf ligheidsredenen en omdat biogas len en zo, over 20 tot 30 procent business te maken. Ik kijk uit naar het niet goed gaat. Vooral dat ‘we doen, hebben we gelukkig specia- een nieuw fenomeen is, vinden wij verduurzaming van onze ener- een nieuwe uitdaging als groengas helpen je verder’, vind ik heel mooi. “Techniek heeft een enorme im- listen die alle kennis van de tech- dat we daar uiterst zorgvuldig mee gievoorziening. Ik geloof niet dat binnen het bedrijf is geïmplemen- In plaats van als het niet goed gaat, pact op de maatschappij. Uitvin- niek hebben. Zij ondersteunen mij moeten omspringen. Op het vlak straks alles elektrisch is. Het zal de teerd. Naast de technische kant dat dat zich uit in een negatieve dingen als de auto, de telefoon of om de vertaalslag te kunnen ma- van vergunningen en milieuregels overhand krijgen, maar er zal altijd van duurzaamheid, wil ik straks beoordeling of als een bewijs van: de computer hebben de levenswijze ken naar strategie en beleid van het is nog niets geregeld. Iedere per- een aandeel groengas inzitten. Als mijn tanden graag nog meer zet- het is misschien een stapje te hoog en het gedrag van mensen ingrij- bedrijf. En naar wat het voor onze soon, jij en ik, kunnen zo’n leiding we op zo’n duurzame manier dit ten in de sociale kant ervan. Ik vind voor haar geweest.” pend veranderd. Een voorbeeld. klanten betekent. Maar ook naar aanleggen en dat biogas transpor- gas geproduceerd krijgen, waarom mensen erg interessant. Het lijkt Wageningen doet heel veel in wat onze monteurs die uiteindelijk te teren. Zonder welke eis dan ook. zouden we er dan geen gebruik van me daarom leuk om mensen echt ze levenswetenschappen noemen. maken krijgen met in mijn geval Ik hou me naast de lobby voor maken? We hebben een fantastisch op hun plek te krijgen binnen het ‘Voor duurzaam gas zie Dat zijn de natuurtechnische we- nieuwe gassen op het gasnet. Dus biogas daarom bezig met de tech- aardgasnet in Nederland, ontzet- bedrijf. Dat ze de volle energie uit tenschappen die direct te maken niet alleen presenteren: ‘jongens, nische invulling van de eisen die er tend betrouwbaar, veilig en groot- hun werk krijgen, de juiste mensen ik een leuke toekomst’ hebben met het leven van mensen. dit komt eraan, en uitrollen maar’. gesteld zouden moeten worden. schalig. Zonde om dat te laten ver- op de juiste plek en werkomgeving. Neem genetisch gemodificeerd Nee, ik wil draagvlak krijgen. Dat Daarmee ondersteunen wij het mi- pieteren.” Of dat nou innovatie is, een reor- voedsel, bijvoorbeeld tomaten die die mensen het gaan omarmen en nisterie bij het opzetten van goede ganisatieproject, in de aansturing genetisch aangepast zijn. Dan kun- daar zonder angst mee aan de slag regels, zodat de vergunningverle- of meer vanuit de persoonlijke Elkaar in je waarde laten nen we fantastische genetische gaan. Bij groengas is dat minder ners niet onwetend vergunningen ‘Wat Enexis zo fantastisch ontwikkelingskant, heb ik alle- “Wat ik bijdraag aan het bedrijf ? tomaten hebben ontwikkeld die spannend, omdat het is opgewerkt gaan verlenen aan iets dat behoor- maakt, is dat je zoveel maal nog niet duidelijk. Zolang het Veel energie, openheid en en- langer goed blijven en optimaal van naar de normale aardgaskwaliteit. lijk wat risico met zich meebrengt. maar een leuk complex probleem thousiasme. Ik kan mensen ver- smaak zijn, maar het label ‘gene- Wij dragen er zorg voor dat dat al- Hetzelfde geldt voor boerenland, kan en mag’ of strategische uitdaging is. Er is binden. Het maakt mij niet uit of tisch gemodificeerd’ heeft onmis- lemaal veilig door ons net stroomt. want zo’n leiding kan door het zoveel mogelijk bij Enexis dat die ik als jongedame bij de Raad van kenbaar effect op de klant. Die ziet Maar biogas, dat direct uit een ver- land moeten van een boer en die keuze nog niet is gemaakt. Eerst Bestuur aanklop, of dat ik met de die tomaten in de winkel liggen en gister komt en nog niet op aard- wil dat misschien niet graag. Dan dit maar netjes afmaken; ik hou monteur in het veld praat. Bij mij denkt: ‘daar is mee gerotzooid, die gaskwaliteit is, is andere koek. krijg je met een totaal ander soort Nieuwe uitdagingen in het niet van open eindjes. Ik heb nooit is echt ‘what you see is what you moet ik niet’. Mij trekt het om die Biogas brengt meer veiligheidsri- gesprek te maken. Moet je het vooruitzicht de ambitie gehad om manager te get’. Soms geef ik een presentatie negatieve perceptie ten aanzien van sico’s met zich mee dan aardgas hebben over recht van overpad, “Het mooie van een innovatie is worden of in de Raad van Bestuur voor de technische mannen in het zo’n techniek weg te nemen. Door of groengas. Neem de biogaslei- over aantonen dat we het allemaal ook dat het een vernieuwing is voor te zitten. Veel belangrijker vind ik bedrijf. Zitten ze te kijken: ‘daar interactie. Dat gaat verder dan pra- ding BioNOF in Friesland die in veilig doen en dat zijn vee wat daar het bedrijf. Met mijn collega-in- plezier in mijn werk, leuke mensen heb je weer zo’n meisje van com- ten, uitleggen. Nee, je moet je ver- ontwikkeling is. Die zal langs de graast of wat hij verbouwt op zijn novators kijk ik of iets wel of niets om me heen, een fijne werkcultuur municatie die van alles wil’. Kan ik plaatsen in de perceptie van voor- provinciale weg, door boerenlan- land geen schade ondervindt van is voor Enexis en brengen het dan en uitdagende dingen doen. Zolang me niet druk om maken. Nee, ik sta en tegenstanders om van daaruit den en langs dorpen lopen. Dit onze leiding.” naar een reguliere bedrijfsactiviteit. ik dat ervaar, vind ik het prima, heb daar gewoon en ik wil ze heel graag voortgang