Jan Duns Szkot, Jego Dzieło I Myśl Od Początku XX Wieku Do Dzisiaj Stawia Sobie Za Cel Ukazanie Różnych Form Zainteresowania Szkotem, Jego Dziełem I Myślą
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
„Szkotyzm należy do znaczących fenomenów w Kościele i kulturze także XX wieku. Obfitość studiów szczegółowych oraz inicjatyw edytorskich poświęconych Gigantowi z Duns wybitnie utrudnia życie adeptom szkotyzmu. Kośla dokonał dzieła olbrzymiego i niesłychanie pożytecznego. Będzie ono pełnić funkcję nieodzownego instrumentum laboris nie tylko zainteresowanych Szkotem i szkotyzmem, ale także innych badaczy kultury średniowiecza i współczesności. […] Poszukujący tematów ze Szkota do dalszych badań będą wdzięczni za zakończenie. Zdaniem Kośli do podjęcia jest „sprawa wkładu Szkota i jego myśli w dialog ekumeniczny z innymi wspólnotami chrześcijańskimi, szczególnie anglikańską” oraz „absolutny prymat Chrystusa w kontekście czasów współczesnych, w których wielu ludzi, a nawet niektóre wspólnoty chrześcijańskie, nie odwołują się już do Chrystusa jako do jedynego pośrednika zbawienia” (prof. dr hab. Stanisław Celestyn Napiórkowski OFMConv). „Czy w XXI wieku warto wracać do autora żyjącego i tworzącego na przełomie wie ków XIII i XIV? W tym przypadku odpowiedź może być tylko jedna: Zde cydowanie warto! Warto, ponieważ dorobek teologiczno-filozoficzny tego myśliciela jest nowatorski, oryginalny i mimo upływającego czasu – aktualny. Jest to dorobek nowatorski choćby z tego względu, że to właśnie Dunsa Szkota idea odkupienia uprzedzającego w głównej mierze przyczyniła się do teologicznego wyjaśnienia doktryny o Niepokalanym Poczęciu Maryi, a w konsekwencji do zdogmatyzowania tej prawdy wiary. Jest to dorobek oryginalny między innymi ze względu na metodę uprawiania teologii, którą o. Romuald Kośla nazywa metodą pozytywnej krytyki. W kontekście znanych, niejednokrotnie nadmiernie ożywionych dyskusji, jakie prowadziły szkoły franciszkańska z dominikańską, Szkotowi obca była krytyka upokarzająca swojego adwersarza. Preferował krytykę pozytywną umożliwiającą wspólne dojście do prawdy inną drogą. Jest to niewątpliwie przejaw pluralizmu epistemologicznego, który w wieku XIII obcy był myśli teologicznej. Jest to dorobek aktualny także dziś, a może zwłaszcza dziś, ponieważ współczesnemu człowiekowi przypomina kim jest Stwórca, a kim stworzenie” (dr hab. Wojciech Życiński SDB, prof. UPJPII). ISBN 978-83-7643-058-4 9 788376 430584 Jan Duns Szkot jego dzieło i myśl od początku XX wieku do dzisiaj . W hołdzie tym, którzy w ostatnim stuleciu poświęcili czas oraz intelektualne uzdolnienia dla przybliżania w swoich środowiskach myśli Jana Dunsa Szkota, kultywując tym samym wielowiekową tradycję scholae Scoti. Jan Duns Szkot jego dzieło i myśl od początku XX wieku do dzisiaj Romuald Henryk Kośla OFM wydawnictwo UNUM Kraków 2011 . Korekta Magdalena Mikoś Recenzenci prof. dr hab. Stanisław Celestyn Napiórkowski OFMConv dr hab. Wojciech Życiński SDB, prof. UPJPII Copyright © 2011 Romuald Henryk Kośla OFM ISBN 978-83-7643-058-4 wydawnictwo UNUM 31-002 Kraków, ul. Kanonicza 3 tel. (12) 422 56 90 e-mail: [email protected] http://unum.ptt.net.pl . Wstęp Jan Duns Szkot, filozof i teolog okresu średniowiecza, jest autorem, któ- rego twórczość