in technische ontwikke- moet net zo veilig en betrouwbaar Groengas en biogas zijn nu heel ik het naar mijn zin. Ik hoef niet per betrekken in een ontwikkeling en ling te krijgen.” gebeuren als aardgas. Biogas is Groen gas blijft in de energiemix belangrijk, want dit is het jaar dat se hogerop.” heb daarover informatie voor hen. een gas en dus gewoon ontplof- “Voor duurzaam gas zie ik een leu- deze innovaties omgezet gaan wor- En op het moment dat ik mijn ver- Zorgvuldig omgaan met risico’s baar en ontvlambaar. En omdat ke toekomst. De overheid verwacht den in onze standaardprocessen. We helpen je verder haal vertel en mijn verhaal is gro- en belangen het van biologische oorsprong is, dat in 2020 zo’n 3 procent van het Er blijven nog wel wat technische “Wat Enexis zo fantastisch maakt, tendeels technisch inhoudelijk, - ik “Alles wat ik in Wageningen heb zit er ook een zwavelcomponent aardgas op het Nederlandse net zaken die onderzocht en opgelost is dat je zoveel kan en mag, dat er ben er al drie jaar mee bezig en ik opgestoken, daar doe ik nu mijn in, en mogelijk ook – dat zijn we groen is. Dat lijkt niet veel. Maar moeten worden, maar voor mij als zoveel vrijheid wordt gegeven. Het heb een aantal vakken gevolgd bij voordeel mee als innovator bij nog aan het onderzoeken - bacte- als je bedenkt dat bijna de helft innovator zit het werk er dan op. uitgangspunt is dat ze alle vertrou- een gastechniekopleiding - is het Enexis. Voor de technische inno- riënsporen en virussen. Om vei- van alle energie die naar de huis- We werken eraan om het gewone wen in je hebben en als je je werk prima. Natuurlijk testen ze me goed doet, is er van alles mogelijk. in het begin uit met vragen om te Ik heb heel weinig last van de offi- weten wat voor vlees ze in de kuip ciële hiërarchische stapjes die moe- hebben. Maar als ik daar een goed ten worden doorlopen. Natuurlijk antwoord op heb, maakt het ze niet hebben we een officieel werkpro- uit of je groen, geel, blauw, zwart, ces. En als ik met grote projecten man, vrouw of wat dan ook bent. Is bezig ben, moet ik de bestuurders wel kenmerkend voor Enexis. Als goed op de hoogte houden en na- je je werk goed doet en je laat zien tuurlijk kan ik niet zomaar miljoe- wat je doet, dan is er respect. Het nen euro’s vrij gaan uitgeven. Daar gaat minder om je titel en je posi- zitten echt wel officiële stappen tie en hoe vaak je bij de Raad van tussen. Maar het vertrouwen wordt Bestuur naar binnen stapt. Elkaar me geschonken om met een project in je waarde laten, vertrouwen en aan de slag te gaan. Als ik voldoen- betrouwbaarheid zijn veel belang- de communiceer en goede resulta- rijker. Onze kernwaarde trouwens, ten lever, blijft dat vertrouwen. Het en op menselijk gebied een heel be- bedrijf heeft het vertrouwen dat je langrijke. Dat vind ik het mooie aan een groot project aankan en helpt dit bedrijf. Wat fijn hé, het is een en je verder als je laat weten wanneer al geknuffel, niet?” n

CV Kirsten van Gorkum 1981: geboren in Wageningen 1999: diploma Nederrijn College Arnhem 2004: diploma integraal communicatiemanagement Hogeschool van Utrecht 2006: diploma toegepaste communicatiewetenschappen Universiteit van Wageningen 2006- 2007: diverse functies, o.a. docent verandermanagement Universiteit van Wageningen 2008 - 2010: managementtrainee Essent 2010 – heden: innovator Enexis n Kirsten van Gorkum (Enexis): “Ik geloof niet dat straks alles elektrisch is. Het zal de overhand krijgen, maar er zal altijd een aandeel groengas inzitten.” Tweede-Kamerlid René Leegte (VVD) ‘Kostenverhoging die niets te maken heeft met duurzaamheid’ Fresh energy Nieuws (Pagina 3) SERIE Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 BUITENLANDEnergie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 6 7 kIRStEN vAN GORkUM, INNOvAtOR bIOGAS-GROENGAS ENEXIS De toekomst van de Ook na forse prijsverlagingen blijft Electrabel onder vuur liggen ‘Draagvlak krijgen voor ons mooie Gedwongen door het weglopen van 77.000 klanten in het eerste kwartaal van dit jaar en onder druk van de energievoorziening nieuwe federale regering in Brussel, heeft Electrabel niet alleen een forse verhoging van de aardgasprijs per 1 april teruggedraaid, maar per 1 mei ook haar vaste prijzen voor elektriciteit en gas sterk verminderd. Voor elektriciteit gaat het om een prijsverlaging van gemiddeld 11 procent (in bepaalde gevallen tot min 16 procent), werk, daar ga ik voor’ Ze zijn jong en ambitieus en geven mede richting aan een duur- terwijl de aardgasprijs met ruim 10 procent omlaag gaat. De nieuwe prijzen gelden zowel voor huishoudens als zame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening van de toe- voor bedrijven. komst. Wat drijft deze nieuwe lichting medewerkers van ener- “De combinatie maatschappij en techniek heeft me altijd gefascineerd. In mijn middelbare schooltijd waren houdens wordt getransporteerd giebedrijven en netbeheerders? Waarom hebben ze voor deze DOOR JAN SCHILS,bRUSSEL pareert Dutordoir. Volgens haar Nieuwe tariefregels scheikunde en biologie mijn favoriete vakken. Natuurkunde iets minder, dat zou wel een logische link zijn naar gas is, dan hebben we het al over dynamische sector gekozen? En hoe geven zij op hun terrein vorm was Electrabel de prijsverlagingen Vande Lanotte heeft de federale energie. Maar uiteindelijk ben ik een studie gaan doen waarmee ik naar het buitenland kon. Zo ben ik bij com- 6 procent duurzaam. Misschien aan oplossingen voor de essentiële energievraagstukken? In deze Volgens Sophie Dutordoir, top- al in de herfst van vorig jaar aan het energietoezichthouder CREG, ook merciële communicatie beland. Iets totaal anders. Wel erg leuk en leerzaam, waarbij vooral de organisatiestruc- stijgt het aandeel groengas rich- serie laat Energie Actueel de aanstormende top van de Nederland- vrouw van Electrabel, betekenen voorbereiden. al op gespannen voet levend met turen, de economie, de externe factoren, zeg maar het bedrijfskundige naar voren kwam. Nadat ik die studie ting 2050 wel flink door naar 10 of se energiesector aan het woord over hun werk, hun doelen en hun deze maatregelen voor een gemid- Electrabel, nieuwe tariefregels laten had afgerond, miste ik de bètakant. Zo ben ik op de universiteit in Wageningen terechtgekomen. Daar hadden 15 procent, afhankelijk van de be- visie op het energielandschap van straks. In dit derde deel Kirsten deld gezin met twee kinderen met Criticaster opstellen voor alle energieleveran- ze een opleiding waarbij de sociale processen rondom technische ontwikkelingen centraal stonden. Dat klonk schikbaarheid van biomassa. Dan van Gorkum van Enexis. n een verbruik van 5.000 kilowatt- Zoals in het verleden al het geval ciers. Die regels komen erop neer mij bijzonder goed in de oren.” praten we, buiten groene stroom uur en 2.000 kubieke meter een was, vond Electrabel ook deze keer dat deze alleen nog maar ‘transpa- van windmolens en zonnepane- jaarlijkse besparing van circa 200 federaal minister van economie rante en eerlijke’ parameters mogen DOOR SANDER SCHILDERS vaties die wij bij het netwerkbedrijf ligheidsredenen en omdat biogas len en zo, over 20 tot 30 procent business te maken. Ik kijk uit naar het niet goed gaat. Vooral dat ‘we euro. Electrabel, Belgisch groot- Johan Vande Lanotte (socialist en hanteren bij hun prijsvorming, die doen, hebben we gelukkig specia- een nieuw fenomeen is, vinden wij verduurzaming van onze ener- een nieuwe uitdaging als groengas helpen je verder’, vind ik heel mooi. ste energiebedrijf in Frans bezit langjarig criticaster van het ener- echt terzake zijn en die de klanten “Techniek heeft een enorme im- listen die alle kennis van de tech- dat we daar uiterst zorgvuldig mee gievoorziening. Ik geloof niet dat binnen het bedrijf is geïmplemen- In plaats van als het niet goed gaat, (GDF Suez), heeft ook de schade- giebedrijf ) op haar weg. Vande La- gemakkelijk en gratis kunnen con- pact op de maatschappij. Uitvin- niek hebben. Zij ondersteunen mij moeten omspringen. Op het vlak straks alles elektrisch is. Het zal de teerd. Naast de technische kant dat dat zich uit in een negatieve vergoeding van 50 euro voor wie notte, die een strijd met Electrabel troleren. Of anders gezegd: perso- Prijsverlagingen onder vuur dingen als de auto, de telefoon of om de vertaalslag te kunnen ma- van vergunningen en milieuregels overhand krijgen, maar er zal altijd van duurzaamheid, wil ik straks beoordeling of als een bewijs van: naar een andere energieleverancier levert, want al sinds de jaren ‘80 neelskosten, olieprijzen, afschrij- De prijsverlagingen van Electrabel worden intussen al weer op de korrel genomen. Zo verklaarde CREG- de computer hebben de levenswijze ken naar strategie en beleid van het is nog niets geregeld. Iedere per- een aandeel groengas inzitten. Als mijn tanden graag nog meer zet- het is misschien een stapje te hoog overstapt, geschrapt. Inmiddels van de vorige eeuw heeft hij het ge- vingen, consumptieprijsindexen en directeur Prijzen, Guido Camps, onlangs dat “Electrabel nog zeker 35 procent duurder blijft dan de con- en het gedrag van mensen ingrij- bedrijf. En naar wat het voor onze soon, jij en ik, kunnen zo’n leiding we op zo’n duurzame manier dit ten in de sociale kant ervan. Ik vind voor haar geweest.” hebben de andere energieleveran- regeld aan de stok met het bedrijf, dergelijke mogen niet meer worden currenten.” De Vlaamse energiewaakhond VREG becijferde dat het prijsverschil tussen Electrabel en de pend veranderd. Een voorbeeld. klanten betekent. Maar ook naar aanleggen en dat biogas transpor- gas geproduceerd krijgen, waarom mensen erg interessant. Het lijkt ciers op de Belgische markt, onder klopt zichzelf op de borst na de gebruikt om elektriciteits- en gas- concurrentie “nog tot 25 procent kan oplopen.” Intussen blijkt uit een meer objectieve beoordeling van Wageningen doet heel veel in wat onze monteurs die uiteindelijk te teren. Zonder welke eis dan ook. zouden we er dan geen gebruik van me daarom leuk om mensen echt wie Eneco, hun aangekondigde prijsverlagingen, maar weet ken- tarieven vast te leggen. Dat is een de prijzenactie van Electrabel, dat de totale energiefactuur voor de vaste klanten van het bedrijf gemiddeld ze levenswetenschappen noemen. maken krijgen met in mijn geval Ik hou me naast de lobby voor maken? We hebben een fantastisch op hun plek te krijgen binnen het ‘Voor duurzaam gas zie prijsverhogingen voor aardgas nelijk niet van ophouden. “We heb- vooruitgang, want de Belgische met 7 procent zal dalen. Het kWh-tarief van Electrabel ‘drukt’ immers maar voor 35 tot 40 procent op de Dat zijn de natuurtechnische we- nieuwe gassen op het gasnet. Dus biogas daarom bezig met de tech- aardgasnet in Nederland, ontzet- bedrijf. Dat ze de volle energie uit ingetrokken. In België wordt ge- ben een veldslag gewonnen, maar elektriciteitsmarkt met zijn twintig energiefactuur. Voor de overige 60 tot 65 procent is niet het bedrijf verantwoordelijk maar de torenhoge tenschappen die direct te maken niet alleen presenteren: ‘jongens, nische invulling van de eisen die er tend betrouwbaar, veilig en groot- hun werk krijgen, de juiste mensen ik een leuke toekomst’ sproken van een charmeoffensief de energieoorlog gaat nu de tweede vaak ter discussie gestelde parame- overheidsheffingen, -belastingen en distributiekosten, die in de