miała w przeszłości zdecydowanie więcej przeciwników niż zwolenników. Ten franciszkanin ze Szkocji, żyjący w latach 1265/1266–1308, wychowany i wykształcony w uniwersyteckich środowiskach Oksfordu i Paryża, szybko dał się poznać jako myśliciel wnikliwy i subtelny, pod- chodzący do tajemnic nadprzyrodzonych i świata natury z wyostrzoną analityczną wrażliwością. Wpływ, jaki wywarł jego system doktrynalny na kręgi naukowe ówczesnej średniowiecznej Europy, był tak duży i znaczący, że w świecie intelektu- alistów Kościoła, do którego należały już tak rozpoznawalne autorytety jak: Albert Wielki, Tomasz z Akwinu, Aleksander z Hales, czy Bonawentura z Bagnoregio, uznano go za oryginalnego twórcę proponującego zupełnie nowy sposób myślenia, mimo iż nie do końca zrozumiały w swojej syntezie. Nawet jeśli Jan Duns nie był zadowolony z niektórych rozwiązań swoich poprzedników, to jego krytyka nie kierowała się ku nim samym, lecz była skoncentrowana na poszukiwaniu lepszych dróg interpretacyjnych1. Czas pokazał, że wartość sytemu Dunsa Szkota, zwłaszcza teologicznego, który nie jest ani arystotelesowski ani augustyński, doceniono nie tylko w łonie zakonu franciszkańskiego jako patrymonium określane mianem Schola Scoti, ale również w wielu innych środowiskach Kościoła, dla których badania nad dorobkiem scholastycznych autorów integralnie ujętych, stanowią klucz do aktualnej interpretacji chrześcijańskiej nauki. Przedwczesna śmierć Doktora Subtelnego, która nastąpiła 8 listopada 1308 roku, przerwała jego aktywność dydaktyczną i pisarską, uniemożli- wiając tym samym osobiste zrewidowanie zasadniczego dzieła, jakim było Opus Oxoniense, czyli Ordinatio. Fakt ten tłumaczy intencje jego uczniów, którzy z szacunku dla nauczyciela uzupełniali pozostawione przez niego teksty licznymi dodatkami, zmianami. Niestety, nawet mimo ich szczerych 1 Por. L. VEUTHEY, Giovanni Duns Scoto tra aristotelismo e agostinismo, a cura di O. Todisco, Roma 1996, 3–4. 6 Wstęp zamiarów, nie zawsze odpowiadały one założeniom mistrza. Kopiowane, a później publikowane dzieła, będące raczej „Szkotem zdeformowanym” niż prawdziwym, nie mogły stanowić wiarygodnego źródła badań. Dwa wydania drukiem, pierwsze Łukasza Waddinga z 1639 roku i jego wzno- wienie przez Ludwika Vivèsa z lat 1891–1895, z których badacze różnych środowisk korzystali w swoim czasie, dotarły do wrót XX stulecia. Nowe czasy domagały się natomiast innego, bardziej rygorystycznego spojrzenia na twórczość autorów minionych okresów, a zatem także scholastyki. Chodziło przede wszystkim o zastosowanie historyczno-krytycznej metody badań nad tekstami w celu oczyszczenia ich z obcych dodatków bądź uzupełnień i zagwarantowania im względnej autentyczności2. 1. Problematyka badawcza Rocznica 700-lecia śmierci Doktora ze Szkocji, którą niedawno obcho- dziliśmy, oraz związane z nią inicjatywy naukowe środowisk kościelnych bądź świeckich stanowiły główny impuls do niniejszych badań nad dziejami szkotyzmu ostatnich stu lat. Studium zatytułowane: Jan Duns Szkot, jego dzieło i myśl od początku XX wieku do dzisiaj stawia sobie za cel ukazanie różnych form zainteresowania Szkotem, jego dziełem i myślą. Szczególnie chodzi o ukazanie zainteresowań tymi jego koncepcjami, dzięki którym zyskał sobie wśród potomnych licznych