buurlanden een stuk lager liggen. In deze hebben met het leven van mensen. dit komt eraan, en uitrollen maar’. gesteld zouden moeten worden. schalig. Zonde om dat te laten ver- op de juiste plek en werkomgeving. van Electrabel, niet alleen om het fase in.” Samen met federaal mi- ters was in de loop der jaren ontaard context is het op zijn minst gezegd wel wat ‘gedurfd’ dat de Vlaamse distributienetbeheerder Eandis on- Neem genetisch gemodificeerd Nee, ik wil draagvlak krijgen. Dat Daarmee ondersteunen wij het mi- pieteren.” Of dat nou innovatie is, een reor- weglopen van klanten af te stop- nister van energie Melchior Wathe- in een regelrechte jungle. Wel moe- langs bij de voorstelling van zijn jaarverslag een “bruuske stijging” van zijn nettarieven aankondigde - ge- voedsel, bijvoorbeeld tomaten die die mensen het gaan omarmen en nisterie bij het opzetten van goede ganisatieproject, in de aansturing pen, maar ook om een confron- let heeft hij inmiddels niet alleen de ten de nieuwe tariefregels nog door sproken wordt van 10 tot 15 procent - zodra de huidige prijsbevriezing afloopt, om zo de kostenstijgingen genetisch aangepast zijn. Dan kun- daar zonder angst mee aan de slag regels, zodat de vergunningverle- of meer vanuit de persoonlijke Elkaar in je waarde laten tatie met de federale overheid te prijzen van alle energieleveranciers de voltallige regering worden goed- van 2013 en 2014 op de consumenten af te wentelen. n nen we fantastische genetische gaan. Bij groengas is dat minder ners niet onwetend vergunningen ‘Wat Enexis zo fantastisch ontwikkelingskant, heb ik alle- “Wat ik bijdraag aan het bedrijf ? vermijden. “Daar klopt niets van”, tijdelijk bevroren tot eind 2014. gekeurd. n tomaten hebben ontwikkeld die spannend, omdat het is opgewerkt gaan verlenen aan iets dat behoor- maakt, is dat je zoveel maal nog niet duidelijk. Zolang het Veel energie, openheid en en- langer goed blijven en optimaal van naar de normale aardgaskwaliteit. lijk wat risico met zich meebrengt. maar een leuk complex probleem thousiasme. Ik kan mensen ver- smaak zijn, maar het label ‘gene- Wij dragen er zorg voor dat dat al- Hetzelfde geldt voor boerenland, kan en mag’ of strategische uitdaging is. Er is binden. Het maakt mij niet uit of tisch gemodificeerd’ heeft onmis- lemaal veilig door ons net stroomt. want zo’n leiding kan door het zoveel mogelijk bij Enexis dat die ik als jongedame bij de Raad van Verenigde Staten nemen langzaam kenbaar effect op de klant. Die ziet Maar biogas, dat direct uit een ver- land moeten van een boer en die keuze nog niet is gemaakt. Eerst Bestuur aanklop, of dat ik met de die tomaten in de winkel liggen en gister komt en nog niet op aard- wil dat misschien niet graag. Dan dit maar netjes afmaken; ik hou monteur in het veld praat. Bij mij denkt: ‘daar is mee gerotzooid, die gaskwaliteit is, is andere koek. krijg je met een totaal ander soort Nieuwe uitdagingen in het niet van open eindjes. Ik heb nooit is echt ‘what you see is what you afscheid van steenkool moet ik niet’. Mij trekt het om die Biogas brengt meer veiligheidsri- gesprek te maken. Moet je het vooruitzicht de ambitie gehad om manager te get’. Soms geef ik een presentatie negatieve perceptie ten aanzien van sico’s met zich mee dan aardgas hebben over recht van overpad, “Het mooie van een innovatie is worden of in de Raad van Bestuur voor de technische mannen in het Amerika bouwt geen nieuwe steenkolencentrales meer, als het aan de zo’n techniek weg te nemen. Door of groengas. Neem de biogaslei- over aantonen dat we het allemaal ook dat het een vernieuwing is voor te zitten. Veel belangrijker vind ik bedrijf. Zitten ze te kijken: ‘daar regering-Obama ligt. Zij wil strenge CO2-regels voor nieuwe energiecen- interactie. Dat gaat verder dan pra- ding BioNOF in Friesland die in veilig doen en dat zijn vee wat daar het bedrijf. Met mijn collega-in- plezier in mijn werk, leuke mensen heb je weer zo’n meisje van com- trales instellen, die alleen gasgestookte productie-eenheden halen. ten, uitleggen. Nee, je moet je ver- ontwikkeling is. Die zal langs de graast of wat hij verbouwt op zijn novators kijk ik of iets wel of niets om me heen, een fijne werkcultuur municatie die van alles wil’. Kan ik plaatsen in de perceptie van voor- provinciale weg, door boerenlan- land geen schade ondervindt van is voor Enexis en brengen het dan en uitdagende dingen doen. Zolang me niet druk om maken. Nee, ik sta DOOR FRANk kOOLS toe. “Dit betekent in de praktijk dat en tegenstanders om van daaruit den en langs dorpen lopen. Dit onze leiding.” naar een reguliere bedrijfsactiviteit. ik dat ervaar, vind ik het prima, heb daar gewoon en ik wil ze heel graag we nooit meer vuile oude kolencen- voortgang in technische ontwikke- moet net zo veilig en betrouwbaar Groengas en biogas zijn nu heel ik het naar mijn zin. Ik hoef niet per betrekken in een ontwikkeling en Het Amerikaanse ministerie van trales gaan bouwen”, stelde direc- ling te krijgen.” gebeuren als aardgas. Biogas is Groen gas blijft in de energiemix belangrijk, want dit is het jaar dat se hogerop.” heb daarover informatie voor hen. Milieu maakte onlangs CO2-regels teur Michael Brune van de Sierra een gas en dus gewoon ontplof- “Voor duurzaam gas zie ik een leu- deze innovaties omgezet gaan wor- En op het moment dat ik mijn ver- bekend, waardoor nieuwe centrales Club vast. Volgens Brune is er sprake Zorgvuldig omgaan met risico’s baar en ontvlambaar. En omdat ke toekomst. De overheid verwacht den in onze standaardprocessen. We helpen je verder haal vertel en mijn verhaal is gro- ‘EU-landen stoken voor 500 miljard voortaan slechts 43 procent van de van “het einde van een tijdperk.” De en belangen het van biologische oorsprong is, dat in 2020 zo’n 3 procent van het Er blijven nog wel wat technische “Wat Enexis zo fantastisch maakt, tendeels technisch inhoudelijk, - ik broeikasgassen van traditionele ko- macht van Koning Steenkool, “de “Alles wat ik in Wageningen heb zit er ook een zwavelcomponent aardgas op het Nederlandse net zaken die onderzocht en opgelost is dat je zoveel kan en mag, dat er ben er al drie jaar mee bezig en ik euro per jaar voor de kraaien’ lencentrales mogen uitstoten. Deze leidende energiebron van de 19de opgestoken, daar doe ik nu mijn in, en mogelijk ook – dat zijn we groen is. Dat lijkt niet veel. Maar moeten worden, maar voor mij als zoveel vrijheid wordt gegeven. Het heb een aantal vakken gevolgd bij voorschriften gelden niet voor al en de 20ste eeuw zal nooit meer het- voordeel mee als innovator bij nog aan het onderzoeken - bacte- als je bedenkt dat bijna de helft innovator zit het werk er dan op. uitgangspunt is dat ze alle vertrou- een gastechniekopleiding - is het In de EU kan jaarlijks voor 500 miljard euro ofwel 1000 euro per burger in aanbouw zijnde kolencentrales. zelfde zijn.” Enexis. Voor de technische inno- riënsporen en virussen. Om vei- van alle energie die naar de huis- We werken eraan om het gewone wen in je hebben en als je je werk prima. Natuurlijk testen ze me op de energierekeningen worden bespaard als het potentieel van stads- Maar daarna zullen nieuwe kolen- goed doet, is er van alles mogelijk. in het begin uit met vragen om te verwarming en warmtekracht beter zou worden benut. centrales een belangrijk deel van “Als Koning Steenkool nog niet bouwsector fel uit naar de nieuwe “Wat gebeurt er als later de prijzen Ik heb heel weinig last van de offi- weten wat voor vlees ze in de kuip hun CO2-uitstoot moeten afvangen dood is, dan dreigt hij zeker snel aan regels. “Als je van kolencentrales ver- stijgen?” ciële hiërarchische stapjes die moe- hebben. Maar als ik daar een goed DOOR WIM vERSEPUt, Energieslurper en ondergronds opslaan (CCS). Op de beademing te hangen”, sneerde wacht dat ze voldoen aan uitstoot- Onafhankelijke experts erkennen ten worden doorlopen. Natuurlijk antwoord op heb, maakt het ze niet kOPENHAGEN Uitbouw van de stadsverwarmings- dit moment gebruikt geen enkele voorzitter Frank O’Donnell van Clear normen die op aardgas zijn toege- dat de CO2-regels de bouw van nieu- hebben we een officieel werkpro- uit of je groen, geel, blauw, zwart, voorzieningen en warmtekrachtin- Amerikaanse kolencentrales zo’n Air Watch in Washington. Voor zijn sneden, dan ben je er overduidelijk we kolencentrales in de weg staan. ces. En als ik met grote projecten man, vrouw of wat dan ook bent. Is In de EU kan jaarlijks voor 500 mil- stallaties is daarom volgens Laur- techniek. De kosten zijn het grote organisatie kwamen de regels als op uit een groot deel van Amerika’s Maar zij wijzen er op dat energiepro- bezig ben, moet ik de bestuurders wel kenmerkend voor Enexis. Als jard euro ofwel 1000 euro per bur- sen zonder meer geboden. “Een struikelblok. Zij blijven dat, zeggen een opluchting. Het CO2-beleid van energievoorziening te vernietigen”, ducenten toch al nauwelijks nieuwe goed op de hoogte houden en na- je je werk goed doet en je laat zien ger op de energierekeningen wor- relatief gemakkelijke manier om de experts, zolang Amerika dankzij de het ministerie voor Milieu ligt onder zei voorman Hall Quinn van de Na- kolencentrales planden. Voor de tuurlijk kan ik niet zomaar miljoe- wat je doet, dan is er respect. Het den bespaard als het potentieel van doelmatigheid bij de energie-inzet winning van schaliegas veel goed- vuur van de Republikeinen in het tionale Mijnbouwvereniging. Sena- komende jaren staan nog 24 nieuwe nen euro’s vrij gaan uitgeven. Daar gaat minder om je titel en je posi- stadsverwarming en warmtekracht te verbeteren, de import van fossie- koop aardgas heeft. De gascentrales Congres. Clean Air Watch vreesde tor Joe Manchin uit mijnbouwstaat kolencentrales op stapel, maar er zitten echt wel officiële stappen tie en hoe vaak je bij de Raad van beter zou worden benut. le brandstoffen te beperken en het die nu in Amerika gebouwd worden dat het Witte Huis met het oog op de West Virginia, een partijgenoot van bestonden al geen plannen voor na tussen. Maar het vertrouwen wordt Bestuur naar binnen stapt. Elkaar Die concrete cijfers werden afgelo- klimaat te beschermen.” Nog een voldoen wél aan de C02-normen. presidentsverkiezingen in het najaar Obama, beschuldigde het ministerie 2017. De nieuwe regels CO2-zijn me geschonken om met een project in je waarde laten, vertrouwen en pen maand in Kopenhagen gepre- paar cijfers van Euroheat & Power de CO2-regels zou uitstellen. van Milieu ervan “een oorlog tegen nog niet definitief. Het Congres en aan de slag te gaan. Als ik voldoen- betrouwbaarheid zijn veel belang- senteerd op een conferentie van de onderbouwen het verhaal verder: Beademing steenkool” te voeren. Hij noemde een eventuele nieuwe Republikeinse de communiceer en goede resulta- rijker. Onze kernwaarde trouwens, internationale stadsverwarmings- warmte is met een aandeel van 37 Milieu - en natuurorganisaties juich- Fel uithalen het gevaarlijk voor zijn land om hele- president kunnen die nog altijd af- ten lever, blijft dat vertrouwen. Het en op menselijk gebied een heel be- organisatie Euroheat & Power. procent in de totale vraag de groot- ten de aankondiging uit Washington Niet verwonderlijk haalde de mijn- maal op goedkoop aardgas te varen. schieten, afzwakken of uitstellen. n bedrijf heeft het vertrouwen dat je langrijke. Dat vind ik het mooie aan Volgens de Deense