zwolenników czy przeciwników i które miały znaczący wpływ na kierunki rozwoju myśli współczesnej i proponowanych przez nią rozwiązań. Tak sprecyzowany problem badawczy ma umożliwić odpowiedź na kilka podstawowych pytań, a mianowicie: co w XX wieku dzieje się ze Szkotem, jego dziełem i myślą? Kto, dlaczego i w jaki sposób poświęca się sprawie Szkota? Jakie środowiska sięgają do osiągnięć spekulacji Doktora Sub- telnego i które z nich zyskują sobie największe uznanie? Czy ten twórca przełomu XIII i XIV wieku, należący przecież do kultury swego czasu, może konstruktywnie zainspirować myślicieli współczesnych i skupić ich uwagę na sposobie interpretacji wypracowanym w odległej epoce i zupełnie odmiennej kulturotwórczo społeczności? Czy na podstawie 2 Zob. C. BALIĆ, De critica textuali scholasticorum scriptis accommodata, „Antonianum” 20 (1945), 3–44; 267–308; tenże, Zur kritischen Edition der Werke des Johannes Duns Scotus, „Scriptorium” 8 (1954), 304–318; P. ČAPKUN-DELIĆ, L’edizione critica delle opere di Giovanni Duns Scoto, „La Scuola Cattolica” 5–6 (1966), 438–449. Tenże, Commissio omnibus operibus Jo- annis Duns Scoti critice edendis, „Acta Ordinis Fratrum Minorum” 6 (1966), 1–14; B. HECHICH, L’edizione critica delle Opera Omnia del beato Giovanni Duns Scoto, [w:] Editori di Quaracchi 100 anni dopo. Bilancio e prospettive. Atti del Colloquio Internazionale, Roma 29–30 maggio 1995, Roma 1997, 165–169. 2. Stan badań 7 tego, co i jak pisano na temat Szkota w ostatnim stuleciu, można byłoby przypisać mu miano autora „współczesnego”? 2. Stan badań W żadnym ze znanych środowisk szkotystycznych Europy, a nawet świata, nie powstało dotychczas studium, które obejmowałoby inte- gralnie najważniejsze formy recepcji myśli Szkota w XX wieku. Istnieją oczywiście monografie bądź też artykuły, które ujmują szczegółowo, jak w przypadku wydania krytycznego dzieł, istotne aspekty zajmowania się dziełem Doktora Subtelnego. Można powiedzieć, że najliczniejszą grupę publikacji dotyczących szkotyzmu tego okresu stanowią pozycje biblio- graficzne3, a także te omawiające twórczość kontynuatorów Szkotowej myśli4. Niewiele jest natomiast tekstów poświęconych międzynarodowym kongresom szkotystycznym, z wyjątkiem zjazdu w Oksfordzie i Edynbur- gu5 oraz w Rzymie, który poprzedził beatyfikację6. Nieliczne są również komentarze, które zbierają głosy Stolicy Apostolskiej dotyczących osoby Szkota i podejmują próbę ich oceny7. 3 Bibliographia de vita, operibus et doctrina Ioannis Duns Scoti, Doctoris Subtilis ac Mariani, saec. XIX–XX, collegit O. Schäfer OFM, Commissionis Scotisticae socius, Romae 1955; Lineamenta bibliographicae Scotisticae, quae exaravit U. Smeets; prolegomena C. Balic, Romae 1942; P. MINGES, Die skotistische Literatur des 20. Jahrhunderts, „Franziskanischen Studien” 4 (1917), 49–67; 177–198; V. MUÑIZ RODRÍGUEZ, Bibliografía escotista en lengua española 1967–1994, „Naturaleza y Gracia” 41 (1994), 409–417; O. SCHÄFER, Conspectus brevis bibliographiae scotisticae recentioris, „Acta Ordinis Fratrum Minorum” 85 (1966) 531–555; tenże, Resenha abreviada da bibliografia escotista mais recente (1954–1966), „Revista Portuguesa de Filosofia” 23 (1967), 338–363; G. ZAMORA, G. DE SOTIELLO, Dos años de Filosofía Escotista (1965–1966),