voorzitter van ste energieslurper. Elektriciteit een groot project aankan en helpt dit bedrijf. Wat fijn hé, het is een en deze organisatie, Birger Laursen, staat voor 21 procent en transport je verder als je laat weten wanneer al geknuffel, niet?” n doet het tegen de achtergrond van voor 32 procent. Denemarken zelf deze reusachtige verspilling op zijn doet het qua stadsverwarming in de Troon Koning Steenkool wankelt flink minst nogal paradoxaal aan om te Europese vergelijking niet slecht. Ondanks het feit dat Amerika nog voldoende voorraden heeft om 200 jaar op het huidige niveau door te spreken over een crisis in Europa. “Ruim 60 procent van de Deense gaan, wankelt de troon van Koning Steenkool flink. Het belang van kolen in de stroomproductie zakt naar CV Kirsten van Gorkum “Heel simpel omdat in de totale EU huishoudens is aangesloten”, een historisch dieptepunt. 1981: geboren in Wageningen zonder enig nut meer energie weg- constateert de Deense brancheor- 1999: diploma Nederrijn College Arnhem gooit dan de hoeveelheid die wordt ganisatie Dansk Fjernvarme. Des te Het verval gaat snel. In 2000 haalde Amerika nog 52 procent van zijn elektriciteit uit kolen. Twee jaar 2004: diploma integraal communicatiemanagement verbruikt. Momenteel verspillen meer verwondert het deze organi- geleden was dat nog slechts 45 procent. Vooral door de opkomst van goedkoop aardgas zakte dat cijfer Hogeschool van Utrecht we 53 procent van de beschikbare satie dat het geen cent ontvangt uit eind vorig jaar al onder de 40 procent. Dat is het laagste niveau sinds 1978. Volgens experts zet de trend 2006: diploma toegepaste communicatiewetenschappen primaire energie nog voordat er de heffingen die de overheid heeft zich door. In 2025 zou steenkool zijn koppositie als voornaamste bron van stroomopwekking in Amerika Universiteit van Wageningen iets aankomt bij de consument ingevoerd om hernieuwbare ener- verliezen aan aardgas. Experts bij Deutsche Bank schatten dat tegen 2030 steenkool nog voor 20 procent 2006- 2007: diverse functies, o.a. docent verandermanagement voor verlichtings- en verwarmings- gie te bevorderen. “Research en van de elektriciteitsopwekking zorgt. Ook zonne- en windenergie snoepen een steeds groter deel van de Universiteit van Wageningen doeleinden. Men produceert dus ontwikkeling van stadsverwarming portie van Koning Steenkool af. De mijnbouwsector probeert de inzakkende binnenlandse vraag op te 2008 - 2010: managementtrainee Essent dubbel zoveel als nodig is, primair is echter de beste manier om zowel vangen door meer te exporteren, onder andere naar China. Maar de export beslaat nu slechts een tiende 2010 – heden: innovator Enexis n omdat de restwarmte van de elek- arbeidsplaatsen te creëren als de van de productie. n Kirsten van Gorkum (Enexis): “Ik geloof niet dat straks alles elektrisch is. Het zal de overhand krijgen, maar er zal altijd een aandeel groengas inzitten.” triciteitsproductie verloren gaat.” CO2-uitstoot te beperken.” n Energie OPINIE Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012 8

de effecten van beleidsverande- niet zo duur te zijn dan eerst werd ringen via de pijpleiding de ander verondersteld. Onbehagen gemakkelijk bereiken, is het zaak om goed te blijven overleggen zo- EU zegt dat het vertrouwen in elkaar niet De relaties van de Europese Unie 1 uur Het goed onderhouden van inter- nauwe relaties met de gas- en olie- geschaad wordt. met producerende landen worden Er is geen energiecrisis. Sterker komend uit radioactieve verval- nationale relaties tussen landen is exporterende landen zorgen voor ook beïnvloed door de onzeker- nog, er zal nooit een energiecrisis processen in het binnenste van de belangrijk, zodat in tijden van cri- een snelle omschakeling. Uiter- EU zoekt heid over de langetermijnvraag. komen. Want de zon geeft ons in aarde. sis gemakkelijker beroep op elkaar aard betaalde Japan hiervoor de De EU heeft de afgelopen jaren de De kordate wijze waarop steeds minder dan één uur meer energie gedaan kan worden. Japan heeft marktprijs, maar het fluks ombui- energierelaties danig op de proef weer de omschakeling naar een dan dat we in de wereld in een Het kan dan wel waar zijn dat we het afgelopen jaar bewezen dat gen van stromen is toch opmerke- gesteld in de communicatie rich- koolstofarmere economie naar vo- heel jaar verbruiken. De energie die wereldwijd meer dan voldoende goede relaties een belangrijk on- lijk. De rol van de overheid in het ting producerende landen. De ren wordt gebracht, brengt menig we elk jaar van de zon ontvangen duurzame energie hebben, maar derdeel zijn van de voorzienings- verbinden van verschillende partij- totstandkoming van de interne energie-exporteur aan het twijfelen is 5.450.000 EJ (1018 Joule). Deze hoe zit dat in ons kleine, dichtbe- zekerheid. en kan belangrijk zijn, ook al blijft energiemarkt vergde zoveel in- over de investeringen in exportca- geweldige hoeveelheid energie is volkte Nederland met veel ener- deze rol soms slechts beperkt tot terne overredingskracht dat een paciteit. De grafieken, waarop de maar een zeer kleine fractie van gieslurpende industrie? Heeft dat bijvoorbeeld het instaan voor de dialoog over de effecten op de vraag naar bijvoorbeeld olie en gas de energie die de zon produceert. genoeg oppervlak om al zijn energie afspraken van marktpartijen. belangen van de belangrijkste na 2030 behoorlijk gaat afnemen, Maar 0,000 000 05% van alle ener- uit duurzame bronnen te produ- externe energieleveranciers niet beïnvloeden de energierelaties van gie die door de zon wordt geprodu- ceren? Jazeker, ook Nederland kan Markt en zekerheid paste. Vooral de exporteurs van vandaag. Immers, de exporterende ceerd bereikt de aarde. meer dan genoeg energie uit duur- In de afgelopen jaren is er veel gas waren kwetsbaar voor veran- landen zijn in grote mate afhanke- Door Maar het wereldwijde energiever- zame bronnen produceren om in al Coby van der gefilosofeerd over de magie van deringen in de marktordening, lijk van de inkomsten van energie- bruik is slechts zo’n 500 EJ. U ziet, zijn energiebehoefte te voorzien. In Linde de internationale marktwerking, omdat de logica van de pijpleidin- exporten. Ook in de toekomst. De we ontvangen van de zon meer dan Nederland gebruiken we zo’n 110 die zichtbaar en onzichtbaar al- gen niet gemakkelijk ongedaan EU stuurt dan soms erg verwar- 10.000 keer energie dan dat we per tWh per jaar aan elektriciteit, 110 lerlei marktpartijen en systemen kon worden gemaakt. Vervolgens rende boodschappen de wereld in jaar gebruiken. En dan verspillen we miljard kWh is dat. Dit kunnen we De energierelaties van de EU voe- naadloos aan elkaar kan knopen. bleek dat een nieuwe marktinrich- door enerzijds te wijzen op de grote ook nog eens ruwweg 98% van de met offshore windenergie produce- len, in tegenstelling tot die van Daarbij wordt vaak vergeten dat ting de structurele importafhan- energierevolutie die aanstaande energie die we gebruiken. We kun- ren als we in een gebied van 3.000 Japan, nog wat onbehaaglijk aan. overheden een belangrijke rol heb- kelijkheid van enkele deelmarkten is en tegelijkertijd min of meer nen dus met gemak wel 10 keer zo- km2 om de kilometer een windturbi- Dat heeft deels te maken met de ben in het tot stand brengen en be- nauwelijks veranderde, waardoor stampvoetend te eisen dat landen veel mensen meer dan 10 keer zoveel ne neerzetten. Het Nederlands con- verzengende preoccupatie met houden van energierelaties. Deze de druk werd opgevoerd op de gas committeren voor de Europese energiediensten leveren dan dat we tinentaal plat beslaat 60.000 km2, zichzelf, maar ook met het grote relaties moeten vooral standvastig externe producenten om de eigen markt. Bij een bijeenkomst over de nu doen. Er is geen sprake van een dus slechts 5% hiervan benutten we geloof in de eigen plannen voor zijn, zodat beide landen zich com- marktinrichting aan te passen aan energievoorziening van een land energiecrisis nu of in de toekomst. voor het neerzetten van windtur- een snel afnemende afhankelijk- fortabel voelen in de relatie zonder die van de EU. Rusland, Algerije met forse problemen ondanks de bines. En ook deze 5% van de zee is heid van fossiele brandstoffen. De dat de eigenbelangen geweld hoe- en Noorwegen waren hier niet grote energiepotentie, wist een EU- niet vol met windturbines, nee daar energieboodschappen die uit de ven te worden aangedaan bij een echt van onder de indruk. Inmid- vertegenwoordiger niets bij te dra- kunnen de mooiste natuurgebieden EU komen, moeten menig produ- oprisping. Het is dus een zoeken dels is de invoer van LNG geste- gen aan hoe Europa het land ging ontstaan, daar kunnen we zeewier cerend land tot wanhoop drijven. naar een evenwicht tussen zeker- gen, maar blijft diversificatie van helpen met het organiseren van een kweken voor farmaceutische pro- heid van de vraag en het aanbod, de gasaanvoer op sommige EU- betere en schonere energievoorzie- ducten, veevoer en bio-energie, gol- Japan zonder het contact te verliezen met deelmarkten beperkt. Ook is door ning in het land, maar werd wel op Door fenergie winnen, mosselen kweken Na de schade aan elektriciteits- de dynamiek van de internationale de grotere aanvoer van LNG de hoge toon geëist dat er gas onze Ad van Wijk aan de palen van de windturbines centrales door de aardbeving en markt. Bovendien blijkt de ener- prijs nog niet gedaald naar Ameri- kant op moest komen. Het aan- en zelfs zal dit gebied de kraamka- tsunami en de daaropvolgende giemarkt afhankelijk van bepaalde kaanse niveaus. Dat heeft natuur- horen van dergelijke ondiploma- mer voor de visstand worden. We sluiting van alle kerncentrales infrastructuur, die de relatie tus- lijk te maken met de Amerikaanse tieke opmerkingen veroorzaakt een Maar waarom spreken we dan hebben nog meer energie nodig na- werd snel overgeschakeld op an- sen marktpartijen en landen min- balans van vraag en aanbod, maar steeds groter gevoel van onbehagen over energiecrisis en afnemende tuurlijk, bijvoorbeeld voor rijden. In dere energiedragers, met name der vrijblijvend kan maken. Het in- ook omdat de bereidheid van Ja- over de toekomst van de Europese energiereserves? Waarom voeren Nederland rijden we per jaar bijna LNG (vloeibaar gemaakt aardgas, vesteren in een pijpleiding knoopt pan en andere Aziatische landen energiediplomatie. we oorlog om energie? En waarom 1.000 miljard autokilometers. Als red.). Deze omschakeling werd niet alleen verschillende markten, om een premie te betalen voor leggen we strategische energie- we dit elektrisch gaan rijden, zou- uiteraard ook geholpen door het maar ook landen langdurig aan voorzieningszekerheid, de prijs Coby van der Linde is hoofd van het Clin- voorraden aan als er zoveel is? We den we daarvoor nog eens zo’n 140 ruime aanbod van LNG op de elkaar. De relaties tussen landen voor LNG op de internationale gendael International Energy Programme denken dat energie uit de grond tWh per jaar nodig hebben. Dat kan wereldmarkt, maar de jarenlange zullen tijdens de levensduur van markt hoger maakt dan het Ame- en hoogleraar Geopolitiek en Energiema- moet komen. We steken ons kop in er met gemak bij op ons deel van inspanningen van de Japanse re- de infrastructuur aan veranderin- rikaanse gas. Het traditionele nagement aan de Rijksuniversiteit Gro- het zand om naar olie, gas of kolen het continentaal plat. gering in het onderhouden van gen onderhevig zijn, maar omdat pijpleidingengas blijkt helemaal ningen. n te zoeken. Maar daar zit maar een klein beetje van de zonne-energie in We zouden deze windenergiepro- de vorm van plantenrestjes die mil- ductie in de Noordzee in de eerste joenen jaren geleden toevallig in de fase ook heel goed kunnen combi- ENERGIEActueel Abonnement op grond zijn gekomen en daar nu in de neren met elektriciteitsproductie vorm van kolen, olie of gas zijn op- uit de laatste restjes gas en olie die Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de Energiezaak i.s.m. geslagen. We moeten dan ook niet we nog in de Noordzee hebben. We de vereniging Energie-Nederland en Netbeheer onze kop in het zand steken om naar zetten gewoon een elektriciteitscen- Nederland Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws, energie te zoeken, nee, we hoeven trale op een platform en stoppen de achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken. simpelweg maar omhoog te kijken. CO2 die daarbij vrijkomt direct weer Redactieadres ENERGIEActueel Eigenlijk toch wel gek en zó stenen in het olieveld. krijgen we in prin- Energie Actueel Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar: Postbus 834 tijdperk dat we de zonne-energie cipe nog meer olie uit het veld. Als 6800 Av Arnhem Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem eerst in de bodem opslaan, miljoe- de olie dan echt op is, stoppen we er tel. 026-3569 417 e-mail [email protected] nen jaren gaan wachten, dan enorm gewoon biomassa in om elektriciteit Ik abonneer mij op Energie Actueel Hoofdredactie € in de bodem gaan staan wroeten mee te produceren, waarvan we de Anne Sypkens Smit Een abonnement kost 99,- incl. 6% btw om daar met veel moeite dat hele CO2 ook nog eens opslaan. En we Bladmanagement & eindredactie Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: PACt Mediaproducties bv, Den Haag kleine beetje energie uit te halen. bouwen op de Noordzee een aantal een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland Redactie nieuwe ‘Maasvlakten’, waarop we Martijn boelhouwer, Noud köper, een bedrijf dat lid is van Netbeheer Nederland Sjoerd Marbus, Sander Schilders De zon geeft ons dus enorm veel deze nieuwe energie, landbouw en de overheid Correspondenten energie, maar wat gebeurt er met biochemische industrie en bedrij- Henk van den boom (barcelona), een hoger onderwijsinstelling Elro van den burg (Warschau), deze energie van de zon. Zo’n 34% vigheid neerzetten. Een geweldige Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt), Frank kools (New York), Jan Schils (brussel), titel(s) van de zonne-energie wordt gere- uitdaging voor onze internationaal Arjan Schippers (Londen), flecteerd door de aarde en verdwijnt vooraanstaande offshore bedrijven, Wim verseput (kopenhagen) voorletters en naam M / v Lay-out & opmaak dus weer; 42% van de zonne-ener- onze chemische en petrochemische Do Company, Rotterdam Functie gie wordt gebruikt voor verwarming industrie en onze agro-industrie. Dat Druk & Distributie Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, telefoonnummer van het land en het water; 23% van creëert nieuwe innovatieve, hoogte- Doetinchem E-mail de energie van de zon gaat in het chnologische, duurzame bedrijvig- Abonnementen Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden verdampen van water zitten, in de heid en werkgelegenheid. Want tja, aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn Naam organisatie/bedrijf van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland, zogenoemde watercyclus. 1-2% van die Noordzee loopt echt niet naar in dienst van de overheid of hoger onderwijs- Afdeling instelling en aan openbare bibliotheken. de zonne-energie wordt gebruikt China of turkije en die wind blijft ook Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren. Postadres* Locatiecode om wind en golven te maken. En nog wel even waaien. Een jaarabonnement kost € 99,- Losse nummers € 6,50 Postcode/woonplaats 0,05% van de energie wordt ge- Alle bedragen zijn inclusief btW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers Aard van het bedrijf bruikt door planten om er biomassa Misschien een ideetje voor een geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. van te maken. Dus ook windenergie, volgend kabinet, want hier liggen Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maan- * tevens factuuradres. golfenergie, waterkracht, energie uit geweldige kansen voor Nederland, den vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Energie Actueel, Postbus 834, 6800 Av Arnhem biomassa zijn naast wat wij zonne- voor duurzame energie, voor onze Adreswijzigingen kunnen worden Adres doorgegeven aan: [email protected] energie noemen allemaal afgeleide industrie en voor de werkgelegen- Advertentie-exploitatie Postcode/woonplaats vormen van zonne-energie. Naast heid. De nieuwe duurzame vOC- André van beveren, Recent bv, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam ** bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen. zonne-energie zijn er eigenlijk nog mentaliteit, waarom niet? Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t 020 3308998, f 020 4204005 Datum Ordernr. btw-nr. twee andere vormen van duurzame [email protected] energie. Getijde-energie wordt ver- Ad van Wijk is duurzaam energie- Overname van artikelen uitsluitend Handtekening toegestaan na toestemming van oorzaakt door de zwaartekracht, ondernemer, adviseur en professor de hoofdredactie. 22-05-2012 ISSN 2211-6230 de aantrekkingskracht van aarde, in Future Energy Systems aan de TU maan en zon. En aardwarmte, voort- Delft. n